Pojęcie finanse wywodzi się od łac. finitio, gdzie słowo to oznaczało orzeczenie sądowe rozstrzygające spory o zapłatę określonych należności pieniężnych.

Finanse są kategorią ekonomiczną, prawną i historyczną.

Jako kategoria ekonomiczna finanse mają charakter obiektywny, tzn., że są niezależne od woli czy świadomości ludzkiej. Traktując finanse jako tą kategorię bada się procesy ekonomiczne związane z gromadzeniem i wydatkowaniem środków pieniężnych.

Finanse jako kategoria prawna to normy prawne obowiązujące w danym czasie i w danym państwie, a odnoszące się do zjawisk finansowych.

Finanse jako kategoria historyczna związana jest z pojawieniem się pieniądza - gospodarki towarowo-pieniężnej.

Finanse najczęściej definiuje się jako:

są to zjawiska związane z gromadzeniem i podziałem środków pieniężnych,

środki pieniężne i gospodarowanie nimi,

są to formy i metody posługiwania się środkami pieniężnymi.

Finanse dzielimy na:

1) finanse publiczne - to publiczne zasoby pieniężne, gospodarowanie nimi oraz normy prawne regulujące te zjawiska. Istnienie finansów publicznych jest uzasadnione koniecznością finansowania przez państwo potrzeb ogólnospołecznych.

2) finanse prywatne - to prywatne zasoby pieniężne.

Kategorie odróżniające finanse publiczne od finansów prywatnych:

1) finanse publiczne objęte są władztwem państwowym, w związku z czym są obwarowane przymusem państwowym;

2) Rozmiary finansów publicznych są zdecydowanie większe niż finansów prywatnych;

3) Finanse publiczne prowadzone są w interesie społecznym i służą realizowaniu celów publicznych;

4) Tylko państwu przysługuje prawo emisji pieniądza;

5) Granice gromadzenia środków publicznych są wyznaczane potrzebami.

Publiczna działalność finansowa - jest to gromadzenie i wydatkowanie zasobów pieniężnych na cele publiczne przez upoważnione do tego organy.

Gospodarka finansowa - to całokształt czynności organizacyjnych i prawnych związanych z operacjami finansowymi.

Polityka finansowa - jest to świadoma i celowa działalność ludzi i instytucji polegająca na ustaleniu i realizacji określonych celów za pomocą środków finansowych.

Funkcje finansowe:

fiskalne - polega na pozyskiwaniu środków przez podmioty publiczne;

interwencyjna (stymulacyjna) - to wykorzystywanie instrumentów finansowych w celu wywołania określonych zachowań społeczeństwa;

redystrybucyjna - polega na wtórnym podziale PKB;

kontrolna (ewidencyjno - kontrolna) - jest to statystyczne lub rachunkowe ewidencjonowanie rozmiarów poszczególnych procesów i zjawisk produkcyjnych.

System finansowy - to ogół zasad i instytucji ściśle ze sobą powiązanych, związanych z gromadzeniem i wydatkowaniem środków pieniężnych.

Prawo finansowe - to ogół norm prawnych regulujących działalność finansową.

Jest to gałąź prawa publicznego.

Prawo finansowe w szerokim ujęciu to wszystkie normy dotyczące gromadzenia i wydatkowania środków pieniężnych bez względu na to czy normy te zaliczane są również do innych gałęzi prawa.

Prawo finansowe w ujęciu wąskim to tylko te normy regulujące działalność finansową, które nie są zaliczane równocześnie do innych gałęzi prawa.

Norma prawa finansowego jak każda inna norma prawa składa się z trzech części: Hipotezy, Dyspozycji i Sankcji., z tym, że dla prawa finansowego charakterystyczne jest to, że:

są to normy dwustronnie imperatywno - atrybutywne;

zawsze występują dwa rodzaje podmiotów (czynne i bierne);

indywidualizacja uprawnień i obowiązków następuje najczęściej w drodze postępowania finansowego i następuje tzw. Rozczłonkowanie normy, co oznacza, że nie wszystkie jej elementy zawarte są w jednym przepisie, a nawet akcie prawnym

Stosunek prawno-finansowy jest regulowany normą prawa finansowego, jest to stosunek zachodzący pomiędzy podmiotami tego prawa. Podmioty te muszą posiadać zdolność prawną finansową.

Stosunki prawno - finansowe nie mogą być rozpatrywane w oderwaniu od zjawisk ekonomicznych.

Źródła prawa finansowego:

konstytucja (rozdz. X)

ratyfikowane umowy międzynarodowe

ustawy

rozporządzenia

akty prawa miejscowego

W „Ustawie o finansach publicznych” nie zdefiniowano pojęcia tych finansów.

Wskazano jedynie na przykładowe ich cech do których zaliczyć należy:

pozyskiwanie i gromadzenie dochodów;

dokonywanie wydatków;

finansowanie deficytu, operacje związane z tymi sytuacjami gdzie zaangażowane są środki publiczne (zaciąganie zobowiązań z zaangażowanych środków publicznych);

zarządzanie długiem publicznym i środkami publicznymi.

Administracja finansowa - jest częścią administracji publicznej. Jest to zespół organów, osób i instytucji, których zadania polegają na realizowaniu różnorodnych funkcji w sferze finansów publicznych.

Można dokonać podziału na:

organy finansowe, które zarządzają finansami w sposób władczy (centralne i lokalne)

służby finansowe, które spełniają rolę pomocniczą wobec organów. Można podzielić je na:

organy zarządzające

organy wykonujące

organy kontroli finansowej

Zakres działania Ministra Finansów określony został w rozporządzeniu Prezesa Rady Ministrów z dnia 29 marzec 2002 r. „W sprawie szczegółowego zakresu działania Ministra Finansów”. Zgodnie z tym rozporządzeniem Minister Finansów kieruje następującymi działaniami administracji rządowej:

budżet

finanse publiczne

instytucje finansowe

Minister ten jest dysponentem wskazanej w rozporządzeniu część budżetu państwa. Obsługę ministra zapewnia Ministerstwo Finansów.

Administrację finansową można podzielić na następujące piony:

podatkowy

celny

kontrolny

Pion podatkowy - Regulacje prawne dotyczące tego pionu zawarte są przede wszystkim w ustawie z dnia 21 czerwca 1996 r. „O urzędach i izbach skarbowych”.

Organami administracji rządowej podległymi Ministrowi Finansów są naczelnicy urzędów skarbowych oraz dyrektorzy izb skarbowych.

Naczelnika urzędu skarbowego oraz dyrektora izby skarbowej powołuje i odwołuje Minister Finansów.

Naczelnicy urzędów wykonują swoje zadania przy pomocy urzędu skarbowego, którym kierują, a dyrektorzy wykonują zadania przy pomocy izby skarbowej.

Do zakresu działań naczelnika urzędu skarbowego należą:

ustalanie lub określanie i pobór podatków oraz niepodatkowych należności budżetowych jak również innych należności na podstawie odrębnych przepisów z wyjątkiem podatków i należności, których pobór na podstawie odrębnych przepisów należy do innych organów;

rejestrowanie podatników oraz przyjmowanie deklaracji podatkowych;

wykonywanie kontroli podatkowej;

podział i przekazywanie na zasadach określonych w odrębnych przepisach dochodów budżetowych między budżetem państwa a budżetami gmin.

Do zakresu działania dyrektora izby skarbowej należą:

nadzór na urzędami skarbowymi

rozstrzyganie w II-ej instancji w sprawach należących w I-ej instancji do urzędów skarbowych

Po wyczerpaniu instancyjności przysługuje odwołanie do Sądu Administracyjnego (II-u instancyjnego).

Inspektor skarbowy ma uprawnienia organu! Z Ordynacji Podatkowej nie wynika by inspektor był organem!!.

Organami administracji rządowej w sprawach celnych są:

naczelnik urzędu celnego

dyrektor izby celnej

W celu ustalenia zgodności z przepisami prawa przywozu na polski obszar celny lub wywozu z tego obszaru określonego towaru organy celne są uprawnione m.in.

do kontroli dokumentów i danych handlowych,

do dokonywania oględzin towarów,

do ustalania tożsamości osób

do rewizji celnej

oraz przeszukiwania osób i pomieszczeń.

Do zadań naczelnika urzędu celnego należą m.in.:

dokonywanie wymiaru i pobór należności celnych

nadawanie towarom przeznaczenia celnego

wykonywanie innych czynności przewidzianych przepisami prawa celnego

sprawowanie dozoru celnego i wykonywanie kontroli celnej

zwalczanie i ściganie przestępstw i wykroczeń skarbowych w zakresie przewidzianym w Kodeksie Karnym Skarbowych

Do zadań dyrektora izby celnej należą:

sprawowanie kontroli na urzędami celnymi

rozstrzyganie w II-ej instancji w sprawach należących w I-ej instancji do naczelników urzędów celnych

Kontrola Etapy:

ustalenie stanu obowiązującego (wyznaczenie),

ustalenie stanu rzeczywistego,

porównanie tych stanów,

wyjaśnienie przyczyn rozbieżności

ocena kontrolowanej działalności, sformułowanie wniosków zmierzających do usunięcia rozbieżności.

Należy rozróżnić kontrolę instytucjonalną dokonywaną przez upoważnione i wyspecjalizowane organy państwowe jak np.: NIK, RIO (Regionalne Izby Obrachunkowe) i kontrolę funkcjonalną dokonywaną przez komórki wewnętrzne w danym podmiocie.

Można też mówić o następujących rodzajach kontroli finansowej:

wstępnej i następczej

źródłowej i kameralnej

formalnej i merytorycznej

pełnej i odcinkowej itd.

NIK - jest naczelnym organem kontroli państwowej, który kontroluje działania organów administracji rządowej, NBP, państwowych osób prawnych i innych państwowych jednostek organizacyjnych, organów samorządu terytorialnego z punktu widzenia celowości lub tylko legalności i gospodarności.

Kontrola Skarbowa - jest swoistym rodzajem kontroli finansowej, której celem jest ochrona interesów i praw majątkowych Skarbu Państwa oraz skuteczność wykonywania zobowiązań podatkowych oraz innych należności stanowiących dochody budżetu państwa (uregulowane w ustawie „O kontroli skarbowej”).

Na gruncie „Ustawy o finansach publicznych” wprowadzono pojęcie kontroli finansowej i audytu wewnętrznego.

Kontrola finansowa - jest to element kontroli wewnętrznej a zgodnie z przepisami „Ustawy o finansach publicznych” należy przez nią rozumieć zapewnienie przestrzegania procedur kontroli oraz przeprowadzania wstępnej oceny celowości zaciągania zobowiązań finansowych i dokonywania wydatków, badania i porównywania ze stanem wymaganym faktycznego gromadzenia i pobierania środków publicznych, zaciągania zobowiązań finansowych i dokonywanie wydatków ze środków publicznych, udzielania zamówień publicznych oraz zwrotu środków publicznych, a także prowadzenie gospodarki finansowej oraz stosowanie odpowiednich procedur.

Audyt wewnętrzny - jest ogół działań przez które kierownik jednostki uzyskuje:

obiektywną i niezależną ocenę funkcjonowania jednostki w zakresie gospodarki finansowej pod względem legalności, gospodarności, celowości i rzetelności, a także przejrzystości i jawności. Audyt wewnętrzny obejmuje w szczególności badanie dowodów księgowych oraz zapisów w księgach rachunkowych,

ocenę systemu gromadzenia środków publicznych i dysponowania nimi oraz gospodarowania mieniem,

ocenę efektywności i gospodarności zarządzania finansowego (art. 35d; art. 83 Ustawy „O finansach publicznych”).

Audyt wewnętrzny w jednostce prowadzi zatrudniony w niej audytor wewnętrzny z tym, że w państwowej jednostce budżetowej działającej poza granicami RP przeprowadza audytor wewnętrzny zatrudniony w jednostce nadrzędnej lub nadzorującej (podobnie jest w audycie prowadzonym w urzędach skarbowych i celnych).

Do przeprowadzenia audytu uprawnia imienne upoważnienie wystawione przez kierownika jednostki oraz legitymacja służbowa lub dowód osobisty.

W przypadkach wymagających specjalnych kwalifikacji audytor wewnętrzny może w porozumieniu z kierownikiem jednostki powołać rzeczoznawcę.

Sprawozdanie z przeprowadzenia audytu wewnętrznego jest przekazywane kierownikowi jednostki. Jeżeli w terminie dwóch miesięcy od otrzymania sprawozdania nie zostaną podjęte działania, których celem jest usunięcie nieprawidłowości kierownik jednostki informuje o tym Głównego Inspektora Audytu Wewnętrznego oraz audytora wewnętrznego uzasadniając równocześnie dlaczego działania te nie zostały podjęte.

Struktura finansów publicznych

Do sektora tego zalicza się:

organy administracji rządowej

organy kontroli państwowej i ochrony prawa

sądy i trybunały

jednostki samorządu terytorialnego, ich organy i związki

jednostki budżetowe, zakłady budżetowe, gospodarstwa pomocnicze, fundusze celowe

państwowe szkoły wyższe

jednostki badawczo - rozwojowe

państwowe lub samorządowe osoby prawne z wyłączeniem przedsiębiorstw państwowych, banków państwowych i spółek prawa handlowego oraz publiczne placówki naukowe i kulturalne oraz imiennie wskazane podmioty zajmujące się ochroną zdrowia.

Formy organizacyjno-prawne jednostek sektora finansów publicznych

Jednostki budżetowe - są to jednostki co do zasady nie posiadające osobowości prawnej, swoje wydatki pokrywają bezpośrednio z budżetu (państwa lub samorządu terytorialnego), a pobrane dochody w całości odprowadzają do odpowiedniego budżetu.

Można więc przyjąć, że nie działają one w celach zarobkowych tzn. nie prowadzą działalności na własny rachunek (metoda gospodarowania brutto).

Jednostki budżetowe co do zasady są tworzone, łączone, przekształcane i likwidowane przez:

ministrów, kierowników urzędów centralnych, wojewodów - są to państwowe jednostki budżetowe

organy stanowiące jednostek samorządu terytorialnego - są to gminne, powiatowe lub wojewódzkie jednostki budżetowe.

Zakłady budżetowe - są to jednostki, które:

odpłatnie wykonują wyodrębnione zadania

koszty swej działalności pokrywają z przychodów własnych przy czym mogą otrzymywać dotacje przedmiotowe, podmiotowe i celowe.

Są tworzone, łączone, przekształcane i likwidowane przez

ministrów, kierowników urzędów centralnych, wojewodów - są to państwowe jednostki budżetowe

organy stanowiące jednostek samorządu terytorialnego - są to gminne, powiatowe lub wojewódzkie jednostki budżetowe.

Prowadzą gospodarkę finansową w oparciu o roczny plan finansowy.

Zakład budżetowy dokonuje wpłat do budżetu nadwyżek środków obrotowych ustalonych na koniec okresu rozliczeniowego.

Gospodarstwo pomocnicze (jednostki budżetowej) - jest to wyodrębniona z jednostki budżetowej pod względem organizacyjnym i finansowym część jej podstawowej działalności lub działalność uboczna.

