SYSTEM POLITYCZNY RP. Prof. Zofia Sujkowska-Życka

1. Pojęcie państwa

Państwo - polityczna organizacja społeczeństwa danego kraju (Życka).

Państwo jest wspólnotą polityczna, naczelną, terytorialną, służebną i suwerenną (E. Zielińska - Życka nam to podała)

Państwo to polityczna, suwerenna, terytorialna i obligatoryjna organizacja społeczeństwa (też od pani Ż.).

Państwo jest suwerenną organizacją terytorialną. Czynniki kształtujące państwo:

• Ludność zamieszkująca terytorium, obszar,

• Władza najwyższa czyli suwerenny rząd.

Wspólnym mianownikiem tych czynników jest suwerenność (zdolność do poszerzenia stosunków dyplomatycznych). Prawa zasadnicze państwa na arenie międzynarodowej:

• Prawo do istnienia,

• Prawo suwerenności - zdolność do posiadania struktur, budowania ustroju,

• Prawo do równości,

• Prawo do obrotu - wzajemne warunki bezkolizyjnego tranzytu,

• Prawo do czci, do szacunku, tolerancji (Karta Narodów Zjednoczonych).

Drogi powstawania i upadku państw:

• Oderwanie się od części terytorium od jakiegoś państwa i utworzenie na tym obszarze nowego suwerennego państwa,

• W wyniku procesu dziejowego zakończonego konferencją pokojową i decyzjami administracyjnymi (np. Wersal),

• W wyniku transformacji czyli w wyniku zmian pokojowych o charakterze politycznym i gospodarczym np. połączenie Niemiec, rozpad ZSRR, rozpad Czechosłowacji (Pająk).

Państwo - polityczne zorganizowanie społeczeństwa, wyposażone w suwerenną władzę oraz zajmujące określone terytorium. Przynależność do państwa ma charakter sformalizowany (obywatelstwo). Głównym atrybutem państwa jest suwerenność rozumiana jako całkowita niezależność od jakiejkolwiek siły zewnętrznej i wewnętrznej (Zakrzewski).

2. Geneza państwa

Geneza państwa to ściśle określony zespół przyczynowo- skutkowy, który doprowadził do powstania nowego państwa na świecie:

• wg Arystotelesa - państwo jest naturalnym wytworem społecznego instynktu wspólnot ludzkich.

• Koncepcja teologiczna - (św. Augustyn) każda władza pochodzi od Boga, (św. Tomasz z Akwinu) zasada i idea władzy pochodzi od Boga a ustrój ustanawiają ludzie.

• Teoria umowy społecznej (Hobbes i Rousseau) - państwo wywodzi się z porozumienia zawartego miedzy wolnymi ludźmi, lub między suwerennym władcą a poddanymi.

• Teoria patriarchalna (Robert Filmer) - państwo to produkt łączenia się plemion w większą całość, przy zachowaniu władzy opiekuńczej (naczelnika).

• Teoria podboju (L. Gumplowicz) - państwo jest następstwem podbojów ludów słabszych przez silniejsze i lepiej zorganizowane.

• Teoria psychologiczna (Leon Petrażycki) - istnienie państwa wynika z potrzeb psychicznych.

• Teoria marksistowska - państwo powstało po rozpadzie wspólnoty pierwotnej, co było konsekwencją pojawienia się własności prywatnej i podziału zbiorowości na klasy.

• Teoria patrymonialna - ujmowała państwo jako dziedziczną własność dynastii panującej.

• Teoria socjologiczna - państwo to społeczność polityczna (Zakrzewski).

3. Ustrój polityczny państwa - pojęcie i istota.

Ustrój polityczny - całokształt zasad odnoszący się do organizacji i funkcjonowania państwa (Życka).

Ustrój polityczny - polityczna organizacja społeczeństwa, która jest zbudowana w oparciu o zasady dotyczące organizacji władzy publicznej w państwie.

W literaturze prawniczej to podstawowe idee polityczne ustrojodawcy, na podstawie których zbudowana jest władza publiczna i których rozwinięcie następuje bądź to w treści ustawy zasadniczej, bądź też w drodze ustawodawstwa zwykłego. Jest to kwestia o zasadniczym znaczeniu, przesądzająca nie tylko o charakterze ustroju, ale także o stopniu jego demokratyzmu. Można określić ustrój polityczny jako całokształt zasad odnoszących się do organizacji i funkcjonowania władzy publicznej w państwie (gdzieś to słyszałam ;P). Chodzi tu o zestaw idei przewodnich w postaci zasad prawnych określających strukturę władzy i polityczną organizację państwa. Ustrój polityczny NIE zmienia się wraz ze zmianami instytucji prawno-politycznych, ale w skutek zmiany przewodnich idei, na jakich konstytucja oparła konstrukcje władzy publicznej w państwie, a więc ze zmianą zasad organizacji i działania tej władzy (W. Skrzydło).

4. Ustrój polityczny a system polityczny

System polityczny wg tej koncepcji (nie mam pojęcia o jaką koncepcję tu chodzi) jest szersze w stosunku do terminu państwa, ustroju politycznego jak i reżimu politycznego (Życka).

Obok pojęcia ustroju politycznego spotykane są również takie określenia jak: system polityczny cz system rządów. Nie są to jednak terminy równoznaczne, nie mogą być stosowane zamiennie, każde z nich zawiera treść odmienną, różniącą się od innych. Najszerszym z nich jest pojęcie system polityczny, obejmuje ono struktury władzy publicznej, w tym państwo, ale także instytucje polityczne, jak partie, związki zawodowe, organizacje społeczne, a także panujące poglądy filozoficzne i polityczne. Znacznie węższy zakres ma pojęcie systemu rządów, które obejmuje tylko część zasad składających się na ustrój polityczny. Chodzi tu o zasady określające wzajemne stosunki między centralnymi organami państwa (W. Skrzydło).

5. Konstytucyjne podstawy ustroju politycznego RP

Konstytucja - ustawa zasadnicza w państwie, zawierająca normy wyposażone w najwyższą moc prawną, regulujące podstawy ustroju politycznego państwa. To dokument pisany, który w systemie źródeł prawa każdego państwa spełnia fundamentalną rolę. Konstytucja stanowi podstawę porządku prawnego państwa.

Części składowe konstytucji (materie konstytucyjne):

1. Określenia podmiotu władzy w państwie i sposobu jej realizacji,

2. Uregulowania podstaw istniejącego ustroju gospodarczego,

3. Ustalenia struktury aparatu państwowego, zakresu kompetencji władz i konstytucyjnych organów państwa,

4. Sprecyzowania sytuacji prawnej jednostki, czyli sfery praw, wolności i obowiązków człowieka i obywatela,

5. Oznaczenia trybu zmiany treści konstytucji.

Jeśli w konstytucji spotyka się wszystkie wymienione części uregulowań prawnych mamy do czynienia z konstytucją pełną, określaną po prostu „konstytucja” (bez żadnych dodatków). Jeśli części składowe nie występują w jej treści, zostały przez ustrojodawcę pominięte, wówczas mamy do czynienia z konstytucją niepełną, potocznie określaną małą konstytucją np. w Polsce ustawa konstytucyjna z 17.10 1992 r. o wzajemnych stosunkach między władzą ustawodawczą i wykonawczą RP oraz o samorządzie terytorialnym, 20.02. 1919 r. - uchwała „O powierzeniu Józefowi Piłsudskiemu dalszego sprawowania władzy urzędu Naczelnika Państwa”, 19.02.1947 r. - „O ustroju i zakresie działania najwyższych organów RP”.

Tryby uchwalania - zależny od tego kto w państwie posiada władzę ustrojodawczą. Konstytucje oktrojowane, czyli nadane - do panującego należało prawo nadania konstytucji np. Księstwa Warszawskiego czy Królestwa Polskiego.

W państwach demokratycznych naród ma prawo uchwalania konstytucji działając bezpośrednio lub w sposób pośredni.

Sposób bezpośredni: referendum cząstkowe (konstytucja 23.04.1992r. - rozstrzygnięcie spornych problemów), referendum zatwierdzające (2.04.1997 r. uchwalona przez Zgromadzenie Narodowe) uchwalone przez parlament, czy rząd.

Formą pośredniego ustanawiania przez naród konstytucji jest wybór parlamentu na normalną kadencję z podkreśleniem, iż podstawowym jej zadaniem jest przygotowanie i uchwalenie konstytucji. W Polsce był to Sejm Ustawodawczy (w 1919 r., 1947 r.) uchwalił on dwukrotnie konstytucję: 1921r. - Konstytucja marcowa, 1952 r. - Konstytucja PRL.

