• Środowisko międzynarodowe to rzeczywistość społeczna dziejąca się poza granicami państw. Perspektywa „z lotu ptaka” i „perspektywa żaby”. Język stosunków międzynarodowych.

• Zakres treści:

1. Stosunki międzynarodowe jako rodzaj rzeczywistości społecznej

2. SM jako dziedzina naukowa.

3. Podmioty stosunków międzynarodowych

4. Państwo jako podmiot stosunków międzynarodowych.

5. Funkcjonowanie środowiska międzynarodowego.

6. Aksjologiczne elementy stosunków międzynarodowych.

Stosunki międzynarodowe jako sfera rzeczywistości społecznej.

• I. Pojęcie Stosunków międzynarodowych

- Sfera rzeczywistości społecznej o charakterze transgranicznym.

- Nauka o stosunkach międzynarodowych, której przedmiotem jest sfera rzeczywistości społecznej.

Pojawiły się ona bardzo dawno temu, nie jest określone kiedy dokładnie. Przymiotnik międzynarodowy powstał w roku 1789 użyty przez Jeremyego Benthama („Sprawy między monarchami i obywatelami należy nazywać międzynarodowymi).

Definiowanie. Nie da się wykształcić jednej definicji ze względu na złożoność.

Frederic Pearson; Rouchester - SM to wszelkie transgraniczne interakcje społeczne i czynniki je warunkujące (czyli kontekst w którym się one dzieją).

James Rosenau - dziedzina stosunków społecznych obejmujących szeroki obszar działań cyrkulacji idei i dóbr, które przekraczają granice państw (char. Transgraniczny). Dokonują się one w sposób zorganizowany, zinstytucjonalizowany, ale także w sposób żywiołowy i przypadkowy. (Pietraś: definicja ta podkreśla, że są to też zjawiska nie związane z działaniami podmiotu - idea ma charakter abstrakcyjny. Są to procesy kontrolowane przez państwa - zinstytucjonalizowane. Wychodzące poza kontrolę - zorganizowana przestępczość.)

Zakres przedmiotowy

- wielopłaszczyznowość sm - jakie zjawiska mają charakter międzynarodowy

- co jest treścią stosunków międzynarodowych - analiza płaszczyzn stosunków międzynarodowych.

1) Płaszczyzna polityczna - płaszczyzna najważniejsza - dotyczy oficjalnych kontaktów między ośrodkami władzy. Między państwami, organizacjami międzynarodowymi. Najważniejsze bo ośrodki władzy kontrolują życie społeczne. Ma charakter przenoszący relacje społeczne na grunt międzynarodowy. Jest to płaszczyzna nadrzędna w stosunku do wszystkich innych.

2) Ekonomiczna - transgraniczna cyrkulacja dóbr, kapitału, technologii, osób, czyli tego wszystkiego, co składa się na życie ekonomiczne społeczeństw. Cechą tych stosunków jest to, że zyskuje ona na znaczeniu, czego wyrazem jest przechodzenie od geopolityki do geoekonomiki. Niektórzy twierdzą, że przechodzimy do zmierzchu klasycznej geopolityki. Płaszczyzna ta jest bardzo perspektywiczna; być może zdominuje ona polityczną.

3) Kulturalna - pewne wzorce życia społecznego przekazywane w inne miejsca. W dobie globalnej komunikacji, zyskuje ona na znaczeniu. Rozprzestrzenianie się amerykańskiego stylu życia. Kultura masowa jest elementem takich procesów transgranicznych.

4) Płaszczyzna społeczna - dotyczy bezpośrednich kontaktów między jednostakmi, grupami itp. Rozwój bezpośrednich kontaktów społecznych - ruchy społ etc . Są to zarówno kontakty pozytywne, jak i negatywne (patologie).

5) Płaszczyzna wojskowa - wojny. „Kontynuacja polityki przy pomocy innych środków”. Dotyczyć może zawierania sojuszy czy też handlu bronią (przenikanie się z płaszczyzną ekonomiczną)

6) Ekologiczna - transgraniczne zanieczyszczenia wód, powietrza, globalne zmiany klimatu itp. , a także element wspólnego rozwiązywania tych problemów, także przy pomocy organizacji pozarządowych. Łączy się z płaszczyzną społeczną wyrazem czego jest zaangażowanie społeczne.

7). Naukowa - nie da się współcześnie rozwijać nauki w sposób zamknięty. Daje ona wgląd w zmianę mentalności społecznej różnych społeczeństw. Przykładem działań w tej płaszczyźnie jest np. wymiana studentów.

WNIOSKI

• Następuje poszerzanie zakresu definiowana stosunków międzynarodowych

• Coraz mniej obszarów życia społecznego pozostaje poza kontrolą rzeczywistości międzynarodowej. Życie ludzkie jest coraz bardziej umiędzynarodowione.

II. Mechanizm internacjonalizacji w stosunkach międzynarodowych

Tutaj jest model interakcji międzynarodowych

a) istota i zakres

(internacjonalizacja - umiędzynarodowienie)

Treści życia wewnętrznego zamieniane są w elementy funkcjonowania środowiska międzynarodowego/ życia międzynarodowego. Przeciwieństwem jest internalizacja - zamiana tego, co międzynarodowe w to co jest elementem życia wewnętrznego. Bez procesów internacjonalizacji nie mielibyśmy do czynienia ze stosunkami międzynarodowymi.

Zakres:

• materialna sfera życia społecznego - poprzez handel w trzech etapach

- obszar umiędzynarodowienia - obieg kapitału - przepływ siły roboczej

• umiędzynarodowienie strefy politycznej - przepływ idei

• umnd życia kulturalnego

• umnd życia naukowego

• turystyki

• informacji (globalna wioska)

• życie społeczne

Procesy internacjonalizacji to nie tylko pozytywne strony życia społecznego, ale także patologie.

b) Współzależność jako skutek internacjonalizacji - Stwarza rodzaj kanałów i więzi między społeczeństwami niekiedy bardzo odległymi. Sprawia to, że państwa te i narody stają się współzależne. Zmiany w jednych państwach i społeczeństwach wpływają na zmiany w innych państwach i społeczeństwach. Działają jako impulsy pozytywne i negatywne. Przykładem jest kryzys w USA, który odbił się w innych państwach.

Koncepcje:

Karl Deutsch stworzył koncepcję kaskadowych współzależności - współzależności coraz szybciej narastają, intensyfikukują (jak spadająca woda spada coraz szybciej).

Robert Keohane - na początku lat 80 stworzył teorię kompleksowych współzależności - dotyczą one jednocześnie wielu płaszczyzn życia społecznego (ekonomia warunkuje sferę polityki i inne oraz na odwrót. Stają się one współzależne)

III. Definiowanie stosunków międzynarodowych

Ujęcie podmiotowe - oznacza transgraniczne interakcje między podmiotami tych stosunków. Model określa trzy rodzaje podmiotów międzynarodowych i relacje między nimi. (sprawdź go)

• Jacek Pietraś - SM to transgraniczne interakcje podmiotów polityki w środowisku poliarchicznym. Są to podmioty, które generalnie walczą o władzę. Istnieją też podmioty międzynarodowe, które nie walczą o władzę (np. greenpeace).

• Józef Kukułka - Stosunki międzynarodowe to procesy oddziaływań wzajemnych uczestników tych stosunków. Są to interakcje o charakterze celowościowym. Zgodnie z tą definicją spektrum podmiotów jest bardzo szerokie, bo każdy kto podejmuje działania transgraniczne nim jest. Mają one na celu stwarzanie jak najkorzystniejszych warunków funkcjonowania samych uczestników i odpowiadających im systemów międzynarodowych. Podejmuje się je w celu zaspakajenia potrzeb wewnętrznych.

• George Lopez, Michael Stoll - Stosunki międzynarodowe to działania społeczne, w których jednostki lub grupy społeczne z jednego narodu wchodzą w interakcje oficjalne lub nieoficjalne z jednostkami lub grupami z innego narodu. Spektrum podmiotu bardzo szerokie. Zwraca ona szczególną uwagę na grupy społeczne.

Ujęcie podmiotowo-przedmiotowe -Są to transgraniczne interakcje podmiotów, aletakże transgraniczne przepływy, które nie są związane podmiotami. (idee, dobra itd.)

-(Dokładniej określa istotę stosunków międzynarodowych. Jest pełniejsze i lepiej je opisuje)-

• Z jednej strony to interakcje podmiotów, z drugiej zjawiska, cyrkulacja, idee czyli wszelkie przepływy o charakterze transgranicznym. Jest to np. definicja Persona i Rouchestera (z pierwszego wykładu).

• Roman Kuźniar - istota stosunków międzynarodowych polega na wzajemnym oddziaływaniu wszystkich składników rzeczywistości międzynarodowej, zarówno aktywnych w postaci podmiotów, jak i tych ,których te oddziaływania warunkują, wzmacniają, osłabiają, lub zniekształcają. (Wszystko, co jest częścią stosunków międzynarodowych i warunkuje je)

• Sneider, Bradt (??), Sepin - badają decydowanie w SM; SM rozumieją jako relacje między oficjalnymi grupami decydentów. (Definicja a ujmuje tylko bardzo mały fragment rzeczywistości, ale eksponuje nadrzędną rolę decydentów polityczych).

Narodziny i ewolucja nowożytnych stosunków międzynarodowych.

Obecna postać stosunków międzynarodowych jest wynikiem wielu jej przemian. Ciągle się rozwija i w przyszłości na pewno osiągnie inną „formę”.

• Ważnym celem SM jak i politologii jest uchwycenie zmienności zjawisk w czasie.

• Narodziny ewolucji stosunków międzynarodowych.

• Etapy, wedle kryterium istnienia państwa narodowego:

• Przedwestfalski -

• nie można wskazać jednoznacznego momenty gdy rozpoczęły się SM - jest to proces o charakterze ewolucyjnym

• dawno temu grupy społeczne wchodziły w reakcje o charakterze horyzontalnym

• brak istnienia scentralizowanego państwa narodowego.

• pierwsze porozumienie ok. 2400 p.n.e; pierwszy sojusz ok. 1390 p.n.e; pierwszy dyplomata ok. 653 p.n.e

• zakłada się, że polis utworzyły przestrzeń zorganizowaną. Były one pewnymi podmiotami politycznymi, które współpracowały lub rywalizowały ze sobą.

• SM w czasach starożytnych oparte były na istnieniu imperiów i ich polityce hegemonicznej. Nie były to państwa narodowe, ale strefy wpływów.

• Średniowiecze - państwa podlegały władzy cesarza/papieża. Okres dwuwładzy

Wszystko to doprowadziło do centralizacji i powstania westfalskiego systemu państw narodowych.

Westfalski - powstanie w wyniku zawarcia pokoju westfalskiego po wojnie 30 letniej (Jest to symboliczna data narodzenia westfalskiego systemu SM. Żyjemy obecnie w jego rozwiniętych ramach).

• Świat zdecentralizowany na istnienie jasno określonych państw.

• Czynniki powstania:

• Hobbes mówił o lewiatanie

• Norbert Eviast 2 czynniki:

• Wzrost współzależności między grupami społecznymi w wyniku poszerzania stosunków wymiany

• Czynnik działający na poziomie ośrodka władzy (proces monopolizacji użycia przemocy - jeden ośrodek - aparat państwowy; powstał w wyniku konfliktów i wojen)

• Cechy westfalskiego systemu SM

• powstanie i istnienie scentralizowanych państw narodowych

• Pojawienie się zasady suwerennej równości państw.

• Zasada równowagi sił - przeciwdziałania hegemonii (dominacji jednych państw nad innymi). Obecny jest do dziś

• Rozwój prawa międzynarodowego. - Stało się regulatorem działania społeczności międzynarodowej

• Zasada kontroli określonego terytorium. Oznacza ona, że do państwa przypisane jest terytorium.