Gospodarstwo pomocnicze pokrywa koszty swej działalności z przychodów własnych z tym, że gospodarstwo to może otrzymywać dotacje przedmiotowe (...)

Jest tworzone, przekształcane i likwidowane przez kierownika jednostki budżetowej po uzyskaniu zgody odpowiedniego organu.

Podstawą gospodarki finansowej gospodarstwo pomocnicze jest roczny plan finansowy sprzedaży usług lub towarów na rzecz macierzystej jednostki budżetowej, dokonuje po kosztach własnych.

Gospodarstwo wpłaca do budżetu połowę osiągniętego zysku.

Środki specjalne - nie są odrębnymi jednostkami organizacyjnymi i mogą być tworzone tylko w ramach jednostki budżetowej.

Są to dochody budżetowe realizowane przez daną jednostkę która na mocy tytułów wskazanych w ustawie są gromadzone na odrębnych rachunkach bankowych i przeznaczane na określone wydatki.

Fundusze celowe - są to fundusze ustawowo powołane przed wejściem w życie ustawy „O finansach publicznych”, gdzie przychody funduszu pochodzą ze środków publicznych, a wydatki przeznaczane są na wykonywanie określonych zadań.

Fundusz może działać jako osoba prawna lub stanowić wyodrębniony rachunek bankowy którym dysponuje organ wskazany w ustawach tworzących fundusz.

Odpowiednio wyróżnia się państwowe lub samorządowe fundusze celowe.

Ustawa o finansach publicznych wprowadza dwie zasady:

zasadę jawności

zasada przejrzystości finansów publicznych

Nie definiuje ich jednak, wskazano jedynie metody realizacji tych zasad.

Jawność finansów publicznych jest realizowana przede wszystkim poprzez:

jawność debat budżetowych, zarówno sejmowej jak i jednostek samorządu terytorialnego

publikację ustaw i uchwał budżetowych

jawność debat nad sprawozdaniami z wykonania budżetu

podawanie do publicznej wiadomości kwot udzielonych dotacji

udostępnienie sprawozdań dotyczących finansów i gospodarki jednostek należących do sektora finansów publicznych

obowiązki publikacyjne Ministra Finansów

Jawność finansów publicznych wyłączona zostaje w stosunku jedynie do tych środków publicznych, których pochodzenie lub przeznaczenie nie zostało uznane za tajemnicę państwową na podstawie odrębnych przepisów lub wynika to z umów międzynarodowych.

Zasada przejrzystości finansów publicznych jest realizowana poprzez stosowanie klasyfikacji budżetowych oraz jednolite zasady rachunkowości.

Publiczna gospodarka finansowa także nie została zdefiniowana, wiąże się ją z pojęciem operacji finansowych, które oznacza strumienie środków finansowych, gromadzonych i wydatkowanych na zaspokojenie potrzeb publicznych.

Katalog środków pieniężnych wskazuje na rodzaje wpływów pieniężnych jednostek sektora finansów publicznych. W doktrynie prawa pod pojęciem dochodów publicznych rozumie się każdy rodzaj wpływów do budżetu państwa lub budżetu jednostek samorządu terytorialnego.

Dochody te można klasyfikować wg różnych kryteriów:

ze względu na to do którego budżetu wpływają wyróżniamy:

dochody budżetu państwa

dochody budżetów samorządowych

wg kryterium funkcji

dochody fiskalne (mają zasadnicze znaczenie)

dochody uboczne (np. kary, grzywny)

wg kryterium ostatecznego pobrania dochodu

dochody bezzwrotne (raz pobrane nie podlegają zwrotowi)

dochody zwrotne po określeniu charakteru podlegających zwrotowi na rzecz podmiotu który je uiścił

ze względu na kryterium egzekwowania

dochody przymusowe

dochody dobrowolne

Środkami publicznymi są:

dochody publiczne, do których zalicza się:

daniny publiczne - podatki oraz inne świadczenia pieniężne, których obowiązek ponoszenia na rzecz skarbu państwa lub jednostek samorządu terytorialnego oraz innych jednostek zaliczanych do sektora finansów publicznych wynikających z odrębnych ustaw.

pozostałe dochody - do których zalicza się:

opłaty

dochody z mienia, a w szczególności z najmu oraz dzierżawy i umów o podobnym charakterze oraz dywidendy od wniesionego kapitału

dochody ze sprzedaży majątku, rzeczy i praw oraz ze świadczenia usług

spadki, zapisy i darowizny w postaci pieniężnej

inne dochody uzyskane na podstawie odrębnych przepisów

środki pieniężne ze źródeł zagranicznych, nie podlegające zwrotowi

środki z funduszy strukturalnych i z funduszy spójności UE

przychody publiczne budżetu państwa, budżetów jednostek samorządu terytorialnego i innych jednostek zaliczanych do sektora finansów publicznych pochodzące ze sprzedaży papierów wartościowych i innych operacji finansowych, z prywatyzacji majątku skarbu państwa i majątku jednostek samorządów terytorialnych, ze spłat pożyczek udzielonych ze środków publicznych oraz z otrzymanych pożyczek i kredytów

przychody jednostek zaliczanych do sektora finansów publicznych uzyskiwane w związku z prowadzoną przez nie działalnością oraz z innych tytułów

Środki publiczne mogą być przeznaczane na wydatki publiczne, które mają bezzwrotny charakter i rozchody publiczne, którymi są spłaty otrzymywanych pożyczek i kredytów, wykup papierów wartościowych i inne operacje finansowe, udzielane pożyczek i kredytów.

Środki publiczne mogą być przekazywane poza sektor publiczny, finansują też podmioty publiczne. Natomiast przepływy finansowe między tymi podmiotami nie są ujmowane ani jako wydatki, ani jako dochody, mają tzw. charakter nominalny. Można je dzielić wg kryterium wartości:

wydatki nabywcze i wydatki redystrybucyjne

wydatki osobowe i rzeczowe

wydatki majątkowe i bieżące,

a także wg funkcji jaką spełniają w gospodarce:

wydatki socjalno-kulturowe i o charakterze władczym

Zasady gospodarki finansowej

sposób gromadzenia środków pieniężnych z poszczególnych tytułów określają odrębne ustawy

środki publiczne z poszczególnych tytułów nie mogą być przeznaczane na finansowanie innych wymienionych wydatków chyba, że odrębna ustawa stanowi inaczej. Ograniczenie tego nie stosuje się jedynie do wydatków finansowych z kredytów zagranicznych, zagranicznych środków bezzwrotnych i do jednostek prowadzących działalność gospodarczą

prawo realizacji zadań finansowych ze środków publicznych przysługuje ogółowi podmiotów chyba, że ustawy stanowią inaczej. Podmiot wnioskujący o przyznanie środków publicznych na realizację wyodrębnionego zadania, powinien przedstawić ofertę ofertę wykonania zgodnie z zasadami uczciwej konkurencji, gwarantującą wykonanie zadania efektywny, oszczędny i terminowy. Realizacji tej zasady służy prawo zamówień publicznych. Niedopuszczalne więc jest przekonanie w drodze zawartych umów, całości umów w zakresie gospodarki komunalnej podmiotów niesamorządowych, a także powierzanie poszczególnych zadań tylko podmiotom samorządowym w drodze uchwał organów stanowiących.

Ujęte w budżetach jednostek sektora finansów publicznych dochody stanowią prognozy ich wielkości, a wydatki i rozchody stanowią nieprzekraczalny limit. Ujęte w rocznych planach finansowych jednostek sektora finansów publicznych przychody stanowią prognozy ich wielkości, natomiast wydatki mogą ulec zmianie, ale tylko wtedy, gdy:

zrealizowano przychody wyższe od prognozowanych

zmiana wydatków, nie spowoduje zwiększenia dotacji z budżetu oraz nie zmniejszy planowanych wpłat do budżetu w każdym jednak przypadku zmiany przychodów i wydatków wymaga dokonania zmian w rocznym planie finansowym

wydatki publiczne mogą być ponoszone na cele i w wysokości ustalonych w ustawie budżetowej, uchwale budżetowej lub planie finansowym. Powinny być one dokonywane:

w sposób celowy i oszczędny z zachowaniem zasady uzyskiwania najlepszych efektów z danych nakładów

w sposób umożliwiający terminową realizację zadań oraz w wysokości i w terminach wynikających z wcześniej zaciągniętych zobowiązań

Kierownik jednostki sektora finansów publicznych jest odpowiedzialny za całość gospodarki finansowej jednostki z tym, że może on powierzyć określone obowiązki pracownikom jednostki, przyjęcie tych obowiązków powinno być stwierdzone dokumentem.

Daniny publiczne - są to wszystkie formy przejmowania przez państwo lub związek publiczno-prawny świadczeń pieniężnych lub majątkowych, a także innych świadczeń od obywateli tego państwa.

Historycznie wykształciły się następujące rodzaje danin publicznych:

daniny osobiste

daniny rzeczowe

daniny pieniężne, wśród których wyróżniamy:

- podatki

- opłaty

- dopłaty

- cła

Zgodnie z „Ordynacją Podatkową” podatek jest to publiczno-prawne przymusowe, nieodpłatne, bezzwrotne świadczenie pieniężne na rzecz skarbu państwa, województwa, powiatu lub gminy wynikające z ustawy podatkowej (art.6).

publiczno-prawny charakter - oznacza, że podatek jest świadczony na rzecz podmiotu publiczno - prawnego jakim jest państwo lub jednostka samorządu terytorialnego.

przymusowość - oznacza, że państwo dysponujące środkami przymusu może je zastosować w celu wyegzekwowania należnego świadczenia podatkowego na zasadach i w granicach określonych przez prawo.

nieodpłatność - jest równoznaczna z nieekwiwalentnością podatku, która sprowadza się do tego, że świadczenie podatnika jest jednostronne tzn. nie otrzymuje on żadnego świadczenia wzajemnego. Można jedynie mówić o odpłatności ogólnej oznaczającej, że środki pochodzące z podatków są przeznaczane na cele ogólno - społeczne i w tej postaci „wracają” do podatnika.

bezzwrotność - raz pobrane świadczenie podatkowe nie może być podatnikowi w jakiejkolwiek formie zwrócone. Nie dotyczy to jedynie sytuacji, gdy podatek został pobrany nienależnie, bądź w wysokości wyższej od należnej.

świadczenie pieniężne - oznacza, że wysokość podatku musi być w każdym przypadku wyrażona określoną kwotą pieniężną.

Opłata - jest daniną różniącą się od podatku jedną cechą - ekwiwalentnością, która oznacza, że za uiszczenie opłaty otrzymujemy od związku publiczno - prawnego świadczenie wzajemne. Ze względu na relacje między wysokością opłaty, a wartością świadczenia wzajemnego możemy wyróżnić trzy rodzaje opłat:

wysokość uiszczonej opłaty odpowiada wartości świadczenia wzajemnego, co oznacza, że opłata została ustalona w prawidłowej wysokości

wysokość opłaty nie jest równa wartości świadczenie wzajemnego, w takim przypadku z reguły wartość opłaty jest wyższa od wartości świadczenia wzajemnego

Za uiszczoną opłatę nie otrzymujemy praktycznie świadczenia wzajemnego bądź jego wartość jest znikoma (opłata skarbowa)

Dopłaty - są formą partycypacji użytkowników w kosztach inwestycji publicznych.

Cło - posiada wszystkie cechy podatku, ale dodatkowo jest związane z przemieszczaniem towarów przez granicą państwową.

Zgodnie z art. 217 Konstytucji ustawa podatkowa musi określać:

podmiot opodatkowania

przedmiot opodatkowania

stawki podatkowe

zasady przyznawania ulg i umorzeń fakultatywne

kategorie podmiotów zwolnionych z podatku.

Podmiot podatku - jest jednostka życia społecznego na której z mocy ustawy ciąży obowiązek podatkowy. W każdym przypadku musi ona posiadać zdolność prawną podatkową przyznaną jej przez ustawodawcę.

Zakres podmiotowości prawno - podatkowej najczęściej pokrywa się z podmiotowością cywilno - prawną, z tym, że ustawodawca jest uprawniony do kreowania pewnych specyficznych podmiotów dla potrzeb prawa podatkowego. W tym zakresie charakterystyczne jest kreowanie tzw. kompleksowych podmiotów podatkowych.

Ustawodawca wytyczając krąg podmiotów rzadko posługuje się określeniem, że są to podmioty podatkowe. Często używa określeń: ”obowiązkowi podatkowemu podlegają...”, „obowiązek podatkowy ciąży na...”, „podatnikami są...”.

Przedmiot opodatkowania - pozwala na powiązanie podmiotu z podstawą opodatkowania, najczęściej jest równoznaczne z tytułem lub częścią tytułu aktu prawnego regulujący określony podatek.

Dla jego zdefiniowania często używane jest określenie, że podmiot opodatkowania pozwala udzielić odpowiedzi na pytanie: od czego podatnik zapłaci podatek.

Podstawa opodatkowania - warunkuje wymiar podatku we właściwej wysokości. Najczęściej definiuje się ją jako ilościowe bądź wartościowe ujęcie przedmiotu opodatkowania.

Stawki podatkowe - jest to współczynnik określający wysokość podatku przy danej podstawie opodatkowania. Eksponuje się tu związek między stawką, a podstawą opodatkowania.

Dokonując klasyfikacji stawek podatkowych można uwzględnić fakt, że stawkę podatkową określają dwie cechy:

1) rodzaj tej stawki - zmienność lub stałość w odniesieniu do zmian wielkości

podstawy opodatkowania

2) forma - sposób wyrażenia stawki w postaci procentowej lub kwotowej.

Stawki zmienne, zwane też stawkami ruchomymi charakteryzują się tym, że zmieniają się wraz ze zmianami podstawy opodatkowania, z tym że kierunek tych zmian może być różny. W związku z czym wyróżnia się wśród stawek zmiennych stawki: progresywne, degresywne i regresyjne.

Progresja - stawka rośnie wraz ze wzrostem podstawy opodatkowania.

Degresja - zmiany tutaj są również polegają na jednokierunkowym zmniejszaniu się podstawy opodatkowania któremu towarzyszy równoczesne zmniejszanie stawki podatkowej.

Regresja - zmiany tutaj są dwukierunkowe, a wraz ze wzrostem podstawy opodatkowania stawka maleje.

Zwolnienia - są bezpośrednio związane z takimi elementami konstrukcyjnymi podatku jak podmiot. W zależności od rodzaju zwolnienia korygują zakres podatkowy bądź podmiotowy ustawy. Korekta ta polega na wyłączeniu z zakresu podmiotowego czy też przedmiotowego określony podmiot lub przedmiotów.

