Klasyczny funkcjonalizm T. Parsonsa

1. Teoria funkcjonalna dotyczy systemów społecznych pojmowanych jako całości
złożone z różnych elementów, elementów, które są funkcjonalnie powiązane
i uzupełniają się, w celu utrzymania względnej równowagi (harmonii). Tu zauważalne jest nawiązanie do teorii klasyków myśli socjologicznej: H. Spencera oraz E. Durkheima.

2. Funkcjonalizm w wersji T. Parsonsa (czyli teoria systemowo-funckjonalna) zakłada,
że społeczeństwo to całość funkcjonalna - tu wszystkie elementy pełnią istotne funkcje z punktu widzenia całości. Podstawowymi pojęciami teorii są pojęcia: funkcji i systemu.

Funkcje wg. Parsonsa możemy zdefiniować jako: a) potrzeby systemu, b) cel systemu,
c) procesy rozwoju systemu; System to całość złożona ze względnie autonomicznych elementów, tworzących całość zdolną do różnicowania się i rozwoju.

3. Rozwój teorii systemowej Parosnsa:

a) pierwszy okres rozwoju: system działania społecznego

b) drugi okres rozwoju: koncepcja podsystemów czyli systemy w systemach

Elementem składowym każdego systemu społecznego jest człowiek (aktor; charakteryzuje go dążenie do osiągnięcia celów), zatem głównym odniesieniem dla systemu społecznego jest działanie. Działanie to zachowanie skierowane na cel. Realizacja celu/celów nie jest obojętna dla funkcjonowania całości, czyli nie jest obojętna dla działania systemu. Parsons twierdzi, że ludzie w swoim działaniu nie kierują się tylko interesem własnym, ale funkcjonującymi w społeczeństwie wartościami, oznacza to, że na ludzkie działania mają wpływ różnego typu naciski: pewne ustalenia normatywne oraz sytuacyjne. Na jednostkę działania społecznego składają się:

1. Aktor - czyli osoba indywidualna

2. Cele - aktorzy dążą do określonych celów

3. Środki - alternatywne środki do osiągania celów

4. Sytuacje - na wybór środków i celów wpływają pewne warunki sytuacyjne czy środowiskowe

5. Normy, wartości i idee - to one wpływają na to, jaki cel obierze aktor i jakie środki zostaną wybrane do jego realizacji.

Działanie składa się, zatem z następujących elementów: poznawczego (wierzenia, idee, wiedza); wartościującego (normy); katetycznego czyli emocjonalnego (symbole).

Jednostka działania społecznego to podstawowy element systemu.

System społeczny to zbiór elementów charakteryzujących się następującymi cechami: a) są wzajemnie zależne, a zmiany w ramach jednych wywołują konsekwencje w innych; b) zależności te są uporządkowane; c) równowaga ma miejsce w granicach wyznaczonych przez system, co oznacza, że nie jest ona nieograniczona.

Każdy działający system pełni 4 funkcje (paradygmat AGIL): adaptacji, osiągania celu, integracji i kultywowania wzorów. Każdy z tych podsystemów może być traktowany jako kolejny system działający.

1. Adaptacja - związana jest z problemem zapewnienia ze strony środowiska wystarczających środków ułatwiających funkcjonowanie systemu.; ta funkcje realizuje gospodarka

2. Osiąganie celu - odnosi się do ustalania najważniejszych celów systemu, tą funkcje realizuje polityka

3. Integracja - oznacza problem koordynacji i utrzymania właściwych stosunków pomiędzy elementami systemu; tą funkcję realizuje religia, prawo, ideologia

4. Kultywowanie wzorów - utrzymywanie wzorów i kontrola wewnętrznych

napięć; tą funkcję realizuje rodzina, edukacja, socjalizacja

Na strukturę systemu składają się następujące elementy:

a) pozostający w stanie względnej równowagi system społeczny (arena negocjacji
z innymi działającymi); b) pozostający w stanie względnej równowagi system osobowości (system potrzeb i oczekiwań); pozostający w stanie względnej równowagi system kulturowy (normy spajające system). Zasadniczym aspektem struktury społecznej jest system pewnych wzorów oczekiwań czyli ról. Role narzucone są zwykle przez tradycję;
są wynikiem zarówno własnych konformistycznych motywów jak i sankcji ze strony innych. Utrzymaniu stabilizacji systemu sprzyjają dwa mechanizmy: mechanizm socjalizacji, czyli są to środki, poprzez które wzory kulturowe są internalizowane przez system osobowości, determinują tym samym właściwą mu strukturę potrzeb
oraz mechanizm kontroli społecznej. Jeżeli któryś z tych mechanizmów nie działa pojawia się zmiana społeczna.

4. Na zmianę społeczną wpływ maja czynniki: zewnętrzne np. wojna oraz wewnętrzne np. recesja. Zmiana bywa kontrolowana np. reforma oświaty, prywatyzacja bądź spontaniczna np. uczestnictwo w akcjach społecznych. Społeczeństwo dostosowuje się do zmian i ustanawia nową równowagę. Z tego punktu widzenia zmiana prowadzi do stabilności systemu.

5. Społeczeństwo, zatem to względnie stabilny i dobrze zintegrowany system, którego członkowie zgadzają się, co do podstawowych wartości. Owe wartości przenikają cały system np. w społeczeństwie polskim funkcjonalną wartością może być uczestnictwo w ceremoniach kościelnych; jest to trwała praktyka mająca doniosłe znaczenie dla utrzymania równowagi i integracji systemu. Społeczeństwo to zbiór strukturalnie powiązanych i współzależnych części funkcjonujących harmonijnie w celu utrzymania stabilizacji. Takimi stabilnymi i trwałymi układami są instytucje (AGIL).

6. Do czego możemy zaaplikować teorię?

Teoria opisuje zjawiska na poziomie makrospołecznym: min. funkcjonowanie społeczeństw, społeczności, organizacji. Możemy ją zaaplikować np. do analizy transformacji w Polsce po 1989 roku. Zmiana dokonana w 1989 roku jest zmianą systemową, czyli jest zmianą zinstytucjonalizowanych norm oraz wartości spajających system. System socjalistyczny upadł gdyż skończyły się źródła kontroli społecznej (jeden z mechanizmów wpływających na stabilizację systemu) oraz system nie mógł pełnić jednej ze swej podstawowych funkcji, czyli skończyły się możliwości rozwoju. Zmiana oznaczała zmianę podstawowych wzorców integracji systemowej (kultura, społeczeństwo, osobowość) oraz zmianę normatywnych wzorców integracji w ramach poszczególnych subsystemów. Zmiana doprowadziła do ukształtowania się nowego systemu (system ustanowił nową równowagę).

Neofunkcjonalizm Roberta Mertona

1. Robert Merton zmodyfikował klasyczny funkcjonalizm w ujęciu T. Parsonsa, podważając tym samym tezę o jedności funkcjonalnej. Ogólnie stwierdził, że nie wszystko jest funkcjonalne i nie wszystko dąży do harmonii i równowagi. Merton stawiał sobie za cel ograniczenie założeń funkcjonalnych do minimum, natomiast Parsons chciał zbudować wielki analityczny schemat, który umożliwiłby mu wyjaśnianie całej rzeczywistości.

2. Tezy Roberta Mertona zawarte są w tzw. Teorii średniego zasięgu która była reakcją na schematyczne ujęcie, charakterystyczne dla klasycznego funkcjonalizmu. Celem teorii jest budowanie twierdzeń wyjaśniających ograniczoną ilość danych na temat konkretnych społeczeństw w konkretnym czasie. Teorie średniego zasięgu są mniej abstrakcyjne, utrzymują związek ze światem empirycznym, przyczyniając się do badań niezbędnych dla doprecyzowania teoretycznych uogólnień.

3. Wizja społeczeństwa to wizja pluralistyczna. Merton stwierdził bowiem,
iż poszczególne elementy społeczeństwa mogą być dla całości funkcjonalne
i dysfunkcjonalne.

a) funkcjonalne - eufunkcje, konsekwencje pozytywne

b) dysfunkcjonalne - dysfunkcje, konsekwencje negatywne - dysfunkcja nie przyczynia się do równowagi. Dysfunkcja jest korupcja, piractwo, czarny rynek, oszustwa podatkowe. Zaburzają one funkcjonowanie gospodarki - tracą ci, którzy działają legalnie, mniej pieniędzy wpływa do budżetu

W społeczeństwach, w organizacjach i systemach występują 2 rodzaje funkcji:

a) funkcje jawne - konsekwencje znane, oczekiwane

b) funkcje ukryte - nie zamierzone, nie oczekiwane

Przykład: statystyki ukazują spadek liczby urodzeń (funkcja jawna). Istnieją też funkcje ukryte tego zjawiska - głębsza warstwa zjawiska - relatywny wzrost liczby ludności w wieku starszym, stanowić może obciążenie dla budżetu i młodych, aktywnych zawodowo.

4. W systemach społecznych istotne są dwa elementy:

a) kultura - normatywne drogowskazy, cele, zintegrowane i uporządkowane w określoną hierarchę wartości, „rzeczy warte zabiegania o nie” czyli cele dominujące, będące podstawowym składnikiem wzorów życia grupowego; cele kulturowe

b) struktura społeczna - siatka norm i wartości skupiających się w postaci ról społecznych wokół istotnych funkcji społecznych. Struktura daje możliwości realizacji celów, daje szanse, ale i ograniczenia, związane z istnieniem norm zinstytucjonalizowanych.

5. Przepaść między celami a możliwościami ich realizacji sprzyja powstaniu anomii. Związana jest z niestabilnością systemu. Niestabilność ta występuje wówczas kiedy pojawia się napięcie strukturalne, wynikające z braku jasnych związków między kulturowo zalecanymi celami a środkami, którymi dysponuje społeczeństwo do osiągnięcia tych celów. Przykład: W Polsce obecnie (wzorem np. USA) oczekuje się od ludzi sukcesu zawodowego i finansowego. Nie każdy może temu podołać, niektórzy nie mają środków by zdobyć wyższe wykształcenie czy chociażby przygotowanie zawodowe. Prowadzi to do poczucia anomii

6. Wyróżnić możemy 5 typów przystosowania się jednostek w społeczeństwie; 5 typów adaptacyjnych: a) konformizm: akceptacja celów, akceptacja zinstytucjonalizowanych środków - dzięki temu może zostać utrzymana równowaga i ciągłość społeczeństwa.

b) innowacja: akceptacja celów kulturowych, brak akceptacji środków - np. wykorzystanie poufnych informacji w operacjach akacjami czy obligacjami na giełdzie - tu ogromny nacisk kulturowy na cel sukcesu zachęca do wykorzystania instytucjonalnie zakazanych, lecz skutecznych środków zdobycia przynajmniej oznak sukcesu - bogactwa i władzy c)rytualizm - brak akceptacji celów, akceptacja środków - ten sposób przystosowania polega na odrzuceniu kulturowych celów np. sukcesu finansowego; normy są przestrzegane; filozofia życiowa takich jednostek sprowadza się do stwierdzenia: nie będę się wychylał; jestem zadowolony z tego co mam d) wycofanie - brak akceptacji celów kulturowych, brak akceptacji środków - jest to reakcja najrzadziej spotykana. Ludzie, którzy w ten sposób przystosowują, pozostają w społeczeństwie, ale do niego nie należą. Nie otrzymują oni społecznych nagród, ale i nie przeżywają frustracji związanych z koniecznością dążenia do nich. Np. bezdomny, włóczęga e) bunt: odrzucenie celów kulturowych i zastąpienie ich nowymi, odrzucenie środków
i zastąpienie ich innymi - bunt to faktyczne dążenie do zmiany istniejącego stanu rzeczy, oznacza tworzenie nowej wizji struktury społecznej i norm społecznych. np. feministki, rewolucjoniści

Teoria systemów autopojetycznych N. Luhmana

1. Luhman nawiązywał do teorii dwóch klasyków socjologii. Po pierwsze M. Webera, do jego tezy o kształtowaniu się nowoczesnego społeczeństwa bez charyzmatycznego wierzchołka i centrum; do H. Spencer, do koncepcji społeczeństwa jako organizmu czyli do całościowej analizy zjawisk i procesów społecznych; oraz do teorii działania T. Parsonsa.

