dr Joanna Ryszka

Instytucje i źródła prawa UE

W - 15 godz.

1. Historia integracji europejskiej

2. Struktura, charakter prawny oraz cele i zadania Unii Europejskiej

3. Członkostwo państwa w UE

4. Zasady podstawowe Unii Europejskiej

5. System instytucjonalny Unii Europejskiej

6. Źródła prawa UE

7. Tworzenie prawa UE

8. Stosowanie prawa Unii Europejskiej

LITERATURA:

1. Barcz J., Podstawy prawne Unii Europejskiej. Wybór dokumentów. Wydanie trzecie, Warszawa 2010.

2. Barcz J. (red.), Zasady ustrojowe Unii Europejskiej, Warszawa 2009.

3. Barcz J. (red.), Źródła prawa Unii Europejskiej, Warszawa 2009.

4. Barcz J. (red.), M. Górka, System instytucjonalny UE, Warszawa 2009.

5. Kuś A. (red.), Prawo Unii Europejskiej z uwzględnieniem Traktatu z Lizbony, Lublin 2010.

6. Mik C. Europejskie prawo wspólnotowe. Zagadnienia teorii i praktyki, Warszawa 2000.

7. Popowicz K., Rozwój podstaw prawnych Unii Europejskiej, Warszawa 2009.

• skonsolidowane wersje traktatów zmienionych traktatem lizbońskim, tj. Traktatu o Unii Europejskiej i Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej, dostępne na stronie: http://europa.eu/lisbon_treaty/full_text/index_pl.htm

HISTORIA INTEGRACJI EUROPEJSKIEJ

1. Etapy integracji gospodarczej

I - strefa wolnego handlu

II - unia celna

III - wspólny rynek

IV - unia gospodarcza i pieniężna

V - pełna integracja

2. Ewolucja traktatów założycielskich WE/UE

Traktat o utworzeniu Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali /podpisany 18.4.1951 r., wszedł w życie 25.7.1952 r., wygasł 23.7.2002 r./

Traktat o utworzeniu Europejskiej Wspólnoty Energii Atomowej, Traktat o utworzeniu Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej, Konwencja o niektórych wspólnych instytucjach dla Wspólnot Europejskich /podpisane 25.3.1957 r., weszły w życie 1.1.1958 r., 3-uchylony na mocy TA/

Traktat ustanawiający wspólną Radę i wspólną Komisję Wspólnot Europejskich /podpisany 8.4.1965 r., wszedł w życie 1.7.1967 r., uchylony na mocy TA/

Jednolity Akt Europejski /podpisany 17.2.1986 r. oraz 28.2.1986 r., wszedł w życie 1.7.1987 r./

Traktat o Unii Europejskiej /podpisany 7.2.1992 r., wszedł w życie 1.11.1993 r./

Traktat Amsterdamski /podpisany 2.10.1997 r., wszedł w życie 1.5.1999/

Traktat Nicejski /podpisany 26.2.2001 r., wszedł w życie 1.2.2003 r./

Traktat z Lizbony /podpisany 13.12.2007 r., wszedł w życie 1.12.2009 r. Traktat z Lizbony zreformował wszystkie obowiązujące poprzednio traktaty - Traktat o Unii Europejskiej jest zmienionym poprzednim TUE, a Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej to zreformowany TWE

3. Ewolucja członkostwa we WE/UE

1952 powstaje Europejska Wspólnota Węgla i Stali - członkami są Francja, RFN, Włochy, Belgia, Holandia i Luksemburg

1958 powstaje Europejska Wspólnota Gospodarcza i Europejska Wspólnota Energii Atomowej - członkami są Francja, RFN, Włochy, Belgia, Holandia i Luksemburg

1973 do Wspólnot Europejskich przystępuje Zjednoczone Królestwo, Irlandia oraz Dania

1981 do Wspólnot Europejskich przystępuje Grecja

1986 do Wspólnot Europejskich przystępują Hiszpania i Portugalia

1995 do Unii Europejskiej przystępują Szwecja, Finlandia i Austria

2004 do Unii Europejskiej przystępują Polska, Węgry, Czechy, Słowacja, Słowenia, Litwa, Łotwa, Estonia, Cypr i Malta

2007 do Unii Europejskiej przystępują Bułgaria i Rumunia

4. Debata nad przyszłością UE

• tzw. kompromis z Nicei

• Traktat ustanawiający Konstytucję dla Europy

• Traktat reformujący UE - Traktat z Lizbony

• perspektywa dalszego rozszerzenia UE

Struktura, charakter prawny oraz wartości i cele UE

1. Ewolucja struktury UE

• struktura UE przed wejściem w życie Traktatu z Lizbony

UNIA EUROPEJSKA
Dach postanowienia wspólne: art. 1-7 TUE
I filar (prawo wspólnotowe) Wspólnoty Europejskie		II filar (współpraca międzyrządowa) Wspólna Polityka Zagraniczna i Bezpieczeństwa	III filar (współpraca międzyrządowa) Współpraca Policji i Sądowa w Sprawach Karnych
Wspólnota Europejska	Europejska Wspólnota Energii Atomowej	art. 11-28 TUE	art. 29-42 TUE
Fundament Ściślejsza współpraca: art. 43-45 TUE Postanowienia końcowe: art. 46-53 TUE

• postanowienia Traktatu z Lizbony:

• art. 1 akapit trzeci TUE: „Podstawę Unii stanowi niniejszy Traktat oraz Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej […]. Oba Traktaty mają taką samą moc prawną. Unia zastępuje Wspólnotę Europejską i jest jej następcą prawnym”

• przekształcenie UE w organizację międzynarodową poprzez jednoznaczne przyznanie osobowości prawnej - art. 47 TUE: „Unia ma osobowość prawną”

• organizacja międzynarodowa - zrzesza państwa i inne podmioty prawa międzynarodowego, działa na podstawie umowy międzynarodowej zawartej przez państwa członkowskie

• likwidacja systemu filarowego - jednolity reżim prawny UE

• pojęcie metody wspólnotowej i międzyrządowej

• Euratom pozostaje odrębną Wspólnotą - organizacją międzynarodową

2. Charakter prawny UE

• organizacja o cechach ponadnarodowych - szczególnego rodzaju organizacja międzynarodowa

• UE jako następca prawny Wspólnoty Europejskiej

• powierzenie uprawnień decyzyjnych w zakresie stanowienia prawa organom ponadnarodowym

• możliwość podejmowania decyzji prawnie wiążących w głosowaniu większościowym

• mechanizmy egzekwowania przestrzegania przez państwa ich zobowiązań traktatowych wobec UE i innych państw członkowskich

• ustanowienie autonomicznego porządku prawnego - zasady stosowania prawa UE

• ustanowienie własnych organów sądowych o wyłącznej i władczej kompetencji

• ustanowienie systemu własnych zasobów - jeden ogólny budżet

• problem definicji UE - uznanie podmiotowości prawnej UE w TL

3. Wspólne wartości UE

• art. 2 TUE: Unia opiera się na wartościach poszanowania godności osoby ludzkiej, wolności, demokracji, państwa prawnego, jak również poszanowania praw człowieka, w tym osób należących do mniejszości. Wartości te są wspólne Państwom Członkowskim w społeczeństwie opartym na pluralizmie, niedyskryminacji, tolerancji, sprawiedliwości, solidarności oraz na równości kobiet i mężczyzn

• art. 7 TUE - sankcje organizacyjne za nieprzestrzeganie postanowień art. 2 TUE

4. Cele UE

• art. 3 TUE:

• wspieranie pokoju, wartości Unii i dobrobytu jej narodów

• zapewnienie swoim obywatelom przestrzeni wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości

• ustanowienie rynku wewnętrznego

• zrównoważony wzrost gospodarczy, stabilność cen, społeczna gospodarka rynkowa o wysokiej konkurencyjności

• pełne zatrudnienie i postęp społeczny

• ochrona i poprawa jakości Środowiska

• wspieranie spójności gospodarczej, społecznej i terytorialnej oraz solidarności między państwami członkowskimi

• poszanowanie różnorodności kulturowej i językowej oraz czuwanie nad ochroną i rozwojem dziedzictwa kulturowego Europy

