I LITOGENICZNE

IA GLEBY MINERALNE BEZWĘGLANOWE SŁABO WYKSZTAŁCONE

• gl. w początkowej fazie rozwoju lub gl. słabo wykształcone

• rozdrobnienie materiału przez wietrzenie fizyczne

• części mineralne słabo powiązane z materia organiczną

IA1 GLEBY INICJALNE SKALISTE (LITOSOLE)

• wytworzone ze skał masywnych

• b. płytkie (materiał zwietrzały do 10 cm)

• w różnym stopniu zakwaszenia

• mała ilość próchnicy

• pod poziomem próchnicznym zalega lita skała

• turnie, gołoborza

EROZYJNE	POLIGONALNE
tereny górskie i wyżynne lita skała odsłonięta przez erozję	stoki górskie o mniejszych spadkach okruchy skał powstają w wyniku zamarzania i rozmarzania terenu, są uporządkowane i tworzą regularne struktury

IA2 GLEBY INICJALNE LUŹNE (REGOSOLE)

• osady klastyczne i nie zlepione lepiszczem

• poziom (A)/C nie przekracza 10 cm

• mała ilość próchnicy

• właściwości chemiczne zależą od pochodzenia geologicznego skały macierzystej

EROZYJNE	EOLICZNE
występują w terenie zróżnicowanym morfologicznie w miejscach odsłoniętych na skutek erozji	wytworzone z piasków wydmowych próchnicy mało i nie związana z materiałem mineralnym

IA3 GLEBY INICJALNE ILASTE (PELOSOLE)

• zwięzła skała macierzysta gliniasta lub ilasta

• powstają w wyniku denudacji (stopniowe obniżanie wyniosłości terenu wskutek usuwania przez wodę i wiatr materiału skalnego (zmiany temperatury i grawitacja) i powodujące obnażanie podłoża)

• brak lub mało próchnicy

• brak trwałej, wodoodpornej struktury

• pęcznienie i kurczenie powoduje spękania

• w profilu zaczątkowe poziomy oglejenia

• gleby słabo przewiewne

EROZYJNE	DELUWIALNE
na zboczach gór i wzniesień po obfitym opadzie materiał glebowy jest zmywany	u podnóży erodownych zboczy gór i wyżyn

IA4 GLEBY BEZWĘGLANOWE SŁABO WYKSZTAŁCONE ZE SKAŁ MASYWNYCH (RANKERY)

• słabo zróżnicowane morfologicznie

• wytworz. ze skał bezwęglanowych

• poziom AC ciemny o miąższości 10-30 cm leży na niezwietrzałej skale masywnej

• skała masywna zalega nie głębiej niż 50 cm

• gl. kwaśne

• kamienisto-rumoszowe

WŁASCIWE	BRUNATNE	BIELICOWANE
w obszarze górskim AC o miąż. do 20 cm; w obszarze regla górnego i dolnego AC do miąż. do 50 cm wytworzone z granitów, gnejsów, piaskowców kwaśne lub silnie kwaśne	regiel dolny i tereny wyżynne zasobne w glinokrzemiany	regiel dolny ubogie z glinokrzemiany zasadowe gl. przejściowe do bielic w poziomie B/C ponad 50 % szkieletu i okruchy kał w poziomach powierz.

IA5 GLEBY SŁABO WYKSZTAŁCONE ZE SKAŁ LUŹNYCH (ARENOSOLE)

• poziom próchniczny (10-30 cm) pod nim bezpośrednio skała macierzysta

• brak innych poziomów genetycznych

• powstają ze skał klastycznych luźnych, niewęglanowych, główni piaski

• woda gruntowa zalega głęboko

• odczyn zróżnicowany zależnie od pochodzenia skały macierz.

• w borach przekształcają się w rdzawe lub bielicowe

IB GLEBY WAPNICOWE O RÓŻNYM STOPNIU ROZWOJU

• powstają ze skał węglanowych (margle, wapienie, dolomity), siarczanowych lub klastycznych zasobnych w CaCO₃

• własciw. biol. fiz. i chem zależą od zasobności skały macierzystej w Ca i Mg

• mineralizacja powolna

• powstają trwałe kompleksy organiczno mineralne

• mull lub mull-moder

IB1 RĘDZINY

• przebieg procesów glebotwórczych zależy od skały macierzystej i od formacji geologicznej

• gl. o skrajnie zróżnicowanej wartości od nieużytków do gleb najlepszych

• poziom ACca zawiera odłamki skały macierzystej (węglanowej lub siarczanowej)

• poziom Cca: w górnej części rumosz skalny, w dolnej części skała masywna

• skład gran. różny zależny od typu skały macierzystej, stopnia jej zwietrzenia, zawartości krzemianów i węglanów

• odczyn zasadowy,

• pełne wysycenie KS zasadami

• dużo połączeń próchniczno-wapniowych

• kompleksy próchniczno-ilaste są wysycone Ca (stabilność struktury)

• barwa poziomu A od szarobiałej do czarnej

• mało wolnych związków Fe i Al i nie są przemieszczane w głąb profilu

INICJALNE	WŁASCIWE	CZARNOZIEMNE	BRUNATNE	BUTWINOWE GÓRSKIE
są pierwotnym lub wtórnym stadium rozwojowym gl. wapnicowych poziom próchniczny < 10 cm z okruchami skały macierzystej nieprzydatne do uprawy i trudne do zalesienia	miąż. poz. AC 10-30 cm zaw. próch. do 3% w poz. AC okruchy skały macierzystej	poz. A-Cca do 30 cm zaw. próch w poz. A > 3%, trwałe kompleksy próchniczno-ilasto-węglanowe struktura poz. A gruboziarnista, ciemnoszara lub czarna o małej zawart. cz. szkieletowych KS wysycony zasadami zwietrzelina gliniasta lub ilasta tereny wyżynne i nizinne	poz. A do 30 cm, zawiera węglany w postaci okruchów skalnych, szarobrunatny o zawart. próch. do 3% odczyn obojętny lub lekko kwaśny poz. Bbr-Cca żółtobrunatny z okruchami skały wapiennej, struktura pryzmatyczna lub ziarnista, powstają z twardych wapieni i dolomitów jurajskich i triasowych	poziom O kwaśny o miąższ. do 5 cm, mało zhumifikowany w poz. AC próch. mull silnie przerośnięta korzeniami występują w piętrze regla górnego