Późnowestfalski, lub etap powestfalski -

• nie ma precyzyjnie określonej daty powstania.

• -rzeczywistość hybrydowa

• -Scentralizowane państwo nie jest jedyną formą organizacji życia społeczeństwa. Nowe, wcześniej nieznane elementy się pojawiają. Obok państw powstają podmioty nieterytorialne (np. greenpeace, al-kaida)

• -Procesy globalizacji zmieniają warunki działania poszczególnych państw.. Dochodzi do odejścia od państwocentryczności. Poza tym obok prawa powstają też organizacje międzynarodowe. Powstające organizacje to organizacje sieciowe (stosunki horyzontalne).

• -Zmienia się w niej system zagrożeń (obecnie zagrożenia asymetryczne pochodzą ze strony innej niż państwa).

• Zacierają się podziały między tym, co wewnętrzne, a tym co międzynarodowe. Takie rozróżnienie było możliwe w systemie westfalskim.

Specyfika stosunków międzynarodowych:

• Poliarchiczność (wielość ośrodków władzy).

• Jest anarchiczne, ze względu na brak centralnego systemu sterowania. W stosunkach wewnętrznych państwo posiada monopol środków przemocy, w międzynarodowych tego nie ma. Logika organizacji państwa ma układ wertykalny/hierarchiczny, natomiast logika organizacji środowiska międzynarodowego ma układ horyzontalny. Poliarchiczność jest cechą struktury społeczeństwa międzynarodowego.

• Brak centralnego ośrodka sterowania jest istotny, bo tworzy to warunki do funkcjonowania stosunków międzynarodowych.

• Powstają organizacje międzynarodowe.

• Istnieje potrzeba bezpieczeństwa, każde państwo polega na własnych siłach.

• Konsekwencją jest również kwestia potencjału państw, które są relatywne (Niemcy, Polska, Litwa).

• Brak zjawiska władzy. Władza nie występuje w środowisku międzynarodowym, bo państwa są wobec siebie suwerennie równe. Substytutem władzy jest istnienie wpływów.

• Złożoność środowiska międzynarodowego:

• istnieje bardzo wielu uczestników, jednoczesne oddziaływanie na zjawiska i procesy wielu zmiennych (taką zmienną w relacjach Polska-Białoruś jest mniejszość polska; specyfika relacji między Białorusią a Rosją, system autorytarnych rządów; europeizacja stosunków - polska jest członkiem UE).

• Rzeczywistość międzynarodowa szybciej się komplikuje, niż dojrzewa. Nie osiągnie poziomu produktu skończonemu. „Stosunki międzynarodowe szybciej się komplikują, niż dojrzewają”.

• Specyfika procesów decyzyjnych - w procesach wewnętrznych są one scentralizowane, w rzeczywistości stosunków międzynarodowych natomiast:

• W przeciwieństwie do wnętrza, nie są produktem jednego, nadrzędnego ośrodka decyzyjnego, z rodzaju „rządu światowego”. Po pierwsze każde państwo jest odrębnym ośrodkiem decyzyjnym, ale po drugie istnieją międzynarodowe ośrodki decyzyjne, które są złożone z przynajmniej dwóch równorzędnych sobie podmiotów.

• Ośrodki mają charakter stały. Każda organizacja międzynarodowa jest takim ośrodkiem. Każda taka instytucja jest wielostronnym ośrodkiem decyzyjnym. Istnieje też możliwość tworzenia doraźnych ośrodków decyzyjnych (chwilowe spotkanie przedstawicieli różnych podmiotów np. Spotkania ministrów).

• Treść decyzji jest z reguły wynikiem rozwiązania kompromisowego, nie jest więc decyzją arbitralną, tak jak w przypadku wnętrza państwa.

• Decyzje międzynarodowe są skierowane są do poliarchicznego środowiska międzynarodowego. Inne są warunki realizacji decyzji w środowiskach schierarchizowanych, a trudniejsze w środowisku zdecentralizowanym. Środowisko takie może utrudniać wykonywanie decyzji, protestować przeciwko nim (ocenia je).

• Wzajemne przenikanie się wnętrza państwa i środowiska międzynarodowego - brakuje wyraźnego oddzielenia tego, co jest państwowe, a międzynarodowe. W systemie westfalskim, było to dokładnie rozdzielone. Środowisko międzynarodowe „wlewa się” do wnętrza państw w wyniku procesu internacjonalizacji (przeciwieństwo internalizacji)

• Zjawisko przyspieszenia historycznego - proces zmiany dokonuje się coraz szybciej.

• Ewolucja dyplomatycznych form stosunków międzynarodowych.

	Formy doraźne	Formy stałe
Formy dwustronne	Misje specjalne wysokiej rangi	Stałe przedstawicielstwa dyplomatyczne
Formy wielostronne	Konferencje międzynarodowe	Organizacje międzynarodowe

• Misje specjalne wysokiej rangi - doraźne wizyty dyplomatyczne

• Organizacje międzynarodowe - rodzaj instytucji. Obecnie istnieje około 250 organizacji międzyrządowych.




Geneza nauki o stosunkach międzynarodowych (NOSM).

Jest to dyscyplina młoda. 30 maja 1919 roku to nieoficjalny początek NOSM - w trakcie konferencji paryskiej USA i WB zdecydowały o powstaniu w ich państwach placówek, które kompleksowo zajmą się SM. Nie oznacza to, że dopiero wtedy zaczęto analizować temat. W 1920 powstały pierwsze rządowe instytuty NOSM.

Z takich okoliczności powstania nauki wynikają dwie ważne konsekwencje:

-Powstała w celach praktycznych. Obarczono tę dziedzinę, rolą budowy pokojowych stosunków międzynarodowych. „Nigdy więcej wojen!”

-Decyzję tę podjęły delegacja brytyjska i amerykańska. Oznacza, to, że jest to dziedzina zdominowana przez teorie anglosaskie, a szczególnie amerykańskie.

Pojęcie „teoria stosunków międzynarodowych”.

a) Teoria SM jako część NOSM.

Przedmiot nauki

Treść

Metody i techniki badawcze

Infrastruktura organizacyjna

b) Definicja teorii SM.

-Teorie wyjaśniające (ich rolą jest wyjaśnianie - niezłe odkrycie, co nie ? ) - jest to usystematyzowany zbiór, warunkowo sformułowanych twierdzeń wyjaśniających, odnoszących się do struktury, funkcjonowania i ewolucji SM jako sfery rzeczywistości społecznej.

-Warunkowość ich sformułowania to rodzaj przypuszczenia, a nie twierdzenia o 100% pewności. Wynika to z charakterystyki SM, że nie ma mechanicznych zależności między zjawiskami. Istnieje tylko prawdopodobieństwo.

-Definicja ta mówi też, co jest przedmiotem wyjaśniania: struktura międzynarodowa, ewolucja zależności (uchwycenie logiki zmian).

-Teorie modelujące (ich rolą jest tworzenie wizji rzeczywistości). Inaczej teorie normatywne (nie wyjaśniają, ale formułują rzeczywistość. Są próbą interpretacji)

c) Kategorie NOSM jako element teorii SM.

Kategorie dotyczą języka. Zbiór kategorii wyróżnia dyscyplinę naukowa. Kategorie to język każdej dyscypliny, który musi być precyzyjny. Tworzy się więc siatkę kategorii - słowa kluczowe dla danej dyscypliny. Są to pojęcia które wyróżniają:

-Duży poziom ogólności - chwytają pewną kategorię zjawisk, są pojemne w swojej treści. Np. państwo, procesy globalizacji, problemy globalne, współzależności międzynarodowe, poliarchiczność społeczeństwa międzynarodowego

-Wyróżnia je duży poziom istotności - próba uchwycenia sedna np. Poliarchiczność, org. Międzynarodowe etc.

d) Podejścia metodologiczne -

zasada jedności wiedzy i metody. Oznacza to, że takie są wyniki badań, jakie zastosowane metody. Nie ma poznania naukowego, bez zastosowanych metod, bo metody są zobiektywizowanymi procedurami dochodzenia do prawdy.

Istnieją trzy tradycje metodologiczne właściwe NOSM:

• Podejście behawioralne. Koncentruje się na zachowaniach, na poznaniu empirycznym, głównie poprzez liczenie, kwantyfikowanie. Polega na wyciągania bardziej ogólnych wniosków, prawidłowości z np. badań statystycznych.

• Humanistyczne podejście. Polega głównie na intuicyjnym podejściu do tematu. Opiera się na wnikliwości, refleksji, intuicji, a nie na działaniach empirycznych.

• Postbehawioryzm (postmodernizm, konstruktywizm). Środowisko międzynarodowe jest „intersubiektywną świadomością ludzi, ma charakter intelektualny”. Środowiskiem międzynarodowym, jest wszystko to, co my postrzegamy jako element rzeczywistości - to my sobie wyobrażamy pewne procesy i je nazywamy. Wszystko istnieje tylko w wyniku naszego jego postrzegania.

Etapy ewolucji westfalskich teorii stosunków międzynarodowych

Nurt idealistyczny (liberalny). Podstawy filozoficzne czerpie z liberalizmu politycznego i ekonomicznego. Jeremy Bentham, John Stewart Mill, Immanuel Kant. Wiąże się z wizją pokoju poprzez instytucje (Liga Narodów).

Podstawowe założenia:

-Ograniczenie roli państw na rzecz bezpośrednich kontaktów jednostek i grup społecznych (kantowska wizja SM). Dzięki temu moglibyśmy stworzyć podstawy powszechnego pokoju. Etyka, moralność jednostek powinna być zastosowana do stosunków międzynarodowych. Pozwoliłaby określić państwa jako dobre, lub złe. Jest to szkoła normatywna (modelująca)

-W środowisku międzynarodowym mamy do czynienia z naturalną harmonią interesów. Wynika ze stwierdzenia, że ludzie z natury są dobrzy i mają wspólne interesy (bogacenie się, pokój). Wojny są spiskiem niegodziwych systemów politycznych, które wymykają się spod kontroli społeczeństwa.

„ I WŚ była wynikiem egoistycznych, krótkowzrocznych, kalkulacji autorytarnych systemów politycznych”.

-Pokój jest podstawową, fundamentalną wartością. Jest kilka sposobów na jego osiągnięcie:

• Szerzenie demokracji - upowszechnianie republikańskich systemów politycznych.

• Rozwój bezpośrednich więzi między społeczeństwami. Wszystkie spory rozwiązywane są na zasadzie negocjacji. Rola światowej opinii społecznej jest tu kluczowa.

• Rozwój prawa międzynarodowego. W myśl tej teorii jest to instytucja międzynarodowa. Ma ona zapewniać pokój.

• Rozwój organizacji międzynarodowych. Wywodzi się to z projektu Ligi narodów Wilsona. Instytucja taka ma na celu organizować zbiorowe działania państw. Przeciwstawia się taki system mocarstwowemu porządkowi świata.

-Nurt liberalny eksponuje podmiotowość jednostek i ograniczanie roli państwa.

-Tworzenie podmiotów niepaństwowych.

-Zakłada istnienie instytucji międzynarodowych jako przeciwwaga dla równowagi sił. Wnosi też znaczenie instytucji międzynarodowych, jako kolektywnego instrumentu SM.

-Prawo, moralność, organizacje międzynarodowe, pokój, opinia publiczna, demokracja - zespół kategorii przy pomocy których dokonujemy analizy w duchu myślenia liberalnego.

Nurt realistyczny.

-Pojawił się w latach 30-tych XX wieku w wyniku ewolucji rzeczywistości międzynarodowej, doświadczeń I WŚ.

-Debata między idealistami a realistami nazywana jest pierwszą debatą interparadygmatyczną (Thomas Kuhn wprowadził pojęcie paradygmatu. Według niego rozwój nauki dokonuje się dzięki zastępowaniu jednego sposobu myślenia przez drugi. Te sposoby nazywa paradygmatami. Możemy je określić jako szkoły myślenia, sposób, wzorzec.). Jest to rodzaj intelektualnego sporu.

