WYBRANE POJĘCIA Z OKULISTYKI Okulistyka Okulistyka (z łacińskiego oculus = oko) lub oftalmologia (z greckiego ophtalmos = oko) jest to dział medycyny zajmujący się rozpoznawaniem i leczeniem chorób narządu wzroku. Układ wzrokowy Widzenie jest złożonym procesem fizyczno-psychicznym, który składa się z trzech etapów: przyjęcia (wychwycenia) bodźca, jego przewodzenia oraz zebrania i poznania go. Warunki te spełnia zbudowany i funkcjonujący prawidłowo układ wzrokowy. Układ ten składa się z umiejscowionej w oczodole gałki ocznej, która odbiera wrażenia wzrokowe, przekazując je poprzez drogi wzrokowe do korowych ośrodków wzrokowych mózgu. W nich to odbierane są i przetwarzane impulsy, a następnie przesyłane do dalszych ośrodków mózgowych, tak aby ustrój nasz zareagował odpowiednią czynnością na bodziec wzrokowy. Oczami odbieramy około 80% wszystkich informacji o otoczeniu i aż 10% kory mózgowej zaangażowanej jest w interpretację tych informacji. Oczodół Gałka oczna, wraz z narządami dodatkowymi, znajduje się w kostnej jamie, zwanej oczodołem. Głębokość oczodołu wynosi 45 mm, objętość 30 cm^3, z czego gałka oczna zajmuje zaledwie 1/4 przestrzeni. Resztę zajmują: gruczoł łzowy, umiejscowiony w górno-zewnętrznej części oczodołu i wydzielający łzy do sklepienia górnego spojówki, sześć mięśni zewnętrznych oka, nerwy oraz naczynia krwionośne. Pozostałą część wypełnia tłuszcz oczodołu, który odgrywa znaczną rolę w amortyzacji oka. Szczyt oczodołu łączy się z jamą czaszki poprzez dwa otwory: kanał wzrokowy, z przebiegającym w nim nerwem wzrokowym wraz z tętnicą oczną, oraz szczelinę oczodołową górną. Przez tę szczelinę do oczodołu wchodzą wszystkie nerwy czaszkowe unerwiające m. in. gałkę oczną. <<< Powrót Powieki i aparat łzowy Powieki zamykają przedni otwór oczodołu, chroniąc gałkę oczną przed wysychaniem i urazami. Ruch powiek rozprowadza płyn łzowy po powierzchni rogówki i spojówki, zapewniając oku stałe nawilżanie. Na brzegach powieki górnej i dolnej znajduje się około100-150 rzęs, do ich mieszków uchodzą gruczoły łojowe Zeissa i gruczoły rzęskowe (potowe) Molla. Rusztowanie powiek stanowią tarczki, zbudowane ze zbitej tkanki łącznej, wygięte odpowiednio do krzywizny gałki ocznej. W tarczkach usadowione są gruczoły tarczkowe Meiboma z ujściem przy tylnej krawędzi powieki. W pobliżu kąta przyśrodkowego (od strony nosa) obu powiek, na ich tylnej krawędzi, znajdują się punkty łzowe (górny i dolny), stanowiące początek kanalików łzowych, przez które odprowadzane są łzy do woreczka łzowego i następnie do nosa. Powiekami poruszają zasadniczo dwa mięśnie: biegnący ze szczytu oczodołu do górnego brzegu tarczki dźwigacz powieki górnej z mięśniami tarczkowymi górnym i dolnym, które unoszą powiekę, oraz rozległy, leżący pod skórą powiek mięsień okrężny oka, który zamyka powiekę. <<< Powrót Spojówka Spojówka (worek spojówkowy) jest cienką, delikatną błoną śluzową, która wyściela tylną powierzchnię obu powiek. Przechodzi ona następnie na gałkę oczną aż do rogówki, tworząc przy przejściu fałdy, zwane załamkami górnym i dolnym. Spojówka jest ściśle zrośnięta z podłożem tylko w jej części tarczkowej, w załamkach posiada fałdy, a na powierzchni gałkowej jest lekko przesuwalna. Daje to możliwość swobodnych ruchów gałki ocznej. Słabe unerwienie czuciowe spojówki pozwala na jej dotykanie i usuwanie niektórych ciał obcych z jej powierzchni bez stosowania kropli znieczulających (w przeciwieństwie do silnie unerwionej rogówki). <<< Powrót Mięśnie poruszające gałką oczną Gałkę oczną porusza sześć mięśni zewnętrznych oka. Cztery mięśnie proste: górny, dolny, wewnętrzny