Socjologia rodziny - zagadnienia

Socjologia rodziny: rodzina jako przedmiot badań socjologicznych, płaszczyzny badań rodziny w socjologii, socjologia a psychologia rodziny, definicje rodziny.

Socjologia rodziny jako nauka

Socjologia rodziny jest „subdyscypliną socjologii szczegółowej traktującą
o społecznych obiektywnych i subiektywnych aspektach rodziny jako grupy społecznej
i instytucji społecznej, zajmująca się zarówno wewnętrzną strukturą rodziny, jej wewnętrznymi procesami, jak też jej związkami z dynamiką mikro i makro struktury społecznej, mimowolnej w kontekście społeczeństwa globalnego”

Socjologicznej analizie podlegać może szeroko pojęta struktura rodziny, jej funkcja, normy i wzory regulujące życie rodzinne, a także tkwiące w ludzkiej świadomości modele rodziny, w których manifestuje się system uznawanych wartości. Rodzina może być badana
w trzech płaszczyznach:

1. w płaszczyźnie obiektywnych stosunków, struktur i procesów społecznych,

2. w płaszczyźnie kulturowej (analiza kulturowych regulatorów życia rodzinnego),

3. w płaszczyźnie subiektywno - świadomościowej.

Analiza jest najbardziej pełna wtedy, gdy uwzględni się jednocześnie wszystkie trzy w/w aspekty

Podstawowe kierunki badań wyróżnione przez Goode:

1. analiza stosunków wewnątrzrodzinnych między poszczególnymi członkami rodziny,

2. analiza stosunków zachodzących między rodziną a społeczeństwem zewnętrznym.

Zadania socjologii rodziny:

1. zajmuje się mikrostrukturą rodziny (przez co graniczy z psychologią rodziny),

2. interesuje się związkami rodziny z mikrostrukturą różnych społeczności
   i społeczeństwa globalnego, miejscem rodziny w układach mikrostrukturalnych oraz jej interakcjami w tych układach,

3. rozpatruje związki rodziny z makrostrukturą społeczną i społeczeństwem globalnym, miejsce rodziny w makrostrukturalnych układach oraz jej interakcje z tymi układami, ze szczególnym zwróceniem uwagi na oddziaływania makrostruktury społecznej i jej przeobrażeń na życie rodzinne.

Jej celem jest m.in. poznanie ról społecznych w rodzinie oraz zewnętrznych aspektów rodziny (np. badanie wpływu środków masowego komunikowania się na społeczeństwo poprzez badanie rodziny. ale i badanie wpływu rodziny na rzeczywistość zewnętrzną, jej modyfikacje).

Socjologia rodziny współpracuje z dyscyplinami i subdyscyplinami naukowymi, takimi jak np.:

• psychologia rodziny (interesuje się jednostką czy poszczególnymi członkami jednostkami jako członkami rodziny dokonując analizy ich zachowań, cech osobowości, aktualnych procesów psychicznych w kontekście środowiska rodzinnego, natomiast socjologia analizuje rodzinę jako strukturę społeczną),

• socjologia wychowania i pedagogika społeczna (interesują się rodziną z uwagi na jej funkcję wychowawczą, socjalizacyjną, natomiast socjologia rodziny interesuje się w pełni wszystkimi aspektami życia rodzinnego i rodziny),

• ekonomia (m.in. analizuje budżety rodzinne, bada ekonomiczne podstawy egzystencji rodziny istotne dla jej funkcjonowania),

• demografia (zajmuje się osobowym składem rodziny i jej dzietnością),

• socjologia kultury (w rodzinie dobitnie odzwierciedlają się wzory zachowań i inne elementy kultury społeczeństwa),

• socjologia religii,

• etnografia (zajmuje się m.in. kulturowo-historycznymi ramami form życia rodzinnego, umożliwiając określenie kierunku przeobrażeń życia rodzinnego).

Socjologiczne pojęcie rodziny:

Istnieją dwa podstawowe typy definiowania rodziny:

1. definicje podkreślające fakt ciągłości biologicznej w społeczeństwie i ciągłości kulturowej między pokoleniami oraz

2. definicje podkreślające, iż najistotniejsze w rodzinie są wzajemne relacje między członkami rodziny.

Ad. 1)

Mac Iver: „rodzina to grupa określona przez stosunki seksualne odpowiednio unormowane i trwałe, by mogła zapewnić rodzenie i wychowywanie dzieci”.

Ad.2)

Cooley: „rodzina to grupa łącząca swoich członków w związek intymnego uczucia, współdziałania i wzajemnej pomocy”

Rodzina jest grupą pierwotną o charakterze wspólnotowym i jednocześnie instytucją społeczną. Jest to jedyne miejsce naturach narodzin dziecka i w pełni społecznie akceptowane. To podstawa biologicznego, środowiskowego i duchowego rozwoju człowieka.

F. Adamski: „rodzina to duchowe zjednoczenie szczupłego grona osób, skupionych we wspólnym ognisku domowym aktami wzajemnej pomocy i opieki, oparte na wierze
w prawdziwą lub domniemaną łączność biologiczną, tradycję rodzinną i społeczną”

L. Dyczewski: „jest wspólnota osób, instytucją społeczną, opartą na miłości i wolnym wyborze kobiety i mężczyzny połączonych małżeństwem, którzy odpowiadając wzajemnie za siebie, rodzą i wychowują następne pokolenie w taki sposób, by ono także rodziło
i wychowywało nowe pokolenie”

Okres poprzedzający zawarcie związku małżeńskiego: zaloty, okres narzeczeństwa, kryteria wyboru partnera, motywy zawierania związku małżeńskiego w naszej kulturze.

Etapy poprzedzające zawarcie związku małżeńskiego:

1. wybór kandydata,

2. zaloty.

To czynności społeczne. Ich treść w znacznym stopniu uzależniona jest od kultury.

Czynniki społeczno-kulturowe uzależniające wybór partnera:

1. bliskość przestrzenna (stosunkowo bliskie miejsce zamieszkania), sąsiedztwo, przynależność do tej samej społeczności lokalnej;

2. wyobrażenia o partnerze idealnym, wyimaginowany jego obraz (charakteryzuje je zmienność czasowa);

3. obraz własnych rodziców jako model dla poszukiwania partnera;

4. dążenie do homogamii lub heterogamii, w więc poszukiwanie partnera o podobnych lub odmiennych cechach społecznych i osobowościowych (np. wygląd zewnętrzny, zainteresowania, priorytety życiowe, stan zdrowia czy pozycja społeczna);

5. podobieństwo, ale i różnice korzeni kulturowych.

Reguły wyboru partnera wg przestrzeni „wybieralności”:

1. egzogamia (poszukiwanie partnera spoza grupy),

2. endogamia.

Praktyki związane z wyborem partnera:

1. małżeństwo przez pojmanie (praktykowane wśród plemion, wzajemne porywanie),

2. małżeństwo przez zakup (konsekwencja np. masowe samobójstwa kobiet w Indiach),

3. małżeństwo przez umowę rodzinną (priorytetem w procesie organizacji małżeństwa jest interes rodzinny),

4. małżeństwo za zgodą obu stron (małżeńskie zaloty).

Zaloty jest to pewien kompleks zachowań zmierzających do uzyskania zgody partnera na małżeństwo. Są czynnościami silnie naznaczonymi społecznie i determinowane kulturowo (zmienne czasowo), tzn. wyznaczone tradycją, obyczajem, przepisami religijnymi, wpływem literatury itp. W zależności od typu kultury danego społeczeństwa czy podkultury mogą sprowadzać się do „chodzenia ze sobą”, spełnienia wymogów dotyczących posagu, czy porwania. Głębszy jednak sens zalot sprowadza się do faktu rodzenia się miłości.Uczucie to jest uwarunkowane kulturowo i jest kompleksem uczuć, na który może się składać: akceptacja, więź emocjonalna, troska, odpowiedzialność, atrakcyjność fizyczna partnera, pożądanie seksualne, idealizacja partnera, wyznawanie wspólnych wartości moralnych nadających sens życiu. Istotne w jego pojmowaniu i doświadczaniu są wartości kulturowe
i społeczne przekazane przez rodziców w wyniku socjalizacji oraz charakter i intensywność relacji między rodzicami.

Narzeczeństwo jest formalnym - aczkolwiek mniej instytucjonalnym aniżeli
w przypadku małżeństwa - stosunkiem relacji między partnerami, w znacznym stopniu obwarowanym środkami kontroli społecznej: obyczajami, sankcjami religijnymi, ekonomicznymi, a nawet prawnymi. W większości kultur istnieje społeczne przyzwolenie współżycia seksualnego (większa liberalizacja niż w przypadku zalotów).

Główne motywy zawierania związków małżeńskich:

1. miłość,

2. chęć ustabilizowania się, „ułożenia” sobie życia,

3. pragnienie posiadania własnego domu,

4. pragnienie posiadania dzieci,

5. ucieczka przed samotnością,

6. chęć zmiany statusu społecznego,

7. chęć podwyższenia statusu ekonomicznego,

8. chęć rozluźnienia więzi z rodzicami.

Potrzeby socjopsychologiczne skłaniające do zawarcia związku małżeńskiego:

• potrzeba posiadania bliskich,

• lęk przed samotnością,

• wzór społeczny (wśród nich stereotypowe określanie i rozumienie modelu „starej panny” i „wiecznego kawalera”),

• chęć podwyższenia statusu społecznego,

• kult romantycznej miłości,

• biologiczne,

• biopsychiczna potrzeba urodzenia dziecka.

Związek małżeński: znaczenie aktu zawarcia związku małżeńskiego, społeczny charakter małżeństwa, wpływ czynników zewnętrznych na kształt i trwałość związku małżeńskiego.

Małżeństwo jest to pewien zespół środków instytucjonalnych umożliwiających społeczeństwu realizację zadań wiążących się z prokreacją i socjalizacją swych członków oraz określających stosunki pokrewieństwa w ramach grupy, w tym przede wszystkim przypisujących dzieciom ich rzeczywistych lub domniemanych rodziców.

Małżeństwo - instytucja przy pomocy której społeczeństwa zapewniają sobie zrodzenie i wychowywanie następnych pokoleń i przekazywanie im dziedzictwa kulturowego
i materialnego.

Funkcje małżeństwa:

• reprodukcja biologiczna (wyznacza zakres uprawnień seksualnych małżonków, poprzez małżeństwo społeczeństwo określa członkostwo społeczne nowonarodzonego dziecka i określa jego więzy powinowactwa z pozostałymi członkami rodziny i społeczeństwa),

• przekazywanie wartości kulturowych następnym generacjom,

• określa sposób dziedziczenia wartości materialnych,

• wyznacza sferę materialnej i pozamaterialnej pomocy nowo narodzonym dzieciom, kobietom ciężarnym, karmiącym i wychowującym dzieci.

Wyznaczniki podkreślające społeczny charakter małżeństwa (bez względu na typ jego kultury):

• powstania nowego układu stosunków pomiędzy partnerami, którzy tworzą związek małżeński, a także między nimi a szerszymi grupami społecznymi (społeczeństwem);

• akt zawarcia związku małżeńskiego uznaniem dojrzałości społecznej do podjęcia obowiązków małżeńskich i rodzicielskich;

• towarzyszące mu różne formy uroczystości, ceremonie, najczęściej o charakterze sakralnym, które potwierdzają istotność roli wstąpienia w związek małżeński;

• pełne prawo do współżycia seksualnego w małżeństwie;

• społecznie kontrolowany dobór partnera;

• dziedziczenie nazwiska i majątku wewnątrz powstałej grupy małżeńsko-rodzinnej.

Rodzina jako grupa społeczna: pojęcie grupy społecznej, układy stosunków społecznych
w rodzinie, liczebność rodziny jako grupy społecznej, rodzina grupą pierwotną i podstawową, więź społeczna w rodzinie - jej podstawy i aspekty, struktura rodziny.

Grupa społeczna - pewna ilość osób (co najmniej trzy), powiązanych ze sobą systemem stosunków uregulowanych przez instytucje, posiadających pewne wspólne wartości
i oddzielanych od innych zbiorowości wyraźną zasadą odrębności.

Cechy konstytuujące	Nieformalna grupa społeczna (mała)	Rodzina
Liczebność	Stosunkowo mała liczba członków	Co najmniej trzy osoby, nieokreślona górna granica (uzależniona od możliwości prokreacyjnych)
Skład	Nieliczny	Nieliczny, ale o wyraźnej granicy przynależności
Bliskość przestrzenna	Bezpośrednia	Bezpośrednie styczności osobiste, zaangażowanie w sprawy dotyczące „całości”, wysoki ładunek emocjonalny i wysoki stopień identyfikacji
Wzory kontroli społecznej	Nieformalne
Stosunki społeczne	Oparte na więzi emocjonalnej		Trzy podstawowe układy stosunków: między małżonkami, między rodzicami a dziećmi, między rodzeństwem oparte na więzi emocjonalnej.
Różnice	sposób wchodzenia nowych członków, zanik przywództwa typowego dla małej grupy, wyraźny podział pokoleniowy, indywidualizacja.
	Formalna grupa społeczna
Proces powstawania	Formalnie i trwale określony		Formalnie określony proces powstawania i rozpadu grupy małżeńsko-rodzinnej
Formalne funkcjonowanie według określonych norm społecznych w ramach danego systemu społecznej kontroli (instytucjonalizacja)			Pełnienie funkcji niezbędnych dla rozwoju społeczeństwa

Rodzina jako wspólnota (Gemeinschaft):

• Wypływa z natury ludzkiej, nie jest dziełem umowy społecznej. U jej podstaw leży naturalny podział na dwie płci, zróżnicowanie wiekowe, popędy seksualne, instynkt ojcowski i macierzyński.