Ulgi - wpływa jedynie na redukcję obciążenia podatkowego. Wyróżniamy:

ulgi polegające na zmniejszeniu podstawy opodatkowania

ulgi polegające na obniżeniu stawki podatkowej

polegające na obniżeniu należnego podatku

Klasyfikacja podatku:

Kryterium przedmiotowe (przedmiot opodatkowania), zgodnie z nim wyróżnia się

podatki majątkowe, gdzie opodatkowaniu podlega szeroko rozumiany majątek przy czym opodatkowaniu może podlegać całość lub część posiadanego majątku, przyrost tego majątku lub jakakolwiek zmiana w stanie majątkowym. Należy rozróżnić podatki majątkowe realne, gdzie zapłata podatku uszczupla wartość majątku i podatki majątkowe nominalne, których zapłata na ma wpływu na wartość majątku.

podatki przychodowe - ich przedmiotem i podstawą opodatkowania jest przychód bez potrącenia go o koszty uzyskania. Mogą też nawiązywać do zewnętrznych znamion świadczących o rozmiarach uzyskiwanych przychodów.

podatki dochodowe - mają charakter osobisty. Opodatkowaniu podlega dochód rozumiany jako nadwyżka przychodów nad kosztami uzyskania.

podatki konsumpcyjne - obciążają majątek lub dochód w momencie jego wydatkowania (VAT, akcyza).

Kryterium podziału dochodów podatkowych:

państwowe - w całości wpływają do budżetu państwa.

podatki samorządowe - w całości zasilają budżet jednostki samorządu terytorialnego

podatki wspólne - w ustawowo wskazanych częściach wpływają do budżetu państwa i jednostek samorządu terytorialnego.

BUDŻET PAŃSTWA

System budżetowy - są to normy prawne dotyczące działalności budżetowej, pod pojęciem której należy rozumieć pobieranie dochodów i dokonywanie wydatków przez uprawnione do tego podmioty.

Na system budżetowy w państwie składa się system budżetowy państwa i system budżetowy jednostek samorządu terytorialnego.

Instytucję budżetu łączy się z trzema elementami, którymi są:

zasoby pieniężne państwa

sporządzane plany dochodów i wydatków

nadawanie tym planą określonej mocy prawnej

Pierwszym budżetem Polski był budżet z 1768r. (na Sejmie Koronnym - pierwszy w Europie kontynentalnej); 1955 - zlikwidowano budżet jednostek samorządu terytorialnego.

Definicję budżetu państwa zawiera ustawa „O finansach publicznych”. Zgodnie z nią budżet państwa jest rocznym planem dochodów i wydatków oraz przychodów i rozchodów organów władzy państwowej, organów kontroli i ochrony, sądów i trybunałów oraz administracji rządowej.

Zgodnie z art. 219 Konstytucji Sejm uchwala budżet państwa na rok budżetowy w formie ustawy budżetowej.

W Konstytucji nie określono jednak początku ani końca roku budżetowego. Doprecyzowanie, że rokiem budżetowym jest rok kalendarzowy znalazło się dopiero w ustawie „o finansach publicznych”.

Szczególny charakter ustawy budżetowej przejawia się m.in. w tym, że:

ograniczony jest krąg adresatów tej ustawy

ograniczony jest czas jej obowiązywania

przewidziano szczególny tryb uchwalania i opracowywania tej ustawy

Zamieszczenie w budżecie państwa dochodów z określonych źródeł lub wydatków na określone cele nie stanowi podstawy roszczeń, bądź zobowiązań państwa wobec osób trzecich, ani roszczeń tych osób wobec państwa (wyjątek dotyczy subwencji dla jednostek samorządu terytorialnego).

Rozróżnia się stronę dochodową i wydatkową budżetu państwa.

Po stronie dochodów budżetu jest jedynie prognoza ich wielkości. Nie stanowi podstaw prawnych do ustalania i poboru określonych dochodów, wynika z tego że postanowienia dotyczące dochodów nie mają charakteru normatywnego tzn. nie tworzą prawa. Nie można jednak powiedzieć, że nie mają żadnej mocy wiążącej. Istnieje bowiem szereg nakazów prawnych skierowanych do wykonawców budżetu obligujących ich do ustalania i pobierania dochodów budżetowych. W związku z tym mówi się o tzw. ograniczonej mocy wiążącej strony dochodowej.

Strona wydatkowa budżetu ma charakter wiążący, związane jest to z przyznaniem dysponentą prawa do dokonywania wydatków tylko w ramach przyznanych limitów.

budżet państwa, a ustawa budżetowa

Budżet państwa jest jednym z załączników ustawy budżetowej. Inne załączniki to m.in.: zestawienie przychodów i dochodów zakładów budżetowych, gospodarstw pomocniczych, środków specjalnych, plany dochodów i wydatków państwowych funduszy celowych, dotacji dla państwowych agencji i in.

Oznacza to, że ustawa budżetowa zawiera budżet i inne plany finansowe.

Istnieje zakaz tzw. obładowywania ustawy budżetowej, który oznacza:

zakaz zamieszczania w ustawie budżetowej przepisów zmieniające inne ustawy

zakaz wprowadzania przepisów z poza materii budżetowej.

ustawa budżetowa, a ustawa o prowizorium budżetowym

Prowizorium to akt prawny uchwalany w formie ustawy, ale o charakterze nadzwyczajnym. Obowiązujący tylko, gdy we właściwym terminie nie został przedłożony projekt ustawy budżetowej.

zasady budżetowe - są postulatami nauki, doktryny skierowanymi do ustawodawcy, a dotyczące prawidłowej organizacji i funkcjonowania gospodarki budżetowej:

powszechności (zupełności) - w klasycznym ujęciu jest to postulat, aby wszystkie jednostki państwowe wchodziły do budżetu częścią swoich dochodów i wydatków;

jedności - w sensie formalnym to postulat, aby budżet państwa był ujmowany w jeden akt prawny (całościowy). W sensie materialnym oznacza, że środki wpływające do budżetu są jednym funduszem;

szczegółowości - to postulat, aby przy uchwalaniu i wykonywaniu budżetu uwzględniać szczegółowy podział dochodów i wydatków;

równowagi budżetowej - w klasycznej postaci oznacza postulat, aby planowane wydatki nie przekraczały planowanych wydatków.

klasyfikacja budżetowa - to system jednostek klasyfikacyjnych mających formę podziałek w ramach, których ujmuję się wszystkie dochody i wydatki. Obowiązująca w polskim systemie prawnym klasyfikacja budżetowa oparta jest na podziale podmiotowym, przedmiotowy i funkcjonalnym.

Dochody i wydatki dzieli się na:

części budżetu - odpowiadają organom władzy państwowej, administracji rządowej, sądom i trybunałom, organom kontroli i ochrony państwa. Podział ten ma charakter podmiotowy.

Częściami budżetowymi dysponują przede wszystkim ministrowie oraz kierownicy urzędów wskazani przez Prezesa Rady Ministrów. W odrębnych częściach mających charakter przedmiotowy umieszcza się m.in. subwencje dla jednostek samorządu terytorialnego, rezerwy budżetowe itd.

działy budżetu - odpowiadają branżą gospodarki narodowej. Podział ten ma charakter przedmiotowy.

rozdziały budżetowe - podział ten ma charakter podmiotowo - przedmiotowy i odpowiada podziałowi na rodzaje działalności (np. prace geodezyjne)

paragrafy - grupują dochody wg źródeł i wydatki wg ich przeznaczenie.

Opracowują je w układzie wykonawczym dysponęci części budżetowych (np. podatek od osób fizycznych, podatek od osób prawnych).

treść budżetu

Dochody budżetu można umownie ująć w następujących grupach:

I - daniny publiczne

II - dochody z majątku państwowego

III - dochody z operacji finansowych

IV - przymusowe dochody uboczne (mandaty, grzywny - marginalnie)

V - pozostałe (spadki, zapisy, darowizny)

Wydatki budżetu państwa:

I - wydatki bieżące, które obejmują subwencje, dotacje, wydatki na rzecz osób

fizycznych i inne wydatki związane z bieżącym funkcjonowaniem państwa

II - wydatki na obsługę długu Skarbu Państwa

III - wydatki majątkowe (inwestycje długoterminowe)

opracowywanie ustawy budżetowej

Opracowywanie i uchwalanie ustawy budżetowe normuje ustawa „o finansach publicznych”, nie precyzuje jednak w jakim terminie powinny się rozpocząć prace nad budżetem.

Minister Finansów w drodze rozporządzenia określa szczegółowe zasady, tryb i terminy opracowania przez dysponentów części budżetowych materiałów niezbędnych do przygotowania budżetu.

Minister Finansów przedkłada Radzie Ministrów założenia projektu budżetu na rok następny. Rada Ministrów posiada wyłączną inicjatywę ustawodawczą. Rada Ministrów przedkłada Sejmowi projekt ustawy budżetowej najpóźniej do 30 września roku poprzedzającego rok budżetowy (na trzy miesiące przed rozpoczęciem roku budżetowego).

Po przekazaniu projektu ustawy do Sejmu, wstępnej kontroli projektu dokonuje Marszałek Sejmu. Rozpatrywanie projektu ustawy budżetowej następuje w trzech czytaniach, z tym że istnieje pewne ograniczenie konstytucyjne:

w trybie sejmowej debaty możliwość zgłoszenia poprawek jest ograniczona - zwiększenie wydatków lub ograniczenie dochodów nie może powodować ustalenia przez Sejm większego deficytu budżetowego niż przewidziany w projekcie,

pokrywanie deficytu nie może pochodzić z zaciągniętych zobowiązań w centralnym banku państwa.

Senat może uchwalić poprawki do ustawy budżetowej w ciągu 20 dni od dnia przekazania ustawy do Senatu.

Prezydent RP podpisuje w ciągu 7 dni ustawę budżetową przedstawioną mu przez Marszałka Sejmu. Prezydentowi nie przysługuje prawo veta. Prezydentowi przysługuje jedynie uprawnienie złożenia wniosku do Trybunału Konstytucyjnego o zbadanie zgodności ustawy budżetowej z Konstytucją.

Trybunał Konstytucyjny orzeka w tej sprawie nie później niż w ciągu dwóch miesięcy/

Jeżeli w ciągu 4 miesięcy od dnia przedłożenia Sejmowi projektu ustawy budżetowej nie zostanie ona przedstawiona Prezydentowi RP do podpisu może on w ciągu 14 dni zarządzić skrócenie kadencji Sejmu.

W przypadku, gdy ustawa budżetowa nie zostanie ogłoszona przed 1 stycznia roku budżetowego to podstawą gospodarki finansowej państwa do czasu tego ogłoszenia jest przedstawiony Sejmowi projekt ustawy budżetowej.

wykonywanie budżetu państwa

Wykonaniem budżetu państwa kieruje Rada Ministrów. Minister Finansów sprawuje ogólną kontrolę realizacji dochodów i dokonywania wydatków budżetu państwa oraz poziomu deficytu budżetu państwa.

Dysponenci części budżetowych sprawują nadzór, kontrolę nad całością gospodarki finansowej podległych im jednostek organizacyjnych. W tym celu dokonuje, nie rzadziej niż raz na kwartał określonych ocen tych procesów.

W toku wykonywania budżetu państwa podstawowe znaczenie mają zasady gospodarki finansowej:

zasada terminowego pobierania dochodów oraz terminowego, zgodnego z planem dokonywania wydatków,

wydatki na obsługę długa Skarbu Państwa są dokonywane przed innymi wydatkami,

dokonywanie wydatków następuje w granicach kwot określonych w planie finansowym w sposób celowy i oszczędny,

wydatki na współfinansowanie programów realizowanych ze źródeł zagranicznych nie podlegających zwrotowi, mogą być dokonane dopiero po uzyskaniu tych środków,

wydatki nie przewidziane, których płatności wynikają z wyroków sądowych lub tytułów egzekucyjnych mogą być dokonywane bez względu na poziom środków zaplanowanych na ten cel,

dotacje celowe przyznane jednostką samorządu terytorialnego na realizację zadań z zakresu administracji rządowej oraz innych zadań zleconych ustawami niewykorzystane w danym roku podlegają zwrotowi do budżetu państwa.

Realizacja budżetu byłaby nie możliwa bez tzw. układu wykonawczego budżetu. Układ ten to instytucja prawna polegająca na ustawowym przekazaniu uprawnień do bardziej szczegółowego podziału dochodów i wydatków w budżecie po jego uchwaleniu według obowiązujących podziałów klasyfikacji budżetowej nie uwzględniających w ustawie budżetowej.

Dysponenci części budżetowych w terminie 21 dni od ogłoszenia ustawy budżetowej przedstawiają Ministrowi Finansów układ wykonawczy.

Kolejnym etapem wykonani budżetu państwa jest tzw. uruchomienie środków budżetowych. Jest to przekazanie przez Ministra Finansów środków pieniężnych na rachunki bieżące dysponentów głównych.

Dla obsługi budżetu państwa są następujące rachunki:

centralny bieżący rachunek budżetu państwa, zarządza nim Minister Finansów,

rachunki bieżące wskazanych w ustawie jednostek sektora finansów publicznych,

rachunki pomocnicze, prowadzone są przez NBP.

blokowanie wydatków budżetu

Blokowanie wydatków budżetu następuje w wyniku stwierdzenia:

niegospodarności w określonych jednostkach,

opóźnień w realizacji zadań,

nadmiaru posiadanych środków

naruszenia zasad gospodarki finansowej

Oznacza to okresowy lub obowiązujący do końca roku zakaz dysponowania częścią lub całością planowanych wydatków albo wstrzymania przekazywania środków z budżetu państwa.

Decyzję o blokowaniu wydatków podejmują:

Minister Finansów w zakresie całego budżetu państwa,

dysponenci części budżetowych w zakresie swoich części budżetu przy czym o fakcie tym niezwłocznie informują Ministra Finansów.

zmiany w budżecie

Istnieją dwa rodzaje przesłanek dokonywania zmian:

przyczyny obiektywne - odnoszą się do faktycznej realizacji założeń systemowych,

przyczyny subiektywne - są to wszystkie okoliczności sytuacji nieprzewidywalnych.

Wszystkie zmiany mogą wynikać:

z konieczności rozdysponowania dodatkowych środków,

ze zmiany przeznaczenia środków

określonego przeznaczenia rezerw budżetowych.

zasady dotyczące przesuwania środków

Co do zasady dysponenci części budżetowych mogą dokonywać przeniesień wydatków między rozdziałami i paragrafami w ramach danej części i działu budżetu państwa.

Nie są jednak dozwolone przeniesienia wydatków, które powodują zwiększenie wydatków w jakimkolwiek rozdziale o więcej niż 5%.

rezerwy budżetowe

Rezerwy budżetowe - w budżecie państwa tworzy się rezerwy ogólne nie wyższe niż 0,2% wydatków budżetu.

W budżecie państwa mogą być tworzone rezerwy celowe, których szczegółowy podział na pozycję klasyfikacji budżetowej nie może być dokonany na etapie opracowywania budżetu i gdy inne ustawy tak stanowią. Suma tych rezerw celowych nie może być wyższa niż 5% wydatków budżetu.

Rezerwą ogólną dysponuje Rada Ministrów przy czym może ona upoważniać w drodze rozporządzenia Prezesa Rady Ministrów i Ministra Finansów do dysponowania rezerwą ogólną do wysokości określonych kwot.

Podział rezerw celowych dokonuje Minister Finansów w porozumieniu z właściwymi ministrami bądź innymi dysponentami części budżetowych.