i zewnętrzny, których tylne przyczepy znajdują się daleko za gałką oczną w szczycie oczodołu w tzw. pierścieniu ścięgnistym. Natomiast przednie przyczepy są przymocowane do gałki ocznej w odległości przeciętnie 7 mm od rąbka, w położeniu zgodnym z ustawieniem wskazówki zegara kolejno na godzinie 12, 3, 6, 9. Odmienny i bardziej złożony jest przebieg mięśni skośnych, które warunkują odpowiednie ruchy oczu. I tak mięsień skośny górny, przebiegający przez tzw. bloczek kieruje gałkę oczną ku dołowi, odwodzi ją (na zewnątrz) i skręca do wewnątrz (ku nosowi). Mięsień skośny dolny obraca gałkę ku górze, na zewnątrz, a skręca ku skroni. Prawidłowe ruchy oczu oraz równoległe ich ustawienie uwarunkowane jest odpowiednim ich unerwieniem i ukrwieniem. Nawet przy niewielkiej niedomodze mięśniowej oczy ustawiają się w zezie i może nastąpić dwojenie obrazu. <<< Powrót Budowa gałki ocznej Gałka oczna ma postać prawie kulistą, o przeciętnym wymiarze osi przednio-tylnej 25 mm, osi poziomej 23 mm, objętości 6,5 cm^3 i masie 7 g. Zbudowana jest z trzech błon (Ryc.7-1): zewnętrznej błony włóknistej (twardówka i rogówka), środkowej naczyniowej (tęczówka, ciało rzęskowe, naczyniówka) oraz wewnętrznej czuciowej (siatkówka). Ryc.7-1 Schemat budowy oka Zewnętrzną włóknistą błonę stanowi biała, nieprzejrzysta, zbita tkanka oka, zwana twardówką (potocznie nazywana "białkiem oka"), która w swej części przedniej staje się przezroczysta i nosi nazwę rogówki. Pod twardówką od strony wewnętrznej oka znajduje się błona naczyniowa oka (dawniej zwana jagodówką), którą możemy podzielić na trzy części. Część przednią, widoczną przez rogówkę i dochodzącą do jej rąbka, nazywamy tęczówką. Ma ona różne zabarwienie i świadczy o kolorze oczu. Druga część, już niewidoczna gołym okiem, bo schowana pod twardówką, to ciało rzęskowe, oraz trzeci, tylny odcinek to naczyniówka. Siatkówka, najbardziej wewnętrzna błona oka, wyściela jedynie naczyniówkę. <<< Powrót Rogówka Rogówka ma kształt wycinka kuli i przypomina szkiełko zegarkowe wprawione w twardówkę; średnica pozioma rogówki wynosi 12 mm, pionowa 11 mm. Rogówka jest najcieńsza w centru i jej grubość wynosi 0,6 mm, natomiast obwodowo przy rąbku około 1 mm. Część centralna rogówki, o średnicy 4 mm, jest bardzo regularna i kulista, i nazywa się częścią optyczną. Rogówka zbudowana jest z pięciu warstw: nabłonka, blaszki granicznej przedniej (błona Bowmana), istoty właściwej (miąższu), blaszki granicznej tylnej (błony Descemeta) oraz najgłębiej położonego śródbłonka. Dzięki swoistej budowie rogówka w warunkach fizjologicznych jest przezroczysta, nie posiada naczyń krwionośnych, a odżywianie jej odbywa się z naczyń rąbka rogówki, z płynu komory przedniej oraz częściowo z łez. Rogówka jest bardzo silnie unerwiona czuciowo, dlatego też reaguje natychmiast bólem i łzawieniem na dotyk czy ciała obce, które znajdują się na jej powierzchni. Poza funkcją ochronną, rogówka bierze udział w załamywaniu promieni świetlnych. Stanowi więc ona główną część układu optycznego oka, a siła łamiąca rogówki wynosi 42 dioptrie. Wadliwa łamliwość rogówki jest główną przyczyną tzw. wady refrakcji, którą trzeba wyrównywać szkłami okularowymi. <<< Powrót Twardówka Twardówka tworzy sztywną, nieprzezroczystą, białą zewnętrzną ścianę gałki ocznej. W części tylnej, w miejscu gdzie twardówka przechodzi w pochewkę nerwu wzrokowego, grubość jej jest największa i wynosi 1,3 mm. W części przedniej jest najcieńsza i jej grubość równa się 0,3 mm. Jest ona słabo unaczyniona i mało czuła. <<< Powrót Tęczówka Tęczówka na swojej powierzchni jest