Rędziny węglanowe:

• powstałe z utworów trzeciorzędowych są szkieletowe, płytkie, b. suche, minerały nie powiązane z próchnicą, dużo CaCO₃ (w wierzchnich warstwach 10-30%, w skale macierzystej >80%), uziarnienie gl lub piaski gliniaste, gleby wadliwe. Podtypy: INICJALNE, WŁAŚCIWE

• powstałe z utworów kredowych są najbardziej wartościowe, gdyż są miękkie i łatwiej wietrzeją niż z innych formacji geolog., poziom próchniczny do 50 cm, lepsze powiązanie próchnicy z cz. mineralnymi, korzystna struktura. Podtypy: WŁAŚCIWE, CZARNOZIEMNE

• powstałe z utworów jurajskich są twarde w por. z kredowymi, wietrzeją trudniej, gl. płytkie, dużo okruchów skalnych, zawartość próch. w poz. A do 3%, użytkowane rolniczo są niskiej i średniej jakości. Podtypy: INICJALNE, WŁAŚCIWE, BRUNATNE

• powstałe z utworów triasowych, dewońskich, permskich są twarde, trudno wietrzejące, dużo węglanów (do 90%), ale mało węglanów aktywnych (7-8%), gl. płytkie, szkieletowe, słabo wykształcony poz. A, słabe powiązanie materii org. z cz. mineralnymi. Podtypy: INICJALNE, WŁAŚCIWE, rzadziej BRUNATNE

IB2 PARARĘDZINY

• powstały ze skał klastycznych (łupki ilaste, piaskowce ze spoiwem węglanowym) bogatych w węglany

• wyróżnia się dwa poziomy: próchniczny i skały macierzystej

• skała macierz. zasobna w okruchy skała węglanowych i rozproszone węglany

INICJALNE	WŁAŚCIWE	BRUNATNE
poz. A do 10 cm z okruchami skał węglanowych i/lub rozproszonymi węglanami ogólna zawart. węglanów > 10% pH > 7,2 całkowite wysycenie KS zasadami nie są gl. ornymi (słabo wykszt. poz. A)	poz. A do 25 cm z okruchami skał węglanowych i/lub rozproszonymi węglanami ogólna zawart. węglanów może być mniejsza niż w inicjalnych w gl. leśnych i łąkowych struktura agregatowa, w gl. uprawnych zależy od uziarnienia łącznie z poz. próchnicznym gleba ma ok. 50 cm miąższości mull lub mull-moder	poz. A 10-20 cm pod lasami i do 25 cm na g.o. w poz. Ap śladowe ilości węglanów pH od 6,0-7,2 V = 80 % pod poz. próch. - poziom brunatnienia barwy szarobrunatnej lub żółtobrunatnej, wzbogacony w tlenki Fe oraz ił proces brunatnienia zachodzi gniazdowo uziarnienie skały macierzystej luźniejsze niż w pozostałych podtypach mull lub mull-moder przydatność rolnicza zróżnicowana I zależy od uziarnienia

II AUTOGENICZNE

IIA GLEBY CZARNOZIEMNE

• wytworzone z lessów

• poziom A > 40 cm

• brak wpływu wody na ewolucje gl.

• 
  domin. intens. procesy biol. nad wietrzeniem połącz. org - min. z minerał. ilast.

• przewaga Kh nad Kf

• duży udział fauny gleb.

• proc. darniowy

• zasobne w zw. próchn. (duża miąższ. A)

• zawartość próch. 2-3%, mull

• V > 65%

IIA1 CZARNOZIEMY

• skała macierz. to less

• w ich otoczeniu występ. gl. brunatnoziem. (płowe)

NIEZDEGRADOWANE	ZDEGRADOWANE
powst. z lessów nie pozbawionych CaCO3 poziom próch. - mollic w poziomie AC - calcic	poz. A płytszy niż w niezdegrad. poz. A - mollic, ale w wierzch. warstwach więcej P (anthropic), więcej Kf (jaśniejsza barwa) są zdegradowane przez brunatnienie i wyługowanie V< 65-50%

IIB GLEBY BRUNATNOZIEMNE

• klimat umiarkowany

• lasy liś. i miesz.

• powst. z utworów różnego pochodz. geolog. i uziarnienia

• zasobne w zasady

• intens. wietrzenie fiz. i biochem. → trwałe połącz. próch. z częściami mineral. (związki żelazisto-próchniczno-ilaste)

• na ziarnach mineralnych brunatne otoczki

• rozwinięty cambic (brunatne) i argillic (płowe)

• nadmiar wody - oglejenie w cz. dolnej

• odczyn i wysyc. zasadami w szerokich granicach

• powstały z glin morenowych, utworów pyłowych, piasków gliniastych całkowitych, piaskowce, granity, gnejsy

IIB1 BRUNATNE WŁAŚCIWE

• bogate w zasady

• wymycie CaCO₃ do głębokości nie większej jak 60-80cm

• brak/słabe przemieszcz. fr. ilastej, wolnego Fe i Al.

