.

(odpowiedzi oceniane w skali od O do 3 punktów)

1. Erozja eoliczna i jej skutki..

2. Osady jeziorne

3. *Formy krasu powierzchniowego.

4. Krajobraz polodowcowy.

5. Wskaźniki klimatu?

(odpowiedzi oceniane w skali od O do l punktu

6. Co to jest lo­dowiec kontynentalny?

7. Co to jest prąd oceaniczny?

8. Co to jest morena czołowa?

9. Co to jest pasat?

10. *Co to jest rafa?

(odpowiedzi oceniane w skali od O do 3 punktów)

1. Klasyfikacja powierzchniowych ruchów masowych.

2. Osady rzeczne.

3. Osady głębokomorskie.

4. Powstanie ropy naftowej.

5. *Mechanizmy i bezpośrednie skutki erozji lodowcowej

(odpowiedzi oceniane w skali od O do l punktu)

6. Co to jest wietrzenie fizyczne?

7. *Co to jest inwersja rzeźby terenu?

8. Co to jest kompakcja?

9. Co to jest strefa litoralna?

10. Co to są konkrecje?

(odpowiedzi oceniane w skali od O do 3 punktów)

1. *Cechy dolin rzecznych.

2. Powstanie węgla kamiennego

3. Czynniki wietrzenia fizycznego i ich rola w destrukcji skał.

4. Stadia i procesy przemian diagenetycznych.

5. Podmorskie ruchy masowe.

(odpowiedzi oceniane w skali od O do l punktu)

6. Co to jest kras?

7. Co to są stylolity?

8. Co to jest transgresja morska?

9. *Co to jest abrazja?

10. Co to jest bruk deflacyjny?

(odpowiedzi oceniane w skali od O do 3 punktów)

.

1. Czynniki i procesy wietrzenia chemicznego.

2. *Rzeczna erozja wsteczna i jej skutki.

3. Prądy oceaniczne

4. Warunki powstawania lodowców

5. Stratygrafia sekwencyjna

(odpowiedzi oceniane w skali od O do l punktu)

6. Co to jest plaża?

7. *Co to są riplemarki?

8. Co to są osady fluwioglacjalne?

9. Co to jest less?

10. Co to jest atol?

(odpowiedzi oceniane w skali od O do 3 punktów)

1. Transport rzeczny i jego skutki.

2. Osady płytkomorskie (litoralne i nerytyczne).

3. *Zwierciadło wód gruntowych i jego wahania

4. Czynniki wietrzenia fizycznego i ich rola w destrukcji skał.

5. Utwory (osady) jaskiniowe.

(odpowiedzi oceniane w skali od O do l punktu)

6. Co to jest stratygrafia?

7. Co to jest morena?

8. *Co to jest atol?

9. Co to jest erozja denna?

10. Co to jest stre­fa abisalna?

(odpowiedzi oceniane w skali od O do 3 punktów)

1. Typy osadów lodowcowych.

2. *Falowanie i prądy przybrzeżne.

3. Skutki wietrzenia fizycznego.

4. Rzeczna erozja denna i jej skutki.

5. Produkty diagenezy.

(odpowiedzi oceniane w skali od O do l punktu)

6. Co to jest wygład eoliczny?

7. Co to jest jęzor lodowcowy?

8. *Co to jest prąd oceaniczny?

9. Co to jest mikrofacja?

10. Co to jest torf?.

(odpowiedzi oceniane w skali od O do 3 punktów)

1. * Obieg wody w przyrodzie.

2. Rodzaje lodowców.

3. Osady płytkomorskie (literalne i nerytyczne).

4. Pochodzenie i występowanie węglowodorów.

5. Cykl geodynamiczny.

(odpowiedzi oceniane w skali od O do l punktu)

6. *Co to jest cykl geologiczny?

7. Co to jest równia pływowa?

8. Co to jest ropa naftowa?

9. Co to jest eratyk?

10. Co to jest wygład eoliczny?

(odpowiedzi oceniane w skali od O do 3 punktów)

1. *Topografia dna morskiego.

2. Odmłodzenie erozji rzecznej i jego skutki.

3. Wpływ klimatu na przebieg i skutki procesu wietrzenia skał.

4. Mechanizmy i bezpośrednie skutki erozji lodowcowej.

5. Facje i formacje osadowe.

(odpowiedzi oceniane w skali od O do l punktu

6. *Co to jest wiatr halny?