-Realiści twierdzili, że rzeczywistość nie pasowała do paradygmatu idealistycznego

-Debatę tę kreowała rzeczywistość międzynarodowa oraz nurty filozoficzne. Realiści inspirowali się Hobbesem (nie moralność, a państwo stwierdza co jest prawem), Machiavellim, Tukidydesem. Hansem Morghentau (zwolennik „zaorania Niemiec”).

Zasady szkoły realistycznej według Morghentaua

1. Polityka rządzi się obiektywnymi prawami, które wynikają z natury ludzi (polityka jest taka jaką tworzą ją ludzie)

2. Motywy moralne i ideologiczne wybory nie są kryteriami oceny działań politycznych.

3. Interesy państw nie są dane raz na zawsze, ale zmieniają się wraz z ewolucją rzeczywistości (Nie ma wiecznych przyjaźni. Są wiecznie interesy.)

4. Może występować sprzeczność między zasadami moralnymi i wymogami skuteczności politycznego działania.

5. Państwa przedstawiają swoje cele i interesy działania w środowisku międzynarodowym, tak aby wykazać ich zgodność z uniwersalnymi zasadami moralnymi.

6. Realizm polityczny, w wyniku przyjęcia założenia o autonomiczności polityki, różni się od innych szkół stosunków międzynarodowych (rządzi się własnymi prawami, niezależność sfery polityki)

Przyczyny dla których ludzie rywalizują ze sobą - wg. Hobbesa

Motywy działania	Reakcje	Konkretyzacja reakcji
Bezpieczeństwo	Nieufność	Obrona stanu posiadania
Zysk	Rywalizacja	Podbój i zdobycie rzeczy pożądanych
Reputacja	Dążenie do sławy	Dążenie do uznania i poważania

Równość oraz pragnienie posiadania jak najwięcej dóbr, których dostępność jest ograniczona.

Motywy, cele i polityka państw według Mogenthaua:


Motywy działania	Cele	Działania
Obawa	Utrzymanie siły	Polityka status quo
Oczekiwane korzyści	Zwiększenie siły	Imperializm
Budowanie szacunku	Demonstracja siły	Polityka budowania prestiżu

• Metafora „stołu bilardowego”. - Małe i duże bile to państwa o różnym potencjale. Duże bile przesuwają mniejsze, oraz stykają się tylko częścią zewnętrzną - tak samo państwa stykają się tylko w strefie zewnętrznej (państwa stykają się tylko międzynarodowymi kanałami politycznymi).

• Dla realistów istotne znaczenie ma poliarchiczność środowiska międzynarodowego. Państwa nie ufają sobie. Sprawia to że trzeba „pomóc sobie samemu” (self-help system), nikt o twoje interesy nie zadba. W takim środowisku interesy państw są sprzeczne (w odróżnieniu od liberalnej).

• Założenie o racjonalności działania w środowisku międzynarodowym. Racjonalność jest intersubiektywna, państwa dążą do realizacji interesów narodowych. Interesy są rozumiane w kategorii sił, potęgi. Państwa, które nie pomnażają potęgi działają irracjonalnie, ponieważ narażają się na zagrożenie istnienia. Środowisko międzynarodowe może ukarać państwo, które nie pomnaża swojego potencjału.

• Dla zapewnienia pokoju działać ma mechanizm równowagi sił („nie pozwolić zdominować się innym”)

1. . Mechanizm taki zapobiega hegemonii.

2. Stabilizuje on środowisko międzynarodowe.

3. Mechanizm ten wprowadza rodzaj ładu do środowiska międzynarodowego.

4. Mechanizm ten zmniejsza skłonność do stosowania przemocy.

• Zachowania państw warunkowane są przede wszystkim czynnikami zewnętrznymi. Głównym takim czynnikiem jest poliarchiczność środowiska.

• Stosunki międzynarodowe są przede wszystkim sumą polityk zagranicznych państw. Marginalizowane są podmioty inne niż państwo.

• Państwo to „unitarny aktor”. Jego wnętrze nie ma znaczenia dla jego działania w stosunkach międzynarodowych. Jest tzw. „czarną skrzynką”, której system polityczny, ład wewnętrzny, prawa człowieka nie mają znaczenia. Liczą się jedynie zasoby którymi dysponuje.

• Realiści odwołują się do „cyklicznej wizji historii”. Pewne stany rzeczywistości społecznej powtarzają się. Rzeczywistością międzynarodową rządzą obiektywne prawdy. Konsekwencją tego dla polityka jest to, że z historii trzeba wyciągać wnioski. Dla badacza ważne jest, aby je poznawać, aby móc wytłumaczyć rzeczywistość.

Szkołę realistyczną cechuje : łączenie pesymistycznej wizji natury człowieka z pojęciem siły, polityki prowadzonej przez państwa w środowisku międzynarodowym.

Kategorie analityczne: potęga albo siła, równowaga sił, interesy narodowe...

Porównanie szkół

Problem	Idealiści	Realiści
Obraz człowieka	Jest dobry. Działa zgodnie z normami moralnymi	Jest zły, agresywny, dąży do wolności, władzy, dominacji
Zainteresowania badawcze	Zachowanie pokoju poprzez przezwyciężanie rywalizacji państw na rzecz budowania społeczności światowej.	Zachowanie pokoju na poziomie państw poprzez wyciąganie nauk z historii.
Główne pytania badawcze	Jakie normy należy rozwijać aby budować pokój? Jakie powinny być stosunki międzynarodowe?	Co warunkuje stosunki międzynarodowe? Jaki rzeczywiście one są? Jak budować potęgę państw? Jak funkcjonuje system międzynarodowy.
Przedmiot zainteresowań	Społeczność światowa i żyjące w niej jednostki.	System państw bez centralnej instancji sterującej.
Główne podmioty	Jednostki i grupy społeczne.	Suwerenne państwa będące unitarnymi aktorami.
Cele podmiotów	Utowrzenie międzynarodowego ładu pokojowego	Zachowanie istnienia. Realizacja interesów narodowych zdefiniowanych w kategoriach potęgi
Środki realizacji celów	Uświadamianie wspólnych interesów. Rozwój organizacji międzynarodowych. Wychowanie w duchu prawa i moralności	Zdobycie, utrzymanie, pomnażanie i demonstracja siły. Kształtowanie równowagi sił. Siła jest środkiem rozstrzygania konfliktów interesów
Charakterystyka środowiska międzynarodowego	Społeczność światowa lub wspólnotowa	Państwocentryczne, zdecentralizowane, anarchiczne.
Charakterystyka istoty stosunków międzynarodowych	Gra o sumie niezerowej. Rozwój międzynarodowego podziału pracy i współpracy.	Gra o sumie zerowej. Pomnożenie potęgi, statusu jednego państwa dokonuje się kosztem innego. Stosunki międzynarodowe to suma polityk zagranicznych państw.

Etap behawioralny.

-Wiąże się z tzw. „drugą debatą interparadygmatyczną”.

-Zrodził się z socjologii, dotyczy analizy zachowań.

-Behawioryści zaczęli eksponować metody empiryczne i ilościowe w opisywaniu SM.

-Myślenie humanistyczne ich poprzedników uważali za nienaukowe. Żeby poznać i wyjaśnić rzeczywistość, trzeba tę rzeczywistość empirycznie zbadać (policzyć, skwantyfikować).

-Druga debata dotyczy metod badania rzeczywistości. Nurty tradycyjne odwoływały się do myślenia dedukcyjnego (wynikały z założeń). Behawioryści mówią o myśleniu indukcyjnym, czyli wyciąganie wniosków ogólnych ze spostrzeżeń (nie ma tu założeń, proces odwrócony).

-Podejście systemowe - analiza rzeczywistości międzynarodowej z perspektywy całości nazywanej systemami. Wyjaśnianie polega na znalezieniu miejsca państwa w systemie.

System to pewna określona, zorganizowana całość, o określonych granicach pozostających w dynamicznych interakcjach ze swoim otoczeniem.

środowisko oddziałuje na strukturę i struktura oddziałuje na otoczenie. Systemu (UE itp.).

Kryteria konstruowania systemów międzynarodowych:

Kryterium biegunowości/władzy (rozkładu siły) środowiska międzynarodowego.

-Pyta o to jak rozłożona jest siła, czy jest to system jednobiegunowy, dwubiegunowy czy wielobiegunowy.

-Struktura biegunowości środowiska międzynarodowego, warunkuje zachowania państw (inaczej zachowują się w systemach o różnej ilości biegunów).

-Morton Kaplan - klasyk analizy biegunowości.
Wyszedł z założeni, że możemy mieć kilka wariantów biegunowości (a to jebany „cfaniak”):

Równowagi sił - antyhegemoniczny, skierowany przeciw jednobiegunowości.

Warianty systemów dwubiegunowych:

Bardzo luźny - rozpływający się.

Luźny - w wyniku dekolonizacji (lata 60.) państwa trzeciego świata.

Odprężenia

Niestabilnych bloków

Ścisły

System uniwersalny - wieczny pokój wokół instytucji międzynarodowych (wariant hipotetyczny)

System hierarchiczny - jedno mocarstwo dominuje nad innymi - jednobiegunowy

System niepełnej proliferacji (rozprzestrzenienia) broni jądrowej (traktowanej jako synonim siły. Posiadanie jej wyróżniało państwo (traktowane jako mocarstwo)

Pełna proniferacja broni jądrowej - wszyscy mają (wariant hipotetyczny)

-Scenariusze wg Josepha Nye'a (1992 r.)

-Powrót do dwubiegunowości: USA - Rosja (kryterium wojskowe)

-Wielobiegunowe (gospodarczo-wojskowe): USA - Rosja - UE - Japonia - Chiny

-Trzy bloki gospodarcze: Dolar - Euro - Yen

-Jednobiegunowy: Pax Americana; hegemoniczny

-Wielopłaszczyznowa współzależność

Wojskowo (USA)

Gospodarczo - trzy bloki (Dolar - Euro Yen)

Transnarodowa współzależność - dyfuzja siły w płaszczyźnie kulturowej (Nie tylko państwa, ale także organizacje międzynarodowe).

-Zerobiegunowy wg Hassa -

-Zwrot w kierunku zerobiegunowości wynika z tego, że świat nie jest zdominowany przez jedno, dwa lub kilka mocarstw. Istnieje natomiast wiele podmiotów o różnym potencjale, które wzajemnie się równoważą.

-Współczesny świat jedynie wydaje się być wielobiegunowy, bo współcześnie siły nie można utożsamiać z państwem - są inne podmioty niż państwa, które są nośnikami siły (korporacje, terroryści, kartele narkotykowe).

-Następuje proces dyfuzji siły w relacjach między państwami. Obok mocarstw globalnych wyłaniają się mocarstwa regionalne (Brazylia, Indie, Pakistan, Iran, Australia, Meksyk, Wenezuela itd.).

-Generalną tendencją przesunięcia układu siły jest kierunek wschodni (Chiny).

Istnienie paradoksu braku zależności między potęgą i możliwością wywierania wpływu na środowisko międzynarodowe (np. USA - Iran. USA nie są w stanie poradzić sobie z Iranem)

Kryterium potencjału ekonomicznego (poziomu rozwoju cywilizacyjnego.

Systemy centralne i peryferyjne:

-Historyczne istnienie cywilizacyjnych centrów i podporządkowanych nim peryferiom.

-Systemy centralne są wyżej usytuowane, wokół nich skupiają się peryferyjne.

-Peryferia przechodzą do centrów poprzez rozwój (wejście do UE, uprzemysłowienie).

Systemy niekontynuowalne (Orana Young)

-Świat nie jest jednym systemem, który ma pewną strukturę. Istnieje wiele regionalnych systemów. Są różne (regionalne) systemy, między którymi zachodzą interakcje. Systemy te rządzą się własną logiką, czują odrębność.