• ustanowienie unii gospodarczej i walutowej

• umacnianie i propagowanie swoich wartości w stosunkach zewnętrznych

Członkostwo państwa w UE

1. Przesłanki nabycia członkostwa

• art. 49 TUE

• jednoczesne przystąpienie do obu traktatów założycielskich, tj. TUE i TFUE

• kryterium europejskiego charakteru geograficznego

• kryterium europejskiego charakteru polityczno-kulturowego

• dodatkowe kryteria - tzw. kryteria kopenhaskie

2. Procedura nabycia członkostwa

• faza uzgodnień dyplomatycznych - formalny wniosek państwa do Rady

• decyzja Rady o przyznaniu statusu państwa kandydującego

• negocjacje warunków umowy o przystąpieniu

• jednogłośna decyzja Rady o przyjęciu państwa do UE

• uroczyste podpisanie traktatu akcesyjnego

• ratyfikowanie traktatu przez wszystkie państwa członkowskie i kandydujące

• włączenie w procedurę parlamentów narodowych

3. Traktat akcesyjny

• przyjęcie całego dorobku prawnego UE - wyjątek - tzw. okresy przejściowe

• struktura dokumentów akcesyjnych

I -Traktat o przystąpieniu (tzw. Traktat akcesyjny sensu stricte)

- preambuła - trzy artykuły: 1) ustanowienie członkowstwa danego państwa, odesłanie w zakresie warunków członkowstwa do Aktu dotyczącego warunków przystąpienia; potwierdzenie charakteru prawa pierwotnego traktatu akcesyjnego 2) wyjątki od generalnej zasady przynależności traktatu akcesyjnego do prawa pierwotnego - łagodniejszy reżim zmiany poprzez wyłączenia spod art. 48 TUE 3) tzw. klauzule końcowe (języki autentyczne traktatu, depozytariusz traktatu, dzień wejścia w życie traktatu)

II - Akt dotyczący warunków przystąpienia do UE oraz dostosowań w Traktatach stanowiących podstawę UE

- pięć części: 1) zasady (warunki przystąpienia) 2) zmiany w prawie pierwotnym - przede wszystkim zmiany instytucjonalne 3) zmiany w prawie pochodnym - szczegółowe regulacje o charakterze głównie technicznym 4) postanowienia derogacyjne (tzw. okresy przejściowe) 5) postanowienia dotyczące implementacji Aktu

Traktat o przystąpieniu oraz Akt dotyczący warunków przystąpienia do UE oraz dostosowań w Traktatach stanowiących podstawę UE stanowią Traktat akcesyjny sensu largo

III - Akt końcowy

- oświadczenia wydane wspólnie przez wszystkie państwa członkowskie i przystępujące - oświadczenia wydane przez część państw członkowskich i przystępujących - oświadczenia jednostronne

• charakter prawny dokumentów akcesyjnych:

• Traktat o przystąpieniu jest umową międzynarodową wielostronną - stanowi tzw. Traktat akcesyjny sensu stricte

• Akt dotyczący warunków przystąpienia wraz z protokołami jest częścią składową Traktatu o przystąpieniu, które to łącznie stanowią Traktat akcesyjny sensu largo i należą do prawa pierwotnego UE

• Akt końcowy wraz z załączonymi deklaracjami nie jest częścią składową Traktatu akcesyjnego sensu largo i nie należy do prawa pierwotnego UE

• Traktat akcesyjny dotyczący Polski - struktura i ratyfikacja

4. Ustanie członkostwa państwa w UE

• art. 50 TUE

• decyzja zainteresowanego państwa notyfikowana Radzie Europejskiej podjęta zgodnie z jego wymogami konstytucyjnymi

• negocjacje warunków wystąpienia

• umowa określająca warunki wystąpienia

• wystąpienie jako akt jednostronny

• możliwość wykluczenia państwa członkowskiego z UE - art. 7 TUE

Zasady podstawowe UE

1. Wartości, na których opiera się UE

• art. 2 TUE: poszanowanie godności osoby ludzkiej, wolności, demokracji, równości, państwa prawnego, poszanowania praw człowieka i podstawowych wolności

2. Zasada solidarności między państwami

• art. 3 ust. 3 akapit 3 TUE

• kształtowanie w sposób spójny i solidarny stosunków między państwami członkowskimi oraz między ich narodami

3. Zasada równości oraz poszanowania tożsamości narodowych państw członkowskich

• art. 4 ust. 2 TUE:

• Unia szanuje równość państw członkowskich wobec Traktatów, jak również ich tożsamość narodową, nierozerwalnie związaną z ich podstawowymi strukturami politycznymi i konstytucyjnymi, w tym w odniesieniu do samorządu regionalnego i lokalnego

• Unia szanuje podstawowe funkcje państwa, zwłaszcza funkcje mające na celu zapewnienie jego integralności terytorialnej, utrzymanie porządku publicznego oraz ochronę bezpieczeństwa narodowego - w szczególności bezpieczeństwo narodowe pozostaje zakresie wyłącznej odpowiedzialności każdego Państwa Członkowskiego

5. Zasada lojalnej współpracy (lojalności)

• podstawa prawna - art. 4 ust. 3 TFUE:

• Zgodnie z zasadą lojalnej współpracy Unia i Państwa Członkowskie wzajemnie się szanują i udzielają sobie wzajemnego wsparcia w wykonywaniu zadań wynikających z Traktatów

• Państwa Członkowskie podejmują wszelkie środki ogólne lub szczególne dla zapewnienia wykonania zobowiązań wynikających z Traktatów lub z aktów instytucji Unii

• Państwa Członkowskie ułatwiają wypełnianie przez Unię jej zadań i powstrzymują się od podejmowania wszelkich środków, które mogłyby zagrażać urzeczywistnieniu celów Unii

• lojalność nie tylko państw wobec UE, ale także UE wobec państw

6. Zasada tzw. zewnętrznego podziału kompetencji: przyznania, pomocniczości i proporcjonalności

• zasada kompetencji przyznanych:

• art. 3 ust. 6 TUE: Unia dąży do osiągnięcia swoich celów właściwymi środkami odpowiednio do zakresu kompetencji przyznanych jej na mocy Traktatów

• art. 5 ust. 1 TUE: Granice kompetencji Unii wyznacza zasada przyznania. Wykonywane tych kompetencji podlega zasadom pomocniczości i proporcjonalności

• art. 5 ust. 2 TUE: Zgodnie z zasadą przyznania Unia działa wyłącznie w granicach kompetencji przyznanych jej przez Państwa Członkowskie w Traktatach do osiągnięcia określonych w nich celów. Wszelkie kompetencje nieprzyznane Unii w Traktatach należą do Państw Członkowskich

• klauzula elastyczności - art. 352 TFUE

• zasada pomocniczości:

• podstawa prawna - art. 5 ust. 3 TUE:

• Zgodnie z zasadą pomocniczości, w dziedzinach, które nie należą do jej kompetencji wyłącznej, Unia podejmuje działania tylko wówczas i tylko w takim zakresie, w jakim cele proponowanych działań nie mogą być osiągnięte w sposób wystarczający przez Państwa Członkowskie, zarówno na poziomie centralnym, jak i regionalnym oraz lokalnym, i jeśli ze względu na rozmiary lub skutki proponowanego działania możliwe jest lepsze ich osiągnięcie na poziomie Unii

• Instytucje Unii stosują zasadę pomocniczości zgonie z Protokołem w sprawie stosowania zasad pomocniczości i proporcjonalności

• Parlamenty narodowe czuwają nad przestrzeganiem zasady pomocniczości zgodnie z procedurą przewidzianą w tym Protokole

• możliwość zachowania równowagi pomiędzy zakresem kompetencji prawotwórczych UE i państw członkowskich

• zasada proporcjonalności:

• podstawa prawna - art. 5 ust. 4 TUE:

• zgodnie z zasadą proporcjonalności zakres i forma działania Unii nie wkraczają poza to, co jest konieczne dla osiągnięcia Traktatów

• instytucje stosują zasadę proporcjonalności zgodnie z Protokołem w sprawie stosowania zasad pomocniczości i proporcjonalności

• wąskie i szerokie ujęcie zasady proporcjonalności

7. Zasada tzw. wewnętrznego podziału kompetencji: autonomii instytucjonalnej, równowagi instytucjonalnej i lojalnej współpracy międzyinstytucjonalnej

• art. 13 TUE:

• Unia dysponuje ramami instytucjonalnymi, które mają na celu propagowanie jej wartości, realizację jej celów, służenie jej interesom, interesom jej obywateli oraz interesom Państw Członkowskich, jak również zapewnienie spójności, skuteczności i ciągłości jej polityk oraz zadań

• każda instytucja działa w granicach uprawnień przyznanych jej na mocy Traktatów, zgodnie z procedurami, na warunkach i celach w nich określonych