• Wymaga od swoich członków integralnego zespolenia celów i dążeń, podejmowanych dobrowolnie, a jednocześnie z poczuciem wewnętrznej konieczności.

• Jej członkowie kierują się miłością, a prawo ma zastosowanie jako jej konsekwencja
  i ochrona.

• Jest niezastąpionym przez inne grupy społeczne źródłem radości przyjemności.

• Uspołecznia uczucia i dążenia swych członków tak, że czują się oni zespoleni
  w dążeniu do celu i gotowi są zrezygnować ze swobody indywidualnej i wolności na rzecz grupy rodzinnej.

Rodzina jako zrzeszenie (Gesellschaft):

• U podstaw jej bytu i prawnego ustanowienia leży rozum i wola arbitralna,

• Posiada określoną strukturę prawną, która gwarantuje jej trwałość oraz określa
  w sposób formalny charakter stosunków z innymi grupami czy instytucjami.

• Posiada własną organizację wewnętrzną określającą prawa i obowiązki rodziców
  i dzieci, męża i żony, współdziałających w ramach jedności.

• Realizuje wiele cech drugorzędnych, nadając im odpowiednią rangę w stosunku do celu podstawowego.

Rodzina jest jedyną grupą społeczna bazującą na czynnikach biologicznych
i naturalnych, w której więzy miłości i pokrewieństwa nabierają najważniejszego znaczenia. Jest jedyną grupą zbudowaną na fundamentach miłości, gdzie prawo interweniuje wyjątkowo dla umocnienia więzów wspólnoty. Tworzy najmniejszą społeczność ludzką, najbardziej naturalna i konieczną, wcześniejszą od innych grup społecznych i państwa.

Więzi społeczne w rodzinie

Więź społeczna jest to „zorganizowany system stosunków, instytucji, środków kontroli społecznej, skupiający jednostki, podgrupy i inne elementy składowe zbiorowości w całość, zdolną do trwania i rozwoju”Każda zbiorowość, aby trwać musi posiadać więź społeczną
i dzięki tej spójności mogą być zaspokojone indywidualne potrzeby jej członków. Spójność ta zapewnia lojalność wobec całości, powoduje możliwość budującego rozwoju w efekcie współpracy i kompromisu w sytuacji zaznaczenia się przeciwieństw (mimo okoliczności zewnętrznych).

Jedną z najsilniejszych więzi społecznych jest więź rodzinna. Wiążące siły więzi wytwarza związek małżeński, za sprawą takich czynników jak:

• świadomość związków genetycznych,

• wspólne doświadczenie i przeżycia emocjonalne,

• wzajemne stosunki zależności (współdziałanie),

• podobieństwo postaw w odniesieniu do zjawisk społeczno-gospodarczych,

• czynniki prawne, religijne, obyczajowe.

Więź rodzinna jest wypadkową sił wewnętrznych i zewnętrznych, które działają na rodzinę. Na każdym etapie rozwoju ulega przemianom - jest dynamiczna i uzależniona od okoliczności (np. zagrożenie).

Wyróżnia się dwie podstawowe więzi rodzinne:

1. więzi subiektywne - świadomość łączności i przynależności do grupy społecznej, identyfikacja z rodziną i traktowanie jej jako całości (wyrażająca się poprzez zastosowanie zwrotów typu: „my”, „o nas”, „dla nas”);

2. więzi obiektywne - czynniki prawne, obyczajowe, religijne, gospodarcze, społeczne, które określają zasady funkcjonowania rodziny.

Więź rodzinna jest optymalna, gdy więzi subiektywne i obiektywne scalają rodzinę, współwystępują i warunkują jej funkcjonowanie.

Wyróżnia się trzy rodzaje więzi rodzinnej:

1. więź strukturalno-przedmiotowa - opiera się na kontaktach uwarunkowanych strukturą rodziny. Jej podłożem jest wspólna przestrzeń, warunki bytowe i wspólnota gospodarcza;

2. więź kulturowa - opiera się na podobnych postawach wobec zjawisk społecznych
   i wszelkiego rodzaju instytucji. Jest elementem swoistej kultury;

3. więź osobowa - wzajemne odniesienie członków rodziny do siebie jako osobowości. Uczucia, myśli, aspiracje stanowią siłę napędową o wysokim ładunku emocjonalno-intelektualnym w rozwoju więzi. Jest niezbędna do rozbudzenia i ewolucji uczuciowości w procesie wychowania dzieci.

Powyższe rodzaje więzi najkorzystniej wpływają na trwałość i spójność rodziny, gdy wszystkie trzy charakteryzuje brak większych dysproporcji oraz siła i spójność.

Struktura grupy jest to „układ wszystkich elementów, nie tylko członków, i zasada ich wzajemnego przyporządkowania, tak by grupa mogła trwać i się rozwijać”

Struktura rodziny to stałe ramy, nie zawsze sformalizowane, wewnątrz których przebiega życie i zachowania małżeńsko-rodzinne; czyli system modelowych zachowań zachodzących między stosunkami rodziny oraz rodziną a siłami zewnętrznymi, które na nią oddziałują. W skład struktury rodziny wchodzą następujące elementy:

1. Formy instytucjonalne - tworzą i wiążą społeczne zasady funkcjonowania małżeństwa i rodziny (etapy poprzedzające i finalizujące fakt zawarcia związku małżeńskiego, określony wiek uprawniający do wstąpienia w związek małżeński, ograniczona liczba partnerów w małżeństwie),

2. Wzory regulujące współżycie wewnątrz rodziny wyznaczające hierarchię władzy
   i autorytetu.

3. Układ wzajemnie powiązanych ról społecznych (stosunki między rodzicami
   a dziećmi).

4. Struktury dziedziczenia władzy, nazwiska i majątku.

5. Fazy, cykle życia rodzinnego.

Aspekty struktury rodziny:

• psychologiczny,

• społeczny,

• kulturowy,

• demograficzny.

Rodzina jako instytucja społeczna: pojęcie instytucji społecznej w socjologii, funkcje rodziny.

Instytucja - „zespoły urządzeń, w których wybrani członkowie grup otrzymują uprawnienia do wykonywania czynności określonych publicznie i impersonalnie (niezależnie od cech i interesów wykonujących) dla zaspokojenia potrzeb jednostkowych i grupowych
i dla regulowania zachowań innych członków grupy”

Cechy instytucji:

• cele i funkcje do realizowania istotne ze względu na społeczeństwo,

• dopuszczalne czynności do realizowania zadań,

• posiada ustalone role społeczne,

• dyspozycja specjalnymi środkami (materialnymi, idealnymi czy symbolicznymi), które są niezbędne do wykonywania zadań,

• możliwość sankcjonowania.

Główne cechy rodziny jako instytucji społecznej:

• zajmuje określoną przestrzeń,

• spełnia funkcje niezbędne w odniesieniu zarówno do jednostek, jak i całej społeczności,

• posiada dobra materialne uznawane przez państwo,

• podlega kontroli społecznej i ma możliwość sankcjonowania wewnątrz (w ramach pełnionych ról społecznych) i prawo do innych form sankcjonowania (na zewnątrz).

Funkcje rodziny (typologia wg Adamskiego):

A)

1. Funkcje istotne (pierwszorzędne):

• prokreacyjna,

• socjalizacyjna,

• afiliacyjna (miłości, emocjonalna).

Funkcje drugorzędne (akcydentalne):

• ekonomiczna,

• opiekuńcza,

• stratyfikacyjna,

• rekreacyjna,

• religijna,

• integracyjna.

B)

1. Funkcje instytucjonalne (wynikają z traktowania rodziny jako instytucji społecznej):

• prokreacyjna (seksualna) - podtrzymująca ciągłość społeczeństwa;

• ekonomiczna - zapewnienie bytu rodzinie;

• opiekuńczo-postnatalistyczna - niesienie pomocy swoim członkom w razie wypadku, kiedy sami nie mogą zaspokoić swoich potrzeb;

• socjalizacyjna - wyposażenie dziecka w wiedzę niezbędną do stanowienia
  o sobie i umiejscowieniu siebie w drabinie społecznej;

• stratyfikacyjna - wyznacza swoim członkom przynależność do danej klasy społecznej;

• integracyjna - społeczna kontrola zachowań.

1. Funkcje osobowe:

• małżeńska (zaspokajanie potrzeb związanych z akceptacją emocji, afiliacji między małżonkami),

• rodzicielska,

• braterska.

Funkcje rodziny (Z. Tyszka):

1. Funkcje biopsychiczne:

1. prokreacyjna,

2. seksualna.

1. Funkcje ekonomiczne:

1. materialno-ekonomiczna:

1. zarobkowa,

2. gospodarcza,

3. usługowo-konsumpcyjna,

4. produkcyjna;

2. opiekuńczo-zabezpieczająca.

III. Funkcje społeczno-wyznaczające:

1. klasowa,

2. legalizacyjno-kontrolna.

1. Funkcje socjopsychiczne:

1. socjalizująca,

2. kulturalna,

3. rekreacyjno-towarzyska,

4. emocjonalno-ekspresyjna.

Funkcja rodziny wg Leona Dyczewskiego: „rodzenie człowieka w sensie biologicznym i duchowym, w jego jednostkowym i społecznym wymiarze”.

Typologia małżeństw i rodzin. Cykle życia małżeńsko-rodzinnego

Pierwszy etap rozwoju społecznego stanowi małżeństwo. Typy związków małżeńskich:

1. Ze względu na liczbę partnerów:

1. monogamia,

2. poligamia

• poligynia (1 m.+n k.),

• poliandria (1 k.+n m.) - Peloponez,

• grupowe (n k. + n. m.).

Na podstawie badań naukowych zauważono, iż silnie statystyczne jest realizowane dążenie do monogamii.

2. Ze względu na sposób wyboru partnera:

1. endogamia (w ramach własnej społeczności),

2. egzogamia.

3. Ze względu na podobieństwo cech charakteru:

1. homogamiczne,

2. heterogamiczne.

4. Wg hierarchii, prestiżu i władzy:

1. patriarchalne,

2. matriarchalne

3. egalitarne (płeć nie odgrywa roli we władzy).

5. Ze względu na sposób dziedziczenia:

1. patrylinearne („po mieczu”),

2. matrylinearne („po kądzieli”).

6. Ze względu na wybór miejsca zamieszkania:

1. małżeństwo patrylokalne (przymus zamieszkania w mieszkaniu męża lub
   w pobliżu jego rodziców),

2. małżeństwo matrylokalne,

3. małżeństwo bilokalne,

4. małżeństwo neolokalne (wspólna decyzja o miejscu zamieszkania).

Typy rodzin:

1. Ze względu na liczebność i organizację rodziny:

1. rodzina nuklearna (in. małżeńska, mała, dwupokoleniowa)

• określająca orientację życiową (jesteśmy dziećmi),

• zapewniająca prokreacje (jesteśmy osobami pełniącymi role rodziców);

1. rodzina poszerzona (duża, wielopokoleniowa)

• subwariant tradycyjny - jedna z rodzin nuklearnych sprawuje władzę nad pozostałymi (zależności mieszkaniowe, finansowe);

1. zmodyfikowana rodzina poszerzona - niezależne gospodarstwa domowe poza wspólnym miejscem zamieszkania, brak dominacji, kryterium stanowią wzajemne więzi, negocjacja na płaszczyźnie wzajemnego zaspokajania potrzeb, umiejętność do ich wyartykułowania. Dominuje w Polsce.

• Ze względu na źródło utrzymania:

1. chłopska (robotniczo-chłopska, urzędniczo-chłopska) - tradycyjny podział ról społecznych, patriarchat, źródło utrzymania całej rodziny stanowi gospodarstwo rolne;

2. robotnicza - członkowie rodziny wykonują pracę najemną, fizyczną (patriarchat);

3. inteligencka.

• Ze względu na miejsce zamieszkania:

1. wiejska - dynamiczność zmian,

2. miejska.

• Ze względu na charakter wewnętrzny stosunków rodzinnych:

1. małe rodziny instytucjonalne (dawne mieszczaństwo):

• formalny podział zadań,

• sztywne i ściśle przestrzegane normy zachowania określone przez tradycję, nadrzędne w stosunku do potrzeb emocjonalnych poszczególnych członków rodziny,

1. małżeństwa oparte na koleżeństwie:

• nadrzędne znaczenie mają interakcje i większa możliwość zaspokojenia potrzeb emocjonalnych,

• płynny podział obowiązków (zatarcie granic między rolami społecznymi),

• mniejszy dystans pomiędzy małżonkami.

Typologia pokrewieństwa:

1. linia wstępna,

2. linia zstępna,

3. linia boczna bądź

1. generacyjna,

2. prokreacyjna.

Systemy ustalania pochodzenia:

1. pochodzenie milineare

1. patrylinearne albo

2. matrylinearne

2. pochodzenie nieunilinearne

1. bilateralne

2. podwójne.

Podział życia rodzinnego ze względu na jego fazy (Tyszka):

1. narzeczeństwo,

2. małżeństwo bezdzietne,

3. od pierwszego dziecka do dorośnięcia dzieci,

4. odchodzenie dzieci,

5. okres „pustego gniazda”.