Jeśli parlament uchwalający konstytucję ma dwuizbową strukturę, działa wówczas w izbach połączonych (w Polsce w 1997 r. zadanie uchwalenia konstytucji otrzymało Zgromadzenie Narodowe, uchwalenie konstytucji było zadaniem ZN, zaś jej przyjęcie było zadaniem narodu w drodze referendum konstytucyjnego - wg ustawy z 23.04.1992 r.).

Sposób dokonywania zmiany przepisów w konstytucji:

• Konstytucje sztywne - tryb ich zmiany jest uregulowany odmiennie, jest utrudniony w porównaniu z trybem zmiany ustaw zwykłych.

• Konstytucje elastyczne - może być zmieniona w ten sam sposób jak zwykłe ustawy

Konstytucja z 1997 r. nie wprowadza niezmienności zasad czy norm konstytucyjnych, ale w stosunku do pewnych kategorii przewiduje bardziej utrudniony tryb ich zmiany. Przyjęcie zasady sztywności konstytucji przewiduje obostrzony tryb dokonywania zmian: wymóg przyjęcia ustawy zmieniającej konstytucję w jednakowym brzmieniu przez Sejm i Senat, wydłużone terminy wykonywania tych czynności, kwalifikowana większość głosów w sejmie i bezwzględna większość w Senacie. W przypadków rozdziałów I, II, XII podmioty uprawnione do występowania z inicjatywą zmiany konstytucji mogą żądać przeprowadzenia referendum zatwierdzającego. Zmiana konstytucji zostanie przeprowadzona, o ile zaakceptuje ją większość głosujących.

Funkcje konstytucji:

• Stabilizująco-dynamizująca - kształtowanie stabilnego obrazu państwa i jej ustroju oraz określanie celów i zasad jego ewolucji, co jest dokonywane w drodze aktów prawnych precyzujących i rozwijających ustawę zasadniczą,

• Polityczno- prawna -

- te dwie funkcje określają miejsce konstytucji wśród różnych systemów normatywnych funkcjonujących w ramach społeczeństwa

• Prawno ekonomiczna -

• Funkcja niepozbywalności zakresu suwerenności państwowej

• Funkcja ustalania zakresu strategicznych zadań i kompetencji państwa

• Kreowanie systemu politycznego władzy (podział władzy i kompetencji organów państwowych).

6. Katalog zasad ustroju w Konstytucji RP

Treść Konstytucji, mająca charakter jurydyczny czyniący ją fundamentalnym aktem prawnym, najwyższym prawem Rzeczypospolitej Polskiej, zawiera zasady i reguły prawne. Katalog zasad ustrojowych nowej Konstytucji RP jest bardziej rozbudowany w porównaniu z katalogiem zawartym we wcześniejszych polskich konstytucjach. W 1997 r. zostały ujęte i rozbudowane zasady stanowiące osiągnięcie ostatnich kilku dziesiątków lat.

Zasady opracowane na podstawie W. Skrzydło (nie ma tutaj zasady b, e, h, i)

a) zasada suwerenności narodu

Wyraża ją art. 4 w ust. 1 stanowiąc iż: „Władza zwierzchnia w Rzeczypospolitej Polskiej należy do Narodu”. Pod tym pojęciem rozumie się naród jako zbiorowość osób związanych z państwem poprzez fakt posiadania jego obywatelstwa.

c) zasada demokratycznego państwa prawnego

Jest to zasada o fundamentalnym znaczeniu, stanowiąca wyraz demokratyzacji u stroju państwa. Państwo, które wprowadza tą zasadę, chce być rządzone prawem, zapewnić rządy prawa, że stawia ono prawo ponad państwem. Przyjęcie i stosowanie tej zasady powoduje w konsekwencji obowiązek zagwarantowania jednostce prawa do sądu, wymaga także przeprowadzenia ścisłego rozgraniczenia kompetencji organów państwowych. Z tej zasady wynika wymóg przestrzegania reguły, że istnienie organu państwa musi być oparte na prawie, podobnie jak i określenie jego kompetencji, które powinny być wyraźnie w prawie sprecyzowane. Konstytucja ma dominującą, zwierzchnią pozycję w systemie źródeł prawa, a także postulat zgodności z jej przepisami ogółu norm prawnych obowiązujących w państwie. Przyjęcie omawianej zasady ustrojowej wymaga stworzenia odpowiednich gwarancji instytucjonalnych jej przestrzegania. Trybunał Konstytucyjny pełni rolę strażnika prawa i gwaranta jej zgodności z konstytucją. Należy tu jeszcze wymienić: Trybunał Stanu, Rzecznika Praw Obywatelskich, Naczelny Sąd Administracyjny, a także niezawisłe sądy. Zasada państwa prawnego ma więc istotne znaczenie, wywiera ogromny wpływ na życie społeczne oraz polityczne kraju. Zasada demokratycznego państwa prawa, czyli chodzi tu o państwo, które ma zapewnić obywatelom wpływ na władzę państwową, na jej sprawowanie. Powinien być zapewniony społeczeństwu wpływ na podejmowane decyzje państwowe, bądź to w sposób bezpośredni (udział w referendum), bądź za pośrednictwem wybieranych przez społeczeństwo posłów i senatorów jak również poprzez udział w działalności partii politycznych. Z istoty o demokratycznego charakteru tej zasady wynika nie tylko konieczność kierowania się wolą większości społeczeństwa w różny sposób wyrażony, ale także poszanowanie woli oraz praw mniejszości.

d) zasada podziału władz

Zasada podziału władz sprowadza się do następujących założeń:

1. Wyodrębnia się 3 władze - ustawodawczą, wykonawczą i sądowniczą.

2. Każdej z nich odpowiadają wyodrębnione organy państwowe

3. Występuje nieodłączność tych władz, a więc każda z nich winna być wykonywana przez inny organ państwowy, w związku z tym niedopuszczalne jest łączenie związanych z nimi stanowisk państwowych

4. Układ stosunków między tymi władzami powinien zapewniać wzajemne ich oddziaływanie na siebie i hamowanie.

Konstytucja RP przyjmuje zasadę podziału władzy i równowagi trzech władz (ustawodawczej, wykonawczej, sądowniczej). Niedopuszczalne jest przyjęcie takiego modelu, który wprowadza dominację jednej władzy, oznaczającą pozbawienie samodzielności władz pozostałych. Władzę ustawodawczą sprawuje Sejm i Senat, władzę wykonawczą Prezydent RP i Rada Ministrów, a władzę sądowniczą sądy i trybunały.

6. zasada społecznej gospodarki wolnorynkowej

Podstawę ustroju gospodarczego RP stanowi społeczna gospodarka rynkowa, która opiera się na:

1. wolności działalności gospodarczej

2. własności prywatnej

3. solidarności partnerów społecznych, dialogu i współpracy.

Przez społeczną gospodarkę rynkową rozumie się ustrój gospodarczy określający z jednej strony zasadę liberalizmu gospodarczego z gospodarką rynkową włącznie, z drugiej strony przyjmujący określone kryteria procesów gospodarczych w celu zapewnienia realizacji celów społecznych. Istotnym elementem ustroju gospodarczego jest zasada wolności działalności gospodarczej bez względu na formę własności, czyli niezależnie od jej przedmiotu i podmiotu.

7. zasada wzajemnej niezależności i współdziałania państwa i kościołów

„Stosunki między państwem a kościołami i innymi związkami wyznaniowymi są kształtowane na zasadach poszanowania ich autonomii oraz wzajemnej niezależności każdego w swoim zakresie, jak również współdziałania dla dobra człowieka i dobra wspólnego”

Konstytucja zawiera deklarację o zachowaniu bezstronności władz publicznych w sprawach przekonań religijnych, światopoglądowych i filozoficznych z zapewnieniem swobody ich wyrażania w życiu publicznym. Konstytucja podkreśla zasady równouprawnienia wszystkich kościołów i związków wyznaniowych w Polsce. Z uwagi na fakt, że Stolica Apostolska ma status prawnomiędzynarodowy że jest podmiotem prawa międzynarodowego, stosunki między Polską a Watykanem określa umowa międzynarodowa w postaci konkordatu. Inne kościoły nie mają tego statusu, zatem w odniesieniu do nich nie znajduje zastosowania umowa międzynarodowa, a stosunki państwo a kościoły i inne związki wyznaniowe określają ustawy. Omawiana zasada oznacza zakaz kształtowania stosunków wyznaniowych w sposób właściwy dla państwa wyznaniowego. Oznacza to rozdział instytucjonalny państwa i kościołów oraz związków wyznaniowych. Konstytucja podkreśla zasadę współdziałania państwa i kościołów oraz związków wyznaniowych dla dobra człowieka i dla dobra wspólnego.

j) zasada samorządności

Samorząd terytorialny uczestniczy w sprawowaniu władzy publicznej, wykonując części władzy publicznej w imieniu własnym i na własną odpowiedzialność. Instytucji samorządu terytorialnego Konstytucja przypisuje szczególną rolę. Dopuszcza się też istnienie innych form samorządu ( np. zawodowego, gospodarczego, wyznaniowego). Instytucja samorządu zastała przywrócona w Polsce w 1990 r. zastępując system rad narodowych i terenowych organów administracji państwowej. Zagwarantowany został w ten sposób udział obywateli w sprawowaniu władzy publicznej w sprawach lokalnych. Samorząd terytorialny dysponuje własnymi organami stanowiącymi, pochodzącymi z wyborów powszechnych i bezpośrednich, a także własną samorządową władzę wykonawczą.

