Podejmowanie decyzji

Istotą działalności gospodarczej jest zaspokojenie ludzkich potrzeb przez produkowanie dobór i świadczenie usług. Ludzie organizujący produkcję muszę decydować w jaki sposób wydać pieniądze, w co i jak je zainwestować, aby uzyskać maksymalny dochód z zaangażowanego kapitału i jednocześnie zaspokoić potrzeby klientów. Każda z tych decyzji jest aktem wyboru między alternatywami, czyli różnymi sposobami postępowania. Każdemu wyborowi towarzyszy koszt możliwości (utraconych) zwany kosztem alternatywnym lub kosztem zastąpienia. Kosztem alternatywnym „jakiegoś dobra jest w rezultacie to dobro, które ostatnie odpadło przy dokonywaniu wyboru, a więc możliwości, której się wyrzeczono” (F. Benham 1948, s. 16). Decyzja jest świadomym aktem wyboru dokonywanym po starannym rozważeniu i odrzuceniu innych. Decyzje te mogą dotyczyć gospodarowania, ochrony zdrowia, wyznania, itp. Decyzje gospodarcze możemy podzielić na prywatne (podejmowane przez poszczególnych ludzi) i handlowe (podejmowane przez osobę lub zarząd kierujący polityką przedsiębiorstwa) (F. Benham 1948, s.16).

Podejmowanie decyzji jest podstawowym warunkiem rozwiązywania większości ważnych problemów występujących w przedsiębiorstwie. „W każdym przypadku sensowna analiza wariantów decyzji wymaga skrupulatnego porównania korzyści i kosztów (często, choć nie zawsze pieniężnych) alternatywnych sposobów postępowania”. Analizą istotnych decyzji podejmowanych przez menedżerów przy użyciu narzędzi stosowanych przez ekonomistów zajmuje się ekonomia menedżerska. Jest to gałąź ekonomii bardzo słabo znana w Polsce i bardzo rozwinięta w Stanach Zjednoczonych oraz nieco w mniejszym stopniu w krajach Unii Europejskiej.

Proces podejmowania decyzji

Proces podejmowania decyzji można podzielić na sześć podstawowych etapów (W. F. Samuelson 1998, s.21):

• Etap 1 - zdefiniowanie problemu,

• Etap 2 - określenie celu,

• Etap 3 - zbadanie wariantów wyboru,

• Etap 4 - przewidzenie konsekwencji,

• Etap 5 - wybór optymalnego wariantu,

• Etap 6 - doskonalenie analizy wrażliwości.

Zanim menedżer podejmie decyzję powinien zdefiniować problem, którego ona dotyczy. Musi udzielić sobie odpowiedzi na szereg pytań (W. F. Samuelson 1998, s.28), np.:

• Co spowodowało konieczność podjęcia decyzji?

• Na czym polega problem?

• Jakie jest tło, otoczenie, kształt problemu decyzyjnego?

• Jakie mają wpływ powyższe czynniki na cele, kryteria i warianty wyboru?

• Kto jest odpowiedzialny za podjęcie i realizację decyzji?

• Kto podejmuje decyzję i dlaczego?

</div> Lista pytań jest długa. Odpowiedzi na nie pozwalają na zdefiniowanie problemu (I Etap). Następnie menedżer powinien określić cel, do którego dąży i odpowiedzieć sobie na szereg pytań z tym związanych:

• Co jest celem decydenta? (np. wzrost zysku, obniżka kosztów)

• Jak powinien oceniać wyniki ze względu na ten cel?

• Jak zmienia się sytuacja, gdy dąży się do osiągnięcia kilku sprzecznych ze sobą celów?

• Jakie jest kryterium wyboru? (np. rentowność) (W. F. Samuelson 1998, s.28).

Trzecim etapem podejmowania decyzji jest zbadanie wariantów wyboru. Punktem wyjścia jest ustalenie jakie są warianty wyboru i co ogranicza możliwości ich ustalenia? „Rozpoczynając analizę nigdy nie znamy wszystkich możliwości. Jednakże wykorzystanie właściwego modelu decyzyjnego powinno pomóc w pełnej ich identyfikacji w trakcie analizy” (W. F. Samuelson 1998, s.31).

W kolejnym etapie menedżer powinien ustalić jakie są konsekwencje każdego wariantu działania. Musi przeanalizować wpływ na wyniki różnych działań, jaki mogłaby mieć zmiana warunków i odpowiedzieć sobie na pytanie - czy można zdobyć pełniejsze informacje, aby móc przewidzieć rezultaty? Właściwe zaprojektowanie i prognoza konsekwencji nie zawsze jest zadaniem łatwym. Czasami wystarczą proste obliczenia. Często natomiast potrzebna będzie skomplikowana analiza, aby ustalić jakie wyniki są pewne i jakie jest prawdopodobieństwo ich wystąpienia. Posługujemy się wówczas modelem, czyli uproszczonym opisem procesu, związku lub zjawiska. W przypadku prognozowania możemy zastosować modele deterministyczne i probabilistyczne (W. F. Samuelson 1998, s.32-3).

Piąty etap podejmowania decyzji to wybór optymalnego wariantu. Stanowi on wraz z poprzednim etapem zasadniczą część analizy. W przypadku występowania kilku wariantów (alternatyw) decydent może ustalić preferowany sposób postępowania poprzez wyliczenie, tj. przeanalizowanie różnych wariantów i wybór tego, który w największym stopniu pozwala osiągnąć założony cel. Przeprowadzenie analizy nie nastręcza większych kłopotów, ale jest to metoda pracochłonna. W przypadkach bardziej złożonych, gdy ilość możliwych wariantów (alternatyw) jest duża, albo nawet bardzo duża, przy wyborze najlepszej, czyli optymalnej decyzji menedżer będzie musiał stosować metody „w równym stopniu oparte na analizie marginalnej, programowaniu liniowym, drzewach decyzyjnych, analizie kosztów i korzyści” (W. F. Samuelson 1998, s.34). Na tym etapie menedżer po dokładnym i szybkim przeanalizowaniu wszystkich determinant podejmuje słuszną decyzję we właściwym czasie. Wówczas odnosi sukces.

Etap ostatni to analiza wrażliwości. Przeprowadzana jest w dwóch przypadkach. Pierwszy występuje wtedy gdy mamy wątpliwości, a warunki w jakich podejmujemy decyzję są niestabilne. Wówczas to analiza wrażliwości pozwala ocenić jak zmieniłby się wybór optymalnej decyzji, gdyby uległy zmianie wielkości ekonomiczne lub warunki działania w badanym okresie.

Analizę wrażliwości stosujemy także wówczas gdy chcemy dokonać oceny wybranego wariantu decyzyjnego i sprawdzić - czy i w jakim stopniu pożądany stan rzeczy został osiągnięty? W przypadku negatywnej oceny szukamy odpowiedzi na pytanie - jakie były tego przyczyny?