7. Co to jest otoczak?

8. Co to jest transgresja?

9. Co to jest spoiwo?

10. Co to jest prąd zawiesinowy?

Obieg wody w przyrodzie

Obieg wody w przyrodzie, to inaczej cykl hydrologiczny obejmujący łańcuch wymuszany czynnikami klimatycznymi: temperaturą (Słońce) i wiatrami. Słońce ogrzewając wodę w oceanach, doprowadza do jej parowania, czyli przekształcania się w parę wodną, para w wyniku cyrkulacji powietrza, gromadzi się na różnych poziomach atmosfery, tworząc chmury. Wiatry i prądy powietrzne sprawiają, że te magazyny skondensowanej pary wodnej, przemieszczają się praktycznie bez ograniczeń wokół całej Ziemi. Z czasem, przy sprzyjających warunkach (np. ochłodzenie powietrza), dochodzi do tego, że cząsteczki pary zawartej w chmurach kondensują się jeszcze bardziej, ulegają skropleniu, a nawet zmrożeniu i spadają na Ziemię w postaci opadów atmosferycznych (deszcz, śnieg, grad). Część opadów, która nie wsiąka w glebę, spływa do rzek i wraz z rzekami uchodzi do mórz i oceanów, natomiast część która trafia do wierzchnich warstw gleby, zasila rośliny i częściowo przefiltrowana przez glebę spływa do wód powierzchniowych (zbiorniki wodne), skąd odparowuje lub trafia z powrotem do oceanów. Wody gruntowe zgromadzone w niższych warstwach gruntu, gromadzą się w postaci cieków wodnych (podziemne źródła) i przepływając głęboko pod powierzchnią Ziemi tak czy inaczej spływają do większych zbiorników wodnych i w efekcie do oceanów.

Praktycznie na każdym etapie tego cyklu odbywa się parowanie, tak więc za powstawanie chmur, zasilających w wodę całą powierzchnię Ziemi, odpowiedzialne są nie tylko oceany, ale wszystkie zbiorniki wodne i wszelkie procesy życiowe czy cywilizacyjne związane z wodą.

EGZAMIN Z GEOLOGII OGÓLNEJ 2010

Uwaga: Odpowiedzi na pytania oznaczone gwiazdką MUSZĄ być opatrzone rysunkiem! W odpowiedziach na wiele innych pytań rysunki będą mile widziane.

Dynamika atmosfery o hydrosfery

*38. Strefy atmosfery

*39. Ogólna cyrkulacja atmosfery

*40. Obieg wody w przyrodzie

*41. Topografia dna morskiego

troposfera., stratosfera, jonosfera, mezosfera, magnetosfera, *tropopauza., *stratopauza, *mezopauza, pasat, komórka Hadleya, *wyż, *niż, cyklon tropikalny, *front atmosferyczny, *wiatr halny, opad atmosferyczny, retencja atmosferyczna, kondensacja, ocean, grzbiet śródoceaniczny, gujot, szelf, skłon kontynentalny, strefa nerytyczna, stre­fa abisalna, strefa batialna, strefa hadalna, cyrkulacja termohalinowa, El Nino, gazy cieplarniane

Wietrzenie

42. Czynniki wietrzenia fizycznego i ich rola w destrukcji skał.

43. Czynniki i procesy wietrzenia chemicznego.

44. Skutki wietrzenia fizycznego.

45. Wpływ klimatu na przebieg i skutki procesu wietrzenia skał.

Dezintegracja blokowa, dezintegracja granularna, eksfoliacja, eluwium, gleba, *gleby poligonalne, *gleby smugowe, gołoborza, *grzyby skalne, insolacja, pokrywa zwietrzelinowa, regolit, rozpad blokowy, rozpad ziarnisty, soliflukcja, strefa wietrzenia, terra rossa, wieczna marzłoć, wietrzenie chemiczne, wietrzenie fizyczne, wietrzenie ilaste, wietrze­nie laterytowe, wietrzenie selektywne, zamróz.

Wody gruntowe

*46. Zwierciadło wód gruntowych i jego wahania.