Funkcja socjalizacyjna rodziny: pojęcie socjalizacji, zmiany funkcji socjalizacyjnej rodziny, socjalizacja pierwotna, warunki skuteczne w socjalizacji w rodzinie, wpływ pokolenia dzieci na pokolenia starsze, funkcja socjalizująca a inne wpływy społeczne, wychowanie we współczesnych rodzinach polskich

Socjalizacja i wychowanie w węższym ujęciu rozumiane są inaczej, natomiast
w szerszym socjalizacja zawiera w sobie aspekt wychowawczy.

Wg Kłoskowskiej socjalizacja polega na przekazywaniu i przyjmowaniu ustalonych sposobów zachowania, norm i modeli oraz pewnego zasobu wiedzy odnoszącej się do otaczającej rzeczywistości; ogólnie rzecz ujmując polega na przystosowaniu do życia społecznego wszystkich generacji.

Wymienia się następujące sfery socjalizacyjne, które obejmuje swym wpływem rodzina:

• socjalizacja w sferze biologiczno-popędowej (nauka wzajemnej opieki, tworzenie więzi gospodarczej),

• socjalizacja psychiczno-uczuciowa (wiąże się z oddziaływaniem na psychikę dziecka, kształtowaniem jego umiejętności uzewnętrznienia potrzeb uczuciowych, nauką bezinteresowności),

• socjalizacja społeczno-kulturowa (oddziaływania ułatwiające przystosowania do życia w innych grupach, nauka kompromisu pomiędzy dążeniami dziecka a dążeniami innych jednostek, przekazywanie dziedzictwa kulturowego społeczności, w tym wzorów postępowania),

• socjalizacja świadomościowo-moralna (przekazywania i internalizacja systemu wartości, modeli zachowań moralnych).

Rodzina ma istotny wpływ na kształtowanie osobowości dziecka i stopień wprowadzenia jednostki w świat społeczny. Dzieje się to na etapie socjalizacji pierwotnej, kiedy rodzice i pozostali „znaczący inni” są najczęściej jedynymi pośrednikami pomiędzy dzieckiem, a społeczeństwem, toteż naturalne jest, iż bezkrytycznie przyjmuje ono ich sposób widzenia rzeczywistości. Poprzez „znaczących innych” dokonuje się internalizacja postaw
i ról społecznych oraz języka, a także zakorzenienie w świadomości interpretacja wielu zjawisk. Jako drugi etap socjalizacji wymienia się tzw. etap „uogólniony inny”, który polega na ukształtowaniu umiejętności identyfikacji z szerszym społeczeństwem.

Na tym etapie rozpoczyna się socjalizacja wtórna, w której wprawdzie w dalszym ciągu zaznaczają się wpływy wychowawcze, ale i roli nabierają wpływy zewnętrzne (np. za pośrednictwem mediów). Dlatego istotne jest pełnienie przez rodzinę funkcji selektywnej, czyli przepuszczanie przez filtr pewnych wartości.

Kulturalizacja - wpływ szerszych systemów na kształtowanie osobowości dziecka, przekazywanych za pośrednictwem różnego rodzaju środków masowego komunikowania się, poza możliwością kontroli przez rodziców.

Adamski wyróżnia dwa mechanizmy socjalizacji:

1. naśladownictwo (najwcześniejszy proces),

2. interioryzacja.

Funkcja socjalizacyjna rodziny uwarunkowana jest przez funkcję biologiczną, ekonomiczną, kulturalną i rekreacyjną.

Dyczewski: aby rodzina skutecznie pełniła funkcję kulturotwórczą konieczne jest, by istniała w niej trwała i spójna atmosfera bezpieczeństwa i miłości. Najkorzystniejszą sytuacją dla rozwoju dziecka jest uczestnictwo obojga rodziców w różnych aspektach życia rodzinnego.

W rodzinach o charakterze tradycyjnych najistotniejszą rolę w socjalizacji dziecka pełniła matka. Obecnie w Polsce zaobserwowano dwie tendencje: z jednej strony funkcje socjalizacyjne spełniają w większym zakresie różnego rodzaju instytucje, z drugiej jednak strony dziecko stało się wartością bezkonkurencyjną dla pozostałych, toteż zwiększa się intensyfikacja relacji z dzieckiem. Ponadto dokonuje się emancypacja dzieci w rodzinie, wyrażająca się w swobodzie w działaniu, autonomizacji dzieci (i rodziców) i atomizacja, co sprawia, iż dziecko wcześniej przygotowuje się do podejmowania samodzielnych decyzji oraz zwiększa się ich otwartość na wpływy zewnętrzne, co ma również i negatywy.

W połowie lat 70tych XX wieku na wychowanie dziecka w 25% przypadków miało największy wpływ zaangażowanie trzeciego pokolenia. Rola dziadków w procesie socjalizacji:

• dają poczucie ciągłości historycznej,

• stanowią swoisty pomost pomiędzy dalszymi członkami rodziny,

• łagodzą brak kontaktu uczuciowego z rodzicami,

• ich postępowanie może jednak być również źródłem konfliktu, w przypadku pojawienia się elementu rywalizacji o wpływy dziecka, negacji wartości przekazywanych przez rodziców czy w sytuacji dawania dziecku nadmiernej swobody.

Wpływ dzieci na pokolenia starsze:

• uczenie się nowych ról społecznych,

• zmiana zainteresowań, rozwój osobowości, zwiększenie konieczności dokształcania i kreatywności,

• nowa świadomość moralna,

• powrót do przeżyć z dzieciństwa (przeżywanie drugiej młodości).

Rodzicielstwo jest elementem rozwoju i wynika z potrzeby generatywności.

Rodzina a społeczeństwo: stanowiska teoretyczne na temat wzajemnych relacji między rodziną a społeczeństwem, charakter powiązań między rodziną a społeczeństwem, rola rodziny w życiu społecznym, rola rodziny w utrzymaniu tożsamości kulturowej i narodowej, rodzina a państwo w myśli politycznej.

Stanowiska teoretyczne na temat wzajemnych relacji między rodziną a społeczeństwem:

1. Rodzina w pełni uzależniona od społeczeństwa i przez to społeczeństwo całkowicie ukształtowana - duży stopień kontroli (behawioryści, marksiści).

2. Rodzina jest niezależna od społeczeństwa, tworzy mikroświat, jest sprawą prywatną człowieka

3. Umiarkowane - rodzina i społeczeństwo to odrębne systemy społeczne, w dużym stopniu niezależne, tworzą układ wzajemnych powiązań i zależności.

Charakter powiązań między rodziną a społeczeństwem:

1. instytucjonalny - akty przepisy prawne normy wiążące rodzinę ze społeczeństwem,

2. personalny - równoczesne uczestnictwo w życiu zarówno rodzinnym i społecznym, przenoszenie wartości rodzinnych do innych instytucji, wdrażanie sposobów zachowania

Polityka społeczna (pro i antynatalistyczna) dąży do wykorzystania takich instrumentów, by poziom prokreacji był na optymalnym poziomie, bowiem rodzina jako podstawa społeczeństwa, „dostarcza" nowych obywateli.

Rodzina w największym stopniu decyduje o jakości społeczeństwa, najpełniej kształtuje człowieka (zdrowie fizyczne, stan psychiczny, zdolności regeneracyjne, cechy osobowości, postawy społeczne obywateli).

Rodzina a państwo w myśli politycznej:

1. Arystoteles: polis składa się z rodzin, a przez rodzinę jednostka należy do społeczeństwa. Rodzina jest częścią państwa, państwo zaś składa się z jednostek tworzących rodzinę. Rodzina wyznaczała pozycję społeczną jednostki.

2. Tendencje myśli politycznej ad. relacji rodziny z państwem:

1. Indywidualistyczna liberalna - rodzina sprawą prywatną, państwo zwolnione od odpowiedzialności za los rodzin, bierne udzielanie pomocy.

2. O zabarwieniu socjalistycznym -obowiązek troski o rodzinę (opieka zdrowotna), podporządkowanie rodziny państwu (państwo ma możliwość interwencji w życie rodzinne.

Państwo a konstytucje

Analizując dziewięćdziesiąt pięć konstytucji państwowych w dwudziestu stwierdzono brak artykułu dotyczącego rodziny. Ochrona praw ekonomicznych i społecznych rodziny (lub jej członków) sformułowana jest w czterdziestu ośmiu ustawach zasadniczych.

Rodzina a kultura: rola rodziny w tworzeniu kultury, kultury rodziny - wytworem społ., rola świąt w życiu społ. i rodziny, rola zwyczajów w życiu rodziny (także polskiej), zmiany
w zwyczajowości współczesnej rodziny polskiej, odmienność kulturowa rodzin.

Rodzina jako grupa społeczna jest miejscem podatnym i predestynowanym do przekazywania kultury, m.in. za sprawą specyficznej więzi społecznej i własnego systemu komunikacji społecznej. Życie rodziny przebiega w określonym społeczeństwie, toteż jest uczestnikiem kultury społeczności narodowej. Kultura szerszego społeczeństwa wiąże rodzinę ze społeczeństwem. Od niego rodzina przejmuje wzory i normy zachowań, historię społeczeństwa. Przejawy kontynuacji kultury społeczności i narodowej stanowią podstawę ciągłości dziedzictwa kulturowego, stanowią o tożsamości społeczno-kulturowej (kulturowo-etnicznej) rodziny. Proces przekazywania elementów wewnętrznej kultury rodziny wykazuje większe lub mniejsze związki z kulturą ogólnospołeczną. Tzw. dwukulturowość polega na tym, że kultura rodziny odbiega od kultury społeczeństwa, w którym żyje rodzina (np. Polacy w Stanach Zjednoczonych).

Specyfika wewnętrznej kultury rodziny:

• Każda rodzina ma zwyczaje charakterystyczne dla środowiska, sposoby spędzania wolnego czasu, wspomnienia, rytuały związane ze świętowaniem itd.

• Daje poczucie identyfikacji, odrębności od innych grup społecznych.

• Rodzina kształtuje umiejętność interpretowania rzeczywistości, struktury myślenia, rozpoznawania problemów i przekazywania uczuć w sposób werbalny i niewerbalny; wprowadza w świat wartości i znaczeń językowych.

• Wprowadza w świat kultury, której treścią są m.in. wzory zachowań.

• Rodzina propaguje ideę świąt.

Rola świąt w życiu rodzin:

• Dychotomiczny podział na dni powszechne i świąteczne podtrzymuje tożsamość grup społecznych.

• Oderwanie od monotonni dnia codziennego, nastrój i rytuały świąteczne zacieśniają, przeciwdziałają rozluźnianiu więzi rodzinnych.

• Realizowanie innych norm, obowiązujących w czasie świąt, powoduje zawieszenie norm obowiązujących w dni powszechne.

• Uporządkowanie czasu związane z życiem religijnym i fazami życia.

• Nieodłącznym elementem świąt są tradycje i zwyczaje, które stanowią istotny czynnik przekazywania kultury.

Rola zwyczajów w życiu rodziny - zwyczaj a obyczaj

Zwyczaj rodziny to ustalona, praktykowana forma zachowania, łącząca się
z określonymi przedmiotami oraz ze specyficznymi sytuacjami, wydarzeniami. Może być trwały (od wieków zakorzeniony) lub o charakterze tymczasowym. Zwyczaj - w odróżnieniu od obyczaju - nie wiąże się z sankcjami, bowiem obyczaj dotyczy w odczuciu społeczności kwestii istotnych. Im większe bogactwo praktykowanych przez rodzinę, tym większa intensyfikacja więzi wewnątrzrodzinnej i pomiędzy pozostałymi członkami społeczności, w której żyje.

Zwyczaje i obyczaje są czynnikami sprzyjającymi aktywności kulturotwórczej (Komorowska):

Obserwuje się następujące tendencje w obchodzeniu dni świątecznych:

• rosnąca komercjalizacja świąt,

• rozluźnienie więzi sąsiedzkich, społeczności lokalnych - obchodzenie świąt we „własnym” gronie, a zarazem

• zmniejszenia różnic między regionami, krajami (unifikacja kultury)

Kultura rodziny wytwarza rodziny jest istotnym składnikiem kultury społecznej (zarówno w skali makro i mikro). Jest wytworem społeczeństwa, w którym rodzina żyje, włącza się ona w ogólną kulturę społeczności. Rodzina stanowi dla swoich członków główne środowisko do kształtowania wartości, norm, wzorów zachowania; zapewnia kontynuację dziedzictwa kulturowego, stabilizuje innowacje kulturowe, wzmacnia pluralizm kulturowy, jest regulatorem dyfuzji kulturowej, pełni funkcję selektywną wobec napływów kultury obcej.

Telewizja a życie rodziny

Telewizor na przestrzeni lat stał się artykułem pierwszej potrzeby. Współcześnie to trwały element życia rodzinnego, bowiem zmienia strukturę czasu rodziny. Jest urządzeniem integrującym, ale i dezintegrującym rodzinę.

