PHILEIN (miłować, dążyć) + SOPHIA ( mądrość) = FILOZOFIA (miłowanie mądrości)

Pitagoras - pierwszy użył terminu filozofia

„Posiadać mądrość mogą bogowie, zaś człowiek do tej mądrości może dążyć”

Każdy w swoim życiu filozofuje (zwłaszcza na starość) - w końcu jest istotą rozumną.

Filozofowanie jest świadome lub nieświadome.

1. Filozofia to pojęcie zbiorcze dla wszystkiego co nie da się poddać badaniu naukowemu

Pozytywiści: kiedyś filozofia była tym samym do nauka. W późniejszym okresie wyodrębniły się matematyka, medycyna itp. To co pozostało nie można zbadać i jest filozofią

• trzeba zauważyć, że wraz z odłączeniem się dziedziny powstawał nowy dział filozofii (logika formalna-> filozofia logiki)

Arystoteles -> „Albo należy filozofować albo nie. Jeśli nie należy filozofować, to tylko w imieniu filozofii”

1. Filozofia nigdy nie zaniknie, nawet gdy odłączą się od niej wszelkie możliwe nauki, gdyż ona sama nie jest nauką

Przedstawiciele egzystencjonalizmu (nurt z XX wieku): filozofia ma badać to co jest ponad rozumem lub na pograniczu rozumu. Podstawowe dane filozofii nie są dostępne rozumowi, trzeba ich poszukiwać innymi metodami (poetyckie myślenie)

Przeciwnicy tej tezy (Ludwik Wittgenstein - twierdzi, że o czym nie można mówić o tym trzeba milczeć): jeśli nie można czegoś uchwycić rozumem to w ogóle nie da się tego uchwycić. Człowiek albo dostrzega jakiś przedmiot (wzrokowo, dotykowo) albo ów przedmiot wywnioskowuje. Akty te jednak związane są z rozumem.

• Filozofowie do wieków starali się wytłumaczyć (interpretować za pomocą rozumu) świat, rzeczywistość. Twórca intuicjonizmu - Henryk Berkson - zanim doszedł do tej teorii korzystał z rozumu. Dążeniem filozofa jest rozjaśnienie, uporządkowanie, a nie mącenie obrazu rzeczywistości.

Filozofia to czynność rozumna, generalnie nauka. Nie była ona twórczością literacką, choć filozofowie mieli zdolności pisarskie, talent literacki (św. Augustyn). Owy talent był jednak jedynie środkiem do przekazywania myśli.

3. Filozofia to nauka

Składniki nauki:

1. przedmiot badań

2. metody badawcze

Przedmiot filozofii

• poznanie

Filozofia musi odpowiedzieć na pytanie czym jest poznanie, jakie są możliwości samego poznania. Ma wyznaczyć granice ludzkiego poznania.

Kant (zmarł 12.0.1804 r.)

• wartość

Filozofia bada to co ma być wartością, a co nie jest

• człowiek

jest on podstawa wszystkiego innego, gdyż wszystko się do niego sprowadza

Protagoras, sofiści, Sokrates, egzystencjaliści

• język

filozofia ma badać język pod względem jego struktury

Ludwik Wittgenstein „ Nie ma zdań filozoficznych, ale tylko wyjaśnienie zdań”

• w dziejach filozofii nikt nie udowodnił, że poza ww. przedmiotami filozofia nie zajmowała się innymi.

Filozofia nie powinna być zawężona do szczegółowej dziedziny, gdyż jest nauką uniwersalną, a jej przedmiot nie jest ograniczony do czegoś określonego. Nie wyklucza ona żadnej dziedziny, korzysta z każdej dostępnej metody.

Jest to nauka o zagadnieniach granicznych i podstawach - nauka radykalna. Chce badać dalej i dotrzeć do źródeł.

Jest nauką trudną, bo wszystko stoi pod znakiem zapytania, a zagadnienia są złożone.

Tomasz z Akwinu

Korzyści płynące z filozofii

• z filozofii płynie korzyść uduchowienia życia. Jej wzrok skierowany jest ku naszemu wnętrzu. W życiu potocznym więcej uwagi zwracamy na to co płynie z zewnątrz. Filozofia zaś przypomina nam o naszym wnętrzu.

• Filozofia przyzwyczaja nasz umysł do skupienia uwagi, która utrzymana jest siłą woli. Uczy nas logicznego myślenia.

FILOZOFIA ŚWIATOPOGLĄD IDEOLOGIA

Nie ma czystych nauk - nie skażonych wpływem kultury, historii i wydarzeń dnia codziennego. W związku z tym istnieje związek pomiędzy filozofią, a światopoglądem i ideologią.

ŚWIATOPOGLĄD - związek trwałych i uporządkowanych wyobrażeń o świecie jako całości i o różnych fragmentach tego świata. Na światopogląd składają się:

• poglądy o ogólnych własnościach i naturze świata

• poglądy o społeczeństwie, istocie i jego genezie

• poglądy o miejscu człowieka jako jednostki we wszechświecie i świecie

• poglądy na różne wartości i ich dobra, na kryteria ich wartościowania

Każdy te kryteria zabarwia w sposób indywidualny.

Przykłady typologii światopoglądów

1. światopogląd scjentystyczny

koncepcja wsparta na indukcjonizmie (wszelkie twierdzenia, teorie nauk empirycznych mają powstawać na drodze czystego doświadczenia, empirii)

etap I - zbiera się dane w sposób maksymalnie wolny od założeń i wpływów intelektualnych

etap II - dane podlegają procesowi intelektualnego uaktualnienia

Światopogląd powstaje na drodze uogólnienia twierdzeń i teorii nauki. Dane nauki musza być chronologiczne i logicznie wyprzedzać powstawanie światopoglądu.

Człowiek zostaje odciążony od dylematów, od odpowiedzialności, bo wszystko wynika z tego, że świat jest urządzony tak, a nie inaczej.

Światopogląd ten jest przykładem redukcji odpowiedzialności moralnej.

2. światopogląd, który z jednej strony eksponuje potrzeby człowieka, a równolegle kształtuje owe potrzeby

1. światopogląd transcendentalny

odniesienie bytu ludzkiego do boga. Bóg jest źródłem wartości, jest on ich strażnikiem i gwarantem.

2. światopogląd humanistyczny

nie wykraczanie poza człowieka. Charakterystyka stosunku człowieka do człowieka. Określa bliżej relacje międzyludzkie, specyfikę.

Wskazanie wartości, które leżą u podstaw stosunków międzyludzkich.

3. światopogląd technokratyczny

relacje człowieka z rzeczami/wytworami technicznymi

Człowiek zostaje sprowadzony do poziomu rzeczy, gdyż ośrodek wartości jest poza podmiotem ludzkim (tak jak w światopoglądzie transcendentalnym)

IDEOLOGIA - swoista konkretyzacja światopoglądu. Jej podstawą jest określony światopogląd. Chociaż nie musi być tak, że z każdego światopoglądu wyrasta ideologia. Struktura jest analogiczna do struktury światopoglądu.

Ideologia to społeczna forma samookreślenia się grupy, wyraz grupy do całości społeczeństwa. Jest to ocena i projekcja porządku społecznego . Światopogląd zaś obejmuje rzeczywistość w jej całokształcie (wyjaśnianie sensu życia, powstawania życia itp.).

Ideolodzy - kontynuatorzy encyklopedystów, nazywani marzycielami:

• Desttut de Tracy

• Volney

• Cabanis

Wykładnia ideologi (wg K. Mannheim'a)

Nauka o myślach rozważanych niezależnie od tego czy są prawdziwe czy fałszywe, ale rozważane są ze względu na manifestowanie wartości, interesów grup społecznych.

FILOZOFIA - jest to zarówno światopogląd, jak i przedstawienie modelu życia, patrzenie konkretnej grupy społecznej

Stanowi ona system poglądów na świat, społeczne myślenie. Daje, jako nauka, pewne uporządkowane, logicznie uzasadnione twierdzenia mające charakter praw.

Staje się wyrazem rozwoju historycznego, działań pewnych grup społecznych.

STRUKTURA FILOZOFII

Podstawowe działy wynikają z grup zagadnień. Początki sięgają VII-VI stulecia p.n.e.

Wyróżniamy dwa działy filozofii:

1. ontologia (nauka o bycie)

uzasadnienie ma od czasów nowożytnych, związana z Ch. Wolffem (XVII/XVII wiek).

Wyróżnić możemy 3 zagadnienia:

1. problem jedności i różnorodności świata

2. istota świata

3. problem własności, atrybutów

Jakie cechy wyznaczają świat: rozwój czy stateczność? prawidłowość czy cel?

Fenomenologia - wg nich są to wszelkie dociekania odnośnie istoty rzeczy. Poznanie poprzez wgląd w istotę. Huser tłumaczył, że poznanie wychodzące poza wiedzę czysto słowną musi opierać się na doświadczeniu, ale nie zmysłowym. Chodzi o taka formę doświadczenia w którym uosabiają się twory nie należące do świata realnego. Poza nim są twory świat idealnego-bezczasowego (istota rzeczy). Np. istotą rzeczy jest gatunek.

Wgląd w istotę - dzięki niemu dochodzić można do twierdzeń pewnych, dochodzenie do znaczenia.

Metafizyka - termin używany zamiennie z ontologią, przeciwstawia się ją dialektyce. Oznacza ona dosłownie „zaraz po fizyce”.

Związana z Arystotelesem i jego komentatorem, Andronikosem z Rodos. Znalazł się on w I wieku p.n.e. w Aleksandrii, gdzie znajdowały się zbiory Arystotelesa. Postanowił je uporządkować. Traktaty należące do filozofii pierwszej (to co jest), postawił za traktatami przyrodniczymi (rozważania o bogu). Stąd poźniej uważano metafizykę jako naukę o duszy.

Plotyn - przedstawiciel neoplatonizmu z III w. - metafizyka to synonim filozofii spekulatywnej. Obiektem były ogólne pojęcia (byt, rozumność, jednia, substancja, przyczyna).

W średniowieczu metafizyka była rozumiana dwojako:

• nauka o bycie i jego własnościach

• nauka o bytach boskich, niematerialnych

W czasach nowożytnych Kartezjusz uważał, że metafizyka to nauka o tym co niematerialne.

Od czasów Wolfa zaczęto nadawać metafizyce sens systematyczny:

• nauka o bycie

• nauka o kosmosie

• nauka o duszy (pneumatologia)

• nauka o bogu (teologia naturalna)

Kant (II połowa XVIII wieku) - rozważania o tym co poza doświadczalne. Czysty rozum jest jedynym źródłem poznania.

Comte (XIX wiek) - reprezentant pozytywizmu- metafizyka stała się synonimem nienaukowości. Jest to ogół problemów filozoficznych, które nie mogą być weryfikowane, rozstrzygane empirycznie.

Hegel, Marks (XIX wiek) - metafizykę tłumaczono jako metodę badania świata. Jest to antydialektyczna metoda myślenia. Zjawiska i procesy były rozpatrywane w izolacji od siebie, jednostronnie i statycznie. Bez dostrzegania ich w ruchu. Tłumaczono ją również jako odpowiednik teologii.

1. teoria poznania (filozofia człowieka, filozofia społeczna)

• epistemologia (nauka o wiedzy)

• gnozeologia (gnosis - poznanie)

Zajmuje się poznaniem (relacje między przedmiotem, a podmiotem poznania)

Przedmiot poznania - świat ma zewnętrzne przedmioty poznania, również uczucia, świadomość. Stawiamy pewną hipotezę, czego dotyczyć ma poznanie.

Rola zmysłów poznania (intuicja, obserwacja, smak, dotyk ...)

Filozofia społeczna, człowieka - sprowadza się do etyki, polityki, stosunek człowieka do przyrody, natury. Relacje z drugim człowiekiem. Ma określić istoty stosunków międzyludzkich, co jest przyczyną zmian społecznych, jak rozwija się ludzka kultura, w jakich jest związkach z kulturą materialną.

METODY FILOZOFII

1. intuicyjno - dedukcyjna

Podstawy tej metody stworzył w IV wieku Arystoteles. Uważał, że dzięki intuicji poznajemy i uznajemy za naukowe pierwsze zasady poznania (hipoteza, definicja, aksjomaty) Intuicja umożliwia zdobycie wiedzy samo uzasadniającej się, zdobycie wiedzy oczywistej, jeśli chodzi o zawartość treściową i walor prawdziwości. Dostarcza pewnego materiału i przesłanek dla wszelkiego typu rozumowań, zwłaszcza dedukcyjnych. Jest ona rozumowaniem absolutnie pewnym. Miała sprowadzać się do logicznego przejścia do mniej ogólnych wniosków.