Nie zrealizowane wydatki budżetu państwa wygasają z upływem roku budżetowego z wyjątkiem wydatków, planowanym źródłem finansowania są przychody z kredytów zagranicznych, środków zagranicznych nie podlegających zwrotowi, a także wydatki przeznaczone na współfinansowanie programów realizowanych ze środków zagranicznych nie podlegających zwrotowi.

Poza tym Rada Ministrów do dnia 15 grudnia roku budżetowego może ustalić po uzyskaniu opinii Komisji Sejmowej właściwej ds. budżetu wykaz innych wydatków, które nie wygasają z upływem roku budżetowego.

kontrola wykonania budżetu państwa

Minister Finansów przedstawia Komisji Finansów Publicznych i NIK informacje o przebiegu wykonania budżetu państwa za pierwsze półrocze do 10 września tego roku,

Rada Ministrów w ciągu 5 miesięcy od zakończenia roku budżetowego przedkłada Sejmowi sprawozdanie z wykonania ustawy budżetowej wraz z informacją stanu zadłużenia państwa,

Sejm rozpatruje przedłożone sprawozdanie i po zapoznaniu się z opinią NIK podejmuje w ciągu 90 dni od przedłożenia tego sprawozdania podejmuje uchwałę o udzieleniu lub odmowie udzielenia absolutorium Radzie Ministrów (art.103).

PAŃSTWOWY DŁUG PUBLICZNY I DEFICYT SEKTORA FINANSÓW PUBLICZNYCH

Państwowy dług publiczny bywa określany jako suma ciążących na państwie zobowiązań pieniężnych mających źródło w akcie pożyczki lub jako całość nie zapłaconych kwot deficytów z lat poprzednich, tworzonych przez władzę publiczną.

Różnica między dochodami a wydatkami budżetu państwa stanowi odpowiednio nadwyżkę lub deficyt budżetu państwa.

Deficyt budżetowy dotyczy więc roku budżetowego, natomiast dług publiczny dotyczy okresu wieloletniego. Wzrost długu jest więc związany z wielkością deficytu budżetowego. Pojęcie dług publiczny jest pojęciem szerszym niż pojęcie deficyt budżetowy.

W ustawie o finansach publicznych zdefiniowano również deficyt sektora finansów publicznych jako ujemną różnicę między dochodami publicznymi (powiększonymi o środki pochodzące z bezzwrotnych środków zagranicznych) a wydatkami sektora finansów publicznych.

Natomiast dodatnia różnica między dochodami publicznymi powiększonymi o środki pochodzące ze źródeł zagranicznych, nie podlegające zwrotowi, a wydatkami publicznymi, ustalona dla okresu rozliczeniowego, stanowi nadwyżkę sektora finansów publicznych.

Dochody i wydatki oraz deficyt lub nadwyżkę sektora finansów publicznych ustala się po wyeliminowaniu przepływów finansowych pomiędzy podmiotami należącymi do tego sektora.

Pod pojęciem państwowego długu publicznego należy rozumieć nominalne zadłużenie podmiotów sektora finansów publicznych ustalone po wyeliminowaniu przepływów finansowych pomiędzy podmiotami należącymi do tego sektora. Przez dług Skarbu Państwa rozumie się nominalne zadłużenie Skarbu Państwa.

Państwowy dług publiczny obejmuje zobowiązania sektora finansów publicznych z następujących tytułów:

wyemitowania papierów wartościowych opiewających na wierzytelności pieniężne;

zaciągniętych kredytów i pożyczek;

przyjętych depozytów;

wymagalnych zobowiązań:

a) jednostek budżetowych,

b) wynikających z ustawy i orzeczeń sądu, udzielonych poręczeń i gwarancji oraz innych tytułów.

Minister Finansów określa, w drodze rozporządzenia, szczegółowe zasady klasyfikacji tytułów dłużnych zaliczanych do państwowego długu publicznego, w tym do długu Skarbu Państwa, uwzględniające w szczególności podstawowe i podmiotowe zadłużenia oraz okresy zapadalności.

Łączną kwotę państwowego długu publicznego oblicza się jako wartość nominalną zobowiązań, przy wyłączeniu wzajemnych zobowiązań podmiotów sektora finansów publicznych.

Przez wartość nominalną zobowiązania rozumie się:

wartość nominalną wyemitowanych papierów wartościowych;

wartość nominalną zaciągniętej pożyczki, kredytu lub innego zobowiązania, to jest kwotę świadczenia głównego, należną do zapłaty w dniu wymagalności zobowiązania.

Zgodnie z Traktatem Ustanawiającym Wspólnotę Europejską możliwe jest istnienie długu publicznego, przy czym przewidziane są limity:

dla deficytu budżetowego 3% PKB,

dla długu publicznego 60% PKB.

Zasada ta ma odzwierciedlenie w Konstytucji RP oraz ustawie o finansach publicznych. Zgodnie z Konstytucją nie wolno zaciągać pożyczek lub udzielać gwarancji i poręczeń finansowych, w następstwie których państwowy dług publiczny przekroczy 3/5 wartości rocznego PKB. Zgodnie zaś z ustawą o finansach publicznych Minister Finansów sprawuje kontrolę nad sektorem finansów publicznych w zakresie przestrzegania zasady stanowiącej, iż państwowy dług publiczny, powiększony o kwotę przewidywanych wypłat z tytułu poręczeń i gwarancji, nie może przekroczyć 3/5 wartości rocznego PKB.

Minister Finansów sprawuje kontrolę nad stanem długu Skarbu Państwa w celu zapewnienia przestrzegania tej zasady.

Minister Finansów ustala strategię zarządzania długiem Skarbu Państwa oraz państwowym długiem publicznym, obejmujących w szczególności:

1) stabilność makroekonomiczną gospodarki i jej zdolność do rozwoju;

2) bezpieczeństwo finansowania potrzeb pożyczkowych budżetu państwa;

3) koszt obsługi długu Skarbu Państwa;

4) kształtowanie struktury zadłużenia;

5) wpływ prowadzonych operacji dłużnych na krajowy rynek finansowy.

Minister Finansów opracowuje trzyletnią strategię oddziaływania na dług sektora finansów publicznych.

Procedury ostrożnościowe i sanacyjne

W przypadku gdy wartość relacji łącznej kwoty państwowego długu publicznego powiększonej o kwotę przewidywanych wypłat z tytułu poręczeń i gwarancji, udzielonych przez podmioty sektora finansów publicznych, do produktu krajowego brutto:

jest większa od 50%, a nie większa od 55%, to:

Rada Ministrów uchwala projekt ustawy budżetowej, w którym relacja deficytu budżetu państwa do dochodów budżetu państwa nie może być wyższa niż analogiczna relacja z roku bieżącego, zasada ta ma również zastosowanie w budżetach jednostek samorządu terytorialnego

jest większa od 55%, a mniejsza od 60%, to:

Rada Ministrów uchwala projekt ustawy budżetowej, przyjmując jako górne ograniczenie deficytu jego poziom zapewniający, że relacja ta ma być odpowiednio zmniejszana, w tym celu Rada Ministrów przedstawia Sejmowi program sanacyjny, mający na celu zapewnienie realizacji powyżej zasady.

Górne ograniczenie relacji deficytu każdej jednostki samorządu terytorialnego do jej dochodów, jaka może zostać uchwalona w budżecie jednostki samorządu terytorialnego, ma być zmniejszana o współczynnik określony w ustawie o finansach publicznych.

jest równa lub większa od 60%, to:

poczynając od siódmego dnia po dniu ogłoszenia relacji, podmioty sektora finansów publicznych nie mogą udzielać nowych poręczeń i gwarancji,

Rada Ministrów, najpóźniej w terminie miesiąca od dnia ogłoszenia relacji, przedstawia Sejmowi program sanacyjny mający na celu ograniczenie przedmiotowej relacji do poziomu poniżej 60%,

w kolejnym roku budżetowym obowiązuje zakaz udzielania nowych poręczeń i gwarancji przez podmioty sektora finansów publicznych,

w projekcie ustawy budżetowej na kolejny rok budżetowy nie zawiera się deficytu budżetu państwa, a budżetu jednostek samorządu terytorialnego uchwala się nie zawierając w nich deficytu.

Program sanacyjny obejmuje:

podanie przyczyn naruszenie limitowanych relacji państwowego długu publicznego do PKB

program przedsięwzięć mających na celu doprowadzenie do ograniczenia relacji, uwzględniający analizę limitów ilościowych i innych uwarunkowań prawnych;

trzyletnią prognozę dotyczącą relacji państwowego długu publicznego do produktu krajowego brutto wraz z przewidywanym rozwojem sytuacji makroekonomicznej kraju.

Potrzeby pożyczkowe budżetu państwa

Źródła pokrycia deficytu budżetowego i wielkość poszczególnych źródeł są corocznie określane w ustawie budżetowej.

Podmiotem zarządzającym długiem publicznym i długiem Skarbu Państwa jest Minister Finansów. Ustala on tzw. strategię zarządzania tymi długami, ustala również 3-letnią strategię oddziaływania na dług publiczny. Oba te dokumenty są przedkładane przez RM Sejmowi wraz z projektem ustawy budżetowej.

Minister Finansów dokonuje czynności faktycznych i prawnych zmierzających do pozyskania środków na potrzeby pożyczkowe państwa oraz wykonuje czynności związane z obsługą zobowiązań Skarbu Państwa.

Operacje związane z zaspokajaniem potrzeb pożyczkowych państwa mogą być dokonywane na tzw. rynku finansowym. Przedmiotem obrotu na tym rynku jest pieniądz w formie prawa do jego czasowego wykorzystania.

Rynek finansowy dzieli się na tzw.:

- rynek pieniężny, na którym realizowane są transakcje krótkoterminowe

- rynek kapitałowy, gdzie dokonuje się operacji długoterminowych

Potrzeby pożyczkowe Skarbu Państwa mogą być zaspakajane w szczególności poprzez zaciąganie kredytów i pożyczek oraz emisję skarbowych papierów wartościowych.

Skarb Państwa może zaciągać kredyty i pożyczki wyłącznie na finansowanie potrzeb budżetu państwa imiennie wymienionych w ustawie „o finansach publicznych”[art.8 uFP - cel na które można zaciągnąć]. Z tym, że obecnie oprócz celów wskazanych w art.8 uFP możliwe jest zaciąganie średnioterminowej pożyczki lub kredytu na wsparcie bilansu płatniczego innego państwa członkowskiego UE. Następuje to na wniosek Rady UE.

W imieniu Skarbu Państwa pożyczki i kredyty mogą być zaciągane wyłącznie przez Ministra Finansów, z tym, że w przypadku zaciągania zobowiązania w drodze umowy między narodowej, w której wymagane jest, aby organem działającym w imieniu pożyczkobiorcy (kredytobiorcy) był rząd, wtedy RM upoważnia Ministra Finansów do podpisania takiej umowy i określa warunki jej wykonania.

Kwota zaciągniętych pożyczek i kredytów nie może przekroczyć limitu przyrostu zadłużenia określonego w ustawie budżetowej.

Skarbowe papiery wartościowe

Papier wartościowy - jest dokumentem stwierdzającym istnienie określonego prawa majątkowego polegającego na żądaniu spełnienia określonego świadczenia na rzecz osoby legitymowanej tym papierem.

Jedną z grup (rodzajów) papierów wartościowych są skarbowe papiery wartościowe.

Skarbowy papier wartościowy - jest papierem wartościowym, w którym Skarb Państwa stwierdza, że jest dłużnikiem właściciela takiego papieru i zobowiązuje się wobec niego do spełnienia określonego świadczenia, które może mieć charakter pieniężny lub niepieniężny.

Skarbowe papiery wartościowe mogą być emitowane lub wystawione w granicach limitu zadłużenia określonego w ustawie budżetowej.

Skarbowe papiery wartościowe opiewające na świadczenia pieniężne mogą być wystawione lub emitowane wyłącznie przez Ministra Finansów.

Skarbowe papiery wartościowe opiewające na świadczenia niepieniężne emituje Minister Skarbu Państwa w porozumieniu z Ministrem Finansów.

Skarb Państwa odpowiada całym swym majątkiem za zobowiązania wynikające z wyemitowanych lub wystawionych skarbowych papierów wartościowych.

Skarbowe papiery wartościowe mogą być emitowane lub wystawione jako papiery wartościowe o pierwotnym terminie wykupu:

krótszym niż 1 rok (do 364 dni włącznie), do których zalicza się w szczególności bony skarbowe

nie krótszym niż 1 rok (365 dni), do których zalicza się w szczególności obligacje skarbowe- długoterminowe skarbowe papiery wartościowe

Minister Finansów określa w drodze rozporządzenia warunki emitowania danego rodzaju skarbowych papierów wartościowych jak w szczególności limit kwoty emisji, jednostkową wartość nominalną, walutę w której następuje emisja, zasady i tryb sprzedaży, podmioty, którym skarbowe papiery wartościowe są oferowane na rynku pierwotnym itd.

Minister Finansów określa poprzez wydanie listu emisyjnego szczegółowe warunki emisji (może scedować to uprawnienie na inny podmiot, który może to uszczegółowić).

Bon skarbowy - jest krótkoterminowym papierem wartościowym oferowanym do sprzedaży w kraju na rynku pierwotnym z dyskontem i wykupywanym według wartości nominalnej po upływie okresu na jaki został wyemitowany (nie dla indywidualnych podmiotów, najczęściej z licytacji).

dyskonto - sprzedaż poniżej wartości nominalnej.

Obligacja skarbowa - jest skarbowym papierem wartościowym ofiarowanym do sprzedaży w kraju lub zagranicą, oprocentowanym w postaci dyskonta lub odsetek.

Obligacja skarbowa sprzedawana jest na rynku pierwotnym:

z dyskontem

według wartości nominalnej

powyżej wartości nominalnej i wykupu po upływie określonego terminu nie krótszego niż 1 rok.

Skarbowy papier oszczędnościowy - jest skarbowym papierem wartościowym oferowanym do sprzedaży wyłącznie osobą fizycznym (obligacje oszczędnościowe). Może on być wyłączony z obrotu na rynku wtórnym albo być przedmiotem obrotu tylko między osobami fizycznymi, o ile ogólne warunki emitowania tak stanowią. Skarbowe papiery wartościowe zdobywane są na rynku pierwotnym odpłatnie.

Istnieją sytuacje w których potencjalne zobowiązania przekształcają się w zobowiązania realne a w ich wyniku dochodzi do powiększenia długu publicznego. Mogą to być zobowiązania powstałe z tytułu skarbowych poręczeń i gwarancji.

Instytucja poręczenia wywodzi się z prawa cywilnego na mocy którego umowa poręczenia jest umową akcesoryjną.

Przez umowę poręczenia poręczyciel zobowiązuje się wobec wierzyciela wykonać zobowiązanie na wypadek gdyby dłużnik tego zobowiązania nie wykonał.

Pod pojęciem - Gwarancja - należy rozumieć umowę na mocy której gwarant zobowiązuje się naprawić ewentualną szkodę.

Zasady udzielania poręczeń i gwarancji przez Skarb Państwa reguluje ustawa „o poręczeniach i gwarancjach udzielanych przez Skarb Państwa oraz niektóre osoby prawne”.