2. Pojęcie systemu społecznego; pojęcie systemu autopojetycznego

a) Punktem wyjścia jest tu stwierdzenie, że system społeczny istnieje, kiedy działania jednostek są odniesione wzajemnie- wzajemnie powiązane. Podstawowym elementem systemu są zatem akty komunikacyjne. Systemy to zorganizowane wzory zachowań komunikacyjnych specyficznych dla systemu danego typu, a więc posługujących się swoistą semantyka (komunikacja w postaci cen, norm, decyzji władczych). Takimi systemami posługującymi się swoistą semantyką są np. religia, gospodarka, moralność. Ta teoria to próba całościowego wyjaśnienia systemów społecznych oraz jego poszczególnych systemów cząstkowych. Wszystkie systemy społeczne opierają się na komunikacji między aktorami

b) pojęcie systemów autopojetycznych - to systemy reprodukujące się z własnych elementów. Koncepcja ta opiera się na założeniach tzw. drugiej cybernetyki. Druga cybernetyka zakłada, że operacje systemowe dokonują się w drodze samoobserwacji i samoodnoszenia się. Celem tych procesów jest wyznaczanie różnicy między sobą samym a swoim środowiskiem. Jest to teoria społeczeństwa samoreprodukującego się
i samoodnoszącego się. Systemy społeczne to zatem związki społecznych oddziaływań, które odnoszą się do siebie nawzajem i są dla siebie i dla swego środowiska odróżnialne. Pojęcie systemu jest tu stosowane do zjawisk o bardzo różnym stopniu złożoności : systemem mogą być wzajemne oddziaływania w strukturach dwuelementowych np. małżeństwo oraz w bardziej złożonych i kompleksowych np. systemy polityczne, nauka, wymiar sprawiedliwości.

3. Podstawowym warunkiem spójności systemu jest komunikacja międzystemowa. Na komunikację międzystemową składają się dwa media (elementy): prawo i pieniądz

a) prawo - jest wartością spajającą system społeczny, wartością (subsystemem) umożliwiającą funkcjonowanie i rozwój całościowego systemu współczesnych społeczeństw. Istotna rola prawa sprowadza się do tego, że redukuje ono kontyngencję działań (możliwość rozczarowania). Kontyngencja działań to ryzyko rozczarowania związane z wyborem opcji jakie umożliwia nam świat współczesny.

b) pieniądz - to drugi środek komunikacji. W sensie symbolicznym reprezentuje on wymianę, w sensie politycznym generalizuje możliwość wymiany. Przykład: użycie pieniądza tworzy ład ekonomiczny, obracający się wokół rynków i wymianie, które z kolei oddziaływają zwrotnie. Z tej wzajemności wynika pewien stopień stabilności systemu ekonomicznego.

4. Porządek społeczny opiera się po pierwsze na komunikacji międzystemowej a po drugie na opanowaniu: nadmiernej kompleksowości i kontyngencji.

a) kompleksowość - czynnik wyznaczający relacje system-środowisko. Istotne jest tu założenie, że każdy system wchodzi w relacje z środowiskiem np. system polityczny nie może istnieć bez państwa. Wszystkie systemy społeczne istnieją w wielowymiarowych środowiskach. Środowisko jest postrzegane jako nadmiernie kompleksowe: oferuje nadmierną ilość możliwości do działania. System społeczny musi zatem rozwinąć mechanizmy redukcji kompleksowości, żeby w ten sposób uniknąć fuzji ze środowiskiem. Redukcja kompleksowości umożliwia systemom osiągnięcie integracji i zapobiega dezintegracji.

b) kontyngencja - ryzyko rozczarowania związane z wyborem opcji jakie umożliwia nam współczesny świat.

5. Podsumowując rozważania dot. systemów:

System to system autopojetyczny zdolny do samoobserwacji, samoodnoszenia się, samoreprodukcji. System autopojetyczny można przekładać na pewne subsystemy np. system gospodarczy. W obrębie każdego systemu zachodzą akty komunikacyjne. Systemy komunikują się też między sobą, jednakże są dla siebie nawzajem nieprzenikalne.

6. Zmiana społeczna

Zmianę społeczną Luhman rozpatruje w kategoriach teorii ewolucji systemów. Ewolucja systemu politycznego nowoczesnego społeczeństwa jest dla niego ewolucją przebiegającą w kierunku coraz większego uzależnienia rozwoju społecznego od polityki, co nazywa inkluzja polityczną. Procesowi temu towarzyszą procesy jurydyzacji życia społecznego polegające na coraz głębszej ingerencji prawa w życie obywateli i wypierania przez prawo norm moralnych czy religijnych

Teorię tą można zaaplikować do analizy systemu politycznego

Model konfliktu R. Dahrendorfa

1. Teorie konfliktowe są niejako alternatywą dla teorii funkcjonalnych, gdyż ich założeniem jest stwierdzenie, że analiza życia społecznego wymaga uwzględnienia zjawisk konfliktu, nierówności, przymusu i zmiany społecznej. Prekursorami teorii konfliktu byli tacy przedstawiciele klasycznych teorii socjologicznych jak Karol Marks, Gorge Simmel i Max Weber. W teoriach tych zakłada się, że konflikt może być czynnikiem rozwoju i integracji społeczeństwa.

2. Dahrendorf stwierdził, iż obok teorii systemowych istnieje teoria koercyjna. W jej ramach formułuje on wizje struktury społecznej. Struktura społeczna to forma organizacji społecznej, która jest utrzymywana przez siłę i przymus. Główne założenia dotyczące społeczeństwa to: a) każde społeczeństwo w każdym momencie podlega procesom zmiany - zmiana jest wszechobecna; b) w każdym społeczeństwie wszechobecny jest konflikt; c) każdy element w społeczeństwie przyczynia się do jego dezintegracji i zmiany; d) każde społeczeństwo opiera się na przymusie stosowanym przez jednych jego członków w stosunku do innych. Porządek społeczny opiera się na przymusie - formą przymusu może być prawo. W strukturze społecznej zawarty jest konflikt

3. Analizując źródła konfliktu należy odwołać się do definicji pojęcia władzy i zwierzchnictwa. Władza pojmowana jest tu zgodnie z teorią M. Webera. Zwierzchnictwo natomiast to władza prawomocna, zwierzchnictwo określa zatem prawomocny stosunek nadrzędności i podrzędności. Podstawową przyczyną konfliktu jest podział zwierzchnictwa. Związane jest to ze sprzecznością interesów osób zajmujących pewne pozycje czyli konflikt to sprzeczność interesów osób zajmujących pewne pozycje. Dahrendorf wymienia dwie takie pozycje:

1. pozycję dominacji - w jej interesie jest utrzymanie władzy, czyli w jej interesie jest utrzymanie struktury społecznej, która zapewnia jej władzę

2. pozycje podległości - w jej interesie jest zmiana warunków społecznych, pozbawienie władzy osób zajmujących pozycję dominacji

4. Konflikt to sprzeczność interesów. Dahrendorf wymienia dwa rodzaje interesów:
a) interesy jawne - czyli cele uświadomione obejmują wartości, cele, normy, procedury, którymi maja się kierować rządzący i rządzenie w rozstrzygnięciu sprzeczności i konfliktów w jakie są uwikłani; b) interesy utajone - czyli ukryte nurty zachowania; to interesy obiektywne, wynikające z dystrybucji władzy. Interesy utajone właściwe są quasi grupom; quasi grupa jest podstawą do uformowania się grupy interesu, której właściwy jest interes jawny. Czyli z quasi grup powstają grupy konfliktowe. Grupy konfliktowe angażują się w konflikt, którego rezultatem są zmiany strukturalne.

5. Cechy charakterystyczne konfliktu to jego natężenie i jego gwałtowność, czyli każdy konflikt ma swoją gwałtowność i każdy konflikt ma swoje natężenie. Natężenie konfliktu to stopień uwikłania stron w konflikt. Natężenie jest wysokie, jeśli koszt zwycięstwa lub przegranej jest wysoki. Gwałtowność wiąże się z przejawami konfliktu, tu pojawia się problem środków, jakimi grupy się posługują, aby ukazać swoją wrogość

6. W trakcie przebiegu konfliktu może dojść do pojawienia się zjawiska względnej deprywacji. Zjawisko względnej deprywacji to sytuacja, w której ludzie podlegający władzy są jednocześnie gorzej sytuowani na płaszczyźnie socjo-ekonomicznej. Deprywacja wpływa na natężenie konfliktu.

7. Regulacja konfliktu - konflikt może być regulowany. Są trzy sposoby regulacji konfliktu: a) pojednanie; b) pośrednictwo; c) arbitraż. Aby konflikt został uregulowany muszą zostać spełnione pewne warunki np. istnieje przekonanie o potrzebie regulacji przez obie strony konfliktu (uznanie że przeciwnik ma jakąś część racji); obie grupy są zorganizowane; gdy jest zgoda co do formalnych reguł regulacji

8. Konflikt doprowadza do zmiany struktury. Dahrendorf wyróżnił 3 typy zmian:

a) zmianę rewolucyjną - gdy dochodzi do transformacji struktury; zmiana ta polega na całkowitej wymianie osób zajmujących pozycje dominacji np. rok 1989 w Polsce

b) zmianę zmiana ewolucyjna - pociąga za sobą częściową wymianę osób

c) ewolucja bez zmian personalnych - np. przejście na gospodarkę wolnorynkową

9. Krótkie podsumowanie - w społeczeństwie istnieją pozycje dominacji i podległości. Zwierzchnictwo jest przyczyną powstawania grup konfliktowych; bo rządzący mają swój interes -chcą zachować status quo, rządzeni zaś dążą do zmian. Przed utworzeniem grupy konfliktu musi istnieć tzw. quasi grupa połączona wspólnotą pewnych interesów utajonych. Każdy konflikt ma swoje natężenie i gwałtowność, Konflikt może być regulowany. Konflikt prowadzi do zmian.

10. Przykład: Konflikt pomiędzy rolnikami a rządzącymi w Polsce. Rolnicy zajmują pozycje podległości, rząd zajmuje pozycje dominacji. W okresie PRL-u nie mogli powiększać sowich majątków i gospodarstw, teraz dążą do ponownej dystrybucji władzy; co poniekąd się udało wraz z wejściem A. Leppera do Sejmu. Natężenie tego konfliktu jest wysokie, gdyż niesie on ze sobą spore zaangażowanie stron; gwałtowność konfliktu jest duża - wyjścia rolników na ulice. Forma zmian to zmiana ewolucyjna pociągająca za sobą częściową wymianę osób np. owo wejście A. Leppera do Sejmu

Teoria konfliktowa w ujęciu Lewisa Cosera

1. Lewis Coser pozostawał pod znacznym wpływem Simmla. Uważał on konflikt nie tylko za immanentną cechę społeczeństwa, ale i dostrzegał jego pozytywne funkcje np. współzawodnictwo, kształtowanie się nowych instytucji czy wzrost elastyczności struktur społecznych. Konflikt jako coś, co podtrzymuje żywotność i elastyczność systemów społecznych.

2. Jak powstaje konflikt?

Nierówny poziom zintegrowania elementów składowych całości społecznej prowadzi do wybuchu różnego typu konfliktów pomiędzy tymi elementami. Jakie są tego przyczyny? Coser zakładał, że porządek społeczny utrzymuje się na skutek zgody w pewnym zakresie co do istniejących stosunków społecznych. Kiedy zaczynają pojawiać się warunki zmniejszające zakres zgodności lub prawomocności stosunków społecznych, wtedy pojawia się konflikt.

2.1. Do warunków zmniejszających zakres zgodności lub prawomocności stosunków społecznych zaliczamy: a) niski współczynnik mobilności do grup uprzywilejowanych;

b) istnienie niewielkiej liczby kanałów wyrównywania krzywd. Co istotne - do konfliktu doprowadza pewien rodzaj pobudzenia emocjonalnego. Na przykład gdy oczekiwania co do lepszej przyszłości nagle zaczynają przekraczać postrzegane możliwości realizowania tych oczekiwań. Poziom pobudzenia jest uzależniony od zaangażowania ludzi w istniejący system oraz od natury i rozmiarów kontroli społecznej, jaką cechuje się system.

3. Czego dotyczy konflikt?Konflikt może dotyczyć „problemów realistycznych” (celów możliwych do osiągnięcia, np. interesów) oraz „problemów nierealistycznych” np. wartości, przekonań, ideologii. Od rodzaju celów (problemów) zależy gwałtowność konfliktu.

4. Konflikt ma przebieg bardziej gwałtowny, kiedy dotyczy kluczowych wartości, które mobilizują emocjonalnie uczestników. Konflikt jest bardziej gwałtowny, kiedy jest bardziej zintegrowana grupa, gdy członków cechuje silna więź wewnętrzna, gdy uczestnictwo angażuje całą osobowość członka. Ponadto, kiedy konflikt trwa długo to zaczyna wzrastać jego gwałtowność, ponieważ staje się on bardziej nierealistyczny i bardziej pogłębia się zaangażowanie emocjonalne stron. Konflikt jest mniej gwałtowny, kiedy gupy angażują się w konflikt dotyczący celów realistycznych, możliwych do osiągnięcia.