Kartezjusz (XVII wiek) - chcąc stworzyć filozofię uniwersalną, odznaczającą się wysokim stopniem ścisłości, wprowadził metody realizujące te zamierzenia. Odwołuje się do dedukcji i intuicji - ma świadomość ich odrębności, wiedząc że należy posługiwać się nimi łącznie. Zabiegał by dążyć do wykrycia prostych elementów intuicyjnych, by potem poznać cos bardziej skomplikowanego. Podstawy zawarł w „Rozprawie o metodzie”. Pomijał całkowicie doświadczenie.

2. doświadczalno-indukcyjna

F. Bacon (XVI-XVII wiek), rozwinął J.S. Mill, pozytywiści - A. Comte. Równoważą wcześniejsze dociekania.

Punktem wyjścia jest doświadczenie, obserwacja. W jego wyniku dochodzimy do wyników będących rezultatem doświadczenia zmysłowego. Doświadczenia te mają być uogólniane na drodze indukcji.

Podział indukcji:

• zupełna - sumowanie arytmetyczne wiedzy o wcześniej doświadczanych zjawiskach stwierdza pewną cechę określoną wcześniej zbadanych zjawisk.

• niezupełna - wnioskowanie uogólniające polegające na wyciąganiu cech ogólnych, które nie przysługują tylko przebadanym zjawiskom lecz wszystkim. Wnioski te są tylko prawdopodobne, nie są pewne. Należy zwiększyć liczbę danych obserwujących by zwiększyć pewność.

Kanony (pomysł Mill'a) - ich zadaniem jest wykrywanie zależności pomiędzy faktami (zależność funkcjonująca i przyczynowa). Nie ma wg niego zjawisk odosobnionych. Każde zjawisko występuje w połączeniu z innymi (mogą je poprzedzać lub współistnieć z nim). Tą metodę nazwał metodą eliminacji - wybieramy parę zjawisk powiązanych ze sobą więzią konieczną i eliminujemy pozostałe. Rodzaje kanonów:

1. kanon jednej zgodności

2. kanon jednej różnicy

3. kanon jednej zgodności i różnicy

4. kanon reszty

5. kanon zmian towarzyszących (ma sprawdzać się w sytuacjach w których zjawiska nie możemy rozpatrywać w oderwaniu od innych zjawisk - wpływ ciążenia na ruch wahadła. Znaczenie ogranicza się do roli jaka może sprawować metoda wykrywania faktów i zależności między nimi bez możliwości logicznego ich uprawomocnienia)

3. dialektyczna

Podstawy sformułował G.W.F.Hegel (był on poddanym króla Pruskiego)

Polega ona na ujmowaniu rzeczywistości w pełnym rozwoju, ścieraniu się przeciwieństw, tendencji w każdym zjawisku i procesie. Zgodnie z nią należy rozpatrywać zjawisko, widzieć powiązania (przyczyny-skutki) z innymi. Metoda ta zakłada, że źródłem rozwoju jest sprzeczność, walka przeciwieństw. Należy zbadać sprzeczności tkwiące u podłoża zjawisk (natury zewnętrznej i wewnętrznej struktury). Sprzeczność jest rozumiana w sposób iż nie oznacza eliminowania jednego członu konfliktu, ale w wyniku ścierania powoduje się wytworzenie nowej jakości, wzbogacenia poszczególnych zjawisk.

Teza + Antyteza = Synteza (nowa jakość)

Idea Absolutna - Przyroda

ścieranie się tych przeciwieństw -> wynikiem jest społeczeństwo w danych etapie rozwoju

RELIGIA, A FILOZOFIA

Religia - specjalny typ działań człowieka , globalno poznawcze osobowe odniesienie życia człowieka do Boga.

Filozofia - podejmuje problemy człowieka, które nadają sens ludzkiemu życiu. Kontemplacja i interpretacja świata, próba wyjaśnienia jego struktury, genezy uzasadnień. Utożsamimy ją z rozumnością, stąd religia powinna oznaczać poszukiwanie w niej rozumności. Filozofia często oparta jest o abstrakcję, jest bardzo ogólna.

Hegel - filozofia ma z religią wspólna treść, różnią się forma treści „ Przedmioty ogólne, powszechny sam w sobie istniejący rozum”. W religii dany jest postaci obrazowej, a w filozofii w formie pojęciowej - „czysta, samoistniąca myśl”.

„Prawdy religii pochodzą z zewnątrz” - nie wymaga uzasadnienia praw.

Vico (filozof włoski XVII/XVIII wiek) - „filozofowie stanowili intelekt cywilizacji, poeci zaś zmysły”

Freud - religia jest bezsilna wobec natury i instynktów. Powstała, gdy człowiek nie był w stanie posługiwać się rozumem. Jest złudzeniem, racjonalizacja czynników motorycznych zepchniętych do świadomości. Jest to powszechna neuroza społeczności.

Jung - Źródło religii leży w podświadomości, nie była iluzją, nie trzeba jej podważać, spełniała bowiem pozytywną rolę integrowania wokół wartości.

E. Fromm - religia to każdy system myśli i działania podzielony przez pewną grupę, który dostarcza jednostce orientację i część, kształtuje i utrzymuje harmonie osobowości. Człowiek dąży do harmonii ze sobą samym i zrozumieniem swego istnienia. Każdy obraz świata jest religią, wynika z potrzeby posiadania układu orientacji, potrzeby religijnej. Zaspakajać można poprzez religię humanistyczną - Bóg jest obrazem wyższego „ja” człowieka, symbolem czym człowiek powinien stać się.

Zrealizować ją można, gdy wybieramy religię która paraliżuje rozwój człowieka - autorytatywna religia - człowiek uznaje, że jest kontrolowany przez siłę wyższą. Bóg jest posiadaczem tego, co pierwotnie należało do człowieka, a on sam alienuje się od siebie samego. Wybór pomiędzy tymi dwoma religiami zależy od ekonomicznego, politycznego podłoża społeczeństwa. Religia znaczyła tyle samo co ideologia.

chrześcijaństwo - najbardziej zracjonalizowana religia. Do XIII wieku przyswajanie starogreckich wpływów, a później klasyczny kształt chrześcijaństwa. Powstało w wyniku schizm judaizmu (a islam w wyniku schizmy chrześcijaństwa). Wyróżnia się doktrynę, organizację, kulturę i przeżycie. Usadawia się w dziedzinie filozofii.

Manicheizm - integralny składnik chrześcijaństwa (III wiek, w Persji) doktryna głosząca radykalny dualizm światła i ciemności (dobra i zła). Stał się niemożliwym do pominięcia składnikiem cywilizacji. Dążenie do polaryzacji stanowisk, pojęć, zestawienie haseł: dobro-zło.

Chrześcijaństwo przyczyniło się do podziału świata na wschód i zachód. Wcześniej te światy były połączone. Powstało na wschodzie by zakorzenić się na zachodzie. Połączenie Jerozolimy z Atenami i Rzymem (Efez, Aleksandria) po raz pierwszy pojawia się tam „dobra nowina”, nazwanie Jezusa.

Decyzje Konstantyna Wielkiego o przeniesieniu Cesarstwa do Konstantynopola miało brzemienne skutki.

Edykt tolerancji (313 rok) - zagwarantowanie religii pozycji państwowej

Mit orientu - wschód rozumiany jako cos tajemniczego, obcego, a nawet wrogiego. Oczekując jednocześnie dobrej nowiny (choć może być tylko iluzją). Jest wzbogaceniem naszej kultury.

Chrześcijaństwo znajduje się w obliczu sprzeczności - z jednej strony jakość charakterystyczna dla filozofii greckiej (jedność) stanowi zasadę metafizyki. Myśl w takiej filozofii odnajdywała największej wartości: jeden Bóg. Sprowadziło filozofię do teorii bytu. Z drugiej strony niesie pochodzący dualizm - w największym stopniu zradykalizowany w manicheizmie. Stąd ta sprzeczność znoszona za pomocą kościoła. Św. Augustyn - pierwszy klasyk myśli chrześcijańskiej. Dzięki temu zaadoptowano mądrość starożytnych greków.

Element polityczny - stan kapłański i jego hierarchiczność

Termin filozofia chrześcijańska - charakteryzuje złożoność zjawiska. Główny cel chrześcijaństwa nie pokrywa się z celem filozofii. Początkowo nie pojawiało się takie określenie jak filozofia chrześcijańska, ale doktryna chrześcijańska. Ani Św. Tomasz, ani Św. Augustyn nie wykorzystują tego pojęcia. Po raz pierwszy pojawia się w encyklice Leona XIII „O przywróceniu filozofii chrześcijańskiej w szkołach” (1879 rok).

Zapoczątkowany został nowy ruch - neotomizm. Zagorzał we Francji spór - nie zgadzano się na pojęcie filozofii chrześcijańskiej - pojęcie to ma sens historyczny i oznacza pewne określone stanowisko.

Czym wyróżnia się jako zjawisko historyczne?

E. Gilson - podstawa treści wywodzi się z objawienia, pojęcie to miało by sens gdyby udowodniono zaczerpnięcie treści z objawienia.

Jakie treści filozoficzne wynikają z objawienia i jakie treści przyjęło chrześcijaństwo z filozofii greckiej

Św. Augustyn nie akceptował koncepcji plotyńskiej Absolutu - świat i człowiek w pełni zależy od Boga. Później przypisywano mu większą autonomię (filozofia Św. Tomasza) - tomizm (XIII wiek) - przełożenie na łacinę dzieł Arystotelesa.

Chrześcijaństwo dopuszcza krytykę:

1. prowadzona jest od wewnątrz. Dowodzi to pozostanie w związku z instytucją kościoła - herezje są ostro zwalczane

Otwartość - przyczyna pęknięcia -> reformacja. Luter sprzeciwiał się wobec ówczesnej sytuacji kościoła. Ten tolerował do pewnego stopnia (ruch monastyczny, pustelnicy) inność - praktykowanie ubóstwa - Św. Franciszek (1209 rok). Mistyka - przeciwnicy tomizmu (Bonawentura, J.D. Szkot)

Cystersi (XII wiek) - silny nurt mistyczny - J. Eckhart. Krytyka chrześcijańska skierowana na instytucje kościelną (choć jest przykładem racjonalizacji religii) Składniki mistyki:

• pośrednictwo kościoła w relacjach Człowiek - Bóg

• indywidualna droga dla każdego wiernego

• założenie istnienia indywidualnego kontaktu z Bogiem

Mistyka jest krytyką pewnego racjonalizmu. Bardziej uznają Św. Augustyna niż Św. Tomasza. Jest ona powiązana z neoplatonizmem. Poprzednikami byli Pseudo-Dioznizy Aeropagita, J.D.Szkot.

Mistrz Eckhart (XIII wiek) - prawdziwa rzeczywistością jest Bóg, wszystko co stworzył jest nicością, posiada wartość tylko w łączności z Bogiem. Dusza jest ośrodkiem stworzenia, jej celem jest powrót do Boga. Jego nauki zostały potępione. Zarzucono mu lekceważenie kościoła.

H. Bergson - koncepcja intuicji - ludzki podmiot ma do czynienia jedynie z obrazami przedmiotu.

Egzystencjonalizm (S. Kirkegdard) - chce oderwać się od religii zinstytucjonowanej na rzecz religii indywidualnej.

Przedstawiciele dążyli do wolności wyobrażania świata, Boga, szczęścia, swobody w zakresie wszelkiej aktywności duchowej. „Religia w granicach samego rozumu” (Kant) - nie można dojrzewać do wolności bez wcześniejszego powierzenia jej jednostce.

2. prowadzoną od zewnątrz

Cecha charakterystyczna dla czasów nowożytnych - zmiana realiów politycznych, pojawiają się państwa narodowe; rywalizacja a nie jedność; powstanie wielu kościołów w wyniku reformacji.

Kartezjusz - uważany za czołowa postać krytyki chrześcijaństwa, choć filozofia nowożytna jest z natury poza chrześcijaństwem.

Zaczyna nabierać znaczenia panteizm. W czasach nowożytnych przybiera formę naturalistyczną - jedność poprzez podporządkowanie tego co duchowe temu co naturalne.