Teoria więzi (James N. Rosenau)

-Inne spojrzenie na stosunki międzynarodowe. Głównym przedmiotem analizy, są zjawiska zachodzące na granicy państwa i środowiska międzynarodowego. Jedną z cech współczesnych SM jest zazębienie systemów wewnętrznych państw i środowiska międzynarodowego.

-Ma duże znaczenie w kontekście procesów globalizacji.

Teoria pola (analiza czynnikowa; Q.Wright) -

-SM traktowane są jako pole sił, które kształtują zachowania państw, procesy transnarodowe. W związku z tym u postaw analizy czynnikowej, leży pytanie: jakie siły kształtują procesy międzynarodowe (Co kształtuje SM?).

Pole możliwości Środowisko międzynarodowe




Państwo



działania

Pole wartości

-Zachowania międzynarodowe są wynikiem stanu pola SM.

-Rzeczywiste pole SM to system określony przez czas i przestrzeń.

-Wrighta najbardziej interesuje pole analityczne SM, które składa się z sześciu współrzędnych pola możliwości i sześciu wartości.

Pole możliwości:

Oś zasobów energetycznych

Pole wartości (abstrakcyjne) - zmiana wartości zmienia działania państwa.

-Rolą tej analizy jest identyfikacja sił, a więc czynników kształtujących zachowania państw w środowisku międzynarodowym (te podane przez Wrighta są archaiczne, ale ten sposób myślenia jest aktualny)

Wszystkie te wypocinki są dowodem na wielość teorii.

Etap postbehawioralny

-Wynika z rozczarowania metodami ilościowymi/behawioryzmem.

-Jest kombinacją metod jakościowych i ilościowych.

-Zmiany w rzeczywistości międzynarodowej wymuszały rozwój myśli teoretycznej (wzrost znaczenia podmiotów niepaństwowych)

-Procesy transnarodowe i współzależności międzynarodowe jako punkt odniesienia etapu postbehawioralnego. Owe procesy warunkują odejście od państwocentryczności w analizie. Czynniki:

• Rozwój komunikacji międzynarodowej - większa przenikalność granic. Złamanie monopolu państw na niektóre procesy.

• Rozwój broni jądrowej - wprowadziła pewien rodzaj paradoksu. Wprowadziła potencjał, ale państwa z niego nie korzystają.

• Procesy integracji - zaczęły uświadamiać, że są zespoły problemów, których państwa nie są w stanie same rozwiązać bez współdziałania z innymi państwami.

• Rozwój podmiotów niepaństwowych - ukształtowanie się paradygmatu transnarodowego w rzeczywistości międzynarodowej:

• Istnienie podmiotów innych niż państwa. Państwa nadal pełnią centralną rolę.

• W stosunkach międzynarodowych, zjawiska i procy zachodzą nie tylko między państwami, ale także między podmiotami niepaństwowymi.

Neorealizm

-Zmodyfikowana wersja realizmu, która kładzie nacisk na środowisko międzynarodowe. Dlatego nazywana jest strukturalnym realizmem.

-Głównym teoretykiem jest Kennet Waltz.

-Neorealizm eksponuje w analizie funkcjonowania państw, tzw. uwarunkowania systemowe (poczodzące ze środowiska międzynarodowego).

Identyfikuje on tzw. „siły systemowe” i analizuje wpływ tych sił na funkcjonowanie państw. Oznacza to, że neorealiści odwracają perspektywę realistów, ponieważ analizują sytuację od strony środowiska międzynarodowego.

Główne Założenia:

• Struktura środowiska (strukturalne warunki) zmieniają zachowania państw, modyfikują intencje, sposób myślenia polityków. To co się dzieje w środowisku międzynarodowym wpływa na zachowanie polityków.

• Podstawowe znaczenie mają trzy charakterystyczne elementy środowiska

1) Zasady porządkujące system

-Anarchiczna struktura środowiska (poliarchiczność)

-Konieczność polegania przez państwa na własnych siłach.

-Dylemat bezpieczeństwa. Wymogiem jest nieufność. Niepewność intencji zachowań intencji innych państw.

2) Właściwości państw.

- funkcjonują w poliarchicznym środowisku międzynarodowym.

-Konieczność do zapewnienia sobie bezpieczeństwa.

(to tzw. High politics - polityka bezpieczeństwa; low politics, to te spełniane po jej wykonaniu; podział ten nie jest stały)

3) Struktura dystrybucji sił
(biegunowość środowiska międzynarodowego).

-Jest to dynamiczny proces, a nie trwały stan. Podlega zmianie na przestrzeni czasu. Dzieje się tak, bo zmienia się potencjał państw. Tworzy punkt odniesienia dla zachowań państw. Biorąc pod uwagę fakt, że struktura się zmienia, to i zachowanie się zmienia.

Dystrybucja struktury siły jest główną zmienną warunkującą zachowania. Ma pierwszeństwo przed ideologią i innymi zmiennymi (miękkimi uwarunkowaniami(

Teoria hegemonicznej stabilności

-Hegemon, państwo dominujące w środowisku międzynarodowym może świadczyć pewne funkcje na rzecz systemu, np. stabilizujące.

-Wzięła się z obserwacji sytuacji ekonomicznej po II WŚ (obserwacji banku światowejo - system Breton Woods), gdy była ona stabilizowana przez Amerykę, co stworzyło przesłanki, że może warto by rozciągnąć tę stabilizację na inne sfery środowiska międzynarodowego.

Koncepcja strukturalnej potęgi

-Inne traktowanie instytucji niż realiści. Instytucje wcale nie muszą osłabiać państw, mogą zwiększać jego potencjał poprzez to, że możliwości państwa są wmacniane przez siły, potencjał, zasoby innych państw, które wchodzą w skład ten instytucji.

Pluralizm

-Koncentrują się w mniejszym stopinu na państwać, a w większym na na podmiotach niepaństwowych.

-Nazywany jest „nurtem społeczności światowej” (nie międzynarodowej).

-Koncentrują się na procesach transnarodowych, heterogeniczności podmiotów środowiska międzynarodowego.

-Burton próbował wyjaśnić heterogeniczność na zasadzie pajęczyny - metafora pajęczyny. Jest to gęsta sieć więzi między różnymi podmiotami międzynarodowymi.

-Przywiązują dużą wagę do uwarunkowań wewnętrznych państw, jako determinantów zachowań. Zwracają też uwagę na zjawisko transnarodowych grup nacisku.

Strukturalizm

-Nurt uwikłany w spory ideologiczne minionej epoki.

-Koncentrował się na zależnościach społecznych, a zwłaszcza ekonomicznych. Próbował analizować system zależności między systemami centralnymi i peryferyjnymi.

-Strukturalna zależność to system zależności między państwami wysoko rozwiniętymi, a państwami nisko rozwiniętymi, które w istocie ograniczają możliwości rozwoju tych ostatnich.

-Strukturaliści odwoływali się do metafory ośmiornicy. Wychodzili z założenia, że ówczesny system międzynarodowy przypomina ośmiornicę, której głowa to państwa rozwinięte, a macki to państwa słabo rozwinięte. Macki te wysysają „życiodajne siły” z państw słabych. ŁOOOOOOOOŚMIORNICA!!!!!!

Liberalny instytucjonalizm -

-Zmodyfikowana wersja idealizmu

-Eksponuje rolę instytucji w SM

-Instytucje mogą zmienić dżunglę SM w ogród zoologiczny

-Nie zgadzają się całkowicie z poglądami ani idealistów, ani poglądu, że instytucje nie są nic warte. Instytucje mają być rodzajem nowej jakości w środowisku (Stanowisko pośrednie między realizmem a liberalizmem).

-Instytucje mogą ułatwiać współpracę międzynarodową, jednakże same z siebie nie zmieniają. Są tylko katalizatorem.

- Instytucje są konstrukcjami społecznymi, które zapewniają powtarzalność zachowań. W takim rozumieniu instytucjami są organizacje międzynarodowe, prawo międzynarodowe.

Wpływ końca zimnej wojny na rozwój teorii SM.

Dotychczasowe debaty interparadygmatyczne zbudowane były na gruncie idealizmu i realizmu. Obecnie ograniczeniu uległa rola realizmu. Powodem jest zmniejszenie znaczenia siły oraz nieskuteczność wobec w badaniach nowych zjawisk np. globalizacja). Koniec zimnej wojny dowartościował znaczenie szkoły liberalnej.

„Mapa” teorii zimnej wojny na przełomie XX i XXI w

Teorie wyjaśniające:

neorealizm

neoliberalizm




Konstruktywizm




Teorie refleksyjno-modelujące rzeczywistość międzynarodową

Teoria normatywna

Teoria feministyczna

Teoria krytyczna

Socjologia historii

Powyższe wzajemnie się przenikają.

Nurt teorii racjonalnej

-Debata neoliberalizm - neorealizm (neo-neo debata).

-Efektem jest osiągnięcie pewnego etapu zbieżności poglądów (neo-neo synteza).

-Potwierdzenie elementów wspólnych analizy:

1. poliarchiczność środowiska międzynarodowego. Neorealiści analizują ją z perspektywy jej wpływu na działania państw, a liberałowie, z perspektywy łagodzenia poliarchiczności poprzez instytucje międzynarodowe.

2. Ograniczenie użycia siły w środowisku międzynarodowym.

3. Państwa to główny podmiot stosunków, ale dostrzegają także innych aktorów

4. Obie szkoły dostrzegają jednoczesne istnienie zarówno konfliktów jak i współpracy.

Teorie refleksyjne (modelujące) w NOSM

Teoria normatywna -

-Normatywność myślenia = myślenie postulatywne

-Mówią o tym jak powinno się zachowywać.

-Eksponują rolę tego, w imię czego powinno się działać w rzeczywistości międzynarodowej.

-Poruszają problem etyki w stosunkach międzynarodowych. Np. etyka użycia siły (np. w kontekście wojen - interwencja w celu humanitarnym), problem sprawiedliwości

teoria feministyczna -

-Podkreśla pluralizm nurtów myślenia teoretycznego.

-Jest ona pochodną ruchów feministycznych.

-Jest teorią modelującą.

-Koncentruje się na ograniczonej obecności kobiet, wykluczania kobiet w SM.

-Liberalny kapitalizm jest zdominowany przez mężczyzn i uniemożliwia udział kobiet.

-Nowoczesna cywilizacja zbudowana jest na zasadach patriarchalnych, męskim etosie rywalizacji. Skutkiem dominacji mężczyzn jest brak opiekuńczości, odpowiedzialności, dążenie do rywalizacji.

-Proponują radykalną zmianę rzeczywistości. Postulują zmianę stylu funkcjonowania rzeczywistości

Teoria krytyczna -

-lata 20/30 XX w

-szkoła frankfurcka. Nurt lewicujący - socjalistyczno-demokratyczny.

-przedstawiciele: Cox i Linglater

-Zajmuje się problemem emancypacji człowieka, tym co ogranicza jego emancypację. --Human security - bezpieczeństwo jednostki ludzkiej, jest wynikiem działania tej szkoły.

Socjologia historii -

-„historia żyje w dniu dzisiejszym”. Jeśli chcesz zrozumieć to, co się dzieje obecnie, musisz zacząć szukać odpowiedzi w historii.

Założenia:

1. Koncentruje się na wyjaśnianiu wpływu rozwoju społeczeństw, ich historycznych doświadczeń na obecne relacje działania w SM

2. Koncentruje się na siłach, które doprowadziły do specyficznej danej postaci, rozdziału, kształtu państwa

Konstruktywizm -

-jest próbą syntezy wszystkich nurtów.

-Koncentruje się głównie na interpretacji, a nie na szukaniu obiektywnych prawidłowości.