5. Konflikt trwa, bądź przedłuża się, kiedy dąży się do osiągnięcia zbyt dużej liczby celów lub też, kiedy cele są niedookreślone. Długość trwania konfliktu zależy też od przywództwa. Konflikt będzie trwał krócej, kiedy przywódcy potrafią dostrzec, że całkowite pokonanie przeciwnika nie jest możliwe i gdy jest w stanie przekonać podwładnych o konieczności zakończenia konfliktu, co wiąże się min. z integracją grup konfliktowych.

6. Jakie są funkcje konfliktu/ Jakie funkcje pełni konflikt? Są to funkcje dla stron konfliktu i są to funkcje dla społeczeństwa jako całości. A) dla stron konfliktu min.: wzmocnienie konformizmu w kwestii wartości i norm; solidarność ideologiczna i strukturalna członków grup konfliktowych; centralizacja władzy; powoduje powstanie wyraźnych granic każdej ze stron; B) dla całości min.: sprzyja rozwojowi procedur normatywnych np. praw; pozwala na wyartykułowanie swoich interesów i celów i dzięki temu ułatwia kompromis. Podsumowując zatem; konflikty są funkcjonalne ponieważ przyczyniają się do skorygowania istniejących stosunków władzy, systemu norm itp. Konflikt w ramach grupy niejednokrotnie przyczynia się do ugruntowania istniejących lub pojawienie się nowych norm. Konflikt jest zatem korzystny, gdyż prowadzi do tworzenia się i modyfikowania norm, a przez to umożliwia trwanie w zmiennych warunkach. Wpływa też na kształtowanie się nowych instytucji. To czy konflikt okaże się funkcjonalny zależy od 3 czynników od: a) typu konfliktu (interesy, wartości); b) typu struktury społecznej (otwarta, zamknięta; hierarchiczna, niehierarchiczna) oraz c) typu solidarności społecznej - powinna być mechaniczna, oparta na zróżnicowanych wartościach i celach.

7. Przykład: Podobny jak w przypadku omawiania teroii Dahrendorfa; funkcja integracyjna przejawiła się tu w otwarciu nowych instytucji np. Krajowy Związek Rolników;

Postrukturalistyczna teoria P. Bourdieu

1. Swoją koncepcję P. Bourdieu nazwał strukturalizmem konstruktywistycznym. Główne założenia tej teorii sprowadzają się do następujących twierdzeń: struktury wywierają nacisk i ograniczają wolę; struktury społeczne istnieją niezależnie od podmiotów działających (ludzi) i kierują ich zachowaniem, tworząc pola wyborów, możliwości i ścieżki działań.

2. Teoria Bourdieu jest teorią porządku społecznego jako przemocy symbolicznej. Oznacza to, że podstawę porządku społecznego tworzy władza, ma ona jednak charakter symboliczny, co oznacza, że odnosi się ona do samoistnego uznania przez zdominowanych prawomocności kulturowej dominacji. Duże znaczenie ma tu proces socjalizacji. System oświaty jest tu systemem przemocy symbolicznej, bazuje on bowiem na procesie komunikacji transmitującej i wpajającej zasady ładu społecznego.
W społeczeństwie istnieje wyraźnie zarysowana struktura, co oznacza, że istnieją zróżnicowane pozycje społeczne. Wyższe pozycje mają charakter dominacji i panowania i mają dostęp do symbolicznych zasobów. A zatem dostęp do owych symbolicznych zasobów jest bardzo zróżnicowany i w dużej mierze uzależniony od edukacji. Wykształcenie bowiem daje nam możliwość zajęcia wyższego miejsca w strukturze społecznej, zdobywając wykształcenie uczymy się jednocześnie symboli i kodów kulturowych, które stanowią wskaźnik miejsca w strukturze

3. Edukacja daje kapitał i kształtuje habitus. Kapitał i habitus to dwa istotne pojęcia w teorii Bourdieu.

3.1 Habitus to zespół tendencji, postaw, dyspozycji wprowadzonych w sferę ludzkich nawyków, rozciągający się na dziedzinę ocen i emocjonalnych reakcji; to społecznie ustanowiona natura człowieka. Habitus to łączny rezultat oddziaływań socjalizacyjnych, jakim podlega jednostka w ciągu życia czyli całokształt nabytych przez nią i utrwalonych dyspozycji do postrzegania, oceniania i reagowania na świat, zgodnie z ustalonymi w danym środowisku schematami. Habitus ma źródła społeczno-kulturowe i jest on zróżnicowany w zależności od przynależności klasowej. Wyróżniamy dwa rodzaje habitus: habitus pierwotny i habitus wtórny. Habitus pierwotny kształtuje się przed rozpoczęciem nauki w szkole. Jest to coś, co zinternalizowaliśmy, nie jesteśmy w stanie się go pozbyć i dlatego może determinować późniejsze życie jednostki (przykład Wokulski bohater „Lalki”). Habitus wtórny zdobywany jest przez naukę, studia, dzięki niemu dostosowujemy się do środowiska. Jego kształtowanie następuje przy wykorzystaniu przemocy symbolicznej. Podstawowym miejscem działania przemocy symbolicznej jest szkoła, gdyż zadaniem systemu szkolnego jest wpajanie i wdrażanie prawomocnej kultury. Przemoc w szkole możliwa jest przez autorytet tej instytucji. Należy jednak pamiętać, że habitus kształtuje się jeszcze przed rozpoczęciem nauki, proces ten dokonuje się już w rodzinie, w małych grupach pierwotnych i leży u podstaw całego póżniejszego przyswajania kultury. A zatem habitus daje nam kapitał.

3.2 Kapitał to pewne umiejętności posługiwania się wiedzą oraz pewne wyposażenie dotyczące działań społecznych. W ten zakres wchodzi np. znajomość języków obcych, umiejętność posługiwania się językiem ojczystym itp.

Wyróżniamy 4 typy kapitału:

1. kapitał ekonomiczny - własność produkcyjna czyli pieniądz i przedmioty materialne, które mogą zostać wykorzystane do wytwarzania towarów i usług

2. kapitał społeczny - inaczej pozycje, relacje w grupach i sieciach społecznych

3. kapitał kulturowy - umiejętności, zwyczaje, nawyki, style językowe, rodzaj ukończonych szkól, styl życia, gust

4. symboliczny - wykorzystywanie symboli do uprawomocnienia posiadanych pozostałych typów kapitału na różnych poziomach i w różnych konfiguracjach

Dystrybucja tych 4 typów kapitału przesądza o obiektywnej strukturze klasowej sytemu społecznego. Ogólnie struktura klasowa odzwierciedla ogólną wielkość kapitału posiadanego przez różne grupy np. klasa dominująca będzie w posiadaniu większości kapitału ekonomicznego, społecznego, kulturowego i symbolicznego.

4. Założenie, że życie społeczne to współzawodnictwo i walka o pozycję, prestiż i autorytet.

Postsrukturalistyczna teoria konfliktu M. Foucault

1. Michel Foucault stworzył pierwszą, po teorii Karola Marksa tak wyczerpującą i nowatorską teorię władzy. Została ona ujęta w tzw. poststrukturalistycznej teorii konfliktu. Poststrukturalizm to zanegowanie znaczenia struktur społecznych w tradycyjnym ujęciu socjologicznym jako układu pozycji i ról społecznych. Propozycja nowego ujęcia struktury czyli struktury władzy i narzuconych sposobów rozumowania. Tu władza jest jednym z istotniejszych aspektów procesów społecznych; aspektem wszystkich stosunków społecznych;

2. M. Foucault zaproponował nowe ujęcie władzy. Władza jest podstawowym i uniwersalnym zjawiskiem społecznym, ma ona charakter sieciowy i krąży, co oznacza, że w społeczeństwie, szczególnie w społeczeństwie nowoczesnym nie ma grupy, o której dałoby się powiedzieć, że panuje nad innymi, bowiem władzę wszyscy jakoś sprawują i wszyscy jej jakoś podlegają. Tak ujęta władza charakteryzuje wszelkie konteksty społeczne w jakich przebywa człowiek, jest ona zatem wszechobecna, jest w rodzinie, w zakładach pracy, szkołach, zakładach psychiatrycznych. Jest to ekonomiczna teoria władzy, gdyż jest to koncepcja władzy najmniej kosztownej; władzy w ramach społecznych „mikroświatów” np. w rodzinie, szkole, w pracy. Całe społeczeństwo przypisuje sobie możliwość wykonywania władzy każdy np. dewiant jest szybko korygowany. Żyjąc w społeczeństwie nie postępujemy tak jakbyśmy chcieli; w wielu przypadkach to np. urzędnicy decydują np. o dobru dziecka, o tym jakie imię może nosić.

2.1 Celem władzy jest unikanie konfliktów w drodze normalizacji; a zatem władza jest podstawą porządku społecznego. Porządek społeczny oparty jest na wszechobecnych formach władzy i przymusu. Gdyby nie było normalizacji, dyscyplinowania, przymusu doprowadziłoby to do spontaniczności, która z kolei doprowadziłaby do anarchii i przestałby wówczas istnieć porządek społeczny. Dzieje się tak, bo natura ludzi podatna jest na impulsy i mogą one być niszczące.

3. Istnieje co najmniej kilka sposobów realizacji władzy:

3.1 Władza realizowana jest przy pomocy przypisywania sobie prawa do interpretowania znaczeń. Jej celem jest unikanie konfliktów w drodze normalizacji; każde uchylenie od normy jest niwelowane np. rodzina wegetariańska lub wegańska, która chce w takim duchu wychowywać dziecko spotkać się może z oporem: rodziny, władz przedszkola czy szkoły; opieki społecznej.

3.2 Monitorowanie jako kolejny sposób realizowania władzy - monitorowanie np. poprzez numerowanie obywateli przez PESEL, numer indeksu, legitymacji. Nowoczesną formą monitorowania/kontrolowania są techniki komputerowe - aby wejść musimy się zalogować itd.

3.3 Władza realizowana może być tez przez symbole; taką rolę pełni np. system religijny, gdyż odbywa się tu panowanie nad znaczeniami oraz narzucanie pewnych zachowań w celu normalizacji np. eutanazja, aborcja

3.4 Kontrolować można wykorzystując także czas. Funkcjonuje to min, w urzędach, kiedy musimy czekać.

3.5 Narzędziem władzy jest także język.

Stąd wyróżnił Foucault następujące formy władzy: władza polityczna; dyscyplinarna i biowładza czyli kontrola populacji na poziomie procesów statystycznych np. kontrola urodzeń.

4. Sprawowanie władzy wynika z wiedzy. Wiedza to znajomość pewnych praw, to ona pozwala władzy lepiej projektować społeczeństwo, służy temu np. socjotechnika, propagnda, reklama. Przykładem może być też powstanie CBOS-u (Jaruzelski chciał śledzić nastroje społeczne); spisy powszechne. Władza opiera się o wiedzę (tu rola nauk społecznych).Z pojęciem wiedzy związane jest pojęcie dyskursu.

5. Dyskurs jest pewnym właściwym każdej epoce i poszczególnym dziedzinom życia społecznego sposobem ujmowania świata w kategorie poznawcze i językowe. On to narzuca podziały społeczne, definiuje prawdę i fałsz, dobro i zło, normalność i patologię; przez to steruje ludzkimi działaniami. Badanie dyskursu ma ujawnić strukturę danego systemu wiedzy, ukryte w nim założenia i przeświadczenia. Każdy dyskurs jest zarazem system władzy, gdyż oznacza narzucenie pewnej licznie ludzi jakiejś definicji dobra i zła, normalności i patologii. Różne dyskursy obecne w każdym społeczeństwie są zatem formą sprawowania władzy,

6. Panopiticon - nowoczesne więzienie, tu stała obserwacja, nadzór, dyscyplinowanie; to pierwowzór społeczeństwa. W nim jesteśmy pod stałą obserwacją i nadzorem i co więcej mamy świadomośc owej kontroli. Dyskurs władzy sprawia, że podlegamy tu jakby autokontroli np. przepisy w domach studenckich, obowiązek meldunku.

„Społeczeństwo nasze nie jest społeczeństwem spektaklu, ale nadzoru; pod zasłoną obrazów kryje się blokowanie ciał, za wielką abstrakcją wolnego rynku trwa drobiazgowa i konkretna tresura siły roboczej. „ Dyscypliny zaś to techniki umożliwiające zarządzanie ludzkimi zasobami.

Inne przykłady: wprowadzenie w 1970 roku w Indochinach programu przymusowej sterylizacji (kontrola urodzeń);

Fenomenologia

1. Głównym przedstawicielem nurtu fenomenologicznego jest Alfred Schutz. W swej teorii nawiązywał on do teorii działania M. Webera oraz przede wszystkim do filozofii Edmunda Husslera, której podstawą było założenie, że ludzka wiedza o świecie opiera się głównie na doświadczeniu. Fenomenologia mieści się w nurcie teorii interakcjonistycznych, dlatego też w centrum jej analizy są przede wszystkim zorientowane na siebie ludzkie działania i tzw. świat życia. Perspektywa ta zakłada pierwszeństwo świadomości i subiektywnych znaczeń w interpretacji działań społecznych; przyjmuje pierwszeństwo świadomości i subiektywnego sensu.