Bóg tożsamy z przyrodą, jest częścią składową. Odrzuca się jego osobowy charakter.

W czasach oświecenia popularny jest pogląd - deizm - odrzucenie poglądu o nieustannym kierowaniu świata przez Boga, odrzuca religie objawioną na rzecz naturalnej . Między deizmem, a panteizmem istnieje związek - są aspektami tego samego zjawiska - ustalenie metafizycznej jedności świata. Deizm czyni to poprzez ograniczenie i wykluczenie roli Boga w funkcjonowaniu świata, a panteizm tworzy pojęcie Boga bliskie lub tożsame ze światem. Obu nurtom patronuje B. Spinoza - stworzył on monistyczną, jednorodną teorię świata. Zasadnicza role odgrywają: specyficzne rozumienie powołania filozoficznego oraz żywą tradycja judaistyczna. Obie wysuwają na plan pierwszy wartość wolności. Najdalej posunięta w nich jest racjonalizacja religii. Pozostali w konflikcie z kościołem, związani byli z ateizmem.

T. Hobbes - nazwać świat Bogiem to zaprzeczyć jego istnieniu. Uważał problem panteizmu i deizmu za bardzo skomplikowany.

Ateizm - negacja Boga. Jest to typ ludzkiej postawy - konsekwentny ateista powinien milczeć na temat Boga. W Wielu poglądach nieistniejący Bóg jest tym samym czym istniejący dla teistów Bóg.

„Przeciw matematykom” - wysuwane dowody na istnienie Boga maja taka sama moc perswazji co na jego nie istnienie.

F. Bacon - ateistami czyni ludzi mało dawka filozofii, a duża dawka zwraca ich ku Bogu.

Ateizm wprowadza walkę kościołów. Posługiwali się terminologią konfesyjną. Lukrecjusz „O naturze rzeczy” - ewangelia walczącego ateisty. Przejawiają dbałość o stronę organizacyjną, maja potrzebę zrzeszania się.

Marechal - „Słownik ateistów”

Obrzędowość religii jest ważnym elementem ateistów. Jednym z elementów oskarżenia Sokratesa jest element wewnątrz religijny.

Klemens z Aleksandrii - uważał za ateistę tego, kto nie znał prawdziwego Boga.

libertynizm - wolnomyślicielstwo - sceptycyzm - chęć uwolnienia się od więzów religijnych.

XVIII wiek - słowo libertyn = filozof, a w Anglii uważano libertyna za rozpustnika.

P. Bayle - teoretyczne rozważanie problemów wiary nie ma nic wspólnego z religijnością.

Odwoływanie się do Spinozy doprowadziło do utożsamienia z materializmem. Połączenie to jest typowe dla XVIII wieku.

Holbach - nic nie wyrządziło większej krzywdy człowiekowi niż religia - stała się źródłem nieszczęść ludzkich. Należycie badana przyroda dostarczyć może człowiekowi wszystkiego do szczęścia.

Platon - odwoływał się do wyjaśniania mitologii, później rozumem próbował tłumaczyć - jednak obie dziedziny ze względu na istotę tego co jest są nierozerwalnie złączone.

JEDNOŚĆ, A RÓŻNORODNOŚĆ ŚWIATA

1. Monizm - monos -> jeden

U podstaw różnorodności świata tkwi jedna substancja, występując a w dwóch postaciach:

1. teoria identyczności (B. Sponoza) - istnieje jeden rodzaj substancji posiadający właściwości duchowe i cielesne (panteizm)

2. immanentny (Hume) - ani dusza ani ciało nie są ostatecznymi czynnikami z jakich składa się przyroda. Są to jedynie układy elementów dane w doświadczeniu, aktualnie są treściami świadomości lub mogą się nimi stać. Nazywa się je tworami immanentnymi

2. Dualizm - duo -> dwa

Stanowisko głoszące, że istnieją 2 rodzaje substancji - materia i duch. Wyznaczana jest przez stosunek duszy do ciała, przez relacje między tym co psychiczne i fizyczne. Pomiędzy tymi zjawiskami zachodzą związku.

1. interakcjonizm - wzajemne działanie, negacje substancji przeciwstawnych: duszy i ciała

2. paralelizm psychofizyczny - zakłada równoległy przebieg zjawisk obu kategorii.

Formy dualizmu:

• skrajny - św. Augustyn (IV/V wiek) i Kartezjusz (XVII wiek)

• umiarkowany - Tomasz z Akwinu i Arystoteles (poglądy bardziej powszechne - samoistnie funkcjonują ciała - są bytami substancyjnymi, w każdej rzeczy wyodrębniamy formę i materię; gdzie materia ciała jest tworzywo, forma człowieka - dusza ludzka)

Kartezjusz - substancja stworzona to rzecz rozciągła; rzecz myśląca to myślenie.

3. Pluralizm - wiele

Wielość bytów, światów

W V wieku p.n.e. Empedokles (substancje materialne i żywioły) i Anaksagoras (istnieje wiele niezależnych pierwiastków). Obaj podkreślają charakter materialny.

G. Leibniz - wielość światów duchowych. Monady (jednostka) są niezależne od siebie, stanowią podstawę rzeczywistości, są ośrodkami energii. Charakter spirytystyczny

ONTOLOGIA

IDEALIZM ONTOLOGICZNY

W powiązaniu z filozofia Platona

Podstawowe założenie - prawdziwa egzystencja przysługuje ideom. Są one niezależne od pozostałych rzeczy, są one pierwotne.

Platon - okres złotej kultury epoki helleńskiej. Urodził się w 427 roku w Atenach, gdzie spędził całe życie.

Podstawą świata nie może być świat zmysłowy - cechuje go zmiana, natomiast dla Greków było to niedoskonałe. Doskonałość kojarzona była poprzez stałość, wieczność, niezmienność. Uważa, że nie ma jej w świecie fizycznym. Twierdził, że istnieją dwa światy (przeciwstawne):

• świat rzeczy - zjawiskowy, w którym funkcjonuje człowiek

• świat transcendentny - świat idei (samo pojęcie istniało wcześniej)

idea = kształt = forma -> eidos (pojęcie używane wcześniej przez Ksenofanesa, Demokryta jako termin potoczny)

Platon uczynił z tego terminu podstawę pojęcia. Nie przedstawił nigdzie pełnego obrazu idei. W Dialogach przedstawił swoja koncepcję, zaczerpniętą od Pitagorasa i jego uczniów, Sokratesa.

Parmenides - istnienie jednego bytu (niezmienność, stałość)

Sokrates - tematem zainteresowania człowieka pojęcie stałe (etyka), niezmienne (szczęście, miłość). Czy pojęcia stałe nie mogą dotyczyć całości życia?

Idea - wyabstrahowana i oderwana od rzeczy wspólna istota gatunkowa, która dostępna jest w pojęciach ogólnych. Stanowiła ona samodzielny świat nadrzędny wobec świata empirycznego.

Jedność - jest logiczna - istnieje w umyśle człowieka jako pojęcie. Powstaje w wyniku nagromadzenia się obrazów, identycznych faktów co prowadzi do powstania wielości jednorodnych. Drugi pogląd jedności to nadać sens metafizyczny wydarzeń - tworzy i kształtuje siłę rzeczywistości - wieczne źródło powstawania jednorodnych egzemplarzy.

Platon stwierdził, że istnieje tylko jeden świat - idei - jest on pierwotny i nie jest wytworem umysłu człowieka. (idealizm obiektywny - niezależność istnienia świata od rzeczy i umysłu ludzkiego)

Koncepcja człowieka - związana z poglądami o duszy. U Platona wyróżniono naturę świata fizycznego (złożony z ciała i duszy). Wyższość duszy - samorzutne działanie, nieśmiertelność.

Doktryna o potrójnej naturze duszy

• jest ona rozumna

• jest ona popędliwa (męstwo)

• jest ona pożądliwa (panowanie nad sobą)

Wiedza o ideach ma być dana duszy niezależnie od doświadczenia zmysłowego, jest wrodzona, ulega pamięciowemu utrwaleniu. Dusza poznając czerpie sama z siebie, czerpie z własnych przykładów świadomości. Proces poznania, uczenia się nie był procesem zdobywania nowych umiejętności, ale jest to przypominanie lub odtwarzanie przez duszę rozumna tego, co jest w niej już zawarte. Pojawienie się jest okazją by dusza podjęła wyzwolenie własnych wspomnień -> teoria anamneza (anamnezis - przypomnienie)

Człowiek może być wiedzą - Platona interesowało co jest przedmiotem tej wiedzy.

Mit o jaskini - wyraz rozważań o polityce - powrót do jaskini tego, którzy uwolnił się z kajdan, celem uwolnienia tych, którzy pozostali tam. Symbol: powrót filozofa - polityka - z myślą o wybawieniu innych. Prawdziwy polityk nie lubi rządzenia i władzy, wykorzystuje je w służbie państwu i społeczeństwu dla urzeczywistnienia dobra.

Zastanawiał się co może spotkać tego, który ponownie wchodzi do jaskini - ze światła w ciemność. Może być niezrozumiany i odrzucony (aluzja do śmierci Sokratesa). Chciał uzmysłowić z czym wiąże się odsłonięcie iluzji, jaka lubią otaczać się ludzie. Burzy to pewien nieokreślony sposób życia - gra pozorów. Ten kto przynosi przesłanie prawdy (ontologicznej) może zostać przez nich potępiony i niezrozumiany.

Idealne państwo Platona - utopia spekulatywna. Jej cechą nadrzędną jest pragnienie podporządkowania polityka teoretykowi. Prawda realizuje się tylko w idealnych wyobrażeniach, tworzy obraz w oparciu o przemyślenia co do doskonałości człowieka, postawieniu mu wysoko poprzeczki w odniesieniu od praw i obowiązków.

Człowiek jest istotą świadomą swego zagrożenia w świeci przemijania. Poprzez poznanie bytu idealnego szuka on harmonii.

Platon wychodzi od rozważań nad sprawiedliwością - łączy z głęboką świadomością dobra i zła, z przekonaniem supremacji rozumu nad namiętnościami. Człowiek - jako istota społeczna, oznacza wspólne gromadzenie się ludzi - nie jest samowystarczalny.

Wspólne mieszkanie - państwo -wspólnota rolników, rzemieślników, strażników i filozofów. Jest to świat który do tej pory jeszcze nie zaistniał. Dużo miejsca w swoich rozważaniach poświęcił prawu - ma ono prowadzić do uzyskania szczęścia w całym państwie. Podporządkowanie jednostki ma służyć dobru ogólnemu. Porządek społeczno-polityczny nie powinien różnić się od porządku wszechświata, kosmicznego. Obydwie zasadzają się na proporcjach matematycznych. Dowodem - model idealnego państwa oparty na równości klasowej, równości cnoty i pełnionych funkcji. Stan równości można osiągnąć poprzez racjonalizację samego siebie, podporządkowanie tego co jest irracjonalne.

Państwo ludzi obowiązkowych, kompetentnych, świadomych swojej przynależności, kierujących się rozumem.

Polityk - wiedza praktyczna dotyczy dziedziny wywarzania dóbr materialnych, rozprawia o umiejętnościach politycznych - zdolność wydawania poleceń oparta na znajomości kwestii (przygotowanie merytoryczne).

Ustrój państwa wart jest tyle ile ludzie którzy się za nim opowiadają i przestrzegają jego reguł i przepisów. Ludzie nieodpowiedzialni nie mogą być przydatni politycznie dla kraju. Doszedł do pojęcia SOFOKRACJA - mędrcy + aparat policyjno-wojskowy.

Hegel - podstawy idealizmu stworzył opierając się ogólnych założeniach, modyfikując je nieco.

Podstawa rzeczywistości - idea absolutna - byt, który warunkuje wszelkie procesy i przejawy świata przyrodniczego. Idea absolutna jest jedyna, a jej przejawy w wielkości świata empirycznego. Absolut charakteryzuje rozwój, idea absolutna podlega zmianom od form prostych do bardziej złożonych.

2 problemy: jedność i własność idei (zmiana i rozwój)

stanowisko spirytualizmu - sprowadza się do tezy - w świecie rzeczywistym istnieją tylko byty duchowe- podstawa rzeczywistości duch. Punktem wyjścia jest świadomość samego siebie jako jednostki czynnej, obdarzonej wolą.

