Skórne odczyny polekowe
Zgodnie z definicją WHO skórne odczyny polekowe są:
niepożądanymi zmianami, które występują po zastosowaniu prawidłowej, nietoksycznej dawki leku
nie obejmują one objawów przedawkowania, nadużywania leku lub jego błędnego dawkowania
Skórne odczyny polekowe nie mają:
cech charakterystycznych dla poszczególnych leków
wiele z nich może powodować identyczne
zmiany
każdy z leków może powodować występowanie różnych morfologicznie objawów klinicznych
Skórne odczyny polekowe obserwuje się najczęściej po:
antybiotykach (42%)
NLPZ (27-74%, w tym 38% po aspirynie)
lekach stosowanych w chorobach układu sercowo-naczyniowego (20%)
lekach przeciwdrgawkowych (10%)
NLPZ
należą do jednych z najczęściej przepisywanych leków przez lekarzy różnych specjalności
większość z nich jest powszechnie dostępna, bez recepty lekarskiej
częste występowanie niepożądanych objawów ubocznych po tych lekach związane jest z:
brakiem rzetelnej informacji dla chorych o zagrożeniach płynących z przewlekłego ich przyjmowania
zjawiskiem polipragmazji
stanowią dużą i bardzo zróżnicowaną grupę leków
należą do różnych grup chemicznych, co decyduje o bardzo zróżnicowanej aktywności:
przeciwzapalnej
przeciwbólowej
przeciwgorączkowej
W Stanach Zjednoczonych stosuje się NLPZ
powyżej 65. roku życia u 10-20% populacji
W Polsce liczbę osób zażywających te leki szacuje się na 4 mln tj. u około 10 % populacji
Obserwacje kliniczne wskazują, że odczyny polekowe częściej występują u dorosłych, rzadziej u dzieci (większa ilość leków przyjmowanych przez dorosłych, zwłaszcza w podeszłym wieku, zaburzenia czynności wątroby i nerek)
Najczęstszym objawem niepożądanym stosowania niesteroidowych leków przeciwzapalnych są powikłania ze strony przewodu pokarmowego
Najgroźniejsze z nich stanowią krwawienia i perforacje owrzodzeń (kwas acetylosalicylowy)
Do pozostałych należą między innymi.:
uszkodzenie nerek
wątroby
szpiku
skurcz oskrzeli
odczyny skórne
skóra, jako m.in. miejsce pozawątrobowego metabolizmu leków, jest narządem szczególnie predysponowanym do występowania reakcji nadwrażliwości
Rodzaje reakcji skórnych po lekach
reakcje alergiczne:
typu I , o charakterze natychmiastowym z anafilaksją
reakcje typu II i III pod postacią plamic i leukocytoklastycznego zapalenia naczyń
reakcje typu IV- opóźnione, manifestujące się głównie jako kontaktowe zapalenie skóry
reakcje niealergiczne
Są to tzw. reakcje nadwrażliwości niealergicznej, nazywane także reakcjami nietolerancji, pseudoalergii, czy idiosynkrazji
Leki, których zastosowaniu mogą towarzyszyć objawy przypominające swym obrazem klinicznym reakcje alergiczne, zachodzące jednak bez udziału IgE
niesteroidowe leki przeciwzapalne
radiologiczne środki kontrastowe
mannitol
dekstran
środki miejscowo znieczulające
Do najczęsszych objawów niepożądanych po NLPZ należą skórne odczyny polekowe tj.:
pokrzywka
obrzęk naczynioruchowy
rumienie
osutki plamisto-grudkowe
plamice
reakcje fototoksyczne
Pokrzywka
NLPZ stosunkowo często prowokują rozwój przewlekłej pokrzywki (najczęściej jednak penicylina i jej pochodne, morfina oraz kodeina)
pokrzywka wywołana nietolerancją kwasu acetylosalicylowego oraz prowokowana przez dodatki pokarmowe (benzoesany, glutaminian sodu) i pokarmy zawierające salicylany stanowi około 30 % przypadków chorych z pokrzywką przewlekłą
U tych chorych występuje często nietolerancja NLPZ
nadmierna synteza leukotrienów u tych chorych spowodowana jest zaburzeniem przemiany kwasu arachidonowego, związanej z blokiem enzymatycznym cyklooksygenazy
Obrzęk naczynioruchowy
mechanizm alergiczny ( I-typ reakcji na leki, pokarmy, alergeny powietrznopochodne)
niealergiczny (nietolerancja leków np. NLPZ, wyzwalacze histaminy)
Pokrzywka i obrzęk naczynioruchowy mogą występować niezależnie od siebie lub współistnieć u jednego chorego
Rumienie
NLPZ
antybiotyki
sulfonamidy
leki przeciwgruźlicze, przeciwdrgawkowe, przeciwgrzybicze czy barbiturany
Mogą być przyczyną wystąpienia zmian rumieniowych, takich jak:
rumień wielopostaciowy
zespół Stevensa-Johnsona
toksyczna nekroliza naskórka (zespół Lyella)
rumień trwały
rumień guzowaty
Osutki plamisto-grudkowe i uogólniona osutka krostkowa- AGEP
(acute generalized exanthematous pustulosis)
NLPZ
antybiotyki
diltiazem
izoniazyd
karbamazepina
kaptopril
Plamice polekowe
często mają podłoże niealergiczne
mogą powstawać w wyniku zahamowania agregacji trombocytów pod wpływem kwasu acetylosalicylowego lub na skutek trombocytopenii w przebiegu leczenia cytostatykami
Odczyny fototoksyczne
Występują u większości ludzi pod wpływem substancji zwiększających reakcję skóry na działanie promieni ultrafioletowych (pasmo UVA)
zazwyczaj pojawiają się po 5-20 godzinach od czasu ekspozycji
czynnikami zwiększającymi wrażliwość skóry na promienie ultrafioletowe mogą być:
rośliny (furokumaryny)
środki chemiczne działające zewnętrznie lub podawane doustnie
leki (tetracykliny, sulfonamidy, pochodne fenotiazyny, furosemid, psoraleny, w tym NLPZ)
Inne jednostki chorobowe prowokowane przez NLPZ
pęcherzyca, najczęściej jej odmiana liściasta
zapalenie skórno-mięśniowe
toczeń układowy
Przyczyny występowania powikłań
rozwój farmakoterapii
coraz większa ilość leków przyjmowanych przez chorych, przepisywanych przez lekarzy różnych specjalności
brak leków w pełni bezpiecznych, nawet te, które działają leczniczo, mogą szkodzić
Należy pamiętać
W wielu wypadkach wystąpienie odczynów polekowych jest groźniejsze dla chorych niż choroba, z powodu której leki zastosowano