Założenia:

• Intelektualne przesłanki stworzyła neo-neo debata. Czerpie z jednej strony z neorealizmu i liberalizmy, a z drugiej socjologii historii i teorii krytycznej

• Specyficzne rozumienie rzeczywistości międzynarodowej.
  Jest to rodzaj konstrukcji społecznej, który jest przeciwieństwem myślenia w kategoriach zdecentralizowanego, poliarchicznego zdominowanego przez państwa świata SM.

• Kładzie nacisk na problemach społecznych, które nie muszą być identyfikowane z państwem.

• Konstruktywiści marginalizują biegunowość środowiska. Istotną rolę odgrywają idee. Porządkują one strukturę międzynarodową, bo określają interesy państw i społeczeństw. Są one realizacją idei. Jak np. integracja była wynikiem idei przezwyciężenia konfrontacyjności.

• Relacja podmiot-struktura obejmuje dwa alementy. Składa się z elementów materialnych (zasoby) i elementów „ideacyjnych”. W kontekście integracji europejskiej, unia jest strukturą, a społeczeństwo jest podmiotem.

• Idea odpowiedniości bycie państwem europejskim wymaga odpowiedniego zachowania zgodnego z ukształtowanym dziedzictwem (pokojowym). To podmioty konstruują struktury, które później kształtują zachowanie podmiotów (np. uczestnictwo w UE wymaga odpowiedniego zachowania zgodnie z ideami wobec których funkcjonuje)

• Konstruktywizm eksponuje subiektywne postrzeganie rzeczywistości. W związku z tym dla konstruktywistów jest ważne nazywanie określonych zjawisk w ramach formuły interpretacji.

• Holizm, struktura normatywna, relacje podmiot-struktura, dyfuzja norm, idee, wzorce zachowań.

Paradygmat globalizacji (późnowestfalski)

a) Późnowestfalska debata interparadygmatyczna.

Debata między zwolennikami adekwatności dotychczasowych teorii do wyjaśniania jakościowych zmian w SM (keepers), a „globalistami” (globalizers), którzy wychodzą z założenia, że potrzebne są nowe sposoby myślenia.

Proces podwójnej zmiany: dotyczy upadku dwubiegunowego porządku międzynarodowego (ład, który nie jest dokończony), jednakże konsekwencje tego faktu słabną w czasie.

Drugim czynnikiem jest narastanie procesów globalizacji, które się nasilają wraz ze słabnięciem tych poprzednich. Pytanie, czy teoria wystarcza do opisania zmian.

b) wyjaśnienie struktury SM

- eksponowanie hybrydowości, zróżnicowania podmiotów SM.

Trzy sektory podmiotów:

• państwa

• podmioty gospodarcze

• NGO - ich (i powyższsych) pojawianie się przekształca anarchiczność struktury sm, w jeszcze bardziej zanarchizowane.

c) Wyjaśnienie funkcjonowania SM

-Beck (Społeczeństwo ryzyka), który zajmował się procesami globalizacji zauważył, że zmienia się logika interakcji międzynarodowych.

-W nieświadomy sposób w ramach rozwoju tworzymy społeczeństwo ryzyka.

-Współcześnie zmienia się logika interakcji międzynarodowych. Pojawienie się interakcji globalnych, które „przenikają się” z tym, co lokalne (państwowe).

-W kontekście tej logiki należy podkreślić wzrost znaczenia transnarodowej penetracji.

-Wzrost znaczenia zjawisk nieliniowych (przypadkowych), które są trudne do kontrolowania.

-Jednoczesne występowanie procesów centralizacji i decentralizacji, co podkreśla nową jakość zjawisk. Fragmegracja (fragmentacja i integracja) jest punktem wyjścia do teorii turbulencji międzynarodowych - procesów nieharmonicznych.

-Glokalizacja - łączenie tego co lokalne i globalne (występowanie tych samych zjawisk w skali globalnej i lokalnej.

-Nowa jakość konfliktów - system westfalski to wojny między państwami, a obecnie konflikty dzieją się głównie we wnętrzu państw.

-Problem sterowania w środowisko międzynarodowym - do tej pory działało poprzez hegemonię jednego państwa nad innymi, co w pewnym stopniu przypomina działanie wewnętrzne państwa.

-Global governance - teoria globalnego zarządzania;

• polega na niehegemonicznym sterowaniu poprzez instytucje. Powiązana jest ściśle z ONZ.

• Jest to niehierarhiczna sieć międzyrządowych i niepaństwowych organizacji.

• Jest to koncepcja wielopoziomowego zarządzania. Poziom globalny, regionalny, subregionalny, lokalny.

• Idea struktur sieciowych - niehierarchicznych i niehegemonicznych.

• Władza przestaje być relacją nadrzędności, podrzędności, staje się cechą, sposobem organizacji systemu społecznego. Relacja hierarchiczna nie musi rozwiązywać wszystkich problemów.

Poziomy analizy stosunków międzynarodowych.

Jest zabiegiem porządkującym proces analizy. Zaproponował ją David Singer. Zadał pytanie z której strony analizować stosunki międzynarodowe - z perspektywy państwa czy środowiska międzynarodowego?

Do państw kategoria działań

Do środowiska międzynarodowego kategoria interakcji.

Poziomy analizy:

1. I Poziom środowiska to poziom systemu międzynarodowego

2. II Poziom to poziom państwa

3. II Poziom to poziom podmiotów transnarodowych (jednostki i grupy społeczne). Są to także ośrodki decyzyjne.

• Kenneth Waltz zadał pytanie na jakim poziomie należy analizować konflikty międzynarodowe.

• Na poziomie państwa przyczyną wojny może być to autorytarny system, na poziomie jednostek mogą to być ambicje itd. Każdy poziom koncentruje się na innych czynnikach.

Uwarunkowania rozwoju myślenia o stosunkach międzynarodowych

Ewolucja rzeczywistości międzynarodowej




Nurty teoretyczne nauki o stosunkach międzynarodowych




Inne dyscypliny nauk społecznych. (filozofia, historia, socjologia, psychologia, nauka o polityce itd.)




Pytanie o podmiot jest jednym z istotniejszych pytań w badaniach SM. Wskazuje kto jest nośnikiem działań, podejmuje decyzje.

Pojęcie społeczności międzynarodowej i jej zakresy

a) definiowanie

-Społeczność międzynarodowa to pewien zbiór aktorów/podmiotów/uczestników SM (państw i podmiotów innych niż państwa) świadomych wspólnych interesów, wartości, zespolone wokół wspólnych norm, wartości, reguł postępowania, funkcjonujących w ramach tych samych wspólnych instytucji.

-To pewien rodzaj jakości - społeczność to podmiotowość zespolona poprzez więzi.

-Społeczność międzynarodowa nie jest to system międzynarodowy, ani społeczeństwo globalne. Społeczność międzynarodowa to nie jest mechaniczne złożenie aktorów, a system więzi między uczestnikami. Są to idee, wzorce zachowań itd. To te więzi sprawiają, że owa społeczność się przekształca. Szczególnym rodzajem więzi jest prawo międzynarodowe.

System międzynarodowy jest to natomiast zbiorowość podmiotów pozostających we wzajemnych interakcjach bez uświadamiania łączących ich więzi.

Społeczność światową tworzona jest przez jednostki i grupy społeczne.

b) zakres podmiotowy -

Ujęcie wąskie - dotyczy przede wszystkim nauki prawa międzynarodowego. W tym ujęciu są to państwa. Symonides pisał, że jest to ogół państw utrzymujących stosunki międzynarodowe przez prawo międzynarodowe.

Ujęcie szersze (James Rosenau) - społeczność międzynarodowa składa się z państw i podmiotów niepaństwowych. Tendencją ewolucji jest proces bifurkacji (rozdwojenia) społeczności międzynarodowej. Są dwa światy: państw i wielocentryczny (świat podmiotów niepaństwowych). Te światy istnieją obok siebie. Świat wielocentryczny nie zastępuje świata państwowego. W przyszłości może się tak stać.

	Świat państwocentryczny	Świat wielocentryczny
Liczba podmiotów głównych	Ok. 200	Setki tysięcy
Główne zainteresowania podmiotów	Dylemat bezpieczeństwa	Zachowanie autonomii
Główne cele podmiotów	Integralność terytorialna	Zindywidualizowane np. wzrost udziału w rynku ochrona ekosystemów itd.
Ostateczny argument w procesie realizacji celów	Przemoc fizyczna	Wycofanie się ze współpracy
Normy systemu	Prawo międzynarodowe	Różnorodność norm politycznych, moralnych, itd.
Modele współpracy	Formalne sojusze	Różnorodność form w postaci doraźnych lub stałych koalicji, struktury sieciowe
Reguły interakcji podmiotó∑	Praktyka dyplomatyczne	Ad hoc, sytuacyjnie
Dystrybucja potęgi	Hierarchiczna, ze względy na ilość potęgi	Z wyjątkiem korporacji transnarodowych względna równość
Przywództwo	Wykonywane przez wielkie mocarstwa	Wykonywane przez podmioty najbardziej innowacyjne
Instytucjonalizacja	Dobrze rozwinięta	W procesie rozwoju
Zdolność do zmiany	Względnie niska	Względnie wysoka

Wniosek: społeczność międzynarodowa ma dwuwarstwowy charakter - świat państw i podmiotów niepaństwowych

3. Zakres przedmiotowy - ze względu na więzi.

-Klasykiem myślenia o społeczności międzynarodowej jest Hedley Bull.

-Jego zdaniem więziami scalającymi są normy, reguły, wspólne interesy, ale także wartości. Normy i reguły tworzą prawo międzynarodowe. Jest to wizja klasyczna.

-Odmienny pogląd przedstawiają ekonomiści (?) Immanuel Wallerstein - twierdzi, że więzi gospodarcze scalają podmioty, a przede wszystkim rynek Mocarstwa są czynnikiem spajającym społeczność międzynarodową. Istnieje wiele różnorodnych więzi scalających.

Klasyczna wizja społeczności międzynarodowej (Grocjusz - XVI/ XVII w; nieklasyczne to Hobbes i Kant):

Grocjusz uważa, że jest możliwe przezwyciężenie poliarchiczności środowiska międzynarodowego poprzez ustanowienie akceptowanych przez państwa i wiążących je norm i reguł. Grocjusz wychodził z założenie, że jeśli te normy są uważane przez państwa za prawo międzynarodowe, to do środowiska międzynarodowego wprowadzają rodzaj ładu międzynarodowego To zaś oznacza, że zachowania państw podlegają ograniczeniom - w postaci równoważenia, ograniczania sił i poprzez przyjęte przez państwa normy międzynarodowe (podwójne ograniczenie). Nie ma instytucji pilnujących przestrzegania norm, ale oparte jest to na dobrej woli państwa działającego wedle zasady - pacta sum servanta. Odwołując się do tej teorii, współczesne państwa tworzą społeczność międzynarodową, gdyż uznają istnienie wspólnych norm.

Kryteria przynależności do społeczności do społeczności międzynarodowej (Bull):

• Mają zapewniać ochronę praw własnych obywateli.

• Uczciwość i efektywność administracji państwowej.

• Zdolność przestrzegania i akceptacji prawa międzynarodowego

• Utrzymywanie stosunków dyplomatycznych

• Unikanie niewolnictwa i innych odrażających praktyk.

Tworzone są pewne regionalne systemy przynależności do społeczności międzynarodowej. Przykładem jest jakaś karta europejska - „Paryska karta”:

• Demokracja (liberalna)

• Gospodarka rynkowa

• Praworządność

• Przestrzeganie praw człowieka (w tym mniejszości)

• Odpowiedzialność ekologiczna

Normy te odnoszą się do wnętrza państwa. Białoruś jest przykładem takiego państwa, nie jest więc członkiem rady Europy.

4. Zakres czasowy - Zmiana rodzaju więzi w czasie. W starożytności (Grecja) spoiwem była kultura/religia. W średniowieczu była to również religia. W renesansie podboje kolonialne były elementem przyłączania narodów nieeuropejskich do „klubu cywilizowanych państw”. Obecnie więzi te to nie kultura i religia, a prawo międzynarodowe.