Rodzina śląska

Rodzina śląska, podział zadań i kompetencji w rodzinie

Funkcjonowanie tradycyjnej śląskiej rodziny robotniczej od dawnych czasów było silnie powiązane ze sferą pracy zawodowej. W XIX wieku, kiedy nastąpił intensywny rozwój przemysłu w Europie zaczęto na Górnym Śląsku otwierać kopalnie i fabryki, co doprowadziło do wzmożonego popytu na robotników. Pracownicy górnictwa stanowili aż do II wojny światowej specyficzną społeczność zespoloną silnymi więzami nie zawodowymi
i rodzinnymi. Wskutek „przechodzenia” zawodu z ojca na syna przez wiele pokoleń wytworzyła się tradycja zawodowa. W obrębie tego samego pokolenia zawód górnika wykonywało równocześnie kilku członków rodziny (np. ojciec i często wszyscy synowie). Żony górników pochodziły w większości z tych samych środowisk zawodowych, a liczni bracia obojga małżonków oraz mężowie ich sióstr głownie pracowali w górnictwie. Wszystkie rodziny tworzyły więc jednorodne społeczności krewnych, bytujące
w identycznych warunkach, przepojone tymi samymi treściami życia codziennego
i świątecznego, wyznaczonych rodzajem i rytmem pracy zawodowej. Czas pracy ojców robotniczych rodzin wyznaczał bezpośrednio rytm życia i organizację gospodarstwa domowego. Górnicy i hutnicy pracowali na trzy zmiany, w każdym tygodniu na inną zmianę. Rzadko spędzano czas na wspólnych posiłkach czy czynnościach w czasie wolnym od pracy. Modyfikacji uległ rytm snu całej rodziny, a swobodne zachowywanie się w domu członków rodziny było ograniczone - jeśli ojciec odsypiał zmianę nocną, wówczas życie rodzinne koncentrowało się w kuchni. Praca na trzy zmiany ograniczała krąg zainteresowań oraz faktyczne możliwości rozwoju kulturalnego. W późniejszych czasach ulubioną formą wypoczynku i rozrywki była telewizja.

Charakter i zmianowość uciążliwej i wyczerpującej siły fizyczne pracy zawodowej hutników i górników miała istotny wpływ na charakter ról męża i żony, podział zadań
i kompetencji w rodzinie, szczególnie w zakresie organizacji gospodarstwa domowego, wychowywania dzieci, na rozkład władzy i odpowiedzialności za całość życia i stosunków wewnątrzrodzinnych.

Pozycja mężczyzny w tradycyjnej rodzinie górniczej jest naczelna ze względu na jego instrumentalno-ekonomiczną rolę. Jako mąż i ojciec rodziny odgrywa główną rolę żywiciela, odpowiedzialnego za byt jej członków. Jako niepodważalnemu autorytetowi należał mu się szacunek, szczególnie ze strony dzieci. Podporządkowana mu była również żona.

Ojciec rodziny posiada miejsce najwyższe w hierarchii wewnętrznej, jego autorytet wyznacza pozostałe miejsca jako podporządkowane w sposób jednoznaczny, a nawet bezwzględny. Współudział mężczyzny w zakresie prowadzenia gospodarstwa domowego
i wychowywania dzieci był bardzo nikły. Wykonywanie zawodu wymagało dużego wysiłku fizycznego, a także odporności psychicznej, toteż był on uprawniony do biernego trybu życia w rodzinie. Mógł minimalnie partycypować w pracach domowych i nikt nie miał do niego
o to pretensji. Ojciec staje się w rodzinie głównym przedmiotem troski, opieki i zabiegów ze strony żony, niekiedy kosztem jej samej czy też kosztem dzieci. Mężczyzna wykonywał jedynie najcięższe prace, gdy wykonanie jakiejś czynności przekraczało możliwości fizyczne kobiety. Wykonywanie „kobiecych” zajęć (tj. sprzątanie, zmywanie naczyń, pielęgnowanie małych dzieci, czy codzienne zakupy ) uwłaczało prestiżowi męża i ośmieszało go w oczach innych.

W tradycyjnej rodzinie robotniczej kobieta pełniła tylko jedną funkcję: domowo- rodzinną. Rola żony i matki sprowadzała się niemal wyłącznie do prowadzenia gospodarstwa domowego i wychowywania dzieci. Nawet w sytuacji, gdy pracowała razem z mężem
w gospodarstwie rolnym lub angażowała się w działalność zarobkową ona pełniła decydującą funkcję wychowawczą w rodzinie. Najczęściej jej podporządkowywały się dzieci.

Ona wpajała im zasady moralne oraz obowiązujące w środowisku robotniczym postawy i wartości. Pełniła zatem funkcję integracyjną wobec członków rodziny, była faktycznym kierownikiem całokształtu spraw domowych. Zarządza i dysponuje budżetem rodzinnym.

Praca zawodowa kobiet była dawniej na Śląsku udziałem bardzo nielicznej zbiorowości. Wzór tradycyjnej rodziny śląskiej dopuszczał jedynie możliwość pracy zarobkowej kobiet przed zamążpójściem, wdów, kobiet samotnych. Praca zarobkowa żony - matki była zjawiskiem rzadkim i występowała przeważnie w przypadku śmierci lub choroby męża, gdy nie mógł spełniać swojej funkcji jako żywiciel rodziny. W świetle ustanowień społecznych kobieta miała być tylko żoną i matką . W opinii społeczności śląskiej praca zarobkowa kobiety mogła stanowić przyczynę zdrady i konfliktów małżeńskich. Jedynie matka, szczególnie samotna była moralnie usprawiedliwiona, jeżeli pracowała zawodowo.

Dawną śląską rodzinę cechowała wstrzemięźliwość w okazywaniu uczuć i nieraz dość daleko posunięta surowość w tym względzie. Chłód uczuciowy i dystans tak
w kontaktach między małżonkami, jak i w relacjach rodziców ze starszymi dziećmi nie był wynikiem braku uczuć w ogóle, ale efektem wpływu tradycji. Dzieci obowiązywało bezwzględne posłuszeństwo oraz respektowanie wydawanych poleceń bez zastrzeżeń, niezależnie od własnej woli.

Obowiązywała twarda dyscyplina nieokazywania swych uczuć, a cały ładunek emocjonalny względem siebie wyrażano we wzajemnym przywiązaniu i oddaniu, w udzielaniu sobie pomocy. Kobieta była jedynym źródłem i ośrodkiem atmosfery uczuciowej, ciepła rodzinnego, więzi osobistych.

Rodziny śląskie ograniczyły w okresie dwudziestolecia swoją wielkość, przechodząc od dawnej rodziny z kilkanaściorgiem dzieci do typu rodziny przeważnie czteroosobowej.

Wraz z migracjami oraz z powodu ogólnych przemian społeczno- kulturowych, jakie zaszły po II wojnie światowej , istotne zmiany nastąpiły także w obrębie rodziny śląskiej.

Nowe grupy ludnościowe przybyłe w poszukiwaniu pracy i miejsca do życia wniosły nowe wzorce kulturowo regionalne. Po 1945 r. młodzież z tradycyjnych rodów górniczych zaczęła zarzucać górniczy zawód na rzecz innych profesji - lżejszych i atrakcyjniejszych.

Autonomizacja dzieci w górnośląskiej rodzinie wyrażała się nie tylko w zjawisku zanikania dziedziczenia zawodu ojcowskiego, ale także w zakresie wyboru szkoły i kierunku kształcenia. Uznano także potrzeby kształcenia zarówno synów jak i córek. Przez wykształcenie rozumiano w rodzinach śląskich robotników poziom średni zawodowy. Tradycyjny model rodziny śląskiej ulegał w ciągu kilkudziesięciu ostatnich lat wielostronnym przeobrażeniom. Zmniejszenie się wielkości rodziny, spowodowało przede wszystkim zmianę społecznej pozycji dziecka jako wartości autonomicznej, która stała się główną wartością rodziny . Surowe metody wychowawcze, które w poprzednim pokoleniu sprowadzały się do użycia siły, ustąpiły miejsca innym, łagodniejszym sposobom egzekwowania pożądanych zachowań ze strony dzieci. Jednakże w dalszym ciągu stwierdzić można w środowisku dążność rodziców do daleko idącego podporządkowania i posłuszeństwa dziecka.

W latach 60-tych funkcja wychowawcza, dawniej całkowicie wykonywana przez matkę , podjęta została także i przez ojca. Powodowało to zmiany w relacjach tak między ojcem a matką, jak i między ojcem a dziećmi. Jednocześnie wyrównuje się prestiż ojca
i matki w stosunkach z dziećmi. Przygotowanie dzieci do ich przyszłych ról życiowych przebiega odmiennie wobec dziewczynek i chłopców. Przeważała opinia, że dzieci należy traktować jednakowo, gdy są jeszcze małe. Gdy zaś dorosną należy dawać dziewczętom mniej swobody niż chłopcom.

Od czasów wojny zmianom uległ także wzór społeczny stosunków wewnętrznych panujących w górnośląskiej rodzinie robotniczej. Podział zadań i obowiązków w rodzinie zmienia się, gdy kobieta podejmuje, zazwyczaj z przyczyn ekonomicznych, pracę zawodową. Żona nabiera podobnego jak mąż znaczenia, autorytetu i prestiżu w rodzinie, gdyż i ona staje się żywicielką rodziny.Stosunki między małżonkami nabierają znacznie bardziej partnerskiego charakteru. Podział zajęć w rodzinie, tradycyjnie dzielonych na „męskie”
i „kobiece” już na początku lat 60-tych ulegał zacieraniu w małżeństwach młodszych.

W górnośląskim środowisku robotniczym rozwody są zjawiskiem rzadko występującym, choć konflikty małżeńskie występowały w jednej czwartej rodzin badanych
w latach 70-tych. Przyczynami tych konfliktów było nadużywanie alkoholu przez męża, brak pieniędzy na zaspokojenie niezbędnych potrzeb rodziny, spory o metody wychowawcze. Czynnikiem zapobiegającym rozwodom w tym środowisku, jest „tradycja moralno- społeczna”.

Zmiany polityczne i gospodarcze, jakie nastąpiły w Polsce po 1989 r. przyczyniły się do zamknięcia pewnego okresu w historii śląska. Tradycyjna śląska rodzina robotnicza najbardziej doświadczyła wielowymiarowych zmian transformacyjnych.

Bezrobocie dotyczy obecnie dużego odsetka rodzin śląskich. Szacuje się, że około30% rodzin znajduje się w sferze ubóstwa. Groźne są zjawiska długotrwałego bezrobocia
i w konsekwencji narastającego ubóstwa. Dotyka ono przede wszystkim rodziny wielodzietne
i monoparentalne, które nie są zdolne do przezwyciężania tej sytuacji.

Dane statystyczne informują o malejącej liczbie zawieranych małżeństw , których liczba w ostatnich latach jest niższa od małżeństw rozwiązanych przez śmierć współmałżonka lub rozwód. Spada współczynnik dzietności .Coraz powszechniejsza jest liczba urodzeń pozamałżeńskich, których konsekwencje wychowawcze i finansowe spadają zazwyczaj na kobietę.

Mimo wielu przemian górnośląska rodzina robotnicza nie zatraciła swojej odrębności, można ją odróżnić jako szczególny typ społeczny.

Jeśli chodzi o cechy i sytuacje społeczno- świadomościowe, to częściej można znaleźć rodzinę zbliżoną do modelu tradycyjnego niż nowoczesnego, choć następują zmiany polegające na powolnym zanikaniu tradycyjnych specyficznych odrębności społeczno - kulturowych oraz nabywaniu nowych cech o charakterze uniwersalistycznym zacierającym różnice między rodziną robotniczą a rodziną o innej przynależności społecznej.

Halina Gerlich „Narodziny, zaślubiny, śmierć. Zwyczaje i obrzędy w katowickich rodzinach górniczych"

Wprowadzenie

Tematem pracy są obrzędy, zwyczaje i zjawiska kulturowe z nimi związane
z narodzinami, zaślubinami i śmiercią katowickich rodzin górniczych mieszkających od co najmniej dwóch pokoleń w Katowicach i pracujących w kopalniach na terenie tego miasta.. Badania empiryczne podjęto w marcu 1975 r., a zakończono w listopadzie 1976 roku.
W czasie realizacji badań Katowice liczyły 375 tysięcy mieszkańców. Materiał zgromadzono uczestnicząc w uroczystościach rodzinnych, związanych z obrzędami religijnymi tj. chrzest, ślub kościelny i pogrzeb. Istotnym uzupełnieniem bazy materiałowej były różnego rodzaju dokumenty, rekwizyty, części strojów obrzędowych oraz fotografie znajdujące się
w posiadaniu informatorów. Ogółem przeprowadzono 112 wywiadów w obrębie skupisk ludności górniczej Katowic. Ponadto przeprowadzono 36 rozmów o charakterze luźnym,
z których część dotyczyła osób wykonujących zawody w pewnym stopniu związane
z analizowanymi zjawiskami kulturowymi, m.in. grabarza, kucharki i ogrodnika.

Problematyka zwyczajów i obrzędów

Badania nad szeroko rozumianymi zwyczajami oraz obrzędami od zarania etnografii należą do centralnych problemów badawczych. W etnografii wykształciła się charakterystyczna klasyfikacja zwyczajów i obrzędów. Wyróżnia się tradycyjnie dwa cykle: rodzinny i doroczny. Niektórzy badacze wyodrębniają zwyczaje prawne, domowe, towarzyskie, religijne, a także takie, które mogą zaistnieć każdego dnia. W niniejszej pracy zwyczaj rozumiany jest jako pewien względnie powszechnie uznawany i powtarzalny wzór zachowań o charakterze jednostkowym lub zbiorowym, zdeterminowany tradycją danej grupy i występujący w ściśle określonych sytuacjach, w niektórych przypadkach obwarowany sankcją. Obrzęd natomiast jest rodzajem działań zbiorowych, dotyczących pewnych momentów przełomowych. Na straży obrzędu stoją sankcje społeczne i nadprzyrodzone.

Zwyczaje, wierzenia i zakazy dotyczące okresu ciąży, narodzin niemowlęctwa.

Jedną z podstawowych funkcji rodziny jest wydawanie na świat potomstwa, co zdeterminowane jest zarówno względami społecznymi, religijnymi, kulturowymi, jak
i swoistą ludzką potrzebą macierzyństwa i ojcostwa.