Zasady skopiowane z neta:

1. Zasada suwerenności narodu

Naród jest rozumiany jako zbiorowość osób związanych z państwem poprzez

fakt posiadania jego obywatelstwa. Wyraża to preambuła Konstytucji RP w słowach:

[...] my, Naród Polski - wszyscy obywatele Rzeczypospolitej[...].

Suwerenność jest samowładnością i całowładnością Narodu - obywateli.

Suwerenność narodu urzeczywistnia się w tym, że:

 prawo powinno wyrażać wolę ogółu obywateli,

 wola narodu wyrażana jest w formach demokracji bezpośredniej (np.

referendum) oraz demokracji pośredniej (np. wybieralnych

i kadencyjnych organach władzy).(http://odn.zce.szczecin.pl/ju/eduobyw/pliki/stronywo/polity/polc01.pdf ).

b) Zasada niepodległości i suwerenności państwa

Niepodległość oznacza odrębny byt państwowy Rzeczypospolitej Polskiej.

Suwerenność oznacza zdolność państwa do samodzielnego decydowania

o wszystkich dotyczących go sprawach.

Przystąpienie Polski do NATO i Unii Europejskiej oznacza pewne ograniczenie

jej międzynarodowej suwerenności. Wszystkie regulacje prawne wydawane przez

Radę Unii Europejskiej i Komisję Europejską nabierają mocy obowiązującej

w polskim systemie prawnym, co obliguje organy państwowe nie tylko do ich

bezpośredniego stosowania, ale i do dawania im pierwszeństwa wobec unormowań

prawa krajowego.

Ograniczenie suwerenności może nastąpić tylko na podstawie szczególnej

regulacji konstytucyjnej - stąd wszystkie konstytucje państw członków Unii zawierają

tzw. klauzulę europejską dopuszczającą poddanie się tego typu ograniczeniom.

W Konstytucji RP z 2 kwietnia 1997r. rolę tej klauzuli spełnia Art. 90. 1.

Rzeczpospolita Polska może na podstawie umowy międzynarodowej przekazać

organizacji międzynarodowej lub organowi międzynarodowemu kompetencje organów

władzy państwowej w niektórych sprawach.

Dodatkowe ograniczenia konstytucyjne odnoszą się do angażowania polskich sił

zbrojnych. Wprowadzenie stanu wojny możliwe jest tylko w razie zbrojnej napaści

na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej lub gdy z umów międzynarodowych wynika

zobowiązanie do wspólnej obrony przeciwko agresji .

Zasady użycia sił zbrojnych poza granicami kraju oraz zasady pobytu obcych

wojsk na naszym terytorium musi określać ustawa lub ratyfikowana umowa

międzynarodowa.

c) zasada demokratycznego państwa prawnego

Cechy państwa prawa:

 status obywatela w państwie oparty jest na zasadzie, iż prawa i wolności obywatela są

naturalne i niezbywalne;

 rządy prawa chronią godność i zapewniają wolność obywateli;

 obowiązuje równość wobec prawa, czyli nikt nie jest dyskryminowany i nie posiada

przywilejów;

 ingerencja prawa w sferę naturalnej wolności i swobodnego działania jednostki ma

miejsce tylko wtedy, gdy jest konieczna ze względu na dobro wspólne, w imię

wolności i praw innych;

 instytucje państwa prawnego zapewniają wpływ społeczeństwa na władzę i jego

udział w podejmowaniu decyzji państwowych;

 wszystkie organy władzy istnieją i działają na podstawie prawa oraz w granicach

przez prawo określonych;

 istnieje trójpodział władz, zakładający wzajemne ograniczanie i kontrolowanie przez

organy władzy ustawodawczej, wykonawczej i sądowniczej;

 obowiązuje demokratyczne prawo wyborcze;

 opozycja istnieje legalnie i swobodnie funkcjonuje;

 treść prawa jest przedmiotem debaty publicznej i uwzględnia postulaty różnych grup

społecznych;

 obowiązuje hierarchia aktów prawnych, tzn. zasada prymatu konstytucji nad ustawami

i ustaw nad innymi aktami prawnymi parlamentu, rządu lub władz lokalnych;

 prawo jest racjonalne, zrozumiałe, jednoznaczne, możliwe do wykonania i nie posiada

luk;

 prawo jest jawne, ogłaszane i publikowane w stosownej formie i czasie;

 przyjmuje się w stosunku do obywateli zasadę: „dozwolone jest to, co nie jest przez

prawo zabronione”

 przymus stosowany jest w przypadkach i w sposób określony przez prawo;

 zakazane jest stosowanie odpowiedzialności zbiorowej;

 oskarżonemu przysługuje prawo do obrony;

 obowiązuje zasada domniemania niewinności oskarżonego, dopóki nie zostanie

udowodniona wina;

 obowiązuje zasada, że prawo nie może działać wstecz;

 postępowanie sądowe jest co najmniej dwuinstancyjne;

 istnieją instytucje państwowe zabezpieczające poszanowanie prawa, takie jak:

Trybunał Konstytucyjny, Rzecznik Praw Obywatelskich, NSA, niezawisłe sądy

i parlamentarna kontrola działalności administracji rządowej.

d) zasada podziału władz

Relacje między organami władzy polegają na podziale kompetencji,

ograniczonym zakresie władztwa, wzajemnej kontroli, hamowaniu i blokowaniu przy

jednoczesnej ich współpracy.

5. zasada społeczeństwa obywatelskiego

Obywatele mają możliwość aktywnego uczestnictwa w życiu publicznym, tym

samym w kształtowaniu kierunków polityki państwowej. Upodmiotowienie obywateli

czyni ich współodpowiedzialnymi za losy państwa.

Społeczeństwo obywatelskie to społeczeństwo pluralistyczne, w którym każdy

ma możliwość działania w wybranych przez siebie instytucjach i organizacjach,

służących realizacji jego podmiotowości jako obywatela, pracownika itp..

Instytucje społeczeństwa obywatelskiego działają niezależnie od władzy

państwowej.

Najważniejsze formy samoorganizowania się społeczeństwa obywatelskiego

to:

 organizacje działające na rynku, których głównym celem jest osiągnięcie zysku

(np. przedsiębiorstwa, banki, towarzystwa ubezpieczeniowe),

 organizacje społeczne, gospodarcze i kulturalne, których głównym celem jest

wywieranie wpływu na ośrodki władzy publicznej (np. stowarzyszenia, związki

zawodowe, organizacje przedsiębiorców), zwane grupami nacisku,

 organizacje polityczne, które dążą do zdobycia i sprawowania władzy publicznej

w skali państwa, województwa, powiatu lub gminy po to, aby realizować

określone programy polityczne (np. partie polityczne, ruchy obywatelskie),

 organizacje, których celem jest poszerzanie obszaru racjonalnej debaty

publicznej o sposobach osiągania celów zbiorowych (np. wolna prasa, radio

i telewizja, niezależne ośrodki badawcze, uczelnie, fundacje).

Podejmowane przez obywateli działania mają na celu właściwe zarządzanie

sprawami dotyczącymi całej społeczności, w imię dobra wspólnego i wspólnych

korzyści.

6. zasada społecznej gospodarki rynkowej

Przez społeczną gospodarkę rynkową rozumie się ustrój gospodarczy określający

z jednej strony zasadę liberalizmu gospodarczego z gospodarką rynkową, z drugiej zaś

zapewniający realizację celów społecznych. Dopuszcza się w nim interwencję

państwa, choć nie sprowadza go do roli opiekuńczej. Państwo musi jednak dążyć do

wyrównywania szans życiowych poszczególnych osób, działać łagodząco wobec

pewnych grup osłabiając negatywne skutki przemian gospodarczych.

Artykuł 20 Konstytucji RP należy rozumieć jako ogólne zobowiązanie państwa do

podejmowania działań łagodzących społeczne skutki funkcjonowania praw rynku, ale

dokonywanych z poszanowaniem tych praw.