2. Podstawowe założenia teorii fenomenologicznej to: a) jednostki posiadają swoje myśli, uczucia, refleksje i wyobrażenia o świecie zewnętrznym (obiektywnej rzeczywistości); b) jednostki, te mają poczucie, że działają we wspólnym świecie;
c) istnieje wspólny, subiektywny świat wśród wielości jednostek, wchodzących między sobą w interakcje (pojęcie intersubiektywności); d) ludzie dzielą ten sam świat życia, działając tak, jakby żyli we wspólnym świecie doświadczeń i doznań. Podstawowe pytania stawiane przez Schutza to: jak ludzie tworzą owy wspólny świat? Jak, to się dzieje, że jednostki, które posiadają swoje myśli, uczucia, refleksje, wyobrażenia o obiektywnej rzeczywistości, mają poczucie, że działają we wspólnym świecie?

3. Rzeczywistość społeczna (rzeczywistość świata/życia codziennego) jest światem intersubiektywnym czyli współdzielonym z innymi ludźmi. Świat ten ma zarówno strukturę przestrzenną („tu”), jak i czasową („teraz”) - wymiar czasowy odnosi się także do przeszłości np. do przeszłych doświadczeń czy przodków, z którymi nie możemy nawiązać interakcji, ale których przeszłe działania możemy interpretować. Owy intersubiektywny świat konstruowany jest przez ludzi w toku interakcji, czyli wzajemnych działań.

3.1 Działanie to ludzkie postępowanie uprzednio obmyślane przez aktora, czyli jest to postępowanie oparte na z góry przyjętym projekcie. Projektowanie, zatem to skonstruowanie w wyobraźni przyszłego postępowania. Działanie może być ukryte (np. próba rozwiązania problemu naukowego w umyśle) lub jawne, czyli nakierowane na otaczający świat. Działanie dokonane to czyn.

3.2 Podstawą wszelkich projektów działań jest wiedza, szczególnie wiedza potoczna (zasób wiedzy). Wiedza potoczna to wyobrażenie o regułach zachowania, przepisach społecznych itd. Dostarcza ona swego rodzaju orientacji i dlatego ludzie ją posiadający wykorzystują ją w trakcie nawiązywania interakcji. Wiedza potoczna podaje nam instrukcje jak zachowywać się w konkretnych sytuacjach. Wiedza ta ma dwa podstawowe źródła: po pierwsze wypływa z doświadczenia jednostki, po drugie jest przekazywana przez różne osoby: przyjaciół, rodziców, nauczycieli czyli jest przyswajana w procesie socjalizacji. Wiedza jest zatem społecznie zróżnicowana i warunkuje postrzeganie świata. Za sprawą wiedzy między innymi kształtuje się przekonanie o wspólnym świecie.

3.3 Z projektowaniem związany jest także motyw. Motyw to stan rzeczy, cel, który ma być osiągnięty przez podjęte działania. Schutz wyróżnia dwa typy motywu: „motyw ażeby” i „motyw ponieważ”. „Motyw ażeby” odnosi się do przyszłości, a „motyw ponieważ” do przeszłości. W projektowaniu główną rolę odgrywa „motyw ażeby”. Z pojęciem motywu jest związane pojęcie „przekładalność motywów” - np. pytam w sklepie w jakiej cenie jest aparat fotograficzny i następnie uzyskuje odpowiedź czyli „motywem ażeby” mojego działania jest uzyskanie informacji o cenie aparatu; „motywem ponieważ” dla sprzedawcy jest zrozumienie mojego „motywu ażeby”. Odkrycie motywów, które określały przebieg danego działania umożliwia nam subiektywną interpretację sensu.

4. Zatem: rzeczywistość życia codziennego dzielimy z innymi ludźmi. Wchodzimy z nimi w różne relacje i bezpośrednie związki, do których oprócz rozmowy przyjaciół, zalicza się także współobecność obcych sobie osób np. w autobusie. Owe relacje/ kontakty ułatwiają tzw. schematy typizujące. Typizacja jest to proces, który zachodzi na skutek wzajemnego klasyfikowania się. Na typizacje składają się język potoczny, wiedza potoczna oraz motywy. Język pozwala nam na tworzenie wiedzy i jej transmisję. Typizacja umożliwia ustosunkowanie się do otaczającego świata.

5. Porządek społeczny - jego utrzymaniu sprzyja poczucie wspólnoty świata. Owo poczucie wspólnoty świata rodzi się w toku interakcji.

Socjologia dramaturgiczna Ervinga Goffmana

1. Dramaturgiczne ujęcie życia społecznego i relacji międzyludzkich wyrasta na gruncie teorii interakcjonistycznych, szczególnie z interakcjonizmu symbolicznego, który zakłada, że społeczeństwo konstytuuje się w procesie interakcji komunikacyjnych i uzgadniania znaczeń w życiu codziennym. W swojej analizie Goffman starał się odpowiedzieć na pytanie: co dzieje się między ludźmi. Podstawą jego analiz są zatem procesy interakcji Goffman posługuje się analogią do sceny i teatru i z tego względu jego podejście określa się jako dramaturgiczne.

2. W analizie interakcji E. Goffmana ukazuje się analogia codziennego życia społecznego do teatru. W myśl tej koncepcji ludzie kierują się w swoich działaniach przede wszystkim dążeniem do zrobienia na swoich partnerach dobrego wrażenia. W tym celu posługują się całym repertuarem kontrolowanych wrażeń - coś nieustannie grają, starając się przedstawić siebie w jak najlepszym świetle. Zatem punktem wyjścia perspektywy dramaturgicznej jest stwierdzenie, że obecność innych ludzi nieuchronnie przekształca ludzkie zachowania w występ mający przede wszystkim wywrzeć na nich odpowiednie znaczenie. Np. w samotności mając do wykonania daną czynność zachowujemy się całkiem inaczej niż w obecności innych ludzi.

3. Istotnym pojęciem jest tu pojęcie roli, bowiem jednostki (aktorzy) odgrywają różne role, w różnych sytuacjach. Owo zróżnicowanie sytuacyjne przywodzi na myśl różne sceny, na których rozgrywa się akcja widziana przez publiczność, jak również istnieją kulisy ukryte przed wzrokiem publiczności. Oznacza to, że praktycznie przez całe życie ludzie uczą się postępować odpowiednio do sytuacji np. uczą się, że w obecności obcych należy zachowywać się inaczej niż w obecności rodziny.(jest to tzw, sterowanie wrażeniami). Oznacza to, że obraz siebie, który tworzymy dla publiczności nie musi pokrywać się z tym, czym jesteśmy poza sceną. Warto też pamiętać, że społeczne oczekiwania owej publiczności są różne i zmienne stąd konieczność odgrywania wielu ról np. rola matki, rola business woman. W każdej roli jednostki będą ujawniać różne stopnie zaangażowania i uwikłania w rolę.

4. Zatem jednostki są aktorami wystawiającymi przed sobą nawzajem przedstawienie. W przedstawieniu tym umyślnie i mimowolnie „wytwarzają” znaki, które dostarczają innym informacji o tym jak na nie odpowiedzieć. Z takiego wzajemnego posługiwania się znakami rozwijają „definicję sytuacji”, dzięki której angażują się w występy. W trakcie występów ludzie wykorzystują następujące techniki (min. po to by osiągnąć swój cel)

- dramatyzacja - związana z posługiwaniem się gestami, pełni rolę znaku wskazującego na zaangażowanie w daną sytuację

- idealizacja - staramy się przedstawić w taki sposób by odzwierciedlić oficjalne wartości danego społeczeństwa

- fasada - związana jest z otoczeniem fizycznym, wyposażeniem przestrzeni, ludzie posługują się fasadą do rozmaitych typów działalności i starań

- mistyfikacja - związana jest z utrzymaniem dystansu w stosunku do innych i jest sposobem na nakłonienie do przyjęcia definicji sytuacji, np., poprzez utrzymanie w lęku

- prawdziwość - jednostki dążą do tego by ich przedstawienia wydawały się prawdziwe.

5. Biorąc pod uwagę założenia ujęcia dramaturgicznego możemy stwierdzić, że interakcje podlegają określonym regułom społecznym i odbywają się w określonych ramach społecznych. Interakcją kierują złożone konfiguracje reguł, którymi jednostki uczą się posługiwać i stosować do rozmaitych typów spotkań (ecounters, czyli interakcji twarzą w twarz, gdy ludzie znajdują się satle w fizycznej bliskości innych) Interakcja przebiega z większą łatwością, kiedy pojawi się wspólna definicja sytuacji .

5.1 Dwa typy interakcji wyróżnione przez Goffmana:

a) interakcja niezogniskowana - - złożona jest z komunikacji interpersonalnej, która odnosi skutek tylko dzięki temu, że uczestnicy znajdą się w tym samym miejscu - polega na wymianie spojrzeń i obserwowaniu się nawzajem w miejscach publicznych

b) interakcja zogniskowana - zachodzi wtedy, gdy ludzie zgadzają się na podtrzymanie na jakiś czas kontaktu wzrokowego np. w czasie konwersacji. Główne reguły, kierujące interakcją zogniskowaną to np. reguły „uruchamianych zasobów” - dostarczają uczestnikom ogólnych schematów i interpretacji we wzajemnych działaniach; reguły rozmowy - tu procedury, konwencje, które kierują komunikacją werbalną np. nie przerywaj, gdy ktoś mówi; reguły szacunku dla ja - związane z zachowaniem taktu czy etykiety dla starań każdego partnera interakcji, który przedstawia się w takim a nie innym świetle.

6. Porządek społeczny utrzymywany jest przez codzienne i banalne rytuały jak np. wypowiedzenie „dzień dobry” sąsiadowi na klatce schodowej - oznacza to, że kiedy jednostki rozpoczynają interakcję, ich zachowania są dość wysoko zrytualizowane.

Teoria symbolicznego interakcjonizmu

1. Symboliczny interakcjonzim to perspektywa teoretyczna w socjologii, która została zainicjowana przez H. G. Meada. Społeczeństwo tu pojmowane jest jako struktura związków międzyludzkich, co oznacza, że wyłania się ono z sieci różnych aktów interakcji i komunikacji. Głównym przedstawicielem symbolicznego interakcjonizmu jest Herbert Blumer; jest on twórcą podstawowych zasad symbolicznego interakcjonizmu. Symboliczny interakcjonizm zakłada, że interakcja jest podstawowym elementem życia społecznego. Czym zatem jest interakcja? Najogólniej interakcja to wzajemnie zorientowane na siebie działania. Przykłady interakcji to prowadzenie negocjacji, kupowanie samochodu, flirt, zdawanie egzaminu.

2. Punktem wyjścia symbolicznego interakcjonizmu jest teza, że ludzie tworzą świat w swoich działaniach. Wszelkie działanie wyrasta z doświadczenia społecznego. Wyjątkowy charakter działaniom nadaje jaźń.

2.1 Jaźń jest procesem przekształcającym człowieka w specjalny typ aktora, jak również przekształca jego stosunek do świata. Jaźń to jakby świadomość samego siebie. Stwierdzenie, że istota ludzka ma jaźń oznacza, że może ona postrzegać jakoś samą siebie, może mieć pojęcie o samej sobie i co za tym idzie może sama sobie udzielać wskazówek, oznaczać swoje problemy, pragnienia, cele, obecność innych i ich oczekiwania. Dzięki jaźni jednostki radzą sobie ze światem na drodze definiowania go. Przykładem takiego zdefiniowania sytuacji jest ogłoszenie i zamknięciu dopływu wody - gromadzimy jej zapasy, bowiem definiujemy tę sytuację jako rzeczywistą. Sposób zdefiniowania sytuacji wpływa na działania.

2.2 Działanie ludzkie „buduje się” w trakcie kontaktów ze światem; aby działać jednostka musi zidentyfikować własne pragnienia, oczekiwania, ustalić cele, zauważyć i zinterpretować działania innych, ocenić sytuację, ułożyć sobie linię postępowania. Zatem działanie kształtowane jest przez uczestników i zmienia się w zależności od tego jakie elementy biorą oni pod uwagę przy konstruowaniu wspólnych definicji.

2.3 Działania związane są z przedmiotami. Przedmiotem jest wszystko to, co można oznaczyć, lub do czego można się odnieść, a zatem są to rzeczy fizyczne, np. drzewo, mogą to być osoby, mogą to być rzeczy wyobrażone jak np. duch, mogą to być materialne wytwory człowieka np. Pałac Kultury. Istotę takiego przedmiotu tworzy znaczenie, jakie ma ono dla jednostki. Np. drzewo nie jest tym samym przedmiotem dla drwala czy poety. Ludzie zwykle podejmują działania wobec przedmiotów w oparciu o znaczenie jakie one dla nich mają.

