FARMACJA

I ROK

Paulina Nędza

gr. c B

Krytyka biomedycznego podejścia do zdrowia i choroby

Sposób, w jaki definiuje się zdrowie i terminy jemu pokrewne wywiera ogromny wpływ na społeczeństwo i nas jako jednostki. W 1946 roku Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) zdefiniowała zdrowie jako „pełny dobrostan fizyczny, psychiczny i społeczny, a … nie jedynie brak chorób lub niedomagań”. Nie zawsze jednak spotykamy się z jednakową definicją zdrowia i tego, co uznawane jest za normę czy patologię. Przez wiele lat podejście ludzi do zdrowia i choroby zmieniało się razem z rozwojem społecznym.

I. Zanim narodził się model biomedyczny…

Model zdrowia w kulturach przednowoczesnych:

• Rodzina główną instytucją zajmującą się chorobą i cierpieniem.

• Uzdrowiciele stosujący często magiczne środki lecznicze (dzisiaj medycyna alternatywna).

• Przekazywane z pokolenia na pokolenie sposoby leczenia, receptury.

• Choroba jako wynik działania „złych mocy/duchów” lub „grzechu”.

• Brak instytucji państwowych i systemów opieki zdrowotnej; zdrowie nie kwestią publiczną lecz sprawą prywatną.

II. Tradycyjny model biomedyczny

Główne założenia:

- Choroba fizyczną usterką organizmu, spowodowaną przez konkretny

czynnik biologiczny, uniemożliwiającą „normalne” funkcjonowanie.

- Umysł i ciało traktowane oddzielnie; chory pacjent = chore ciało.

- Wyobrażenia i emocje jako aspekty psychiki, czyli nie mogące wpływać

na ciało.

- Jedynie lekarze, jako wyedukowani w specjalistyczny sposób mogą

prowadzić owocną terapię.

- Właściwym miejscem leczenia jest szpital, który dysponuje techniką

i personelem medycznym.

Krytyka modelu biomedycznego:

- Choroba jest konstruktem społecznym, którego nie można uchwycić

w kategoriach „prawdy naukowej”.

- Opinie pacjenta i jego doświadczenie choroby mają dla terapii kluczowe

znaczenie; pacjent jest aktywną „pełną” istotą i liczy się jego

ogólne samopoczucie, a nie tylko zdrowie fizyczne.

- Lekarze nie są jedynym źródłem wiedzy na temat zdrowia i choroby,

równie prawomocne są alternatywne formy wiedzy.

- Zdrowienie nie musi przebiegać w szpitalu.

- Leczenie z zastosowaniem techniki, środków farmakologicznych

i chirurgii niekoniecznie przewyższa inne formy terapii.

- Postęp technologiczny pociągający za sobą wzrost kosztów opieki medycznej (nadużywanie drogiej aparatury, bez uwzględniania rzeczywistego zapotrzebowania i kosztów- imperatyw technologiczny).

- Chęć wykorzystania wszystkiego, co zostało osiągnięte w technice i czego lekarze zdołali się nauczyć, niezależnie od tego, czy jest to wskazane, czy nie.

- Imperializm medyczny- żądanie, by wszystko, co ma związek ze zdrowiem, podlegało kontroli lekarzy (jednoczesne problemy ze sferą psychologii i socjologii).

- Przypisywanie medycynie osiągnięcie wzrostu oczekiwanej długości życia, zmniejszenia zachorowań na niektóre choroby np. zakaźne.

- Umiejętność wyrażania i regulowania emocji oraz jakość jego związków z innymi ludźmi (wsparcie społeczne) są przynajmniej tak samo istotne dla zachowania zdrowia jak dostęp do nowoczesnej opieki medycznej.

- Skuteczność nowoczesnych technologii szeroko kwestionowana (efekt placebo, brak wielkiego sukcesu w walce z rakiem).

- Medycyna heroiczna- kosztowne interwencje medyczne są coraz częściej nieskuteczne, bolesne i szkodliwe, skrajnie inwazyjne lub toksyczne.

- Nadużycia kosztem życia i pieniędzy.