Analiza wrażliwości jest bardzo przydatna. Pozwala bowiem na podkreślenie znaczenia podstawowych czynników determinujących decyzje oraz umożliwia ocenę wpływu na funkcję celu zmian czynników, co do których decydent ma wątpliwości. Analiza wrażliwości pozwala na optymalne rozwiązania, gdy decyzje powtarzają się w nieznacznie zmodyfikowanych warunkach (W. F. Samuelson 1998, s.35).

Powyższy schemat podejmowania decyzji oraz analizy ma charakter uniwersalny. Menedżer musi ustalić zakres szczegółowości analizy danej decyzji, pamiętając o tym, że poszczególne decyzje będą wymagały zróżnicowanego zakresu analizy ekonomicznej na każdym etapie ich podejmowani.

Analiza wrażliwości to analiza, która opiera się na przewidywaniu wyniku, przy zastosowaniu zmiennych układów mających wpływ na wyniki. Dotyczy ona głównie ustalania wrażliwości opłacalności danego przedsięwzięcia na zmiany parametrów wejściowych danego modelu ekonomicznego. Stanowi ważne narzędzie redukcji ryzyka decyzji podejmowanych w gospodarce rynkowej, zwłaszcza dotyczących zyskowności inwestowania. Głównym zadaniem analizy wrażliwości jest obliczanie punktu zwrotnego, który oznacza zrównanie się kosztu sprzedawanego wyrobu z dochodami.

Analiza ta pozwala obliczyć graniczny poziom zastosowania poszczególnych czynników, które zapewniają osiągnięcie określonego progu rentowności. Może być ona stosowana dla rozważenia potencjalnego wpływu różnych struktur cen i kosztów, które mogą być związane z różnymi systemami produkcji lub operacji.

Analiza wrażliwości może być wykorzystywana we wszystkich tych wyliczeniach, które mają wskazane, przy jakim poziomie kosztu jednostkowego i ceny opłacalne jest wejście na rynek lub przy jakim koszcie

zmiennym warto prowadzić działalność. Analiza wrażliwości pozwala ustalić jeden bądź wiele czynników zmiennych (o których szerzej w rozdziale 10.), np. przy jakim oprocentowaniu i okresie spłaty rat najlepiej wziąć kredyt inwestycyjny.

analiza opierająca się na przewidywaniu wyników typu: "co by było, gdyby", przy zastosowaniu zmiennych układów mających wpływ na wyniki. Dotyczy ona głównie ustalania wrażliwości opłacalności danego przedsięwzięcia na zmiany warunków ekonomicznych. Stanowi bardzo ważne narzędzie redukcji ryzyka decyzji podejmowanych w gospodarce rynkowej, zwłaszcza dotyczących zyskowności inwestowania. Jej istotą jest obliczanie punktu zwrotnego zwanego progiem rentowności, który oznacza zrównanie się kosztu sprzedawanego wyrobu z dochodami.

Analiza ta pozwala obliczyć graniczny (krańcowy) poziom zastosowania poszczególnych czynników zapewniających osiągnięcie progu rentowności. Może być więc ona stosowana dla rozważenia potencjalnego wpływu różnych struktur cen i kosztów (nakładów), które mogłyby być związane z różnymi systemami produkcji lub operacji.

Analiza wrażliwości (Sensitivity Analysis)

Analiza polegająca na wyznaczaniu progu rentowności przy zmieniającym się poziomie czynników. Jej podstawą jest opracowanie optymistycznego i pesymistycznego wariantu zmian warunków działania przedsiębiorstwa. W badaniach można uwzględnić zmianę jednego czynnika (np. ceny) przy innych nie zmienionych wartościach lub też równoczesną zmianę kilku czynników. Zmiana poziomu poszczególnych czynników powoduje przesunięcie progu rentowności (wyznaczenie nowego poziomu). Dlatego w analizie wrażliwości punktem wyjścia jest ustalenie jego poziomu przed zmianą czynników, a następnie wyznaczenie każdorazowo nowego progu rentowności przy zmianie: jednostkowej ceny sprzedaży, jednostkowych kosztów zmiennych, kosztów stałych produkcji. Analiza rozwiązań dostarcza istotnych informacji, służących do podjęcia decyzji o realizacji przedsięwzięcia oraz wskazuje na poziom związanego z nim ryzyka. Skupiając się jedynie na zmianach pesymistycznych można określić tzw. zdolność do życia danej firmy czy też przedsięwzięcia w najgorszych możliwych warunkach działania.

Co Analiza wrażliwości na myśli?
A technique used to determine how different values of an independent variable will impact a particular dependent variable under a given set of assumptions. Technika używana do określenia, jak różne wartości zmienną niezależną wpływ określonej zmiennej zależnej w ramach danego zbioru założeń. This technique is used within specific boundaries that will depend on one or more input variables, such as the effect that changes in interest rates will have on a bond's price. Ta technika jest używana w określonych granicach, które zależą od jednego lub większej liczby zmiennych wejściowych, takich jak sposób, że zmiany stóp procentowych będą miały na ceny obligacji.

Sensitivity analysis is a way to predict the outcome of a decision if a situation turns out to be different compared to the key prediction(s). Analiza wrażliwości jest sposobem na przewidzenie wyniku decyzji w przypadku wystąpienia sytuacji okazuje się być inny niż klawisz przewidywania (s).

Investopedia explains Sensitivity Analysis Investopedia wyjaśnia Sensitivity Analysis
Sensitivity analysis is very useful when attempting to determine the impact the actual outcome of a particular variable will have if it differs from what was previously assumed. Analiza wrażliwości jest bardzo przydatne przy próbach określenia wpływu rzeczywisty wynik danej zmiennej będzie jeżeli różni się ono od tego, co dotychczas zakładano. By creating a given set of scenarios, the analyst can determine how changes in one variable(s) will impact the target variable. Tworząc dany zestaw scenariuszy, analityk może określić, w jaki sposób zmiany jednej zmiennej (s) będą miały wpływ na zmienną docelową.

For example, an analyst might create a financial model that will value a company's equity (the dependent variable) given the amount of earnings per share (an independent variable) the company reports at the end of the year and the company's price-to-earnings multiple (another independent variable) at that time. Na przykład, analityk może stworzyć model finansowy, który wartość kapitału spółki (zmienna zależna), zważywszy na zysk na akcję (zmienną niezależną) sprawozdania spółki na koniec roku i na cenę do zysku wielu (innym zmienna niezależna) w tym czasie. The analyst can create a table of predicted price-to-earnings multiples and a corresponding value of the company's equity based on different values for each of the independent variables. Analityk może utworzyć tabelę przewidywanych cena do zysku wielokrotności i odpowiadającej wartości kapitałów własnych Spółki na podstawie różnych wartości dla każdego zmiennych niezależnych.

