TEMAT: Wielowymiarowe ujęcie zdrowia.
Potoczne rozumienie zdrowia
„Być zdrowym” najczęściej sprowadza się do „niechorowania”. Zdrowie staje się znaczące, gdy pojawiają się problemy zdrowotne. Zdrowie może być różnie identyfikowane z różnymi elementami wynikającymi z aktualnej sytuacji społecznej czy kulturowej ( inaczej dla matki z małym dzieckiem, inaczej dla sportowca, inaczej palacz tytoniu). Ludzie oceniają swoje zdrowie subiektywnie, uwzględniając swoje normy i oczekiwania. Stanowi to problem związany z pomiarem zdrowia.
Puchalski na podstawie ankiet w zakładach przemysłowych ustalił, że połowa spośród badanych ujmuje zdrowie w kategoriach sprawności fizycznych i braku poważnych chorób. Nieco mniej osób jako spokój wewnętrzny, odczucie pełni życia, braku ograniczeń funkcjonalnych i dolegliwości.
Badania Juczyńskiego przy użyciu Listy Kryteriów Zdrowia wynika, że „bycie zdrowym” oznacza posiadanie sprawnych części ciała i nieodczuwanie żadnych dolegliwości fizycznych, w dalszej kolejności sen, wypoczynek i zdrowe odżywianie.
Badania Sęk za pomocą metafor, zdrowie kojarzone z cenną rzeczą, źródłem energii.
Powyższe badania dot. osób dorosłych. U dzieci pojęcie zdrowia i jego rozumienie kształtuje się w relacji do choroby. W stadium myślenia przedoperacyjnego (2-6) zgodnie z Piagetem dziecko nie potrafi jeszcze różnicować przyczyn i skutków zdrowia i choroby. Zaczyna odróżniać w fazie operacji formalnych, wiąże się to z myśleniem abstrakcyjnym.
Badania Juczyńskiego i Szymczaka porównywano odpowiedzi odnośnie zdrowia i choroby dzieci i młodzieży w wieku 12-18 lat. W miarę dorastania zmienia się pojęcie zdrowia. Młodsze dzieci utożsamiają zdrowie z dobrym stanem fizycznym, brakiem dolegliwości cielesnych, dla starszych znaczenia nabierają instrumentalne wartości zdrowia, jak sprawność funkcjonalna i komfort psychiczny. Rozumienie choroby jest bardziej jednoznaczne, obie grupy chorobę spostrzegają głównie jako dolegliwości fizyczne, złe samopoczucie.
Kryteria zdrowia w świadomości potocznej odbiegają w znaczący sposób od kryteriów medycznych. W badaniach Boczkowskiego i Włodarczyka stwierdzono, że 80% dorosłych kojarzy swoje dobre zdrowie z innymi treściami, niż czynią to lekarze zainteresowani ich zdrowiem.
Herzlich zaklasyfikowała wyniki badań potocznej wiedzy Francuzów do 3 typów myślenia o zdrowiu:
1) „zdrowie w próżni”- brak choroby, wyraża stan nieobecności, naturalności braku wydarzeń, zainteresowanie zdrowiem okazjonalne, najczęściej gdy pojawia się choroba
2) „rezerwa” zdrowie jako pewne zasoby biologiczne, psychologiczne, środowiskowe i społeczno-kulturowe, stały atrybut człowieka, swoisty kapitał
3) „równowaga” norma do osiągnięcia i utrzymania do której człowiek dąży i co daje mu poczucie szczęścia i zadowolenia. Dopuszczalne są równoczesne elementy choroby, które nie zaburzają stanu równowagi.
Definicje zdrowia
Definicja zawarta w Konstytucji Światowej Organizacji Zdrowia (ŚOZ)- zdrowie jako „stan pełnego dobrostanu fizycznego, umysłowego i społecznego, a nie tylko brak choroby czy niedomagania” (WHO 1948).