W imieniu Skarbu Państwa poręczeń i gwarancji może udzielać RM na wniosek Ministra Finansów lub Minister Finansów samodzielnie a w niektórych przypadkach Bank Gospodarstwa Krajowego.

Budżet jednostek samorządu terytorialnego

Zgodnie z art. 167 Konstytucji jednostką samorządu terytorialnego zapewnia się udział w dochodach publicznych odpowiednio do przypadających im zadań. Dochodami jednostek samorządu terytorialnego są ich dochody własne, subwencje ogólne i dotacje celowe z budżetu państwa. Źródła dochodów tych jednostek są określone w ustawie. Zmiany zadań i kompetencji jednostek samorządu terytorialnego następują wraz z odpowiednimi zmianami w podziale dochodów publicznych.

Jednostki samorządu terytorialnego mają prawo ustalania wysokości podatków i opłat lokalnych w zakresie określonym w ustawie.

Budżet jednostki samorządu terytorialnego jest uchwalany w formie uchwały budżetowej na rok budżetowy. Budżet jednostki samorządu terytorialnego jest rocznym planem:

dochodów i wydatków oraz przychodów i rozchodów tej jednostki

przychodów i wydatków zakładów budżetowych i gospodarstw pomocniczych jednostek budżetowych oraz funduszy celowych jednostki samorządu terytorialnego.

Uchwała budżetowa stanowi podstawę gospodarki finansowej. Uchwała budżetowa może określać oprócz limitów wydatków na okres roku budżetowego limity wydatków na programy inwestycyjne wieloletnie, a także na programy i projekty realizowane z bezzwrotnych środków zagranicznych (innych niż pochodzące z budżetu UE) oraz zadania wynikające z kontraktów wojewódzkich i są one wymienione w wykazie stanowiącym załącznik do uchwały budżetowej. W załączniku organ stanowiący jednostki samorządu terytorialnego dla każdego z tych programów określa:

nazwę programu

jego cel i zadania, które będą finansowane z budżetu jednostki samorządu terytorialnego

jednostkę organizacyjną odpowiadającą za wykonanie programu lub koordynację wykonania

okres realizacji programu i łączne nakłady

wysokość wydatków w roku budżetowym

Kolejne uchwały budżetowe będą określały nakłady na uruchomiony program w wysokości umożliwiające jego terminowe zakończenie.

Zmiana kwot wydatków na realizację programu następuje w drodze uchwały organu stanowiącego jednostki samorządu terytorialnego.

Wydatki budżetów jednostek samorządu terytorialnego są przeznaczane na realizację zadań określonych w odrębnych ustawach, w szczególności na:

realizację zadań własnych

na zadania z zakresu administracji rządowej i innych zadań zleconych odrębnymi ustawami

realizację zadań przejętych do realizacji w drodze umowy lub porozumienia

realizowanie zadań wykonywanych wspólnie z innymi jednostkami samorządu terytorialnego

na pomoc finansową dla innych jednostek samorządu terytorialnego

Podziału wydatków jednostek samorządu terytorialnego dokonuje się tak jak podziału wydatków budżetu państwa tzn. na wydatki bieżące, inwestycyjne oraz na obsługę długu (zadłużenia).

Różnica między dochodami a wydatkami budżetu jednostek samorządu terytorialnego stanowi odpowiednio nadwyżkę budżetu lub deficyt budżetu jednostek samorządu terytorialnego. Deficyt budżetu j.s.t. może być pokryty przychodami pochodzącymi z:

sprzedaży papierów wartościowych wyemitowanych przez jednostkę

kredytów

pożyczek

prywatyzacji majątku j.s.t.

nadwyżki budżetu z lat ubiegłych oraz z wolnych środków pieniężnych zgromadzonych na rachunku bieżącym j.s.t., a nadwyżka ta wynika z rozliczeń kredytów i pożyczek z lat ubiegłych.

Łączna kwota przypadających do spłaty w danym roku budżetowym rat kredytów i pożyczek oraz potencjalnych spłat kwot wynikających z udzielonych przez j.s.t. poręczeń wraz z należącymi w danym roku odsetkami od tych kredytów i pożyczek oraz należnych odsetek i dyskonta a także przypadających w danym roku budżetowym, wykupów papierów wartościowych wyemitowanych przez j.s.t. nie może przekroczyć 15 % planowanych na dany rok budżetowy dochodów j.s.t.

W przypadku, gdy relacja państwowego długu publicznego do PKB przekroczy 55 %, to relacja o której mowa zw zd. I (15 %) zostaje zmniejszona z 15 % do 12 %. Z tym, że nie dotyczy to obciążeń, które w całości wynikają z zobowiązań zaciągniętych przed datą ogłoszenia tej relacji. Ograniczeń tych, nie stosuje się również do kredytów i pożyczek zaciągniętych w związku ze środkami określonymi w umowie zawartej z podmiotem, dysponującym funduszami strukturalnymi lub funduszem spójności UE.

Łączna kwota długu j.s.t. na koniec roku budżetowego nie może przekroczyć 60 % dokonanych dochodów ogółem tej jednostki w tym roku budżetowym. W trakcie roku budżetowego łączna kwota długu j.s.t. na koniec kwartału nie może przekroczyć 60 % planowanych w danym roku budżetowych dochodów tej jednostki.

Ograniczeń tych nie stosuje się do emitowanych papierów wartościowych, kredytów i pożyczek zaciąganych w związku ze środkami określonymi w umowie zawartej z podmiotami dysponującymi funduszami strukturalnymi lub funduszem spójności UE.

W przypadku, gdy określone w umowie środki nie zostaną przekazane lub po ich przekazaniu oznaczony zostanie ich zwrot to j.s.t. nie może emitować papierów wartościowych, zaciągać kredytów i pożyczek i udzielać poręczeń

Regionalne Izby Obrachunkowe (RIO) przedstawiają opinię w sprawach:

możności sfinansowania deficytu przedstawionego przez j.s.t.

prawidłowości załączonej do budżetu j.s.t. prognozy kwoty długu tej jednostki ze szczególnym uwzględnieniem zapewnienia przestrzegania przepisów dotyczących uchwalania i wykonywania budżetu w latach następnych.

Opinie te powinny być publikowane w terminie miesiąca od dnia przekazania uchwały budżetowej przez j.s.t.. W przypadku negatywnej opinii RIO wymagana jest odpowiednia uchwała j.s.t.

W budżecie j.s.t. mogą być tworzone rezerwy celowe i rezerwa ogólna. Rezerwy celowe są tworzone na wypadki, których szczegółowy podziała na pozycje klasyfikacji budżetowej nie może być dokonany w okresie opracowania budżetu. Suma rezerw celowych nie może przekroczyć 5 % wydatków budżetu a rezerw ogólna nie może być wyższa niż 1 % wydatków budżetu. Rezerwami dysponuje zarząd j.s.t. Poza tym z budżetu j.s.t. mogą być udzielane dotacje przedmiotowe dola zakładów budżetowych i gospodarstw pomocniczych kalkulowane według stawek jednostkowych. Kwoty i zakres dotacji określa uchwała budżetowa, stawki dotacji przedmiotowych ustala organ stanowiący. Podmioty nie zaliczane do sektora finansów publicznych nie działające w celu osiągnięcia zysku mogą otrzymać z budżetu j.s.t. dotacje na cele publiczne związane z realizacją zadań tej jednostki. Zlecone zadania i udzielenie dotacji następuje zgodnie z przepisami ustawy „o działalności pożytku publicznego i wolontariacie”.

Opracowywanie i uchwalanie budżetu j.s.t.

Przygotowanie projektu uchwały budżetowej wraz z objaśnieniami, a także inicjatywa w sprawie zmian tej uchwały należą do wyłącznej kompetencji zarządu j.s.t.. Zarząd j.s.t. opracowuje informację o stanie mienia komunalnego, które zawiera:

dane dotyczące przysługujących jednostce prawach własności

dane dotyczące innych praw majątkowych

dane o zmianach w stanie mienia komunalnego, które nastąpiły od dnia złożenia poprzedniej informacji

dane o dochodach uzyskanych w związku z wykonywaniem prawa własności i innych praw majątkowych oraz inne dane i informacje o zdarzeniach mających wpływ na stan mienia komunalnego.

Projekt uchwały budżetowej wraz z objaśnieniami oraz informacjami o stanie mienia komunalnego zarząd przedstawia RIO celem zaopiniowania oraz organowi stanowiącemu j.s.t. najpóźniej do dnia 15 listopada roku poprzedzającego rok budżetowy. Opinię RIO zarząd jest zobowiązany przedstawić organowi stanowiącemu przed uchwaleniem uchwały budżetowej.

W przypadku, gdy dochody i wydatki państwa określa ustawa o prowizorium budżetowym, to organ stanowiący j.s.t. na wniosek zarządu j.s.t. może uchwalić prowizorium budżetowe j.s.t. na okres prowizorium budżetowego państwa. Uchwałę budżetową organ stanowiący j.s.t. uchwala przed rozpoczęciem roku budżetowego, a w szczególnie uzasadnionych przypadkach nie później niż do 31 marca roku budżetowego.

Do czasu uchwalenia uchwały budżetowej jednostka nie później niż do 31 marca podstawą gospodarki finansowej jest projekt uchwały budżetowej. Bez zgody zarządu organ stanowiący nie może wprowadzić w projekcie zmian powodujących zmniejszenie dochodów lub zwiększenie wydatków i jednoczesne zwiększenie deficytu.

W przypadku nie uchwalenia uchwały budżetowej w ustawowym terminie (do 31 marca roku budżetowego) RIO w terminie do 30 kwietnia roku budżetowego ustala budżet j.s.t. w zakresie obowiązujących zadań własnych oraz zadań zleconych.

Do dnia ustalenia budżetu przez RIO podstawą gospodarki finansowej jest projekt uchwały budżetowej. Uchwała budżetowa j.s.t. określa:

prognozowane dochody według ważniejszych źródeł i działów klasyfikacji,

wydatki budżetu j.s.t. w podziale na działy i rozdziały klasyfikacji budżetowej z wyodrębnieniem wydatków bieżących, w tym w szczególności wynagrodzeń i pochodnych od wynagrodzeń, dotacji itd.

źródła pokrycia deficytu lub przeznaczenie nadwyżki budżetowej

wydatki związane z wieloletnimi programami inwestycyjnymi

wydatki na programy realizowane z bezzwrotnych środków zagranicznych

plany dochodów i wydatków zakładów budżetowych i gospodarstw pomocniczych oraz dochodów własnych jednostek budżetowych

plany przychodów i wydatków funduszy celowych (samorządowych)

upoważnienia dla zarządu j.s.t. do zaciągania długu oraz do spłat zobowiązań.

Uchwała budżetowa może także zawierać inne wskazane w ustawie upoważnienia dla zarządu jak np. upoważnienie do dokonywania zmian w budżecie oraz inne postanowienia dotyczące wykonywania budżetu.

Uchwała budżetowa określa także dochody z tytułu wydawania zezwoleń na sprzedaż napojów alkoholowych i wydatki na realizację zadań określonych w programie profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych.

Wykonywanie budżetu j.s.t.:

W terminie 7 dni od przekazania projektu uchwały budżetowej organowi stanowiącemu zarząd j.s.t. przekazuje podległym jednostką informacje niezbędne do sporządzania (opracowywania) projektów ich planów finansowych.

Jednostki te opracowywują projekty w terminie 30 dni od otrzymania danych, nie później niż do 22 grudnia.

W terminie 21 dni od uchwalenia uchwały budżetowej zarząd j.s.t.:

opracowuje układ wykonawczy budżetu

przekazuje podległym jednostką ostateczne dane dotyczące ich dochodów ich wydatków

opracowuje plan finansowy zadań z zakresu administracji rządowej oraz innych zadań zleconych ustawami przyjmując jako podstawę dla tego planu kwotę przyznanych dotacji oraz wielkość dochodów związanych z realizacją tych zdań, które podlegają przekazaniu do budżetu państwa.

Zarząd j.s.t. sprawuje ogólny nadzór nad realizacją dochodów i wydatków budżetów j.s.t. Zarząd kontroluje przestrzeganie przez podległe i nadzorowane przez siebie jednostki sektora finansów publicznych, realizacji procedur zmierzających do celowości, zaciągania zobowiązań i dokonywania wydatków.

Kontrola ta obejmuje w każdym roku co najmniej 5 % wydatków podległych jednostek organizacyjnych.

W toku wykonywania budżetu zarząd może dokonywać zmian w planie dochodów i wydatków budżetu, które to zmiany mogą polegać na:

zmianie planów dochodów i wydatków, jeżeli wynikają one ze zmian kwot dotacji celowych

przenoszenie wydatków z rezerw budżetowych

zmianie w planie dochodów i wydatków, które wynikają ze zmian kwot subwencji

W toku wykonywania budżetu j.s.t. obowiązują odpowiednie zasady gospodarki finansowej o których mowa w „uFP” (art. 92).

Dotacje udzielone z budżetu państwa wykorzystane niezgodnie z przeznaczeniem bądź pobrane nienależnie lub w nadmiernej wysokości podlegają zwrotowi do budżetu państwa wraz z odsetkami w terminie do 28 lutego roku następującego po roku w którym udzielono dotacji. Decyzje w sprawie zwrotu dotacji wydaje wójt, burmistrz, prezydent miasta, starosta lub marszałek województwa. Organem odwoławczym od takiej decyzji jest właściwe miejscowe Samorządowe Kolegium Odwoławcze.

Wykorzystanie dotacji następuje w szczególności poprzez zapłatę za zrealizowane zadania, na które dotacja została udzielona. Dotacjami pobranymi nienależnie bądź w wysokości większej od należnej są odpowiednio dotacje, które zostały udzielone bez podstawy prawnej bądź udzielone w wysokości wyższej niż wynikające z przepisów bądź umowy, czy też niezbędna do realizacji określonego zadania z tym, że zwrotowi do budżetu państwa podlega tylko część dotacji - ta, która została wykorzystana niezgodnie z przeznaczeniem bądź kwota wyższa od należnej.

W przypadku nie dokonania zwrotu dotacji we właściwym terminie podmiot, który udzielił dotacji wydaje decyzję określającą kwotę przypadającą do zwrotu i termin od którego nalicza się odsetki.

Organem odwoławczym od tej decyzji, w wypadku wydania decyzji w I-ej instancji przez wojewodę, jest Minister Finansów.

Nie zrealizowane kwoty wydatków zamieszczone w budżecie j.s.t. z wyjątkiem wydatków, których źródłem finansowania są dochody własne jednostek budżetowych wygasają z upływem roku budżetowego.

W przypadku stwierdzenia niegospodarności w określonych jednostkach, opóźnień w realizacji zadań, nadmiaru posiadanych środków i naruszania zasad gospodarki finansowej zarząd j.s.t. może podjąć decyzję o blokowaniu planowanych wydatków. O decyzji tej zawiadamia organ stanowiący.

Zarząd po uzyskaniu pozytywnej opinii komisji właściwej ds. budżetu może przenieść zablokowane kwoty wydatków do rezerwy celowej z tym, że o przeznaczeniu tych środków decyduje organ stanowiący j.s.t.