Dla kształtowania społecznego aspektu gospodarki rynkowej istotne znaczenie mają

takie treści Konstytucji, jak:

 wolność zrzeszania się w związkach zawodowych, organizacjach społecznozawodowych

rolników oraz organizacjach pracodawców,

 prawo obywateli do informacji gospodarczej,

 prawo do własności, innych praw majątkowych oraz prawo dziedziczenia,

 wolność wyboru i wykonywania zawodu oraz wyboru miejsca pracy,

 zapewnienie minimalnej wysokości wynagrodzenia,

 obowiązek państwa prowadzenia polityki pełnego produktywnego

zatrudnienia i zwalczania bezrobocia,

 prawo do bezpiecznych i higienicznych warunków pracy,

 prawo do zabezpieczenia społecznego,

Konstytucja deklaruje, że państwo:

 w swojej polityce społecznej i gospodarczej uwzględnia dobro rodziny,

 prowadzi politykę zapewniającą bezpieczeństwo ekologiczne współczesnemu

i przyszłym pokoleniom,

 sprzyja zaspokojeniu potrzeb mieszkaniowych obywateli, chroni

konsumentów, użytkowników i najemców przed nieuczciwymi praktykami

rynkowymi.

7. zasada wzajemnej niezależności i współdziałania państwa i kościołów

Stosunki między Polską a Watykanem określa umowa międzynarodowa w postaci

Konkordatu. Stosunki państwo a inne kościoły i związki wyznaniowe określają ustawy

uchwalane na podstawie umów zawartych przez Radę Ministrów z ich właściwymi

przedstawicielami.

System rozdziału państwa od kościołów polega na tym, że:

 nie ma religii państwowej; religie, kościoły i związki wyznaniowe są

równouprawnione a państwo nie finansuje ich działalności,

 wybór religii lub jej odrzucenie jest prywatną sprawą obywatela,

 każdy ma prawo swobodnie, prywatnie i publicznie, indywidualnie i zbiorowo

praktykować swoją religię,

 kościoły i związki wyznaniowe zachowują pełną autonomię i swobodę

w organizowaniu swojego życia wewnętrznego, określaniu swojej doktryny

religijnej, powoływaniu na stanowiska w strukturach organizacyjnych,

propagowaniu i nauczaniu wiary oraz zasad moralności,

 kościoły i związki wyznaniowe nie podejmują działalności politycznej i nie

uczestniczą w sprawowaniu władzy państwowej,

 z wolności religijnej można korzystać w sposób, który nie zagraża wolności

innych osób oraz porządkowi publicznemu,

 nikt nie może być dyskryminowany z powodu swoich przekonań w sprawach

religijnych, ani zmuszany do ich publicznego ujawniania.

8. Zasada pluralizmu mediów

Obowiązywanie w państwie demokratycznym tej zasady jest gwarantem wolności prasy. Pozwala także na wolność pozyskiwania informacji oraz jej rozpowszechniania. Pluralizm mediów nie dopuszcza cenzury oraz koncesjonowania prasy. O tej zasadzie mówi art. 14 Konstytucji: Rzeczypospolita Polska zapewnia wolność prasy i innych środków społecznego przekazu. ( http://www.wosna5.pl/zasady_ustroju_rp )

9. Zasada przyrodzonej godności człowieka

Współczesna koncepcja praw człowieka za dobro najwyższe i wartość centralną,

z której wywodzone są wszystkie prawa człowieka, przyjmuje godność osobową

jednostki ludzkiej.

Godność osobowa jest tym, co stanowi prawdziwą istotę człowieczeństwa

w każdym człowieku; coś co pozwala odróżnić go od innych istot żywych (a więc

m.in. rozum, samoświadomość, zdolność do podejmowania wolnych decyzji i wolnego

działania oraz odpowiedzialność za własne postępowanie).

W doktrynie praw człowieka akcentuje się następującą prawidłowość: jestem

człowiekiem, a więc mam określone prawa. Wolności i prawa człowieka zawsze

są bowiem pochodną człowieczeństwa istoty ludzkiej, a nie odwrotnie.

Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. prawom

jednostki poświęca rozdział II. Wolności, prawa i obowiązki człowieka i obywatela.

10. zasada samorządności

Istnienie samorządu jest podstawą dobrego funkcjonowania państwa demokratycznego. Samorząd i jego organy zapewniają obywatelom udział w rządach oraz realny wpływ na nie. Organy władzy samorządowej uczestniczą w sprawowaniu władzy. Jest także samorządność gwarantem decentralizacji w państwie.

7. System organów państwowych RP (W. Skrzydło)

Aparat państwowy zorganizowany został z myślą, by służyć realizacji zadań wynikających m.in. z charakteru ustroju politycznego państwa. Ustrój polityczny współczesnej Polski został zbudowany na zasadach demokratycznych, przy czym zaznaczyć należy, że nie wszystkie zasady z obecnego ich katalogu wywierają jednakowy wpływ na kształt systemu organów państwowych.

Widoczny wpływ na kształt omawianego systemu mają niewątpliwie następujące zasady

1. suwerenności narodu - realizowana poprzez wybieranych przedstawicieli, jak i bezpośrednio poprzez referendum oraz prawo ludowej inicjatywy ustawodawczej przesądza nie tylko o roli ustrojowej parlamentu, ale i jago miejscu w systemie organów państwowych oraz o kompetencjach, jak i również o miejscu ustawy wśród źródeł prawa.

2. Demokratycznego państwa - szczególna rola prawa jako regulatora stosunków społecznych i politycznych w państwie. Nakaz rozgraniczenia kompetencji państwowych i powołania instytucji prawnych stojących na straży przestrzegania tych reguł. Ta zasada stanowi podstawę do wprowadzenia sądownictwa konstytucyjnego, konieczność stworzenia instytucji prawnych, zapewniających społeczeństwu wpływ na podejmowanie decyzji państwowych i na treść stanowionego prawa.

3. Podziału władzy - przyjęcie tej zasady prowadzi do odpowiedniego usytuowania władz, wprowadzenia ich równorzędności.

4. Systemu przedstawicielskiego - wpływa na wzrost znaczenia parlamentu, złożonego z reprezentantów narodu, wybranych przez ogół wyborców i wyposażonego nie tylko w uprawnienia ustawodawcze, ale i kontrolne w stosunku do Rady Ministrów i administracji rządowej.

5. parlamentarno - gabinetowego systemu rządów - wyznacza istotę stosunków między parlamentem a rządem, treść stosunków na linii parlament - głowa państwa - rząd.

6. Samorządu terytorialnego - wynika z tej zasady, że samorząd terytorialny to podstawowa forma organizacji lokalnego życia publicznego. Gwarantuje społeczeństwu udział w sprawowaniu władzy poprzez ogniwa władzy lokalnej. Samorząd stanowi formę zdecentralizowania administracji publicznej. Zasada ta, obok podziału władzy, jest wyraźnym potwierdzeniem odrzucenia władzy jedności i jednolitości władzy.

Konstytucja określa także sposoby tworzenia organów państwowych, wyraźnie wskazuje organy pochodzące z wyborów oraz powoływane, określa kadencyjność i inne kwestie. Precyzuje powierzony im zakres kompetencji, wskazuje na ich funkcje i zadania. Konstytucja określa sposoby rozstrzygania sporów kompetencyjnych występujących między organami państwowymi, reguluje kwestie związane z działaniem organów państwowych w warunkach nadzwyczajnych.

ORGANY USTAWODAWCZE

Do grupy organów ustawodawczych należą: SEJM i SENAT. Są to orany spełniające ważną funkcję państwa w zakresie stanowienia prawa. W tym zakresie działają jeszcze inne organy wyposażone w uprawnienia pracodawcze (np. Rada Ministrów, premier, ministrowie), jednak wyposażenie tych organów do stanowienia prawa oparte jest wyłącznie na upoważnieniu ustawowym. Waga funkcji ustawodawczej parlamentu wynika z faktu, że obejmuje ono

- prawo uchwalania konstytucji,

- prawo dokonywania zmian w obowiązującej ustawie zasadniczej,

- prawo stanowienia ustaw spełniających kierowniczą w systemie prawa w państwie.

Obok funkcji ustawodawczej Sejm i Senat otrzymały także kompetencje kreacyjne, polegające na tworzeniu konstytucyjnie określonych organów państwa (np. Prezes NIK, Rzecznik Praw Obywatelskich), Sejm sprawuje jeszcze bardzo ważną funkcję kontrolną w stosunku do Rady Ministrów, a za jej pośrednictwem może kontrolować cały aparat administracji rządowej. Zadaniem Sejmu jest także pociąganie RM i jej członków do odpowiedzialności parlamentarnej (politycznej), a także konstytucjonalnej. Odpowiedzialności konstytucjonalnej podlega także prezydent, ale w tym przypadku postawienie prezydenta w stan oskarżenia przed Trybunałem Stanu realizowane jest przez Zgromadzenie Narodowe.