• eutroficzne - odczyn słabokwaś - obojęt.; V>60% (25-75cm)

• mezotroficzne - odczyn kwaśny do słabokwaś.; V30-60%

• poz. próch. - orchic 15-30cm

• mull, rzadko mull - moder

• poz. diagn. cambic

• powt. z piasków gliniast zasobnych w CaCO₃

TYPOWE	SZAROBRUNATNE	BRUNATNE OGLEJONE	BRUNATNE WYŁUGOWANE
do głęb. 70cm pg, g, p, i CaCO3 do głęb. 1 m V>60% (25-75cm) słabe przemieszcz. fr. ilastej do 1 m brak oglej. brak w profilu odłamków skał wapiennych brak litej skały do głęb. 50cm poz. próch. - orchic brak przemieszcz. wolnego Fe i Al	A - miąższ. 20-30cm pozostałe cechy typowe dla brunatnych	występ. w warunk. nadmier. uwilgot. oglej w dolnej cz. profilu nie głębiej niż 100cm	brak CaCO3 do głęb. 1 m V 30-60% (25-75cm) słabe przemieszcz. wolnego Fe i Al., niekiedy fr. ilastej

IIB2 BRUNATNE KWAŚNE

• powstały ze skał kwaśnych (granit, granito-gnejs, gruboziar. piaskowiec, niewęglanowy ił)

• podobne do brunat. wł.

• brak CaCO₃ w całym profilu, łącznie z C

• pH od silnie kwaś. do kwaśn.

• V <30% (25-75cm)

• poz. powierz. - orchic; poz. podpow. silnie kwaś. - cambic

• mull - moder, moder

TYPOWE	BIELICOWANE	OGLEJONE
jw brak CaCO3 w całym profilu V< 30% (25-75cm) brak litej skały do głęb. 50cm brak argillic i śladów przemywania fr. ilastej brak oglejenia do 1 m brak przemieszcz. wolnego Fe i Al	jw. V < 20% zaczątkowy spodic, ślady poz. albic (eluwiacja) rozwijające się w górnej cz. poz. cambic poz. powierz. - orchic przemieszcz. wolnego Fe , Al., fr ilastej	jw. nadmierna wilg. oglejenie powyż 1 m

IIB3. GLEBY PŁOWE

• klimat umiarkowany wilgot.

• wymycie węglanów i przemieszczenie fr. ilastej, wodorotlenków Fe i Al., niekt. fr. próchniczn. → osadzanie głębiej, tworzy się poziom wmycia Bt

• w gl. upraw. A jest często zmiesz. z E

• luvic - E, argillic - Bt, powierzchniowy - orchic

• powstają z utworów pyłowych różnej genezy, glin zwałowych, iłów, piasków gliniastych.

• wyługowane ze związków zasadowych (odczyn kwaś. - do obojęt.)

• mniejsza Hw i mniej Al. niż w brunat. kwaśnych.

• % V (A i E) - 40-60 %, zależnie od uziarnienia, a w B 50-80 %

• mull, mull-moder. moder

• akumulacja próchnicy słaba - mineralizacja

TYPOWE	ZBRUNATNIAŁE	BIELICOWANE	OPADOWO-GLEJOWE	GRUNTOWO-GLEJOWE	Z POZIOMEM ARGIC	ZACIEKOWE
uziarnienienie utworów pyłowych eolicz., glin różnego poch., iłów, piasków gliniastych gl. głębokie powstają w dobrych warunkach powietrz. wyługow. z CaCO3 do znacz. głębok. orchic (10-20cm) zalega na luvic, a ten na argillic mull, mull-moder %V 40-60, a w Bt >70 % brak oglejenia słabe przemieszczanie wolnego Fe brak przemieszcz. Kf	luvic (E) - silnie rozwinięty o dużej miąższości w stropie luvic - intens. wietrz.→brunat. zabarw.(wtórnie kształtow. cambic)	iglaste moder-mor w luvic proces bielicowania miedzy luvic i argillic zacieki luvic (poz. wymycia) wieksz. miąższ. niż typowe argillic - powłoczki ilaste, humusowo-żelaziste, żelaziste (cementujące agregaty) %V poz. powierz. 20-40%, poz. głębsze 40-70%	kontrastowe uziarnienie między eluwialnym, a iluwialnym → stagnowanie wody na poz. argillic (woda zawieszona) poz. iluwialny - plamy i języki oglejenia w okresach suchych cechy oglej. okresowego (konkrecje, warstewki żelaziste)	nadmierna naturalna wilgotność oglejenie ciągle na głęb. pow. 1m obniżony poz. wód grunt. - cechy oglejenia orchic o większej zawart. próch. niż typowe	db. rozwinięty agric pod poz. uprawnym z wymytą do poz. eluwialnego fr. próchniczna , gł. ilastą materiał iluwialny powyż 5% poz. eluwialnego powst. z płowych wskutek intens. długotrwałego użytkow. rol. db. warunki wod.-pow.	poz. iluwial. poprzerywany w Bt materiał z poz. eluwialnego (języki, plamy, zacieki)

IIC GLEBY BIELICOZIEMNE

• skała macierz. - przepuszczal. i ubogi utwory piaszcz., zwietrzel. granitów, gnejsów i bezwęglan. piaskowców

• główny minerał kwarc, a inne skalenie i krzemiany nie więcej jak 20%

• 
  mało miner. ilastych

• silne zakwaszenie

• mała poj. sorpc. duża podatność na chem. degrad. i zakłócenie równowagi biolog.

• b. mała buforowość

• bory, bory miesz. i lasy miesz.

IIC1 GLEBY RDZAWE

• poz. organiczny - kilka cm

• moder

• ABv < 20cm, rdzawoszary, struktura rozdzielnoziarnista

• ABv przechodzi lagodnie w Bv - rdzawy (sideric)

• skała macierz. - piaski zwał., lub inne piaski słabo przesortowane i przemyte

• domiesz. fr. szkielet.