nierówna, posiada liczne promieniste zagłębienia (krypty) oraz okrężne bruzdy. W zależności od ilości barwnika tęczówka może mieć kolor szary, jasnoniebieski, zielonkawy lub brązowy. W środku tęczówki znajduje się czarny, okrągły otwór - źrenica. Szerokość źrenicy jest niezależna od naszej woli i zmienia się odruchowo pod wpływem rozmaitych bodźców, przede wszystkim w wyniku zmian natężenia światła. Zwężona źrenica pod wpływem światła chroni oko przed nadmiernym olśnieniem. Zwężenie źrenicy w przypadkach wady refrakcji zmniejsza kręgi rozproszenia, co poprawia w pewnym stopniu wyrazistość widzianego obrazu. <<< Powrót Ciało rzęskowe Ciało rzęskowe to silnie unaczyniony twór zbudowany głównie z mięśni gładkich, otaczający pierścieniowato obszar leżący za tęczówką, o szerokości 8 mm. Do jego wyrostków rzęskowych przyczepiają się więzadełka Zinna, na których zawieszona jest soczewka. W zależności od skurczu lub rozkurczu mięśnia rzęskowego, soczewka zmienia swój kształt (akomoduje), co pozwala dostosować układ optyczny oka do różnych odległości. W nabłonku wyrostków rzęskowych produkowana jest bardzo ważna dla oka ciecz wodnista, regulująca przez swój stały przepływ odpowiednie ciśnienie oczne. <<< Powrót Naczyniówka Naczyniówka leżąca pomiędzy twardówką a siatkówką składa się z gęstej sieci naczyń krwionośnych o różnej średnicy, rozdzielonych niewielką ilością tkanki łącznej oraz komórek barwnikowych i włókien elastycznych. Głównym zadaniem naczyniówki jest odżywianie zewnętrznych warstw siatkówki. <<< Powrót Siatkówka Siatkówka to najbardziej wewnętrzna błona gałki ocznej, przylegająca mocniej do naczyniówki tylko w okolicy nerwu wzrokowego oraz z przodu przy ciele rzęskowym. W pozostałych miejscach przyłożona jest lekko do podłoża, przyciskana od wnętrza oka przez ciało szkliste; od zewnątrz łączy się z naczyniówką. Budowa histologiczna siatkówki jest bardzo złożona, jej grubość wynosi 0,15 - 0,18 mm i składa się z dziesięciu warstw. Podczas badania dna oka specjalnym wziernikiem (oftalmoskopem) widać różowo-czerwone zabarwienie siatkówki. W obrębie tzw. bieguna tylnego oka znajduje się dołek środkowy, leżący w obszarze plamki (żółtej), czyli małej, beznaczyniowej przestrzeni siatkówki. Dołek środkowy jest małym zagłębieniem w plamce przystosowanym do najostrzejszego widzenia. Drugim ważnym elementem dna oka jest tarcza nerwu wzrokowego, leżąca 2 mm od plamki w kierunku nosowym. Jest to skupisko przede wszystkim komórek nerwowych biegnących z siatkówki, które, zbierając się na tarczy, tworzą nerw wzrokowy. Nerw wychodzi z oczodołu przez kanał nerwu wzrokowego i, krzyżując część swych włókien, dociera do mózgu. Tarczę nerwu wzrokowego widzi się jako różowo-żółtawy krążek, o średnicy 1,5 mm, z centrum którego wychodzą naczynia tętnicze siatkówki, a wchodzą naczynia żylne. W siatkówce odbywa się szereg skomplikowanych procesów fizycznych i biochemicznych, przetwarzających bodziec świetlny na bodziec nerwowy, który przesyłany jest dalej do korowych ośrodków wzroku. Najważniejsze w tym procesie są składniki światłoczułe zajmujące zewnętrzną warstwę siatkówki - 7 mln czopków i 130 mln pręcików. Pręciki znajdują się głównie na obwodzie siatkówki, a w miarę zbliżania się do plamki wzrasta liczba czopków tak, że w obrębie dołka środkowego znajdują się tylko same czopki. Czynnością czopków jest widzenie kształtu i barw przedmiotów w jasnym oświetleniu, zaś czynnością pręcików jest przystosowanie oka do słabych oświetleń i rozróżnianie zarysów przedmiotów. Tak więc widzenie plamkowe pozwala na dokładne rozpoznanie szczegółów, kształtu i