• instytucje lojalnie ze sobą współpracują

8. Zasada elastyczności (wzmocnionej współpracy)

• art. 20 TUE oraz art. 326-334 TFUE

• cel - sprzyjanie realizacji celów UE, ochrona jej interesów oraz wzmocnienie procesu integracji UE

• uczestniczy w niej co najmniej dziewięć państw członkowskich

• cele współpracy nie mogą zostać osiągnięte w rozsądnym terminie przez Unię jako całość

• w ramach kompetencji niewyłącznych UE, w poszanowaniu Traktatów i prawa UE

• korzystanie z instytucji UE

• otwarta dla wszystkich państw członkowskich - państwa nieuczestniczące nie utrudniają wprowadzania jej w życie

• akty prawne przyjmowane w jej ramach wiążą tylko państwa członkowskie uczestniczące we wzmocnionej współpracy

9. Zasada niedyskryminacji (równego traktowania)

• dyskryminacja ze względu na obywatelstwo - 18 TFUE

• dyskryminacja ze względu na płeć, rasę lub pochodzenie etniczne, religię, lub światopogląd, niepełnosprawność, wiek lub orientację seksualną - art. 19 TFUE

• dyskryminacja jawna (bezpośrednia) i dyskryminacja ukryta (pośrednia)

• dyskryminacja odwrotna

10. Zasada ochrony praw podstawowych

• art. 6 TUE:

Unia uznaje prawa, wolności i zasady określone w Karcie praw podstawowych Unii Europejskiej z 7 grudnia 2000 roku, w brzmieniu dostosowanym 12 grudnia 2007 roku w Strasburgu, która ma taką samą moc prawną jak Traktat. Postanowienia Karty w żaden sposób nie rozszerzają kompetencji Unii określonych w Traktatach. Prawa, wolności i zasady zawarte w Karcie są interpretowane zgodnie z postanowieniami ogólnymi określonymi w tytule VII Karty regulującymi jej interpretację i stosowanie oraz z należytym uwzględnieniem wyjaśnień, o których mowa w Karcie, które określają źródła tych postanowień

• Unia przystępuje do europejskiej Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności. Przystąpienie do Konwencji nie narusza kompetencji Unii określonych w Traktatach

• prawa podstawowe, zagwarantowane w europejskiej Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności oraz wynikające z tradycji konstytucyjnych wspólnych Państwom Członkowskim, stanowią część prawa Unii jako zasady ogólne prawa.

• nadanie charakteru prawnego KPP oraz utworzenie podstawy prawnej dla przystąpienia UE do EKPCz

11. Zasady demokratyczne

• równość obywateli UE (art. 9 TUE) - obywatele UE są traktowani z jednakową uwagą przez jej instytucje, organy i jednostki organizacyjne

• demokracja przedstawicielska (art. 10 TUE) - obywatele reprezentowani w PE, a państwa członkowskie w RE przez szefów państw lub rządów oraz w Radzie UE przez swoje rządy

• pośrednia inicjatywa prawodawcza obywateli UE (art. 11 TUE) - obywatele UE w liczbie nie mniejszej nisz milion, mający obywatelstwo znacznej liczby państwa członkowskich mogą zwrócić się do KE o przedłożenie odpowiedniego wniosku, gdy ich zdaniem stosowanie Traktatów wymaga aktu prawnego UE

• wzmocnienie roli parlamentów narodowych (art. 12 TUE):

• otrzymywanie od instytucji UE projektów aktów ustawodawczych

• czuwanie nad przestrzeganiem zasady pomocniczości

• uczestnictwo w procedurze zmiany Traktatów

• otrzymywanie informacji na temat wniosków o przystąpienie do UE

• uczestniczenie we współpracy międzyparlamentarnej

SYSTEM INSTYTUCJONALNY UNII EUROPEJSKIEJ

1. Zasady regulujące stosunki międzinstytucjonalne

• zasada jednolitych ram instytucjonalnych (art. 13 TUE)

• zasada równowagi instytucjonalnej

• zasada autonomii instytucjonalnej (art. 335 TFUE)

• zasada lojalności międzyinstytucjonalnej

• zasada otwartości (art. 15 TUE)

• instytucje UE: Parlament Europejski, Rada Europejska, Komisja Europejska, Trybunał Sprawiedliwości UE, Europejski Bank Centralny i Trybunał Obrachunkowy

• organy pomocnicze: Komitet Ekonomiczno-Społecznny oraz Komitet Regionów

2. Parlament Europejski

• art. 14 TUE oraz art. 223-234 TFUE

• skład: przedstawiciele obywateli UE, wybierani w wyborach bezpośrednich, w głosowaniu wolnym i tajnym; liczba parlamentarzystów nie może przekroczyć 750, nie licząc przewodniczącego (minimalny próg - 6 członków na państwo członkowskie, maksymalny próg - 96 miejsc)

• kadencja - 5 lat

• funkcje: prawodawcze, budżetowe, kontrolne, kreacyjne, międzynarodowe

• tryb funkcjonowania

3. Rada Europejska

• art. 15 TUE oraz art. 235-236 TFUE

• skład: głowy państw albo szefowie rządów państw członkowskich, przewodniczący RE, przewodniczący KE; w pracach RE uczestniczy wysoki przedstawiciel Unii do spraw zagranicznych i polityki bezpieczeństwa

• organizacja: spotkania dwa razy w ciągu półrocza, trwające maksymalnie dwa dni

• kompetencje: nadaje UE impuls niezbędny do jej rozwoju, określa ogólne wytyczne odnośnie jej polityki, nie pełni funkcji prawodawczej

• przygotowywanie konkluzji zawierających ogólne kierunki dla polityki gospodarczej państw członkowskich i UE (art. 121 ust. 2 TFUE)

• badanie zatrudnienia w UE (art. 148 ust. 1 TFUE)

• przyjmowanie corocznych sprawozdań EBC z działalności ESBC oraz w sprawie polityki pieniężnej (art. 284 ust. 3 TFUE)

• stwierdzanie naruszenia przez państwo członkowskie wartości UE (art. 7 TUE)

• przyjmowanie decyzji określającej skład PE (art. 14 ust. 2 TUE)

• udział w powołaniu i mianowaniu KE (art. 17 TUE)

• mianowanie wysokiego przedstawiciela Unii do spraw zagranicznych i polityki bezpieczeństwa (art. 18 TUE)

• określanie strategicznych celów i interesów UE (art. 22 TUE)

• określanie ogólnych wytycznych WPZiB (art. 26 ust. 1)

• decydowanie o przyjęciu wspólnej polityki obronnej (art. 42 TUE)

• opracowywanie kryteriów kwalifikacyjnych w odniesieniu do rozszerzenia UE (art. 49 TUE)

• zwołanie konwentu lub Konferencji przedstawicieli państw członkowskich w celu rewizji traktatów (art. 48 TUE)

• udział w procedurze wystąpienia państwa członkowskiego z UE (art. 50 TUE)

4. Rada

• art. 16 TUE oraz art. 237-243 TFUE

• skład: jeden przedstawiciel szczebla ministerialnego każdego państwa członkowskiego, upoważniony do zaciągania zobowiązań w imieniu rządu tego państwa członkowskiego; nie ma jednego składu Rady: Rada ds. ogólnych, Rada ds. stosunków zewnętrznych, Rada wyspecjalizowana, Rada w składzie kwalifikowanym

• prezydencja sprawowana przez uprzednio ustalone grupy trzech państw członkowskich przez okres 18 miesięcy

• trzy warianty głosowania - zwykła większość, większość kwalifikowana, jednomyślność

• od 1 listopada 2014 r. większość kwalifikowaną stanowi co najmniej 55% członków Rady, jednak nie mnij niż piętnastu z nich, reprezentujących państwa członkowskie, których łączna liczba ludności stanowi co najmniej 65% ludności Unii

• funkcje: prawodawcze, kreacyjne, kontrolne, międzynarodowe

5. Komisja Europejska

• art. 17 TUE oraz art. 244-250 TFUE

• skład: jeden obywatel z każdego państwa członkowskiego w okresie między datą wejścia w życie TL a 31 października 2014 r.; od 1 listopada 2014 . Komisja składa się z takiej liczby członków, w tym jej przewodniczącego i wysokiego przedstawiciela Unii do spraw zagranicznych i polityki bezpieczeństwa, która odpowiada dwóm trzecim liczby państw członkowskich