„Bycie zdrowym” wiąże się z dobrym samopoczuciem i to fizycznym i psychicznym.
W literaturze są różne definicje zdrowia, które charakteryzują inne cechy charakterystyczne, dynamikę zmian, kontekst kulturowy.
KACprzak zdrowiem nazywa nie tylko brak choroby czy niedomagań, ale i stopień przystosowania się biol. i społ. Jaki jest osiągalny dla danej jednostki w najkorzystniejszych warunkach.
Parsons zdrowie ujmuje w kategorii zachowań związanych z pełnieniem w życiu różnych ról społecznych i wykonywania zadań wyznaczonych procesami socjalizacji. Osoba zdrowa potrafi w sposób optymalny pełnić te role bez zakłóceń.
Inne bardziej dynamiczne ujęcie zdrowia przez ŚOZ wykorzystane w karcie ottawskiej definiującej promocję zdrowia. Zdrowie jako potencjał służący codziennemu życiu, w którym wyróżnia się zasoby społeczne i osobiste oraz zdolności fizyczne. Zdrowie wyraża stopień w jakim jednostka jest zdolna realizować aspiracje i zaspokajać potrzeby i zmieniać czy radzić sobie ze środowiskiem.
Inne ujęcia zwracają uwagę na pewne warunki, których spełnienie umożliwia prowadzenie sensownego i twórczego życia oraz osiągnięcie satysfakcji z życia.
Według Dubosa zdrowie to nie tylko brak choroby, lecz także zespół cech które umożliwiają człowiekowi uzewnętrznianie swych zdolności kreatywnych i osiąganie szczęścia w procesie przystosowania się do przyszłości.
Dla Dąbrowskiego, który koncentrował się głównie na rozumieniu zdrowia psychicznego, zdrowie oznacza „zdolność do rozwoju w kierunku wszechstronnego rozumienia przeżywania odkrywania i tworzenia coraz wyższej hierarchii rzeczywistości i wartości, aż do konkretnego ideału indywidualnego i społecznego”.
Wymiary zdrowia
Definicja Światowej Organizacji Zdrowia zwraca uwagę na 2 istotne aspekty:
1- zdrowie wymaga ujęcia pozytywnego, gdyż nie wystarczy wskazanie na brak choroby
2- zdrowie posiada różne wymiary
Wymiary zdrowia:
Trwanie życia
Brak choroby
Brak złego samopoczucia
Zdolność do funkcjonowania - wykonywania zadań i ról społecznych
Zajmowanie określonego statusu ekonomicznego i społecznego
Zdolność do zaspokajania własnych potrzeb
Niezależność. Brak potrzeby korzystania ze świadczeń medycznych i socjalnych
Zdrowie jako element porządku społecznego
Zdrowie - 6 wymiarów dobrostanu:
Wymiar fizyczny:
Wykazywanie aktywności fizycznej, Zróżnicowana dieta, Bezpieczna jazda samochodem Samoopieka w zakresie zdrowia (nie palenie papierosów, nie nadużywanie narkotyków, alkoholu)
Wymiar społeczny:
Satysfakcjonujące, dające zadowolenie relacje z rodziną, przyjaciółmi, Aktywność w życiu publicznym, Troska o środowisko, Zdolność do interakcji z ludźmi i ze środowiskiem
Wymiar emocjonalny:
Umiejętność wyrażania i akceptacji własnych uczuć, ograniczeń i możliwości Zdolność panowania nad emocjami, pokonywania sytuacji stresowych
Wymiar intelektualny:
Poczucie kreatywności i pokonywania wyzwań; Rozwijanie wiedzy i umiejętności
Wymiar duchowy:
Rozumienie wartości życia, Spokój "ducha" Posiadanie systemu wierzeń i wartości, które decydują o celu życia
Wymiar zawodowy:
Satysfakcja z pracy, Równowaga między życiem zawodowym a czasem wolnym Satysfakcja z nowych wyzwań i osiągnięć Postawy wobec pracy: interakcje ze współpracownikami.