*47. Naturalne wypływy wód gruntowych (źródła).

Cieplica, strefa aeracji, strefa saturacji, szczawa, terma, warstwa wodonośna, *wody artezyjskie, *zwierciadło wód gruntowych, źródło, *źródło dolinne, *źródło krasowe, źródło mineralne, *źródło szczelinowe, *źródło uskokowe,

* źródło warstwowe.

Kras

*48. Formy krasu powierzchniowego.

*49. Formy krasu podziemnego.

50. Utwory (osady) jaskiniowe.

Dolina zamknięta, jaskinia pozioma, komin krasowy, kras, kras podziemny, kras powierzchniowy, lej krasowy, mogot, pieczara, polje, ponor, stalagmit, stalagnat, stalaktyt, studnia krasowa, wywierzysko, żłobki krasowe.

Ruchy masowe

51. Klasyfikacja powierzchniowych ruchów masowych.

*Haki zboczowe, *język osuwiskowy, koluwium, *nisza osuwiskowa, obryw skalny, *osuwisko, *osuwisko rotacyjne, osypisko, piarg, rynna osuwiskowa, stożek usypiskowy.

Rzeki

52. Transport rzeczny i jego skutki.

53. Rzeczna erozja denna i jej skutki.

*54. Rzeczna erozja boczna i j ej skutki.

55. Rzeczna erozja wsteczna i jej skutki.

56. Osady rzeczne.

*57. Cechy dolin rzecznych.

*58. Boczna migracja koryt rzecznych i jej skutki.

*59. Odmłodzenie erozji rzecznej i jego skutki.

Abrazja, aluwia, *baza erozji, *boczna migracja koryta rzeki, bruk korytowy, *delta, *dolina przełomowa, *dolina wciosowa, erozja boczna, erozja denna, erozja wsteczna, *eworsja, *gardziel, inwersja rzeźby terenu, *jar, *kanion, kaptaż rzeczny, kawitacja, *kocioł rzeczny, lej źródłowy, *lokalna baza erozji, *łacha meandrowa, *łacha śródkory-towa, *meander, narzędzia erozji, *nasyp piedmontowy, natężenie transportu rzecznego, nośność rzeki, obciążenie rzeki, osady korytowe, osady pozakorytowe, otoczak, *podstawa erozji, prędkość erozyjna rzeki, prędkość transpor­towa rzeki, *profil równowagi, przełom antecedentny, przełom epigenetyczny, "regionalna baza erozji, równia delto­wa, równia zalewowa, *rzeka meandrująca, *rzeka roztokowa, *starorzecze, *stożek napływowy, *terasa rzeczna, zdolność transportowa rzeki.

Wiatr

*60. Mechanizmy transportu eolicznego i jego skutki.

61. Erozja eoliczna i jej skutki.

*62. Formy eolicznej akumulacji piasków.

*Barchan, bruk deflacyjny, bruzdy korazyjne, cień aerodynamiczny, deflacja, hamada, korazja, less, nisza deflacyjna, pełznięcie powierzchniowe, przesłona trakcyjna, *riplemarki, *saltacja, , suspensja, trakcja, wielograniec, *wydma, *wydma gwiaździsta, *wydma paraboliczna, *wydma podłużna, wydma poprzeczna, *wydma po­przeczna prosta, wydma złożona, wygład eoliczny.

Lodowce

63. Warunki powstawania lodowców.

64. Rodzaje lodowców.

*65. Mechanizmy ruchu lodowca.

*66. Transport materiału w lodowcach górskich i kontynentalnych.

67. Mechanizmy i bezpośrednie skutki erozji lodowcowej.

*68. Formy geomorfologiczne przeobrażone przez lodowiec.