G. Berkeley (XVII/XVIII wiek) - określany jako przedstawiciel idealizmu subiektywnego. Dla niego nic nie istnieje obiektywnego poza duchem, jest ona zdolna do posiadania idei - wiec są one bytami samodzielnymi, mogą istnieć poza umysłem ludzkim. Odrzuca on idealizm platoński. Istnieją one jako te, które są przejawami istnienia substancji duchowych. Nie uznaje on samodzielnego istnienia przedmiotu poznawanego poza świadomością człowieka - to jest przedmiot poznania.

Uznaje się tą filozofię jako skrajną - przejawia się w immaterializmie - nie uznaje samodzielnego istnienia materii, rzeczy jako takiej. Świat fizyczny jest rezultatem funkcjonowania stanów świadomości.

de Biran - podkreślał czynniki aktywne świadomości - faktem najistotniejszym - pokonywanie oporów w świecie zewnętrznym. Wysiłek poucza nas, że jesteśmy ośrodkiem energii, z drugiej strony zapoznaje nas z obcymi ośrodkami, jakie stanowią z nami ogół. Doznanie oporu - źródłem znajomości podmiotu jak i przedmiotu jest doznanie.

Renouvier (XIX wiek) - twórca monadologii - sprowadza rzeczywistość do punktów energetycznych (niematerialne ośrodki pozbawione ciągłości). Nazywano ten pogląd personalizmem - podstawą pojmowania istoty bytu było subiektywne doświadczenie własnej osobowości.

Spirytualizm nie dostrzega konieczności w przyrodzie. W świecie materialnym istnieje stopień wolności. Boutroux stwierdził, że panowanie w świecie przyrody nie oznacza wykluczenia z niego wolności. Nauka nie wykrywa związków koniecznych - jest to tzw. kontyngentyzm (brak konieczności)

MATERIALIZM

Stanowisko przeciwstawne idealizmowi ontologicznemu. Byt materialny, natura jest istotą świata. Pierwotność świata materialnego do idealnego.

Reprezentanci: jońscy filozofowie przyrody. Twórcą jest Demokryt z Abdery (V/IV wiek p.n.e.) - stworzył atomistyczną teorię rzeczywistości. Opiera się ona na 3 składnikach:

• atom (niepodzielna cząstka)

• ruch mechaniczny (umożliwia poruszanie się w przestrzeni)

• przestrzeń (próżnia) absolutna

Cała rzeczywistość skład się z atomów. Łączą się one, tworzą świat. Ich atrybutem jest ruch. Atomy są wieczne, nie maja początku, ani końca. Poruszają się w próżni - jest ona również wieczna. Znalazł zwolenników swojej teorii: Epikur, Lukrecjusz, Holbach, Diderot.

Demokryt w polityce wskazywał na dobro ogółu, interes państwa. Ogólna normą w każdym ustroju był obowiązek zahamowania obowiązującego ładu. Demokracja - najwyżej ceniona, stwarza ogólny dostęp do wolności. Sposób korzystania z niej musi być umiarkowany, ulega inaczej zagubieniu praworządność i sprawiedliwość.

Interesował się mechanizmem zdobywania i wykorzystywania władzy. Kwestia dojrzałości jednostek wybranych do sprawowania urzędów. Ideałem dostęp (równy) obywateli do urzędów pod warunkiem wyboru najlepszych.

Pogląd Demokryta to krytyka tradycyjnej greckiej religii - rozprawa z przeżytkami religijnymi - odrzucał wyobrażenia mitologiczne. Próbuje uzasadnić genezę religii - wyobrażeń człowieka o Bogu. - strach przed tym co nieznane. Nie wyrzeka się wyobrażeń boskich w religii ludowej. Dowodził, że bogowie zbliżają się człowieka, jedne obrazy czynią dobro, inne szkodzą. Obrazy bogów są wieczne i nieśmiertelne. Mówią ludziom o przyszłości. Uważa się go za twórcę ateizmu, choć niesłusznie. Tłumaczył zjawisko religii.

Uchodził za twórcę determinizmu przyrodniczego. Porządek świata zdeterminowany przez przyrodę. Przedstawiciele tego nurtu podkreślali istnienie prawidłowości w przyrodzie, uważali za swoje zadanie wykrywanie praw rządzących w przyrodzie.

Energetyzm - odmiana materializmu.

Ostwald (XX wiek) - twórca energetyzmu - jedyna substancją jest energia - założenie to potraktowane jako podstawę poglądu na świat.

ATRYBUTY WŁASNOŚCI RZECZYWISTOŚCI

DETERMINIZM

Podstawy stworzył Demokryt - uznaje że podleganie prawom jest powszechną własnością świata, Poprzez pryzmat przyczyny i prawa możemy świat zrozumieć.

Determinizm matematyczny - P.S. Laplace (XVIII/XIX wiek) - francuski filozof - uważał, że jeden wzór mógłby stanowić postawę wszystkiego co się stanie. Miał służyć do stwarzania dowolnych stanów przeszłości. Kosmos widział jako mechanizm, którego umysł nie może ogarnąć. Wszystko dzieje się z niewzruszona koniecznością. Celowość jest pozorna, zawsze dzieje się to co w danych warunkach dziać się musi. Świat taki nie ma celu, nie rozwija się w żądnym kierunku. Świat po prostu jest. Zadaniem nauki jest opisywanie ilościowe tego co jest. Zjawiska mechaniczne są prototypem zjawisk w przyrodzie, są zmienną układów cząstek. Możemy określić go jako determinizm jednoznaczny.

1. determinizm jednoznaczny

Obowiązują trzy zasady:

• prawidłowości - wszystkie zjawiska podlegają prawom - nie dopuszcza się zjawisk nieprawidłowych

• przyczynowości - każde zjawisko ma przyczyną i skutek, nie ma bezprzyczynowych zjawisk, wszystko opiera się na tym związku.

• konieczności (jednoznaczności) - jednakowe przyczyny w jednakowych warunkach wywołują jednakowe skutki. Wszystko jest wyznaczone jednoznacznie przez przyczyny i prawa.

• determinizm statystyczny

Jest to wersja umiarkowana. Nie uznaje zasady jednoznaczności , głosi że iż wszystko wyznaczone jest przez przyczyny i prawa, ale nie w sposób jednoznaczny.

Na gruncie kwantowym - występuje sytuacja gdy dany stan nie determinuje jednego stanu, ale kilka (zasada nieoznaczoności Heisenberga). Sprowadzona do przewidywań i prawdopodobieństwa.

INTERDETERMINIZM

Opiera się częściowo na zaprzeczeniu determinizmu. Nie wszystkie zjawiska podlegają prawom i opierają się o przyczynę i skutek. Ogranicza on lub odrzuca jedną z podstawowych zasad (przyczynę lub prawidłowość)

1. interdeterminizm klasyczny - ogranicza każdą z tych trzech zasad determinizmu jednoznacznego. Żadnej jednak nie odrzuca całkowicie. Nie każde zjawisko ma przyczynę i skutek. Istnieją przypadki - akty wolnej woli. Nie zawsze w tych samych warunkach musi dziać się to samo. Niegdyś głoszono, że istnieją 2 strefy przyrody - jedna podlegająca zdeterminowaniu i społeczna - nie podlegająca. Aktualnie odchodzi się od tego.

2. interdeterminizm nieklasyczny - mieści się cała reszta stanowisk, Gdy odrzuca jedną z zasad determinizmu jednoznacznego.

FINALIZM

Finalizm (finis) - koniec, cel

Teleologia (teleos) - zmierzający do celu - głosi, że nie przyczyny, prawa i konieczności lecz cele wyznaczają przebieg zjawisk w rzeczywistości. Wprowadza na miejsce determinizmu pojęcie celu.

Finalizm - przyszłość wyznacza przeszłość i teraźniejszość. Cel ujmowany jako przyszły stan zjawiska wyznacza jego koniec.

1. finalizm zewnętrzny (religijny) - podkreśla źródło celowości, które jest zakorzenione poza rzeczywistością, skierowane na Boga.

Odwołanie do Platona, który sformułował zasady jako zhierarchizowane wartości:

1. celem istnienia części jest służenie całości

2. celem części niższych jest służenie całości i części wyższym

Tomasz z Akwinu - piąty dowód na istnienie Boga - w świecie panuje porządek. Stąd źródłem harmonii jest Bóg

Ch. Wolf (XVII/XVIII wiek) - krytyka wyjaśnień deterministycznych.

2. finalizm wewnętrzny (biologiczny) - bazuj na celowości w przyrodzie ożywionej. Celowa jest struktura organizmów żywych. Celowe jest ich zachowanie. Celowość tkwi wewnątrz danego zjawiska, czy tez organizmu. Przykład: witalizm w biologii - materia żywa różni się od nieorganicznej siłą życiową; neowitalizm - początkowy ewolucjonizm.

CZY ŚWIAT PODLEGA ZMIANIE?

CYKLIZM

Forma statycznego traktowania rzeczywistości. Jeśli świat nie ma określonego celu, lecz jest zamkniętą całością, rządzona prawami mechanicznymi, przypuszczać możemy że konfiguracja jego części składowych może się powtórzyć . W czasie tym powtórzenie może nastąpić wielokrotnie. Świat porusza się po okręgu koła, zmierzając do punktu wyjścia - idea wiecznych powrotów świata.

Heraklit - świat, który rozpoczyna się w ogniu. W walce przeciwieństw ginie i wraca do swej prazasady - ognia. Zawrócenie koła wszechświata 10 800 lat trwa obieg.

Stoicy - podtrzymują tezę Heraklita - powołują się na stałość przyrody. Światy podobnie, powtarzają się w nich zdarzenia, osoby.

F. Nitzsche - uzasadniał naukowo idee wiecznych powrotów świata - stąd zasada zachowania energii. Idea powrotów - kłopotliwa dla człowieka, by ją przezwyciężyć należy dokonać przewartościowania swych poglądów - rewizja zmian i zachowań ludzkich.

Wg, niego świat jest wieczny - bez początku i końca. Odwoływał się on do ustaleń fizyków i chemików, wyników Kalwina - dzięki temu stwierdził że wymagałoby to określenia że świat jest skończony, a on zaprzeczał temu poglądowi. Dla niego świat oznacza ilość energii określona przez ośrodki. Dokonują się w nich przemiany, ale wszystko się powtarza, nie może powstać nic nowego, bo świat nie jest zdolny by powstało cos nowego. Świat jako całość był stałą ilością energii, świat jest bezcelowy - gdyby istniał zostałby osiągnięty. W świecie dokonują się różne procesy, nigdy nie nastąpi bezruch.

Odrzuca idee Boga jako twórcy, życia pozagrobowego. W zamian dawał świat bezcelowych przemian energetycznych,. Jego cechą - nieśmiertelność, polegająca na tym że wszystkie istoty powracać będą na nowo, by znowu żyć i cierpieć. „Nicość i bezsenność ma być wieczna”

EWOLUCJONIZM

Stanowisko przeciwne, mówiące o kierunku rozwoju i celu świata, który tworzy nowe jakości. Nie jest to pogląd jednorodny.

ewolutio -> rozwój. Poglądy opierają się na dokonaniach XIX wiecznych badaniach przyrodniczych i naukowych.

Przedstawicielem i twórcą jest H. Spencer (XIX wiek). Świat ze swej natury zdolny jest do rozwoju, do wytwarzania czegoś nowego. Odrzucił idee koła, czy czegoś zamkniętego lub ograniczonego.

Arystoteles - działanie jest cecha bytu, a w przyrodzie panuje samorzutność i rozwój.

Przed Spencerem idee rozwoju wprowadził Hegel - rozprawiał o teorii rozwoju absolutu i jego idei, rozwijającej się poprzez przeciwieństwa - na tym się skupiał.

H. Spencer korzystał z teorii rozwoju gatunków Darwina. Czynnikami ewolucji gatunkowej była:

1. zmienność

2. dziedziczność

3. dobór naturalny jako wynik walki o byt

Na tych ustaleniach Spencer stworzył swój systemat ewolucyjny bazujący na prawach integracji i dezintegracji. To co w początkowych fazach rozwoju przedstawia się jako zbiór elementów luźno ze sobą powiązanych, z czasem różnicuje się i zespala poprzez różnorodne związki.