ORGANY WYKONAWCZE

W zakresie władzy wykonawczej funkcjonują Prezydent i Rada Ministrów. Konstytucja wymienia tylko te 2 organy jednak nie zawiera ona kompletnego wykazu organów władzy wykonawczej. Rzeczywisty ich katalog jest bardzo rozbudowany, obejmuje wiele ogniw aparatu państwowego zaliczanych do tej grupy.

Funkcja wykonawcza polega na

- wykonywania ustaw,

- stosowaniu prawa w konkretnych sytuacjach,

- stanowieniu określonych aktów normatywnych.

Do grupy organów władzy wykonawczej zaliczyć można również Prezesa Rady Ministrów, ministrów, przewodniczących określonych w ustawie komitetów oraz wojewodów. Organy wykonawcze zbudowane są na zasadzie hierarchicznego podporządkowania, szczególna rola w tej grupie przypada Radzie Ministrów i Prezesowi Rady Ministrów.

SĄDY I TRYBUNAŁY

Konstytucja określa sądy i trybunały jako organy władzy sądowniczej. Nie wszystkie z nich są organami wymiaru sprawiedliwości. W świetle Konstytucji wymiar sprawiedliwości sprawują: Sąd Najwyższy, sądy powszechne, sądy administracyjne i sądy wojskowe. Czyli nie należą do tej grupy trybunały. Stworzono konstytucyjne podstawy istnienia Naczelnego Sądu Administracyjnego. W zakresie sądów obowiązuje zasada dwuinstancyjności. Wzmocniono zasadę niezawisłości sędziowskiej. Ugruntowana została rola Krajowej Rady Sądownictwa.

ORGANY KONTROLI PAŃSTWOWEJ

Najwyższa Izba Kontroli, Rzecznik Praw Obywatelskich, Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji - żaden z tych organów nie mieści się w którejkolwiek z trzech grup (ustawodawczą, wykonawczą, sądowniczą). Szersze potraktowanie kontrolnej funkcji państwa stworzyło podstawy do wyodrębnienia czwartej grupy. Konstytucja przyjęła model kontroli państwowej niezależnej od rządu, powiązanej z parlamentem, pomagającej Sejmowi w realizacji jego kontrolnych zadań w odniesieniu d RM w przypadku NIK. Te 3 organy to instytucje wyspecjalizowane, prowadzące działalność kontrolną nie obok innych zadań (jak czyni to Sejm, RM itp.), ale jako wyłączną sferę aktywności. Do wykonywania tych właśnie zadań zostały powołane.

8. Rola partii w systemie politycznym (W. Skrzydło)

W okresie PRL nie stwarzano prawnych możliwości swobodnego tworzenia partii politycznych, nie dopuszczano do powoływania ugrupowań politycznych, które nie akceptowały socjalizmu i nie przyjmowały zasady współdziałania partii oraz kierowniczej roli PZPR. W treść nowelizowanej z 1989 r. konstytucji wprowadzono artykuł dotyczący partii politycznych, co oznaczało ich konstytucjonalizację. Partie miały służyć zrzeszaniu się obywateli na zasadach dobrowolności i równości, a celem ich działania ma być wpływanie metodami demokratycznymi na kształtowanie polityki państwa. Służyło to realizacji zasady pluralizmu politycznego. Powstały stan prawny w III RP oznacza niedopuszczalność nie tylko systemu monopartyjnego, ale nawet systemu zakładającego nierówność ugrupowań politycznych, z których jedno miałoby zajmować pozycję uprzywilejowaną. W zakresie tworzenia partii politycznych zastosowano sposób obejmujący system rejestracji partii, który polega na tym, że partia jest rejestrowana po przedłożeniu sądowi wymaganych przez prawo dokumentów. System ten uznaje swobodę tworzenia partii i obowiązuje w Polsce na podstawie ustawy z 27.06.1997 r. W Polsce TK jest wyposażony w prawo stwierdzania zgodności celów lub działalności partii politycznych z ustawą zasadniczą. Jeżeli TK orzeknie o sprzeczności z Konstytucją celów lub działalności partii, wówczas sąd prowadzący ewidencję partii politycznych (Sąd Okręgowy w Wawie) wydaje postanowienie o wykreśleniu wpisu partii z ewidencji. Postanowienie to jest ostateczne. Konstytucja partiom politycznym:

- zapewnia wolność ich tworzenia i działania

- wprowadza wymóg dobrowolności zrzeszania się obywateli

- precyzuje cel działania partii, a jest nim „wpływanie metodami demokratycznymi na kształtowanie polityki państwa”

Wprowadzono zakaz istnienia partiom politycznym, które w swych programach odwołują się do totalitarnych metod i praktyk działania nazizmu, faszyzmu i komunizmu, oraz w których program dopuszcza nienawiść rasową i narodowościową, stosowanie przemocy w celu zdobycia władzy, przewiduje utajnienie struktur lub członkowstwa.

Funkcjonowanie partii politycznych w Polsce reguluje Konstytucja w art. 11. Funkcje które partia musi spełniać: powinna działać na zasadach dobrowolności, powinna mieć charakter otwarty, wyrażać równość wszystkich obywateli, metodami demokratycznymi powinno wpływać na kształtowanie polityki państwa (Pająk)

9. Struktura władzy ustawodawczej

W art. 10 Konstytucji wyrażona została dwuizbowość parlamentu. Więc parlament składa się z 2 izb: Sejmu i Senatu. Te dwie izby łączą się w określonych konstytucyjnie warunkach w Zgromadzenie Narodowe, któremu ustawa zasadnicza powierza do realizacji określone zadania.

10. Organy ustawodawcze.

Organami Sejmu są (identyczne organy ma Senat):

1. Marszałek Sejmu - stoi na straży praw i godności Sejmu, reprezentuje go na zewnątrz, zwołuje posiedzenia i przewodniczy obradom Sejmu, czuwa nad tokiem i terminowością prac, kieruje pracami Prezydium Sejmu przewodniczy jego obradom, zwołuje Konwent Seniorów i przewodniczy jego obradom, nadaje bieg inicjatywom ustawodawczym i wnioskom kierowanym do Sejmu, prowadzi sprawy z zakresu stosunków z Senatem i parlamentami innych państw, sprawuje pieczę nad spokojem i porządkiem na terenie Sejmu, udziela posłom niezbędnej pomocy w ich pracy, nadaje statut Kancelarii Sejmu, wykonuje inne zadania wynikające z Konstytucji i ustaw.

2. Prezydium Sejmu - tworzą Marszałek i wicemarszałkowie. Do ich zadań należy: uchwalanie planu prac Sejmu po zasięgnięciu opinii Konwentu Seniorów, uchwalanie tygodni posiedzeń, dokonywanie wykładni regulaminu izby, opiniowanie spraw wniesionych przez Marszałka Sejmu, organizowanie współpracy między komisjami i koordynowanie ich działalności, ustalanie zasady dworactwa naukowego itp.

3. Konwent Seniorów - w jego skład wchodzą: Marszałek, wicemarszałkowie, przewodniczący lub wiceprzewodniczący klubów i kół parlamentarnych. To organ zapewniający współdziałanie klubów związanych z działalnością i tokiem prac Sejmu. Posiedzenia zwołuje Marszałek Sejmu. Marszałek może zaprosić na posiedzenie Konwentu inne osoby. Zadania: opiniowanie projektów planu pracy Sejmu, projektu porządku dziennego posiedzeń Sejmu i ich terminów, wnioski co do trybu dyskusji, co do wyboru organów Sejmu, zadań i pracy Kancelarii Sejmu.

4. komisje sejmowe - pełnią ważną rolę w działalności parlamentu, powoływane w Sejmie w liczbie 28. Zadaniem ich jest rozpatrywanie i przygotowywanie spraw stanowiących przedmiot prac Sejmu, wyrażanie opinii w sprawach przekazanych przez Sejm, Marszałka lub Prezydium Sejmu, spełniają też czynności o charakterze kontrolnym. W SENACIE jest 14 komisji, mają podobne zadania, lecz w zakresie kontroli zajmują stanowisko tyko co do sposobu wprowadzenia w życie i wykonywania ustaw, mogą też żądać informacji i wyjaśnień od członków Rady Ministrów. W Sejmie funkcjonują komisje stałe - ich zadania określa regulamin izby, oraz komisje nadzwyczajne - ich cel i zasady oraz tryb działania określa każdorazowo Sejm, podobnie jak w przypadku komisji śledczych - powoływanych do zbadania określonej sprawy. Skład komisji powołuje Sejm (Senat), każda komisja wybiera ze swego grona prezydium komisji. Przewodniczących senackich komisji powołuje i dowołuje Senat.