• dużo glinokrzemianów

• minerały o silnym stopniu zwietrzenia

• odczyn kwaś.

• %V 30

• tworzone w proc. rdzawienia → powstawanie w otworach piaskowych nieruchliwych kompleksów próch. z półtoratlenkami. One razem z wolnymi Fe i Al. tworzą rdzawe otoczki na ziarnach miner. Nieruchliwość półtoratlenków wiąże się z nagromadz. niekrzemianowych (w wyniku wietrzenia krzemianów) form R₂O₃ i małą produkcja rozpuszczal. Kf

• roślinność leśna - bory miesz.

• nie urodzajne - mała retencja i mało skł. pok.

WŁAŚCIWE	BRUNATNO-RDZAWE	BIELICOWO-RDZAWE
moder, moder-mor poz. organicz. - kilka cm poz.diagn. - sideric odczyn kwaś. %V <30% pod O jest rdzwawoszary ABv łagodnie przech. w Bv	stanowią przejście między brunat wytworz. z piasków, a gl rdzawymi moder bory miesz. sosnowo-dębowe mniejsze zakwaszenie niż rdzawe właściwe większy %V mniej fr. ilastej, skł. pok. mniejsza aktyw. biol., mniejsza odporność na degrad. niż w brunatnych na profil gl. rdzawej nakłada się brunatnienie	moder-mor, mor uboższe w skł. pok i slniej zakwasz. niż właściwe bielicowanie tylko pod roślinn. leśną → zwiększ. produkcja rozpuszcz. kwasów humusow.lub mniej półtoratlenków większe nasil. lub dłuższe działanie bielicow. - uruch. wolnego Fe. W poz. AEes białe ziarna kwarcu bez otoczek żelazistych

IIC2 BIELICOWE

IIC2a WŁAŚCIWE

• bory

• mor, moder-mor

• poz. O - kilka cm

• poz. A - wyraźny (<10 cm), zawiera próch. powstałą in situ z korzeni roślin runa

• Ees (albic) jasnopopielaty, szarobiały, strukt. rozdzielnoziarn.

• albic o róznej miąższ., zależnie od zawart. wolnych tlenków Fe i Al. i intensyw. bielicow.

• poz Bhfe - spodic w róznym stopniu scementow.

• mała zasob. w skł. odżywcze

• powstaja z ubogich kwarcowych piasków luźnych, rzadko ps (silnie przesortowane, dalekiego transp.)

• silnie kwaś.

• %V<20

• Dużą rolę w genezie mają wypłuk. z poz. O ruchliwe kwasy humusowe (Kf) o zdolnościach kompleskotwórczych (z jonami Fe i Al) → migrują w głąb i wytrąc w poz. iluwialnym, sprzyja temu przepuszczalność skały

• przydatność rol - b. mała

IIC3 BIELICE

• bielicowanie wyrażone najsilniej

• O - duża miąższość (do 25cm); surowina Ol (2-3cm, małozmien. resztki ściółki), butwina Of (2/3 miąż. całego poz.O, częściowo rozłoż resztki, odczyn silnie kwaś.), epihumus Oh (silnie przetworz. resztki, próchnica bezpostac., odczyn skrajnie kwaś.)

• brak poz. A

• albic (eluwialny Ees) o miąż. kilka - naście cm

• Jeśli Ees jest ciemnoszary - wmycie łatwiej rozpuszczal. fr. próch. z poz. O

• pod albic jest iluwialny spodic (Bhfe)

• granica między E i B ostra, nieregul.

• B jest scementow. (połącz. związków Fe i Al. z Kf)

• w poz. B iluwial. akumul. ulega też P i wolna krzemionka

• skała macierz.- ubogie piaski kwarcowe (wydmowe, sandrowe, pradolinne)

• V - klika - kilkanaście % → mała zdoln. buforowa

• są gl leśnymi, nie pod uprawę

III SEMIHYDROGENICZNE

• bezpośredni wpływ wód grunt. lub silne oglej. opadowe w dolnych i częściowo środkowych partiach profilu

• w poz. powierz. gospodarka wodna opadowa

• brak gromadzenia a dużej ilości storfiałej materii organicznej na pow. gleby

IIIA GLEBY GLEJOBIELICOZIEMNE

• w górnej części profilu bielicowanie

• w części dolnej silne oglejenie gruntowe

• poz. diagnost. - glejoiluwialny (gley-spodic)

IIIA1 GLEBY GLEJOBIELICOWE

• obecność poz. próch. A

• słabe zorsztynizowanie poz. glejoiluwialnego Bhfeoxgg

• brak wyraźnego zróżnicow. na podpoz. Bh i Bfe

• silne oglej. gruntowe w cz. dolnej profilu

WŁAŚCIWE	MURSZASTE	TORFIASTE
ubogie pl - oligotrof. wody grunt. obejm dolną cz. prof. (średnio ok. 80cm, od 60-140) drosmor z przejściami do higromoru poz. O ok. 10cm pod poz. O AEes (ok.10cm) ze śladami bielicowania. (białe ziarna kwarcu) AEes zaciekami, stopniowo przechodzi w Ees Bhfeoxgg - słabo scemnet., ale z konkrecjami orsztynow. bory/lasy mieszane	pl, ubogie, oligotrof - woda grunt płycej niż u właściwych (ok. 70cm, 50-120) higromor z przejściem do higromoder poz. O ma 2-3 podpoz., różny stopień rozłoż. pod poz. O poz. murszasty Ai (ok. 20cm), ze śladami bielicowania Bhfegg słabo scement. skła macierz. silnie oglejona bór/las miesz.	ubogie w zasady skały macierz. w obniż. terenowych lustro wody oligotrof. blisko powierz. (ok. 0cm, 30-80) hydromor poz. O > 20cm, poprzerastany korzeniami borówki i bagna występ. plamiste skupienia wybielonych ziaren kwarcu poz. glejoiluw. - rozmyty silne oglej. grunt. skały macierz., a przez znaczną cz. roku poz. Bhfegg

IIIA2 GLEJOBIELICE

IIIA2a WŁAŚCIWE

• gleby leśne (bór miesz.)