• kadencja - 5 lat

• procedura wyboru - trzy etapy: zatwierdzenie przez PE kandydata na przewodniczącego Komisji; kolegialne zatwierdzenie przez PE przewodniczącego, wysokiego przedstawiciela Unii do spraw zagranicznych i polityki bezpieczeństwa oraz pozostałych członków Komisji; formalne mianowanie przez Radę Europejską

• tryb funkcjonowania - organ kolegialny

• funkcje: kontrolne, prawodawcze, wykonawcze, międzynarodowe

6. Wysoki Przedstawiciel Unii do Spraw Zagranicznych

• procedura wyboru: Rada Europejska, stanowiąca większością kwalifikowaną za zgodą przewodniczącego KE

• stanowisko ściśle powiązane z trzema instytucjami UE: Radą Europejską, Radą UE oraz KE

• kompetencje:

• prowadzi WPZiB oraz wspólną politykę bezpieczeństwa i obrony (art. 17 i 18 TUE)

• przedkłada Radzie wnioski w dziedzinie WPZiB (art. 22 ust. 2 TUE)

• odpowiada za opracowanie, wykonane i realizację WPZiB (art. 23, 26 i 27 TUE)

• reprezentuje UE w zakresie spraw związanych ze WPZiB, prowadzi w jej imieniu dialog polityczny ze stronami trzecimi (art. 27 TUE)

• informuje PE o rozwoju WPZiB (art. 36 TUE)

• wnioskuje do Rady w sprawie podjęcia decyzji dotyczących wspólnej polityki bezpieczeństwa i obrony (art. 42 TUE)

• czuwa nad koordynacją cywilnych i wojskowych aspektów misji pokojowych UE (art. 43 TUE)

• przedstawia Radzie zalecenia co do umów międzynarodowych dotyczących WPZiB (art. 218 ust.3 TFUE)

• opiniuje wnioski państw członkowskich, które chcą ustanowić wzmocnioną współpracę w obszarze WPZiB (art. 329 ust. 3 TFUE)

• wnioskuje do Rady o powołanie specjalnego przedstawiciela (art. 33 TUE)

• jako wiceprzewodniczący KE koordynuje działania zewnętrzne UE (art. 21 TUE)

• jest odpowiedzialny za stosunku UE z organizacjami międzynarodowymi i państwami trzecimi (art. 220-221 TFUE)

• w wykonywaniu swojego mandatu jest wspomagany przez Europejską Służbę Działań Zewnętrznych (art. 17 ust. 3 TUE)

7. Instytucje sądowe UE

• art. 18 TUE oraz art. 251-281 TFUE

• Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej: Trybunał Sprawiedliwości, Sąd i sądy wyspecjalizowane

• Trybunał Sprawiedliwości

• skład: jeden sędzia z każdego państwa członkowskiego, 8 rzeczników generalnych

• kadencja - 6 lat

• właściwość: sąd odwoławczy od spraw rozpatrywanych w pierwszej instancji przez SPI lub sądy wyspecjalizowane; sprawy w zakresie wyłącznej właściwości ETS: skargi przeciwko państwom członkowskim za naruszenie prawa wspólnotowego, pytania prejudycjalne wnoszone przez sądy państw członkowskich; skargi instytucji i EBC na nieważność aktów innych instytucji lub EBC oraz na zaniechanie przez nie działania

• Sąd Pierwszej Instancji

• skład: co najmniej jeden sędzia z każdego państwa członkowskiego

• kadencja - 6 lat

• właściwość: rozpatrywanie w pierwszej instancji skarg wniesionych przez podmioty indywidualne, z wyjątkiem spraw pracowniczych: skargi na nieważność aktów instytucji lub na zaniechanie przez nie działania, skargi odszkodowawcze przeciwko UE; rozpatrywanie skarg wniesionych przeciwko orzeczeniom izb sądowych

• Sądy wyspecjalizowane

• powoływane do rozpoznawania w pierwszej instancji niektórych kategorii skarg wniesionych w konkretnych dziedzinach

• Sąd ds. Służby Publicznej UE - jako pierwsza izba sądowa (listopad 2004 r.); rozpoznaje w pierwszej instancji spory między WE a jej pracownikami

8. Trybunał Obrachunkowy

• art. 285-287 TFUE

• skład: jeden obywatel każdego państwa członkowskiego; członkowie TO są wybierani spośród osób, które wchodzą lub wchodziły w swych krajach w skład organów kontroli zewnętrznej lub mające szczególne kwalifikacje do zajmowania tego stanowiska

• kadencja - 6 lat

• kompetencje: organ kontroli finansowej, kontrola rachunków wszystkich wydatków i dochodów WE oraz organów ustanowionych przez WE

9. Organy doradcze UE

• Komitet Regionów art. 300 oraz 305-307 TFUE

• skład: przedstawiciele wspólnot regionalnych i lokalnych, posiadający mandat wyborczy społeczności regionalnej lub lokalnej, bądź odpowiedzialnych politycznie przed wybranym zgromadzeniem; liczba członków nie może przekroczyć 350

• kadencja - 5 lat

• kompetencje: organ doradczy PE, Rady i Komisji, również prawo własnej inicjatywy

• Komitet Ekonomiczno-Społeczny art. 300-304 TFUE

• skład: przedstawiciele różnych gospodarczych i społecznych grup zorganizowanego społeczeństwa obywatelskiego, zwłaszcza przedstawicieli producentów, rolników, przewoźników, pracowników, kupców, rzemieślników, wolnych zawodów, konsumentów i przedstawicieli interesu ogólnego; liczba członków nie przekracza 350

• kadencja - 5 lat

• kompetencje: organ doradczy PE, Rady i Komisji, również prawo własnej inicjatywy

10. Organy finansowe UE

• Europejski Bank Inwestycyjny

• art. 308-309 TFUE

• siedziba: Luksemburg

• bank udzielający długoterminowych pożyczek

• bank niekomercyjny o charakterze niezarobkowym

• Europejski Bank Centralny

• art. 282-284 TFUE

• EBC i krajowe banki centralne stanowią Europejski System Banków Centralnych - utrzymywanie stabilności cen

• EBC i krajowe banki centralne państw członkowskich, których walutą jest euro jako Eurosystem - polityka pieniężna Unii

• EBC ma osobowość prawną; ma wyłączne prawo do upoważnienia do emisji euro

Źródła prawa Unii Europejskiej

1. Pojęcie acquis communautaire

• całokształt dorobku prawnego UE, tj. całe dotychczasowe prawo UE wraz z ukształtowanym sposobem jego rozumienia i stosowania, a także polityki, zwyczaje oraz wartości UE (działania legislacyjne i dorobek orzeczniczy TSUE)

• nie jest ani zamkniętym, ani usystematyzowanym katalogiem źródeł prawa UE

• należy je rozumieć i definiować w kontekście dynamicznego rozwoju UE

2. Hierarchia źródeł prawa UE

• zasady prawa wywodzące się z prawa międzynarodowego i tradycji prawnych państw członkowskich

• prawo pierwotne, tj. traktaty założycielskie wraz z traktatami zmieniającymi oraz traktaty akcesyjne wraz z Kartą Praw Podstawowych

• umowy międzynarodowe zawierane przez UE z innymi podmiotami stosunków międzynarodowych

• prawo pochodne:

• akty prawodawcze jako najważniejsze akty prawa pochodnego o charakterze autonomicznym

• akty nieprawodawcze jako podlegające w prawie pochodnym aktom podawczym (czyli akty wykonawcze i akty delegowane)

• instrumenty prawne Przestrzeni Wolności Bezpieczeństwa i Sprawiedliwości jako akty prawodawcze i nieprawodawcze

• instrumenty prawne Wspólnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa nie mające charakteru aktów prawodawczych

• niewiążące prawo pochodne czyli zalecenia i opinie

• orzecznictwo TSUE, mniemające charakteru precedensowego, ale w praktyce odgrywające bardzo ważną rolę w procesie kształtowania wykładni prawa UE

3. Źródła prawa pierwotnego

• prawo pierwotne pisane

• traktaty założycielskie

• traktaty zmieniające traktaty założycielskie

• traktaty akcesyjne

• Karta Praw Podstawowych - art. 6 TUE

• prawo pierwotne niepisane

• zasady wynikające z kanonów demokratycznych i praworządnych państw

• zasady wywiedzione z prawa międzynarodowego

• zasady sformułowane przez Trybunał Sprawiedliwości

4. Umowy międzynarodowe

• uzyskanie przez UE (na mocy TL) prawa do zawierania umów międzynarodowych

• wiążą instytucje UE i jej państwa członkowskie

• możliwość zawierania umów z jednym lub większą liczbą państw trzecich lub organizacji międzynarodowych, gdy (art. 216 TFUE):