barwy, zaś widzenie obwodem siatkówki daje nam orientację w przestrzeni. Siatkówka ma połączenia nerwowe z całym układem mięśniowo-szkieletowym, pozwala to na odruchową reakcję ustroju pod wpływem bodźca wzrokowego, np. uchylenie się przed spadającym na nas przedmiotem, zwężenie źrenicy pod wpływem olśnienia i odwrócenie głowy od źródła światła z zamknięciem powiek. <<< Powrót Ciało szkliste Ciało szkliste wypełnia centralną część oka pomiędzy soczewką a siatkówką i stanowi 2/3 objętości gałki ocznej. Jest to przezroczysta, galaretowata substancja w 99% skłądająca się z wody, pozbawiona nerwów oraz naczyń krwionośnych. Rola ciała szklistego polega na utrzymaniu kształtu oka; ciało szkliste bierze też udział w załamywaniu promieni świetlnych oraz amortyzuje wstrząsy i ruchy; odgrywa też ważną rolę w regulacji ciśnienia wewnątrzgałkowego. Z wiekiem następuje zwyrodnienie ciała szklistego, a związane z tym zmiany fizykochemiczne powodują u wielu osób spostrzeganie jaśniejszych lub ciemniejszych tworów, tzw. muszek latających. Także z wiekiem ciało szkliste obkurcza się i może odłączyć się od tylnego bieguna oka. Zwyrodnienie włókienkowe i tworzenie się pustych jam występuje u 34% ludzi pomiędzy 10 a 40 rokiem życia, odłączenie tylne ciała szklistego pojawia się u 6% ludzipo 50 roku życia, natomiast między 60 a 70 rokiem życia aż u 65% pacjentów. <<< Powrót Soczewka W części przedniej oka, pomiędzy tęczówką a ciałem szklistym, znajduje się soczewka. Jest to przezroczysty, dwuwypukły twór, silnie załamujący światło. Najbardziej zewnętrzną częścią soczewki jest jej włóknista torebka, wewnątrz której umieszczona jest jej miękka część korowa oraz twardsze, powstające po 20 roku życia, jądro. Z wiekiem jądro twardnieje, staje się większe i zabarwia się stopniowo na kolor żółto-brunatny. W związku z tym zmienia się współczynnik załamywania światła (może powstać tzw. krótkowzroczność soczewkowa) oraz pojawiają się trudności w rozpoznawaniu niektórych barw (starsi ludzie słabo rozpoznają kolor niebieski, widząc jakby przez żółty filtr). Soczewka zawieszona jest na więzadełkach biegnących promieniście od jej torebki do okrężnie leżącego ciała rzęskowego. Dzięki takiemu zawieszeniu, w zależności od stanu napięcia obwódki rzęskowej - regulowanego przez mięśnie ciała rzęskowego - zmienia sie kształt soczewki na bardziej płaski lub wypukły. Zjawisko to nazywamy akomodacją lub nastawnością. Jest to więc zdolność przystosowywania się układu optycznego oka do ostrego widzenia z różnych odległości. Z wiekiem czynność ta ze względu na stwardnienie soczewki znacznie maleje. Przykładowo, w wieku 5 lat wielkość akomodacji wynosi aż 20 dioptrii, w wieku 20 lat spada do 10 dioptrii, a w wieku 70 lat równa jest zeru. Dlatego też starsi ludzie muszą uzupełniać ten brak akomodacji noszeniem szkieł plusowych do patrzenia z bliska. <<< Powrót Komory oka Przednia komora oka jest to przestrzeń ograniczona tylną powierzchnią rogówki, przednią powierzchnią torebki soczewki razem z przednią powierzchnią tęczówki. Tylna komora oka znajduje się za tęczówką, pomiędzy boczną częścią soczewki a ciałem rzęskowym. Obie komory wypełnione są cieczą wodnistą, produkowaną przez ciało rzęskowe. Wytworzona ciecz zbiera się najpierw w komorze tylnej, następnie szczeliną między soczewką a tęczówką i dalej przez źrenicę przedostaje się do komory przedniej. Z komory przedniej częściowo jest wchłaniana przez tęczówkę, a reszta odpływa przez tzw. kąt przesączania, znajdujący się pomiędzy obwodową częścią rogówki a tęczówką. Tam też płyn komory przedniej uchodzi do tzw. żył wodnych, aby