Wprowadzenie

Sensitivity analysis is used to determine how “sensitive” a model is to changes in Analiza wrażliwości służy do określenia jak "wrażliwych" wzór na zmiany

the value of the parameters of the model and to changes in the structure of the model. wartości parametrów modelu oraz zmiany w strukturze modelu. In W

this paper, we focus on parameter sensitivity. pracy, skupiamy się na parametr czułości. Parameter sensitivity is usually performed wrażliwość parametrów wykonuje się zazwyczaj

as a series of tests in which the modeler sets different parameter values to see how a jako serię testów, w których dana osoba ustawia różne wartości parametrów, aby zobaczyć jak

change in the parameter causes a change in the dynamic behavior of the stocks. zmiana parametru powoduje zmianę dynamiczne zachowanie zasobów. By By

showing how the model behavior responds to changes in parameter values, sensitivity pokazującą, jak model zachowania reaguje na zmiany wartości parametrów, wrażliwość

analysis is a useful tool in model building as well as in model evaluation. Analiza jest użytecznym narzędziem w budowaniu modeli, jak również w modelu oceny.

Sensitivity analysis helps to build confidence in the model by studying the Analiza wrażliwości pomaga budować zaufanie w modelu badania

uncertainties that are often associated with parameters in models. niepewności, które są często związane z parametrów w modelach. Many parameters in Wiele parametrów w

system dynamics models represent quantities that are very difficult, or even impossible to Modele dynamiki systemu stanowią ilości, które są bardzo trudne lub nawet niemożliwe do

measure to a great deal of accuracy in the real world. Środek do dużo dokładności w świecie rzeczywistym. Also, some parameter values Ponadto niektóre wartości parametrów

change in the real world. zmiany w świecie rzeczywistym. Therefore, when building a system dynamics model, the modeler Dlatego też, gdy budynek model dynamiki systemu, modeler

is usually at least somewhat uncertain about the parameter values he chooses and must use jest zwykle przynajmniej trochę wątpliwości co do wartości parametrów zechce i musi używać

estimates. szacunków. Sensitivity analysis allows him to determine what level of accuracy is necessary Analiza wrażliwości pozwala mu określić poziom dokładności jest konieczne

for a parameter to make the model sufficiently useful and valid. dla parametru, aby model wystarczająco przydatny i ważny. If the tests reveal that the Jeśli badania wykażą, że

model is insensitive, then it may be possible to use an estimate rather than a value with model jest odporny, to może być możliwe do wykorzystania szacunków a nie wartości z

greater precision. większą precyzją. Sensitivity analysis can also indicate which parameter values are Analiza wrażliwości może także wskazywać, jakie wartości parametru

reasonable to use in the model. rozsądne zastosowanie w modelu. If the model behaves as expected from real world Jeśli model zachowuje się zgodnie z oczekiwaniami z realnego świata

observations, it gives some indication that the parameter values reflect, at least in part, the uwag, to daje pewne wskazówki, że wartości parametrów, przynajmniej w części,

“real world.” "Realnym świecie".

Sensitivity tests help the modeler to understand dynamics of a system. testy wrażliwości pomóc modeler do zrozumienia dynamiki systemu.

Experimenting with a wide range of values can offer insights into behavior of a system in Eksperymentowanie z szerokim zakresie wartości może dać wgląd w zachowanie systemu w

extreme situations. ekstremalnych sytuacjach. Discovering that the system behavior greatly changes for a change in a Odkrywamy, że zachowanie systemu znacznie zmiany do zmiany

parameter value can identify a leverage point in the model— a parameter whose specific Wartość parametru można określić punkt dźwigni w modelu parametrów, których szczególnym

value can significantly influence the behavior mode of the system. Wartość ta może mieć istotny wpływ na tryb działania systemu.

In this paper, the term “behavior mode” refers to the general kind of behavior, such as exponential W tym artykule określenie "tryb działania" odnosi się do ogólnego rodzaju zachowania, takie jak gwałtowny

growth, asymptotic growth, S-shaped growth, or oscillation. wzrostu, asymptotycznej wzrostu, w kształcie litery S wzrostu, lub drgań.

Exploratory Exercises Ćwiczenia rozpoznawcza

In this section we look at two models and explore how sensitive they are to W tym rozdziale przyjrzymy się dwa modele i sprawdzić, jak wrażliwe są na

changes in parameters and initial values of stocks. zmiany parametrów i wartości początkowych zapasów. The first exploration shows that Pierwsze badanie pokazuje, że

parameter changes produce some change in the appearance of behavior of the system, but zmiany parametrów produkcji pewne zmiany w wyglądzie zachowanie systemu, ale

they do not change the behavior mode. nie zmienić tryb postępowania. The second exploration demonstrates that changes Drugie badanie pokazuje, że zmiany

in different parameters create different types of changes in the behavior of the system. w różnych parametrów tworzenia różnego rodzaju zmian w zachowaniu systemu.

In the first exploration, we conduct sensitivity analysis on all the constant W pierwszych badań, przeprowadzamy analizę wrażliwości na wszystkich stałych

parameters in the model. parametrów modelu. However, in a large model, such an extensive treatment of Jednakże, w dużej model, takie rozległe leczenie

sensitivity analysis is often impossible. Analiza wrażliwości jest często niemożliwe.

The modeler must pick the parameters he expects Osoba musi wybrać parametry, że spodziewa się

to have most influence on the behavior, or the ones that he is most uncertain about, and mieć największy wpływ na zachowanie, czy te, które jest najbardziej niepewny, a

only use those in the sensitivity analysis. używać tylko te w analizie wrażliwości. We will see in the second exploration that an Przekonamy się w drugiej, że badanie

examination of the structure of the model can indicate, without running the sensitivity badania struktury modelu może wskazywać, bez czułości

tests, what kind of effect changes in some parameters would have. testy, jakie zmiany w życie w niektórych parametrów by. An explanation of how Wyjaśnienie, w jaki

to choose the parameters for testing will be offered in later papers in the sensitivity wybrać parametry do badań będą dostępne w późniejszym wydanych w czułości

analysis series. analiza szeregów.

Ten rozdział ma na celu wyjaśnienie ogólnej koncepcji analizę wrażliwości i ryzyka.

4. 4.

Sensitivity and risk analyses are particularly concerned with factors, and Analizy wrażliwości i ryzyka są szczególnie związane z czynników,

combinations of factors, that may lead to unfavorable consequences. zestaw czynników, które mogą prowadzić do niekorzystnych następstw. These factors Czynniki te

would normally have been identified in the project (logical) framework as “project risks” zwykle zostały określone w projekcie (logiczne) ramy jako "ryzyko związane z projektem"

or “project assumptions”. lub "Założenia projektu". Sensitivity analysis tries to estimate the effect on achieving Analiza wrażliwości próbuje oszacować wpływ na osiągnięcie

project objectives if certain assumptions do not, or only partly, materialize. celów projektu, jeśli pewne założenia, nie, lub tylko częściowo urzeczywistnić. Risk analysis Analiza ryzyka

assesses the actual risk that certain assumptions do not, or only partly, occur. ocenę rzeczywistych ryzyko, że niektóre założenia nie, lub tylko częściowo występują.