• skała macierz. uboga, przepuszcz.

• wody grunt. oligotrof. zaleg. płytko

• poz O silnie kwaś. ok. 20cm (Oh - czarny, mazisty), przerośnięty korzeniami

• Ees - barwa brudnobiała z szarymi zaciekami próch. żelazistymi

• poz. glejoiluw. ostro i równo odgranicz. od poprzed. , zorsztynizowany, podpoz. Bh - czarny (Kf), a Bfegg - rdzawobrunat.

• poz. glejoil. z dużym nagromadz. Fe i próch., silnie scem., poziomy przebieg, duża miąższ., strukt. płytkowa

• przejście do skały macierz. stopniowe (oglejona)

IIIB CZARNE ZIEMIE

• akumul. materii org. przy dużej wilgot., w gl zasob. w CaCO₃ i cz. ilaste → łączenie się związków humusow. wysycon. Ca z iłem w zw. org.- miner. o str. gruzełk. i barwie czarnej → proces darniowy

• poz. diag. - mollic

• materia org. 2-6%

• mull (30-50cm)

• odczyn oboj. lub zasadowy

• skała macierz.- glina utwory pyłowe, iły

GLEJOWE	WŁAŚCIWE	ZBRUNATNIAŁE	WYŁUGOWANE	ZDEGRADOWANE	MURSZASTE
siedliska leśne - wilgotne siedliska okresowo zabagnione - grądy niezmelior. g.o. z oglej. powierz. na wiosnę.	powstaja przez zdrenowanie glejowych (umiarkow. odwodnione) materia org. 3-6% (40-50cm) Ap - jaśniejszy, Aa - ciemniejszy poz. calcic 30-40cm głębiej plamiste oglejenie (niżej nasilające się)	na wysoczyznach o skałach macierz. zasob w glinokrzem. → wietrzenie → Bbr (cambic) poz. próch.: Ap i A pod nim poz. przejściowy AB (10cm) Bbr ciemny, układ zwięzły, wyraźne przejście do calcic czasem plamy oglej. w C	cecha charakt.:mollic brak calcic i cambic C- szary, nie ma w nim fr ilstej odczyn zbliż. do obojęt. występ. one wśród czarnych ziem zbrunatniałych w obniż. terenu z intens. przesiąk. wód opadowych C - plamy oglej.	tereny dawno i intens. odwodnione → długa mineraliz. → zmniejsz. materii org. wyługow. CaCO3 → odczyn do słabo kwaś. może być cambic często mają luźny skład gran. → podatne na przesusz. i mineraliz. zwykle usytuow. na teren. wyżej położ.	powstają przez odwodnienie glejowych dużo mat. org. w poz. próch. > 6% cecha charakt.: występow. cząstek skondensow. stward. próch. CaCO3 (muszelki)

IIIC GLEBY ZABAGNIANE

• kształt. się w war. dużej wilgot. (woda grunt., powierzch.- zalewy, opady)

• trwałe/okresowe war. beztlenowe → proc glejowe

• roślinność sprzyja rozwojowi A

IIIC1 GLEBY OPADOWO-GLEJOWE (PSEUDOGLEJOWE)

• odgórnie silnie oglejone → do 1,5 m (gromadzenie wody opad. nad warstwą słabo przepuszcz. i powolne przesiąkanie wód z kwaśnymi subst. humusowymi i garbnikowymi)

• redukcja i utlenianie Fe

OPADOWO-GLEJOWE WŁAŚCIWE	STAGNO-GLEJOWE
okresowo silne oglej. odgórne dynamika przemian tlenowych i beztlen. niegłęboko sięgające przemieszczenie iłu koloid. (przemywanie) akumulacja materii org. (wolny rozkład mikrobiol.) → darń, próch. leśna mor-moder	trwałe silne oglejenie opadowe (też w A) stagnowanie wody → ciężkie podłoże, brak odpływu wód opadowych płaski teren, niecki + uwilgotnienie ubóstwo w zasady - próchnica mor częste rośl. torfow. wysok.

IIIC2 GLEBY GRUNTOWO-GLEJOWE

• gl. miner. lub org - mineralne o wysokim poziomie wód grunt. (stagnującej lub w ruchu)

• przewaga procesów glejowych

• oglejenie oddolne do 30 cm od powierzchni

• cecha charakterystyczna: ruch wstępujący kapilarnie podsiąkających wód

• poziom glejowy oksydacyjno - redukcyjny (rdzawa plamistość) i niżej położone poziomy redukcyjne (zielonkawoszare)

• gdy proces glejowy obejmuje cały poziom z poz. A - barwa czarna ze stalowym odcieniem

• wody ruchome + zasobność w skł. pok. - tworzą się gl. glejowe eutroficzne bogatych florystycznie łęgów, olsów lasów wilgotnych, próchnica mull

• wody kwaśne, ubogie hamujące działal. mikroorg. - tworzą się gl. gruntowo - glejowe dystroficzne, próchnica mor z warstwami próchnicy mazistej

• wody średniozasobne - tworzą się gl. gruntowo - glejowe mezotroficzne, próchnica moder