Zauważa się następujące różnice w niniejszej kwestii między współczesnością
a okresem międzywojennym. Płodność traktowano nie tylko jako zdolność do rozrodu, ale akt umożliwiający zachowanie ciągłości rodziny oraz nakaz religijny. Kobieta miała do spełnienia ściśle określoną funkcję - stworzona została po to, żeby rodzić dzieci. Kobiety które nie miały dzieci nie były pełnoprawnymi członkami społeczności. Działo się tak, mimo, że istniała świadomość bezpłodności. Negatywnie oceniano również kobietę mającą dziecko nieślubne, czyli tzw. „zowitkę." Kobietom tym nie kobietą szacunku i izolowano. Wyjątek stanowiło sporadyczne akty doraźnej pomocy materialnej. Natomiast w rodzinie pełnej, uświęconej urodzenie się dziecka stawało się ważnym wydarzeniem, z którym wiązały się ściśle określone formy zachowań, których początek wyznaczała (także i obecnie) widoczna dla otoczenia ciąża, a zakończenie - uroczystość „roczku”. W owym okresie - przez ok.
17 miesięcy - zgodnie z funkcjonującymi niegdyś wierzeniami, kobieta i płód, a potem niemowlę narażone są na wpływ złowrogich mocy. Postępowanie kobiety powinno być
w związku z tym szczególne ostrożne i zgodne z ustalonymi tradycją wzorami zachowań, gwarantującymi poczucie bezpieczeństwa, zaś przekroczenie tych zasad wywołać musi skutek negatywny, który może być skierowany również na otoczenie brzemiennej Cały cykl zwyczajowości narodzinowej dzieli się na etapy, które wyznaczone są przez istotne wydarzenia zachodzące w trakcie 17 miesięcy. W związku z tym wyróżnić można następujące okresy:

1. Ciąża.

2. Narodziny dziecka.

3. Chrzest.

4. Okres niemowlęctwa.

5. „Roczek".

Wszystkim tym etapom towarzyszyły a w mniejszym stopniu towarzyszą do dziś zabiegi mające na celu uchronienie matki i dziecka od „złowrogich mocy”. Niebezpieczeństwo grożące kobiecie w okresie ciąży tkwi - według wierzeń - w środowisku materialnym
(w pobliżu rozwieszonych sznurów do suszenia bielizny), ożywionym tzn. ludzkim
(np. kontakt z ludźmi kalekimi), jak i zwierzęcym (np. przebywanie w pobliżu zwierząt futerkowych). Współcześnie zanikowi uległy przede wszystkim zakazy dotyczące kobiety
i dziecka w okresie po porodzie, natomiast pewną żywotność zachowały zakazy funkcjonujące w okresie ciąży.

Ad. 1)

W obrębie zwyczajów dotyczących fizjologii ciąży funkcjonuje grupa ściśle określonych zakazów i nakazów. Ich przestrzeganie ma zapobiec niepożądanym skutkom. Wyróżniamy 5 grup zakazów i nakazów, których praktyczną realizacją były określone zachowania.

1. Pierwszą grupę stanowią zabiegi, których celem jest dbałość o wygląd zewnętrzny mającego urodzić się dziecka. Przyszłej matce nie wolno patrzeć na zwierzęta, gdyż według przekonań dziecko urodzi się niezbyt urodziwe albo mające cechę obiektu, który kobieta brzemienna oglądała, np. gdy wystraszy się królika lub zająca jej dziecko będzie miało tzw. zajęczą wargę. Należało się wystrzegać kota, psa, zająca, królika, a zwłaszcza myszy i szczura. Nie wolno kobiecie ciężarnej patrzeć zbyt często w lustro. Twierdzi się, że w lustrze ukaże się ciężarnej diabeł, a dziecko będzie zdeformowane. Uważać należy, aby kobieta, która przestraszyła się szczura lub myszy nie dotknęła zwłaszcza twarzy, ponieważ w tym miejscu powstanie u dziecka owłosione znamię, najczęściej w kształcie danego zwierzęcia. Popularnym zakazem jest zakaz patrzenia przez dziurkę od klucza. Nie przestrzegania go powoduje, iż dziecko rodzi się z zezem. Kolejnym jest unikanie ognia - należy uważać, aby nie wystraszyć się płomienia, bowiem gdy kobieta dotknie wówczas którejkolwiek części ciała, w tym miejscu dziecko będzie miało czerwone znamię, zwane ogniem lub płomieniem. Następnym jest zakaz patrzenia przez ciężarną na zmarłych - wierzy się bowiem, że widok nieboszczyka niekorzystnie wpływa na karnację przyszłego noworodka. Powinna także unikać pogrzebów, gdyż silne wzruszenie może być przyczyną poronienia.

2. Drugą grupę stanowią zakazy, w których przejawia się troska o zdrowie psychiczne dziecka i jego prawidłowy rozwój umysłowy. Np. nieprzestrzeganie zakazu uczestnictwa w pogrzebie może wywołać niedorozwój psychiczny dziecka, a objawem tego jest wodogłowie. Ważny jest zakaz usuwania zębów w okresie ciąży, jego nieprzestrzeganie grozi dziecku wadami wymowy bądź jej zanikiem, a także niedorozwojem umysłowym. Kolejny zakaz dotyczy jedzenia prosto z garnka. Nieprzestrzeganie go groziło, iż dziecko będzie miało wielką głowę.

3. Trzecią grupę zakazów tworzą te, które mają zapobiegać złym cechą charakteru dziecka w przyszłości. Przewija się w nich najczęściej obawa przed skłonnościami dziecka do kradzieży, np. w trakcie pobytu u kogoś ciężarna nie powinna się sama częstować bez uprzedniego zaproszenia do poczęstunku.

4. Aby dziecko miało dobry charakter kobiety spodziewające się potomstwa powinny unikać silnych wzruszeń, zdenerwowania czy płaczu.

5. Czwartą grupę stanowią zakazy, których uwzględnienie miało zapewnić szczęśliwe rozwiązanie. Należy tu np. zakaz chodzenia pod sznurami z rozwieszoną bielizną, rozsupływanie sznurków, tasiemek, nici i tym podobne, gdyż groziło to zaplątaniem się dziecka w pępowinę.

6. Piąta grupa zakazów skierowana jest na ograniczenie uczestnictwa kobiety w życiu towarzyskim, co wiąże się jednak przede wszystkim z zakazem pełnienia przez nią określonych ról obrzędowych. Przykładem jest zakaz zapraszania brzemiennej jako chrzestnej. Miało to bowiem przynieść podwójny skutek negatywny skierowany zarówno na ciężarną, jak i niemowlę, które było poddawane obrzędowi chrztu. Izolacja kobiety ciężarnej polegała nie tylko na odsunięciu jej od funkcji obrzędowych, ale wręcz od udziału w uroczystościach rodzinnych związanych
   z narodzinami, zaślubinami i pogrzebem.

Cały okres ciąży obsługują także różnorakie wróżby. Obszerny był rejestr wróżb, które odnosiły się do płci przyszłego dziecka. Przykładowo jeśli brzuch brzemiennej miał kształt okrągły zapowiadał dziewczynkę, jeśli był szpiczasty-chłopca. Z kolei twarz ciężarnej na której pojawiały się krosty lub plamy, wróżyła dziewczynkę, natomiast twarz rumiana płeć przeciwną. Skłonność do dań ostrych zapowiadała chłopca zaś do słodkich - dziewczynkę. Do dziś popularna jest wróżba, która mówi, że gdy chwycą kobietę bóle przed terminem to na pewno urodzi się chłopiec, natomiast jeśli ciąża jest przenoszona to dziewczynka. Cały okres ciąży charakteryzuje się działaniami zmierzającymi przede wszystkim do ochrony mającego urodzić się dziecka przed negatywnymi wpływami o charakterze rzeczywistym
i irracjonalnym.

Ad. 2)

Porody w szpitalach zaczęły się stopniowo upowszechniać dopiero w latach 50-tych,
a do tego czasu odbywały się w domach. Przy rozwiązaniu poza matki siostrą czy szwagierką uczestniczyła przede wszystkim akuszerka. Na przełomie XIX/XX wieku funkcję akuszerek pełniły tzw. babki będące jednocześnie zielarkami. Przy ciężkich rozwiązaniach „babki” stosowały kadzenie położnic ziołami zwanym knacicznymi. Niekiedy stosowano wywary
z ziół znajdujących się w wianku świeconym podczas świąt Matki Boskiej Zielnej. Z samym porodem nie wiązały się żadne zwyczajowe formy zachowań. Jest to akt o którym mówi się niechętnie, gdyż należy do kategorii zdarzeń intymnych i wstydliwych.

Zazwyczaj zaraz po urodzeniu akuszerka zajmowała się kąpielą dziecka. W niektórych rodzinach panował zwyczaj podawania wykąpanego dziecka ojcu. Miał on obowiązek pocałowania go na znak przyjęcia do rodziny. W okresie po porodzie a przed wywodem, kobietę obowiązywało wiele zwyczajowych zakazów i nakazów, do których musiała się stosować - celem ich była ochrona zdrowia matki i dziecka. Podstawowym nakazem obowiązującym położnicę była konieczność przebywania w obrębie mieszkania aż do czasu wywodu. Przedwczesne wychodzenie z domu mogło wywołać różnego rodzaju choroby, a nawet dłużej trwające powikłania. Gdy kobieta była zmuszona już wyjść poza ten obręb mogła to uczynić dopiero, gdy nałożyła na głowę chustkę w celu zmylenia złych duchów. Okres „nieczystości" i izolacji kobiety po porodzie trwał do 6 tygodni. Pokrywał się
z medycznym rozumieniem połogu, a więc okresem po porodzie, który trwa 6-8 tygodni. Okres ten charakteryzuje się cofnięciem wszelkich zmian jakie zaszły w czasie ciąży i porodu do stanu z przed ciąży. Owa „nieczystość” położnicy prowadziła bezpośrednio do jej izolacji Wszystkie zakazy i nakazy, które kierowano wobec kobiety, miały na uwadze jej dobro
i dobro dziecka. Można stwierdzić, że zakazy odnoszące się do matki i dziecka łączą się
z sobą na zasadzie pewnego układu wzajemnie się uzupełniającego. Nakaz pozostawania matki w domu zmuszał ją tym samym do intensywnej opieki nad dzieckiem, któremu wg wierzeń zagrażało niebezpieczeństwo, w razie gdyby choć przez moment zostało samo. Zabiegiem chroniącym nie ochrzczone dziecko miało być pozostawienie przy nim różańca, który posiadał moc zdolną przeciwdziałać siłom zła. Zabieg ten można było stosować jedynie w wyjątkowych sytuacjach, gdy matka koniecznie musiała opuścić niemowlę. Równie silnie chroniono nie ochrzczone dziecko przed urokami. Wiązało się to z zakazem wynoszenia dziecka poza obręb domostwa. Skutkiem uroków mogła być choroba albo śmierć niemowlęcia. Niezwykle popularnym środkiem chroniącym przed urokami stosowanym
w przeszłości było zawiązywanie na ręku czerwonej wstążeczki. Do dziś zachował się
w niektórych domach zabieg polegający na wycieraniu twarzy dziecka rąbkiem wilgotnej pieluchy, w trakcie gdy ono płacze długo i bez uzasadnienia. Uważa się, że długotrwały płacz jest wynikiem rzucenia uroku. Mówiąc o magii czy istocie demonicznej zagrażającej niemowlętom należy wspomnieć o „beboku”. Był to maleńki diabełek lub diabelskie dziecko, jeszcze zbyt głupie, aby mogło samodzielnie działać, które co najwyżej umiało straszyć ludzkich rówieśników. Obecnej istota ta nie odgrywa już roli w wierzeniach katowickich rodzin górniczych, lecz używa się następujących zwrotów do płaczących lub nieznośnych dzieci: „przestoń, bo cic bebok weźmie", „ustoń, bo cię bebok porwie”. Izolacja matki
i dziecka trwała do momentu chrztu i wywodu.

Po dokonaniu się tych obrządków w Kościele, kończył się podstawowy okres zagrożenia. Dziecko zostało w pewien sposób uodpornione na wpływ sił negatywnych i wprowadzone do społeczności kościelnej, a kobieta przestawała być istotą nieczystą i tym samym kończyło się jej potencjalne zagrożenie dla otoczenia.

Ad.3)

Chrzest odbywał się w niedzielne przedpołudnie. Jego termin uzależniony był najczęściej od stanu zdrowia matki, dążono jednak, aby uroczystość nie odbyła się później, niż do upływu 6 tygodni. Niekiedy ceremonia odbywała się zaraz po porodzie z obawy przed śmiercią dziecka. Wtedy chrztu dokonywał ktoś z rodziny. Na chrzest zapraszano najbliższych krewnych. Rodzice chrzestni musieli spełniać pewne warunki - musieli posiadać odpowiednie cechy charakteru, takie jak dobroć, szlachetność, mądrość. Do dziś mówi się, że dziecko „bierze" charakter od chrzestnych. Zgodnie z tym dziewczynka dziedziczy charakter po chrzestnej, chłopczyk po chrzestnym. Na rodziców chrzestnych nie wolno zapraszać narzeczonych, gdyż istnieje przekonanie, że nie zawrą oni w przyszłości małżeństwa. Kandydaci na chrzestnych muszą poza wszystkim spełniać podstawowy warunek, mianowicie muszą być praktykującymi katolikami. Do dziś panuje zwyczaj obdarowywania przez rodziców chrzestnych dziecka. Przeważającą formą podarku są pieniądze. Zanikł natomiast zwyczaj wkładania do becika przed wyjściem do kościoła większej ilości drobnych pieniędzy. Zabieg ten miał zapewnić dziecku w przyszłości bogactwo. Chrzestni rodzice mieli obowiązek obdarowywania dziecka z takich okazji jak roczek, urodziny, I komunia oraz zawarcie związku małżeńskiego. W razie całkowitego sieroctwa powinni oni otaczać dziecko opieką do czasu uzyskania pełnoletności.