7.2 The Purpose of Sensitivity Analysis 7.2 Zastosowanie analizy wrażliwości

5. 5.

Sensitivity analysis is a technique for investigating the impact of changes Analiza wrażliwości jest techniką, w celu zbadania wpływu zmian

in project variables on the base-case (most probable outcome scenario). w zmiennych projektu bazowego (najbardziej prawdopodobny scenariusz wyniku "). Typically, only Zazwyczaj tylko

adverse changes are considered in sensitivity analysis. niekorzystne zmiany są uwzględnione w analizie wrażliwości. The purpose of sensitivity analysis Celem analizy wrażliwości

is: jest:

(i) (I)

to help identify the key variables which influence the project cost and benefit pomoc w identyfikacji kluczowych zmiennych, które wpływają na koszty projektu i korzyści

streams. strumieni. In WSPs, key variables to be normally included in sensitivity analysis W WSPS, zmienne kluczowe normalnie analizy wrażliwości

include water demand, investment cost, O&M cost, financial revenues, obejmują wodę popytu, kosztów inwestycyjnych, kosztów O & M, przychody finansowe,

economic benefits, financial benefits, water tariffs, availability of raw water korzyści ekonomiczne, finansowe korzyści, taryf za wodę, dostępność wody surowej

and discount rates. i stopę dyskontową.

(ii) (Ii)

to investigate the consequences of likely adverse changes in these key do zbadania skutków prawdopodobnie niekorzystne zmiany w tych kluczowych

variables; zmiennych;

(iii) (Iii)

to assess whether project decisions are likely to be affected by such changes; do oceny, czy decyzje dotyczące projektu mogą mieć wpływ takie zmiany;

and, oraz,

(iv) (Iv)

to identify actions that could mitigate possible adverse effects on the project. określenie działań, które może złagodzić ewentualne negatywne skutki projektu.

7.3 Performance of Sensitivity Analysis 7.3 Wyniki analizy wrażliwości

6. 6.

Sensitivity analysis needs to be carried out in a systematic manner. Analiza wrażliwości powinna być przeprowadzona w sposób systematyczny. To Aby

meet the above purposes, the following steps are suggested: spełniają powyższe cele, sugerowane są następujące kroki:

(i) (I)

identify key variables to which the project decision may be sensitive; określenie kluczowych zmiennych, dla których decyzja projektu może być wrażliwy;

Page 5 Strona 5

CHAPTER 7: SENSITIVITY & RISK ANALYSES ROZDZIAŁ 7: Czułość i ANALIZY RYZYKA

175 175

(ii) (Ii)

calculate the effect of likely changes in these variables on the base-case IRR obliczyć wpływ prawdopodobnych zmian w tych zmiennych na podstawie przypadków IRR

or NPV, and calculate a sensitivity indicator and/or switching value; lub NPV, i obliczyć wskaźnik wrażliwości i / lub przełączanie wartości;

(iii) (Iii)

consider possible combinations of variables that may change simultaneously rozważenie możliwych kombinacji zmiennych, które mogą zmienić jednocześnie

in an adverse direction; w niekorzystny kierunek;

(iv) (Iv)

analyze the direction and scale of likely changes for the key variables analiza kierunku i skali zmian, które mogą dla głównych zmiennych

identified, involving identification of the sources of change. zidentyfikowane, polegająca na zidentyfikowaniu źródła zmian.

The information generated can be presented in a tabular form with an accompanying Generowane informacje można przedstawić w formie tabelarycznej wraz z towarzyszącym

commentary and set of recommendations, such as the example shown in 7.2. komentarz i zbiór zaleceń, takich jak w przykładzie 7.2. The different Różne

steps are described in the following paragraphs: czynności opisane w poniższych punktach:

Step 1: Identifying the Key Variables Krok 1: Identyfikacja kluczowych zmiennych

7. 7.

The base case project economic analysis incorporates many variables: Przypadku analizy ekonomicznej podstawy projekt zawiera wiele zmiennych:

quantities and their inter-relationships, prices or economic values and the timing of ilości i ich wzajemnych relacji, ceny lub wartości ekonomiczne i czasu

project effects. efektów projektu. Some of these variables will be predictable or relatively small in value in Niektóre z tych zmiennych będzie przewidywalne i stosunkowo niewielkiej wartości w

the project context. ramach projektu. It is not necessary to investigate the sensitivity of the measures of project Nie jest konieczne w celu zbadania wrażliwości projektu środków

worth to such variables. Warto takie zmienne. Other variables may be less predictable or larger in value. Inne zmienne mogą być mniej przewidywalne lub większej wartości. Variables Zmienne

related to sectoral policy and capacity building may also be important. związane z polityką sektorową i budowania zdolności może mieć również znaczenie. As they are more Ponieważ są one bardziej

difficult to quantify, they are not further considered hereafter but should be assessed in a trudny do oszacowania, nie są one uważane dalej dalej, ale powinny być oceniane w

qualitative manner. jakościowych sposób.

8. 8.

As a result of previous experience (from post-evaluation studies) and W wyniku dotychczasowych doświadczeń (z post-oceny badań) oraz

analysis of the project context, a preliminary set of likely key variables can be chosen on the analiza kontekstu projektu, wstępny zestaw prawdopodobnie kluczowych zmiennych może być wybrany na

following basis: z następującymi zasadami:

(i) (I)

Variables which are numerically large. Zmienne, które są numerycznie duże. For example: investment cost, Na przykład: koszt inwestycji,

projected water demand; przewidywane zapotrzebowanie na wodę;

(ii) (Ii)

Essential variables, which may be small, but the value of which is very Kluczowe zmienne, które może być małe, ale wartość, która jest bardzo

important for the design of the project. ważne dla projektowania. For example: assumed population Na przykład: Zakłada się populacji

growth and water tariffs; wzrostu i wody taryf;

(iii) (Iii)

Variables occurring early in the project life. Zmienne występujące na początku życia projektu. For example: investment costs Na przykład: koszty inwestycji

and initial fixed operating costs, which will be relatively unaffected by i początkowe koszty stałe eksploatacji, które będą stosunkowo odporne na

discounting; dyskontowania;

(iv) (Iv)

Variables affected by economic changes, such as, changes in real income. Zmienne wpływu zmian gospodarczych, takich jak zmiany dochodów realnych.