Szkoła społeczności międzynarodowej tzw. szkoła angielska.

Jest ona poza ewolucją amerykańskich teorii SM. Odwołuje się ona do Grocjuszowskiej wizji.

Założenia metodologiczne:

• Odrzuca podejście behawioralne. Odwołuje się do tzw. tradycyjnego humanistycznego podejścia do stosunków międzynarodowych. Opiera się nie na kwantyfikacji, tylko na intuicji.

• Odrzuca rozgraniczenie między myśleniem ściśle realistycznym a idealistycznym. Jest to szkoła które je akceptuje i jednocześnie odrzuca.

Główne założenia w postrzeganiu środowiska międzynarodowego

Struktura: Koncentruje się na państwach, systemach państw, ale także na podmiotach niepaństwowych. Siła i potęga są istotnym czynnikiem kształtowania państw, ale odrzucają wizję Hobbesa, gdzie nie obowiązują żadne zasady. Uważają, że obok siły istotna jest rola prawa międzynarodowego. Państwo łączy w sobie jednocześnie siła i prawo.

Środowisko międzynarodowe: jest anarchiczne w sensie braku centralnego ośrodka sterowania. Owa anarchiczność nie jest kształtowana jedynie przez państwa, bo istnieją także podmioty niepaństwowe (jednostki, grupy społeczne…). Podmioty niepaństwowe odgrywają drugorzędną rolę.

Funkcjonowanie: Odrzucają pogląd realistów na temat polegania wyłącznie na własnych siłach (self-help system), a także pogląd idealistów o trwałej harmonii interesów. Zasady i normy nie mogą jej w pełni zapewnić gdyż występują także procesy wykorzystywania siły. Przykładem jednoczesnego występowania siły i prawa jest ONZ (np. interwencja w Libii)

-Obok norm, instytucji i siły ważni są także ludzie: etyka i moralność, prawa człowieka.

Pojęcie podmiotowości w stosunkach międzynarodowych.

Podmiotowość to zdolność do celowego, świadomego działania. Jeśli tego nie ma, to jest ubezwłasnowolniony i nie jest podmiotem w życiu społecznym. Takie rozumienie podmiotowości daje punkt wyjścia do rozumienia podmiotowości politycznej. Podmiotowość polityczna jest stopniowalna.

Stopniowalność podmiotowości politycznej:

Jednostka jako decydent polityczny




Organizacja wielkiej grupy społecznej (państwo, partia polityczna, stowarzyzsenie, itd.) jako podmiot efektywny. Są to zorganizowane grupy społeczne (mają wyodrębnioną reprezentację)




Wielka grupa społeczna (naród, warstwa społeczna) jako podmiot potencjalny

Podmiotowość politycznomiędzynarodowa

wyróżnikiem podmiotów w SM jest ich różny status formalny.

Przyjmuje się, że aby być podmiotem międzynarodowym trzeba spełniać dwa kryteria :

-być zorganizowaną grupą społeczną

-prowadzić działania o charakterze transgranicznym

Podmiotowość prawnomiędzynarodowa - Podmioty o szczególnym statusie.
Wyróżniamy cztery podmioty:

• Państwa

• Organizacje międzyrządowe

• Ruchy narodowowyzwoleńcze, które stworzyły strukturę reprezentacji.

• Stolica apostolska

Status formalny uczestników SM jest różny. Mogą mieć np. podmiotowość politycznomiędzynarodową, ale nie prawnomiędzynarodową.

Kryteria podmiotowości prawdnomiędzynarodowej:

-Zdolność prawna - zdolność bycia podmiotem praw i obowiązków wynikających z prawa międzynarodowego.

-Zdolność do czynności prawnych. Obejmuje:

• Zdolność traktatową - zdolność do zawierania umów międzynarodowych

• Prawo legacji - oznacza możliwość utrzymywania oficjalnych stosunków z innymi podmiorami prawa międzynarodowego

• Prawo legacji czynnej - możliwość wysyłania własnych przedstawicieli (delegacji) do innych podmiotów prawa międzynarodowego.

• Biernej - możliwość przyjmowania wysłanników.

• Zdolność procesowa - zdolność bycia stroną w sporze przed sądami międzynarodowymi.

Istotą zdolności do czynności prawnych jest podejmowanie własnych działań, które prowadzą do określonych skutków prawnych.

Typologia i charakterystyka podmiotów stosunków międzynarodowych

Państwa i quasi-państwa

• Państwo jest formą organizacji życia społecznego (podlega Państwo jest najwyżej zorganizowaną grupą społeczną (nie ma bardziej złożonego podmiotu organizującego życie społeczne).

• Państwo ma szczególną pozycję wśród uczestników sm, ponieważ inni uczestnicy działają za zgodą lub poprzez państwa. Może kontrolować działania innych podmiotów.

• Stosunki międzypaństwowe mają podstawowe znaczenie dla stosunków międzynarodowych, co świadczy o nadrzędności płaszczyzny politycznej SM w stosunku do każdej innej.

• Państwo obdarzone jest atrybutami, czyli cechami właściwymi tylko i wyłącznie jemu:

• Suwerenność - powstanie tej idei jest zbieżne z powstaniem scentralizowanego państwa narodowego i westfalskiego systemu stosunków międzynarodowych.

-Pojęcie suwerenności jest zmienne w czasie, ewoluuje. Za jej ojca uważa się Jean Bodin, który twierdził, że władza suwerenna jest władzą najwyższą, niczym nieograniczoną, kojarzona z władcą.

-Obecnie suwerenność daje ośrodkowi decyzyjnemu wyłączne prawo do sterowania procesami społecznymi i ekonomicznymi na terytorium mu przypisanemu. Daje prawo wykluczania aspiracji innych ośrodków decyzyjnych z działań w odniesieniu do danego terytorium.

• Samowładność - niezależność działania w środowisku międzynarodowym

• Całowładność - wyłączne prawo do danego terytorium

-Suwerenność jest więc skierowane do wewnątrz i na zewnątrz.

-Tworzy podstawy suwerennej równości wszystkich państw.

-Tworzy podstawy możliwości uznania danego państwa przez inne państwa. -Steven Krasner, praktykę wykonywania suwerenności sprowadza do czterech elementów:

• Kontrola obszaru w ramach granic państwa

• Możliwość zewnętrznego uznania.

• Wyłączne prawo decydowania w odniesieniu do danego terytorium

• Zdolność wykluczania zewnętrznych struktur władzy.

Suwerenność jest niezbywalnym atrybutem państwa. Państwo jest zawsze suwerenne. Należy rozróżniać to od problemu wykonywania praw wynikających z suwerenności. Minimalne kryterium stwierdzenia czy państwo wykonuje prawa wynikające z suwerenności jest zawieranie umów międzynarodowych

Terytorium i terytorialność - jest zasadą politycznej organizacji życia społecznego, która delimituje zakres przestrzenny władzy publicznej. Pokrywa się on z granicami państw.

Istotne są więc funkcje spełniające granice:

• Oddzielają państwo od środowiska międzynarodowego

• Granice służą fizycznej obronie państwa przed zagrożeniami

• Granice przyczyniają się do wzmacniania kulturowej odrębności

• Terytorialność łączy fizyczną przestrzeń z władzą publiczną.

Możliwość legalnego stosowania przymusu, sił militarnych.
Obecnie pojawiają się organizacje, chcące podkopać ów monopol.

Tworzenie prawa międzynarodowego. Wyraża to wolę państw. Materialnym źródłem prawa międzynarodowego są właśnie one.

Quasi państwa - jednostki nieuznawane za państwa. Np. Naddniestrze, Cypr Północny, Abchazja, Strefa Gazy.

Organizacje międzynarodowe - są podmiotami prawa międzynarodowego. To podmioty wtórne - powstałe z woli państw.

Statut organizacji jest aktem (międzynarodowym, wielostronnym) nadania organizacji podmiotowości prawnomiędzynarodowej.

Organizacje międzynarodowe to związki państw, stowarzyszeń, a nawet jednostek, zorganizowane wokół stałych organów i służące celom określonym w statucie.

Stałe organy są konieczne do istnienia organizacji międzynarodowej.

Typologia:

• Międzyrządowe - reprezentowane przez państwa i ich rządy (obecnie około 250)

• Pozarządowe - tworzone przez podmioty inne niż państwa (szacunkowo 7-8 tys.). U ich podstaw jest statut o charakterze cywilno-prawnym (nie prawnomiędzynarodowym)

• Powszechne (cały świat)

• Regionalne (ok 70%)

Kryterium zakresu przedmiotowego (zainteresowań organizacji)

• Uniwersalne (ONZ)

• Wyspecjalizowane

Organizacje międzynarodowe są stosunkowo nowe. Centralna komisja do spraw nawigacji na Renie - pierwsza nowożytna organizacja międzyrządowa. Pierwsza polityczna organizacja to Liga Narodów.

Podmioty transnarodowe

Istota - dwie alternatywne konstrukcje

Podmioty niepaństwowe - mało precyzyjne - wszystko co nie państwo

Podmioty transnarodowe - wszystkie podmioty podejmujące działania w środowisku międzynarodowym. Wyłanianie podmiotów międzynarodowych jest to element jakościowej zmiany podmiotowej struktury środowiska międzynarodowego. Współcześnie w stosunkach międzynarodowych nośnikami transgranicznych działań są nie tylko państwa i wyłonione przez nie ogranizacje, ale także inne podmioty, które także są strukturami reprezentacji grup społecznych, a także jednostek.

Nie można procesów międzynarodowych rozpatrywać z perspektywy państwocentrycznej, ponieważ istnieją zachowania istniejące „w poprzek” granic i dążą do wywierania wpływu na decyzje państw.

Powstanie i rozwój podmiotów transnarodowych odzwierciedla dwie prawidłowości stosunków międzynarodowych:

• Liczbowy wzrost ilości uczestników SM

• Odzwierciedlają one proces transnacjonalizacji współczesnych sm. Wyrazem tego jest globalne społeczeństwo obywatelskie.

Kryteria identyfikacji podmiotów transnarodowych:

• Autonomia - swoboda działania w realizacji celów

• Reprezentatywność dla określonej grupy społecznej.

• Mają zdolność wywierania wpływu na sytuację międzynarodową

Organizacje pozarządowe - zamiennie używana nazwa „transnarodowe organizacje społeczeństwa obywatelskiego”. Jest to wynik powstania globalnego społeczeństwa obywatelskiego. Cechy:

• Grupy ludzi zespolone więziami formalnymi (zorganizowane grupy społeczne.

• Podejmują działania transgraniczne.

• Nie mają komercyjnego charakteru.

• Nie wiążą się ze stosowaniem przemocy

• Działania nie są podejmowane w imieniu rządu.

Przestrzeń obywatelska ulokowana jest między prywatnym życiem rodzinnym, oficjalnymi strukturami państwowymi i sferą biznesu. Jest nazywana trzecim sektorem (I - państwa, II - korporacje transnarodowe)

Korporacje transnarodowe (szacuje się, żę jest ich ok. 70 000). Stają się obecnie ważnym nośnikiem siły w stosunkach międzynarodowych ze względu na:

• Zasoby finansowe

• Zasoby innowacyjnych technologii - ma to przełożenie na możliwości zysku.

• Środowisko międzynarodowe w warunkach procesu globalizacji. Świat bez granic dawałby im nieograniczone możliwości rozwoju.

• Deregulację państw - nie wpływają na gospodarkę ?

• Narody - ruchy narodowowyzwoleńcze - wydają się być stopniowo zamierające. Nazywane są czwartym sektorem

Ruchy religijne - np. Watykan i Stolica Apostolska posiadają podmiotowość prawnomiędzynarodową.

Podmioty nielegitymizowane

• Organizacje terrorystyczne

• Struktury zorganizowanej przestępczości.