11. Pozycja prawno-ustrojowa Sejmu i Senatu.

Wg aktualnej konstytucji 3 władze mają być nie tylko rozdzielne, ale i równorzędne. Sejm i Senat mają charakter przedstawicielski, ta cecha odnosi się do obydwu organów jednakowym stopniu. Madinat posła i senatora stanowi o jego niepołączalności z wieloma funkcjami w aparacie państwowym. Sejm i Senat zostały potraktowane równorzędnie co do istoty. Ich charakter prawny jako organów przedstawicielskich się nie równi. Oba organy są w jednakowy sposób legitymizowane do występowania jako jedyne organy reprezentujące naród, charakteru tego nie posiada Prezydent, mimo iż pochodzi też z wyborów powszechnych. NIE oznacza to jednak 2 organy równoprawne w tym sensie, że został im powierzony jednakowy zakres kompetencji. W Polsce przyjęto model dwuizbowości zróżnicowanej, co jest widoczne przy analizie zakresu kompetencji powierzonych każdej z obu izb. Sejm i Senat pochodzą z wyborów powszechnych i bezpośrednich, przeprowadzonych jednocześnie, wybierane na jednakową kadencję - 4 lata. Początkiem kadencji jest dzień zebrania się Sejmu na pierwsze posiedzenie i liczy się do dnia poprzedzającego dzień zebrania się Sejmu następnej kadencji. Wybory zarządza się na 90 dni przed upływem 4 lat od rozpoczęcia kadencji, muszą one zaś odbyć się w ciągu 30 dni przed jej upływem. Prezydent jest zobowiązany zwołać pierwsze posiedzenie Sejmu w ciągu 30 dni od dnia wyborów. Konstytucja przewiduje możliwość skrócenia kadencji oraz jej wydłużenia. W ramach mechanizmu wzajemnego oddziaływania na siebie parlamentu i rządu stosuje się instytucję odwoływania rządu przez parlament (w Polsce przez Sejm), temu oddziaływaniu władzy ustawodawczej odpowiada prawo władzy wykonawczej rozwiązywania parlamentu. Po takiej decyzji parlament przestaje istnieć i zarządza się przedterminowe wybory. Między datą rozwiązania parlamentu a zebraniem się nowego na pierwszą sesję ( posiedzenie), występuje przerwa, nie ma wówczas władzy ustawodawczej. Konstytucja odchodzi od instytucji rozwiązywania, wprowadzając w to miejsce skrócenie kadencji. Uprawnienie to przysługuje Prezydentowi. Może on z niego skorzystać w 2 przypadkach:

- gdy Sejm i Senat nie uchwalą budżetu państwa w okresie 4 miesięcy od dnia otrzymania ustawy budżetowej,

- niepowodzenie trzeciej próby powołania rządu.

Decyzja o skróceniu kadencji Sejmu i Senatu musi być poprzedzona zasięgnięciem opinii Marszałków Sejmu i Senatu, przy czym NIE jest ona dla Prezydenta wiążąca. Podejmując decyzję o skróceniu kadencji parlamentu Prezydent zarządza jednocześnie wybory do Sejmu i Senatu.

Skrócenie kadencji może być także dokonane przez sam Sejm, który uchwałą podjętą większością 2/3 głosów ustawowej liczby posłów może dokonać samorozwiązania, co także pociąga za sobą skrócenie kadencji Sejmu i przedterminowe wybory. Taka sytuacja może wystąpić np. w przypadku powstania konfliktu między Prezydentem a Sejmem, który pragnie ten spór rozstrzygnąć czyniąc naród arbitrem. Sejm nie jest tutaj niczym ograniczony i może przyjmować taką uchwałę w dowolnej sytuacji, zachowując jedynie wymóg kwalifikowanej większości. Wybory muszą odbyć się w tym przypadku w ciągu 45 dni od dnia zarządzenia, zaś pierwsze posiedzenie nowo wybranego Sejmu musi być zwołane nie później niż na 15 dzień po wyborach. W przypadku gdy Marszałek Sejmu zastępuje Prezydenta i wchodzi w zakres jego kompetencji, to zasada ta nie obejmuje uprawnienia do skracania kadencji parlamentu.

Konstytucja przewiduje także możliwości wydłużenia kadencji Sejmu, co jest przejawem sytuacji nadzwyczajnej. Takie sytuacje mogą stanowić podstawę do wprowadzenia stanu nadzwyczajnego (stan wojenny, stan wyjątkowy, stan klęski żywiołowej). W czasie stanu nadzwyczajnego i w ciągu 90 dni po jego zakończeniu nie może być zarządzone skrócenie kadencji parlamentu, nie mogą też być przeprowadzone wybory. Jeśli w tym czasie upływa kadencja Sejmu, Senatu czy Prezydenta lub organów samorządu terytorialnego to ulega ona za mocy prawa przedłużeniu. Ważne jest, ze zakaz przeprowadzenie wyborów dotyczy zarówno obowiązywania stanu nadzwyczajnego, jak też okresu 90 dni po jego zakończeniu.

12. Organy wykonawcze

13.Ustrojowa pozycja Prezydenta RP w obowiązującej Konstytucji

Głowa państwa zaliczona jest do dwuczłonowej władzy wykonawczej, obok Rady Ministrów. Konstytucja określa Prezydenta jako organ władzy wykonawczej, powierzając mu szereg kompetencji wykonawczych, pełniący zarazem funkcję głowy państwa i jednocześnie spełniający funkcję arbitrażu politycznego. Nie może on piastować żadnego innego urzędu ani pełnić żadnej funkcji publicznej z wyjątkiem tych, które są związane ze sprawowaniem urzędu. Zadania swe realizuje w dużym stopniu samodzielnie, bowiem duża część jego uprawnień ma charakter prerogatyw, czyli uprawnień osobistych, podejmowanych dyskrecjonalnie, a więc bez kontrasygnaty premiera. Wiąże się to z kwestią jego odpowiedzialności. Konstytucja określa go jako „najwyższego przedstawiciela RP i gwaranta ciągłości władzy państwowej”. Mimo wyboru Prezydenta w wyborach powszechnych nie został on określony jako reprezentant narodu. Prezydentowi powierza się zadanie czuwania nad przestrzeganiem Konstytucji i stania na straży suwerenności i bezpieczeństwa państwa oraz nienaruszalności i niepodzielności jego terytorium. Pełni też funkcję arbitrażu politycznego, która ma spełniać ważną rolę w warunkach zagrożenia wartości konstytucyjnych, zakłócenia funkcjonowania państwa i mechanizmów władzy publicznej.

14. Tryb wyboru Prezydenta i warunki wygaśnięcia mandatu

Prezydent jest wybierany przez obywateli w wyborach. Wybory zarządza Marszałek Sejmu jeszcze przed upływem kadencji, nie wcześniej niż na 100 dni i nie później niż na 75 dni przed wygaśnięciem mandatu. W razie opróżnienia urzędu nie później niż 14 dnia po opróżnieniu. Wybory te oparte są na zasadach powszechności, równości, bezpośredniości i tajności głosowania. Kandydat na Prezydenta musi spełniać określone wymogi:

• posiadanie obywatelstwa polskiego

• ukończenie najpóźniej w dniu wyborów 35 lat,

• korzystanie w pełni z praw wyborczych do Sejmu

Kandydatów mogą zgłaszać partie polityczne, wyborcy, a kandydatura musi mieć poparcie 100 tys. obywateli udokumentowane ich podpisami. Kandydatów rejestruje Państwowa Komisja Wyborcza, która też ogłasza ich listę. Kandydat może się wycofać w toku kampanii. Warunkiem wyboru i uzyskania stanowiska Prezydenta jest otrzymanie bezwzględnej większości ważnie oddanych głosów. Jeśli to się nie uda, konieczne jest przeprowadzenie ponownego głosowania. Odbywa się ono 14 dnia po pierwszym głosowaniu z udziałem już tylko 2 kandydatów, którzy w pierwszym głosowaniu otrzymali kolejno największą liczbę głosów. Gdyby któryś z kandydatów wycofał zgodę na kandydowanie, w jego miejsce wchodzi kandydat, który otrzymał kolejno największą liczbę głosów w pierwszym głosowaniu. Głosowanie w takim przypadku odracza się o dalszych 14 dni, aby pozwolić nowemu kandydatowi na przeprowadzenie kampanii wyborczej. Jeśli w toku wyborów popełniono jakieś nieprawidłowości, naruszenia przepisów ordynacji wyborczej itp. Wyborcy mogą składać protesty do Sądu Najwyższego. Dopiero po stwierdzeniu przez Sąd Najwyższy ważności wyboru otwiera drogę Prezydentowi-elektowi do objęcia stanowiska. Kadencja trwa 5 lat, rozpoczyna się w dniu objęcia urzędu, co następuje po złożeniu przysięgi wobec Zgromadzenia Narodowego. W przypadku gdy Prezydent nie może pełnić urzędu, zastępuje go Marszałek Sejmu, a gdyby ten nie mógł, wówczas Marszałek Senatu. Marszałek Sejmu wykonuje obowiązku głowy państwa w razie:

1. śmierci Prezydenta

2. zrzeszenia się urzędu

3. stwierdzenia nieważności wyboru lub innych przyczyn nieobjęcia urzędu po wyborze

4. uznania przez Zgromadzenie Narodowe trwałej niezdolności Prezydenta do sprawowania urzędu

5. złożenia z urzędu z orzeczeniem Trybunału Stanu.