Important variables to be considered in WSPs include : ważnych zmiennych, które należy uwzględnić w WSPS obejmują:

Page 6 Strona 6

176 176

HANDBOOK FOR THE ECONOMIC ANALYSIS OF WATER SUPPLY PROJECTS PRZEWODNIK DLA analizie ekonomicznej projektów WODY

Box 7.2 Box 7.2

Variables in Water Supply Projects to be considered Zmienne w Wodociągów Projekty mają być traktowane

in Sensitivity Analysis w analizie wrażliwości

Possible Key Variables Możliwe kluczowych zmiennych

Quantifiable Variables Zmienne wymiernych

Underlying Variables Zmiennych bazowych

Water Demand Zapotrzebowanie na wodę

• Population growth • Wzrost populacji

Achieved coverage zasięgu uzyskanego

Household Consumption Konsumpcja gospodarstw domowych

• Non Domestic Consumption • Nie konsumpcji krajowej

• Unaccounted for Water • nierozliczony wody

• Price Elasticity • Elastyczność cenowa

• Income Elasticity • elastyczności dochodowej

Investment Costs Koszty inwestycyjne

(Economic & Financial) (Economic & Financial)

• Water Demand • zapotrzebowanie na wodę

• Construction Period • okres budowy

• Real Prices • realne ceny

• Conversion Factors • Czynniki konwersji

O&M Costs O & M Koszty

• Personnel Costs (wages/No. of • koszty osobowe (płace / Nie. O

staff, etc.) pracowników, itp.)

• Cost of Energy • kosztów energii

• Cost of Maintenance • Koszty utrzymania

• Efficiency of Utility • Efektywność Utility

Financial Revenues Przychody finansowe

• Quantity of water consumed • Ilość zużytej wody

• Service level • Poziom serwisowy

• Income from connection fees • Przychody z opłat za przyłączenie

• Water Tariffs Ceny wody •

• UFW (bad debts) • UFW (złych długów)

Economic Benefits Gospodarcze korzyści

• Water Demand • zapotrzebowanie na wodę

• Resource Costs Savings • oszczędności kosztów zasobów

• Willingness to Pay • Gotowość do płacenia

Cost Recovery Zwrot kosztów

• Water Tariffs Ceny wody •

• Subsidies • Dotacje

Step 2 and 3: Calculation of Effects of Changing Variables Krok 2 i 3: Obliczanie wpływu zmian zmiennych

9. 9.

The values of the basic indicators of project viability (EIRR and ENPV Wartości podstawowych wskaźników rentowności projektu (ENPV i EIRR

should be recalculated for different values of key variables. powinny być przeliczone dla różnych wartości kluczowych zmiennych. This is preferably done by Jest to najlepiej zrobić

calculating “sensitivity indicators” and “switching values”. obliczaniu "wskaźników wrażliwości" i "wartości progowych". The meaning of these concepts is Rozumieniu tych pojęć jest

presented in Box 7.3 and a sample calculation immediately follows. przedstawione w ramce 7.3 i obliczenie próbki bezpośrednio po.

Sensitivity indicators and switching values can be calculated for the IRR and NPV, see Box wskaźników wrażliwości i wartości progowych może być obliczona za IRR i NPV, patrz ramka

7.3. 7.3.

Page 7 Strona 7

CHAPTER 7: SENSITIVITY & RISK ANALYSES ROZDZIAŁ 7: Czułość i ANALIZY RYZYKA

177 177

Box 7.3 Box 7.3

Use of Sensitivity Indicators and Switching Values Z zastosowaniem wskaźników wrażliwości i wartości progowych

Sensitivity Indicator Czułość wskaźnika

Switching Value Zmiana jakości

Definition Definicja

1. 1. Towards the Net Present Value Pod Net Present Value

Compares percentage change in NPV procentowa zmiana w Compares NPV

with percentage change in a variable or z procentowa zmiana zmiennej lub

combination of variables. kombinacji zmiennych.

2. 2. Towards the Internal Rate of Pod wewnętrznej stopy

Return Compares percentage change in Powrót procentowa zmiana w Compares

IRR above the cut-off rate with IRR powyżej odcięcia stawkę z

percentage change in a variable or procentowa zmiana zmiennej lub

combination of variables. kombinacji zmiennych.

1. 1. Towards the Net Present Value The Pod Net Present Value

percentage change in a variable or procentowa zmiana zmiennej lub

combination of variables to reduce the kombinacji zmiennych w celu zmniejszenia

NPV to zero (0). NPV do zera (0).

2. 2. Towards the Internal Rate of Return Pod wewnętrzna stopa zwrotu

The percentage change in a variable or Procentowa zmiana zmiennej lub

combination of variables to reduce the kombinacji zmiennych w celu zmniejszenia

IRR to the cut-off rate (=discount rate). IRR do odcięcia stawki (= stopa dyskontowa).

Expression Wyrażenie

1. 1. Towards the Net Present Value Pod Net Present Value

(NPV (NPV

b b

- NPV - NPV

1 1

) / NPV ) / NPV

b b

SI = ------------------------------ SI = ------------------------------

(X (X

b b

- X - X

1 1

) / X ) / X

b b

where: gdzie:

X X

b b

- value of variable in the base case - Wartość zmiennej w przypadku bazy

X X

1 1

- value of the variable in the - Wartość zmiennej w

sensitivity test analizy wrażliwości

NPV NPV

b b

- value of NPV in the base case - Wartość NPV w przypadku bazy

NPV NPV

1 1

- value of the variable in the - Wartość zmiennej w

sensitivity test analizy wrażliwości

2. 2. Towards the Internal Rate of Pod wewnętrznej stopy

Return Wróć

(IRR (IRR

b b

- IRR - IRR

1 1

) / (IRR ) / (IRR

b b

- d) - D)

SI = ------------------------------------------ SI = ------------------------------------------

(X (X

b b

- X - X

1 1

) / X ) / X

b b

where: gdzie:

X X

b b

- value of variable in the base case - Wartość zmiennej w przypadku bazy

X X

1 1

- value of the variable in the - Wartość zmiennej w

sensitivity test analizy wrażliwości

IRR IRR

b b

- value of IRR in the base case - Wartość IRR w przypadku bazy

IRR IRR

1 1

Value of the variable in the Wartość zmiennej w

sensitivity test analizy wrażliwości

d - discount rate d - stopa dyskontowa

1. 1. Towards the Net Present Value Pod Net Present Value

(100 x NPV (100 x NPV

b b

) (X ) (X

b b

- X - X

1 1

) )

SV = ----------------- x ----------- SV = ----------------- x -----------

(NPV (NPV

b b

- NPV - NPV

1 1

) X ) X

b b

where: gdzie:

X X

b b

- value of variable in the base case - Wartość zmiennej w przypadku bazy

X X

1 1

- value of the variable in the sensitivity - Wartość zmiennej w czułości

test test

NPV NPV

b b

- value of NPV in the base case - Wartość NPV w przypadku bazy

NPV NPV

1 1

- value of the variable in the - Wartość zmiennej w

sensitivity test analizy wrażliwości

2. 2. Towards the Internal Rate of Return Pod wewnętrzna stopa zwrotu

(100 x (IRR (100 x (IRR

b b

- d) (X - D) (X

b b

- X - X

1 1

) )