• przewidują to Traktaty

• zawarcie umowy jest niezbędne do osiągnięcia jednego z celów Traktatów

• zawarcie umowy jest przewidziane w prawnie wiążącym akcie UE

• zawarcie umowy może mieć wpływ na wspólne zasady lub zmienić ich zakres

• dziedziny, w których UE została upoważniona do zawierania umów międzynarodowych:

• utworzenie przestrzeni dobrobytu i dobrego sąsiedztwa z państwami z nią sąsiadującymi (art. 8 TUE)

• objęte WPZiB (art. 37 TUE)

• readmisja obywateli państw trzecich (art. 79 TFUE)

• badania naukowe i rozwój technologiczny (art. 186 TFUE)

• ochrona środowiska (art. 191 TFUE)

• wspólna polityka handlowa i transportu (art. 207 TFUE)

• współpraca na rzecz rozwoju (art. 211 TFUE)

• umowy w zakresie współpracy gospodarczej, finansowej i technicznej z państwami innymi niż kraje rozwijające się (art. 212 TFUE)

• współpraca humanitarna (art. 214 TFUE)

• umowy tworzące stowarzyszenie (art. 217 TFUE)

• polityka pieniężna, w szczególności system kursów wymiany euro w stosunku do walut państw trzecich (art. 219 TFUE)

• wszystkie umowy międzynarodowe zawarte wcześniej przez WE stały się umowami UE - Unia przejęła prawa i obowiązki z umów WE, wstępując w miejsce dotychczasowej Wspólnoty

5. Źródła prawa pochodnego

• akty prawodawcze

• akty przyjmowane zgodnie ze zwykłą procedurą prawodawczą lub szczególnymi procedurami prawodawczymi (art. 288 TFUE)

• rozporządzenia, dyrektywy i decyzje mogą występować w formie prawodawczej, delegowanej i wykonawczej

• rozporządzenie - ma zasięg ogólny, wiąże w całości i jest bezpośrednio stosowane

• dyrektywa - wiąże państwo członkowski, do którego jest skierowana w odniesieniu do rezultatu, który ma być osiągnięty, pozostawiając państwom swobodę wyboru formy i środków

• decyzja - wiąże w całości; decyzja, która wskazuje adresatów, wiąże tylko tych adresatów

• akty nieprawodawcze

• akty delegowane: rozporządzenia delegowane, dyrektywy delegowane i decyzje delegowane „o zasięgu ogólnym, które uzupełniają lub zmieniają niektóre, inne niż istotne, elementy aktu prawodawczego” (art. 290 TFUE) - kontrola ex ante i ex post

• akty wykonawcze: rozporządzenia wykonawcze, dyrektywy wykonawcze i decyzje wykonawcze wydawane w ramach uprawnień wykonawczych przez Komisję Europejską (w pewnych przypadkach przez Radę) jeśli konieczne jest zapewnienie jednolitych warunków wykonywania prawnie wiążących aktów UE (art. 291 TFUE)

• inne decyzje niebędące decyzjami o charakterze prawodawczym: samodzielne decyzje Rady Europejskiej, Rady, Komisji, EBC

• porozumienia międzyinstytucjonalne: Parlament Europejski, Rada i Komisja konsultują się wzajemnie i za wspólnym porozumieniem konsultują warunki współpracy (art. 295 TFUE)

• akty niewiążące

• zalecenia i opinie (art. 288 TFUE) - akty prawne powstające z własnej inicjatywy instytucji legislacyjnej (zalecenie) lub z inspiracji innego podmiotu (opinia)

• niewiążące akty prawa pochodnego jako tzw. soft law

• instrumenty Wspólnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa

• wykluczone przyjmowanie aktów prawodawczych

• stanowi je wyłącznie Rada i Rada Europejska

• art. 25 TUE wymienia tu:

• ogólne wytyczne

• decyzje określające działania, które powinny być prowadzone rzez UE

• decyzje określające stanowiska, które powinny być podjęte przez UE

• decyzje określające zasady wykonania decyzji określających te działania i stanowiska

• umacnianie systematycznej współpracy między państwami członkowskimi w prowadzeniu ich polityk

• instrumenty prawne Przestrzeni Wolności Bezpieczeństwa i Sprawiedliwości

• pięcioletni okres przejściowy

• do 2014 r. moc obowiązującą mają instrumenty prawne dawnego III filara UE, tj. współpracy policyjnej i sądowej w sprawach karnych:

• wspólne stanowiska

• wspólne działania

• decyzje

• decyzje ramowe

• konwencje i środki wykonawcze do konwencji

• od grudnia 2014 r. stosowany będzie ujednolicony katalog źródeł prawa UE odpowiadający aktom prawodawczym i nieprawodawczym

• od momentu wejścia w życie TL akty prawne PWBiS są stanowione w formie aktów prawodawczych i nieprawodawczych

6. Orzecznictwo TSUE i zasady prawa

• orzeczenia TSUE formalnie nie mają precedensu i nie zostały uznane za źródła prawa

• TSUE nie ustala zasad prawa, ale je „wydobywa”, gdyż „tkwią one immanentnie w traktatach”

• sędziowie TSUE starają się dostosować do celów UE zasady ogólne, mające swój rodowód w źródłach prawa międzynarodowego lub międzynarodowym prawie zwyczajowym

TWORZENIE PRAWA UNII EUROPEJSKIEJ

1. Tworzenie prawa pierwotnego UE

1.1. Zawieranie traktatów założycielskich

• Konwencja wiedeńska o prawie traktatów z 1969 r.

1.2. Procedury zmiany traktatów

• rewizje traktatów

• zwykła procedura zmiany - art. 48 ust. 2-5 TUE

wniosek rządów państw członkowskich	wniosek Parlamentu Europejskiego	wniosek Komisji
propozycje zmian przedstawiane są przez Radę Radzie Europejskiej oraz notyfikowane parlamentom narodowym
Rada Europejska po konsultacji z Parlamentem Europejskim i Komisją podejmuje decyzję o rozpatrzeniu proponowanych zmian
przewodniczący Rady Europejskiej zwołuje konwent lub też Rada Europejska określa mandat Konferencji przedstawicieli rządów państw członkowskich
konwent złożony z przedstawicieli parlamentów narodowych, szefów państw lub rządów państw członkowskich, Parlamentu Europejskiego i Komisji, rozpatruje propozycje zmian i przyjmuje zalecenie dla Konferencji przedstawicieli rządów państw członkowskich
Przewodniczący Rady zwołuje Konferencję przedstawicieli rządów państw członkowskich w celu uchwalenia zmian traktatów założycielskich
pełnomocni przedstawiciele państw członkowskich podpisują traktat modyfikujący traktaty założycielskie, który następnie podlega ratyfikacji zgodnie z właściwymi procedurami krajowymi
sprawa trafia ponownie do Rady Europejskiej jeżeli po upływie dwóch lat od podpisania traktatu zmieniającego, został on ratyfikowany przez cztery piąte państw członkowskich i gdy jedno lub więcej państw członkowskich napotkało trudności w postępowaniu ratyfikacyjnym

• uproszczona procedura zmiany (procedura kładki) - art. 48 ust. 6 i 7 TUE - modyfikacja Traktatów stanowiących UE na mocy ich specjalnych postanowień, które upoważniają Radę do dokonania stosownej zmiany traktatów w ściśle określonym przedmiocie:

zmiany postanowień części trzeciej TFUE (Wewnętrzne polityki i działania UE) wniosek państwa członkowskiego, Parlamentu Europejskiego lub Komisji decyzje podejmuje jednomyślnie Rada Europejska po konsultacji z Parlamentem Europejskim i Komisją oraz w stosownych przypadkach z Europejskim Bankiem Centralnym zatwierdzenie decyzji przez państwa członkowskie zgodnie z ich „odpowiednimi wymogami konstytucyjnymi” decyzja ta nie może zwiększać kompetencji przyznanych UE w Traktatach

zmiana jednomyślności w Radzie na podejmowanie decyzji większością kwalifikowaną jednomyślna decyzja Rady Europejskiej po uzyskaniu zgody Parlamentu Europejskiego (większość członków wchodzących w jego skład) o zamiarze podjęcia decyzji musza być poinformowane parlamenty narodowe państw członkowskich decyzja zostaje podjęta, jeżeli w ciągu sześciu miesięcy od chwili powiadomieni żaden parlament narodowy nie notyfikuje swojego sprzeciwu

zmiana specjalnej procedury prawodawczej na zwykłą procedurę prawodawczą jednomyślna decyzja Rady Europejskiej po uzyskaniu zgody Parlamentu Europejskiego (większość członków wchodzących w jego skład) o zamiarze podjęcia decyzji musza być poinformowane parlamenty narodowe państw członkowskich decyzja zostaje podjęta, jeżeli w ciągu sześciu miesięcy od chwili powiadomieni żaden parlament narodowy nie notyfikuje swojego sprzeciwu