• w ekosystemach łąkowych te gleby są w grądach

GRUNTOWO - GLEJOWE WŁAŚCIWE	TORFIASTO - GLEJOWE	TORFOWO - GLEJOWE	MUŁOWO - GLEJOWE
powstają z utworów mineralnych in situ pod działaniem płytkich wód grunt. gromadzi się materia org. na granicy podsiąkających wód strefa plamista (konkrecje) doliny rzeczne, tarasy zalewowe zalewy + wysoki poziom wód grunt. → oglejenie, ale nie zabagnienie w ekosystemach łąkowych: grądy właściwe świeże, łęgi właściwe, w lasach: bory/lasy mieszane wilgotne	stale podmokłe bogatsze w materie organiczną powstaje utwór torfiasty od 10 - 20% materii org. w poz. A, do 30 cm w warstwie przejściowej ciemnoszare zacieki próchniczne głębiej - szary, zielony, niebieski siedliska łąkowe: grądy podmokłe zabagnione, lasy: bory/lasy wilgotne, mieszane wilgotne	warstwa torfu do 30 cm gl. org. - miner. z okresowym procesem bagiennym pod torfem poz. torfiasty, potem próchniczny, dalej mineralny cały profil silnie oglejony grądy podmokłe, zabagniane; bory/lasy mieszane bagienne	okresowo zalewane wodami powierz. + wahania poz. wód grunt. akumulacja materii org. związana z procesem mułowym warstwa mułu nie przekr. 30 cm gl. organ. - mineralne od torfowo-glej. różnią się zawartością mułu (próchnica + osady miner.) łęgi rozlewiskowe okresowo zabagniane; lasy łęgowe, olsy jesionowe

IV. GLEBY HYDROGENICZNE

IV A. GLEBY BAGIENNE

• czynny proce gromadzenia osadów

• miąższość w stropie > 30 cm

• akumulacja materii organ. w wyniku procesów bagiennych: torfotwórczy i mułotwórczy w warstwie powierzch.

• poziom O - torf/muł/gytia lub mieszany

• głębiej zalega materiał glebowy nie podlegający przeobrażeniom do zmiany stos. wodnych

IVA1. GLEBY MUŁOWE

• obszary zalewane okresowo lub stale

• warunkiem powstania tych gleb jest okresowa aeracja stymulująca humifikację → intens. procesy biolog. , duża prod. biomasy i duże tempo jej rozkładu

• akumulacja masy organ. - niewielka

MUŁOWE WŁAŚCIWE	TORFOWO-MUŁOWE	GYTIOWE
doliny rzeczne z długotrwałymi zalewami powierzch. 2 fazy gromadzenia mułu: 1. podczas zalewu rozwój glonów i pobieranie skł. miner., 2. ustępowanie zalewu, obumieranie glonów, rozwój zbiorowisk turzycowo-trawiastych → sprzyja natlenienie miąższość warstwy O od 30-80 cm (płytkie) łęgi rozlewiskowe zabagniane; lasy łęgowe, jesionowe, olsy	gl. zalewowe z utrudnionym odpływem wód powierzch. zmniejszona humifikacja (mniej O2) → cechy torfu domieszka osadów mineralnych → mułowy charakter siedliska przejściowe od łęgów rozlewiskowych do zastoiskowych; lasy: łęgi jesionowe - olsy olszynowe	osady podwodne podaje się jakie utwory toworzą gytie: różne komponenty: detryt, CaCO3, ił

IVA2. GLEBY TORFOWE

• ekosystemy bagienne wytwarzające i akumulujące torf

• tereny stale podmokłe: gl. torfowo-bagienne lub odwodnione: gl. torfowo-murszowe

TORFOWE TORFOWISK NISKICH	TORFOWE TORFOWISK PRZEJŚCIOWYCH	TORFOWE TORFOWISK WYSOKICH
powstają pod wpływem płytko wystep. wody grunt lub dopływu i nagromadzenia wód powierzch. wody gruntowe (podziemne i powierz.) są wzbogacone w sole miner. → zbiorow. eutroficzne ewapotranspiracja równoważona dopływem wód odczyn obojętny/słabo kwaśny warstwa torfogenna i podściełająca pod torfem podłoże mineralne miąższość torfowiska - kilka metrów jako okrywę glebową traktuje się warstwę o miąższ. 1,3 m gl. t.n. dzielą się wg rodzaju torfu uzależn. od składu florystycz. i stopnia rozkładu roślin mechowiskowe, turzycowiskowe, szuwarowe, olesowe bielawy i łęgi zastoiskowe; lasy-olsy	powolny przepływ wód powierz. i podpowierzch. mały dopływ wód grunt. sprzyja zakwaszeniu więcej gat. oligotroficznych występuje zwykle na t. niskim - zubażanie siedliska - przykryty t. wysokim mszarna przejściowe i brzezionowe łąki: zubożałe bielawy; lasy: olsy brzezinowe	silne zakwaszenie zasilanie torfowiska wodami opadowymi ubogimi w sole miner. przewaga opadów nad ewapotranspiracją powstają przez akumulację wód ubogich w skł. pok. lub przerwanie kontaktu z wodą grunt. mchy sfagnowe mszarne wysokie, wrzosowiskowe, bór bagnowy klasyfikacja leśna: bory bagienne

IVB. GLEBY POBAGIENNE

• powstają z gl. zabagnianych lub bagiennych po odwodnieniu → inicjowanie decesji

• zachodzi mineralizacja i ubytek masy organicz. → procesy murszenia

• proces murszenia różnicuje się w zależ. od rodzaju organicznego utworu glebowego

IVB1. GLEBY MURSZOWE

• powstają z gleb bagiennych

• występuje tu warstwa min. 30 cm miąższości, zawierająca > 20% materii organicznej (jeśli na niej jest warstwa utworu nieorganicznego: < 30 cm i < 20% materii org. - glebę traktuje się jako organiczną)

• struktura zmienia się w ziarnistą lub gruzełkową typową dla murszu

• określa się stadium zmurszenia gleby: słabo (MI), średnio (MII), silnie (MIII) zmurszałe, na podstawie wykształcenia poziomów: darniowego (M1), poddarniowego (M2), przejściowego (M3)