SV = ---------------------- x ----------- SV = ---------------------- x -----------

(IRR (IRR

b b

- IRR - IRR

1 1

) X ) X

b b

where: gdzie:

X X

b b

- value of variable in the base case - Wartość zmiennej w przypadku bazy

X X

1 1

- value of the variable in the sensitivity - Wartość zmiennej w czułości

test test

IRR IRR

b b

- value of IRR in the base case - Wartość IRR w przypadku bazy

IRR IRR

1 1

- value of the variable in the - Wartość zmiennej w

sensitivity test analizy wrażliwości

d - discount rate d - stopa dyskontowa

Page 8 Strona 8

178 178

HANDBOOK FOR THE ECONOMIC ANALYSIS OF WATER SUPPLY PROJECTS PRZEWODNIK DLA analizie ekonomicznej projektów WODY

Box 7.3 Box 7.3

Use of Sensitivity Indicators and Switching Values Z zastosowaniem wskaźników wrażliwości i wartości progowych

Sensitivity Indicator Czułość wskaźnika

Switching Value Zmiana jakości

Calculation Obliczenie

example przykład

1. 1. Towards the Net Present Value Pod Net Present Value

Base Case: Sprawa podstawowa:

Price = P Cena = P

b b

= 300 = 300

NPV NPV

b b

= 20,912 = 20.912

Scenario 1: Scenariusz 1:

P P

1 1

= 270 (10% change) = 270 (10% zmian)

NPV NPV

1 1

= 6,895 = 6895

(20,912 - 6,895) / 20,912 (20912 - 6895) / 20912

SI = --------------------------- = 6.70 SI = 6,70 = ---------------------------

(300 - 270) / 300 (300 - 270) / 300

2. 2. Towards the Internal Rate of Pod wewnętrznej stopy

Return Wróć

Base Case: Sprawa podstawowa:

Price = P Cena = P

b b

= 300 = 300

IRR IRR

b b

= 15.87% = 15,87%

Scenario 1: Scenariusz 1:

P P

1 1

= 270 (10% change) = 270 (10% zmian)

IRR IRR

1 1

= 13.31% = 13,31%

d = 12% d = 12%

(0.1587 - 0.1331) / (0.1587- 0.12) (0.1587 - 0.1331) / (0.1587-0.12)

SI = ----------------------------------------- SI = -----------------------------------------

(300 - 270) / 300 (300 - 270) / 300

= 6.61 = 6,61

1. 1. Towards the Net Present Value Pod Net Present Value

Base Case: Sprawa podstawowa:

Price = P Cena = P

b b

= 300 = 300

NPV NPV

b b

= 20,912 = 20.912

Scenario 1 Scenariusz 1

P P

1 1

= 270 (10% change) = 270 (10% zmian)

NPV NPV

1 1

= 6,895 = 6895

(100 x 20,912) (300-270) (100 x 20912) (300-270)

SV = ------------------ x ----------- = 14.9% SV = ------------------ x ----------- = 14,9%

(20,912 - 6,895) 300 (20912 - 6895) 300

2. 2. Towards the Internal Rate of Return Pod wewnętrzna stopa zwrotu

Base Case: Sprawa podstawowa:

Price = P Cena = P

b b

= 300 = 300

IRR IRR

b b

= 15.87% = 15,87%

Scenario 1: Scenariusz 1:

P P

1 1

= 270 (10% change) = 270 (10% zmian)

IRR IRR

1 1

= 13.31% = 13,31%

d = 12% d = 12%

(100 x (0.1587-0.12)) (300-270) (100 x (0.1587-0.12)) (300-270)

SV = ------------------------- x ---------- SV = ------------------------- x ----------

(0.1587 - 0.1331) 300 (0,1587 - 0,1331) 300

= 15.1% = 15,1%

Interpretation Interpretacji

(i) percentage change in NPV (I) procentowa zmiana NPV

respectively odpowiednio

(ii) percentage change in IRR above the cut-off (Ii) odsetek zmian w IRR powyżej odcięcia

rate (12%)is larger than percentage change in stawki (12%) jest większa niż procentowa zmiana

variable: price is a key variable for the project. zmienna: cena kluczowych zmiennych projektu.

A change of approximately 15 % in the price variable Zmiana około 15% w zmiennej ceny

is necessary before the NPV becomes zero or before niezbędnych przed NPV wynosi zero lub przed

the IRR equals the cut-off rate. IRR jest równa odcięcia stawki.

Characteristic Charakterystyczny

Indicates to which variables the project result is Wskazuje się, które zmienne w wyniku projektu

or is not sensitive. lub nie jest wrażliwa. Suggests further examination Sugeruje dalsze badania

of change in variable. zmian w zmiennej.

Measures extent of change for a variable which will Środki zakresie zmian do zmiennej, która będzie

leave the project decision unchanged. pozostawić decyzję projektu bez zmian.

10. 10.

The switching value is, by definition, the reciprocal of the sensitivity Wartość przełączenia jest, z definicji, wzajemnej wrażliwości

indicator. wskaźnika. Sensitivity indicators and switching values calculated towards the IRR yield slightly wskaźników wrażliwości i zmiany wartości obliczone w kierunku nieco wydajność IRR

different results if compared to SIs and SVs calculated towards the NPV. różne wyniki w porównaniu do systemów i SVS obliczona w kierunku NPV. This is because the To dlatego, że

Page 9 Strona 9

CHAPTER 7: SENSITIVITY & RISK ANALYSES ROZDZIAŁ 7: Czułość i ANALIZY RYZYKA

179 179

IRR approach discounts all future net benefits at the IRR value and the NPV approach at podejście IRR zniżki wszystkich przyszłych korzyści netto według wartości IRR i NPV na podejście

the discount rate d. stopy dyskontowej d.

Table 7.1 Tabela 7.1

Base Case of a Water Supply Project Sprawa bazy projektu zaopatrzenia w wodę

Economic Gospodarczej

statement oświadczenie

PV PV

@12% @ 12%

1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005

Benefits: Zalety:

- Non-incremental - Non-incremental

water wody

1,674 1,674

0 0

225 270 315 360 225 270 315 360

405 405

450 450

450 450 450 450

450 450

- Incremental - Przyrostowe

water wody

167 167

0 0

23 23

27 27

32 32

36 36

41 41

45 45

45 45

45 45

45 45

- Non-technical - Nietechniczne

losses strat

263 263

0 0

35 35

42 42

50 50

57 57

64 64

71 71

71 71

71 71

71 71

Total Razem

2,104 2,104

0 0

283 339 396 453 283 339 396 453

509 509

566 566

566 566 566 566

566 566

Costs: Koszty:

- Investment - Inwestycje

1,687 1,889 1,687 1,889

0 0

0 0

0 0

0 0

0 0

0 0

0 0

0 0

0 0

- O&M - O & M

291 291

0 0

61 61

61 61

61 61

61 61

61 61

61 61

61 61

61 61

61 61

Total Razem

1,978 1,889 1,978 1,889

61 61

61 61

61 61

61 61

61 61

61 61

61 61

61 61

61 61

Net cash flow Przepływy pieniężne netto z

126 -1,889 126 -1,889

222 278 335 391 222 278 335 391

448 448

505 505

505 505 505 505

505 505

11. 11.