15. Zasady odpowiedzialności Prezydenta

Prezydent nie ponosi odpowiedzialności politycznej, nie może być odwołany ani przez wyborców, ani przez Zgromadzenie Narodowe. Działania Prezydenta w systemie parlamentarno - gabinetowym są uzależnione od współpracy z premierem, który jest uprawniony do kontrasygnaty (podpis premiera na akcie urzędowym Prezydenta, wymagany dla ważności tego aktu, przez którego podpisanie premier przyjmuje na siebie odpowiedzialność przed Sejmem) aktów urzędowych Prezydenta. Nie wszystkie akty urzędowe Prezydenta wymagają kontrasygnaty. Są one zawarte w katalogu spraw zwolnionych od kontrasygnowania. Jest wymieniana zasadza konstytucyjnej odpowiedzialności Prezydenta. Jest to odpowiedzialność o charakterze prawnym, którą Prezydenta ponosi za naruszenie Konstytucji lub ustaw. Ten rodzaj odpowiedzialności uruchamia 140 członków Zgromadzenia Narodowego. Wniosek rozpatruje Zgromadzenie Narodowe, które może postawić Prezydenta w stan oskarżenia, podejmując uchwałę większością 2/3 głosów ustawowej liczby członków Zgromadzenia. Sprawę wówczas rozpatruje Trybunał Stanu, ale z dniem podjęcia wspomnianej uchwały ulega zawieszeniu sprawowanie urzędu przez Prezydenta, obowiązki przejmuje Marszałek Sejmu. TS może orzec krę złożenia Prezydenta z urzędu. Przed TS odpowiada on również za popełnione przestępstwa, wówczas stosowane są kary przewidziane w Kodeksie karnym. Sędziów Trybunału wybiera Sejm.

16. Kompetencje Prezydenta

JAKO GŁOWA PAŃSTWA

Prezydent jest najwyższym przedstawicielem RP w stosunkach zewnętrznych i wewnętrznych. Kompetencje w stosunkach zewnętrznych:

1. ratyfikowanie i wypowiadanie umów międzynarodowych na podstawie ustawowego upoważnienia

2. mianowanie i odwoływanie przedstawicieli Polski w innych państwach i przy organizacjach międzynarodowych. W tym przypadku zobowiązany jest do współdziałania z RM i Ministrem Spraw Zagranicznych

3. przyjmowanie listów uwierzytelniających i odwołujących akredytowanych przy Prezydencie przedstawicieli dyplomatycznych innych państw i organizacji międzynarodowych.

Prezydent składa oficjalne wizyty państwowe, utrzymuje kontakty z głowami innych państw itp. Posiada określone kompetencje wobec Sił Zbrojnych, co wiąże się z zapewnieniem bezpieczeństwa państwa i jego obronności. Prezydent jest najwyższym zwierzchnikiem Sił Zbrojnych. Zwierzchnictwo w czasie pokoju spełnia za pośrednictwem MON, na czas wojny zaś mianuje na wniosek premiera Naczelnego Dowódcę Sił Zbrojnych, którego może też odwołać. Ma prawo zarządzania powszechnej lub częściowej mobilizacji i decydowania o użyciu Sił Zbrojnych do obrony RP, w zastępstwie Sejmu może postanowić o stanie wojny. Mianuje Szefa Sztabu Generalnego i dowódców rodzajów Sił Zbrojnych. Nadaje określone w ustawie stopnie wojskowe. Decyduje o wprowadzeniu stanów nadzwyczajnych na wniosek RM. Działania te jednak pozostają pod kontrolą Sejmu, który może uchylić tę decyzję. Powołuje Radę Bezpieczeństwa Narodowego, jako organ doradczy Prezydenta w zakresie zew. i wew. Bezpieczeństwa państwa, powołuje i odwołuje jej członków. Do zadań RBN należy wyrażanie opinii w sprawach wew. i zew. państwa. Do Prezydenta należą także uprawnienia: prawo łaski, prawo nadawania obywatelstwa polskiego i wyrażenia zgody na jego zrzeczenie się, nadaje ordery i odznaczenia państwowe, prawo mianowania sędziów, nadawania tytułów naukowych itp.

KOMPETENCJE W STOSUNKU DO SEJMU

Prezydent ma prawo zarządzania wyborów parlamentarnych (jest jednak ograniczony terminami określonymi w Konstytucji), prawo do zwoływania PIERWSZEGO posiedzenia Sejmu po wyborach (także określone terminy). Posiada uprawnienia do skracania kadencji Sejmu i Senatu (tylko w określonych sytuacjach gdy Sejm stracił zdolność do skutecznego funkcjonowania: niemożność uchwalenia budżetu, brak zdolności do uchwalenia rządowi wotum zaufania w procesie tworzenia RM). Posiada prawo inicjatywy ustawodawczej (poza projektem budżetu państwa i innych ustaw finansowych), może występować z inicjatywą w sprawie zmiany Konstytucji. Prawo do podpisywania ustaw, żadna ustawa bez tego nie może być ogłoszona w Dzienniku Ustaw, co jest bezwzględnym warunkiem jej wejścia w życie (termin podpisania ustawy - w ciągu 21 dni w trybie normalnym, 7 w stosunku do ustawy budżetowej i w przypadku ustaw uchwalanych w trybie pilnym). Może odmówić podpisania ustawy i zwrócić ją Sejmowi w celu ponownego rozpatrzenia (weto prezydenckie) albo zaskarżyć do Trybunału Konstytucyjnego. Ma prawo występowania do Sejmu z wnioskiem o powołanie prezesa NBP na 6 - letnią kadencję. Prawo zarządzania referendum ogólnokrajowego, do czego potrzebna jest zgoda Senatu udzielonego bezwzględną większością głosów. Posiada prawo kierowania orędzia do Sejmu, Senatu, a także do Zgromadzenia Narodowego.

KOMPETENCJE W STOSUNKU DO RADY MINISTRÓW

Konstytucja NIE czyni Prezydenta szefa władzy wykonawczej, którą w zasadniczym stopniu realizuje RM. Prezydenta dysponuje środkami oddziaływania na RM raz w zakresie jej powoływania, drugi zaś w dziedzinie wpływania na tok jej pracy. Dysponuje prawem desygnowania premiera, a następnie w przypadku powodzenia jego misji, na jego wniosek powołania RM i odebrania przysięgi od jej członków oraz wręczenia nominacji. Ma prawo przyjmowania dymisji RM, która musi być przyjęta (wyjątek stanowi przypadek złożenia rezygnacji premiera z własnej inicjatywy czy w wyniku stanowiska rządu - tu może odmówić przyjęcia dymisji). Posiada prawo dokonywania zmian w składzie RM, polegających na powoływaniu i odwoływaniu członków rządku, jest jednak związany wnioskiem Prezesa RM. Ma prawo zwoływania posiedzeń Rady Gabinetowej (tworzy ją RM w pełnym składzie razem z premierem, pod przewodnictwem Prezydenta). RG stanowi jedynie forum, na którym omawia się sprawy szczególnej wagi państwowej, gdzie uzewnętrznia się punkt wiedzenia Prezydenta i RM.

KOMPETENCJE WOBEC WŁADZY SĄDOWNICZEJ

Prezydent ma prawo powoływania sędziów, ale do Krajowej Rady Sądowniczej należy przedstawienie Prezydentowi wniosków dotyczących powoływania sędziów wszystkich sądów. Uprawnienia Prezydenta w zakresie organizacji sądów i trybunałów, powoływanie:

1. Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego i prezesów tegoż Sądu

2. Prezesa i wiceprezesa Trybunału Konstytucyjnego

3. Prezesa i wiceprezesów Naczelnego Sądu Administracyjnego

Prezes Trybunału jak i wiceprezes są powoływani przez Prezydenta spośród kandydatów zgłoszonych przez Zgromadzenie Ogólne Sędziów Trybunału Konstytucyjnego. Także w Krajowej Radzie Sądownictwa znajduje się przedstawiciel Prezydenta, powoływany na 4-letnią kadencję. W stosunku do sądów powszechnych Prezydent posiada prawo ustalania trybu wyboru ławników. Na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa ustala liczbę sędziów Sądu Najwyższego, a w drodze rozporządzenia określa jego organizację. Ma prawo występowania do Trybunału Konstytucyjnego z wnioskiem o zbadanie zgodności ustaw i innych aktów prawnych z ustawą zasadniczą, oraz z wnioskiem o rozstrzygnięcie sporu kompetencyjnego między centralnymi konstytucyjnymi organami państwa. Prezydent jest informowany o działalności sądów i trybunałów (mają obowiązek corocznego przedkładania sprawozdań z ich działalności).