• gdy cechy morfolog. zacierają się (uprawa) - określenie stopnia zmurszenia na podstawie miąższości warstwy

• podstawą podziału na podtypy jest rodzaj utworu macierzystego

• od rodzaju utworu organicznego zależy gospodarka wodna → stos. wod.-pow. i troficzne (mineralizacja N) w warstwie korzeniowej

• warstwowa budowa profilu - warstwy murszowe w stropie i podściełające je z niezmurszałego utworu: torfu, mułu, gytii

• istotna jest miąższość warstwy organicznej: płytkie (30-80 cm), średniogłębokie (80-130 cm), głębokie (>130 cm)

TORFOWO-MURSZOWE	MUŁOWO-MURSZOWE	GYTIOWO-MURSZOWE	NAMURSZOWE
powstają na odwodnionych torfowiskach warstwa torfu nie płytsza jak 30 cm ! warstwa torfu spłycona <30 cm - gl. mineralno-murszowe siedliska łąkowe: siedliska murszowe; leśne: siedliska olsowe, olsu jesionowego, lasu/boru mieszanego, boru	po odwodnieniu bagiennych gleb mułowych z warstwy mułu > 30 cm spłycanie warstwy org. - gl. mineralno-murszowate łęgi rozlewiskowe murszejące; łęgi jesionowe	gytia jest utworem macierzystym po odwodnieniu jeziora podatne na ponowne zabagnianie, szczególnie gytia detrytusowa ! siedliska łąkowe murszowo - gytiowiskowe, po zabagnieniu łęgi zastoiskowe	gl. organiczna o warstwie powierz. mineralnej lub miner.-org (10 - 30 cm) pochodzenie aluwialne/deluwialne/antropogeniczne głębiej zalega torf , często z cechami murszenia wyodrębnienie podtypu ze wzgl. na szczeg. wartość użytkową grądy namurszowe, namywane antropogeniczne

IVB2 GLEBY MURSZOWATE

• mineralno-organiczne, próchniczne, zawierające mniej jak 20% materii org., jeśli zawiera > 20% materii to miąższość do 30 cm

• powstają przez murszenie gl. gruntowo-glejowych, płytkich torfowych lub mułowych

• struktura ziarnista lub gruzełkowata (domieszka cz. ilastych)

• murszowate i murszaste różnią się od murszu zawartością cz. mineralnych, bogatych w piasek

• murszowate: 10 - 20% części organicznych, symbol „e”

• murszaste: 3 - 10 % części organicznych, symbol „i”

MINERALNO-MURSZOWATE	MURSZOWATE WŁASCIWE	MURSZASTE
zmurszenie płytkiego utworu organicznego, zalegającego na mineralnym podłożu: torf/muł typowe dla siedlisk łąkowych	murszejący utwór torfiasty torfowa materia org. oddziela się do mineralnej (proces tym łatwiejszy im mniej cz. ilastych) jeśli humus powstaje ze świeżej masy roślinnej (pola uprawne) to utwór jest b. jednolity, próchniczny w ubogich zbiorowiskach: utwór jest rozdzielnoziarnisty (oddzielne. cz. miner. i org.)	dalszy etap rozwoju gl. murszowatych w procesie decesji zmniejszenie masy organicznej 3-10% (mineralizacja) mursz nie tworzy kompleksowych połączeń z fazą mineralną grądy właściwe

V. GLEBY NAPŁYWOWE

• związane z erozyjno-sedymentacyjną działalnością wód powierz.

• materiał przynoszony do dolin ze spływami powierz. lub przez erozję boczna/denną nurtu rzecznego

• zlewnie o przewadze utworów zwięzłych: gleby zasobne w cz. spław. i łatwo wymywany CaCO₃ - po osadzeniu powstają namuły węglanowe

• zlewnie o przewadze utworów lekkich: spływ niewielki, łatwo infiltruje

• główne źródło sedymentów: materiał z erozji rzecznej

• namuły ze zmywów deluwialnych lub aluwialnych są utworami macierzystymi gl. napływowych

VA. GLEBY ALUWIALNE

VA1. MADY RZECZNE

• powstawanie wiąże się z ilością i energią przepływającej wody i wahaniem poziomu wód gruntowych

• zależnie od przewagi w/w wyróżnia się etapy rozwoju mad od torfowego - mułowy - madowy

• obniżenie lustra wody → przesychanie siedlisk i aeracja gleby → mineralizacja materii org. → mniej masy organicznej w madach

• warstwowa budowa profilu

WŁAŚCIWE	PRÓCHNICZNE	BRUNATNE
w fazie akumulacji są glebą akumulacja zależy od stanu zabagnienia siedliska przeobrażenia zależą od tempa wzrostu roślin i mineralizacji różny stopień oglejenia/brak, zależnie od cz. spław. łęgi właściwe; brak lasów, ale mogą być silnie zadrzewione - łęgi łozowe po odwodnieniu i obwałowaniu - jako g.o., a ich wartość rolnicza (kl. bonit.) zależy od składu gran. i miąższości namułu	w A zawierają > 3% materii org. powstają w siedliskach silnie wilgotnych znaczna zawartość cz. pyłowych i spław. (akumulacja w obniżeniach terenu) gruzełkowata struk. 10% masy org. + poziom A do 30 cm - mady próchniczne 10-20% masy org. - gl. torfiasta lub murszowata na utworze aluwialnym > 20% masy org. - mułowe łęgi właściwe	powstają na odwodnionych cz. dolin częściowe zubożenie w materię org i wyługowanie zasad z powierzchni więcej piasku - większa degradacja gleby łęgi zgrądowiałe typowe lub zubożałe