III. Model biopsychospołeczny

Poszerzenie modelu biomedycznego o czynniki psychospołeczne:

- Uwzględnienie ludzkich cech zarówno lekarza, jak i pacjenta.

- Oparty na ogólnej teorii systemów, w której wszystkie części ludzkiego

organizmu są powiązane ze sobą i współzależne.

- Postrzeganie człowieka jako „całości”.

IV. Model społeczno-ekologiczny

Zmodernizowany system medyczny:

- Zainteresowanie medycyny „całą osobą ludzka”, kontrola czynników ryzyka.

- Skuteczna profilaktyka wielu chorób.

- Aktywne współdziałanie lekarza z pacjentem, podejmowanie wspólnych decyzji, relacje coraz bardziej partnerskie, punkt widzenia pacjenta stał się bardziej doceniany.

- Rozpatrywanie zdrowia i choroby w szerokiej perspektywie środowiskowej, uwzględniającej cechy habitatu społecznego człowieka, jak i charakter środowiska przyrodniczego.

- Kluczowa rola środowiska jako kontekstu, w jakim przebiegają zjawiska zdrowia i choroby.

Łańcuch etiologiczny chorób Grahama:

POZIOM ŚRODOWISKOWY

Czynniki środowiska przyrodniczego (ekologicznego) np.:

Klimat Ukształtowanie terenu Promieniowanie

Sytuacja społeczna np.:

Przynależność do klasy społecznej Zawód Warunki mieszkaniowe

Wzory zachowań np.:

Sposoby odżywiania Wpływ przepracowania

POZIOM JEDNOSTKOWY

Cechy genetyczne np.:

Podatność gen. na występowanie chorób Dziedziczenie chorób

„Historia fizjologiczna organizmu” np.:

Przebyte choroby wpływające na aktualne lub przyszłe Przebyte urazy i ich skutki „Zużycie organizmu”

Cechy socjo-psychologiczne np.:

Sposób pełnienia ról społecznych Poziom stresu i sposoby radzenia sobie z nim

CZYNNIKI POŚREDNICZACE

ZMIANY PATOLOGICZNE (np. wywołane chorobą)

Mandala Zdrowia - model ekosystemu człowieka:

To już chyba nie będzie wymagane do testu, ale jak ktoś chce, to może sobie poczytać…

V. Medycyna i zdrowie w zmieniającym się świecie.

Medycyna psychosomatyczna - badanie interakcji czynników psychologicznych i biologicznych wpływających na zdrowie i chorobę. Podejście angażujące zarówno psychikę i ciało, opierające się na spostrzeżeniu, iż nie każdy, kto zetknął się z czynnikiem chorobotwórczym choruje. Czynniki biologiczne, zwiększające ryzyko zachorowania, odpowiedzialne są jedynie za niewielką część zachorowań. Powszechnie wiadomo, że negatywne emocje towarzyszące sytuacjom stresowym obniżają odporność organizmu.

Znaczenie sposobu definiowania zdrowia - może mieć konsekwencje społeczne, prawne i ekonomiczne. Od tego, jaka „etykietka” zostanie przypisana danemu zachowaniu zależy, czy będzie ono podlegać karze, czy leczeniu. Definicja WHO ciągnie za sobą pogląd, iż celem człowieka jest dążenie do realizacji pełni swoich możliwości. Oznacza to, że ludzie nie mogą być w pełni zdrowi, gdy warunki społeczne, polityczne i ekonomiczne nie są optymalne. Tzw. „duch czasów” determinuje zdrowotny status wielu stanów i zachowań i zmienia się on na przestrzeni lat czasem nawet radykalnie. Przykładem może być podejście do homoseksualizmu, uznawanego za grzech, chorobę, ostatecznie za „alternatywny styl życia”. Podobnie nadużywanie alkoholu, czy palenie papierosów dzisiaj będące groźnym uzależnieniem, kiedyś modne i dodające uroku, nawet lecznicze zachowanie. Nie istnieje idealny sposób definiowania zdrowia, lecz bez wątpienia zdrowie to nie tylko i wyłącznie brak chorób. Istnieje również istotna różnica pomiędzy osobą, która nie jest chora, ale należy do osób wysokiego ryzyka, a kimś, kto cieszy się pełnią zdrowia. Analogicznie człowiek cierpiący na drobną dolegliwość jest w zupełnie innej sytuacji, niż osoba dotknięta kilkoma poważnymi chorobami.