2.4 Typem działania są działania połączone. Działania połączone odnoszą się do działań zbiorowych i powstają one wtedy, kiedy czynności/działania poszczególnych uczestników zostają dopasowane do siebie. Odbywa się to na drodze interpretowania i definiowania najpierw swych czynności. Wspólna definicja jest tu drogowskazem połączonego działania. Przykładem działania połączonego jest wojna, transakcja handlowa, obiad rodzinny. Biorąc pod uwagę fakt, że proces konstruowania działań połączonych jest po prostu życiem grupowym, to możemy stwierdzić, że działanie połączone jest fundamentalną jednostką społeczeństwa.

2.5 Ludzie zatem dostosowują swoje działania do działań innych, co z kolei wynika
z potrzeby wynegocjowania porządku w ich życiu. Służy temu definiowanie sytuacji. Ustalone wzory życia grupowego istnieją i trwają tylko dzięki stosowaniu tych samych schematów interpretacji. Np. trwałość instytucji zapewniona jest przez nas, to my legitymizujemy je poprzez przestrzeganie pewnych zasad. (porządek społeczny)

3. Działania zorientowane na siebie to interakcje. Interakcje mogą mieć charakter symboliczny i niesymboliczny. W interakcji niesymbolicznej jednostka odpowiada na swoje gesty czy działania bezpośrednio np. nieświadoma odpowiedź na ton czyjegoś głosu. Natomiast przez interakcję symboliczną jednostki interpretują wzajemnie swoje gesty w oparciu o znaczenia wyłonione w wyniku interpretacji. Interakcja ta odbywa się zatem przez symbole czyli obrazy o ustalonym znaczeniu. Obejmuje ona zatem interpretację i definiowanie, oznacza to , że uczestnicy muszą dostosować własne zamiary, pragnienia, uczucia i postawy, muszą ocenić odpowiedniość norm, wartości i nakazów grupowych do sytuacji kształtowanych przez działania innych. Interakcja symboliczna obejmuje zatem wszelkie formy związków ludzkich np. współpracę, konflikt, wspólnotę przekonań itp.

4. W interakcji jednostki biorą siebie nawzajem pod uwagę, jak również na ich zachowanie wpływa obecność innych. Interakcja przebiega za pośrednictwem gestów i języka, a kluczową rolę odgrywa tu wspólne rozpoznawanie i interpretowanie symboli. W toku takiej interpretacji jednostka kształtuje jaźń czyli świadomość samego siebie. Proces komunikacji przebiega tu następująco: a) pojawienie się świadomego partnera;
b) identyfikacja partnera jako ”istotnego innego” z punktu tego, co chcę osiągnąć;
c) definicja sytuacji - fałszywa definicja sprawi, że interakcja może się nie rozwinąć;
d) interpretowanie gestów, słów, mowy ciała.

5. Społeczeństwo to zatem zorganizowane interakcje między jednostkami przebiegające zgodnie ze społecznie określonymi wzorami. Jest to świat znaczeń tworzonych przez ludzi, aby go pojąć trzeba zrozumieć przeżycia ludzi, odkryć sens jaki nadają oni swojemu działaniu.

Teoria krytyczna Jurgena Habermasa - społeczeństwo jako wspólnota komunikacyjna

1. J. Habermas jest przedstawicielem drugiego pokolenia szkoły frankfurckiej (propagowała ona tzw. krytyczną teorię społeczną). Habermas przeprowadził krytykę czołowych orientacji teoretycznych, proponując tym samym nowe podejście, będące w istocie syntezą teorii systemowych i interakcyjnych. Jego teoria to teoria społeczeństwa opartego na wspólnocie komunikacyjnej, w której zbiorowość ludzka traktowana jest jako zbiorowość komunikacyjna.

2. Z komunikowaniem związane są ludzkie działania, dlatego też punktem wyjścia teorii Habermasa jest pojęcie działania. Habermas wyróżnił 3 typy działań: a)instrumentalne, b)strategiczne i c)komunikacyjne. Działanie instrumentalne (teleologiczne) to zachowanie zorientowane na środkach do osiągania konkretnych celów i sukcesu - polega na najskuteczniejszym dobraniu środków do celu; jest pozbawione moralności i w tym sensie nie jest to działanie o charakterze społecznym. Działanie strategiczne jest to zachowanie zorientowane na cel i sukces, który uzyskiwany jest w wyniku wywierania wpływu na decyzje partnera i w tym sensie jest to działanie społeczne. Działania instrumentalne i strategiczne to działania zorientowane na sukces, dzięki nim ludzie miedzy inny osiągają zaspokajanie potrzeb materialnych. Działania komunikacyjne to działania zorientowane na osiągniecie porozumienia; tym działaniom, Habermas przypisywał szczególną rolę.

2.1 Działanie komunikacyjne to działania zorientowane na osiągniecie konsensusu (porozumienia). W działaniu komunikacyjnym uczestnicy nie są zorientowani na swój własny sukces, ale na osiągnięcie porozumienia. Jeśli uczestnikom (aktorom) udaje się osiągnąć porozumienie to prowadzi ono do zgody, która opiera się na wspólnym przekonaniu. Zgoda nie może być narzucona przez żadną ze stron. Zatem działanie komunikacyjne jest podstawą kształtowania się więzi społecznej i co za tym idzie integracji społecznej.

2.2 Działanie komunikacyjne zakłada zdolność do uznania racji i zdolność do porozumienia się. Jest to jednak uzależnione od pewnych kompetencji takich jak: etyka mowy oraz racjonalność. Aby działanie było racjonalne musi spełnić pewne postulaty/roszczenia: a)roszczenie słuszności - odnosi się do istniejących norm, wartości, reguł; orzeka, że działanie jest słuszne i właściwe w odniesieniu do odpowiednich norm (na tym poziomie mogą wystąpić poważne trudności i może dojść do sytuacji, w której wspólna debata przestaje być możliwa, wtedy brakuje porozumienia, co do wartości np. zwolennicy i przeciwnicy aborcji); b) roszczenie prawdziwości - odnoszą się do obiektywizmu, zakłada się, że wypowiedzi są prawdziwe ze względu na zawartość treściową albo w odniesieniu do świata zewnętrznego - zaprzeczaniem jest reklama, propaganda, gdyż posługują się manipulacją' c) roszczenie słuszności- odnosi się do poziomu psychologicznego, założenie o szczerości intencji partnera interakcji. Procesy działania komunikacyjnego, dla których charakterystyczne są te 3 postulaty (roszczenia), są akceptowane lub kwestionowane przez jednostki. Jeżeli dane roszczenie nie jest akceptowane, debatuje się nad nim, dyskutuje, podejmując próby osiągnięcia porozumienia.

2.3 Komunikacja wiąże się nie tylko z kształtowaniem więzi społecznej, ale i porządku społecznego. Porządek społeczny opiera się, zatem na porozumieniu. Porządek społeczny zostaje zachwiany gdy istnieje brak zdolności do porozumienia. Społeczeństwo trwa dzięki wzajemnej komunikacji; poprzez codzienne działania komunikacyjne dokonuje się produkcja życia społecznego.

3. Rzeczywistość społeczna składa się z dwóch elementów: systemu oraz tzw. Lebensweltu. System to aparat administracyjno-państwowy oraz gospodarka. Za jego reprodukcję odpowiadają działania zorientowane na osiąganie celu. Lebenswelt to „świat życia” („świat przeżywany”). Na Lebenswelt składa się ogół norm, wartości, tradycji społecznie postrzeganych i przeżywanych. To świat potocznych interakcji i doświadczeń, świat intersubiektywny. W tym świecie role społeczne, normy, instytucje, znaczenia kształtują się w procesie komunikacji. Oznacza to, że jest on nierozerwalnie związany z działaniem komunikacyjnym. Działanie komunikacyjne wpływa na reprodukcję „świata przeżywanego”, obejmuje reprodukcję kultury, integracji społecznej, socjalizacji. System wnika w świat życia codziennego, codziennego my wówczas zaczynamy posługiwać się kategoriami systemowymi, przykładem może być tu uzależnienie coraz większej liczby sfer życia codziennego od prawa. Proces taki nazywa się kolonizacją Lebenswelt. Kolonizacja ta odbywa się zwykle przy wykorzystaniu dwóch mediów: władzy i pieniądza np. świat życia menadżerów jest skolonizowany przez pieniądz i pozycję. Zbyt posunięta kolonizacja zagraża integracji społecznej, gdyż społeczeństwo należy integrować w oparciu o Lebenswelt. Zbyt posunięta kolonizacja dla Habermasa jawi się jako patologia nowoczesnej cywilizacji.

4. Podważanie integracji społecznej łączy się z pojawieniem kryzysu. O kryzysie można mówić dopiero wtedy, kiedy członkowie danego społeczeństwa doświadczają zmian strukturalnych, a swoją tożsamość społeczną odczuwają jako zagrożoną. Kryzys zatem najczęściej stwierdzany jest przez członków społeczeństwa i przybiera formę dezintegracji. Habermas wymienia cztery możliwe tendencje kryzysowe:

a) kryzys ekonomiczny - rodzaj kryzysu systemowego, który powstaje w systemach ekonomicznych; pojawia się wtedy, kiedy podsystem ekonomiczny nie może zapewnić produktywności wystarczającej do zaspokojenia ludzkich potrzeb np. kryzys finansów państwowych, trwała inflacja itp.

b) kryzys racjonalności - rodzaj kryzysu systemowego, najczęściej dotyczy funkcjonowania systemu politycznego, istnieje wtedy, gdy podsystem polityczno-administarcyjny nie jest w stanie wytworzyć wystarczającej liczby decyzji instrumentalnych.

c) kryzys uprawomocnienia - rodzaj kryzysu systemowego, powstaje wtedy, gdy aktorzy odmawiają podsystemowi politycznemu prawa do podejmowania decyzji; kończy się lojalność mas czyli kryzys ten wiąże się z motywacją jednostki do uczestnictwa w życiu państwa np. poprzez aktywny udział w wyborach

d) kryzys motywacji - jest podłożem kryzysu uprawomocnienia ; istnieje wtedy, gdy aktorzy nie mogą używać symboli kulturowych do wytwarzania znaczenia wystarczającego do tego by czuć się zobowiązanym do pełnego uczestnictwa w życiu społecznym np. bierność wyborcza; kryzys motywacji odnosi się do socjokulturowych tendencji kryzysowych

5. Podstawowym zatem pojęciem jest tu pojęcie komunikacji, dzięki niej możliwa jest integracja społeczna, utrzymanie porządku społecznego oraz dalsze trwanie społeczeństwa. Wynikiem działań komunikacyjnych jest min postęp technologiczny.

Teoria racjonalnego wyboru

1. Teoria racjonalnego wyboru w znacznej mierze opiera się na teorii wymiany; jej głównymi przedstawicielami są J. Coleman i M. Hechter. Teoria racjonalnego wyboru jest orientacją o charakterze wielopoziomowym, co oznacza, że dotyczy ona zarówno mikrostruktur jak i makrostruktur. Teoria ta koncentruje się na wyjaśnianiu i przewidywaniu działań aktorów społecznych, zarówno tych o charakterze indywidualnym jak i zbiorowym np. przedsiębiorstw czy partii politycznych.

2. Podstawowymi pojęciami teorii racjonalnego wyboru są pojęcia działania oraz racjonalności. Działanie zostało zdefiniowane już przez M. Webera i oznacza ono ludzkie zachowanie zorientowane na cel; z działań zbudowane są trwalsze struktury np. władza, instytucje, organizacje. Racjonalność odnosi się do maksymalizacji korzyści i minimalizacji kosztów.

2.1 Aktorzy - zarówno indywidualni jak i zbiorowi - działają, a ich działania uwarunkowane są pewnymi świadomymi celami i zamiarami. Za każdym razem dokonują oni kalkulacji konsekwencji potencjalnych decyzji i na tej podstawie wybierają najlepszą z nich. Podstawowym założeniem jest tu zatem racjonalność aktorów, którzy dążą do określonych celów i podejmują działania prowadzące w danych warunkach do optymalnych wyników: maksymalizacji korzyści i minimalizacji kosztów. Racjonalny aktor wybiera spośród możliwych sposobów postępowania taki, który najmniejszym nakładem kosztów doprowadzi go do celu. Koszty to nakłady np. cena jaką płacę za usługę, inne dobra z których rezygnuję decydując się na ten a nie inny zakup oraz pewne inne uciążliwości jak czas, który poświęcam, wysiłek itd.