INNE KOMPETENCJE PREZYDENTA

Powołuje część członków Krajowej Radiofonii i Telewizji w liczbie 3 (wikipedia podaje że 2), a także 3 członków Rady Polityki Pieniężnej. Posiada prawo nadawania statusu Kancelarii Prezydenta RP, a także powoływanie i odwoływanie szefa tej Kancelarii.

17. Rola ustrojowa Rady Ministrów

RM prowadzi politykę wew. i zagraniczną państwa. Do niej należą sprawy polityki państwa niezastrzeżone dla innych organów państwowych i samorządu terytorialnego, kierowanie administracją rządową i sprawowanie ogólnego kierownictwa w dziedzinie stosunków z innymi państwami i organizacjami międzynarodowymi, a także ogólne kierownictwa w zakresie obronności państwa. Wprowadzono zasadę domniemania właściwości RM w dziedzinie polityki państwa. Jeśli powstaje wątpliwość w kwestii, w czyjej gestii znajduje się określone zadanie, któremu nie powierzono żadnemu z wyraźnie określonych organów państwa, przysługuje ono RM. Spełnia ona funkcję administrowania. Najbardziej rolę ustrojową podkreśla funkcja rządzenia, a wyraża się ona w wytyczaniu ogólnych kierunkowych zasad polityki państwa w dziedzinie wew. i zew., jak też w podejmowaniu decyzji o znaczeniu strategicznym. Przejawia się w ten sposób inicjatywna działalność rządu.

18. Kompetencje Rady Ministrów

1. Wykonywanie ustaw

RM jest zobowiązana do podejmowania różnorodnych działań, także o charakterze koordynacyjnym i kontrolnym, w celu zapewnienia realizacji ustaleń zawartych w ustawach przez wszystkie ogniwa administracji rządowej.

2. Stanowienie prawa

Charakter wykonawczy posiadają także zadania polegające na stanowieniu prawa w postaci aktów wykonawczych do ustawy, wydawane w postaci rozporządzeń. RM spełnia ważną rolę w dziedzinie realizacji przez parlament funkcji ustawodawczej. Dysponuje prawem inicjatywy ustawodawczej, w pewnych kwestiach prawo wnoszenia projektów ustaw należy tylko do rządu: projekt ustawy budżetowej, ustawy o prowizorium budżetowym, o zaciąganiu długu publicznego czy o zmianie budżetu. RM została pozbawiona prawa podejmowania inicjatywy ustawodawczej w sprawie zmiany Konstytucji. Tylko RM ma prawo, w uzasadnionych przypadkach, zgłosić projekt ustawy jako pilny, co powoduje zastosowanie szczególnego trybu ustawodawczego.

3. Składanie sprawozdań

RM ma obowiązek corocznego przedkładania Sejmowi sprawozdań z wykonywania ustawy budżetowej, jak też innych uchwalonych przez parlament planów finansowych. Musi to zrobić w ciągu 5 miesięcy od zakończenia roku budżetowego. Ocena wykonania ustawy budżetowej i innych planów finansowych państwa stanowi podstawę w sprawie podejmowania przez Sejm uchwały o przedmiocie absolutorium dla rządu.

4. Funkcja kierowniczo-koordynacyjna

RM realizuje ważną funkcję w zakresie kierowania, koordynowania i kontrolowania wszystkich organów administracji w państwie. Rada Ministrów ma prawo kierowania działalnością wojewodów i określania zasady realizowania przez nich powierzonych zadań i kompetencji. Ważną rolę spełnia rząd w zakresie zapewnienia zew. i wew. bezpieczeństwa państwa. Jest to odcinek bardzo ważny i pozostający na styku kompetencji Prezydenta, rządu i odpowiednich ministrów (Spraw Zagr., Obrony Narod., Spraw Wew. i Adm.).

5. Nadzór nad samorządem terytorialnym.

19 Kompetencje Prezesa Rady Ministrów

Desygnowany przez Prezydenta premier podejmuje działania na rzecz sformułowania RM, a obejmują one rozmowy koalicyjne w poszukiwaniu większości parlamentarnej, przygotowanie programu działania rządu, kompletowanie jego składu. Wygłasza w Sejmie expose, w którym przedstawia program działania RM, ubiega się o udzielenie rządowi wotum zaufania. Ma wyłączne prawo występowania do Prezydenta z wnioskiem o dokonanie zmian w składzie rządu, obejmujących powoływanie i odwoływanie jego członków. Kieruje pracami rządu, a także koordynuje i kontroluje pracę członków RM. Ma prawo uchwalania w drodze rozporządzenia szczegółowego zakresu działania ministra. Ma decydujący głos w sprawie liczby członków RM. Wyznacza zadania ministrom. Kierowanie pracami rządu obejmuje zwoływanie posiedzeń, przewodniczenie obradom, co daje mu możliwość skutecznego oddziaływania na tok prac i treść podejmowanych uchwał. Ma prawo wydawania aktów w postaci rozporządzeń na podstawie ustaw i w celu ich wykonania. Jest reprezentantem rzadu na zewnątrz i przewodniczącym organu wyposażonym w kompetencje zwierzchnie w stosunku do członków RM. Jest służbowym zwierzchnikiem wszystkich pracowników administracji rządowej i korpusu służby cywilnej. Ma prawo powoływania sekretarzy i podsekretarzy stanu.

20. Skład Rady Ministrów

O składzie liczbowym rządu w znacznym stopniu decyduje parlament uchwalając odpowiednią ustawę o działach administracji rządowej. Określa istniejące działy administracji, o tym zaś ile działów powierzonych zostanie jednemu ministrowi przesądza premier. On bowiem może ustalić liczbowy skład rządu, może go zwiększać przewidując powołanie dla każdego działu odrębnie jednego ministra, może też zmniejszać liczebność RM, łącząc pokrewne działy i ustanawiając dla kilku działów jednego ministra.

Na czele rządu stoi Prezes Rady Ministrów (oficjalna nazwa), potocznie premier. Pełni on rolę kierowniczą w rządzie, może jednocześnie kierować resortem. Po premierze Konstytucja wymienia wiceprezesów RM. Ustawa zasadnicza dopuszcza ich powoływanie, ale czy tak się stanie decyduje premier, wnioskując o ich powołanie lub też rezygnując z jej możliwości. Liczba wicepremierów zależy od premiera. Mogą oni łączyć swe stanowiska z funkcją ministra. O zakresie działania wicepremiera decyduje wyłącznie premier, wyznaczając mu zadania, w tym także związane z kwestią zastępowania szefa rządu. Jeśli nie został powołany wicepremier, sprawę zastępstwa rozwiązuje premier, powierzając to zadanie jednemu z ministrów. Najliczniejszą grupę członków rządu stanowią ministrowie, którzy pełnią podwójną rolę. Stanowią część składową RM i kierują resortem lub wypełniają zadania powierzone im przez premiera. Ostania grupa to przewodniczący określonych w ustawach komitetów. Są oni odpowiednikami ministrów resortowych.

Donald Tusk - premier, przewodniczący Komitetu Integracji Europejskiej;

Waldemar Pawlak - wicepremier, minister gospodarki;

Jerzy Miller- minister spraw wewnętrznych i administracji;

Elżbieta Bieńkowska - minister rozwoju regionalnego;

Krzysztof Kwiatkowski - minister sprawiedliwości;

Adam Giersz - minister sportu i turystyki;

Jolanta Fedak - minister pracy i polityki społecznej;

Cezary Grabarczyk - minister infrastruktury;

Aleksander Grad - minister skarbu państwa;

Katarzyna Hall - minister edukacji narodowej;

Bogdan Klich - minister obrony narodowej;

Barbara Kudrycka - minister nauki i szkolnictwa wyższego;

Ewa Kopacz - minister zdrowia;

Andrzej Kraszewski - minister środowiska;

Jan Vincent-Rostowski - minister finansów;

Marek Sawicki - minister rolnictwa i rozwoju wsi;

Radosław Sikorski - minister spraw zagranicznych;

Bogdan Zdrojewski - minister kultury i dziedzictwa narodowego.

Michał Boni - minister- członek Rady Ministrów

2

---