69. Typy osadów lodowcowych.

70. Krajobraz polodowcowy.

Ablacja, abrazja lodowcowa, *baraniec, brama lodowcowa, bruk morenowy, *cyrk lodowcowy, delta sandrowa, deter-sja, detrakcja, *dolina zlodowacona, *dolina wisząca, drumlin, egzaracja, eratyk, fiord, firn, *garniec podlodowcowy, glina zwałowa, głaz narzutowy, góra lodowa, granica wiecznego śniegu, jęzor lodowcowy, *kar lodowcowy, *kem, *kocioł lodowcowy, lądolód, *lodowiec alpejski, *lodowiec ciepły, lodowiec cyrkowy, *lodowiec dolinny, lodowiec górski, lodowiec karowy, lo­dowiec kontynentalny, * lodowiec piedmontowy, * lodowiec podgórski, * lodowiec szelfowy, *martwy lód, morena, morena ablacyjna, *morena boczna, *morena czołowa, *morena denna, *morena powierzchniowa, morena przemyta, *morena środkowa, *morena wewnętrzna, *muton, nunatak, osady fluwioglacjalne, osady glacjalne, osady limnoglacjalne, osady talaso-glacjalne, *oz, pole firnowe, pole sandrowe, rynna podlodowcowa, rysy lodowcowe, *sandr, *struktury glacitektoniczne, *terasa kemowa, *warstwa regelacyjna, *wody inglacjalne, *wody proglacjalne, *wody subglacjalne, *wody supraglacjalne, wygład lodowcowy.

Morza i oceany

*71. Falowanie i prądy przybrzeżne.

72. Prądy oceaniczne.

73. Podmorskie ruchy masowe.

*74. Erozja brzegu morza.

*75. Rozwój wybrzeży morskich.

*76. Morskie środowiska sedymentacyjne.

77. Osady płytkomorskie (literalne i nerytyczne).

78. Osady głębokomorskie (hemipelagiczne i pelagiczne).

*Atol, *estuarium, fale morskie, *fale oscylacyjne, *fale translacyjne, flisz, grzy­wacze, ity głębinowe, *klif, * laguna, muły głębinowe, *platforma abrazyjna, plaża, *pływy, *podstawa falowania, *powierzchnia abrazyjna, *prąd litoralny, prąd oceaniczny, prąd oceaniczny głębinowy, prąd oceaniczny powierzch­niowy, prąd pływowy, prąd powrotny, *prąd powrotny denny, *prąd powrotny powierzchniowy, prąd przybrzeżny, *prąd rozrywający, *prąd wstępujący, *prąd wzdłużbrzegowy, prąd zawiesinowy, rafa, równia pływowa, *seiche, strefa hemipelagiczna, strefa litoralna, strefa nerytyczna, strefa pelagiczna, strefa sublitoralna, strefa zmywu, *terasa morska, terasa morska podniesiona, tsunami, *wał burzowy.

Diageneza

79. Stadia i procesy przemian diagenetycznych.

80. Produkty diagenezy.

Cementacja, diageneza, dehytratacja, cementacja, spoiwo, dolomityzacja, epigeneza, fosylizacja, halmyroliza, katageneza, kompakcja, konkrecje, konkrecje cementacyjne, konkrecje epigenetyczne, konkrecje metasomatyczne, konkrecje syngenetyczne, lityfikacja, re­krystalizacja, sekrecja lateralna, stylolity, sylifikacja.

Facje i formacje osadowe, stratygrafia sekwencyjna. Pochodzenie i występowanie węglowodorów

81. Facje i formacje osadowe.

82. Stratygrafia sekwencyjna

83. Pochodzenie i występowanie węglowodorów.

Litofacji, ichnofacja, biofacja, mikrofacja, formacja osadowa, *niezgdność, korelacja jednostek stratygraficznych, transgresja, regresja, warstwa, lamina, sekwencja, supersekwencja, megasekwencja, *wyklinowanie boczne, *wyklinowanie górne, *wyklinowanie dolne, ropa naftowa, gaz ziemny, system naftowy, skała macierzysta, skała zbiornikowa, porowatość, przepuszczalność, *pułapka stratygraficzna, *pułapka strukturalna

Sedymentacja w jeziorach i bagnach.. Powstanie węgla kamiennego

84. Osady jeziorne

85. Powstanie węgla kamiennego.

*Jezioro oczko­we, *jezioro rynnowe, *jezioro zastoiskowe, ił warwowy, ił zastoiskowy, torf, węgiel brunatny, węgiel kamienny, uwęglanie, *pokład

Cykliczność, geodynamika a klimat Ziemi

*86. Cykl geologiczny

87. Cykl geodynamiczny

*88. Składniki klimatu.