Ad.4)

W dawnej społeczności górniczej dziecko po ceremonii chrztu objęte było jeszcze przez rok wieloma zakazami, przede wszystkim strzeżono je przed urokami. Uważano na „złe spojrzenia”, a także na chwalenie wyglądu dziecka, gdyż mogło ono wywołać chorobę lub śmierć. Jeśli chciało się pochwalić wygląd dziecka to należało dodać słowa mające charakter formułki magicznej, np. „oj śliczne dziecko, bez uroku”. Należało przestrzegać także, aby dziecko do roku życia nigdy nie przebywało poza domem po zachodzie słońca, bowiem następuje wówczas aktywizacja złych mocy. Do czasu ukończenia roczku przestrzegano zakazu obcinania włosów i paznokci.

Ad.5)

Specyficznym rysem śląskiej obyczajowości rodzinnej jest uroczystość roczku. Odbywa się ona w pierwszą niedzielę po ukończeniu przez dziecko pierwszego roku życia. Wraz z roczkiem kończy się okres zakazów i szczególnych zabiegów dotyczących ochrony dziecka przed złymi mocami. Część pierwsza to obrzęd mający miejsce w kościele, a druga to wystawna biesiada rodzinna. Do obowiązku najbliższych krewnych należy przystąpienie do Komunii Świętej podczas ceremonii kościelnej. Zaproszeni na uroczystość krewni zobowiązani są ofiarować dziecku prezenty, natomiast rodzice chrzestni powinni złożyć dar pieniężny, którego wysokość zależy od rodzinnej tradycji.

Rodzina w kulturze islamu: rodzina w plemionach na Półwyspie Arabskim przed islamem (okres Dżahilija), mężczyźni i kobiety w Koranie, islam a seks, wielożeństwo, rola kobiety
i mężczyzny w rodzinie, kobieta w kulturze islamu, prawo małżeńskie, rozwód, dziedziczenie, dzieci w islamie, życie rodzinne w krajach islamu.

Formy życia małżeńsko-rodzinnego praktykowanego w okresie przedislamu na terenach Półwyspu Arabskiego:

1. system matriarchalny,

2. system poliandryczny - w mniejszych plemionach (w tym małżeństwo kilkudniowe - „za zapłatę” oraz małżeństwo „za poświęceniem”),

3. system patriarchalny - kobiety nie mały prawa do samodzielnego decydowania
   o osobie partnera. Podporządkowane były woli ojca, a następnie męża. Często uprowadzane i zmuszane do zamążpójścia, a nawet niewolnictwa i prostytucji. Nie istniała instytucja dziedziczenia majątku przez żonę po śmierci męża.

Zasady Koranu

1. Bóg stworzył kobietę i mężczyznę. Kobieta została powołana do miłości dla mężczyzny, bowiem za jej sprawą mąż może kontemplować Boga. Małżonkowie powinni wzajemnie zaspokajać swoje potrzeby (w tym seksualne) w sposób satysfakcjonujący obie strony, wspierać w nakazach zawartych w Koranie - obowiązek utrzymania kobiety spoczywa na mężu, ta powinna dbać o zdrowie i szczęście kochanka oraz zaspokajać jego potrzeby seksulane.

2. Dusza może się rozwijać, dzięki szczęśliwemu pożyciu seksualnemu. Jest ono namiastką raju, toteż współżycie seksualne dopuszczalne jest w zakreślonych granicach etycznych.

3. Droga do małżeństwa:

• nakaz przedmałżeńskiej wstrzemięźliwości seksualnej,

• krytyka prostytucji,

• nakaz skromnego ubioru, który zapobiega niemoralnym zachowaniom, prowokacji,

• zakaz tańca w miejscach publicznych.

Mahomet nie chciał zasłony dla kobiet uległ przeciwnikom, w końcu się zgodził ( miała odróżnić od kobiet lekkich obyczajów), dała początek podziałowi przestrzeni na męską i żeńską.

Sztuka uwodzenia rozwinięta przez kobiety Arabskie - FITNA- stały się elementem kobiety Arabskiej weszła w skład etyki sexualnej, kobieta - największa zgubą mężczyzny.

-1-

II. Małżeństwo - dozwolone współżycie sexualne (małżeństwo kontrakt i przysięga akt mający na celu unormowanie stosunków sexualnych) Koran podkreśla pozytywy małżeństwa.

Ojciec musiał wyrazić zgodę na małżeństwo a gdy nie żył to zgodę wyrażał najstarszy brat.

Obowiązek małżeński:

• Utrzymanie gatunku ludzkiego.

• Psychiczny komfort jednostki - droga do przyjaźni, miłosierdzia, pełnia zjednoczenia kobieta i mężczyzna.

Skim się żenić?:

• Egzogamia - branie żony od swoich krewnych, rodziny.

• Z tej samej wiary ( zabrania się żenienia kobiety muzułmańskiej z nie muzułmaninem- występuje to bardzo rzadko).

III.Wielożeństwo ( nie jest obowiązkiem) - mężczyzna musi mieć finanse na utrzymanie żon, pozwala na cztery żony,nie pozwalana na małżeństwo z nie muzułmaninem nałożnice zdobycze wojenne( dawniej), gdy żona jest nie uleczalnie chora, żona nie może mieć dzieci( potwierdzenie medyczne),musi być zgoda pierwszej żony lub, jeśli pracuje ma pracę w innym kraju w znacznej odległości od domu.

Powód wielożeństwa:

• Wojny, gdy ginęli mężczyźni, aby żona i dzieci miały, z czego żyć.

• Pozwala unikać samotności kobiet.

• Szansa większej liczby urodzeń.

IV.Dziedziczenie:

• Kobiety zyskiwały prawo do spadku (mniejszy niż mężczyźni, ale zyskiwały).

• Prawa do majątku i nim dysponowania (kupno sprzedaż pożyczki).

• Majątek nie tykany - obowiązek ojca, brata, męża do utrzymania nie z majątku.

V.Dzieci:

• Zachęcał do posiadania dzieci, środek jako utrzymanie, „dzieci kwiatem życia”, ochrona życia ludzkiego dzieci mają prawo do wychowania i opieki, parasol ochrony opieka wychowaniem, jeśli nie było nikogo państwo się opiekowało.

• Bez żywienia - specjalnie utrzymana kasa na rzecz opieki kobiet i dzieci.

• Zakaz przywłaszczania majątku sierot dorosłe dzieci obowiązkiem opieki nad rodzicami.

VI.Rozwody:

• Zezwala, ale nie pochwala, wskazanie próby naprawy porozumienia.

• Decyzja o rozwodzie, należy do mężczyzny jest rozważniejszy kieruje się rozsądkiem.

• W niektórych sytuacjach rozwód nie możliwy ( ochrona dziecka i kobiety - np., gdy jest w ciąży.

Typy rodzin:

1. Mała - mąż, dzieci żony.

2. Duża- ród, równoposzeżona, składa się z rodzin nuklearnych poszerzonych - islam dominuje. Czemu?

• Nakaz kontaktu z rodziną.

Islam po uciece Mahometa do Mekki (632), rozpoczyna swą ekspansję w wieku 7.

Islam a rodzina.

4 cechy społeczności:

1. Rodzinny duże poszerzone.

2. Dominacja mężczyzn.

3. Podział przestrzeni na męską i kobiecą ( dom - królestwo kobiet, przestrzeń -mąż.

4. Honor i ochrona intymności kobiety i mężczyzny.

Wybrane państwa islamskie charakterystyka.

Iran - podbój Persji przez arabów - początek państwa, silny wpływ religii ZOROASRYZMA silny wpływ tej religii

Małżeństwo:

• żony dla mężczyzny szuka ojciec, mężczyzna szuka dla synów żony w wypadku śmierci ojca brat szuka odpowiedniej wybranki ( najpierw szuka męża dla sióstr a potem może sam się ożenić)

• Wiek zawarcia małżeństwa 11 lat, a w rodzinach inteligenckich ok. 15

• Ojciec dostaje posag.

• Matce płaci się symboliczną cenę mleka.

Dlaczego tak wcześnie zawiera się małżeństwa?

Wpływ poprzedniej religii wpływ Indii, a także bycie żoną i matką wiąże się z prestiżem „być kobietą”(król szach próbował z tym walczyć, ale bez skutku)

Stare panny - nieszczęście „sposób grzeszny” społecznie potępiane, lęk przed tym zjawiskiem (uwarzono również za takie prostytutki).

Dzieci - potomstwo dość liczne wpływ Indii -państwa- ojcowie starają się przed tym bronić ( duże koszty utrzymania)

Urodzenie dziecka chroni przed rozwodem kobieta społecznie lepiej postrzegana szczególnie w rodzinie męża.

Rola żony w stosunku do męża - przeprowadza się do męża traktowane do rodzenia i opieki nad nim niezwykle zależne od rodziny, lepiej traktowane, kiedy urodzą syna

Rola męża stosunku do żony - bliższa dla niego matka niż żona.

Matki mężów - pełnią specyficzną rolę MATRONY babciami stają się w wieku 30 a 40 lat zajmują wysoką pozycję w domu panują nad synową szukają kandydatkę na żonę synowie bardzo ufają matkom są faktyczną głową rodziny, przeciwne wszelkim reform, zachodowi, niechętne do cudzoziemek gdyż tworzą konkurencję.

CZADOR -

Szach w 39 roku zakazał noszenia zasłon broniły się przed tym same kobiety przestały opuszczać domy.

Po wojnie I przy niektórych obyczajach kobiety biedne lub stare.

Rewolucja islamska - symbol poparcia dla islamu, manifestacja patriotyzmu, przeciwko Ameryce.

Algieria

Zasłony ukrywanie ciała kobiety w miastach, obronna honoru nie tykalności, strój algierki HAIK - kobieta się nim owijała długość 5 do 6 m, kolor biały, czarny, bądź kremowy, dostawała w dniu ślubu symbolizował zmianę stanu na mężatkę, kobiety starszym wieku w latach 70 w tym chodziły

DZELLABA - długa luźną spódnicą z rękawami, pochodzenie Maroko.

HIDŻAB - lata 90 długa luźna sukienka z rękawami i chusta do zakrycia włosów związek z ruchami reformatorskimi islamu postrzegany jako nakaz religijny z drugiej jako moda, zwyczaj przyjęty w środowisku.

Rodzina - prawo do nauki pracy ( efekt patrymonialny charakter rodziny), obowiązek szkolny weszły w przestrzeń publiczną, koniec edukacji w wieku 11 lub 12 lat, obawa o bezpieczeństwo, zagrożenie honoru pod opieką matki może się też uczyć efekt mała liczba studentów wola podjąć pracę

Podwyższenie wieku zawierania małżeństw 18 kobieta, mężczyźni 21 lat.

Praca w urzędzie podzielnie kobiety oddzielnie mężczyźni praca kobiet nie pozytywnie postrzegana widać coraz więcej kobiet w pracy, dlatego że wyrabiają sobie przestrzeń życiową.

Turcja - koczowniczy tryb życia w 9 wieku następuje spotkanie z islamem wiele zmian społecznych prawnych, punkt zwrotny to 15 wiek, kiedy sułtan podzielił pałac na HAREM - kobiety, SELAMLIK - przestrzeń męska.

Ojciec wybierał lub najstarszy w rodzinie brat, mógł się rozwieść żona podczas rozwodu uciekała z tym, co miała na sobie gdyż nic jej nie przysługiwało brak prawnej ochrony przed rozwodem, kobiety opiekowały się domem dziećmi były w wewnętrznym konflikcie z drugą żoną dekrety o ubiorze na wsiach większa swoboda ( powód prace w polu)

- 19 wiek reformy równość wobec prawa szkolnictwo wyższe kobiety równe wobec prawa.

• 1924 zniesienie podziału w komunikacji.

• 1926 zniesienie wielożeństwa, prawo o występowaniu o rozwód.

• 1934 kobietom zapewniono bierne prawo wyborcze.

• XXI wiek wielka swoboda ²₅ kobiet studiuje pracują zawodowo.

IRAEL

Sekwencja seksu - polegała na zwracaniu bogom różnych płci, wyobrażenie spożycia między bogiem i potwierdzenie związku kobieta i mężczyzna.

Święta prostytucja - pewne kobiety i współżycie z nimi przybliżało do bóstwa.

Judaizm - bóg Jahwe, zmiana spojrzenia na współżycie seksualne, jeden Bóg brak związku między bogiem, zakaz prostytucji, resoklolizacja, odniesienie do Bóstwa, ciąża, poród odniesienie do Boga, nakładanie na człowieka pewne ograniczenia, reguły.

Zasady w starym testamencie - pochodzi z czasów przed Mojżeszem, zmiana w koncepcji i jej trzy etapy:

1. Etap patryjarchów - plemiona koczownicze zaczęto stosować prawa dziedziczenia, istniało prawo, kiedy żona nie płodna „mogła podstawić niewolnice” legalne dziecko małżeństwa, - która rodziła dziecko dla tej kobiety, powszechne poligamia- wielożeństwo, patryjorchalnie kilka żon świadome rozwody.