Koncepcje ewolucjonizmu dają impuls do sformułowania poglądu, iż życie społeczne jest skutkiem ewolucji biologicznej - to próbował uzasadnić Spencer. Uważał, że rzeczywistość jest nierozpoznawalna, ale zarys świata był obrazem ewolucjonistycznym. Dokonuje się w tym procesie zróżnicowanie części składowych świata i coraz doskonalsza ich spójność. Ewolucja - poprzez rozwój organiczny, aż do nieorganicznego. Społeczeństwo było dla niego innym organizmem. Wskazywał na podobieństwa - np. walka o byt - motorem strachu - to on rodził powstanie instytucji społecznych (od religii do armii). Proces rewolucji dokonywał się podobnie lecz nie jednakowo. Zmiana jedności w kierunku różnorodności, luźnych grup społecznych w kierunku coraz to większej specjalizacji instytucji. W ten sposób tłumaczył, że społeczeństwo jest pewnego rodzaju organizmem, para biologicznym, agregatem ponadorganicznym. Podlega prawom świat, społeczeństwo rozwija się do momentu gdy osiągnie stan niemożności przemieszczania energii - szczyt ewolucji, później proces rozkładu (podobnie jak z każdym organizmem żywym).

Rozwój - proces, który rodzi nowości, różnorodność, na bazie którego powstają wyższe formy. Proces przemian kierunkowych od form prostych do stanów bardziej złożonych. Cechy rozwoju:

1. istnieją zjawiska o różnym stopniu złożoności

2. zjawiska bardziej złożone powstają z mniej złożonych

3. zjawiska bardziej złożone podlegają prawom wspólnym, zjawiskom prostym oraz prawom specyficznym (tylko dla nich charakterystycznych).

Rozwój w świecie ma charakter jakościowy - ze zjawisk jednego typu powstają zjawiska jakościowo różne.

Kierunkowy rozwój zawiera w sobie element czasu. Jest on wpisany w charakterystykę rozwoju rzeczywistości. Po raz pierwszy chrześcijaństwo wypracowało koncepcję czasu historycznego. Zalążki pochodzą ze Starego i Nowego Testamentu, przedtem nie istniały ściślejsze więzi pomiędzy ludźmi, obce było pojęcie rodzaju ludzkiego, a bez tego niemożliwe było tworzenie teorii dziejów ludzkich.

Momenty trwania ludzkiego:

1. jedność ludzi z Bogiem (raj)

2. zerwanie więzi (grzech nieposłuszeństwa i trwanie tego zerwania - dzieje ludzkie)

3. powtórne połączenie (raj)

Św. Augustyn - traktat o Państwie Bożym (413-426 rok) - analiza drugiego etapu dziejów społecznych podzielona została na dwa obozy:

1. pod przywództwem Boga (państwo boże - civitas dei)

2. dostępny Szatanowi (civitas terrena)

Istota dziejów to nieustanna walka pomiędzy państwami, zakończona zwycięstwem państwa bożego - oznacza przyrost dobra, zakłada postęp.

Ponieważ Dzieje kształtują według planu boskiego nie są chaotycznym nagromadzeniem faktów - posiadają sens.

DIALEKTYKA - TEORIA ROZWOJU RZECZYWISTOŚCI

Dialektyka (dialogos - rozmowa) to całokształt umiejętności prowadzenia sporów, dochodzenie do prawdy, mądrości

Homer - dialektyka to wewnętrzne rozważania, mające na celu rozwikłanie sporów.

Sokrates - dialektyka to biegłość w mówieniu

Przez wieki uważano ja za umiejętność rozprawiania - poprzez rozmowy wykazanie sprawności myślenia i rozumowania. Zmiana w pojmowaniu nastąpiła w XIX wieku.

Hegel ujął w teoretyczną całość, przeciwstawił ją metafizycznemu uwikłaniu myśli ludzkiej. Zakładał logiczno-ontologiczną jedność rozumu i rzeczywistości. Jedność myśli i jej treść „ Wszystko co jest rzeczywiste jest rozumne, a to co rozumne jest rzeczywiste”.

Dołączenie myśli ma wyraz idei Absolutu. Dostosował do tej teorii wizje rozwoju (myśli i jej treści). Jako pierwszy sformułował prawa dialektyki i prawa szczegółowe, odnoszące się do aspektów idei absolutnej. Twórca:

• prawa powszechnego rozwoju

• prawa przechodzenia zmian ilościowych w jakościowe

• prawa negacji negacji

• prawo jedności i walki przeciwieństw

Pierwszy odkrył rozwój dialektyczny w społeczeństwie. Przedstawił świat przyrody, społeczeństwa, myślenia jako jednolity proces.

Marks i Engels odniosą stworzoną teorię rozwoju do realnie istniejącego bytu materialnego.

TEORIA POZNANIA

Przedmiot poznania zaowocował 2 stanowiskami - idealizmem i realizmem poznawczym.

Poznanie - pewnego rodzaju czynności psychiczne (akty poznawcze) i efekty poznania (treści poznania)

Akty poznawcze - spostrzeganie, przypominanie, wydawanie opinii, twierdzeń, sądów. Należy do nich również wnioskowanie

Podmiot poznania - osoba poznająca, choć również inne organizmy

Przedmiot poznania - to co jest poznawane; w wersji heglowskiej - idea absolutu; w wersji platońskiej - idea

W dziejach filozofii różnie nazywano przedmiot poznania.

Poznanie - relacje zachodzące między przedmiotem a podmiotem poznania.

Różne kategorie poznania:

1. deskryptywna - poznać coś, to znaczy opisać to, wymienić cechy, własności, ich układ

2. genetyczna - poznanie sprowadza się do opisu przyczyny zjawiska

3. operacjonistyczna - sens poznania upatruje się w działaniu ludzkim, dokonać przez perspektywę działania człowieka

4. ejdetyczna - poznanie bezpośrednie danego zjawiska, jego istoty, wgląd w nią

IDEALIZM POZNAWCZY

Przedmiot poznania widzi w subiektywnych przeżyciach podmiotu (świadomość). Próbuje podpowiedzieć na pytanie czy przedmioty w otoczeniu są niezależne od ich postrzegania, czy cechy własności są im obiektywnie dane, czy tez my je nadajemy (czy są subiektywne)

J.Locke (XVII wiek) - twórca empiryzmu - sformułował poglądy o cechach podstawowych, dzieląc je na obiektywne (kształt, masa) i subiektywne (smak, zapach, kolor)

G. Berkeley (I połowa XVIII wieku) - ustosunkował się do podziału Locke'a, kwestionując jego niektóre aspekty. Podział jest nieistotny, ze względu na to że nawet cechy podstawowe są subiektywne i są powiązane z postrzegającym podmiotem. Rzecz jest zespołem jakości zmysłowych. Nie ma różnicy pomiędzy cechami przypisywanymi potocznie, a tymi umiejscowionymi w świadomości. Wszystko to nasze idee. Istnienie rzeczy polega na tym, że są one przez umysł postrzegane. Egzystencji, poza poznającym podmiotem, mieć nie mogą. Każda rzeczy jest kompleksem wrażeń. Bez materialnego substantu jakości w naszej świadomości nic by nie istniało. Jeśli egzystencja rzeczy ograniczona jest jedynie do postrzegania ich, oznaczałoby to brak ciągłości. Odrzucając watek teologiczny (Bóg jako podmiot) popadamy w abstrakcję.

Solipsyzm (solus ipse - ja sam)- skrajne stanowisko - przekonanie iż ja sam i moje stany świadomości ze mną, a więc wszystko co jest na zewnątrz mnie warunkowane jest poznaniem. Istnieje jedna, ogólna świadomość.

Realizm poznawczy - występuje w dwóch wersjach: naiwny realizm i krytyczny realizm

naiwny realizm - skrajne zaprzeczenie idealizmu Berkeley'a. Opiera się na stwierdzeniu, że przedmioty mają jakości zmysłowe, posługują im, charakteryzują je. Przedmioty postrzegania są od nas niezależne, czy je postrzegamy czy też nie. Maja obiektywną, samodzielna egzystencją.

Podmioty poznajemy zmysłami tak, jak one rzeczywiście istnieją. Wszystko jest pozornie słuszne, choć tezy te nie są możliwe do pogodzenia z pewnymi tezami z psychologii. Brak ścisłej, ilościowej proporcji pomiędzy natężeniem czucia, a siłą naprężenia. Zdolności poznawcze osoby poznającej są niejednakowe - mogą prowadzić do nieścisłości.

Doprowadziło to do wytworzenia stanowiska krytycznego - są wobec podmiotu transcendentne, zewnętrzne. W świadomości świat zewnętrzny może być obecny pojęciowo. Jakościowe cechy są uświadomionym doznaniem podczas zmysłowego postrzegania przedmiotów. Rzeczywistość zewnętrzną nie odbija się w naszej świadomości jak w lustrze, bo przy poznawaniu podmiot zachowuje się w sposób aktywny. Zgodnie z tym kierunkiem poznając przedmioty otoczenia i rzeczy nie poznajemy istoty rzeczy, nie dochodzimy do prawdy absolutnej. Świat rzeczywisty poznajemy widząc prawdy względne. Poznanie nie jest czymś skończonym i pewnym. Każdy poznaje na miarę swoich możliwości.

Podstawy podmiotu poznającego

1. dogmatyzm - oparty na zasadzie autorytetu. Bez zbadania jego kompetencji. Ni charakteryzuje się samodzielnością myślenia, kontrolę przekazywanych informacji. Postawa ta uznaje dane tezy i twierdzenia bez uzasadnienia naukowego. Charakteryzuje bezwarunkowe zaufanie umysłu, przekonanie że wszystko może być poznane. Jest to postawa szkodliwa dla zdobywania wiedzy i jego postępu. Autorytety bywaj zawodne. Odrzucając uzasadnienie rezygnuje z naczelnego postulatu metodologii. Sprzeczna z gnoseologią - nadanie znaczenia poznania, możliwości poznawczych przedmiotu. Jest to postawa bierna podmiotu.

2. sceptycyzm - utożsamiany z kierunkiem filozofii z epoki hellenistycznej - Pirron z Elidy (IV wiek p.n.e.) - to on wprowadził skrajny sceptyzm. Opiera się on na dwóch przesłankach:

• umysł z góry nie ufa temu co jest przedmiotem refleksji

• brak zaufania do zdolności poznawczej człowieka bez jej zbadania - nic nie może być poznane w sposób pełny

Przeciwko niemu postuluje nauka - poznajemy prawdziwie, skoro skutecznie działamy. Złudzenie, niedoskonałości języka, różne odmiany charakteru maja stać na drodze poznania. Gdy jednak zdajemy sobie sprawę ze źródeł błędu nie można zakładać jego nieuchronności. Kierunek ten budził opór. Wersje umiarkowane sceptycyzmu:

1. agnostycyzm - odrzucenie możliwości poznania istoty bytu uważając ja za nierozpoznawalną.

D. Hume - opiera się na krytyce związku przyczynowego; mamy trzymać się doświadczenia zmysłowego; liczą się tylko zaistniałe zdarzenia, teksty; po zjawisku następuje kolejne; możemy stwierdzić tylko kolejność zdarzeń; nie możemy wnioskować o przyczynowo-skutkowym związku - to jest efekt naszego przyzwyczajenia.

Kant - twierdził, że niemożliwe jest poznanie istoty rzeczy - nie możemy poznać normeny (istota rzeczy, poznajemy natomiast fenomeny (zjawiska)

2. pozytywizm poznawczy - teza o ograniczeniu zakresu badań naukowych do faktów intersubiektywnie sprawdzalnych - które można ocenić z różnych perspektyw. Ważny jest również opis - postrzegany za właściwe zadanie nauki.

3. probabilizm - stanowisko, które przypisuje poznaniu większy lub mniejszy stopień prawdopodobieństwa

Sceptycyzm nie ogranicza się do negacji, ale również do uzasadnienia. Toruje drogę do krytycznej teorii poznania.

Kartezjusz (XVII wiek) - rozpoczął on od sceptyzmu metodycznego. Argumenty sceptyków wykorzystał do poszukiwania zasady.

3. krytycyzm - jako postawa mówi o zaufaniu świadectwa osób kompetentnych w danej sprawie. Podkreśla samodzielność przemyślenia problemu i zajęcie stanowiska. Ważne jest uzasadnienie.