90. Wskaźniki klimatu

Cykl Wilsona, *stadium embrionalne cyklu geodynamicznego, *stadium młodociane cyklu geodynamicznego, stadium dojrzałe cyklu geodynamicznego, stadium starcze cyklu geodynamicznego, stadium końcowe cyklu geodynamicznego, *stadium reliktowe cyklu geodynamicznego, paleoklimat, dendrochronologia, tility, fauna cieplolubna, epoka lodowcowa,

Rodzaje lodowców

W zależności od warunków topograficznych i klimatu powstają lodowce różnego kształtu i różnych rozmiarów. Wyróżnia się dwa główne typy lodowców: lodowce górskie i lądolody (lodowce kontynentalne). Lodowce górskie, których rozmiary i kształty są uzależnione od rzeźby terenu, dzieli się na

• lodowce górskich grzbietów:

1. kraterowe, ukształtowane w kraterach wygasłych lub drzemiących wulkanów

2. gwiaździste, powstające na szczytach gór

• lodowce górskich zboczy

1. cyrkowe, złożone w zasadzie tylko z pola firnowego

2. wiszące, powstające w niewielkich niszach na stromych zboczach

• lodowce dolinne

1. proste, składające się z pola firnowego i jęzora lodowcowego

2. złożone, powstające z połączenia wielu jęzorów wypływających z jednego lub kilku pól firnowych

Lodowce górskie można też podzielić na alpejskie, piedmontowe i turkiestańskie

• Lodowiec alpejski to typ lodowca górskiego, złożony z wielu pól firnowych i wielu jęzorów lodowcowych, które łączą się w jeden główny jęzor, na ogół zajmujący całą rozległą dolinę.
  Lodowiec górski przypomina system rzeczny - główny lodowiec jest zasilany lodowcami bocznymi.

• Lodowiec turkiestański, lodowiec typu turkiestańskiego - rodzaj lodowca typu alpejskiego, nie posiadającego jednak pola firnowego. Lodowiec (właściwie jęzor lodowcowy) zasilany jest przez opady śniegu i lawiny śnieżne.

• Lodowiec piedmontowy, lodowiec podgórski - rodzaj lodowca stanowiącego typ pośredni między lodowcem górskim a lądolodem. Tworzy go rozległa, zwarta pokrywa lodowa na równinnym przedpolu masywu górskiego, utworzona w wyniku połączenia się jęzorów lodowców dolinnych wypływających z odrębnych pól firnowych.

Lodowce kontynentalne zajmują wielki obszary. Nie mają dobrze wyodrębnionych jęzorów lodowcowych lecz promieniście się przemieszczają na wszystkie strony od centrum zlodowacenia. Można je podzielić na lądolody, kopuły i czapy lodowe, pola lodowe i lodowce szelfowe (te ostatnie powstają w wyniku wchodzenia lądolodu do morza szelfowego).

Osady płytkomorskie (literalne i nerytyczne)

Wśród osadów płytkomorskich wyróżniamy osady litoralne i nerytyczne. Osady litoralne tworzą się w strefie litoralnej. Obejmuje ona pas wybrzeża poddawany bezpośredniej akcji morza. Strefę między linią przypływu i odpływu oraz nieco poniżej strefy odpływu do głębokości około 40-60 km. Dolną granicę strefy litoralnej określa się zwykle głębokością, w której rośliny żyją jeszcze przyczepione do dna. Bliskość brzegu, płytkość i ruchliwość wody oraz dobre naświetlenie są charakterystycznymi cechami tego środowiska. Jeżeli erozja nie jest silna tworzą się liczne formy akumulacyjne dzięki działalności falowania i prądów. Np. Wały brzegowe na wybrzeżach płaskich. Z biegiem czasu procent materiału gruboziarnistego w wale rośnie, gdyż wiatry oraz fale usuwają z niego materiał drobniejszy. Obok otoczaków i piasku w składzie wału mogą brać udział skorupy zwierząt morskich oraz algi.

Gdy więcej piasku jest wyrzucane na brzeg niż może powrócić w morze, pewien nadmiar piasku gromadzi się na brzegu i tworzą się z niego fale piaszczyste. Osady plażowe charakteryzują następujące cechy diagnostyczne:

1.laminacja płaska równoległa;

2.często dobre wysortowanie;

3.wzbogacenie w minerały ciężkie;

4.rzadkie skamieniałości lub liczne, ale ze śladami abrazji;

5.jeśli są żwiry, to dobrze obtoczone i na ogół płaskie.