• zawieranie traktatów akcesyjnych - art. 49 TUE

państwo europejskie, które szanuje i zobowiązuje się wspierać wartości, na których opiera się UE tj. poszanowanie godności osoby ludzkiej, wolności, demokracji, równości, państwa prawnego, poszanowanie praw człowieka, w tym praw osób należących do mniejszości

może złożyć do Rady wniosek o członkostwo, o którym informuje się Parlament Europejski i parlamenty narodowe

Rada stanowi jednomyślnie p zasięgnięciu opinii Komisji i otrzymaniu zgody Parlamentu Europejskiego, udzielonej większością głosów jego członków

traktat akcesyjny zostaje podpisywany przez państwa członkowskie UE oraz państwo kandydujące

po ratyfikacji przez wszystkie państwa członkowskie oraz państwo kandydujące traktat akcesyjny wchodzi w życie

2. Tworzenie prawa pochodnego UE

1. Inicjatywa legislacyjna

prawo bezpośredniej inicjatywy legislacyjnej przysługuje KE, która może zmienić swój projekt aktu prawnego w każdej chwili w toku procedur prowadzących do przyjęcia aktu unijnego (art. 293 TFUE) w szczególnych przypadkach przewidzianych w Traktatach akty prawodawcze mogą być przyjmowane (art. 298 ust. 4 TFUE): - z inicjatywy grupy państw członkowskich lub Parlamentu Europejskiego - na zalecenie Europejskiego Banku Centralnego - na wniosek Trybunału Sprawiedliwości lub Europejskiego Banku Inwestycyjnego

pośrednie prawo inicjatywy legislacyjnej (możliwość wpływu na działania KE):

Parlament Europejski może, stanowiąc większością głosów, zażądać od KE przedłożenia wszelkich właściwych propozycji w kwestiach, co do których uważa, że akt Unii jest niezbędny w celu wykonania Traktatu (art. 225 TFUE)

Rada stanowiąc zwykłą większością może żądać od KE przeprowadzenia wszelkich analiz, które uzna za pożądane dla realizacji wspólnych celów i przedłożenia jej właściwych propozycji; jeżeli KE nie przedłoży propozycji, zawiadamia o tym Radę, podając uzasadnienie (art. 241 TFUE)

państwa członkowskie lub Rada mogą żądać od KE sformułowania zalecenia lub propozycji w obszarze polityki gospodarczej i pieniężnej (art. 135 TFUE)

obywatele Unii w liczbie nie mniejszej niż milion, mający obywatelstwo znaczącej liczby państw członkowskich, mogą podjąć inicjatywę zwrócenia się do KE o przedłożenie odpowiedniego wniosku w sprawach, w których stosowanie Traktatu wymaga aktu prawnego Unii (art. 11 TUE)

2. Wydawanie aktów prawnych przez KE

• na podstawie upoważnień traktatowych

• wydawanie aktów delegowanych

• wydawanie aktów wykonawczych

2.3. Wydawanie aktów prawnych UE wspólnie przez Parlament Europejski i Radę

• wydawanie aktów prawnych w ramach zwykłej procedury prawodawczej (art. 289(1) i 294 TFUE)

KE sporządza projekt aktu prawnego
KE przedstawia projekt PE i Radzie
PE uchwala stanowisko w pierwszym czytaniu i przekazuje je Radzie
Rada zatwierdza stanowisko PE		Rada nie zatwierdza stanowiska PE
projektowany akt zostaje przyjęty w brzmieniu odpowiadającym stanowisku PE		Rada przyjmuje własne stanowisko w pierwszym czytaniu i przekazuje je PE
PE w drugim czytaniu w terminie 3 m-cy może:
zatwierdzić stanowisko Rady - uchwalenie aktu prawnego w brzmieniu odpowiadającym stanowisku Rady	nie wypowiedzieć się odnośnie stanowiska Rady - uchwalenie aktu prawnego w brzmieniu odpowiadającym stanowisku Rady	odrzucić stanowisko Rady większością głosów - nieprzyjęcie aktu prawnego	zaproponować poprawki do stanowiska Rady większością głosów
zmieniony w ten sposób tekst jest przekazywany Radzie i Komisji, która wydaje opinię w przedmiocie poprawek
Rada w drugim czytaniu w przeciągu 3 m-cy może:
przyjąć poprawki PE - dany akt uważa się a przyjęty		nie przyjąć wszystkich poprawek PE - przewodniczący Rady w porozumieniu z przewodniczącym PE zwołuje w ciągu 6 tyg. komitet pojednawczy, który w terminie 6 tyg. może:
				nie zatwierdzić wspólnego projektu -proponowany akt uważa się za nieprzyjęty	zatwierdzić wspólny projekt - w trzecim czytaniu PE i Rada UE mają 6 tyg. od dnia zatwierdzenia projektu na uchwalenie aktu zgodnie ze wspólnym projektem - jeżeli w tym terminie PE i Rada UE nie zatwierdzi - akt uważa się za nieprzyjęty

• wydawanie aktów prawnych w ramach specjalnej procedury prawodawczej (art. 289(2) TFUE) - w szczególnych przypadkach przewidzianych w Traktatach akty prawodawcze są przyjmowane przez Parlament Europejski z udziałem Rady lub przez Radę z udziałem Parlamentu Europejskiego

• procedura konsultacji :

• charakter prawny opinii PE

• skutki zaniechania przez Radę obowiązku skonsultowania PE

• procedura konsultacji straciła obecnie na znaczeniu na rzecz zwykłej procedury prawodawczej, np. aktów prawnych mających na celu realizację zasad konkurencji (art. 103 ust. 1 TFUE), w sytuacji powierzenia EBC pewnych szczególnych zadań przez Radę UE (art. 127 ust. 6 TFUE), określenia przez Radę zadań, priorytetowych celów i organizacji funduszy strukturalnych (art. 177 TFUE)

• procedura zgody:

• zakres uprawnień PE

• znajduje zastosowanie w stosunkowo niewielu przypadkach, np. zawierania traktatów akcesyjnych (art. 49 TUE), stwierdzenia naruszenia przez państwo członkowskie zasad państwa demokratycznego (art. 7 TUE), ustalenia jednolitej procedury wyborczej do PE (art. 223 TFUE)

stosowanie prawa uNII eUROPEJSKIEJ

1. Zasada pierwszeństwa prawa UE

• proklamowanie zasady pierwszeństwa przez ETS

• wyrok ETS w sprawie 6/64 Costa v. E.N.E.L.

• stan faktyczny: ustawa włoska z 1962 r. znacjonalizowała wytwarzanie i dystrybucję energii elektrycznej; adwokat F. Costa jako użytkownik prądu i jednocześnie akcjonariusz upaństwowionej spółki akcyjnej Edisonavolta uważał, że artykuł ten narusza stosowne przepisy TWE, w związku z tym zażądał od sądu wystąpienia w trybie art. 234 TWE o wykładnię tych przepisów

• najważniejsze tezy orzeczenia: inaczej niż zwykłe traktaty międzynarodowe, TEWG stworzył własny porządek prawny, który z chwilą wejścia Traktatu w życie stał się integralną częścią porządków prawnych państw członkowskich, których sądy obowiązane są go stosować; tworząc Wspólnotę o nieograniczonym czasie działania, mającą własne instytucje, własną osobowość prawną, własną zdolność prawną i zdolność reprezentacji w płaszczyźnie międzynarodowej, a w szczególności realną władzę wynikającą z ograniczenia suwerenności lub transferu uprawnień z państw na Wspólnotę, państwa członkowskie ograniczyły swoje uprawnienia suwerenne, chociaż w ograniczonych dziedzinach, i w ten sposób stworzyły porządek prawny, który wiąże zarówno ich przynależnych, jak i je same