Czynności prawnych polegających na zaciąganiu kredytów i pożyczek oraz udzielaniu pożyczek, poręczeń i gwarancji oraz emisji papierów wartościowych dokonują dwaj członkowie zarządu wskazani w uchwale przez zarząd (w gminie tych czynności dokonuje wójt, burmistrz, prezydent miasta) z tym, że dla ważności tych czynności konieczna jest kontrasygnata skarbnika.

Skarbnik, który odmówi kontrasygnaty dokonuje na pisemne polecenie przewodniczącego zarządu j.s.t. z wyjątkiem przypadku, gdy wykonanie polecenia stanowiło by przestępstwo albo wykroczenie. W takim przypadku powiadamia organ stanowiący i RIO.

Bankową obsługę budżetu wykonuje bank wybrany przez organ stanowiący w trybie przepisów ustawy „o zamówieniach publicznych”.

Zasady wykonywania obsługi bankowej określa umowa zawarta między zarządem a bankiem. Organ stanowiący może upoważnić także zarząd do lokowania wolnych środków budżetowych na rachunkach w innych bankach.

Zarząd j.s.t. w granicach upoważnień zawartych w uchwale budżetowej może zaciągać kredyty w wybranych przez siebie bankach.

Zarząd j.s.t. przedstawia organowi stanowiącemu i RIO informacje o przebiegu wykonania budżetu za I półrocze do dnia 31 sierpnia, a sprawozdanie roczne z wykonania budżetu do dnia 31 marca roku następnego.

Organ stanowiący rozpatruje sprawozdanie do 30 kwietnia roku następnego po roku sprawozdawczym i podejmuje uchwałę w sprawie udzielenia absolutorium zarządowi (organowi wykonawczemu).

Źródła dochodów j.s.t.

Określone zostały w ustawie z 13 listopada 2003 r. „o dochodach j.s.t.”. Dochodami j.s.t. są:

dochody własne do których zalicza się też udziały we wpływach z podatków dochodowych

subwencja ogólna

dotacje celowe

Dochodami j.s.t. mogą być:

środki pochodzące ze źródeł zagranicznych nie podlegających zwrotowi

środki pochodzące z budżetu UE

inne środki określone w odrębnych przepisach

Źródłami dochodów własnych gmin jest:

Wpływy z podatków

od nieruchomości

od środków transportowych

od posiadania psów

rolny

leśny

od spadków i darowizn

od czynności cywilnoprawnych

dochodowy od osób fizycznych opłacany w formie karty podatkowej

udział w podatku dochodowych od osób fizycznych (39,34 %)

udział podatku dochodowych od osób prawnych (6,71 %)

Wpływy z opłat

skarbowej

targowej

miejscowej

administracyjnej

eksploatacyjnej (w części określonej w przepisach prawa geologicznego i górniczego)

inne określone na podstawie odrębnych przepisów

Pozostałe dochody własne gmin:

dochody uzyskane przez gminne jednostki budżetowe oraz wpłaty od gminnych zakładów budżetowych i gospodarstw pomocniczych

dochody z majątku gminy

spadki, zapisy, darowizny na rzecz gminy

dochody z kar pieniężnych i grzywien określonych w odrębnych przepisach

5 % dochodów uzyskiwanych na rzecz budżetu państwa w związku z realizacją zadań z zakresu administracji rządowej i innych zadań zleconych ustawami (chyba, że odrębne przepisy stanowią inaczej)

odsetki od pożyczek udzielonych przez gminę

i inne.

Źródłami dochodów własnych powiatu są:

wpływy z opłat uiszczanych na podstawie odrębnych przepisów

dochody uzyskane przez powiatowe jednostki budżetowe, wpływy od gospodarstw pomocniczych, powiatowych zakładów budżetowych

dochody z majątku powiatu

dochody ze spadków, darowizn, zapisów na rzecz powiatu

dochody z kar i grzywien określonych w odrębnych przepisach

5 % dochodów uzyskiwanych na rzecz budżetu państwa w związku z realizacją zadań w zakresie administracji rządowej i innych zadań zleconych ustawami o ile odrębne przepisy nie stanowią inaczej

odsetki od pożyczek udzielonych przez powiat

odsetki od nieterminowo przekazywanych należności stanowiących dochody powiatu

odsetki od środków zgromadzonych na rachunku bankowym powiatu

dotacje z budżetów innych j.s.t.

udział we wpływach podatku dochodowego od osób fizycznych od podatników tego podatku zamieszkałych na obszarze powiatu - 10,25%

udział we wpływach z podatku dochodowego od osób prawnych od podatników tego podatku mających siedzibę na obszarze powiatu - 1,4 %

i inne

Dochody własne województwa przedstawiają się analogicznie jak dochody własne powiatu z tym, że udział w podatku dochodowym od osób fizycznych wynosi 1,6 %, a udział w podatku dochodowym od osób prawnych - 15,9 %.

Środki stanowiące dochody j.s.t., które na podstawie odrębnych przepisów pobierają urzędy skarbowe są odprowadzane na rachunek właściwego budżetu j.s.t. w terminie 14 dni od dnia w którym wpłynęły na rachunek właściwego urzędu skarbowego z wyjątkiem udziałów w podatkach dochodowych , które są przekazywane z centralnego rachunku bieżącego budżetu państwa na rachunki j.s.t. w terminie do 10 dnia m-ca następującego po m-cu w którym podatek wpłynął na rachunek urzędu skarbowego.

Naczelnik urzędu skarbowego przekazuje j.s.t. kwartalne informacje o stanie i terminach realizacji powyższych wpływów podatkowych.

Jeżeli dochody pobrane przez urzędy skarbowe na rzecz j.s.t. nie zostaną przekazane tym jednostką w ustawowych terminach, to j.s.t. przysługują odsetki za zwłokę w wysokości ustalonej jak dla zaległości podatkowych.

Do udzielenia ulg podatkowych, umorzenia, rozkładu na raty i odroczenia terminów płatności należności z tytułu podatków i opłat stanowiących dochody j.s.t. stosuje się przepisy ustawy „Ordynacja podatkowa”.

W przypadku podatków i opłat stanowiących w całości dochody j.s.t., a pobieranych przez urzędy skarbowe musi dojść do tzw. współdziałania naczelnika urzędu skarbowego z przewodniczącym zarządu j.s.t. w przyznawaniu wyżej wskazanych preferencji podatkowych.

Subwencje i dotacje

Subwencja ogólna

Istotą subwencji ogólnej jest to, że z założenia nie jest ona przeznaczana na konkretne cele. Jej wykorzystanie jest uzależnione od decyzji organu stanowiącego j.s.t.

Subwencja ogólna składa się z następujących części:

Dla gmin i powiatów

z części wyrównawczej na którą składają się kwota podstawowa i kwota uzupełniająca

część równoważąca

część oświatowa

Dla województw

część wyrównawcza, na którą składają się kwota podstawowa i kwota uzupełniająca

część regionalna

część oświatowa

Część oświatową subwencji ogólnej otrzymują wszystkie j.s.t. Otrzymywanie pozostałych części tej subwencji jest uzależnione od spełnienia ustawowych warunków.

Zasady ustalania subwencji ogólnej dla gmin

Część wyrównawcza jest tą częścią subwencji ogólnej, której nie muszą otrzymać wszystkie gminy. Dla jej ustalania przyjmuje się wskaźniki: G i Gg, przy czym G z wpływów podatkowych oznacza dochody podatkowe w gminie na 1 mieszkańca, a Gg to wskaźnik dochodów podatkowych dla wszystkich gmin, przy czym do dochodów podatkowych nie wlicza się dochodów z podatków od spadków i darowizn oraz z podatku od posiadania psów.

Kwotę podstawową części wyrównawczej subwencji ogólnej otrzyma gmina, w której wskaźnik G jest mniejszy niż 92 % wskaźnika Gg [G< 92 % Gg].

Kwotę uzupełniającą otrzymuje gmina, w której gęstość zaludnienia jest niższa od średniej gęstości zaludnienia w kraju. Jeżeli w gminie wskaźnik G jest wyższy od 150 % wskaźnika Gg to gmina ta nie otrzymuje kwoty uzupełniającej.

Kwota uzupełniająca zwiększa wówczas część równoważącą subwencji ogólnej dla gmin.

Część równoważąca

Ogólna kwota części równoważącej stanowi sumę wpłat wniesionych przez zobowiązane do tego gminy (gminy w których wskaźnik G jest większy niż 150 % wskaźnika Gg oraz kwot uzupełniających naliczanych dla gmin o niższym niż średni wskaźnik wielkości zaludnienia, której jednak nie są uprawnione do ich otrzymania, gdyż ich wskaźnik G przekracza 150 % wskaźnika Gg).

Część równoważącą dzieli się między gminy w celu uzupełnienia dochodów w związku ze zmianą finansowania zadań. Określa to Minister Finansów w rozporządzeniu uwzględniając sytuację finansową gmin.

Wpłaty dokonywane przez gminy na część równoważącą są dokonywane w 12 równych ratach w terminie do 15 dnia każdego m-ca.

Od kwot nie wpłaconych w terminie nalicza się odsetki ustalone jak dla zaległości podatkowych.

Zasady ustalania subwencji ogólnej dla powiatu

Część wyrównawcza podobnie jak dla gmin składa się z kwoty podstawowej i kwoty uzupełniającej. Dla powiatu współczynnikami, którymi się posługujemy są to: P i Pp.

Kwotę podstawową otrzymuje powiat w którym wskaźnik P jest mniejszy niż wskaźnik Pp.

Kwotę uzupełniającą otrzymuje powiat w którym wskaźnik bezrobocia jest wyższy niż 110 %.

Część równoważącą subwencji ogólnej dla powiatu ustala się w wysokości łącznej kwoty wpłat powiatów. Wpłat tych dokonują powiaty, w których wskaźnik P jest większy niż 110 % wskaźnika Pp.

Tą część równoważącą dzieli się między powiaty w celu uzupełnienia dochodów w związku ze zmianą finansowania zadań.

Zasady ustalania subwencji ogólnej dla województw

Składniki części wyrównawczej dla województwa są analogiczne jak dla gmin i powiatów z tym, że wskaźniki podatków zwane są odpowiedni W i Ww.

Kwotę podstawową części wyrównawczej otrzymuje województwo w którym wskaźnik W jest mniejszy od wskaźnika Ww.

Kwotę uzupełniającą otrzymuje województwo w którym liczba mieszkańców nie przekracza 100 mln.

Część regionalna zostaje ustalona w ogólnej wysokości na którą składają się wpłaty zobowiązanych województw. Województwami zobowiązanymi do wnoszenia wpłat są te, w których wskaźnik W jest wyższy od 110 % wskaźnika Ww.

Kwotę regionalną dzieli się w następujący sposób:

20 % tej kwoty jest dzielone między województwa o wysokim poziomie bezrobocia

40 % tej kwoty między województwa ze względu na powierzchnię dróg wojewódzkich przypadających na 1 mieszkańca

10 % ze względu na PKB przypadający na 1 mieszkańca

30 % na uzupełnienie dochodów ze względu na zmianę zadań.

Część oświatowa

Wielkość części oświatowej subwencji ogólnej dla wszystkich j.s.t. ustala corocznie ustawa budżetowa.

Część oświatową po odliczeniu rezerwy w wysokości 0,6 % dzieli się między poszczególne j.s.t. biorąc pod uwagę zakres realizowanych przez te jednostki zadań oświatowych.

Zasady i tryb przekazywania subwencji ogólnej

Minister Finansów informuje właściwe j.s.t. o rocznych planowanych kwotach części subwencji ogólnej i planowanych wpłatach przyjętych w projekcie ustawy budżetowej w terminie do 15 października roku poprzedzającego rok budżetowy.

Minister Finansów informuje o kwotach części subwencji ogólnej wynikających z ustawy budżetowej w terminie 14 dni od dnia ogłoszenia ustawy budżetowej

Tryb przekazywania

Przekazywanie poszczególnych części subwencji ogólnej dokonuje Minister Finansów:

część oświatową przekazuje w 12 ratach miesięcznych w terminie do 25 dnia m-ca poprzedzającego m-c wypłaty wynagrodzeń z tym, że rata za marzec wynosi 2/13 ogólnej kwoty części oświatowej.

Część wyrównawczą subwencji ogólnej przekazuje w 12 ratach miesięcznych w terminie do 15 dnia każdego m-ca.

Część równoważącą i regionalną przekazuje w 12 ratach miesięcznych do 25 dnia każdego m-ca.

Dotacje dla j.s.t.

J.s.t. mogą otrzymywać dotacje celowe z budżetu państwa na dofinansowanie zadań własnych objętych kontraktem wojewódzkim. Oprócz tego mogą otrzymywać dotacje celowe na dofinansowanie innych zadań zwłaszcza wymienionych w art. 42 ustawy „o dofinansowaniu j.s.t.”.

Oprócz powyższych mogą otrzymywać dotacje wymienione w art. 46 i 51 ustawy „o dochodach j.s.t.”

Odpowiedzialność za naruszenie dyscypliny finansów publicznych

W chwili obecnej zasady i tryb ponoszenia odpowiedzialności uregulowane są w ustawie „o finansach publicznych”. Od 1 lipca b.r. zasady tej odpowiedzialności regulowane są ustawą z 17 grudnia 2004 r. „o odpowiedzialności za naruszenie dyscypliny finansów publicznych”.

Odpowiedzialności za naruszenie dyscypliny finansów publicznych podlegają następujące podmioty:

osoby wchodzące w skład organu wykonującego budżet lub plan finansowy jednostek sektora finansów publicznych albo jednostek nie zaliczanych do sektora finansów publicznych otrzymującej środki publiczne lub zarządzające mieniem tych jednostek,

kierownicy jednostek sektora finansów publicznych,

pracownicy jednostek sektora finansów publicznych, którym powierzono określone obowiązki w zakresie gospodarki finansowej lub czynności przewidziane w przepisach „o zamówieniach publicznych”,

osoby gospodarujące środkami publicznymi, przekazywanymi jednostką nie zaliczanym do sektora finansów publicznych.

Naruszeniem dyscypliny jest:

nie ustalenie należności Skarbu Państwa lub j.s.t. lub innej jednostki sektora finansów publicznych, bądź ustalenie tej należności w wysokości niższej od należnej,

nie pobranie lub nie dochodzenie należności bądź pobranie lub dochodzenie tej należności w wysokości niższej od należnej,

niezgodne z przepisami umorzenie należności albo dopuszczenie do przedawnienia tej należności,

nie dochodzenie nadmiernie lub nienależnie pobranych środków pochodzących z budżetu UE lub ze źródeł zagranicznych nie podlegających zwrotowi,

dopuszczenie przez kierownika jednostki sektora finansów publicznych do uszczuplenia wpływów należnych Skarbowi Państwa, j.s.t. lub innej jednostce sektora finansów publicznych wskutek zaniedbania lub niewypełnienia obowiązków w zakresie kontroli finansowej,

nie przekazanie do budżetu lub nieterminowe przekazanie do budżetu pobranych dochodów,

przeznaczenie dochodów uzyskanych przez jednostkę budżetową na wydatki ponoszone w tej jednostce,

przekazanie dotacji z naruszeniem zasad lub trybu jej przekazania, a także nie rozliczenie lub nieterminowe rozliczenie tej dotacji jak również nie ustalenie kwoty dotacji podlegającej zwrotowi do budżetu państwa,

dokonanie zmiany w budżecie lub planie finansowym bez upoważnienia albo z przekroczeniem zakresu upoważnienia,

dokonanie wydatku ze środków publicznych bez upoważnienia albo z przekroczeniem zakresu upoważnienia,

przeznaczenie środków rezerwy budżetowej na inny cel niż określony w decyzji o ich przyznaniu,

zaciągnięcie zobowiązania bez upoważnienia albo z przekroczeniem upoważnienia,

niewykonanie zobowiązania jednostki sektora finansów publicznych którego skutkiem jest zapłata odsetek, kar lub opłat,

udzielenie zamówienia publicznego z naruszeniem przepisów wskazanych w ustawie.