Cechą wielu wybrzeży są bariery piaszczyste. Są to długie i wąskie wyspy, półwyspy formowane przez falowanie i prądy litoralne. Bariery piaszczyste powstają z rew nadbudowywanych piaskiem od strony morza i stopniowo wynurzających się, wskutek przemieszczania piasku przez prądy litoralne, lub wskutek podnoszenia się poziomu morza wydmy nadbrzeżne i plaże są nadbudowywane i tworzą bariery.

Między barierami a właściwym brzegiem często występują laguny.

Tam gdzie klimat jest ciepły i suchy, w lagunach dochodzi do sedymentacji ewaporatów i wapieni. W innych warunkach dominuje sedymentacja klastyczna. Laguny mogą całkowicie zostać wypełnione mułami i iłami; wtedy laguna jest pod wodą tylko w czasie przypływu.

Osady nerytyczne tworzą się od dolnej granicy strefy litoralnej po zewnętrzną krawędź szelfu, tzn. do głębokości mniej więcej 230 m. Strefę nerytyczną charakteryzują brak roślinności dennej, obfite życie organiczne, słabsze naświetlenie i słabe ruchy wody. Fale i prądy przenoszą w morze materiał przyniesiony przez rzeki oraz wytworzony przez erozję morską. Często prądy te są słabe i nie przenoszą materiału grubszego, jedynie zawiesiny. Zasadniczo bliżej ujścia leżą muły, a piaski dalej. W utworach szelfowych występują często rośliny lądowe przyniesione przez rzeki. Stopień obróbki i wysortowania terygenicznych utworów szelfowych jest na ogół gorszy w porównaniu z utworami litoralnymi. W miejscach, gdzie sedymentacja materiałów terygenicznych nie jest zbyt silna, rozwijają się na dnie szelfowego utwory rafowe (rafy koralowe, litotamniowe i mszywiołowe). W dawnych osadach szelfowych (tzw. kopalne osady szelfowe) osady wapienne odgrywają znacznie większą rolę niż we współczesnych.

Pochodzenie i występowanie węglowodorów

Z chemicznego punktu widzenia ropa naftowa to mieszanina różnych węglowodorów. W węglowodorach stałych rozpuszczone są węglowodory ciekłe i gazowe. Ropa naftowa powstała z substancji organicznej nagromadzonej przed milionami lat: ze szczątków drobnych organizmów roślinnych i zwierzęcych, które przed milionami lat żyły w morzach i jeziorach. Obumarłe, opadały na dno, gdzie były częściowo rozkładane przez żyjące tam bakterie i zasypywane kolejnymi warstwami sedymentującego materiału. Mówiąc o tzw. systemie naftowym, mamy na myśli związek: skała macierzysta -> powstanie ropy -> migracja -> skała zbiornikowa -> skała nieprzepuszczalna (ekran) -> pułapka.

Skała macierzysta - bez tej skały, nie byłoby ropy naftowej, dostarcza ona węglowodorów. Zawartość substancji organicznej mierzy się w postaci całkowitej zawartości węgla organicznego (TOC). Kerogen - produkt biochemicznego i geochemicznego przeobrażenia substancji pochodzenia roślinnego i zwierzęcego podczas tworzenia się skał osadowych

ma ogromne znaczenie w poszukiwaniach ropy naftowej czy gazu ziemnego. Od typu kerogenu zależą właściwości powstającej ropy. Węglowodory mają małą gęstośc, wędrują więc ku górze (migracja) ku skałom zbiornikowym. Aby powstała warswa roponośna potrzebna jest odpowiednio duża zawartośc materii organicznej, odpowiadającą temperaturze pozwalającej na osiągnięcie tzw. temperatury zbiornikowej. Skały zbiornikowe muszą charakteryzować się odpowiednią porowatością i dużą przepuszczalnością. Największą porowatość mają skały osadowe. W większości z nich mamy do czynienia z typową porowatością intergranularną: pory występują wyłącznie pomiędzy ziarnami

Ze względu na wzajemne połączenia pory w skałach mogą być otwarte lub zamknięte.