• podmiotowy zakres zasady pierwszeństwa

• sądy krajowe państw członkowskich

• wyrok ETS w sprawie 106/77 Simmenthal

• stan faktyczny: firma Simmenthal sprowadziła z Francji do Włoch pewną ilość wołowiny z przeznaczeniem do spożycia; w związku z przewidzianym przez prawo włoskie badaniem weterynaryjnym i zdrowotnym musiała opłacić ich koszty; firma wniosła powództwo przeciwko włoskiej państwowej administracji finansowej podnosząc, że opłaty te stanowią przeszkodę w swobodnym przepływie towarów, przewidzianych przez prawo wspólnotowe; ETS potraktował opłaty weterynaryjne i sanitarne w obrocie wewnątrz Wspólnoty podobnie jak opłaty celne i uznał, że powinny podlegać zwrotowi; na podstawie stosownej decyzji krajowej organy finansowe zostały zobowiązane do zwrotu zapłaconej przez Smmenthal sumy, od której to decyzji organy te wniosły apelację; w postępowaniu odwoławczym uznano, że normy prawa wspólnotowego są sprzeczne z późniejszą ustawą włoską; sądy powszechne nie są jednak władne uchylać przepisów prawa wewnętrznego sprzecznych z prawem wspólnotowym, lecz powinny przekazać sprawę TK; do czasu rozstrzygnięcia nie można jednak stosować prawa wspólnotowego niezgodnego z prawem krajowym, co podważałoby istotę tego systemu prawa; w związku z powyższym ETS przedstawione zostało następujące pytanie prawne: czy stosowanie wszelkich norm prawa wewnętrznego sprzecznych z prawem wspólnotowym musi być wyłączone bez oczekiwania na ich formalne uchylenie przez ustawodawcę krajowego lub inny organ konstytucyjny

• najważniejsze tezy orzeczenia: sąd państwowy, który w ramach swej właściwości ma stosować prawo wspólnotowe jest zobowiązany do dbałości o pełną skuteczność tych norm, a więc także konieczność niestosowania każdego sprzecznego z nimi postanowienia prawa wewnętrznego, bez konieczności wnioskowania lub czekania na uchylenie danej normy w trybie ustawodawczym lub w jakimkolwiek innym postępowaniu przewidzianym przez prawo konstytucyjne

• krajowe organy administracji publicznej

• wyrok ETS w sprawie 103/88 Fratelli Constanzo

• stan faktyczny: władze miejskie Mediolanu w ramach przygotowań do piłkarskich mistrzostw świata w 1990 r. rozpisały przetarg na wykonanie robót na stadionie; określiły przy tym minimalną wartość kontrakt; oferta firmy Constanzo była niższa niż warunki przewidziane w przetargu, a zatem została odrzucona; firma zaskarżyła tą decyzję jako niezgodną z dyrektywą 71/305; przewiduje ona, że przypadku przetargu na zamówienia publiczne oferty zaniżone w stosunku do wartości kontraktu powinny być szczegółowo badane przed przyznaniem kontraktu; realizująca tą dyrektywę ustawa włoska z 1977 r. dopuszcza możliwość unieważnienia zaniżonej oferty, jeżeli regulamin przetargu przewiduje przyznanie kontraktu ofercie o najniższych kosztach; jedno z pytań prawnych skierowanych do ETS dotyczyło tego, czy władze administracyjne miały obowiązek stosowania przepisów dyrektywy 71/305 i zaniechania stosowania niezgodnych z nią przepisów prawa krajowego, czy też obowiązek taki jest ograniczony tylko do sądów wewnętrznych

• najważniejsze tezy orzeczenia: we wszystkich przypadkach, gdy przepisy dyrektyw są bezwarunkowe i precyzyjne i nie zostały transponowane do prawa krajowego nieterminowo lub nieprawidłowo, aby jednostki miały prawo powoływać się na nie przed sądami krajowymi przeciwko danemu państwu, wszystkie organy administracji, w tym również władze zdecentralizowane, np. gminy, obowiązane są do stosowania tych przepisów

• przedmiotowy zakres zasady pierwszeństwa

• zasada lex posteriori derogat legi priori

• wyrok ETS w sprawie 106/77 Simmenthal

• stan faktyczny: jw.

• najważniejsze tezy orzeczenia: zgodnie z zasadą pierwszeństwa prawa wspólnotowego jego przepisy wywierają w krajowym porządku prawnym taki skutek, że przez samo wejście w życie uniemożliwiają stosowanie każdego przepisu prawa wewnętrznego z nim sprzecznego oraz powodują, że wejście w życie nowej normy prawa wewnętrznego jest niemożliwe w takim zakresie, w jakim byłaby ona sprzeczna z normami wspólnotowym

• konstytucyjne normy krajowe a prawo wspólnotowe

• wyrok w sprawie ETS 11/70 Internationale Handelsgesellschaft

• stan faktyczny: niemiecka spółka Internationale Handelsgesellschaft uzyskała w 1967 r. licencję na eksport kukurydzy; zgodnie z rozporządzeniem Rady w sprawie organizacji rynku zbóż uzyskanie takiej licencji było uzależnione od złożenia kaucji pieniężnej; kaucja ulegała przepadkowi, jeżeli towar nie został wyeksportowany we wskazanym czasie; po wygaśnięciu licencji część kaucji złożonej przez spółkę została zajęta, gdyż pewna partia kukurydzy nie została wyeksportowana; spółka wszczęła postępowanie przed sądem niemieckim, kwestionując legalność systemu zabezpieczeń pieniężnych i domagając się zwrotu zajętej kwoty; zdaniem sądu krajowego kwestionowany system był sprzeczny z UZ, a zwłaszcza z zasadą swobody działalności gospodarczej, i w związku z tym skierował do ETS pytanie o legalność tego systemu

• najważniejsze tezy orzeczenia: prawo wspólnotowe wynikające z Traktatu, jako niezależnego źródła prawa, ze względu na swą istotę nie może być uchylone przez przepisy prawa krajowego, i to niezależnie od ich rangi; ważność działań instytucji Wspólnoty lub skutki takich działań w państwie członkowskim nie mogą być podważane ze względu na niezgodność z prawami podstawowymi wynikającymi z konstytucji państwa członkowskiego

• orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego RP dotyczące relacji między prawem wspólnotowym a prawem polskim

• orzeczenie w sprawie traktatu akcesyjnego (orzeczenie TK w sprawie K 18/04, Zb. Urz., 2005, nr 5A, poz. 53)

• TK zaakceptował „wieloskładnikowy” charakter systemu prawa obowiązującego w RP i zauważył, że koncepcja i model prawa europejskiego stworzyły nową sytuację, w której obowiązują obok siebie autonomiczne porządki prawne; jednocześnie wskazał, że polski ustrojodawca konstytucyjny stoi na gruncie jednolitości systemu prawnego bez względu na to, czy składające się na ten system akty prawne stanowią efekt działania prawodawcy krajowego czy też powstały jako uregulowania międzynarodowe; autonomia porządków prawnych może mieć zatem jedynie względny charakter, z zastrzeżeniem nadrzędności mocy prawnej Konstytucji RP, która na podstawie art. 8 ust. 1 korzysta na terytorium RP z pierwszeństwa obowiązywania i stosowania

• pomimo zinstytucjonalizowanego wpływu Polski, jako państwa członkowskiego, na treść stanowionych w UE norm oraz pomimo oparcia Konstytucji RP i prawa UE/WE na tym samym zespole wspólnych wartości, nie można wykluczyć wystąpienia kolizji między regulacjami wspólnotowymi a postanowieniami Konstytucji

• ograniczanie możliwości pojawienia się kolizji w procesie wykładni i kierowanie się zasadą przychylności procesowi integracji europejskiej i współpracy między państwami (art. 9 Konstytucji RP)

• gdyby sprzeczność pomiędzy normą Konstytucji a normą wspólnotową nie mogła zostać wyeliminowana drogą wykładni, nie jest dopuszczalne uznanie nadrzędności normy wspólnotowej w relacji do normy konstytucyjnej; w dziedzinie praw i wolności jednostki wyznaczają one bowiem minimalny i nieprzekraczalny próg, który nie może ulec obniżeniu ani zakwestionowaniu na skutek wprowadzenia regulacji wspólnotowych

• w przypadku wystąpienia nieusuwalnej sprzeczności między prawem wspólnotowym a Konstytucją RP do polskiego ustawodawcy należałoby podjęcie decyzji albo o zmianie Konstytucji, albo o spowodowaniu zmian w regulacjach wspólnotowych, albo - ostatecznie - decyzji o wystąpieniu z UE; decyzję tę powinien podjąć Naród jako suweren bądź organ go reprezentujący

2. Zasada bezpośredniego skutku prawa UE

• jednostki jako podmioty prawa wspólnotowego - ochrona ich praw przed sądami państw członkowskich