In the base case, the ENPV is 126 and the EIRR is 13.7 percent. W przypadku podstawy, ENPV jest 126 i EIRR wynosi 13,7 proc. The

sensitivity of the base case ENPV has been analyzed for (adverse) changes in several key czułość ENPV przypadku bazowego zostało zanalizowane pod względem (działania) zmiany w kilku kluczowych

variables, as follows: zmiennych, w następujący sposób:

(i) (I)

An increase in investment cost by 20 percent; Wzrost kosztów inwestycji o 20 procent;

(ii) (Ii)

A decrease in economic benefits by 20 percent; Zmniejszenie korzyści ekonomicznych, o 20 procent;

(iii) (Iii)

An increase in costs of operation and maintenance by 20 percent. Wzrost kosztów eksploatacji i utrzymania o 20 procent.

(iv) (Iv)

A delay in the period of construction, causing a delay in revenue generation Opóźnienie w okres budowy, co powoduje opóźnienie generowania dochodów

by one year. o jeden rok.

Proposed changes in key variables should be well explained. Proponowane zmiany w kluczowych zmiennych powinny być dobrze wytłumaczone. The sensitivity analysis should Analiza wrażliwości powinna

be based on the most likely changes. opierać się na najbardziej prawdopodobnych zmian. The effects of the above changes are summarized in Wpływ powyższych zmian przedstawiono w

Table 7.2 below. Tabela 7.2 poniżej.

Page 10 Strona 10

180 180

HANDBOOK FOR THE ECONOMIC ANALYSIS OF WATER SUPPLY PROJECTS PRZEWODNIK DLA analizie ekonomicznej projektów WODY

Table 7.2 Tabela 7.2

Sensitivity Analysis: A Numerical Example Analiza wrażliwości: przykład liczbowy

Item Pozycja

Change Zmień

NPV NPV

IRR IRR

% %

SI SI

(NPV) (NPV)

SV SV

(NPV) (NPV)

Base Case Przypadek bazowy

126 126

13.7 13.7

Investment Inwestycje

+ 20% + 20%

- 211 - 211

9.6 9.6

13.3 13.3

7.5% 7,5%

Benefits Korzyści

- 20% - 20%

-294 -294

7.8 7.8

16.6 16.6

6% 6%

O&M Costs O & M Koszty

+ 20% + 20%

68 68

12.9 12.9

2.3 2.3

43.4% 43,4%

Construction delays opóźnień w budowie

one year jeden rok

-99 -99

10.8 10.8

NPV 178% lower NPV 178% niższe

SI = Sensitivity Indicator, SV = Switching Value SI = wskaźnik czułości, SV jakości przełączania =

Source: Based on the data in Table 7.1. Źródło: Na podstawie danych w tabeli 7.1.

12. 12.

Combinations of variables can also be considered. Kombinacji zmiennych mogą być również uwzględnione. For example, the effect Na przykład, efekt

on the ENPV or EIRR of a simultaneous decline in economic benefits and an increase in na ENPV lub EIRR z równoczesnym spadkiem korzyści ekonomiczne i wzrost

investment cost can be computed. kosztów inwestycji może być obliczona. In specifying the combinations to be included, the project Określając kombinacje, które należy uwzględnić, projekt

analyst should state the rationale for any particular combination to ensure it is plausible. Analityk powinien podać uzasadnienie dla konkretnej kombinacji, aby zapewnić wiarygodne.

Step 4: Analysis of Effects of Changes in Key Variables Krok 4: Analiza Skutki zmian w kluczowych zmiennych

13. 13.

In the case of an increase in investment costs of 20 percent, the sensitivity W przypadku wzrostu kosztów inwestycji o 20 procent, czułość

indicator is 13.34. wskaźnik 13,34. This means that the change of 20 percent in the variable (investment cost) Oznacza to, że zmiana o 20 procent w zmiennej (koszt inwestycji)

results in a change of (13.3 x 20 percent) = 266 percent in the ENPV. powoduje zmianę (13,3 x 20 procent) = 266 procent w ENPV. It follows that the Wynika stąd, że

higher the SI, the more sensitive the NPV is to the change in the concerned variable. wyższa SI, bardziej wrażliwe NPV jest zmiana dotyczy zmiennej.

14. 14.

In the same example, the switching value is 7.5 percent which is the W tym samym przykład, wartość przełączania 7,5 procent, który jest

reciprocal value of the SI x 100. wzajemne wartości SI x 100. This means that a change (increase) of 7.5 percent in the key Oznacza to, że zmiana (zwiększenie) z 7,5 procent w kluczowych

variable (investment cost) will cause the ENPV to become zero. zmiennych (kosztów inwestycji) spowoduje ENPV się zero. The lower the SV, the Im niższa SV,

more sensitive the NPV is to the change in the variable concerned and the higher the risk bardziej wrażliwe NPV jest zmiana dotyczy zmiennych i tym większe ryzyko

with the project. z projektem.

15. 15.

At this point the results of the sensitivity analysis should be reviewed. W tym momencie wyniki analizy wrażliwości należy poddać przeglądowi. It Jest

should be asked: (I) which are the variables with high sensitivity indicators; and (ii) how likely należy zapytać: (I), które są zmienne Wysokie wskaźniki wrażliwości oraz (ii) w jaki sposób mogą

are the (adverse) changes (as indicated by the switching value) in the values of the variables są (niekorzystne) zmiany (na co wskazuje wartość przełączania) w wartości zmiennych

that would alter the project decision? , które mogłyby zmienić decyzję projektu?

Analiza wrażliwości i ryzyka. Celem analizy wrażliwości jest identyfikacja kluczowych czynników jakościowych i ilościowych, mogących mieć wpływ a efektywność finansową przedsięwzięcia czyli określenie tzw. „zmiennych krytycznych projektu” wpływających istotnie na zakres oraz harmonogram wdrażania inwestycji. Wykonanie analizy wrażliwości pozwala na zbadanie „podatności finansowej” przedsięwzięcia, na negatywne zmiany kluczowych czynników ryzyka: wewnętrznych i zewnętrznych oraz wszelkich innych zagrożeń mogących się pojawić w trakcie realizacji projektu. Analizę wrażliwości przeprowadzamy w ujęciu ilościowym, wskazując na odchylenia wskaźników finansowych od wartości bazowej stosownie dla podstawowego i pesymistycznego scenariusza makroekonomicznego.