VA2. MADY MORSKIE

• wzdłuż wybrzeża - polder żuławski

• powstają z osadów morskich, przeważnie warstwowe, wysyconych Ca i Na

VB. GLEBY DELUWIALNE

• w małych dolinach lub na obrzeżach dolin większych

• powstają z namułów osadzonych przez wodę powierzchniową na podłożu miner. lub torfie

• miąższość > 30 cm

• mniej przesegregowane niż aluwia

• mnie wyraźne warstwowanie

• w sąsiedztwie pól ornych

• gleby młode, związane z uprawa pól

• akumulacja → proces darniowy oraz w wyniku erozji liniowej w terenach silnie urzeźbionych

WŁAŚCIWE	PRÓCHNICZNE	BRUNATNE
przeobrażenie w glebę przez procesy darniowe umiarkowana wilgotność zbiorowisk trawiasto-zielnych płytkie, warstwa namułów: 30-40 cm grądy popławne	siedliska silnie wilgotne z wysiękami wód grunt. występ. gatunki bagienne duża wilgotność → akumulacja materii org. (darń) oglejenie grądy popławne zabagnione	siedliska odwodnione zmniejszenie ilości materii org. → mineralizacja rozwój Bbr grądy popławne typowe może wystąpić utwór murszasty/murszowaty (po odwodnieniu gl. zabagnionych z dużą ilością próch.)

VI. GLEBY SŁONE

VIA. GLEBY SŁONO-SODOWE

• do głębokości 100 cm występuje duża ilość soli łatwo rozpuszczalnych w wodzie

• duży udział sodu wymiennego w KS

• nadmiar sodu - zła struktura gleb

• w Polsce gl. te wykształciły się pod wpływem wód morskich lub solanek lub zaniecz. przemysłowych

• gl. te są stale zasalane przez wody słone

VIA1. SOŁONCZAKI

• w profilu do głębok. 100 cm występuje poziom słony (salic) o miąższ. do 15 cm i zawartością soli rozpuszcz. w wodzie > 2%

POWIERZCHNIOWE	WEWNĘTRZNE
silnie zasolone w całym profilu w miarę głębokości zawartość soli maleje białe naloty soli na powierz., niekiedy z płytkami chlorku lub siarczanu sodu występują w pobliżu solanek lub zakładów przemysłowych kryształki soli w całym profilu	nadmiar soli został wypłukany do głębszych warstw profilu obecnie uprawiane

VIA2. GLEBY SOŁONCZAKOWATE

• w strefie korzeniowej (do 1,0 m) dużo soli łatwo rozp. w wodzie.

• podobne do sołonczaków wewnętrznych, ale brak salic

• duże wahania sezonowe zawartości soli (późna jesień, zima, wczesna wiosna - wierzchnie poziomy odsolone

VIA3. SOŁOŃCE

• gleby sodowe (alkaliczne)

• duża lepkość, gdy są mokre, oraz zbite, gdy są suche

• dyspersja frakcji ilastej

• struktura grubopryzmatyczna

TYPOWE	SOŁONCZAKOWATE
gleby sodowe wysycenie Na - > 15% do głębok. 100 cm mniej niż 0,2 % soli rozpuszczalnych duży udział Na w KS brak zasolenia w całym profilu	gleby słono-sodowe wysycenie Na - > 15% do głębok. 100 cm 0,2-2,0 % soli rozpuszczalnych

VII. GLEBY ANTROPOGENICZNE

• powstają pod wpływem działalności człowieka

• są typologicznie przeobrażone: przeobrażenie idące w kierunku dodatnim prowadzą do wydzielenia rzędu gl. kulturoziemnych, a w kierunku ujemnym do gleb industrio- i urbanoziemnych

• różna miąższość profilu

• brak niektórych poziomów genetycznych lub występowanie nowych

• przekształcone biofizykochemicznie i hydrologicznie w wyniku gospodarki komunalnej i przemysłu

VIIA. GLEBY KULTUROZIEMNE

• przeobrażone pod wpływem intens. gospodarki i wysokiej kultury rolnej

• poz. A 40-60 cm o charakterze antropogenicznym

• pierwotne poziomy ulegają przekształceniu wskutek racjonalnej uprawy gl. i intensywnego nawożenia

• należą tu gleby ogródków działkowych i gl. poklasztorne, gdzie pod poz. A zachowany jest naturalny układ poz. genetycznych

• zabiegi agrotechniczne zmieniają odczyn, zawart. skł. miner., ilość i jakość próchnicy, poj. sorpcyjną, zawartość P

VIIA1 HORTISOLE

• gleby ogrodowe

• głęboki poz. A

• duża ilość materii organicznej i jej jakość upodabnia je do czarnoziemów lub czarnych ziem

VIIA2 RIGOSOLE

• gl. regulówkowe

• przeobrażone pod wpływem głębokiej uprawy mech., lub wprowadzenie warstw obcego materiału do profilu glebowego

• zabiegi uprawne zmieniły właściw. bio.-fiz.-chem. i pierwotne następstwo poziomów profilu glebowego

VIIB. GLEBY INDUSTRIOZIEMNE I URBANOZIEMNE

VIIB1 GLEBY ANTROPOGENICZNE O NIEWYKSZTAŁCONYM PROFILU

VIIB2 GLEBY ANTROPOGENICZNE PRÓCHNICZNE

VIIB3 PARARĘDZINY ANTROPOGENICZNE

VIIB4 GLEBY SŁONE ANTROPOGENICZNE

Opracowano na podstawie:

1. Systematyka Gleb Polski: 1989. Rocz. Gleb. 40, ¾:

2. Mocek A., Drzymała S., Maszner P.: 2000. Geneza, analiza i klasyfikacja gleb. AR Poznań: 283-357

3. http://culex.biol.uni.wroc.pl/instbot/stankiew/system.htm

22

---