Zaliczane są do zagrożeń asymetrycznych. Ich asymetryczność polega:

Potencjale - mały, a wyrządzają duże szkody; metodach; statusie - nielegalne.

Specyficzna struktura organizacji tych podmiotów.
Są to struktury sieciowe (poziome, niehierarchiczne)

Siły w globalnym systemie stosunków międzynarodowych:

Siły w okresie zimnej wojny siły po zimnej wojnie



Glob

Region



Państwo

Grupy społeczne

jednostki




Polityka zagraniczna państwa - zastrzeżona tylko dla państwa. Jest tak ponieważ tylko one są terytorialne, więc tylko one mogą wychodzić poza granice.

Pojęcie polityki zagranicznej - wszystkie rozpatrują ją w kategorii działań:

• Symonides - „Polityka zagraniczna to zespół działań, które państwo podejmuje do realizacji założonych celów poprzez wywieranie wpływu na inne państwa.” Jest to kategoria działań. Ma charakter intencyjny, pragmatyczny, mający na celu realizację celów. Wiąże się też z wywieraniem wpływu na innych.

• „Polityka zagraniczna to część polityki państwa, która kształtuje jego stosunki państwami i społecznością międzynarodową.” Polityka zagraniczna to część polityk szczegółowych.

• Kukułka - „Polityka zagraniczna to skierowana na zewnątrz działalność państwa w imię racji stanu.”

Istota polityki zagranicznej - sekwencyjne (rozłożone w czasie) działania państwa w poliarchicznym środowisku międzynarodowym w celu realizacji zdefiniowanych interesów, poprzez wywieranie wpływu na inne podmioty stosunków międzynarodowych.


Państwo Środowisko międzynarodowe

Jest to działanie jednostronne

Cechy specyficzne polityki zagranicznej

• Odmienność środowiska (od innych polityk szczegółowych). To inne polityki zagraniczne innych państw tworzą środowisko naszej polityki

• Intencyjność działań - działania świadome, dążące do określonych celów.

• Sekwencyjność działań - działania rozłożone w czasie.

• Odzwierciedla interesy państw - pragmatyczny charakter.

• Polityka zagraniczna posiada specyficzne zabezpieczenie instytucjonalne - istnieją specyficzne instytucje, które służą polityce zagranicznej państwa (służba zagraniczna - organy polityki zagranicznej).

• Specyficzne instrumenty i metody - ich katalog polega poszerzeniu. Tradycyjne to polityczne, nazywane dyplomatycznymi. Inne metody to:

• Gospodarcze

• Kulturalne. Dyplomacja publiczna - działania dyplomatów adresowane do społeczeństwa. W tym kontekście zmienia się adresat działań dyplomatycznych.

• Siła - instrumenty wojskowe. Np. USA rezerwuje sobie prawo do jednostronnego użycia siły.

Polityka zagraniczna jako rodzaj wpływu międzynarodowego

Istota wywierania wpływu międzynarodowego - jest to nadrzędna kategoria analityczna. Dzieje się tak, ponieważ środowisko jest poliarchiczne, a nie scentralizowane i schierarchizowane, więc nie jest to władza, a wpływ. Polega na stwarzaniu stanów korzystnych dla państwa i eliminowaniu tego, co jest niekorzystne. Wymaga to posiadanie pewnego potencjału. Potęga oznacza zdolność państwa do kontrolowania zachowań innych państw, przy pomocy zasobów

Wzór Clin'a i istota wpływu międzynarodowego:

P=(C+E+M) x (S+W)

P - potęga C - ludność E - gospodarka M - potencjał wojskowy

S - strategia polityki zagranicznej W - wola wywierania wpływu

Pierwszy nawias to konserwatywne komponenty potęgi - obiektywne. Drugi nawias to komponenty subiektywne. Pokazuje on złożoność problemu siły międzynarodowej.


Państwo Państwo B (żeby państwo B zrobiło X)

Joseph Nye i „soft power”

Soft power - zdolność osiągania celów, poprzez przyciąganie i przekonywanie innych, poprzez atrakcyjność, a nie przemoc. Zdolność zmiany zachowania, poprzez wywieranie wpływu na zmianę preferencji.

Można tego dokonać poprzez:

• Atrakcyjność kultury

• Atrakcyjność wartości, które organizują życie społeczne

• Prestiż państwa

Miękka siła, jest formą siły w stosunkach międzynarodowych. Ma służyć podnoszeniu wpływu państwa na środowisko międzynarodowe. Jest podnoszeniem elastyczności działania (gdy mamy skuteczną „soft power” to po co nam „hard power” ?). Jakość polityki zagranicznej państwa należy do najbardziej nieuchwytnych czynników.

Hans Morgenthaua

Nie można sprowadzać siły jedynie do komponentów materiałowych. Narodowe przymioty państwa uważał za najbardziej nieuchwytne elementy państwa.

Trzy oblicza siły wg Lukesa

Zdolność wykonywania, egzekwowania decyzji

Zdolność określania agendy politycznej (o czym się mówi)

Zdolność manipulowania tym, co inni myślą, że chcą.

Kenneth Beoulding - siła jako zdolność:

Stosowania siły fizycznej, działania destrukcyjnego

Płacenia za zmianę zachowań (przekupstwo)

Zjednywania sobie ludzi

Joseph Nye:

Siła przemocy

Zdolność określania agendy politycznej

Siła atrakcyjności

Dwie Szkoły myślenia o stosowaniu miękkiej siły:

Szkoła kulturowa - państwo wykorzystuje zasoby kultury, do oddziaływania na wyobraźnię innych, zjednywania sobie ich. Najważniejsza jest treść, atrakcyjność zasobów.

Szkoła polityczna - nie treści, ale sposób ich transmitowania do środowiska międzynarodowego (ich „sprzedawanie”)

Działanie soft power poprzez zasadę 3 B:

Beauty briliance benaughty (dobroduszność)

Sposoby wywierania wpływu:

Kenneth Holsti wyróżnia 6 sposobów wywierania wpływu:

• Perswazja - rodzaj argumentacji, przekonywania państwa B przez państwo A, że zmiana zachowania leży w interesie państwa B.

• Oferta nagrody - rodzaj przekupstwa, obietnica. Np. pomoc gospodarcza, zniesienie embarga

• Wcześniejsze udzielenie nagrody - jak wyżej, tylko że „z góry”

• Groźba ukarania

• Nałożenie kary, ale bez stosowania fizycznej przemocy - np. zerwanie stosunków dyplomatycznych.

• Siła militarna

Odpowiedzi państwa poddanego wpływowi (Holsti):

• Uległość

• Ignorancja wpływu (rżnięcie głupa :F )

• Odwlekanie reakcji

• Podjęcie negocjacji - aby państwo A zmieniło oczekiwania.

• Przeciwstawienie się wpływowi - nawet do wywierania presji na państwo A

Zmienne warunkujące efektywność wpływu:

• Poziom determinacji państwa A, do użycia swojego potencjału i zmiany zachowań państwa B.

• Czynnik współzależności państw - jeśli państwo A jest w jakiś sposób uzależnione od B, to możliwość jego oddziaływania jest ograniczona.

• Znalezienie czułego punktu „miękkiego podbrzusza” grupy państw, na które chcemy wywrzeć wpływ.

Generacje polityki zagranicznej państwa

Tendencja do poszerzania zakresu przedmiotowego polityki zagranicznej. Wyrosła z tego analiza generacji polityki zagranicznej. Generacje:

• Od czasu westfalskiego, do końca II WŚ, skupiająca się na wymiarze polityczno-wojskowym - tworzeniu koalicji (kto przeciwko komu).

• Dodaje nowe treści - gospodarcze i kulturowe - ale nie eliminuje starych

• Początek lat 80-tych wraz z początkiem procesów globalizacji, ważne stały się problemy globalne - treści ekologiczne, społeczne, globalny obieg informacji, działania podmiotów niepaństwowych. Nowa dyplomacja zaczęła uwzględniać organizacje pozarządowe. Doszło do uspołecznienia polityki zagranicznej.

WNIOSEK

Środowisko międzynarodowe jest dynamiczne i zmienne, podlega ewolucji. Nie jest już „systemem zero-jedynkowym, jak w pierwszej generacji”.

Uwarunkowania polityki zagranicznej państwa

Identyfikacja sił, które kształtują działania państwa w środowisku międzynarodowym. Nawiązuje do teorii pola/czynników.

Analiza uwarunkowań, jest formą wyjaśniania polityki zagranicznej państwa.

Nie ma mechanicznego rozumowania, że jak X to Y.

Istnieje prawdopodobieństwo, że dane państwo podjęło dane działania z powodu danych uwarunkowań.

Jest wypadkową sił wewnętrznych i istniejących w środowisku międzynarodowym.

Kontekst społeczny wewnętrzny i zewnętrzny dynamicznie oddziałuje na zachowanie państwa.













Państwo Środowisko Międzynarodowe





Istnieją dwa rodzaje uwarunkowań (Holsti)

Zewnętrzne:

• Struktura środowiska międzynarodowego ze względu na jego biegunowość

• Gospodarka światowa i mechanizmy jej funcjonowania

• Działania innych państw

• Transgraniczne problemy globalne lub regionalne (zmiany klimatu, dziura ozonowa etc.)

• Prawo i opinia publiczna - tworzą pewne ograniczenia

Wewnętrzne:

• Położenie geograficzne i geopolityczne

• Właściwości państw (ludność, powierzchnia, poziom rozwoju)

• Struktura i funkcjonowania systemu politycznego.

• Wewnętrzna opinia publiczna

• Biurokracja i grupy nacisku (lobby)

-W odniesieniu dla każdego państwa, potrzebne jest wybranie tych istotnych elementów.

-Kontekst społeczny dynamicznie oddziałuje na zachowania państwa. Rolą badacza jest zidentyfikowanie konkretnych sił, tworzących dany kontekst społeczny.

Poziomy negocjacji międzynarodowych

Koncepcja poziomów negocjacji międzynarodowych (Robert Putnam)



Rząd państwa A Rząd państwa B





Grupy interesów/ Grupy interesów/

nacisku państwa A nacisku państwa B

Wiąże się to z funkcjonowaniem lobbingu.

„Upadanie” państwa.

• Polega na jego faktycznej nieefektywności w sterowaniu życiem społecznym, wraz z jego formalnym istnieniem. Funkcje zamieniane są w jego dysfunkcje. Obecnie jest to od 30 do 60 państw.

• Skutkami są różne zespoły zagrożeń. Korzystają z tego grupy terrorystyczne, zorganizowana przestępczość.

• Budowanie państw - Stany Zjednoczone budują Irak

Zjawisko adaptacji politycznej.

Pojęcie adaptacji - potrzeba utrzymywania dynamicznej równowagi, między państwem, a otoczeniem w którym funkcjonuje. Państwa, systemy społeczne adaptują się do środowiska.

Czynniki procesów adaptacji

(tu brakuje)

Typy adaptacji

• Pasywna - bierne

• Aktywna - dostosowywanie środowiska do siebie

• Kreatywna - częściowe próby dostosowania środowiska do siebie i własne dopasowywanie się.

Role międzynarodowe państw

Pojęcie - część polityki zagranicznej. Jest to spójny system zachowań państwa w środowisku międzynarodowym. Jest ściśle powiązana z pozycją państwa.
Rola jest dynamicznym wyrazem pozycji państwa.

• Pozycja państwa jest statyczna. Inaczej jest to ranga lub status. Jego zasoby materialne i niematerialne.

• Jest ona mierzalna (wojskowa, demograficzna, gospodarcza…).

• Ma ona charakter relatywny - pozycje analizujemy na tle innych państw.

Typy ról międzynarodowych państw. (trzeba uzupełnić)

Narzucone

Wybierane

Deklarowane

.

Role międzynarodowe wybranych państw

PRL - sojusznik ZSRR

III RP - członek NATO i UE, eksporter demokracji na wschód, promotor wschodniego wymiaru UE.