Analiza wrażliwości

Analiza wrażliwości sprawdza wrażliwość modelu na parametry wejściowe i poprawność uzyskanych w BCA wyników. (CBA (Cost-Benefit Analysis) jest to analiza zysków i kosztów. CBA jest wykonywane dla określonego projektu i musi być dostosowane do jego rozmiaru, złożoności i kosztu. ) Ciała zamawiające będą zainteresowane dokładnością szacowań i ich wpływem na ostateczny wynik. Analiza wrażliwości powinna przekonać ich o poprawności wyboru. Analiza wrażliwości składa się z trzech kroków:

• Wskazanie najważniejszych parametrów wejściowych

• Powtórzenie analizy kosztów

• Ocena uzyskanych wyników

Wskazanie najważniejszych parametrów wejściowych

Należy szukać parametrów, które istotnie obciążają koszty i zyski i mają dużą rozpiętość potencjalnych wartości. Należy przeszukać przyjęte ograniczenia i założenia. Często rozważanymi parametrami są np. koszt zdefiniowania wymagań na system, koszt opracowania systemu czy koszt działania systemu.

Powtórzenie analizy kosztów

Powtórzenie analizy kosztów składa się z następujących kroków:

Dla każdego wybranego w poprzednim kroku parametru powtórz:

1. określ minimalną i maksymalną wartość parametru

2. wybierz minimalną i maksymalną wartość parametru

3. wykonaj analizę z przyjętą wartością

4. udokumentuj wyniki

Wyniki należy zestawić prezentując dla każdej analizy najlepszą alternatywę.

Ocena uzyskanych wyników

Wrażliwość jest mierzona poprzez stwierdzenie jak duża zmiana parametru powoduje zmianę oryginalnie wybranej alternatywy. Możliwa klasyfikacja parametrów to:

• parametr jest niewrażliwy, jeśli zmianę wybranej alternatywy powoduje dopiero zmniejszenie wartości parametru o 50% lub jego zwiększenie o 100%

• parametr jest wrażliwy, jeśli zmiana pomiędzy 10% a 50% powoduje zmianę alternatywy

• parametr jest bardzo wrażliwy, jeśli zmiana o 10% lub mniej powoduje zmianę wybranej alternatywy.

Analiza ryzyka - analiza wrażliwości (3/6) Analiza ryzyka - analiza wrażliwości (3/6)

 Jedną z najpopularniejszych metod stosowanych w kraju i za

granicą jest analiza wrażliwości:

 Analiza wrażliwości jest to prosta technika analityczna, która

polega na badaniu wpływu zmian, jakie mogą wystąpić w

przyszłości w kształtowaniu się kluczowych zmiennych projektu

inwestycyjnego wpływających na jego opłacalność. polegającą na

dokonywaniu korekt poprzez uwzględnianie narzutów

procentowych wybranych parametrów i zmiennych

wykorzystywanych w metodach oceny opłacalności projektów

inwestycyjnych.

 Analiza wrażliwości może być wykorzystywana dla wszystkich

metod bezwzględnej oceny opłacalności projektów

inwestycyjnych.

Analiza wrażliwości jest rekomendowaną techniką analizy ryzyka w

projektach aplikujących w ramach POIiŚ.

 Analiza wrażliwości i ryzyka dla inwestycji finansowanych z dotacji powinna

być wykonana w odniesieniu do analizy trwałości finansowej. W

rzeczywistości z punktu widzenia podmiotu zarządzającego dotacjami

jedyne istotne ryzyko, to utrata płynności finansowej (uwaga: Wniosek -

zmiany FNPV).

 Analiza wrażliwości ma na celu wskazanie krytycznych zmiennych.

Dokonuje się tego poprzez pozwolenie zmiennym na wahania według

określonej procentowo zmiany i obserwowanie wahań w przepływach

pieniężnych. Jednorazowo wahaniom powinna ulegać tylko jedna zmienna.

 Należy zidentyfikować i omówić różne czynniki ryzyka, uzasadnić, które z

nich są istotne i przeliczyć model uwzględniając poszczególne scenariusze

makroekonomiczne (co oznacza, że model powinien być zastosowany 10

razy, tzn. dla 5 czynników ryzyka pomnożonych przez 2 scenariusze

makroekonomiczne - podstawowy i pesymistyczny). Zmiany wartości tych

czynników powinny być oparte na znajomości sektora i lokalnych warunków

rynkowych.

Badanie 15 - 25-letnich przepływów pieniężnych w analizie ryzyka jest

bezzasadne. Wystarczające będą wyniki dla okresu wdrażania projektu oraz

pięciu lat eksploatacji - w rzeczywistości jest to zwykle okres, w którym

taryfy są najwyższe, gdyż kończy się okres karencji w spłacie pożyczki

i są wyższe koszty eksploatacyjne.

 Ocena wpływu, jaki wywiera procentowa zmiana zmiennej na wskaźniki

efektywności projektu nie mówi nic o prawdopodobieństwie zaistnienia tej

zmiany. Analiza ryzyka ma właśnie na celu przypisanie krytycznym

zmiennym właściwego rozkładu prawdopodobieństwa, dzięki czemu można

oszacować rozkład prawdopodobieństwa dla wskaźników efektywności.

 Należy zwrócić uwagę na fakt, iż analiza wrażliwości jest zawsze możliwa

do przeprowadzenia, czego z kolei nie można powiedzieć o analizie ryzyka.

W niektórych przypadkach (np. brak historycznych danych na temat

podobnych projektów) sformułowanie prawidłowych wniosków co do

rozkładu prawdopodobieństwa krytycznych zmiennych może się okazać

trudne. W takich przypadkach należy sporządzić przynajmniej jakościową

ocenę ryzyka, aby podeprzeć wyniki analizy wrażliwości.

Zatem jakościowa analiza ryzyka powinna być przeprowadzona wtedy,

kiedy nie ma wystarczających informacji do wykonania analizy ilościowej

(kiedy potrzebna byłaby wiedza dotycząca typów rozkładów

prawdopodobieństwa różnych czynników ryzyka i parametrów tych

rozkładów, takich jak średnia, odchylenie standardowe, itp.). W analizie

jakościowej należy wskazać prawdopodobieństwo faktycznego wystąpienia

danego ryzyka poprzez przypisanie do niego jednej z trzech kategorii

prawdopodobieństwa: niskiego, średniego, wysokiego. Następnie należy

opisać okoliczności, jakie przyczyniłyby się do wystąpienia takiej sytuacji.

Zaleca się wykorzystanie następującej tabeli:.

Lp.

Ryzyko Prawdopodobieństwo

H - wysokie

M - średnie

S - niskie

Komentarz /

Uwagi

Lp.

Ryzyko Prawdopodobieństwo

H - wysokie

M - średnie

S - niskie

Komentarz /

Uwagi

---