2. Etap monarchii - królowie izraelscy życie ludu w ziemi obiecanej, kiedy ustalono monarchię, zmiany życia - zmiany w małżeństwie nadal wielożeństwo - POLIDYMIA, ludzie bogaci biednych nie było stać na taki związek, kult płodności, ideał wielkich rodzin Rodów (król Salomon - 60 żon, 80 konkubin i niewolnice), małżeństwa w tej samej klasie społecznej i religijnej, żona nie żydowska mile nie widziana, zakazane cudzołóstwo, groziło to śmiercią, prawa lewiarantu - oznaczało, kiedy zmarł mąż i wdowa wielożeństwo, brat miał obowiązek poślubienia żony (dziedziczenie w linii męskiej - brat brał pod opiekę żonę zmarłego brata), rodziny patryjachalne - nie ograniczona władza nad żoną dziećmi (Abraham), rodziny patryjachalne - w skład, której wchodziły Konkubiny, służące, rządził ojciec).

3. Etap literatury mądrościowej ( etap nauczania proroctwa), wycofanie z wielożeństwa preferowano monografię, około 6 wieku przed naszą erą, ideał jedności nie rozwiązłości małżeństwa na poziomie ideału rozwody dopuszczane okres bliśzy nowemu testamentowi, rozłożenie obyczajów, napominany i przypominany mieć żonę ideał, do których mają dążyć SYMBOL- stosunek Jahwe do ludu wybranego, jak między bogiem a Izraelem, wzór dla małżonków, odniesienie do bogów, głównym źródłem były i jest TORA - pięcioksiąg Mojszeszowy (rozdz., wyjścia, księga liczb) (biblia hebrajska - całość starego testamentu - tradycja pisania, tradycja ustna), drugie źródło TALMUD komentarze, hal lacha - strona prawa wypływającą z TORY I TALMUDU

Małżeństwa opis stworzenia człowieka dwa opisy

1. W księdze rodzaju stworzenie człowieka obraz i podobieństwo do boga, obowiązek płodności - pierwszy obowiązek

2. Opis - „ nie jest dane człowiekowi być samym, lecz być z kimś...” - Kobieta miała służyć pomocą, rodzić dzieci, aby ziemia była pełna, aby byli jednym ciąłem - jedność małżeństwa określa.

Z tych opisów wynika obowiązek ożenienia się i mieć dzieci, rola kobiety pomoc mężczyźnie w osiągnięciu tego celu, obowiązek do spełnienia dwoje dzieci im liczniejsze potomstwo tym lepiej, liczna rodzina rzeczywistość staro testamentowa.

Wybór żony trudny, żonę wybierali ojcowie dziewcząt wybór męża dla córek, wybór ograniczony do znalezionej, nie można wybierać innej kobiety i innej narodowości małżeństwo i jego cel zrodzenie i wychowanie potomstwa, wiek dziewczyny 12 lat, chłopcy 13 rok życia, należy wydać dzieci przed 17 rokiem życia, od 12 -13 lat zawarcie związku małżeńskiego dziewczyny miały posag, rodzina umieszczała zapłatę, pieniądze, mógł w czasie wojny porwać kobietę i się z nią ożenić, zakazane kaziroctwo w bliższych kontaktach pokrewieństwa, LEWIRANT, prawo podstawowe niewolnicy, mistyka małżeństwa - sposób mistyczny Bóg z ludem izraelskim, cechy trwałość, nie zmienność płodna żona - latorośl, która wydaje owoce.

Role:

Kobiety - rola drugorzędna, pomoc dla mężczyzny w wychowaniu dzieci, niewierność surowa karana, biblia bierna w ochronę wdowy „ wdowi grosz”, niewolnice - służyły do płodzenia dzieci lepszy los konkubiny, pozycja wierność wobec mężczyzny, dzieci nie dziedziczyły, zajmowały się posługową działalnością usługową, nierządnice - nie miały innego wyjścia szanse zarobku ( na utrzymaniu męża znajdowały się kobiety), najwyższa hierarchia żony, kiedy urodzi syna, „matka miłosierdzia, pracowitość, zaradność, gospodarność, pięknie się ubierać, bez płodne na niższym szczeblu, popełnia grzech powód do rozwodu.

Mężczyzna - panowało wielożeństwo, rodzina patryjachalna swoboda seksualności, kobieta własność mężczyzny, mężczyzna mniej karany na zdradzie niż kobieta ( surowsze kary), wychowanie synów - religijność stroną odpowiedzialności za duszę dzieci, nadużywanie przywilejów, przestrzeganie do moralności.

Dziecko - dar boga przedłużenie fizycznej egresynacji narodu, poprzez zesłanie dla rodziców dziecka, ingerencja boga w małżeństwo, nakazy, zakazy, wpływa na płodność małżonków, dzieci stworzeniem boga, szczególne miejsce synowie pierworodni (głowa rodu) szczególne błogosławieństwo, na łożu śmierci przyrzeka ojcu wychowanie braci, ojciec też odpowiedzialny za wychowanie dzieci, liczy się jakość nie ilość, metody wychowawcze - bardzo surowe, pierworodny należał do boga rodzice musieli go wykupić, obrzeżanie w 8 roku życia, po urodzeniu członek narodu żydowskiego, 13 lat dorosły, wszystkie nakazy od 20 roku, od 25 -30 osiągał dojrzałość mógł pełnić role społeczne, dzieci względem ojca i matki - opiekam, szacunek do ojca matki, dobra rodzina (liczne potomstwo) wszyscy Nazywani braćmi

Chronologia:

Osoba 30 letnia mężczyzna pełnia sil się, 40 lat osiągnięcie mądrości 50 umiejętność dawania rad, 60 starość, powyżej 70 lat „siwa głowa, szacunek, dziadek.

Śmierć oczyszczenie duszy, niegodziwy potrzebuje całego roku żałoby, pozostałych obowiązuje żałoba modlitwy prowadził syn tzw. kadicz trwał 11 miesięcy, 12 miesięcy osoba niegodna najczęściej trwała około 11 miesięcy.

ŻYDZI ORDODOKSYJNI

Rodzina u Izraelitów: ewolucja życia małżeńsko-rodzinnego u Izraelitów, rodzina w Starym Testamencie i naukach hallachicznych, etyka seksualna, małżeństwo, prawo małżeńskie, role społeczne w rodzinie i społeczeństwie żydowskim, współżycie małżeńskie, regulacja poczęć i urodzeń. ludzie starsi.

Chrześcijańska wizja rodziny: rodzina według Nowego Testamentu, rodzina w nauce Ojców Kościoła, ewolucja chrześcijańskiej koncepcji małżeństwa i rodziny, rodzina we współczesnej nauce społecznej Kościoła katolickiego, źródła nauki o rodzinie, chrześcijańska wizja rodziny, małżeństwo jako sakrament, cele i zadania rodziny, rodzina a wychowania, rodzina małym Kościołem, małżeństwo i rodzina w Kościele prawosławnym, małżeństwo i rodzina w kościołach protestanckich.

Przemiany rodziny współczesnej

Zmiany w rodzinie powstałe na skutek rewolucji przemysłowej - industrializacji i urbanizacji (XIX w):

• Zwiększająca się ilość migracji ze wsi do miast w celu podniesienia standardów życiowych wpłynęła na rozproszenie rodzin poszerzonych.

• Ruchliwość pionowa - nowe, bardziej skuteczne i szybsze możliwości „przejścia” do wyższej klasy społecznej.

• Konieczność uzupełnienia i wzrostu wykształcenia.

• Konsekwencją postępu w naukach medycznych wydłużenie życia człowieka.

• Rozpowszechnienie się rodziny dwupokoleniowej, zróżnicowanej społecznie - rozluźnienie więzi wspólnotowych (w sensie społeczności lokalnej).

• Relatywizacja norm etycznych, wzorów życia.

• Większa indywidualizacja - niejednolity system wartości.

• Głównym celem dobro jednostki.

• Zwiększająca się liczna rozwodów.

• Upowszechnianie się pracy zawodowej kobiet.

• Nasilenie dezintegracji i dezorganizacji rodziny.

Główne kierunki przemian w rodzinie w XX wieku - silna intensyfikacja zmian w rodzinie

• Uświadomienie sobie - za pośrednictwem m.in. rozwijających się środków masowego komunikowania się - o istnieniu różnorodnych normach i zasadach współżycia społecznego.

• Ruchliwość przestrzenna wpływa na wzrost poczucia alienacji oraz zmniejszenie kontroli społecznej.

• Postęp medycyny wpływa na obniżenie determinizmu biologicznego człowieka (przedłużanie się wieku człowieka).

• Zmniejszenie przyrostu naturalnego.

• Oddzielenie funkcji seksualnej od prokreacyjnej.

• Zwiększanie się różnorodnych forma życia rodzinnego.

• Prymat osobistych interesów, własnych nad potrzebami rodziny.

• Zmiany w strukturze rodziny - autonomizacja wewnątrzrodzinna i izolacja w kontaktach z rodziną szerszą.

• Patologizacja społeczna w rodzinie.

• Zmiany w sposobach myślenia o rodzinach (dopuszczenie różnych wartości w ramach rodziny, akcentowanie egalitryzmu i dążenie do niego, akceptacja związków przedmałżeńskich, pozamałżeńskich i homoseksualnych).

Główne kierunki przemian rodziny w XX w. wg Tyszki:

1. Od rodziny dużej (dwupokoleniowej) do rodziny małej (podstawowej).

2. Od rodziny zdeterminowanej biologicznie do rodziny planowanej.

3. Od rodziny produkcyjne do rodziny nieprodukcyjnej.

4. Od rodziny patriarchalnej do rodziny egalitarnej.

5. Od rodziny zinstytucjonalizowanej do rodziny podporządkowanej treściom humanistycznym.

6. Od rodziny „otwartej” do rodziny „zamkniętej”.

Rodzina tradycyjna	Rodzina współczesna
Produkcyjna - warsztat pracy zespolony z rodziną	Rodzina nieprodukcyjna
Duża dzietność rodziny uwarunkowana biologicznie	Planująca rozrodczość
Rodziny duże, najczęściej trzypokoleniowe, prowadzące wspólne gospodarstwo domowe (często względy bytowe lub produkcyjne)	Rodzina małodzietna, mała, dwupokoleniowa, posiadająca własne, oddzielne mieszkanie, prowadząca oddzielne gospodarstwa domowe
Instytucjonalna - ścisłe podporządkowanie członków sztywnymi normami i rolami rodzinnymi - podział obowiązków	Maleje jej instytucjonalny charakter, maleje specjalizacja ról męża i żona
Najczęściej patriarchalna - mąż głową rodziny, jej głównym żywicielem	Coraz większy wewnątrzrodzinny egalitaryzm, żona często pracuje zawodowo, partnerski stosunek do dzieci
Silna więź rodziny ze strukturami zewnętrznymi, szerszą rodziną, społecznością lokalną i sąsiedzką	Słabnące więzi z innymi strukturami, szerszą rodziną, sąsiadami; rodzina staje się grupą coraz bardziej intymną i wyizolowaną
Spójność rodziny - osobiste cele i pragnienia podporządkowane obowiązującym normom rodzinnym	Większe znaczenie ekspresji, osobowości członków rodziny; zmniejszanie się znaczenia przestrzegania sztywnych norm i ról, rosnąca indywidualizacja i dezintegracja rodziny

Przeobrażenia demograficzne współczesnej rodziny:

1. Pierwsze przejście demograficzne - równowaga kontrolowana.

2. Drugie przejście demograficzne - wskaźnik prostej zastępowalności pokoleń nie przekracza 2,1, następuje starzenie się społeczeństw zachodnich. Następują następujące przemiany:

1. Spadek współczynnika dzietności i zmniejszenie płodności w starszych grupach wieku, spadek ilości urodzeń kolejnych.

2. Spadek liczby związków małżeńskich wymuszonych przez ciążę.

3. Opóźnione urodzenia dzieci w małżeństwie, spadek płodności w grupach młodszych kobiet, wzrost średniego wieku rodzenia pierwszego dziecka.

4. Opóźnione zawarcia związku małżeńskiego i częsta kohabitacja przedmałżeńska, wzrost średniego wieku zawarcia małżeństwa.

5. Rozpowszechnienie się kohabitacji przedmałżeńskiej, często powstrzymywana od zawarcia związku małżeńskiego do czasu zajścia w ciążę.

6. Wzrost społecznej akceptacji kohabitacji w różnych fazach życia, jako alternatywy dla małżeństwa i rodziny.

7. Wzrost liczby urodzeń pozamałżeńskich.

8. Zwiększanie się zakresu dobrowolnej bezdzietności.

9. Stabilizacja wskaźników dzietności (kontrolowanej) poniżej zastępowalności pokoleń.

Kraj	Średni wiek zawarcia 1go małżeństwa	Średni wiek kobiet rodzących pierwsze dziecko
Dania	29,7	27,5
Finlandia	27,7	27,8
Wielka Brytania	27	28
Holandia	27,6	29,1
Francja	27,6	29
Portugalia	25,8	26,1
Hiszpania	27,3	28,5
Polska	23,3	23,9
Węgry	23,5	24
Rumunia	23,1	23,5

Kraj	Przyrost naturalny	Kraj	Przyrost naturalny
Meksyk	19,5	Włochy	- 0,5
Indie	17,2	Słowacja, Polska	- 0,1
Argentyna	10,6	Niemcy	- 1,4
USA	5,6	Czechy	- 1,5
Francja	3,7	Litwa	- 3,2
Norwegia	2,3	Węgry	- 3,5
Finlandia	1,2	Łotwa	- 5,3
Wielka Brytania	1	Bułgaria	- 5,8
Austria	0,3	Białoruś	- 5,9
Szwecja	0,1	Rosja	- 6,5
		Ukraina	- 7,6

Kraj	Rozwody na 1000 mieszkańców	Kraj	Rozwody na 1000 mieszkańców
Białoruś, USA	4,7 (co drugie małżeństwo)	Dania	2,5
Ukraina	3,6	Niemcy	2,4
Litwa, Wielka Brytania	3,4	Francja	2
Rosja	3,2	Polska	1,2
Czechy	3,1	Hiszpania	0,8
Finlandia	2,6	Włochy	0,7

Starzenie się społeczeństw - procent ludności w wieku powyżej 65 lat

18% - Włochy,

16% - Szwecja, Francja,

15% - Hiszpania, Finlandia,

12% - Polska,

11% - Irlandia,

9% - Argentyna,

4% - Indie

Zmiany funkcji rodziny:

• Zwiększenie funkcji emocjonalnej (największe więzi osobowe).