Zasady odpowiedzialności

Odpowiedzialność ponosi osoba, która popełniła czyn naruszający tą dyscyplinę określony przez ustawę obowiązującą w czasie jego popełnienia.

Odpowiedzialność ponosi osoba, której można przypisać winę w czasie popełnienia naruszenia.

Odpowiedzialność ponosi także osoba, która wydała polecenie wykonania czynu naruszającego dyscyplinę, z wyjątkami wskazanymi w ustawie.

Osoba wchodząca w skład organu wykonującego budżet lub plan finansowy uczestniczącą w podejmowaniu uchwały zawierającej polecenie lub upoważnienie do popełnienia czynu naruszającego dyscyplinę. W przypadku nie zgłoszenia sprzeciwu odpowiada jak osoba wydająca polecenie.

Naruszenie dyscypliny uważa się za popełnione w czasie w którym sprawca działał lub zaniechał działania.

Odpowiedzialność jest ponoszona zarówno za umyślne jak i nieumyślne naruszenie dyscypliny (umyślne działanie i zaniechane nieumyślne działanie lub zaniechanie).

Naruszanie jest popełnione umyślne, jeżeli sprawca miał zamiar je popełnić tzn. chciał je popełnić albo przewidując możliwość jego popełnienia na to się godził.

Naruszenie jest popełnione nieumyślnie jeżeli sprawca nie mając zamiaru jego popełnienia popełnił je jednak na skutek niezachowania ostrożności wymaganej w danych okolicznościach mimo, że możliwość popełnienia czynu przewidywał lub mógł przewidzieć.

Nieświadomość tego, że działanie lub zaniechanie stanowi naruszenie dyscypliny nie wyłącza odpowiedzialności chyba, że nieświadomość była usprawiedliwiona.

Nie popełnia naruszenia osoba, która z powodu choroby psychicznej lub innego zakłócenia czynność psychicznych nie mogła w czasie czynu rozpoznać jego znaczenia lub pokierować swoim zachowaniem, z wyjątkiem, gdy zakłócenia czynności psychicznych zostało spowodowane wprawieniem się w stan nietrzeźwości lub odurzenia w wyniku własnego działania.

Jeżeli w czasie orzekania w sprawie o naruszenie dyscypliny obowiązuje inna ustawa niż w czasie popełnienia czynu stosuje się ustawę nową, chyba, że ustawa obowiązująca w czasie popełnienia czynu jest dla sprawcy względniejsza.

Odpowiedzialność za naruszenie dyscypliny finansów publicznych jest niezależna od odpowiedzialności określonej innymi przepisami prawa z tym, że w razie wszczęcia postępowania o przestępstwo, przestępstwo skarbowe, wykroczenie albo wykroczenie skarbowe o postępowanie ws. o naruszenie dyscypliny finansów publicznych zawiesza się do czasu zakończenia jednego z w/w postępowań, a w razie prawomocnego skazania wszczęte postępowanie o naruszenie dyscypliny finansów publicznych umarza się.

Nie stanowi naruszenia dyscypliny działanie lub zaniechanie w przypadkach wymienionych w ustawie skutkujące przekroczeniem uprawnień do wydatkowania środków publicznych, do zaciągania zobowiązań albo nie wykonaniem zobowiązań w kwocie nie przekraczającej w roku budżetowy łącznie przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego.

Nie dochodzi się odpowiedzialności w przypadku działania lub zaniechania podjętego wyłącznie w celu ograniczenia skutków zdarzenia losowego. Pod pojęciem zdarzenia losowego należy rozumieć zdarzenie wywołane przez czynniki zewnętrzne, którego nie można przewidzieć z pewnością w szczególności zagrażające bezpośrednio życiu lub zdrowiu ludzi lub grożące powstaniem szkody niewspółmiernie większej niż spowodowana działaniem lub zaniechaniem naruszającym dyscyplinę finansów publicznych.

Nie dochodzi się odpowiedzialności za naruszenie dyscypliny którego stopień szkodliwości dla finansów publicznych jest znikomy.

Przy ocenie stopnia szkodliwości uwzględnia się wagę naruszonych obowiązków w sposób i okoliczność ich naruszenia, a także skutki tego naruszenia.

Osoba, która naruszyła dyscyplinę w skutek wykonania polecenia przełożonego nie ponosi odpowiedzialności jeżeli przed wykonaniem tego polecenia zgłosiła pisemne zastrzeżenie i mimo tego zastrzeżenia otrzymała pisemne potwierdzenie wykonania polecenia albo polecenie nie zostało odwołane lub zmienione. W tym przypadku odpowiedzialność ponosi osoba, która podpisała się pod pisemnym poleceniem a przy braku tego dokumentu osoba, która wydała polecenie.

Ukaranie osoby odpowiedzialnej nie ogranicza praw Skarbu Państwa, j.s.t., lub innej jednostki sektora finansów publicznych do dochodzenia odszkodowania za poniesioną szkodę.

Kary za naruszanie dyscypliny finansów publicznych.

Karami tymi są:

upomnienie

nagana

kara pieniężna

zakaz pełnienia funkcji związanych z dysponowaniem środkami publicznymi

Karą pieniężną wymierza się w wysokości od jedno- do trzykrotności miesięcznego wynagrodzenia osoby odpowiedzialnej za naruszenie dyscypliny obliczonego jak wynagrodzenie za czas urlopu wypoczynkowego należnego w roku w którym doszło do naruszenia.

Karę zakazu pełnienia funkcji wymierza się na okres od 1 roku do lat 5. Kara ta dotyczy pełnienia funkcji: kierownika, zastępcy kierownika lub dyrektora generalnego, członka zarządu, skarbnika, głównego księgowego lub zastępcy głównego księgowego, kierownika lub zastępcy kierownika komórki bezpośrednio odpowiedzialnej za wykonanie budżetu lub planu finansowego reprezentowania interesów majątkowych Skarbu Państwa, j.s.t., i innych jednostek sektora finansów publicznych i członkostwo w organach stanowiących nadzorczych i wykonawczych państwowych i samorządowych osób prawnych.

Organ orzekający karę wymierza karę wg swojego uznania w granicach określonych w ustawie.

Karę upomnienia orzeka się w przypadku nieumyślnych naruszeń dyscypliny lub gdy stopień szkodliwości jest nieznaczny.

W przypadkach zasługujących na szczególne uwzględnienie można wymierzyć karę łagodniejszą a nawet odstąpić od jej wymierzenia. Jako okoliczności łagodzące można uwzględnić w szczególności:

dokonanie czynu ze szczególnych pobudek,

wyróżnienie się przed popełnieniem czynu wzorowym pełnieniem obowiązków zawodowych,

przyczynienie się do usunięcia szkodliwych następstw czynu.

Sprawca który dopuścił się kilku czynów stanowiących naruszenie dyscypliny, a sprawa o te czyny jest objęta jednym postępowaniem wymierza się jedną karę za wszystkie czyny.

Karalność naruszenie dyscypliny finansów publicznych ustaje jeżeli od popełnienia naruszenia upłynęły 3 lata. Jeżeli jednak w tym okresie wszczęto postępowanie karalność ustaje z upływem 2 lat od zakończenia tego okresu. Nie można wykonać kary jeżeli od dnia uprawomocnienia się orzeczenia upłynęły dwa lata.

Zatarcie ukarania następuje z mocy prawa jeżeli od dnia wykonania kary lub przedawnienia jej wykonania upłynęły 2 lata, z tym że jeżeli odstąpiono od wymierzenia kary to okres zatarcia wynosi jeden rok od uprawomocnienia się orzeczenia.

Organy właściwe w sprawach o naruszenie dyscypliny finansów publicznych.

Organami orzekającymi w I instancji są komisje orzekające. Organami orzekającymi w II instancji jest Główna Komisja Orzekająca w Sprawach o Naruszenie Dyscypliny Finansów Publicznych (GKO).

Kadencja wszystkich komisji trwa 4 lata. W skład komisji orzekających wchodzi: przewodniczący, 1 lub 2 zastępców, od 5 do 20 członków komisji (uzgadniają liczbę członków do danej sprawy).

W skład GKO wchodzi: przewodniczący, 1 lub 2 zastępców, 21 członków komisji (liczba jest stała).

Komisje orzekające w I instancji są nimi:

wspólna komisja orzekająca

resortowe komisje orzekające przy ministrach kierujących działami administracji rządowej

komisja orzekająca przy Szefie Kancelarii Prezesa RM

regionalne komisje orzekające przy RIO

Resortowa komisja orzekająca - orzeka zarówno w sprawach w zakresie dotyczącym realizacji budżetu państwa, w częściach którymi kieruje i dysponuje minister, jak i w sprawach organów i jednostek podlegających temu ministrowi.

R.K.O. działającą przy ministrze właściwym do spraw administracji publicznych orzeka w sprawach osób pełniących funkcję wojewody, wice wojewody, dyrektora generalnego urzędu wojewódzkiego i głównego księgowego oraz osób pełniących funkcję marszałka województwa, członka zarządu województwa i skarbnika województwa.

Regionalne K.O. - podejmują rozstrzygnięcia w zakresie dotyczącym jednostek samorządu terytorialnego, w sprawach jednostek podległych i nadzorowanych przez wojewodę, w zakresie realizacji budżetu wojewody i innych wymienionych w ustawie.

Przewodniczącego Komisji (z wyjątkiem Komisji wspólnej) i ich zastępców powołuje i odwołuje na wniosek Ministra Finansów Prezesa RM.

Członków tych komisji (z wyjątkiem komisji wspólnej) powołuje i odwołuje na wniosek przewodniczącego Komisji Prezes RM

Organami właściwymi do prowadzenia postępowania wyjaśniającego i wypełniania funkcji oskarżyciela w I instancji są rzecznicy dyscypliny finansów publicznych i ich zastępcy.

W II instancji jest to Główny Rzecznik Dyscypliny Finansów Publicznych. Rzecznicy działają na rzecz finansów publicznych i reprezentują w postępowaniu interesy Skarbu Państwa i innych jednostek sektora finansów publicznych.

Organy prowadzące postępowanie są zobowiązane badać i uwzględniać okoliczności przemawiające na korzyść jak i na niekorzyść obwinionego.

Drugą stroną postępowania jest obwiniony jest to osoba wobec której oskarżyciel, rzecznik wystąpił z wnioskiem o ukaranie.

Zasady postępowania w sprawach o naruszenie dyscypliny finansów publicznych

Postępowanie jest dokonywane II instancyjnie i obejmuje:

postępowanie wyjaśniające, prowadzone przez rzecznika

postępowanie przed komisją

postępowanie odwoławcze

(domniemanie niewinności)

Postępowanie rzecznika

rzecznik zostaje powiadomiony o ujawnionych okolicznościach wskazujących na naruszenie dyscypliny

powiadomienie może dokonać min. Kierownik jednostki sektora finansów publicznych, organ sprawujący nadzór nad jednostką itd.

Na podstawie zawiadomienia rzecznik podejmuje czynności sprawdzające w celu stwierdzenia czy istnieją podstawy do wszczęcia postępowania wyjaśniającego.

Czynności te powinien zostać ukończone w terminie 60 dni od otrzymania zawiadomienia i wydaje postanowienie o wszczęciu postępowania wyjaśniającego albo o odmowie wszczęcia.

Postępowanie

postępowanie przed rzecznikiem (elementy)

zawiadomienie

czynności sprawdzające (czy słuszne zawiadomienie) ma 60 dni, można przedłużyć do 90 dni w przypadkach wskazanych w ustawie.

W terminie 60 dni postanowienie II formy

podjęcie postępowania wyjaśniającego

odmowa (nie uznaje wniosku w sprawie za zasadne)

postępowanie wyjaśniające

Rzecznik jeżeli wydaje postanowienie o wszczęciu postępowania wyjaśniającego doręcza je osobie przeciwko której postępowanie zostało wszczęte.

W ciągu 30 dni od dnia wszczęcia postępowania wyjaśniającego rzecznik wstępuje z wnioskiem o ukaranie osoby bądź wydaje postanowienie o zaniechaniu postępowania wyjaśniającego lub jego zawieszeniu.

postępowanie przed komisją

komisja orzeka na rozprawie lub posiedzeniu w składzie 3 osób rozstrzygnięcie składu orzekającego są podejmowane w drodze głosowania i zapadają większością głosów.

Komisja bada swoją właściwość z urzędu, a przewodniczący komisji dokonuje wstępnej kontroli wniosku o ukaranie.

Jeżeli wniosek odpowiada wymogom określonym w ustawie to przewodniczący w terminie 14 dni od otrzymania tego wniosku zarządza doręczenie odpisu wniosku obwinionemu. Kieruje wniosek do rozpoznania na posiedzenie albo rozprawę, wyznacza ich terminy oraz wyznacza skład orzekający.

III. posiedzenie jest niejawne i odbywa się bez udziału stron. W wyniku rozpoznania sprawy na posiedzeniu komisja wydaje postanowienie o umorzeniu postępowania albo przekazuje sprawę do rozpoznania na rozprawie.

Rozprawą kieruje przewodniczący składu orzekającego i rozprawa co do zasady jest jawna.

Z przebiegu rozprawy sporządza się protokół, który podpisuje przewodniczący składu orzekającego i protokolant.

W czasie rozprawy strony postępowania mogą składać wyjaśnienia oświadczenia i wnioski ustne do protokołu lub na piśmie.

Środki zaskarżania:

Są nimi zażalenia i odwołania przysługujące w zakresie określonym w ustawie.

Wnosi się je na piśmie, za pośrednictwem organu, który wydał zaskarżone zarządzenie, postanowienie lub orzeczenie w terminie 14 dni od ich doręczenie.

Postanowienie i orzeczenie GKO (Głównej Komisji Orzekającej) kończące postępowanie są prawomocne w dniu ich wydania.

GKO w wyniku rozpoznania odwołania wydaje orzeczenie w którym:

I .utrzymuje orzeczenie I instancji w mocy

II. uchyla orzeczenie w całości lub części i rozstrzyga sprawę co do istoty

III. albo uchyla orzeczenie w całości lub w części i przekazuje sprawę do ponownego rozpoznania.

Na prawomocne orzeczenia i postanowienia GKO kończące postępowanie przysługuje skarga do Sądu Administracyjnego. Wniesienie tej skargi wstrzymuje wykonanie prawomocnego orzeczenia.