Przepuszczalnością nazywa się z kolei zdolność skał do przepuszczania (przepływu) przez nią płynów.

Ekran, czyli skała nieprzepuszczalna musi cechować się z kolei małą porowatością i przepuszczalnością, odwrotnie niż w skałach zbiornikowych. Najlepszymi ekranami są ewaporaty i skały ilaste. W praktyce mówimy o nieprzepuszczalności, jeżeli ta przepuszczalność jest bardzo niska, żadna skała nie jest idealnie nieprzepuszczalna.

Wymagania co do pułapek ropy naftowej są następujące: porowate skały przykryte muszą być nieprzepuszczalnymi. Wyróżnia się pułapki: strukturalne (antyklina, uskok) i stratygraficzne (skały porowate otoczone nieprzepuszczalnymi).

Cykl geodynamiczny

Cykl obrazujący następstwo procesów tektonicznych prowadzących do powstawania, rozwoju i zaniku oceanów. W cyklu geodynamicznym wyróżniamy następujące po sobie stadia.

a) STADIUM EMBRIONALNE

Dochodzi do rozwoju nowej strefy ryftowej. Może się tworzyć również na terenach kontynentalnych. Stadium to rozpoczyna się zwykle rozwojem tzw. kopuły lub wału termicznego, ciągnącego się niekiedy tysiącami kilometrów, przy szerokości dochodzącej do kilkuset kilometrów. Powstaje ono w rezultacie oddziaływania gorącego, wstępującego prądu konwekcyjnego na skorupę kontynentalną lub oceaniczną. Gorąca materia astenosfery wdziera się ku coraz wyższym częściom litosfery, powodując jej nadtopienie i wydźwignięcie. Jednocześnie górna część litosfery, na która oddziałuje mniejsze ciśnienie, zachowuje się jak ciało kruche i pęka wzdłuż licznych linii uskokowych. W tej fazie, w szczytowej części wypiętrzanego wału tworzą się zwykle systemy głębokich i dość szybko obniżających rowów tektonicznych. Osiągają one z reguły 30 - 60 km szerokości i około 5000 m głębokości. Wzdłuż szczelin uskokowych rozwijają się także obfite intruzje magmowe oraz wylewy law wulkanicznych. W dnie rowów gromadzą się natomiast sekwencje osadów jezioro - rzecznych i bagiennych. Krawędzie mają z reguły charakter uskokowy. Serią stopni ograniczonych uskokami zrzutowymi obniżają się w kierunku oceanu. Na poszczególnych stopniach spotyka się często sekwencje osadów lądowych, przewarstwionych nierzadko pokrywami wulkanicznymi. Dopiero na takich utworach spoczywają niezgodnie najstarsze serie osadów morskich o charakterze szelfowym.

b) STADIUM MŁODOCIANE

W wyniku poziomego rozciągania litosfery rozwija się z czasem strefa rozrostu dna oceanicznego, charakteryzująca się często wyraźną symetrią. W osiowej części tej strefy, o szerokości dochodzącej do kilku kilometrów, rozwijają się intensywnie procesy podmorskiego wulkanizmu. To właśnie tutaj powstaje nowa skorupa oceaniczna, która jest znacznie cieńsza od skorupy kontynentalnej, lecz charakteryzuje się wyższą gęstością. tej fazie rozwoju młody ocean jest stosunkowo płytki, jego największe głębokości spotyka się w części osiowej. W całej strefie rozrostu notuje się także dość liczne, lecz zwykłe słabe trzęsienia ziemi, których centra znajdują się na głębokościach nie przekraczających 70 km.

c) STADIUM DOJRZAŁE

Ocean rozrasta się , powstają równie abysalne, sięgające głębokości około 3000 - 6000 km. Ponad nie sterczą w wielu miejscach podwodne góry z charakterystycznymi, płaskimi wierzchołkami. Są to tzw. gujoty, czyli dawne wyspy wulkaniczne, które pogrążyły się pod wodę wraz z zapadającym się dnem oceanicznym. Na krawędziach pasywnych tworzą się serie osadowe o dożęj miąższości.