Istotną rolę pełni zdrowie psychiczne, obejmujące przede wszystkim wymiar umysłowy i emocjonalny. Jest uznawane, za jeden z ważniejszych obszarów promocji zdrowia w UE. W Deklaracji Zdrowia Psychicznego przyjęto, że „zdrowie psychiczne i dobrostan psychiczny mają zasadnicze znaczenie dla jakości życia, umożliwiając ludziom doświadczać życia jako sensownego, pozwalając im być twórczymi i aktywnymi obywatelami” (Kulmatycki).
Zdrowie psychiczne rozpatrywane w 3 aspektach:
1) negatywnym-co jest związane z brakiem występowania zaburzeń psychicznych
2)funkcjonalnym-rozumianym jako zdolność do spełnienia określonych oczekiwań
3)pozytywnym- oznaczającym pełny rozwój osobowości i umiejętności radzenia sobie w życiu
Szczególną wagę przywiązuje się do pozytywnego zdrowia psychicznego, w którym wyróżnia się następujące kryteria:
- kontakt z rzeczywistością- racjonalna postawa w odbiorze bodźców z otaczającej rzeczywistości, obiektywną ocenę, minimalizację stereotypów, zgodę i przyzwolenie na niewiedzę
-poczucie autonomii- próba internalizacji swoich wyborów, oparcie na własnych decyzjach, gotowość do kompromisu, cenienie sobie niezależności emocjonalnej.
- akceptacja samego siebie- właściwa postawa wobec samego siebie, umiejętność przebywania ze sobą i cieszenia się sobą, zdawanie sobie sprawy z własnych możliwości i ograniczeń
- rozpoznawanie swoich mocnych stron- czyli uczenie się obiektywnego oceniania siebie przez wskazanie na swoje mocne strony i umiejętności, pracowanie nad strategiami rozwijania konkretnych kompetencji
-konstruktywne kontakty z innymi- umiejętność ekspresji siebie, swoich poglądów, potrzeb, emocji, wrażliwości w odbiorze innych osób
-radzenie sobie z wyzwaniami- diagnozowanie wyzwań pochodzących z otoczenia, uczenie się rozróżniania zmian koniecznych od zmian opcjonalnych, otwartość i tolerancja na normy funkcjonujące w danej grupie czy społeczności, umiejętność radzenia sobie z niepowodzeniami i krytyką
-perspektywa przyszłości- wskazująca na nastawienie na rozwój i samorealizację, uświadamianie sobie swoich mocnych stron, cech, potencjałów oraz stawianie sobie odległych celów, planowanie rozwoju umiejętności (Ryff, Keys)
W ostatnich latach zwraca się szczególną uwagę na duchowy wymiar zdrowia, który pełni rolę regulacyjną w stosunku do specyficznego obszaru aktywności człowieka. Na ogół duchowości przypisuje się pozytywny i korzystny wpływ na zdrowie somatyczne, zaś w przypadku choroby duchowość może odgrywać szczególną rolę, mobilizując do walki z chorobą lub ułatwiając jej akceptację.
W praktyce klinicznej, a zwłaszcza w diagnozie, ocena zdrowia opiera się przede wszystkim na somatycznym i psychicznym wymiarze zdrowia. W terapii częściej zachodzi potrzeba szerszego spojrzenia na elementy konstytuujące Zdrowie człowieka. Dopiero jednak koncentracja na zdrowiu, a nie na chorobie wiąże się z bardziej całościowym ujęciem. Takie podejście podkreśla zarówno wielowymiarowość zdrowia jak i występujące powiązania i uwarunkowania. Człowiek traktowany jest jako jedność psychofizyczna, zaś jego zdrowie ujmowane jest jako stan, dyspozycja, proces i wartość.