G. Leibnitz - postulat uzasadnienia w nauce. Zakłada kontrolę założeń, uświadomienie sobie dlaczego postępuje w dany sposób. Krytycyzm jako postawa powinna być obecna w nauce, mieć charakter powszechny (zwłaszcza filozofia)

METODY POZNANIA

RACJONALIZM

Racjonalizm (ratio - rozum) - głosi pochwałę poznania opartego na rozumie, przeciwstawiając irracjonalizmowi. Poznanie powinno się opierać o środki przyrodzone człowiekowi, krytycznie odnosi się do poznania opartego na źródłach nadprzyrodzonych, na rozumie, na emocjach. Podkreśla znaczenie poznania naukowego, a także nauk matematycznych i przyrodniczych. Poznanie oparte na objawieniu, uczuciach, wróżbach nie zasługuje na to by je brać pod uwagę.

Intuicjonizm - H. Bergson - przeciwstawiał analizie racjonalnej intuicję - pozwala poznać rzeczywistość bez sfery zjawiskowej, poznać istotę rzeczywistości.

Mistycyzm - nurt, który podkreśla istnienie ekstazy mistycznej - przynoszącej olśnienie, zyskując subiektywną pewność istnienia bóstwa.

Skrajna odmiana racjonalizmu twierdzi, ze poznanie nie pochodzi z doświadczenia. Dowodem - sądy ogólne i uzasadnione, które nie są osiągalne na drodze doświadczenia (podobnie sądy konieczne). Geneza powstania - spór dotyczący idei wrodzonych (Kartezjusz), rozstrzygany na korzyść empiryzmu potwierdza że niemożliwe jest rozprawianie o jednostce, ale możliwe jest rozpatrywanie doświadczenia całego gatunku.

Racjonaliści błędnie sadzą, że rozum umie odkryć istotę bytu. Twórca racjonalizmu nowożytnego - Kartezjusz (1596-1650). Napisał on „Rozprawę o pierwszej filozofii”, „Zasady filozofii”, „Namiętności duszy”. Główne tezy:

• autonomia myślenia w sensie samowystarczalności i niezależności myślenia od ciała i doznań zmysłowych. Rozwinął ja w dziedzinie poznania metodologii i antropologii filozoficznej. Oznaczało to odejście od pryzmatu wiedzy objawionej i sensualizmu (tylko zmysły dają gwarancję poznania świata)

• zerwanie z wyjaśnieniem przyrody, jako źródłem nadprzyrodzonych sił. Zamiast zakładać wielość werbalnie określonych cech, on wielorakość zjawisk sprowadził do mechanicznego ruchu prostych cząstek. Charakteryzował się zespoleniem autonomii myślenia z mechaniczną koncepcją przyrody.

• „cogito ergo sum” - cogito uczyniło istnienie człowieka punktem wyjścia dowodu na istnienie świata. Miało ono być powszechną i uniwersalna metodą. Człowiek istniejący to człowiek myślący. W myśli Kartezjusza zawarte jest przekonanie o istnieniu Boga - jego idea wynika z wyobrażenia jakie człowiek o nim posiada.

• Człowiek nie umie wymyślić idei Boga (bo ona powinna być stworzona przez doskonały podmiot). Nie przyjął argumentów kosmologicznych proponowanych przez Św. Tomasza.

4 reguły sceptycyzmu metodologicznego

• żadnej rzeczy nie można uznać za prawdziwą bez wcześniejszego poznania jej

• każda rzecz należy podzielić na tyle cząstek na ile się da by lepiej ja poznać

• myśl należy prowadzić „po porządku” zaczynając poznawać od rzeczy łatwiejszych

• należy robić dokładne wyszczególnienia by być pewnym że się niczego nie opuściło

Na ich podstawie powstaje przekonanie, że to umysł ludzki sam odkrywa pojęcie.

Racjonalizm intelektualny podkreśla, że to intelekt jest najwyższą władzą, zdolną rozstrzygać o fałszu i prawdzie. Ogranicza rolę zmysłów w poznaniu, wątpi o świadectwie zmysłów w dochodzeniu do wiedzy pewnej. Wskazuje zdecydowana przewagę rozumu. Kartezjusz uznaje poznanie za nadrzędny cel działalności ludzkiej. Reguły postępowania człowieka, zasady moralne stawiane są na drugim planie. Zdobywanie prawdy ważniejsze niż zdobywanie prawdy.

Rozgranicza sferę poznania poprzez rozum i wiarę. Autonomię człowieka utożsamiał z efektem myśli. Sprowadził ją tylko do myślenia.

Skrajności:

• bezwzględne wywyższanie rozumu nad zmysłami, wola, uczuciem

• jednostronność systemu (matematyka nauka uniwersalną)

• podporządkowanie zadaniom poznawczym wszystkich innych celów działalności człowieka

Racjonalizm fideistyczny - B. Pascal (1623-1662)

Wiedza nie spełnia warunku doskonałości. Wiedza skoro nie jest absolutna jest próżnością, rozum to nieudolne narzędzie - należy się więc ich wyprzeć. Jesteśmy niezdolni zarówno do prawdy jak i do dobra. Stąd pojawia się pogląd o uczuciowej naturze poznania i istnieniu mistycznej intuicji. Miejsce rozumu zajął „ład serca” (serce ma rację, których rozum nie zna). Człowiek jest w przyrodzie nicością wobec nieskończoności , wszystkim wobec nicości, pośrodkiem pomiędzy niczym, a czymś.

Człowiek jest rozpięty między znikomością i nędzą świata a nieskończoną wielkością Boga. Człowiek może odnaleźć siebie poprzez wiarę w objawienie. 23.XI.1654 - notatka o roli Boga w świecie. Walczył całe życie ze sceptyzmem, pogląd ten jest słuszny, do momentu gdy potwierdza, że przed Chrystusem ludzie nie wiedzieli jak mają osądzać. Odwołanie do Pirron'a - dzięki temu możliwe jest zwalczanie pychy. Sceptycyzm - jedynie pomocny w poszukiwaniu Boga. Dokonał oceny chrześcijaństwa jako religii, zestawił Chrystusa z Mahometem, starając się zrozumieć że natura nie podsuwa mu jedynie powodów do wątpienia. Tylko wiara (rozum może być zawodny) wskazuje drogę do Boga, co gwarantuje religia chrześcijańska.

Zadawał pytanie: jeśli człowiek nie jest stworzony przez Boga to czemu tylko w nim jest szczęśliwy, a jeśli jest stworzony to czemu tak się mu sprzeciwia. W swych poglądach przyjął jako literalna wykładnię Pismo Święte. Ważne było dla niego że działanie człowieka skierowane na jego poznanie (tak jak Kartezjusz) czy na zdobywanie dóbr materialnych nie umożliwia postępowania moralnie słusznego. Krytyka uleganiu rozumowi i cielesnym przyjemnościom. Postulował zdobycie właściwości nadprzyrodzonych w hierarchii prawdy wiary nad rozumem, kwestia zbawienia nad życiem doczesnym. Miał nadzieje dokonać przez to integracji 2 światów - doczesnego i nadprzyrodzonego.

„ Człowiek jest miarą wszystkich rzeczy” Protagoras. Ta teza czyniła z człowieka w sensie poznawczym centralny problem wszechrzeczy. Domagała się spojrzenia na wszechświat przez pryzmat człowieka. Teza o niemożności stwierdzenia istnienia Bogów uwypuklała samotną pozycje człowieka w wszechświecie pozbawionym Boga.

Pitagorejczycy zapoczątkowali refleksje filozoficzną. Wiązali tezę z wizją wszechświata wyraźniej z życiem doczesnym, społecznym., które pragnęli zreformułować. Scentralizowana organizacja o ambicjach politycznych. Dostrzegali przeciwność duszy i ciała nie tylko w człowieku, ale i w kosmosie. Sądzili, że pochodzące od duszy boskiej nieśmiertelna dusza ludzka porusza jego ciało, jest słabsza niż dusza boska i znajduje się na „ mrocznym dnie świata” musi błądzić i ludzkiemu ciału nie może zapewnić nieśmiertelności.

Ujmowanie natury człowieka o skłonnościach dobrych oraz złych.

Wyrazem mocniejszego związku z życia było zrozumienie znaczenia zdrowia cielesnego.

Pitagorejska koncepcja natury ludzkiej stanowiła funkcję ideału, będąca tezą potępienia rzeczywistości społecznej.

Myśl o dualistycznym człowieku będzie rozwijał Sokrates.

Uznanie sokratejskiej koncepcji natury ludzkiej prymatu duszy nad ciałem tj. dominacji rozumu, sumienia nad egoizmem i funkcjami życiowymi człowieka było nie tylko postulatem Sokratesa, ale też wyrazem jego własnej struktury społecznej. Było połączeniem nieustraszonego intelektu z niezłomnością.

To, co prawdziwe było łączone z tym, co słuszne, dobre.

Jego teza, że żaden człowiek nie błądzi dobrowolnie zakładająca jako najgłębszą istotę natury ludzkiej prymat natury i cnoty. Teza była kontrowersyjna.

1. Stanowiła zbyt daleko idącą generalizację, próbę przeniesienia osobistych cech Sokratesa na człowieka,

2. Nie była bezsprzeczna w odniesieniu do samego Sokratesa,

Ciceron twierdził, że Sokrates miał zgodzić się z opinią, że rysy jego twarzy świadczą i skłonności do rozpusty.

Ten dualistyczny aspekt widzenia człowieka będzie podtrzymywał Platon.

Jakby bardziej podkreślał tezę o nieśmiertelności duszy. Podkreśleniem miało być analityczne zdolności rozumu są wrodzone.

Dusza ludzka była rozpatrywana jako niepodzielna całość.

Rozróżniał 3 rodzaje duszy ( rozumnej, zapalczywej, pożądliwej)

Platon najmocniej zwracał się do tradycji podkreślając przeciwieństwo między duszą a ciałem a Platon twierdził, że ciało jest więzieniem dla duszy.

Nie tylko w antycznej Grecji panowało przekonanie o dualistycznej naturze człowieka.

Postrzegano na naturze

Mimozejska nie zajmowała się wprost naturą człowieka. Nie ma wprost odwołań do natury człowieka.

Dotyczyło to również tworów ożywionych zarówno zwierząt jak i ludzi.

Hylozoistyczna teza o tożsamości ruchu i życia a także starogreckie wyobrażenie o duszy jako źródle zarówno ruchu jak i życia. Stąd słowa Talesa „ Magnes ma dusza” Aksymenes, że zasada wszechrzeczy, powietrze to zarazem dusza, tchnienie, która ożywia ciało człowieka, co sprawia, że porusza się, myśli.

U Heraklita ogień to nie tylko substrat wszechrzeczy jako logos steruje, zatem kosmosem, Jego cząstka steruje życiem i działaniem człowieka.

Anaksymander dowodził, że wśród elementów wyłaniających się z bezkresów jest woda, która ze swym przeciwieństwem suchym wytwarza prabłoto, z którego powstały inne organizmy.

Demokryt miał powiedzieć, że zwierzęta wykształciły się...

Refleksje te stanowiły antycypację współczesnych hipotez i życie człowieka. Monistyczna wykładnia natury ludzkiej, atomistyczny obraz duszy nie oznaczały zniewolenia władzy wytworzonej przez rozwój człowieka rozumiane podobnie jak Pitagorejczycy. Demokryt uważał człowieka za mikrokosmos istoty boskiej wyłącznie rządzą, ludzie im podlegają a sami rządzą zwierzętami.

Podobnie w człowieku są rzeczy, które rządzą ( rozum) i rządzone ( namiętności)

Była to teza o dominującej naturze człowieka, roli intelektu i pośredniej uczuć.

Atomiści, Demokryt, jeśli różnice między naturą ludzką a Boską.

Wspólne dla dualistycznej jak i monoteistycznej natury człowieka było uznanie człowieka za istotę społeczną.

Jeśli pitagorejczycy naczelną zasadę stosunków międzyludzkich widzieli w życzliwości, Sokrates i Plato w czynach dobrych i pięknych. Przesłanką musiało być uznanie człowieka za istotę społeczną związaną z bliźnimi.

Demokryt uznał współczucie nieszczęśliwym za jedynie godne człowieka.

Epikur przekonywał, że żyć przyjemnie można żyjąc przyjemnie, pięknie, sprawiedliwie.

Mówił o człowieku jako zwierzęciu społecznym.

Różnica między dualistyczną a monistyczną koncepcją człowieka - jaka była pierwotnie natura człowieka, jak zmieniała się w trakcie jego rozwoju.

Sprowadzali duszę do tworu boskiego. Uważali dusze za pierwotnie dobrą czystą, która pod wpływem pragnień siała, rozwoju cywilizacji uległa degradacji, stała się egoistyczna, chciwa, amoralna.