Stolica apostolska - nvlajnwer liunalwef




Podmiotowa struktura społeczności międzynarodowej

Mechanizmy stabilności środowiska międzynarodowego

Pojęcie stabilności międzynarodowej - daje względną przewidywalność. Daje możliwość optymalizacji decyzji i działań. Umożliwia ewolucyjność zmian. Jest ona analizowana w kontekście systemów międzynarodowych.

1. „Stabilność oznacza sytuację w której system, o ile jest wytrącany z równowagi poprzez zachodzące zmiany, to jednak one go z niej nie wytrącają całkowicie.”

2. „Zachowanie istotnych właściwości systemu (określających jego tożsamość), niezależnie od zachodzących zmian.”

Stabilność jako skutek tworzenia i funkcjonowania instytucji międzynarodowych.

Problemy kolektywnych działań w poliarchicznym środowisku międzynarodowym:

• „Racjonalne i egocentryczne podmioty, za jakie należy uznać państwa, nie będą działały na rzecz wspólnych interesów, chyba że zaistnieje określony rodzaj przymusu, lub inny mechanizm, który zmusi je do tego.”

• Dylemat więźnia:

		Państwo A
				Rozbrojenie	Zbrojenie
Państwo B	Rozbrojenie	R R	Z R
		Zbrojenie	R Z	Z Z

Rozwiązaniem optymalnym jest racjonalność zbiorowa, czyli rozbrojenie obu (nie ponosi się kosztów zbrojeń). Jednak z punktu widzenia racjonalności indywidualnej, logicznym jest zbrojenie się, bo mają wtedy pewność, że nie zostaną zdominowane przez drugie państwo. To co jest racjonalne kolektywnie, nie jest racjonalne indywidualnie.

Robert Axelrod zadał pytanie o warunki pojawienia się współpracy w świecie egoistów bez centralnej stancji sterującej

• rząd światowy.

• Wychowanie polityków - nowa, globalna etyka.

• Zmiana zasad funkcjonowanie instytucji międzynarodowych (obecny nurt). Działają na rzecz racjonalności kolektywnej, przezwyciężając indywidualną.

Rola instytucji w procesie przezwyciężania strukturalnych barier współpracy.

Pojęcie instytucji międzynarodowych.

• (łac. institutio - urządzenie czegoś, tradycję, zwyczaj, nawyk)

• Jest to każda konstrukcja społeczna, zapewniająca powtarzalność zachowań w długim okresie czasu.

• Są to zespoły trwałych (chociaż dynamicznych), przybierających różne formy i zawierających kolektywnie zaakceptowane wzorce zachowań konstrukcji społecznych, służących zapewnianiu powtarzalności interakcji uczestników stosunków międzynarodowych w określonych im dziedzinach, a przez to przyczyniających się do ich porządkowania i stabilizowania w poliarchicznym środowisku.

Cechy (tu chyba są braki):

• Są względnie trwałymi konstrukcjami społecznymi tworzonymi w procesie negocjacji (chociaż zdarza się, że są narzucane).

• Składają się na nie wzorce zachowań podmiotów w określonych obszarach działalności międzynarodowej. Określają pożądane wzorce zachowań.

• Mają charakter utylitarny. Służą zaspokajaniu określonych potrzeb.

• Ograniczają skalę społecznych wyborów (poprzez wzorce zachowań)

• Jedną z prawidłowości rozwoju współczesnych SM. jest ich instytucjonalizacja. Zwiększa się ich liczba i różnorodność.

• Rodzaje instytucji międzynarodowych

1. Organizacje

2. Prawo międzynarodowe

3. Reżimy międzynarodowe

4. Zwyczaj

5. Praktyki dyplomatyczne

6. Procesy integracyjne

7. Struktury sieciowe

Formy instytucji:

Są one przedmiotem negocjacji. Wybór taki ma swoje konsekwencje jak koszty organizacji, efektywność w egzekwowaniu zobowiązań członków (dylemat kosztów i efektywności w procesie przeciwdziałania oportunizmowi).
Wyższe koszty (większe sformalizowanie) mogą oznaczać większą skuteczność.

Zjawisko reżimów międzynarodowych

Jedna z form instytucji międzynarodowych, element praktyk politycznych. Taka konstrukcja społeczna, która sprawia, że państwa działają wedle jakiegoś rygoru.

Definicja Stephen Krasner: „Zasady, normy reguły i procedury decyzyjne, wokół których następuje zbieżność oczekiwań podmiotów międzynarodowych w określonej dziedzinie stosunków międzynarodowych”( Jest to definicja deskryptywna).

• Normy - nakazy i zakazy

• Reguły -wytyczne, techniczne standardy (np. ile państwo może mieć czołgów)

• Procedury -sprawdzanie, czy państwa przestrzegają ustaleń (sprawozdania itd.)

Specyfika reżimu:

• Dotyczą wąskich, sektorowych obszarów SM

• U ich podstaw leżą konkretne regulacje - najczęściej prawno międzynarodowe (prawo mnd, umowy etc)

• Właściwy jest im komponent administracyjny - administracja nadzorująca proces wykonywania przyjętych zobowiązań.

• Reżimy pełnią rolę pośrednika w stosunkach między państwami - nie są strukturą władczą, są zmienną ingerującą w interakcje między nimi.

Funkcje reżimów:

• Poprawiają komunikację między państwami - tworzą kanały interakcji, więc...

• ... Zwiększają przewidywalność zachowań

• Interakcje między podmiotami czynią ją powtarzalną, zastosowanie zasady wzajemności.

• Zmieniają kryteria racjonalności myślenia/działań (indywidualnej na rzecz kolektywnej).

• Reżimy przyczyniają się do rozwinięcia instytucjonalizacji i i stabilizacji środowiska międzynarowego. Tworzą one tzw. dojrzałą anarchię.

Problem skuteczności instytucji - dwa kryteria mierzenia skuteczności instytucji międzynarodowych:

• Skuteczność wpływania na zmianę zachowań państw (czy przestrzegają zobowiązań).

• Wpływ reżimu na rozwiązywanie problemów, które ma rozwiązać.

Stabilność jako skutek rozkładu siły w środowisku międzynarodowym (biegunowości)

• Analizuje wpływ rozkładu siły na prawdopodobieństwo konfliktów.

• Uwarunkowania stabilności systemu wielobiegunowego (Carl Deutsch i Singer) - koncepcja o większej stabilności wielobiegunowego. Dwubiegunowy jest mniej stabilny bo ogranicza wolność zrzeszania się. Wielobiegunowy stwarza większe możliwości wyboru współpracy, co zwiększa stabilność.

• Uwarunkowania stabilności systemu dwubiegunowego (Kenneth Waltz) - dwubiegunowy jest bardziej stabilny, gdyż dwa bieguny siły mają możliwość kontrolowania środowiska międzynarodowego oraz prawdopodobieństwo konfliktów w nim jest mniejsze, gdyż mocarstwa są pewnego rodzaju żandarmami, ale jeśli już do konfliktu dojdzie, to jest on mocno destrukcyjny.

• Model Richarda Rosecrana (bimultipolarny) (sprawdź)

Zmiana w środowisku międzynarodowym

Zmiana jako wyraz ewolucji hegemonii w systemie globalnym.

Dotychczasową cechą rozwoju jest istnienie systemów hegemonicznych. Istnieje pogląd, że upadek jednego hegemona i powstanie w jego miejsce nowego, jest elementem procesu zmiany w środowisku międzynarodowym. Niezależnie od zmiany hegemona, formułowany jest pogląd, że w dziejach ludzkości wszystkie systemy międzynarodowe miały charakter hegemoniczny.
Hegemonia jest rodzajem struktury środowiska międzynarodowego. Wynika z nadwyżki potęgi jednego państwa lub państw nad innymi. Jest to wertykalna struktura władzy. Hegemonia jest identyfikowana z ideą przywództwa. Nie można stawiać równości między przywództwem i hegemonią, bo hegemonia to fakt obiektywny ale może mu brakować akceptacji potrzebnej przywódcy.

Cykle polityczne

• Pojęcie cyklu - oznaczają podobne co do swej istoty stany stosunków międzynarodowych osiągane w różnych okresach czasu. Uważa się, że tak rozumiane cykle są elementem zmiany strukturalnej w systemie międzynarodowym.

• Teoria cyklu siły -Charles Doran - (teoria relatywnej siły) - siła ma charakter relatywny, więc jest to analiza relatywnej siły państw (siła na tle innych).
  Analiza cyklu relatywnej siły państw.

1. Etap powstawania - kumulowania potęgi

2. Etap dominacji - osiągania szczytu potęgi

3. Etap upadku.

Każde państwo, które zyskuje relatywną przewagę siły zyskuje możliwość kreowania środowiska międzynarodowego. Dynamikę możliwości nazywa cyklem relatywnej możliwości. Doran zadał pytanie, dlaczego okres koncertu mocarstw był systemem stabilnym (stan constans), a dlaczego początek XX w. był niestabilny. Identyfikuje stabilność jako brak relatywnej przewagi jednych nad drugimi. Początek XX wieku to zmiana rozkładu sił.

• Teoria długiego cyklu (George Modelski) - proces strukturalnej zmiany, związanej z upadkiem dotychczasowego mocarstwa hegemonicznego i oznaczającej wyłonienie się nowej formy porządku międzynarodowego. Czynnikiem przyczyniającym się do powstawania i upadku mocarstw jest innowacyjność.
  Od roku 1500 głównymi mocarstwami były:

1. Portugalia - odkrycia geograficzne

2. Niderlandy - protestancka etyka pracy i początki kapitalizmu

3. Anglia (dwa cykle) - rewolucja przemysłowa i idea liberalnego państwa

4. USA - rewolucja naukowa i informatyczna.

• Teoria długookresowej globalnej zmiany politycznej (Richard Monsbach, John Vasquez) - zmiana jest wynikiem rozwiązania kwestii spornej. Zmiana kwestii spornej jest przyczynkiem do zmiany funkcjonowania środowiska międzynarodowego. Kwestie sporne:

1. Narodziny islamu

2. Rewolucja francuska

3. Narodziny faszyzmu

4. Zimna wojna

5. Zderzenie cywilizacji

Cykle ekonomiczne.

• Cykl Kondratiewa - wzrost ekonomiczny, przebiega w czterech fazach:

1. Rozkwit

2. Recesja

3. Depresja

4. Poprawa

Cały cykl obejmuje ok 50 - 60 lat. Liczył je od końca XIX wieku.
Wyodrębnił cztery czynniki: innowacyjność, konsumpcja (łot els meeen?)

AKSJOLOGICZNE ELEMENTY SM

Pojęcie (aksjos - cenny, wartościowy) - teoria wartości, wartościowania. Zajmuje się istotą wartości, pochodzeniem, sposobem istnienia, strukturą i hierarchią wartości, zasadami funkcjonowania.

Relacje między podstawowymi kategoriami stosunków międzynarodowych

Potrzeby




Interesy





Decyzje świadomość







Działania normy wartości




Cele

Potrzeby - stan braku czegoś. Wyrastają z obiektywnych warunków bytowania.

• Potrzeby aspiracyjne - dążenia, oczekiwania

• Operacyjne - realizacja potrzeb aspiracyjnych. Zaliczamy do nich:

• Potrzeby egzystencji (bezpieczeństwa, zachowania tożsamości, rozwoju)

• Potrzeby koegzystencji - przynależności do struktur międzynarodowych, współzawodnictwa, komunikacji, przynależności, akceptacji…

• Potrzeby aktywności - możliwość regulowania SM

Jest tu pokazana hierarchia potrzeb.

3

1

Stosunki międzynarodowe jako dyscyplina naukowa. 28-02-2011

Podmiotowa struktura społeczności międzynarodowej 18-04-2011

Państwo jako podmiot stosunków międzynarodowych 11-05-2011

---