d) STADIUM SCHYŁKOWE

Funkcjonuje w dalszym ciągu strefa rozrostu dna oceanicznego, ale jednocześnie na jego obrzeżach wykształcają się strefy subdukcji, w których litosfera oceaniczna jest podsuwana pod skorupę kontynentalną. Podobnie jak na dzisiejszym Pacyfiku, strefy subdukcji mogą bezpośrednio towarzyszyć wybrzeżom kontynentalnym lub przylegać do łuków wyspowych. W wokółoceanicznych strefach subdukcji pochłaniana jest bazaltowa skorupa oceaniczna, często wraz z pokrywającymi ją osadami. Tempo procesu pochłaniania litosfery , w konfrontacji z prędkością narastania w nowej strefie rozrostu dna, decyduje o dalszym rozwoju basenu oceanicznego. Zaznacza się dopiero wówczas, kiedy proces tworzenia nowej litosfery w strefach rozrostu nie nadążają za tempem jej pochłaniania w strefach subdukcji. W wypadku następuje stopniowe zwężanie się i zanik oceanu. Z czasem w basenie takim strefa rozrostu dna oceanicznego zupełnie zanika, a pozostaje jedynie mniej lub bardziej izolowane zbiorniki mórz śródlądowych, charakteryzujące się dość znacznymi głębokościami

e) STADIUM POKOLIZYJNE

W ostatniej fazie rozwoju ocean, następuje zupełny zanik zbiornika w wyniku kolizji płyt litosfery. W samej kolizji formuje się pasmo górskie (pas orogeniczny). Szczególnie intensywnie działają tutaj procesy dźwigania młodego górotworu względem przedpola, w obrębie którego rozwijają się zwykle rowy przedgórskie. Gromadzą się w nich produkty niszczenia wypiętrzanych gór, a w konsekwencji pojawiają się obniżające ruchy izostatyczne.

Co to jest cykl geologiczny ?

Cykl geologiczny - nieustający cykl obiegu skał na Ziemi, polegający na wietrzeniu, cementacji, przeobrażeniu, topnieniu a także krzepnięciu skał. Jest to efektem budowania i niszczenia skorupy ziemskiej przez siły natury. Czas trwania tych procesów oblicza się w milionach lat.

Co to jest równia pływowa ?

Jest to płaski obszar wybrzeża morskiego, lekko nachylony w kierunku morza, zalewany podczas przypływów i znajdujący się ponad powierzchnią wody w trakcie odpływów. W jego obrębie wycięte są płytkie koryta kanałów pływowych. W obszarach o dużych wahaniach pływów mogą osiągać do kilkunastu km szerokości.

Co to jest ropa naftowa ?

Mieszanina nasyconych węglowodorów łańcuchowych, którym towarzyszą mniejsze ilości węglowodorów aromatycznych. Powstaje w wyniku przeobrażania szczątków organicznych, gł. Planktonu zwierzęcego w warunkach beztlenowych. Ropa naftowa jest oleistą cieczą o tłustawym połysku i gęstości w granicach 0,79-0,93 g/cm³⁾, nie mieszającą się z wodą, zwykle o brunatnej barwie i charakterystycznym zapachu. Łatwo przemieszcza się i gromadzi w miejscach, gdzie jej wędrówka ku powierzchni zostaje potrzymana np. przez nieprzepuszczalną warstwę. Porowatą skałę, w której zalega ropa, nazywamy kolektorem. Najczęściej funkcję tę pełnią piaskowce, wapienie, dolomity i piaski.

Co to jest eratyk ?

Inaczej zwany głazem narzutowym, blok skalny przetransportowany przez lądolód, złożony z dala od obszaru macierzystego. Np. niektóre głazy narzutowe przyniesione zostały na obszar Polski ze Skandynawii. Na podstawie rozprzestrzenienia tych eratyków można zrekonstruować kierunku ruchu lodu i ustalić centrum zlodowacenia plejstoceńskiego na obszarze Skandynawii.

Co to jest wygład eoliczny ?

Jest to powierzchnia skalna oszlifowana przez wiatr w wyniku erozji eolicznej. Wywiewanie cząstek mineralnych (deflacja) powoduje unoszenie ziaren piasku, które uderzając o skały rysują je, ścierają i polerują (korazja). W miejscach silniej szlifowanych powstają zagłębienia, w słabiej - tworzą się garby). Zagłębienia nazywa się niszami deflacyjnymi.

---