Zdaniem monistycznego ujęcia w rozważaniu nad człowieka trzeba było wykazać więcej zmysłu historycznego i sceptycznie odnosili się do wersji o etycznych walorach człowieka. Motywów przekształcenia się istot na pół zwierzęcych w ludzi i stopniowego uspołecznienia doszukiwali się nie w ich rodzonym altruizmie, lecz dobrze zrozumianym egoistycznym interesie własnym w korzyściach jakie zapewniało im współżycie w walce z drapieżcami i innymi niebezpieczeństwami.

Ten realistyczny pogląd oznaczał zarazem niezrozumienie bezinteresownego współczucia.

Sofiści starsi ( Protagoras) głosili poglądy podobne do Demokryta. Protagoras przekonywał, że ludzie pierwotni zaczęli żyć gromadnie i tworzyli państwa.

Ludzie niezależnie od swego pochodzenia mają w istocie takie same natury. Różnice zdolności mogą zostać wyrównane przez wykształcenie i wychowanie.

Antyfon usankcjonowany przez prawo państwowe społecznej nierówności ludzi przeciwstawiał tezę o równości ich natury.

Sofiści młodsi przeciwstawiali tezie o naturalnej równości wszystkich ludzi wskazując na ich jednorodność i akceptację więzi społecznej. Skrajny indywidualizm i egoizm jako podstawowe cechy natury człowieka. Podstawy temu poglądowi dał Gordiasz ( negował istnienie jakiejkolwiek obiektywnie jednoznacznej rzeczywistości). Negował możność powstania tej rzeczywistości twierdząc, że gdyby nawet byłoby to możliwe jeden człowiek nie byłby w stanie przekazać rzetelnie wrażeń drugiemu człowiekowi. Sprzeczności między zbyt ogólnym schematycznym charakterem tego, co ponadczasowe ogólne w człowieku a koncepcji świata przez każdego człowieka.

Sceptyczny stosunek Gordaiasza do tego, co ogólne, powszechne znalazł wyraz w tezie, że naturze ludzkiej dominuje nie intelekt, lecz uczucia i namiętności i to one decydują o postępowaniu człowieka.

Kartezjusz - krzywdzenie słabych przez silnego jest zgodne z naturą ludzką. Sumienie uznał za kłamliwy wymysł ludzki.

Przyczyny można sprowadzić do postawy społecznej, kryzysu demokracji do chwilowego zwycięstwa sił konserwatywnych, reakcji na wyidealizowane pojecie natury ludzkiej.

Arystoteles próbował łączyć zwolenników dualistycznego i monistycznego widzenia.

Łączeniu dała znać o sobie teza o jedności psychospołecznej. Jest złożony z formy duszy i ciała. Jedność nazywana jest hylemorfizm antropologiczny.

Arystoteles skłaniając się do dualistycznego ujęcia rozwijał poglądy nad duszą ludzką.

Funkcje:

• Roślinna - przypisywał jej zjawisko rozwinięcia, odżywiania się

• Zwierzęca - opętaniem, uczuciem

• Myśląca - rozumem

Uznał, że rozum jest nieśmiertelny, nie był konsekwentny w swoim hylemorfizmie, w którym zakładał jedność ducha i ciała. U Arystotelesa pojawia się koncepcja człowieka jako zwierzęcia rozumnego. Należy do zwierząt, ale wyróżniał się rozumnością.

Kartezjusz kontynuuje.

Św. Augustyn - Koncepcja człowieka religijnego, w której postrzega człowieka jako istotę nie pełną, tym samym szukający jakby na zewnątrz siebie dopełnienia. Słynne zdanie „ Stworzyłeś nas bowiem jako skierowanych ku Tobie” (nie spokojne jest serce nasze, jeśli u Ciebie nie spocznie”)

Od Platona przejął model dualistyczny . Przy czym dusza doskonalsza od ciała. Św. Augustyn zwraca uwagę na rozdarcie i dramat człowieka polegająca na tym, że człowiek jest słaby i tym samym grzeszy, że chciałby czynić dobrze, ale czyni źle, że jego wyborom życiowym towarzyszy niepewność, że wybierając jedno musi zrezygnować z drugiego. Dramat człowieka jest oparty na dualizmie, gdzie ciało jest śmiertelne, dusza nie. Wg. Św. Augustyna człowiekowi pozostaje tylko jedno, bycie w bliskości z Bogiem, to zapewnia człowiekowi zbawienie. Gdy się oddali ma zapewnione potępienie. Problem łaski Boga, gdzie łaska Boga wyznacza los człowieka, jest wsparte przez wole, wybór człowieka. Do tej tradycji będzie nawiązywał Św. Tomasz . Ta koncepcja człowieka Tomasza z Akwinu, koncepcja personalistyczna leży u podstaw. Na człowieka patrzy przez pryzmat osoby. Osoba indywidualna, substancja o naturze rozumnej, byt wewnętrznie zwarty, samoistny, konkretny, indywidualny, działający rozumnie, działający autonomicznie, tzn. jego akty wynikają z jego samoistności podmiotowej. Podkreślał odmienność człowieka od osoby Boga, a także od osoby ducha czystego ( anioła). Posiada naturę duchowo - cielesną.

Dusza jest substancją a zarazem formą ciała

Dusza jest substancją, tzn. że posiada istnienie samodzielne, samodzielnie egzystować. Substancjalność duszy nie oznacza jednak jej bezwzględnej niezłożoności. Istnieje tylko jeden byt, jego sposób istnienia utożsamia się z nim samym tj. Bóg. Dusza posiada określony sposób istnienia, ale nie utożsamia się z nim, jest ona jakby złożona z aktu istnienia i swej natury, istoty, która obejmuje moment rozumności. W swym jakby normalnym egzystowaniu jest ona najściślej związana z ciałem na zasadzie złożenia hylemorficznego. Dusza zachowuje się w stosunku do ciała wyłącznie jako akt, możnością jest materia. Dusza konstytuuje tą materię i nadaje jej właściwą człowiekowi form, akt istnienia. Ten akt istnienia jest wspólny duszy i ciału. Akt stanowi o jedności człowieka. Człowiek jest jakby bardziej jednością egzystencjalną niż substancjalną.

Marksistowska koncepcja człowieka

Marks i jego zwolennicy wychodzą z przekonania, że człowiek z jednej strony jest istotą przyrodniczą - pierwotniej fundament - z drugiej istotą społeczną. Marks ( XIX wieku) pokazywał nowe aspekty wymiaru bytu ludzkiego. Będzie podkreślał, że człowiek jest istotą historyczną. To Hegel w historiozofii będzie mówił o 4 aspektach, Marks zwracał uwagę w procesie historycznym i tym stanowieniu się człowieka na rolę czynników materialnych decydujących o tym kim jest człowiek oraz jaka jest jego świadomość, kultura. Eksponuje pracę i jej rolę i znaczenie. Dzięki pracy człowiek wyłonił się ze świata natury, stał się bytem wykraczającym ową naturę. Człowiek ma się realizować w pracy przy tym tylko praca twórcza umożliwia stanie się wolnym człowiekiem. Praca oparta na wyzysku ma charakter alienacyjny prowadzący do wyobcowania człowieka. W marksizmie człowiek jest postrzegany jako wartość najwyższa, rozpatrywana w kontekście krytyki religii, człowiek jest najwyższą istotą dla samego siebie. To, co wyróżnia człowieka to wolność w marksizmie rozumiana jako działanie wynikające z uświadomienia konieczności, zatem ten jest wolny kto rozumie prawidłowości dziejowe, rozumie uwarunkowanie naszych zachowań. Tym zagadnieniem pozostają 2 pytania:

1. Jaka jest relacja miedzy jednostką a dziejami?

2. czy człowiek jest twórcą dziejów, czy raczej jego życie, los jest wyznaczony przez prawa historyczne?

W marksizmie kładzie się nacisk na prawidłowości dziejowe pomniejszając role jednostki, traktując jako dodatek do tych procesów w makroskali zachodzących procesów ekonomicznych.

Może zmienić bazę, podstawy ekonomiczne, społeczne. Akcent kładzie się na twórczy charakter człowieka wolnego.

Pasja zazdrości mobilizuje.

Domaga się likwidacji nieprawidłowości, które mogą być szkodliwe dla społeczności. Celem dobrego ustroju jest harmonizowanie pasji różnych ustrojów.

EMPIRYZM

Stał w sprzeczności pomiędzy dotychczasowymi wyobrażeniami Empiryzm jako hierarchia teorii poznawczej (nie jest zjawiskiem jednorodnym)

Przekonuje, że cała wiedza przechodzi z doświadczenia - empirii i ona jest źródłem tej wiedzy. Jest głównym kryterium prawdy, jako norma, która wskazuje na adekwatność, tym co jest uporządkowane jest materia odnoszona do tego uporządkowania. Głosi, zatem, że cały nasz system wiedzy opiera się na faktach, konkretach, które dane są nam w doświadczeniach zewnętrznych i wewnętrznych.

Doświadczenie zewnętrzne - jest wiedza o wrażeniu, które nasz umysł odbiera za pomocą zmysłów,

Doświadczenie wewnętrzne - jest to wiedza umysłu o jego własnych czynnościach.

Podział empiryzm w nowożytności:

1. obiektywistyczny - mówi o możliwościach poznania istoty rzeczy, mówi o możliwości uchwycenia konstytutywnych wartości życia przyrody. Zakłada logiczną strukturę rzeczywistości. Wspiera indukcję metodą dedukcyjną - uogólniania twierdzeń jednostkowych, przypisuje tzw. ogólny atrybut konieczności i powszechności. Tą wersje zapoczątkował F. Bacon i Galileusz.

2. fenomerializm - głosi możliwość poznania tylko niektórych własności i zjawisk i ten empiryzm subiektywistyczny zakłada alogiczną strukturę bytu. Zakłada rozdział przedmiotu między indukcją, a dedukcją. Opiera się na psycho argumentacji w kwestii ważności rezultatu poznania. Tą wersję empiryzmu zapoczątkował P. Gassendi a za najważniejszego uważa się Locke'a.

Locke podzielał zarówno niektóre tezy jednaj jak i drugiej wersji empiryzmu. Uważał, że zasadniczym celem poznania jest poznanie prawd ogólnych, które charakteryzują się powszechnością. Podzielał też niektóre tezy empiryzmu subiektywistycznego m. in. akceptował org. psycholog. dotyczącą rezultatów teorii poznania.

Locke jako twórca empiryzmu ustosunkował się do założeń racjonalizmu francuskiego m.in. w przeciwieństwie do Kanta, on popierał niektóre tezy racjonalizmu, np. zgadzał się z tzw. racjonalizmem XVII w. o aktywnej roli umysłu poznania a tezą racjonalną o podziale doświadczeń na zewnętrzne i wewnętrzne ( zmysłowe i rozumowe).

Nie zgadzał się z Kantem i racjonalistami francuskim jeśli chodzi o przypisanie filozofii głównej funkcji systemotwórczej, z teorią wrodzonych, powiadając, że umysł jest tabula rasa - nie zapisana karta, na którą należy donieść doświadczenia. Wrodzone są władze poznawcze. Locke wystąpił teorii Kanta o możliwości rozstrzygania samym tylko rozumem zagadnień prawdy lub fałszu. Występował przeciwko Kantowi, który nie odróżniał funkcji teoretycznej od praktycznej rozumu.

Locke nie akceptował natywizmu, uzasadniał teorie 2 sposobami

Idee wrodzone musiałyby występować u dzieci, ludów pierwotnych, niedorozwiniętych, a tak nie jest, dlatego dowodził, że nie można bronić się, że one istnieją, ale nieświadomie, skoro świadomość jest cechą, której od umysłu oddzielić nie można. Podstawą filozofii Locka tzw. teoria poznania, a w niej w szczególności zagadnienia pochodzenia, ważności i efektywności metody badawczej stosowanej w filozofii i ... określ. przedmiotu poznania.

Locke wychodził z twierdzenia, że „ wiedza o człowieku jest podstawą, warunkiem wiedzy o otoczeniu, o przyrodzie”, czyli Locke zgłaszał na samym początku postulat, pragmatyczne rozpoznanie wartości wiedzy. Za jedną z głównych zalet filozofii Locke uważał wskazanie dróg, metod prowadzących czy umożliwiających osiągnięcie szczęścia. Szczęście to miało być warunkowane osiągnięciem wiedzy. Wiedza zaś była związana z problem wolności człowieka.