„Kult zdrowia” - wyznawanie poglądu, że zdrowie jest bardziej znaczące niż inne wartości, a jego osiąganie jest głównym celem życia. Jednocześnie zdrowie nie powinno być celem samym w sobie, ale sposobem osiągania innych wartości ważnych dla jednostki i społeczności, w której żyje. Wiedza na temat związków między zachowaniem człowieka a jego stanem zdrowia leży u podstaw współczesnej tendencji do przypisywania ludziom odpowiedzialności za własne zdrowie. Oznacza to wręcz rewolucję w odniesieniu do obowiązującej w tradycyjnej medycynie zasady, która obarczała tą odpowiedzialnością lekarza. Zdrowie otaczane swoistym kultem wymuszane jest często środowiskowym przymusem. Obserwujemy, że coraz bardziej rośnie przemysł zdrowotny, który ulega komercjalizacji, traktując zdrowie jako towar, który można sprzedać z dużym zyskiem. Wyróżnia się trzy warianty stylu życia:

• „ascetyczny”,

• „ponowoczesny”,

• „konwencjonalny”.

We wszystkich dąży się np. do eliminacji palenia tytoniu, racjonalnego spożycia alkoholu, aktywnego uprawiania sportu i czynnego wypoczynku, spożywania zdrowej żywności, przynależności do klubów propagujących wartości prozdrowotne, stosowanie naturalnych komplementarnych sposobów leczenia, lokalizacji domów w ekologicznym środowisku itp. Często staje się to wyznacznikiem przynależności do określonej klasy społecznej. Elementy zdrowotne wyznaczają zarówno rodzaj i charakter stylu życia jak i wizję świata określającą własną tożsamość. Może to prowadzić do wyboru wartości kulturowych (New Age), gdzie protestuje się przeciwko nadmiernej komercjalizacji zdrowia i konsumpcjonizmowi.

Choroby cywilizacyjne - powodujące największą ilość zgonów: choroby serca, wypadki i choroby naczyniowo0mózgowe (udary), rak. Uważa się, że duży wpływ mają na nie styl życia i bezmyślne nałogi, które sami możemy kontrolować. Oszacowano, że 45-latek, który wyrobił w sobie nawyk 6 lub 7 spośród nawyków wydłuży swoje życie o 11 lat:

1. Niepalenie papierosów

2. Regularne uprawianie ćwiczeń fizycznych

3. Utrzymywanie normalnej wagi

4. Niejedzenie między posiłkami

5. Codzienne jedzenie śniadań

6. 7 lub 8 godzin snu

7. Nie nadużywanie alkoholu

Największym niebezpieczeństwem myślenia o zdrowiu jest tendencja do ignorowania naszego stanu zdrowia dopóki nie zachorujemy, a potem zakładanie, że lekarz „naprawi” nas za pomocą jakiegoś technologicznego „cudu”.

Bibliografia:

1. Barański J., Piątkowski W. (red), Zdrowie i choroba: wybrane problemy socjologii medycyny, ATUT, Wrocław 2002.

2. Giddens A., Socjologia, PWN, Warszawa 2008.

3. Radmacher S., Sheridan Ch., Psychologia zdrowia: wyzwanie dla biomedycznego modelu zdrowia, Instytut Psychologii Zdrowia. Polskie Towarzystwo Psychologiczne, Warszawa 1998.

4. Heszen-Niejodek I., Twoje zdrowie w Twoich rękach, W: „Charaktery- portal psychologiczny” [online], [dostęp 3 marca 2009], dostępny w Word Wide Web: http://www.charaktery.eu/artykuly/JA-w-niewoli/391/Twoje-zdrowie-w-twoich-rekach--/1/

5. Michałowski T., Model Biopsychospołeczny, W: „Psychologia - procesy poznawcze, postrzeganie, myslenie” [online], [dostęp 3 marca 2009], dostępny w Word Wide Web: http://www.psychologia.xmc.pl/search/Model%20Biopsychospo%C5%82eczny

---