BAROK WŁOSKI

Rzym w pierwszych latach siedemnastego wieku był wielkim teatrem w którym rozwijał się styl spektakularny, fantastyczny i żywiołowy, lubujący się w przepychu, styl który nosi nazwę baroku. Termin ten, wg. niektórych pochodzący od portugalskiego słowa oznaczającego perłę o nieregularnych, wynaturzonych kształtach był używany głównie we Francji jako synonim nienaturalnych gustów, nadętych i karykaturalnych. W nowoczesnej teorii sztuki służy jednakże do wskazania - bez pogardliwych uprzedzeń - wielkiego stylu, który charakteryzuje siedemnasty wiek i także sztukę tego okresu. Jest to epoka, w której Kościół katolicki przeszedł triumfalnie do kontrataku przeciwko naporowi reformacji. W Europie konsolidują się państwa o ustroju absolutnym, rodzą się wielkie miasta z nowym porządkiem architektonicznym ukazując swą potęgę polityczną i kulturalną. Rzym, Rzym Berniniego i papieża Urbana VIII, Borrominiego i wielkich malowanych sufitów, to centrum, które wskazuje drogę. Stąd rozprzestrzenia się styl barokowy, wystawny i górnolotny, który chce poruszyć i wstrząsnąć, pobudzić fantazję i ubarwić rzeczywistość.

Narcyz - Michelangelo Merisi da Caravaggio Jedną z cech charakterystycznych malarstwa barokowego jest spektakularne użycie światła kontrastującego z ciemnym tłem jak tu u Caravaggia.

Guido Reni - Atalanta i Hippomenes Prado - Madryt Zawody w bieganiu między Atalantą i Hippomenesem kiedy on chcąc zwyciężyć rzuca na ziemię złote jabłko a Atalanta podnosi je. Piękne ciała wymodelowane w kolorach zimnych i szlachetnych. Kompozycja oparta na śmiałych ukosach czyni to dzieło Guido Reniego jednym z najbardziej wybitnych dzieł klasycznego malarstwa barokowego.

Wcześniejszy styl - manieryzm był wyrafinowany i intelektualny, barok jest bardziej popularny, w szczególności bardziej zrozumiały i szerzy się z niepohamowaną żywotnością nie tylko w Europie. Od początku swoim dązeniem do ruchu i bujnością malarską, odpowiada w pełni koncepcji sztuki, która "daje przyjemność żywym, którzy czują" jak pisze ówczesny poeta. W Rzymie sztuka barokowa idzie drogą wytyczoną przez dwóch wielkich arystów: Petera Paula Rubensa, malarza flamandzkiego, który przebywa w mieście w pierwszym dziesięcioleciu wieku i Gianlorenzo Berniniego, architekta i rzeźbiarza. Smiało mozna rzec iż to geniusz Berniniego przemienił Rzym w barokowe miasto. Bernini kształtuje ostatecznie Bazylikę Św. Piotra tworząc na zewnątrz wielki eliptyczny plac otoczony przez poczwórny rząd kolumn - jedna z najbardziej genialnych idei urbanistycznych wszytkich czasów. Wewnątrz bazyliki dziełem Berniniego są dekoracje w szerokim sensie. Tutaj obiektem najbardziej znanym i wręcz bardzo spektakularnym jest brązowy baldachim nad ołtarzem papieskim. Warto zauważyć przy okazji , że tak znane kręcone kolumny tego baldachimu zostały wykonane z brązów zabranych z Panteonu.

Przepiekny jest Tron Św. Piotra na ścianie absydy w Bazylice Świętego Piotra w Rzymie . Jest to ostatnie wielkie dzieło Berniniego we wnętrzu Bazyliki i tym samym kończy prawie 40-letnią działalność Artysty tamże. Tron to symbol władzy Papieża nad całym Kościołem i zamyka on perspektywę wnętrza bazyliki. Tron ten jest niedoścignionym wzorcem barokowego zwiazania wszystkich sztuk : rzeźby, architektury, światła i koloru. Architektura i rzeźba tworzą kompozycję o wręcz malarskim charakterze do której został też włączony niematerialny efekt światła przenikającego przez owalny witraż na górze. Między masą chmur i aniołów wznosi się brązowy tron św.Piotra podtrzymywany przez czterech Ojców Kościoła: św. Ambrożego, Augustyna, Atanazego i Jana Chryzostoma a nad tronem, w srodku jaśniejącego okna, unosi się gołębica Ducha Świętego. Tron jest wykonany w marmurze, brązie i stiuku i stał się wzorem dla niezliczonych barokowych glorii w europejskich kościołach. Bazylika Św. Piotra w Rzymie