2.2 Racjonalna kalkulacja obejmuje: koszty, korzyści oraz użyteczność działania (aktor powinien podjąć takie działanie, którego skutki przyniosłyby mu największą oczekiwaną użyteczność, to aktor musi oszacować prawdopodobne skutki i w tym celu gromadzi optymalne informacje). Do transakcji dochodzi, kiedy bilans korzyści i kosztów jest pozytywny.

2.3 Na racjonalne wybory aktora (indywidualnego oraz zbiorowego) wpływ mają: organizacje i instytucje oraz normy. Organizacje i instytucje wyznaczają strukturę, wewnątrz której dokonywane są wybory oraz w znaczny sposób wpływają na indywidualne orientacje aktorów na przykład media wpływają na preferencje a zatem i działania. To, jakie działanie w danych warunkach jest racjonalne zależy także od obowiązujących w norm społecznych. Coleman zwraca przy tym uwagę, że normy konstruowane są przez samych aktorów (konstruowaniu norm sprzyja wzajemna zależność aktorów w procesie produkcji dobra zbiorowego, które dostarcza aktorom korzyści oraz min. duża liczba tzw. „pasażerów na gapę”). Ponad to na decyzje i działania aktorów ma wpływ także władza, jaką grupa ma nad swoimi członkami. Władza ta powiązana jest z poziomem uzależnienia jednostek od grupy w dostępie do dóbr i wynagrodzeń. Zależność ta rośnie gdy: a) nie ma innych źródeł wynagrodzeń; b) istnieje brak informacji o ewentualnych, alternatywnych źródłach wynagrodzeń; c) koszty opuszczenia grupy są wysokie oraz d) silne są więzi osobiste między członkami grupy. Zatem aktorzy kalkulując i dokonując wyboru, muszą uwzględnić instytucjonalne ograniczenia możliwych sposobów postępowania: obowiązujące prawa, normy, zwyczaje, reguły gry.

2. 4. Teoria racjonalnego wyboru zwraca także uwagę na to, że aktorzy działając w celu zaspokojenia indywidualnych interesów, czasem działają na niekorzyść innych (szkodzą interesom, które dzielą z innymi - problem dóbr publicznych). Jest to zjawisko tzw. „pasażera na gapę”. Gapowicz uczestniczy w konsumpcji dóbr publicznych bez ponoszenia kosztów związanych z ich wytwarzaniem - czyli gapowiczem jest osoba, która nie składa się na dobra publiczne, ale czerpie z ich istnienia korzyści. Istnieje tu analogia do „jazdy na gapę” w autobusie - jeżeli w podobny sposób postąpi znaczna część pasażerów przewoźnika czeka bankructwo. Zatem istotą porządku społecznego jest tu konstruowanie takich struktur społecznych, które umożliwiałyby wytwarzanie i konsumpcję dóbr, ograniczając przy tym zjawisko „pasażera na gapę”.

3. Szczególnym rodzajem dobra wspólnego jest kapitał społeczny. Tu nie stanowi on prywatnej własności konkretnej osoby, ale jest szczególnym atrybutem struktury społecznej. Kapitałem społecznym są relacje międzyludzkie, które kształtują oczekiwania, zobowiązania, zaufanie występujące w określonym środowisku społecznym.

4. Wynikiem racjonalnych wyborów są struktury społeczne, decyzje zbiorowe, działania zbiorowe. Należy przy tym pamiętać, że aktorzy kierują się interesem własnym, ale są zaangażowani w podejmowanie działań zbiorowych.

Teoria strukturacji Anthony Giddens'a

1. Teoria strukturacji stanowi trzon społecznej teorii A. Giddensa. W myśl teorii strukturacji działające jednostki i struktury nawzajem na siebie wpływają. Teoria ta zatem opisuje istotę wzajemnych relacji między strukturą a tzw. agency czyli zdolnością do wykonywania przedsięwzięć, możliwością i wolą działania. Proces strukturacji definiowany jest jako proces wytwarzania się, reprodukowania i wykorzystywania struktur w działaniach członków społeczeństwa, co oznacza, że struktura społeczna jest wykorzystywana przez aktywne podmioty działające. Do najistotniejszych pojęć teorii strukturacji należą kolejno: pojęcie działania, struktury, systemu, dualności struktury.

2. Działania społeczne. Działania społeczne są podstawowym elementem życia społecznego. Przez nie dokonuje się ciągła reprodukcja społeczeństwa, podtrzymywana jest jego ciągłość i wprowadzana zmiana społeczna. Wg. Giddensa „działanie jest to wywoływanie zdarzeń, których sprawcą jest podmiot, w tym sensie, że w każdym momencie swej czynności mógłby postąpić inaczej”. Oznacza to, że wszystko ci się dzieje, dzieje się w wyniku interwencji jednostki; interwencji zamierzonej bądź niezamierzonej. Wiąże się to z tym, iż posiadana przez jednostkę wiedza, którą stosuje uczestnicząc w codziennych sytuacjach i interakcjach społecznych, nie obejmuje wszystkich sytuacji, w których aktor może się znaleźć. Wszystkie działania mają, więc charakter kontekstualny, co oznacza, że należy je interpretować w kontekstach, w jakich zachodzą. Stąd podział działań na: a) działania zamierzone (czyn, którego sprawca wie lub sądzi, że uzyska określony rezultat i z wiedzy tej korzysta) oraz b) działania niezamierzone. W działaniu niezbędna jest ludzka zdolność do refleksyjności/racjonalizacji (ludzie traktują swoje działania poważanie, przywiązują do nich wagę, zwracają uwagę na warunki działania) oraz kontrolowania/monitorowania działań. Na monitorowanie mają wpływ dwa poziomy świadomości: a) świadomość dyskursywna - zdolność do racjonalizowania, uzasadniania tego, co się robi, wyraża się ona w dialogu, dyskusji oraz b) świadomość praktyczna - zasób wykorzystywanej wiedzy, wyraża się min. w interpretowaniu działań innych.; tu mieszczą się min. nieuświadomione motywy np. potrzeba wspólnoty ( w działaniu istotny jest bowiem motyw, który dostarcza planów i wiąże się z chęcią podjęcia działania. Większość codziennego postępowania nie jest jednak bezpośrednio motywowana).

3. Działania możliwe jest dzięki strukturze, która jest warunkiem wstępnym każdego działania. Struktura to powtarzalnie zorganizowany zbiór reguł i zasobów. A) Reguły - to część „mądrości” aktorów, która umożliwia określane działania; to procedury (nieformalne i niezapisane), które aktorzy rozumieją i wykorzystują w różnych okolicznościach; są one stosowane w konwersacjach, rytuałach interakcyjnych i codziennych rutynowych działaniach. B) Zasoby - to pewne materialne wyposażenie, które związane jest ze zdolnością do wykonywania przedsięwzięć; to rodzaj udogodnień, które służą aktorom w ich działaniach. Zasoby można mobilizować (w ten sposób generują one władzę), co daje możliwość oddziaływania na rzeczywistość. Jednostki mają do dyspozycji następujące rodzaje reguł i zasobów: a) reguły normatywne - specyficzne uprawnienia i zobowiązania obowiązujące w danym kontekście; b) reguły interpretacyjne - zasoby wiedzy, schematy interpretacyjne, wiedza uznana za oczywistą w danym kontekście; c) zasoby alokacyjne - wykorzystywanie właściwości materialnych; d) zasoby autorytetu - organizacyjna zdolność do kontrolowania i nadawania kierunku wzorom interakcji. Reguły i zasoby są ze sobą powiązane, a aktorzy posługują się nimi do tworzenia, podtrzymywania bądź przekształcania różnych relacji. Reguły i zasoby są dołączane do interakcji za pomocą trzech rodzajów tzw. przekształceń: a) legitymizacji - dotyczy reguł normatywnych; służy potwierdzaniu norm, co pozwala aktorom utwierdzić się w konformizmie lub nonkonformizmie; b) sygnifikacja - dotyczy reguł interpretacyjnych, służy tworzeniu i posługiwaniu się schematami interpretacyjnymi, które umożliwiają aktorom wzajemne komunikowanie się; c) dominacja - dotyczy zasobów alokacyjnych i autorytetu; służy wytwarzaniu władzy umożliwiającej jednym aktorom kontrolowanie innych. Podsumowując, struktura społeczna to konfiguracja, forma wielokierunkowych stosunków społecznych, niezależnie od tego, między kim występują i czego dotyczą. Na strukturę składają się reguły i zasoby, które jednostki wykorzystują w różnych relacjach i interakcjach, rozciągających się w czasie i przestrzeni. Struktura ma tu zatem charakter elastyczny, gdyż jest częścią działań aktorów.

4. Struktura społeczna uwikłana jest w system społeczny. Na system składają się reprodukowane stosunki między aktorami lub zbiorowościami (regularne praktyki społeczne). Dla funkcjonowania systemu istotny jest fakt przekształcenia reguł i zasobów w sankcje, władzę i komunikację. Władza, sankcje i środki komunikacji są wzajemnie powiązane, co oznacza, że władzę na przykład można sprawować jedynie przez komunikację i wprowadzanie sankcji. W systemach obecne są też instytucje. Instytucje są utrwalonymi i rozprzestrzenionymi systemami interakcji społecznych. Giddens wymienia następujące typy instytucji: a) instytucje porządku symbolicznego - w ich tworzeniu i odtwarzaniu biorą udział kolejno: reguły interpretacyjne (sygnifikacja), reguły normatywne (legitymizacja) oraz zasoby alokacyjne i autorytetu (dominacja); b) instytucje ekonomiczne - zasoby alokacyjne (dominacja); reguły interpretacyjne (sygnifikacja) oraz reguły normatywne (legitymizacja); c) instytucje polityczne - zasoby autorytetu (dominacja), reguły interpretacyjne (sygnifikacja); reguły normatywne (legitymizacja); d) instytucje prawne - reguły normatywne (legitymizacja), zasoby autorytetu i alokacyjne (dominacja), reguły interpretacyjne (sygnifikacja). Te cztery typy instytucji są czynnikiem sprzyjającym podtrzymaniu porządku społecznego. Porządek społeczny jest możliwy poprzez proces strukturacji i ma on charakter dynamiczny, co wiąże się z przebiegającymi w czasie i przestrzeni interakcjami.

5. Strukturacja ukazuje dualność struktury. Dualność struktury oznacza, że struktury tworzą ramy, w których przebiegają ludzkie działania i w tym sensie wpływają na ich przebieg i je determinują. Z jednej strony tworzą bariery ( np. w życiu codziennym zdajemy sobie sprawę z różnych ograniczeń strukturalnych - muszę być dziś obecny w pracy; nasze dążenia, marzenia napotykają różne przeszkody); z drugiej strony wspomagają i stymulują do działania - działające podmioty czynią użytek ze struktury, wykorzystując jej właściwości. Struktury są warunkiem wstępnym każdego działania i jednocześnie są przekształcane przez działające podmioty. Strukturacja, sugerująca dynamiczność wszelkich form społecznych, to zatem proces wytwarzania się, reprodukowania i wykorzystywania struktur w działaniach członków społeczeństwa.

Przykład: zmiana modelu rodziny na model partnerski, gdzie dwóch małżonków pracuje i zajmuje się wychowaniem potomstwa; zmiana zasobów (jest ich coraz mniej), pociągnęła za sobą zmianę reguł - żona musi podjąć pracę, gdyż odpowiedni poziom życia mogą zapewnić dwa źródła dochodów, zmiany w hierarchii wartości społecznych, otwierające kobietom drogę do kariery zawodowej.

Teoria wymiany

1. Głównymi przedstawicielami teorii wymiany są Peter Blau i George Homans oraz Richard Emmerson. Teoria ta czerpie z innych nauk szczególnie z ekonomii, psychologii behawiorystycznej oraz antropologii kulturowej (B. Malinowski). Teorie wymiany to orientacje teoretyczne, które próbują wyjaśnić obserwowalne ludzkie zachowania i co za tym idzie różne zjawiska społeczne w kategoriach wymiany dóbr i wartości. Teoria wymiany traktuje życie społeczne jako proces handlu i negocjacji, a interakcja społeczna definiowana jest jako seria wymian. Zatem teoria wymiany to teoria interakcji społecznej jako sekwencji wymian, które łączą się z pewnymi kosztami i mogą przynosić pewne zyski.

2. Podstawowym pojęciem teorii wymiany jest pojęcie wymiany. Wymiana to dobrowolne działania jednostek motywowanych oczekiwaniem wzajemności ze strony innych. Wymieniamy coś w każdej interakcji; wymianie podlegają zarówno towary i dobra ekonomiczne jak i wartości np. kiedy radząc coś przyjacielowi wymieniam swoja wiedzę na uznanie i prestiż. Oznacza to, że zachowania społeczne są wymianą dóbr zarówno o charakterze materialnym jak i niematerialnych takich jak symbole aprobaty, uznania czy prestiżu. Wymiana społeczna nie obejmuje działań wymuszonych przemocą fizyczną lub wynikających z uwewnętrznionych norm jak np. lęk przed Bogiem.