Locke swoją formację filozoficzną konstruował w oparciu o tradycję, w której wzrastał i wyrósł w tradycji wolnomyślicielstwa. Wyrósł w środowisku, które cechowała niechęć do tradycji uprawiania filozofii - scholastyki.

Studiował nauki przyrodnicze - medycynę.

Locka uważa się za prekursora liberalizmu. Locke nie ograniczał problemu wolności do płaszczyzny tylko politycznej, ale sprowadzał ten problem do konteksty filozoficznego prawdy. Ujęcie ekonomiczne wolności przedstawiał Locke w ... Rozważania dotyczące rozumu ludzkiego tłumaczy Locke wolność w aspekcie filozoficznym, zawiera w sobie 2 elementy: potencjalność i możność, czyli zdolność do podejmowania działań, oraz próg, czyli działanie jako pewny akt, który realizuje ową możność.

Locke tłumaczył, że wolność przynależy jedynie człowiekowi, gdyż tylko człowiek ma zdolność do nieskrępowana działania wspólnego z własnym wyborem.

Te 2 czynniki są zbiorami obejmującymi i rozum i postrzeżenia i wolę wraz z jej aktami. Wolność nie jest więc podstawowym składnikiem ludzkiej istoty, lecz z niej wynika. Dopiero po zaistnieniu tych warunków wolność staje się prawdziwa. Wolność to nie natura człowieka, musiałaby stanowić samodzielną całość niezależną od działań i niezależną od racjonalności.

W koncepcji wolności Locka umysł występuje w podwójnej roli:

1. jako zbiór dyspozycji - był jej źródłem

2. umysł jest instrumentem wolności dzięki któremu może istnieć.

Umysł jest dany człowiekowi po to, aby ten mógł według jego wskazówek postępować, przez co realizuje potencjały człowieczeństwa.

Locke mówił o tzw. potencjalności ludzkiego umysłu. Mówił o celu wolności ( jest osiągnięciem szczęścia przez człowieka).

Locke rozprawiał o źródłach wolności i wyszedł z założenia, że jeżeli nie ma ani wolności, ani aktu woli bez działania to źródło wolności powinno być zawarte w działaniu.

Człowiek, któremu przysługuje wolność w działaniu podejmuje to działanie lub nie.

Locke przekonuje, że posiadanie lub brak jakiejś rzeczy ma charakter celowościowy lub teologiczny.

Ułatwia interpretację działań człowieka. Jest powiązane ze zjawiskiem niepokoju, które wprawia w ruch wola. Niepokój związany jest z brakiem jakiegoś dobra ( określony przedmiot lub pozytywny stan emocjonalny). Najważniejsza jest potrzeba szczęścia, czyli źródłem naszego działania jest czynnik irracjonalny, który nadaje sens wszelkim działaniom, które podejmują, aby je zrealizować.

Locke sporo miejsca poświęcał analizie społeczno - politycznej rzeczywistości, w której żył

Poglądy jego oscylowały wg 3 terminów:

• państwo,

• religia,

• Kościół.

Sprawa dotycząca stosunków państwo - Kościół.

Locke reprezentował generalnie stanowisko rozdziału Kościoła od państwa. Ten pogląd rozdziału Państwa od Kościoła wykształcił się w XVII wieku. Pierwotnie inspirowany był relacjami religijnymi.

Locke w swoich tekstach: „ Esej o tolerancji”, „ List o tolerancji” wyraźnie artykułuje swoje poglądy, że państwo ma istnieć dla zachowania i pomnażania dóbr tylko doczesnych. Dobra to takie jak: wolność, nietykalność, ciał posiadanych dobra materialne. Zapewnieniem władz państwa jest troska o w/w sprawy. Troska o zbawienie dusz, kultu Bożego nie wchodzi w zakres kompetencji władz państwa. To jest sprawa Kościoła.

Kościół jest wolnym stowarzyszeniem ludzi, którzy łączą się na zasadzie dobrowolności w celu, aby oddawać publicznie cześć Bogu. W tej formie, jaka jest Bogu miła, jaka dla zbawienia ich dusz jest skuteczna. Jako stowarzyszenie wolne Kościół rządzi się własnymi prawami i jest w ustanawianiu prawd niezależne. Państwo, jeśli miesza się w sprawy Kościoła wykracza poza granice przysługujących praw.

Niekiedy państwo ma prawo ingerować w sprawy Kościoła, kiedy praktykowanie kultu szkodzi społeczności. Wg Locka żaden naród ściśle religijny nie powinien być sprzeczny z interesami państwa. Nie mają żadnego związku.

Naukami, które mogą zmusić władzę państwa do ingerencji, są nauki wykraczające poza teorie religijne.

Doktryny rozdziału państwa i Kościoła wynikał nakaz tolerancji dla wszystkich grup religijnych ( wyłączeni byli katolicy) z uwagi na nauki głoszone przez teologów katolickich, oraz ateiści, którzy uniemożliwiali funkcjonowanie społeczeństwa.

Tłumaczył, że człowiek tworzy wyobrażenie o Bogu, jako rezultat poznania. W celu poznania Boga jest niezbędne zrozumienie porządku istniejącego świata. Poznanie Boga miało u Locka charakter uzasadniający. Niekonsekwencją było to, że stanowiskiem empiryzmu było przyjęcie wniosku, że człowiek raz wszedłszy na drogę poznania świata przyrodniczego nie może dojść do poznania Boga.

Po Locke był G. Berkeley i D. Hume. Stanowią o empiryzmie brytyjskim XVII i XVIII w.

Podsumowanie:

	EMPIRYZM	RACJONALIZM
natura poznania	doświadczenie	zrozumienie
geneza, początek poznania	od wrażeń do doświadczeń	idee wrodzone
metoda poznania	obserwacje	rozumienie (rozum, intelekt)
zakres poznania	ogranicza się do doświadczenia	przekracza doświadczenie
znaczenie wśród ważności poznania	poznanie jest na natury faktyczne, opiera się na faktach	poznanie ma charakter powszechny, jest konieczne

Spór między empiryzmem a racjonalizmem

Dotyczy dwóch kontekstów:

1. odkrycia - chodzi o genezę, przyczyny wiedzy, zarówno też prawdziwej, jak i fałszywej. Mówi się o:

1. racjonalizmie genetycznym - głosi, że przyczyny powstania naszej wiedzy tkwią w nas samych, w ideach, które podmiot

2. empiryzmie genetycznym - głosi, że wszystko zaczyna się od doświadczenia. Nie ma żadnej wiedzy wrodzonej. Umysł jest kartą nie zapisaną. Wszystko sprowadza się do empirii, do doświadczenia.

2. uzasadnienia - chodzi o drogi dojścia do wiedzy prawdziwej. Chodzi o znalezienie sposobu uzyskania wolności prawdziwej, potwierdzonej.

1. racjonalizm metodologiczny (aprioryzm) - jedyną metodą jest rozwój, który odbywa się bez doświadczenia. A'priori - przed, ponad doświadczeniem

2. empiryzm metodologiczny ( aposterioryzm) - jedynym sposobem jest doświadczenie, empiria

PRAWDA

Co to jest prawda? Prawda jest zgodnością rzeczy z myślą.

Na czym owa zgodność miała polegać?

• nie na identyczności wiedzy z myślą,

• nie na odbiciu myśli z rzeczywistością,

• treści myśli miały się upodobnić do rzeczywistości, miały być prawdziwe.

Pojęcie prawdopodobieństwa nie jest jasne. Polega na częściowej tożsamości właściwości, cech.

Jakaś cecha musi być wspólna lub podobna dla samych rzeczy, aby mówić o nich prawd.

Zgodność myśli z rzeczywistością nie można stwierdzić - tak myśleli sceptycy.

Chcąc przekonać się o zgodności trzeba znać nie tylko myśli, ale też znać rzeczywistość. A poznać ją można właśnie przez doświadczenia.

Ta teoria ostała się, bo:

1. zgodność myśli z rzeczywistością zakładała obiektywne istnienie rzeczywistości jako teorii poznania. Rzeczywistość jest niezależna wobec podmiotu poznającego,

2. zgodność myśli z rzeczywistością sugeruje, iż owa rzeczywistość w uprzednim poznaniu jest poznawalna, czyli, że człowiek jako podmiot poznający jest w stanie dotrzeć do istoty rzeczywistości nie tylko do tej warstwy zjawiskowej rzeczywistości, lecz też do tej głębi.

Ponadto Arystoteles był pierwszym, który postawił ten problem w ten sposób.

Nieklasyczne koncepcje prawdy

1. teoria oczywistości (ewidencji) - ta teoria akcentuje czynnik subiektywny w procesie poznania. Zwolennicy jej konstruują istnienie poznania, tzn. czynnik subiektywny poznania, ale nie tłumacząc jego genezy. Tym wyznaczeniem jest poczucie oczywistości. Bierze się z faktu powtarzania. Przywykliśmy do pewnych doznań, sytuacji itd.

Kiedy wyeliminujemy czynnik nawyku to oczywistość się rozpoczyna.

Prawda jest oczywista dla „ mnie”, ale nie znaczy, że jest ona uznana przez kogoś drugiego.

Oczywistość jest kryterium przekonującym?

Jest ona dana podmiotowi mówiącemu o niej.

Jaką metodą sprowadzić to zatem?

Dwie wersje oczywistości:

• opisywana przez Kartezjusza - oczywiste jest to, co prezentuje się jasno i wyraźnie

• opisywana przez K. Rickert - oczywiste - jeśli jest ono zgodne z pewną normą, zasadą i odczuwamy, że powinniśmy ów sąd uznać

2. Koncepcja zgody powszechnej

Głosi prawdziwość jakiegoś sądu polegająca na powszechnej zgodzie z tym sądem. Powszechna zgoda

3. Konsensualna teoria prawdy

reprezentowana przez szkołę erlangska.

Zwolennicy jej pojmują człowieka od strony sytuacji dialogicznej, tzn. człowiek jest istotą, która uczestniczy w autentycznych rozmowach, czyli przejawiają ową wiedzę w moc dialogu, moc rozmowy jaką ludzie prowadzą między sobą. Wypowiedź jest prawdziwa, jeśli każdy uczestnik dialogu mówi tym samym językiem co „ ja”, jest roztropny i po namyśle się z nią zgadza, czyli prawda nie jest relacją zgodności między samą rzeczywistością o umysłem, lecz jest stosunkiem zgodności osób uczestniczących w dialogu i racje mają Ci, którzy dążą do tej zgodności, uważają, że nie rozwiązuje to samej.

4. Ulitarystyczna teoria prawdy

głosił nurt filozofii współczesnej nazywany pragmatyzmem (W. James) i koncepcja ta opiera się na tym, że prawdą jest sąd, który w działaniu przynosi pożytek, korzyść.

Pragmatyzm słusznie zauważa, że istnieje związek między prawdą a czynem, ale tą prawdę podporządkowuje użyteczności. Nie jasny jest termin „ użyteczność”.

Ta teoria może stać się uzasadnieniem złych poczynań dla człowieka.

5. Koherencyjna teoria prawdy

ma swoje podstawowe przesłanie w tezie o niesprzeczności logicznej zdań wypowiadanych ze sobą. Zwrócił na to uwagę Leibnitz.

„ Prawdą jest zgodność myśli między sobą”, że dany sąd nie jest sprzeczny z innymi, że daje się włączyć w system całej wypowiedzi.

Krytycy powiadali, że nie stanowiło to wystarczającego kryterium

Obrońcy łączą ją z kryterium umowy - nurt konwencjonalizmu. Główny reprezentant H. Poincare, zgłaszał postulat ekonomii systemu, który miał sprowadzać się do terminu, że sąd sprawiedliwy, postulat ekonomii, prostoty systemu.

Podsumowanie koncepcji nieklasycznych

Nie odnoszą one sądów do obiektywnej rzeczywistości i chcą odróżnić prawdę od fałszu według właściwości samych sądów, według wzajemnych stosunków między koncepcjami, według stanów emocjonalnych, czyli istota prawdy jest utożsamiana ze zgodnością z kryteriami. Kryteria nie są tu traktowane jako środki wykrywania prawdziwości sądów, ale czynienie im ... jest traktowane jako czynienie prawdy.

Myśl jest prawdziwa, gdy jest zgodna z kryterium

Arystoteles:

Myśl zgodna z rzeczywistością

FILOZOFIA

---