• Zmniejszenie więzi o charakterze rzeczowym, co wpływa na mniejszą jej trwałość.

• Zanika funkcja produkcyjna.

• Zmniejsza się funkcja opiekuńcza, którą przejmują instytucje.

• Maleje funkcja socjalizująca.

• Zmniejszenie funkcji kontrolnej.

Alternatywne formy życia małżeńsko-rodzinnego wynikają z dążenia do indywidualnego realizowania swoich pragnień, większa samorealizacja sprzyja różnorodności i niestabilności tych form:

• Rodzina zrekonstruowana (wielorodzinne lub niepełne - monoparentalność, wzrost urodzeń pozamałżeńskich).

• Kohabitacja (50% rozpada się w ciągu roku, 40% zawiera małżeństwa formalne, spośród których 50% kończy się rozwodem: im dłuższa, tym większe prawdopodobieństwo rozpadu małżeństwa.

• LAT - Living Apart Togather (małżeństwa hybrydowe).

• Małżeństwa otwarte.

• Związki homoseksualne.

• Single.

Przemiany w rodzinie polskiej -rodzina w okresie przedindustrialnym .

-rodzina wielopokoleniowa

-silne więzi łączące rodzinę generacyjną z dziećmi

-wielodzietność jako istotna wartość rodziny

-kulturowy przekaz rodzinny( rodzina kultywująca tradycje i obyczaje, wartości kulturowe, narodowe np. polak- katolik)

Wiek XX przyniósł polskiej rodzinie 2 momenty, które wpłynęły na jej rozwój były to dwie transformacje ustrojowe

1945-1955-transformacja mająca na celu przebudowę całej gospodarki i świadomości społecznej

1989 do dziś

co mają ze sobą wspólnego te dwie transformacje?

-były nagłe, gwałtowne ,szokowe, wymagały przestawienia całkowicie sposobu myślenia i funkcjonowania gospodarki

-niosły ze sobą wielkie koszty społeczne, skutki przekształceń są długotrwałe bowiem do tej pory rodziny odczuwają konsekwencje pierwszej transformacji gospodarczej widoczne w konfliktach międzypokoleniowych oraz w sposobie myślenia

Pierwsza transformacja ustrojowa z1945-1955

Polska po drugiej wojnie światowej była pod dominacją ZSRR. Nastąpiła gwałtowna przebudowa dotychczasowego ustroju politycznego na ustrój tkz „realny socjalizm”(likwidacja dużych gospodarstw rolnych , likwidacja klasy średniej)

GOSPODARKA-nastąpiło uprzemysłowienie całego kraju z kraju rolniczego Polska stała się krajem przemysłowym, nastąpił rozwój miast, ośrodków przemysłowych np. Śląsk.

Uprzemysłowienie kraju pociągnęło za sobą migracje młodych mężczyzn za pracą, powstały nowe profile szkół zawodowych -górnicze, hutnicze ,młodzi mężczyźni wyrwani ze swoich środowisk lokalnych zamieszkiwali hotelach robotniczych ,które zapewniały im poczucie anonimowości, powodowały zagubienie, poprzez nowe wartości, które internalizowali, religijność wyniesiona z domu rodzinnego postrzegana była jako zacofanie, konieczna więc była zmiana sposobu myślenia , odcinanie się od korzeni domu rodzinnego.

Rozbicie rodzin wielopokoleniowych poprzez kolektywizacje, czyli upaństwowienie dużych gospodarstw rolniczych

Nacjonalizacja—upaństwowienie zakładów przemysłowych, rzemieślniczych, wynikiem czego staje się praca najemna.

Powstają PGR-y

Poprzez te procesy rozbito rodziny wielopokoleniowe, zaczęły dominować rodziny małe rodzice + dzieci.

Transformacja 1945-1955 doprowadziła do rozbicia klasy średniej, polityka okresu powojennego miała za zadanie zmniejszenie wpływu klasy średniej na kształtowanie się ówczesnej świadomości społecznej.

-tworzono nową klasę średnią -kształcono osoby z nizin społecznych, gwarantując im awans, preferowano ludzi z rodzin „robotniczych” i „chłopskich”.

Drogi awansu były inne, ważna była linia partyjna, ideologiczna, stworzona z myślą dla ludzi bez tradycji w których państwo widziało swoją szansę aby przeciągnąć ich na swoją stronę

-brak podstawowej realizacji praw obywatelskich, wszechobecna indoktrynacja(telewizja, szkolenia w zakładzie pracy, narzucanie siłą sposobu patrzenia na rzeczywistość) miało to wpływ na socjalizację w rodzinach (co innego mówiono w szkołach co innego mówiono w domu) Było to bardzo niekorzystne ze względów moralnych, dzieci były zagubione, w tym okresie uczono tkz „podwójnego sposobu myślenia” jednego w domu drugiego w szkole.

-ateizacja-wzór przeniesiony ze wschodu, było to przeciwne tradycji polskiej rodziny katolickiej(w domu wpajano wartości katolickie w szkole nie wolno było o tym mówić)

potajemnie chrzczono dzieci w rodzinach partyjnych.

-naprzemienne kryzysy społeczno-polityczno- gospodarcze , które charakteryzowały okres pierwszej transformacji cechowały się brakiem poczucia bezpieczeństwa i stabilności, realne zagrożenie bytu rodzin, kryzys ekonomiczny- braki w sklepach po 1980 r.kartki żywnościowe znajomości- te trudności powodowały nerwowość społeczną ale z drugiej strony konsolidowały społeczność którą tworzyła rodzina(np. ciotka pracująca w sklepie z mięsem ) odkrywano wówczas rodzinne możliwości.

Uprzywilejowaną grupą społeczną w latach 1980 byli górnicy z możliwością korzystania z książeczek G

Odbiło się to na całym życiu społeczeństwa i pojedynczej grupy ,którą stanowiła rodzina , wytworzyło się przekonanie że państwowe znaczy niczyje można sobie przywłaszczać rzeczy materialne bez konsekwencji posądzenia o kradzież.

Po 1980 roku pojawiła się hiperinflacja, oszczędności przestały dawać zabezpieczenie materialne, tracąc swoją wartość.

Pojawiło się ukryte bezrobocie- wszyscy mieli zatrudnienie, ale istniał % ukrytego bezrobocia(nadmierne zatrudnienie- wszyscy mieli pracę pojawiła się zasada „czy się stoi ,czy się leży 1000 zł się należy”) było to demoralizujące ,ale z drugiej strony dawało poczucie zabezpieczenia socjalnego.

Ustawa aborcyjna z 1956 dawała zielone światło dla nieuzasadnionych medycznie masowych interupcj (przerywań ciąży)bez istotnych przyczyn - wbrew kościołowi. Na efekty tej ustawy nie trzeba było długo czekać-obserwowany niż demograficzny widoczny dzisiaj , oraz negatywne konsekwencje moralne, psychiczne dla kobiet, które poddały się zabiegowi aborcji.

Nastąpiło upowszechnienie pracy kobiet, jedną z przyczyn były potrzeby materialne rodziny, drugą była potrzeba szybkiej odbudowy kraju po II wojnie światowej- jako praca na rzecz narodu, wychowanie dzieci przejęły instytucje publiczne ; żłobki, przedszkola, szkoły itp.

Praca zawodowa kobiet odbiła się na strukturze rodziny nastąpiła jej egalitaryzacja.

Praca najemna po II Wojnie Światowej przyniosła wiele negatywnych konsekwencji np.

-czynnikiem awansu w pracy była skala zaangażowania się danego pracownika w sprawy partii, polityki. Wiele osób nie widząc szans na awans w pracy uciekało „w rodzinę”- skoro nie ma szans na awans lepiej poświęcić się dla rodziny. Rozbudowana opieka socjalna (dodatki mieszkaniowe ,rodzinne, wczasy, dotacje na edukację dzieci ) stały się bezpośrednią przyczyną wyuczonej bezradności obserwowanej po dziś dzień jako postawa to mi się należy-praca mi się należy. Ten sposób myślenia jest spadkiem po realnym socjaliźmie.

DRUGA TRANSFORMACJA PO 1989 ROKU

W ten okres rodzina polska weszła znacznie osłabiona

-biologicznie

-socjalnie

-społecznie

W tym momencie pojawia się nowe zjawisko społeczne, którym jest bezrobocie. Bezrobocie nas zaskoczyło, byliśmy jako naród całkowicie na nie nieprzygotowani, wiele rodzin nie potrafiło odnaleźć się w tej nowej sytuacji społecznej. Pojawił się kolejny problem wynikający z bezrobocia -ubóstwo.

Nagłe otwarcie na świat spowodowało pełny przekaz informacji, ”wolność słowa” , pełna możliwość kontaktów telefonicznych oraz listowych

Masowe kupowanie telewizorów związane z chęcią dotarcia do szerszych informacji, kontakt z kulturą zachodu tkz. Zachłyśnięcie się zachodem- wszystko co zachodnie postrzegane było jako najlepsze panował zupełny bezkrytycyzm.

Wzrost wartości konsumpcyjnych- reklamy oddziaływały na zasadzie że” trzeba to mieć” dążenie do posiadania.

Do tych zmian rodziny z trudem zaczęły się przystosowywać, powoli dochodzimy do wiedzy że byt zależy od nas samych -jednak pomimo tej świadomości nadal nie potrafimy być aktywni, nie potrafimy aktywnie szukać pracy , umiemy „żądać”

-bezrobocie staje się zjawiskiem dziedzicznym (ojciec bezrobotny, syn bezrobotny )

-frustracja społeczna dotycząca nawału towaru na półkach, na które nas nie stać, towar który kusi poprzez reklamy(odwrotna sytuacja niż w pierwszej transformacji gdzie półki zionęły pustkami a przekaz telewizyjny nie istniał )

-rodzą się konflikty międzypokoleniowe , szczególnie dzieci nie potrafią sobie z tym poradzić, że nie na wszystko rodziców stać, z kolei od stanu posiadania dóbr materialnych zależy w grupach rówieśniczych pozycja dziecka .

-indywidualizacja w rodzinach (odrywanie się od środowiska rodzinnego, sąsiedzkiego, towarzyskiego ) z powodu braku czasu lub zmiany stylu spędzania wolnego czasu.

-rodziny się mijają - każdy pracuje w innym wymiarze czasu

-rodzice borykają się z trudną sytuacją ekonomiczno - materialną, choć jest to niekiedy nasze odczucie subiektywne bo np. jesteśmy nakręcani poprzez media ,bombardowani reklamami aby mieć , posiadać, być -to jednak nie na wszystko nas stać pomimo pracy wysiłków wyrzeczeń ledwie starcza nam na podstawowe potrzeby.

-zaburzenie w rodzinie powodują również wymagania pracodawców-potrzeba do pracy osób „dyspozycyjnych”, „wolnych”, gotowych do migracji.

-wyjeżdżanie wielu grup zawodowych na zachód-rozbijanie rodzin

-pojawia się nowa kategoria patologii rodzin- praca, która dużo wymaga, rodzice bardzo dobrze wykształceni, mający dobrze płatną pracę, pracujący dużo godzinnie mają czasu dla dzieci, co w konsekwencji daje braki w elementarnym wychowaniu ze skutkami negatywnymi.

PODSUMOWANIE TENDENCI ZMIAN W DZISIEJSZEJ RODZINIE POLSKIEJ

-rosnąca indywidualizacja i autonomizacja

-przewaga rodzin nuklearnych

-malejący przyrost naturalny i tendencja do starzenia się społeczeństwa

-późniejsze wstępowanie w związki małżeńskie

-praca zawodowa kobiet

-rozwody

-wiele rodzin niepełnych

-nowe formy życia małżeńsko -rodzinnego

-wzrost liczby gospodarstw indywidualnych

-obecny kontekst kulturowy-konkubinat

w oparciu o publikację „Socjologia rodziny”, autorstwa prof. Zbigniewa Tyszki, PWN. Warszawa, 1979.

Szczepański, J. „Elementarne pojęcia socjologii”

Adamski, F., „Socjologia małżeństwa i rodziny. Wprowadzenie”, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa,1984 (za: Zimmerman, C.C.)

J.w. (za: Madinier, G.)

Szczepański, J. „Elementarne pojęcia socjologii”

Adamski, F., „Socjologia małżeństwa i rodziny. Wprowadzenie”, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa,1984

Szczepański, J. „Elementarne pojęcia socjologii”

Szczepański, J. „Elementarne pojęcia socjologii”

Szczepański, J. „Elementarne pojęcia socjologii”

Śląski Instytut Naukowy, Katowice,1984 r.

---