Kolejne istotne pojęcia to:

bodziec - sygnał płynący ze środowiska, na który organizm odpowiada działaniem;

działanie - zachowanie nakierowane na osiąganie nagród i unikanie kar;

nagroda - kreślone gratyfikacje; sposoby zaspokajania potrzeb;

kara - umiejętność bodźca do wyrządzenia krzywdy, zaszkodzenia lub zablokowania możliwości zaspokojenia potrzeb

2.1 W wymianie ogromną rolę odgrywa wzajemność (mówi się o tzw. zasadzie wzajemności). Wzajemność to obopólnie warunkowana wymiana dóbr pomiędzy dwiema lub więcej jednostkami; obowiązuje tu założenie, że normy społeczne wymagają by za przysługę zrewanżować się przysługą. Wzajemność oznacza, że każda ze stron ma zobowiązania wobec drugiej. Wzajemność traktowana jest jako podstawowa norma życia społecznego; ważny kierunkowskaz interakcji społecznej.

2.2. Oprócz transakcji wzajemnościowych teoria wymiany zakłada też istnienie transakcji jednostronnych. Stałe świadczenie jednostronnych usług jest źródłem władzy, ponieważ obejmuje tych, którzy nie mogą odwzajemnić się w ten sam sposób.

3. Proces wymiany powoduje utrwalenie interakcji, powstawanie struktury społecznej oraz zróżnicowanie władzy i statusu. Oznacza to, że odgrywa ona istotną rolę w utrzymaniu porządku społecznego - stabilność systemu społecznego jest częściowo uzależniona od wzajemności wymiany.

4. Ludzie angażują się w wymianę społeczną, ponieważ postrzegają możliwość uzyskania określonych korzyści (nagród). 4 podstawowe klasy nagród to: pieniądze, akceptacja społeczna, szacunek, uległość (związana ze stosunkami władzy). Najmniejszą wartość mają zwykle pieniądze, największą zaś uległość. W celu uzyskania korzyści jednostki próbują wywierać wzajemne wrażenia, manipulują obrazem swojej osobowości, aby w ten sposób przekonać partnerów, że posiadają cenne przedmioty, które są im potrzebne.

4.1 Procesy wymiany łączą się z ponoszeniem pewnych kosztów oraz uzyskaniem pewnych nagród. Jednostki (aktorzy) działają tu racjonalnie, co oznacza, że po dokonaniu kalkulacji chętniej podejmują działania, w których prawdopodobieństwo uzyskania nagrody jest większe, czyli im większe prawdopodobieństwo odniesienia sukcesu tym częściej jednostka podejmie działania. Przy podejmowaniu działań wystąpić może tzw. zjawisko deprywacji - nasycenia. Występuje ono wtedy, kiedy w przeszłości jednostka zbyt często otrzymywała określoną korzyść - wówczas staje się ona mniej wartościowa. Istotne znaczenie w procesach wymiany ma też tzw. sprawiedliwość dystrybutywna, która zakłada, że jednostki, które ponoszą większe koszty podejmując określone działanie powinni otrzymywać wyższe nagrody.

4.2 Do najważniejszych zasad wymiany zaliczamy następujące zasady: a) racjonalności - zakłada, że częstotliwość i wartość nagród maja istotny wpływ na podejmowanie określonych działań; b) wzajemności - odnosi się do obopólnych obowiązków partnerów interakcji; c) sprawiedliwości - odnosi się do regulacji związanych z proporcją nagród i kosztów w określonej relacji wymiany; d) użyteczności krańcowej - związana jest z założeniem, że wartość nagrody i co za tym idzie gotowość do podjęcia określonego działania zmniejsza się wraz ze zdobyciem takiej nagrody w przeszłości; e) nierównowagi - odnosi się do założenia, że jednostki angażują się zwykle w kilka relacji wymiany, co oznacza, że równowaga i stabilizacja jednej relacji może wywoływać brak równowagi innych.

4.3 Podstawowe twierdzenia dot. wymiany:

1. Twierdzenie o sukcesie - im częściej działanie danej jednostki jest nagradzane, tym bardziej jest prawdopodobne podjęcie przez nią takiego samego działania w przyszłości.

2. Twierdzenie o bodźcu - jeżeli w przeszłości wystąpienie określonego bodźca lub zespołu bodźców było okolicznością, w której działanie jednostki zostało nagrodzone to im bardziej aktualny bodziec podobny jest do tych, które występowały w przeszłości, tym bardziej prawdopodobne jest, że jednostka podejmie to lub podobne działanie.

3. Twierdzenie o wartości - im bardziej działanie jest dla jednostki wartościowe, tym bardziej prawdopodobne jest, że będzie ona podejmowała to działanie.

4. Twierdzenie o deprywacji-nasyceniu - im częściej w niedawnej przeszłości jednostka otrzymywała określoną nagrodę tym mniej wartościowa staje się dla niej każda następna podobna nagrody.

5. Twierdzenie o frustracji-agresji - jeżeli działanie jednostki nie doprowadza do otrzymania oczekiwanej nagrody lub jednostka ta otrzymała karę, której się nie spodziewała, zareaguje gniewem, a w gniewie rezultaty zachowania agresywnego będą miały wartość nagradzającą.

5. Każda sytuacja wymiany musi być jakoś uprawomocniona. Legitymizują ją pewne wartości. Zaliczamy do nich: a)wartości partykularystyczne, odnoszące się do tożsamości i solidarności grupowej; b) uniwersalistyczne - określają jakie dążenia i cele są powszechnie cenione w obrębie danej zbiorowości; c) legitymizujące - związane są z rozszerzaniem zakresu kontroli społecznej, usprawiedliwiają nieuchronność kontroli i władzy; d) opozycyjne - wzmacniają konflikt, wytwarzając ruch opozycyjny. Te cztery typy wartości powiązane są z czterema, wyróżnionymi przez Blau'a wymiarami struktury społecznej: integracją (wartości partykularystyczne), różnicowaniem (uniwersalistyczne), organizacją (legitymizujące), opozycją (opozycyjne). Warto pamiętać również, że im bardziej pośrednie i złożone są procesy wymiany, tym większe znaczenie mają normy regulujące zobowiązania oraz wartości pośredniczące w transakcjach społecznych.

6. Emersona sformułował pojęcie sieci wymiany i tym samym zwrócił uwagę, że teorii wymiany nie należy stosować tylko do diad (dwóch obiektów); interesowała go wymiana zarówno pomiędzy jednostkami jak i aktorami zbiorowymi. W ten sposób połączył on teorię wymiany z analizą sieci.

Analiza sieci odnosi się ogólnie do sieci kontaktów jest więc ona mapą relacji pomiędzy poszczególnymi osobami odwzorowującą sposób w jaki są one powiązane przez różnorodne relacje społeczne począwszy od przypadkowych znajomości po więzy rodzinne. Teoria sieci społecznych przedstawia relacje społeczne przy pomocy punktów i połączeń. Punktami są poszczególne osoby funkcjonujące w sieci, natomiast połączenia to relacje pomiędzy osobami. Pomiędzy osobami może być wiele typów połączeń w zależności od powiązań będących przedmiotem badań. W najprostszej formie sieć społeczna jest mapą wszystkich mających znaczenie powiązań pomiędzy osobami, które są przedmiotem badań. Stąd min. Pojęcie networking które oznacza świadome procesy wymiany informacji, zasobów, wzajemnego poparcia i możliwości, prowadzonym przy pomocy wzajemnie korzystnych kontaktów.

Sieci wymiany opierają się na pojęciu stosowania władzy, zależności i równoważenia. Podstawową dynamikę stosunku wymiany można opisać jako władzę powiązaną z zależnością aktora B od aktora A ze względu na pewne wartościowe zasoby. Im bardziej jednostki zależne są od siebie, tym bardziej jest prawdopodobne, że stworzą relacje zależności w grupie. Stosunek między A i B osiąga równowagę, wtedy gdy zależność B od A staje się równa zależności A od B. Emmerson sformułował cały szereg tzw. teorematów; swego rodzaju twierdzeń nt. stosunków wymiany. Przykładowo jeden z nich mówi:

Teoremat 4. Im większa jest zależność B od A ze względu na nagrody w obrębie stosunków wymiany pomiędzy A i B tym większa jest władza A nad B i tym bardziej niezrównoważone są stosunki pomiędzy A i B.

6. Teoria ta wykorzystywana jest do badania relacji przejściowych, jak również związków trwalszych takich jak: małżeństwo.

Socjobiologia i psychologia ewolucyjna

1. Socjobiologia zajmuje się badaniem biologicznych podstaw zachowań społecznych wszystkich organizmów żywych, w tym człowieka. Socjobiologia wywodzi się bezpośrednio z nauk biologicznych i ma związki z takimi teoriami jak ewolucjonizm, neodarwinizm oraz genetyka populacyjna. W ramach studiów nad społecznościami ludzkimi sojobiologia jest ściśle związana z psychologią ewolucyjną. Psychologia ewolucyjna to jeden z najnowszych obszarów badań psychologii tłumaczący ludzkie zachowania jako wynik ewolucji biologicznej i kulturowej, zakładający, że część ludzkich zachowań jest dziedziczna genetycznie. Sama nazwa socjobiologia została ukuta w latach 70 XX wieku przez Edwarda Wilson'a, zaś do jej przedstawicieli w naukach społecznych zalicza się min. Pierr'a Van den Berghe oraz Richard'a Alexander.

2. U podstaw wszelkich analiz socjobiologicznych leży założenie, że człowiek jest jednym z wielu gatunków zwierzęcych, a wzory zachowań nie są wyuczone i nabyte w procesie socjalizacji, lecz są dziedziczne - są zakodowane w materiale genetycznym. W każdej populacji istnieje zróżnicowana pula genów, która wyznacza cechy anatomiczne, fizjologiczne i behawioralne osobników. Osobnicy, w wyniku doboru naturalnego, przekazują swoje geny potomstwu. Pula genów ulega, zatem zmianie, a wraz z tym zmieniają się cechy i sposoby zachowania osobników. Zatem ludzkie zachowania zdeterminowane są przez geny. Taki genetyczny determinizm ludzkich zachowań prezentują też: Pierr Van den Berghe oraz Richard Alexander.

2.1 Richard Alexander twierdził, że najważniejszą siłą napędową procesu ewolucji jest dobór naturalny. Rezultatem zachodzącego wciąż procesu ewolucji są wszelkie cechy człowieka, zaś tym co charakteryzuje człowieka i zarazem odróżnia go od innych gatunków zwierzęcych są skomplikowane mechanizmy psychiczne, wykształcone w toku ewolucji. Istotne znaczenie ma tu tzw. ludzka psyche czyli świadomość i związane z nią wszelkie zdolności umysłowe człowieka, które umożliwiają przewidywanie przyszłości społecznej i manipulowanie nią zgodnie z własnymi interesami, wśród których najistotniejsze są: przetrwanie i integracja społeczna; poszukiwanie partnerów, prokreacja i posiadanie potomstwa; współpraca z innymi osobnikami i co za tym idzie praktyka interakcji społecznych. Praktyka interakcji społecznych, z którymi wiążą się takie czynności jak współpraca i współzawodnictwo wpływa na powstanie wzajemnych zależności społecznych. Istnienie wzajemnych zależności wiąże się z grupowym życiem ludzi. Ponad to ludzie dzięki swym przymiotom umysłowym dominują ekologiczne, co jest także cechą odróżniającą ich od innych gatunków.

2.2 Pierr Van den Berghe także postulował idee, że człowiek to jeden z wielu gatunków biologicznych. Jest to gatunek, który ewoluował w sobie właściwy sposób, wykształcając tym samym imponującą różnorodność radzenia sobie ze środowiskiem (zdolności adaptacyjne). W procesie ewolucji ( w wyniku doboru naturalnego) nastąpiło uspołecznienie człowieka. Wpływ na to miały trzy mechanizmy (mechanizmy kształtujące życie społeczne): a) dobór krewniaczy; b) zasada wzajemności; c) przymus. Najstarszym mechanizmem uspołecznienia jest dobór krewniaczy. Działa on na poziomie genetycznym i odpowiedzialny jest za „altruizm” czy „nepotyzm” wobec krewnych, który uzależniony jest od ilości materiału genetycznego podzielanego wobec krewnych. Drugim mechanizmem uspołecznienia jest zasada wzajemności, która powstaje wówczas, gdy jednostki zaczynają się wzajemnie skupiać, tworząc więzi wzajemności także poza grupami krewnych. Wzajemność to mechanizm kooperacji. Trzecim mechanizmem uspołecznienia jest przymus. Związany jest on z mobilizacją władzy, która pozwala pewnym organizmom zdominować inne; dotyczy, zatem terytorialnych terytorialnych hierarchicznych wzorów dominacji i pozwala na ukształtowanie rozmiarów i skali organizacji ludzkiej np. państwa czy klasy.