Architektura barokowa w Rzymie to Bernini (1598-1680) i jego wielki rywal Francesco Borromini (1599-1667). Punktem wyjścia dla dzieł architektonicznych pozostaje sztuka klasyczna i szesnastowieczna, przekształcona na wiele sposobów i użyta bardzo swobodnie. Place i ulice zdają się rozciągać dynamicznie. Charakterystyczny jest ruch zakrzywionych ścian, na zmianę wypukłych i wklęsłych. To doskonale widać na charakterystycznym przykładzie kościoła San Carlo alle Quattro Fontane w Rzymie, dziele Borrominiego (niżej).

Fasada i asymetrycznie umieszczona wieżyczka niewielkiego kościólka San Carlo alle Quattro Fontane w Rzymie, dzieło Francesco Borrominiego. W kościele tym po raz pierwszy architekt w pełni zastosował swoje koncepcje architektoniczne. Jest to typowy przykład upodobania do form dynamicznych i krzywoliniowych architektury barokowej. Linia muru zarysowana jest faliście, wypukła i wklęsła, co daje wrażenie ruchu. Kompozycja fasady składa się z dwu podobnie potraktowanych kondygnacji wykorzystujących mały i wielki porządek oraz bogatą dekorację rzeźbiarską. Nie znajdziemy tu kątów prostych - również rzut kościoła to owal.

Żaden rzeżbiarz siedemnastego wieku nie może równać się z Berninim, nie tylko z powodu jego oszołamiających możliwości technicznych, lecz także przez niewyczerpaną inwencję która nie przestaje zadziwiać. Bernini z łatwością wyraża w marmurze miękkość ciała, blask materii, podmuch wiatru i błysk światła. .

Apollo i Dafne Galeria Borghese w Rzymie

Oto Apollo ściga Dafne , która zamienia się w drzewo laurowe. Artysta przekracza fizyczne możliwości rzeźby w tym ujęciu... Temat zaczerpnięty z "Metamorfoz" Owidiusza. Jest to jedna z najbardziej poetyckich kreacji młodego Berniniego korzystającego zresztą mocno z dorobku antyku tak w postaci Apolla jak i Dafne. Warto zauważyć, że u Berniniego z wiekiem trudno powiedzieć o osłabieniu sił twórczych. Prace wykonane w wieku 70 lat (!!) pokazują ruchliwe, wciąż pełne dynamiki postacie.

Ekstaza św.Teresy Kościól Santa Maria della Vittoria w Rzymie

Święta Teresa w ekstazie w deszczu światła Święta rażona jest grotem miłości bożej przez anioła, który podobny jest do... Erosa. W tym dziele wszystko jest zuchwałe: nadmierna świetność i dwuznaczność religijnej wizji. Należy jednak powiedzieć, że Artysta oparł się na słowach św.Teresy: ""strzała anioła boleśnie i rozkosznie przeniknęła moje wnętrzności". Ludzie baroku nie mieli zastrzeżeń moralnych i estetycznych do dzieła, ale już wkrótce później pojawiło się mnóstwo wątpliwości...

Żywot baroku był dlugi: XVII wiek i duża część XVIII-ego. Jego długotrwałość jest poruszająca na tle właściwie efemerycznych manifestacji na przykład manieryzmu czy romantyzmu. Zdumiewające jest to, że ludzie baroku nie uważali swej epoki za coś wyodrębnionego czy szczególnego lecz sądzili, że kontynuują renesans wyzbywszy się pustej wirtuozerii manieryzmu. Ludzie baroku to optymiści. Przekonani byli, że w ich zasięgu leży możliwość przekroczenia osiągnięć największych poprzedników. Ich twórczość to patos, dynamika, ekstrawertyzm, teatr zarówno w Kościele jak i w pałacu, mitologia i alegoria, egzotyka. Poruszający jest także zasięg baroku - rozkwitł bujnie i ozdobnie właściwie wszędzie: w całej Europie, w Rosji, w krajach latynoamerykańskich, w Indiach i na Filipinach a nawet w niektórych krajach Afryki... Łatwo adaptował się do "nieba i obyczaju" Klasycyzm odrzucił barok (Neoklasycyzm Canovy) ale warto powiedzieć, że on wciąż istnieje dalej, jako pewna postawa wobec życia i forma ekspresji.

---