• wyrok ETS w sprawie 26/62 van Gend & Loos

• stan faktyczny: zgodnie z art. 25 TWE państwa członkowskie nie powinny wprowadzać nowych ceł ani równorzędnych opłat i nie powinny podwyższać takich ceł i opłat już istniejących; spółka Van Gend en Loos przewoziła w 1960 r. pewną substancję chemiczną z Niemiec do Holandii; Holenderski urząd celny nakazał spółce uiścić podwyższoną opłatę celną; Spółka odmówiła zapłaty, wskazując na sprzeczność przepisów celnych z ówczesnym art. 12 TEWG; rozpatrujący sprawę holenderski sąd administracyjny przedstawił ETS pytanie, w którym chodziło o wyjaśnienie, czy art. 12 TEWG powinien być bezpośrednio stosowany na gruncie prawa krajowego i, w konsekwencji, czy sądy krajowe powinny chronić powstałe na podstawie tego przepisu prawa podmiotowe

• najważniejsze tezy orzeczenia: Wspólnota stanowi nowy porządek prawnomiędzynarodowy, na rzecz którego państwa członkowskie ograniczyły w określonym zakresie swoje suwerenne prawa; podmiotami tego porządku prawnego są zarówno państwa członkowskie, jak i ich obywatele

• pojęcie bezpośredniej skuteczności wertykalnej i horyzontalnej

• przez bezpośredni skutek norm prawa wspólnotowego rozumie się tę ich właściwość, że mogą być one samodzielnym źródłem praw albo obowiązków jednostek (osób fizycznych lub prawnych) - jednostki mogą się powoływać na bezpośrednio skuteczne normy prawa wspólnotowego w postępowaniach przed sądami krajowymi i z norm tych wywodzić swoje prawa

• układ wertykalny - pionowy - zakłada istnienie praw lub obowiązków jednostek w stosunkach z państwem

• układ horyzontalny - poziomy - zakłada istnienie praw lub obowiązków jednostek w stosunkach z innymi jednostkami

• bezpośrednia skuteczność norm traktatowych

• przepisy, w których zawarte są normy muszą być wystarczająco precyzyjne i bezwarunkowe, a możliwość ich stosowania nie jest uzależniona od dalszych działań ze strony instytucji wspólnotowych albo organów państw członkowskich

• przykłady: równouprawnienie kobiet i mężczyzn w zakresie warunków pracy i płacy (art. 157 TFUE), podstawowe swobody rynku wewnętrznego: swoboda przepływu towarów (art. 34 TFUE), swoboda przemieszczania się pracowników (art. 45 TFUE), swoboda przedsiębiorczości (art. 49 TFUE), swoboda świadczenia usług (art. 56 TFUE), swoboda przepływu kapitału i płatności (art. 63 TFUE) zakaz antykonkurencyjnych zachowań na niekorzyść innych przedsiębiorstw (art. 101 i 102 TFUE)

• bezpośredni skutek rozporządzeń

• art. 288 akapit 2 TFUE: Rozporządzenie ma zasięg ogólny. Wiąże w całości i jest bezpośrednio stosowane we wszystkich państwach członkowskich

• przyznanie rozporządzeniom waloru bezpośredniego stosowania przesądza o tym, że ich normo przypisuje się też bezpośredni skutek zarówno w układzie wertykalnym, jak i horyzontalnym

• bezpośredni skutek decyzji

• art. 288 akapit 4 TWE: Decyzja wiąże w całości. Decyzja, która wskazuje adresatów, wiąże tylko tych adresatów

• w przypadkach, kiedy instytucje wspólnotowe nałożyły za pomocą decyzji obowiązki postępowania w określony sposób na państwa członkowskie, efektywność podjętego środka wspólnotowego byłaby osłabiona, gdyby obywatele tych państw nie mogli się na nie powołać przed sądami krajowymi i gdyby sądy nie mogły wziąć pod uwagę decyzji jako części prawa wspólnotowego

• bezpośredni skutek dyrektyw

• istota dyrektywy

• art. 288 akapit 3 TFUE: Dyrektywa wiąże każde Pastwo Członkowskie, do którego jest skierowana, w odniesieniu do rezultatu, który ma być osiągnięty, pozostawia jednak organom krajowym swobodę wyboru formy i środków

• obowiązek państw członkowskich pełnego i terminowego implementowania treści dyrektywy do krajowego porządku prawnego

• państwo członkowskie wypełni w/w obowiązek - prawa i obowiązki jednostek będą wynikały z norm prawa krajowego, a więc problem bezpośredniej skuteczności norm dyrektywy nie powstanie

• brak implementacji norm dyrektyw, implementacja niepełna lub spóźniona - jakie warunki muszą zostać spełnione, aby jednostki (jeżeli w ogóle) mogły się powoływać na dyrektywy jako źródło swoich praw przed sądami państw członkowskich

• warunki bezpośredniej skuteczności dyrektyw

• przepisy dyrektywy są precyzyjne i bezwarunkowe

• z jej norm wynikają prawa jednostek wobec państwa

• upłynął termin implementacji dyrektywy przez dane państwo członkowskie, a jej normy nie zostały implementowane, albo implementacja jest nieprawidłowa

• bezpośredni skutek wertykalny dyrektyw

• wyrok ETS w sprawie 152/84 Marshal

• stan faktyczny: powódka - M.H. Marshall została zwolniona z pracy - Urząd Opieki Zdrowotnej we miesiąc po ukończeniu 62 lat, pomimo wyrażanej przez nią chęci pracy a do ukończenia 65 roku życia; jedynym powodem zwolnienia był fakt osiągnięcia przez nią wieku emerytalnego (zgodnie z prawem krajowym emerytura państwowa przyznawana jest mężczyznom po ukończeniu 65 lat a kometom 60 lat); M.H. Marshall uważała, że zwolnienie jej z pracy tylko z powodu osiągnięcia przez nią wieku emerytalnego stanowi dyskryminacyjne traktowanie jej przez pracodawcę i w związku z tym bezprawną dyskryminację, niezgodną z ustawą o dyskryminacji ze względu na płeć z 1975 r. o prawem wspólnotowym - dyrektywa 76/207 o implementacji równego traktowania mężczyzn i kobiet w stosunku do dostępu do pracy, szkolenia zawodowego i promocji oraz warunków pracy; pojawiło się pytanie, z pracy zwolnienie z pracy zgodnie z polityką pozwanego, dokonane tylko na podstawie faktu osiągnięcia przez kobietę wieku emerytalnego, stanowi akt dyskryminacji zakazany przez w/w dyrektywę

• najważniejsze tezy orzeczenia: dyrektywa nie może nakładać obowiązków na jednostkę i nie może stanowić podstawy roszczeń przeciwko jednostce; powołanie przez jednostkę dyrektywy przeciwko państwu możliwe jest niezależnie od tego czy państwo działało jako władza publiczna lub pracodawca; w obu przypadkach chodzi o to aby państwo nie czerpało korzyści z własnego niewykonania zobowiązania wspólnotowego

• bezpośredni skutek horyzontalny dyrektyw

• wyrok ETS w sprawie C-91/92 Faccini Dori

• stan faktyczny: przepisy dyrektywy 85/577 w sprawie umów zawieranych poza siedzibą przedsiębiorstwa, nieimplementowanej prawidłowo we Włoszech, dawały konsumentom prawo uchylenia się od skutków umowy zawartej z przedsiębiorstwem w ciągu siedmiu dni od jej zawarcia; pani Faccini Dori zawarła kontrakt z firmą Interdiffusion w sprawie korespondencyjnego kursu języka angielskiego; kontrakt zawarto na Dworcu Centralnym w Mediolanie, poza siedzibą spółki; powstało pytanie, czy konsumentka która zawarła umowę z prywatną spółką w warunkach określonych w dyrektywie, może skorzystać ze w/w prawa

• najważniejsze tezy orzeczenia: rezultatem rozciągnięcia zasady bezpośredniego skutku na sferę stosunków między jednostkami byłoby uznanie kompetencji instytucji WE do nakładania w drodze dyrektyw bezpośredni obowiązków na jednostki, podczas gdy instytucje te mają takie kompetencje tylko wtedy, gdy są uprawnione do wydawania rozporządzeń

• alternatywy rozwiązań:

• wykładnia prawa państw członkowskich zgodnie z dyrektywą

• odpowiedzialność państwa członkowskiego za szkody wyrządzone na skutek naruszenia prawa UE

23

---