3. Podsumowując; socjobiologia i psychologia ewolucyjna, ujmują człowieka, jako jeden z gatunków, który ewoluował i na którego zachowania najistotniejszy wpływ mają procesy dziedziczenia genów. Oznacza to, że w naturalny sposób ewoluowały nie tylko ludzkie ciała fizyczne, ale i zachowania. W analizie zachowań ludzkich najistotniejszą rolę przypisuje się tu dziedziczeniu; a wszelkie aspekty zachowania rozpatruje się pod katem ich wartości dla przeżycia osobnika i przekazania genów następnemu pokoleniu.

Teorie feministyczne

1. Feminizm ogólnie to ruch społeczno-polityczny, którego celem jest walka o pełne równouprawnienie kobiet. Feminizm rozwijał się w postaci dwóch fal: pierwsza z nich to przełom XIX i XX wieku i obejmuje okres aktywności ruchu amerykańskich i angielskich sufrażystek; druga fala natomiast rozpoczęła się z końcem lat 60 XX wieku i objęła ruch wyzwolenia kobiet w USA, Wielkiej Brytanii i Niemczech. Feminizm ostro krytykuje twierdzenia o podstawach podziału pracy ze względu na płeć. Według zwolenników feminizmu żadne cechy biologiczne nie stoją na przeszkodzie wykonywania przez kobiety jakiegokolwiek zawodu. Przeszkodą są natomiast wynikające z socjalizacji i wychowania oczekiwania, że kobiety powinny pełnić takie a nie inne role. Ruch feministyczny dał początek nowym teoriom tzw. teoriom feministycznym. Celem teorii feministycznych jest wyjaśnianie przyczyn nierówności związanych z płcią kulturową i wskazanie dróg jej przezwyciężania. Teorie feministyczne znacznie różnią się miedzy sobą, gdyż źródeł nierówności związanych z płcią doszukują się w różnych zjawiskach i procesach społecznych.Rodzaje feminizmu: a) feminizm liberalny - postuluje równe możliwości uczestnictwa kobiet i mężczyzn we wszystkich obszarach życia społecznego; a źródeł nierówności upatruje w istnieniu barier prawnych, barier instytucjonalnych i procesów socjalizacji, które przekazywały sztywny podział ról na kobiece i męskie oraz związane z tym odmienne predyspozycje i wzory zachowań; b) feminizm socjalistyczny - wg. Tej teorii źródłem nierówności jest nierówny podział władzy oraz wyzysk siły roboczej kobiet zarówno na rynku pracy jak i w gospodarstwie domowym; c) feminizm radykalny - źródłem nierówności w myśl tej teorii jest patriarchalna struktura społeczna, która oznacza męską dominację - ten typ struktury wytwarza segregację i odmienność doświadczeń i predyspozycji kobiet.

2. Podstawowym pojęciem jest tu pojęcie płci kulturowej (gender), która odzwierciedla się w podstawowych formach podziałów społecznych. Stąd główne założenie teorii feministycznych sprowadza się do stwierdzeń, że a) płeć kulturowa jest podstawowym czynnikiem warunkującym społeczne stosunki i zachowania oraz b) podział płci kulturowej w społeczeństwie kształtuje doświadczenia i perspektywy każdej płci, stąd doświadczenia kobiet różnią się od doświadczeń mężczyzn. Teorie feministyczne propagują postulat, że istnienie kulturalnych tożsamości płciowych, zakodowanych jako rodzaj męski i rodzaj żeński, nie musi oznaczać, że płeć kulturowa jest najważniejszą zmienną determinującą zachowanie społeczne. Rozwój teorii feministycznych przyczynił się do powstania tzw. gender studies. Przedmiotem zainteresowania studiów gender jest sposób, w jaki fenomen płci funkcjonuje w nauce, sztuce, praktyce społecznej itd. W ramach tych studiów w latach 90 XX wieku pojawiła się tzw. teoria queer czyli teoria odmienności, której głównym zadaniem jest krytyka binarnie pojmowanego świata, który oparty jest na restrykcyjnych normach i wynikających z nich zwalczających się opozycjach. W tym świecie np. męskość jest zawsze przeciwieństwem kobiecości. Queer bada/opisuje sposób istnienia normy, jej historyczną zmienność, wpływ jaki wywiera na jednostkę.

3. Wśród przedstawicielek teorii feminizmu znajdują się min.: Ann Oakley, Nancy Chodorow, Jessie Bernard, Dorothy E. Smith. Oakley jako jedna z pierwszych postulowała by socjolodzy uznali znaczenie płci kulturowej jako kryterium zróżnicowania i stratyfikacji społecznej. Natomiast Smith zaproponowała zmodyfikowanie dotychczasowych - standardowych metod badawczych: feministyczna metodologia zakłada wykorzystanie: technik wizualnych, triangulacji, analizy tekstów, badań o charakterze jakościowym.

Modernizacja; globalizacja, teoria systemu światowego

1. Proces modernizacji to proces kulturowy, ekonomiczny i społeczny, odnoszący się do przemian społeczeństwa w społeczeństwo przemysłowe i nowoczesne. Pojęcie nowoczesności w socjologii wiąże się ze strukturą organizacji społecznej i życia społecznego i łączy się z uprzemysłowieniem. Zmiany związane z procesem modernizacji zachodzą pod wpływem rozwoju techniki; modernizacja zmienia psychologię zachowań jednostek.

2. Podstawowa definicja globalizacji, głosi, że jest to „zbiór procesów, które czynią świat społeczny jednym”. Zatem globalizację określać można jako jeden z procesów zacieśniania światowych więzi i współzależności społecznych. Oznacza to, że jednostki w coraz większym stopniu żyją w jednym świecie. Jednostki, grupy i narody są coraz bardziej od siebie uzależnione. Na wzrost globalizacji ma wpływ wiele różnych czynników. Najistotniejsze to: rozwój nowoczesnych technologii komputerowych i telekomunikacyjnych; przepływ informacji; wzrost zależności finansowych, politycznych, kulturowych; pojawienie się nowych form organizacji ekonomicznych, politycznych, kulturowych - istnienie ponadnarodowych korporacji, ; integracja gospodarki światowej. Istotne konsekwencje (efekty) globalizacji to min. uniformizacja świata; homogenizacja kultur; zmiany w życiu codziennym;

3. Teoria systemu światowego została sformułowana przez Immanuela Wallernsteina. Koncepcja ta odnosi się do badania relacji między krajami rozwiniętymi i rozwijającymi się i ukazuje jednocześnie system zależności istniejący pomiędzy poszczególnymi grupami narodowymi. Wg. Wallernsteina współczesny świat pomimo swego zróżnicowania jest w istocie jednym wielkim systemem złożonym, podobnie jak organizm z wielu różnych elementów. Podstawowym pojęciem tej koncepcji jest zatem pojęcie systemu. System wg. Wallernsteina ma swoją spójność, strukturę i zawsze działa w określonych granicach, które mogą ulegać modyfikacji wraz z upływem czasu. Stąd też można wyróżnić trzy podstawowe stadia rozwoju systemów: a) mini systemy - dominujące w okresie gospodarki łowiecko-zbierackiej, charakteryzujące się homogeniczną kulturą ; pełnym wewnętrznym podziałem pracy oraz nieznaczną wielkością; b) imperia światowe - oparte na silnej władzy politycznej, z dominacją gospodarki rolnej oraz zangażowaniem w wojny i podboje oraz c) system światowy - uformowany wraz z pojawieniem się systemu kapitalistycznego, cechą charakterystyczną tego etapu jest coraz mniejsze uzależnienie ekonomii od decyzji organów państwowych. W ramach systemu światowego pojawia się pojęcie światowej gospodarki, która jest gospodarką kapitalistyczną, stąd też wszelkie procesy gospodarcze sprowadzają się do kapitalistycznej gospodarki światowej, co oznacza, że wszelkie zmiany ekonomiczne powinny być analizowane w kontekście całej gospodarki światowej.W obrębie systemu światowego funkcjonują państwa o zróżnicowanych możliwościach gospodarczych. Dzieje się tak ponieważ system świat opiera się na podziale pracy i związanej z nim ekonomią, której dystrybucja w całym systemie świat nie jest równomierna. W konsekwencji świat ulega hierarchicznemu rozwarstwieniu i w obrębie współczesnego systemu świat możemy wyróżnić trzy podstawowe elementy: a) światowe centrum (rdzeń) - najbardziej rozwinięte państwa gospodarki rynkowej np. USA, kraje Europy Zachodniej czy Japonia; b)semi peryferia (półperyferia) - kraje postkomunistyczne (mogą eksploatować i same mogą być eksploatowane) oraz c) peryferia - państwa Trzeciego Świata.

Postmodernizm

1. Teorie postmodernistyczne zaczęły rozwijać się w drugiej połowie wieku XX. Samo słowo postmodernizm jest dość trudne do zdefiniowania; przez niektórych określany jest on jako „klimat opinii”, zaś inni definiują go jako zespół faktów i pewien stan świadomości. Ogólnie postmodernizm ( inaczej ponowoczesność) to prąd myślowy zaprzeczający istnieniu prawidłowości historycznych i społecznych, które dałyby się ująć w określone prawa oraz akcentujący opozycję nowoczesności do ponowoczesności. W świecie postmodernizmu nic nie jest do niczego przypisane w sposób ostateczny i nic i nikt nie ma nigdy swojego stałego miejsca. Obraz czasów współczesnych to obraz „przestrzeni chaosu i chronicznej nieokreśloności”. Postmodernistyczna diagnoza dotyczy stanu świadomości, stanu społeczeństwa oraz stanu kultury. Diagnozy takiej dokonali miedzy innymi: Jean Baudrillard oraz Zygmunt Bauman.

2. Jean Baudillard jest przedstawicielem tzw. postmodernizmu kulturowego i w swej koncepcji kładzie on nacisk przede wszystkim na ogromną rolę środków masowego przekazu i reklamy we współczesnym świecie. Baudillard dokonał podziału historii na trzy epoki: epokę przednowoczesną, w której dominowały treści symboliczne; epokę nowoczesną; w której dominowała produkcja materialna oraz epokę ponowoczesną, w której dominuje znak, symulacja i złudzenie. Istotą życia w epoce postmodernizmu jest zatem iluzoryczność. Dzieje się tak głównie za sprawą nowoczesnych mediów i reklamy, które tworzą tzw. hiperrzeczywistość, gdzie obraz, spektakl, wizja czy gra znaków wypierają realne doznania i doświadczenia. Oznacza to, że medialne symulacje stają się dla ludzi bardziej realne niż rzeczywistość. W świecie tym ludzkie potrzeby nie są rzeczywiste, lecz są potrzebami wykreowanymi; życie społeczne zorganizowane jest zaś wokół konsumpcji i demonstrowania towarów, co przynosi konsumentom status społeczny, prestiż i pozwala budować własną tożsamość. Przedstawicielem postmodernizmu kulturowego jest także Zygmunt Bauman, propagator idei postnowoczesnośći; który twierdzi miedzy innymi, że współczesne społeczeństwo to przede wszystkim społeczeństwo konsumpcyjne. Na jego integrację i utrzymanie w nim porządku mają wpływ dwa mechanizmy: represji, opartej na czasem skrajnych regulacjach normatywnych i penetracji sfery „prywatnej” oraz na uwodzeniu „konsumentów” min. poprzez stwarzanie potrzeb. W społeczeństwie tym ludzie to konsumenci, którzy nie potrafią żyć bez dostrajania się do rynku.

3. Postmoderniści krytykują ideę dziejów jako logicznej całości, która dokądś zmierza i niesie postęp i tym samym opisują zupełnie nową jakość społeczną, czyli społeczeństwo ponowoczesne. Społeczeństwo to zdominowane jest przez nowoczesne środki masowego przekazu, poprzez które następuje nabywanie nowych idei i wartości. Pojawia się tu implozja tradycyjnych hierarchii społecznych - klasowych, ekonomicznych, rasowych, seksualnych; a dominujące hasła to: elastyczność, różnorodność, zróżnicowanie, mobilność, komunikacja, decentralizacja, internacjonalizacja. Społeczeństwo ponowoczesne cechuje zatem: konsumpcjonizm; obieg informacji i dostęp do nich; mobilność i elastyczność zawodowa; mobilność przestrzenna; pluralizm kulturowy; kryzys tożsamości; wzrost roli środków masowego przekazu.

29

---