Zamówienia publiczne

Problematyka zamówień publicznych została uregulowana w ustawie z 29 stycznia 2004 r. „Prawo zamówień publicznych”. Ustawa ta reguluje zasady i tryb udzielania zamówień publicznych, środki ochrony prawnej, kontrolę udzielania zamówień oraz organy właściwe w tych sprawach.

Zamówienia publiczne są to umowy odpłatne, zawierane między zamawiającym wykonawcą, których przedmiotem są usługi, dostawy lub roboty budowlane.

Ustawę stosuje się do udzielania zamówień, przede wszystkim do podmiotów zaliczanych do sektora finansów publicznych oraz zamówień udzielanych przez inne podmioty wskazane w ustawie.

Ustawy nie stosuje się do:

zamówień udzielanych na podstawie procedury organizacji międzynarodowej, jeżeli zamówienie ma być finansowane z udziałem środków, których przyznanie jest uzależnione od zastosowania procedur odmiennych niż określone w ustawie,

określone w ustawie zamówień NBP związanych np. z obrotem papierami wartościowymi emitowanymi przez Skarb Państwa i do umów z zakresu prawa pracy,

do zamówień i konkursów, których wartość nie przekracza wyrażonej w złotych równowartości kwoty 6 000 €.

Organy właściwe w sprawach udzielania zamówień publicznych

Prezes Urzędu Zamówień Publicznych - jest centralnym organem administracji rządowej właściwy, ws. zamówień publicznych. Nadzór nad PUZP sprawuje Prezes RM. Obsługę PUZP zajmuje się Urząd zamówień Publicznych. PUZP jest powoływany przez Prezesa RM spośród kandydatów wyłonionych w drodze otwartego konkursu. Jego kadencja trwa 5 lat, może być ponownie powołany tylko raz. Prezes:

opracowuje projekty aktów prawnych dotyczących zamówień publicznych,

podejmuje rozstrzygnięcia w indywidualnych sprawach wskazanych w ustawie,

wydawanie Biuletynu Zamówień Publicznych,

prowadzi i ogłasza listę arbitrów itd.

Organem opiniodawczo-doradczym działającym przy PUZP jest Rada Zamówień Publicznych. W skład Rady wchodzi od 10 do 15 członków powoływanych przez Prezesa RM/

Obserwator postępowania - przy przydzielaniu zamówień, których wartość przekracza kwoty wskazane w ustawie musi uczestniczyć niezależny podmiot, którym jest Obserwator Postępowania. Jest on obecny w trakcie prac Komisji Przetargowej od otwarcia oferty. Następnie sporządza informacje o przebiegu prac Komisji i przedstawia ją kierownikowi zamawiającego oraz PUZP.

Zasady udzielania zamówień

Zamawiający przygotowuje i przeprowadza postępowanie ws. udzielenia zamówienia w sposób zapewniający zachowanie uczciwej konkurencji oraz równe traktowanie wykonawców. Czynności powyższych dokonują osoby zapewniające obiektywizm i bezstronność.

Zamówienia udziela się wyłącznie wykonawcy wybranemu zgodnie z przepisami ustawy. Postępowanie o udzielenie zamówienia jest jawne i prowadzone jest w formie pisemnej w języku polskim.

Zamówienia udziela się w imieniu danej jednostki.

Ogłoszenia o których mowa w ustawie są przekazywane PUZP oraz Urzędowi Oficjalnych Publikacji Wspólnot Europejskich i publikuje się je odpowiednio w Biuletynie Zamówień Publicznych oraz Dzienniku Urzędowym UE.

Postępowanie o udzielenie zamówienia

Kierownik zamawiającego powołuje komisję przetargową z tym, że jeżeli wartość zamówienia przekracza równowartość 60 000 € jest obowiązek powołania tej komisji. Do tej wartości nie ma obowiązku powołania tej komisji.

Komisja składa się z co najmniej 3 osób powoływanych i odwoływanych przez kierownika zamawiającego.

O udzielenie zamówienie mogą ubiegać się wykonawcy którzy:

posiadają uprawnienia do wykonywania określonej działalności, jeżeli ustawy nakładają obowiązek posiadania takich uprawnień,

posiadają niezbędną wiedzę i doświadczenie oraz potencjał techniczny umożliwiający wykonanie zamówienia,

znajdują się w sytuacji ekonomicznej i finansowej zapewniającej wykonanie zamówienia.

Przygotowanie postępowania

Przedmiot zamówienia opisuje się w sposób jednoznaczny i wyczerpujący za pomocą dostatecznie dokładnych i zrozumiałych określeń, uwzględniając wszystkie wymagania i okoliczności mogące mieć wpływ na sporządzenie oferty.

Podstawą ustalenia wartości zamówienia jest całkowite szacunkowe wynagrodzenie wykonawcy bez podatku od towarów i usług ustalone z należytą starannością.

Zamawiający nie może w celu uniknięcia stosowania przepisów ustawy dzielić zamówienia na części lub zaniżać jego wartość.

Zamawiający sporządza tzw. specyfikację istotnych warunków zamówienia, które zawiera min: nazwę i adres zamawiającego, tryb udzielania zamówienia, opis przedmiotu zamówienia, termin wykonania zamówienia, opis warunków udziału w postępowaniu, opis dokonywania oceny spełnienia tych warunków itd.

Tryb udzielania zamówień publicznych

I. Przetarg nieograniczony - jest to tryb w którym w odpowiedzi na publiczne ogłoszenie oferty mogą składać wszyscy zainteresowani wykonawcy.

Zamawiający wszczyna postępowanie zamieszczając ogłoszenie w miejscu publicznie dostępnym w swojej siedzibie oraz na swojej stronie internetowej (jeżeli taką posiada).

Jeżeli wartość zamówienia przekracza równowartość 60 000 € ogłoszenie jest dodatkowo przekazywane PUZP, jeżeli natomiast wartość zamówienia przekracza równowartość 10 000 € dla robót budowlanych i 5 000 € dla pozostałych zamówień to zamawiający zamieszcza ogłoszenie w dzienniku lub czasopiśmie o zasięgu ogólnopolskim.

Wykonawca składa wraz z ofertą oświadczenie o spełnieniu warunków udziału w postępowaniu, jeżeli wartość zmówienia nie przekracza równowartości 60 000 € zamawiający może żądać założenia wadium, jeżeli kwota ta została przekroczona złożenie wadium jest obowiązkowe.

II. Przetarg ograniczony - to tryb udzielania zamówienia w którym odpowiedz na publiczne ogłoszenie wykonawcy składają wnioski o dopuszczenie do udziału w przetargu, a oferty mogą składać wykonawcy zaproszeni do składania tych ofert.

Zamawiający zaprasza do składania ofert wykonawców, którzy spełniają warunki do udziału w postępowaniu w liczbie określonej w ogłoszeniu zapewniającej konkurencję nie mniejszą niż 5 i nie większą niż 20.

Jeżeli liczba wykonawców jest większa niż określona w ogłoszeniu zamawiający zaprasza do składania ofert tych, którzy otrzymali najwyższą ocenę spełnienia tych warunków, a jeżeli liczba wykonawców jest mniejsza niż określona w ogłoszeniu zamawiający zaprasza do składania ofert wszystkich wykonawców spełniających te warunki.

III. Negocjacje z ogłoszeniem - to tryb udzielania zamówienia w którym po publicznym ogłoszeniu zamawiający negocjuje warunki umowy w sprawie zamówienia z wybranymi przez siebie wykonawcami, a następnie zaprasza ich do składania ofert.

Zamówienia w tym trybie można udzielać, jeżeli zachodzi co najmniej jedna z przesłanek:

w postępowaniu prowadzonym uprzednio w trybie przetargu ograniczonego lub nieograniczonego nie zostały złożone żadne oferty lub wszystkie oferty zostały odrzucone, a pierwotne warunki zamówienia nie zostały w istotny sposób zmienione.

w wyjątkowych sytuacjach, gdy przedmiotem zamówienia są usługi lub roboty budowlane, których charakter lub związane z nimi ryzyko uniemożliwia wcześniejsze wykonanie ich wyceny,

nie można z góry określić szczegółowych cech zamawiających usług w taki sposób, aby umożliwić wybór najkorzystniejszej oferty,

gdy przedmiotem zamówienia są roboty budowlane prowadzone wyłącznie w celach badawczych, rozwojowych lub doświadczalnych,

wartość zamówienia nie przekracza równowartości 60 000 €

Zamawiający zaprasza do negocjacji wykonawców, którzy spełniają warunki udziału w postępowaniu w liczbie określonej w ogłoszeniu zapewniającej konkurencję nie mniejszą niż 5.

IV. Negocjacje bez ogłoszenia - to tryb zamówienia w którym zamawiający negocjuje warunki umowy z wybranymi przez siebie wykonawcami, a następnie zaprasza ich do składania ofert.

Tryb ten może być zastosowany, jeżeli zostanie spełniony przynajmniej jeden z następujących warunków:

w postępowaniu prowadzonym uprzednio w trybie przetargu ograniczonego lub nieograniczonego nie zostały złożone żadne oferty albo wszystkie oferty zostały odrzucone, a pierwotne warunki zamówienia nie zostały w istotny sposób zmienione.

został przeprowadzony konkurs nagrodą było zaproszenie do negocjacji bez ogłoszenia co najmniej dwóch autorów wyłonionych w drodze konkursu,

gdy przedmiotem zamówienia są rzeczy wytwarzane wyłącznie w celach badawczych, rozwojowych lub doświadczalnych.

ze względu na pilną potrzebę udzielenia zamówienia nie wynikającą z przyczyn leżących po stronie zamawiającego, której wcześniej nie było można przewidzieć, nie można zachować terminów określonych dla przetargów ograniczonych lub nieograniczonych lub negocjacji z ogłoszeniem z tym, że jeżeli wartość zamówienia przekracza 60 000 € zastosowanie tego trybu wymaga zgody PUZP.

Zamawiający wszczyna postępowanie przekazując wybranym przez siebie wykonawcą zaproszenia do negocjacji, a następnie zaprasza do składania ofert.

V. Zamówienie z wolnej ręki - to tryb zamówienia w którym zamawiający udziela go po negocjacjach tylko z jednym wykonawcą.

Możliwy jest do zastosowania:

dostawy usług, roboty budowlane mogą być świadczone wyłącznie przez jednego wykonawcę z przyczyn technicznych i związanych z ochroną praw i w przypadku udzielenia zamówienia z działalności twórczej lub artystycznej,

gdy przeprowadzony konkurs, w którym nagrodą było zastosowane tego trybu zamówienia

ze względu na pilną potrzebę udzielenia zamówienia nie wynikającą z przyczyn leżących po stronie zamawiającego, której wcześniej nie było można przewidzieć, nie można zachować terminów określonych dla przetargów ograniczonych lub nieograniczonych lub negocjacji z ogłoszeniem z tym, że jeżeli wartość zamówienia przekracza 60 000 € zastosowanie tego trybu wymaga zgody PUZP.

w prowadzonych kolejno postępowaniach, których co najmniej jedno było prowadzone w trybie przetargu ograniczonego lub nieograniczonego i nie zostały złożone żadne oferty lub wszystkie oferty zostały odrzucone,

w przypadku udzielenia tzw. zamówień dodatkowych na usługi lub roboty budowlane (nie więcej niż 20 % zamówienia pierwotnego).

w przypadku udzielenia w okresie 3 lat od udzielenia zamówienia pierwotnego tzn. zamówienia uzupełniającego. Dotyczy to usług lub robót budowlanych.

VI. Zapytanie o cenę - to tryb udzielenia zamówienia w którym zamawiający kieruje pytanie o cenę do wybranych przez siebie wykonawców i zaprasza ich do składania ofert.

Ten tryb jest możliwy jeżeli przedmiotem zamówienia są dostawy lub usługi powszechnie dostępne o ustalonych standardach, a wartość zamówienia nie przekracza równowartości 60 000 €.

Niemożliwe jest prowadzenie negocjacji co do ceny, a zamawiający udziela zamówienia wykonawcy, który zaoferował najwyższą cenę.

VII. Aukcja elektroniczna - to tryb zamówienia, w którym za pomocą formularza zamieszczonego na stronie internetowej wykonawcy składają kolejne korzystniejsze oferty (postąpienia) podlegające automatycznej klasyfikacji.

Można zastosować ten tryb, jeżeli przedmiotem zamówienia są dostawy powszechnie dostępne o ustalonych standardach jakościowych, a wartość zamówienia nie przekracza równowartości 60 000 €.

Zamawiający i wykonawcy od momentu otwarcia do momentu zamknięcia aukcji przekazują wnioski, oświadczenia i inne oświadczenia drogą elektroniczną.

Oferta złożona w toku aukcji przestaje wiązać, gdy inny wykonawca złożył ofertę korzystniejszą.

Koniec.

Wybór najkorzystniejszej oferty

Wykonawca może złożyć tylko jedną ofertę

Otwarcie ofert jest jawne i następuje bezpośrednio po upływie terminu do ich składania

W trakcie prowadzenia postępowania zamawiający sporządza pisemny protokół postępowania, który jest jawny.

Do umów ws. zamówień publicznych stosuje się przepisy kc chyba, że przepisy szczególne stanowią inaczej.

Umowa wymaga zachowania formy pisemnej pod rygorem nieważności chyba, że przepis szczególny stanowi inaczej. Umowę co do zasady zawiera się na czas oznaczony.

Procedury odwoławcze

Zalicza się do nich protest, który jest wnoszony wobec czynności podjętych przez zamawiającego w toku postępowania oraz w przypadku zaniechania przez zamawiającego czynności do której jest zobowiązany.

Protest wnosi się pisemnie do zamawiającego w terminie 7 dni od dnia w którym wykonawca powziął lub mógł powziąć wiadomość o okolicznościach stanowiących podstawę jego wniesienia.

Wniesienie protestu jest możliwe do czasu zawarcia umowy. Zamawiający rozstrzyga protest nie później niż w ciągu 5 dni od jego wniesienia.

W przypadku uwzględnienia protestu zamawiający powtarza oprotestowaną czynność.

Odwołanie - od oddalenia lub odrzucenia protestu przysługuje odwołanie. Wnosi się je do PUZP w terminie 5 dni od dnia doręczenia rozstrzygnięcia protestu.

Odwołanie podlega rozpoznaniu, jeżeli uiszczono wpis. Rozpoznaje je zespół 3 arbitrów wskazanych przez prezesa.

Zespół arbitrów rozpoznaje odwołanie w ciągu 14 dni od jego wniesienia. Uwzględniając odwołanie zespół arbitrów może nakazać dokonanie lub powtórzenie czynności zamawiającego albo je unieważnić.

Na wyrok zespołu arbitrów oraz postanowienie tego zespołu kończącego postępowanie odwoławcze przysługuje skarga do sądu cywilnego. Skargę wnosi się za pośrednictwem PUZP w terminie 7 dni od dnia doręczenia orzeczenia arbitrów.

---