ostatecznie dotrzeć do splotów żylnych twardówkowo-nadtwardówkowych, opuszczających oko. Krążenie cieczy wodnej, a więc i prawidłowa budowa komory przedniej i tylnej ma ogromne znaczenie w regulacji ciśnienia śródocznego. <<< Powrót Refrakcja Gałkę oczną można porównać do aparatu fotograficznego, gdzie obiektywem jest układ łamiący (optyczny) oka, a błoną, na której powstają obrazy, jest siatkówka. Zdolność i siła (określana w dioptriach) załamywania promieni świetlnych przez układ optyczny oka nazywa się łamliwością lub refrakcją. Wiązka promieni wpadająca do oka i dążąca do siatkówki musi przejść przez cały układ optyczny oka (rogówka, komora przednia, soczewka i ciało szkliste) i na poszczególnych jego elementach ulega załamywaniu. W układzie tym rogówka najsilniej załamuje światło i na nią przypada 2/3 mocy optycznej. Drugim ważnym elementem jest soczewka, która w spoczynku ma 1/3 mocy optycznej. Reszta ośrodków optycznych oka nie ma tak istotnego znaczenia w refrakcji oka. <<< Powrót Wada refrakcji Jest to wada wzroku nie pozwalająca promieniom świetlnym na skupianie się w pojedynczym ognisku na siatkówce. Do wad wzroku zalicza się krótkowzroczność, dalekowzroczność z ich odmianą astygmatyzmem. Wady refrakcji ocenia się wykonując skiaskopię lub autorefraktometrię (komputerową). <<< Powrót Ryc.7-2 Miarowość (emmetropia). Oko prawidłowe   Miarowość (emmetropia) Prawidłowe załamywanie światła w oku nazywa się miarowością. Promienie równoległe wpadają do oka i po załamaniu przez układ optyczny ogniskują się na siatkówce (Ryc.7-2). Tylko w takim przypadku obraz będzie ostro i wyraźnie widziany przez człowieka. <<< Powrót Dno oka Jest to tylny odcinek gałki ocznej widziany wziernikiem (oftalmoskopem). <<< Powrót Plama ślepa (Plama Mariotte'a) Jest to pusta przestrzeń w polu widzenia, spowodowana tym, że na niewielkim obszarze siatkówki nie występują elementy percepcyjne (czopki i pręciki). Odpowiada to tarczy nerwu wzrokowego (skupieniu włóknien nerwowych w obrębie siatkówki). Gdy promienie świetlne zogniskują się na plamce ślepej, występuje niewidzenie małego wycinka z pola widzenia. Jest to zjawisko normalne. <<< Powrót Wkraplanie leku do oczu Jest to zabieg polegający na podawaniu 2 kropel (kropli ocznych) do worka spojówkowego. Po odciągnięciu dolnej powieki - pacjent w tym momencie powinien skierować oczy w górę - wpuszcza się krople na spojówkę powieki dolnej lub dolną część spojówki gałkowej. <<< Powrót Opracowano na podstawie: dr n. med. Urszula Kozak-Tuleta Wybrane pojęcia z okulistyki "Encyklopedia Badań Medycznych" Wydawnictwo Medyczne MAKmed, Gdańsk 1996

Krótkowzroczność (myopia)

Ryc.7-3 Krótkowzroczność (myopia). Linia kropkowana - bieg promieni po ustawieniu szkła okularowego przed okiem

Jeśli gałka oczna jest duża (tak zwykle bywa u krótkowidzów) lub, w przypadku normalnej wielkości, zbyt duża jest refrakcja, biegnące równolegle promienie po załamaniu przez układ optyczny ogniskują się przed siatkówką (Ryc.7-3). Na siatkówce nie powstaje więc obraz ostrego punktu, lecz krążek rozproszenia. Przed oko krótkowidza, aby zogniskować promienie na siatkówce, należy założyć szkło rozpraszające (minusowe). Krótkowidz dobrze widzi z bliska i nie potrzebuje szkieł korekcyjnych. Patrząc daleko, widzi nieostro i w przeciwieństwie do dalekowidza nie może tego wyrównać akomodacją. Mruży więc oczy, żeby ostrzej widzieć, "obcinając" sobie przez to kręgi rozproszenia na siatkówce. Stąd pochodzi nazwa krótkowzroczności (z greckiego myopia = mrużyć).

<<< Powrót

Nadwzroczność (hypermetropia)

Ryc.7-4 Nadwzroczność (hypermetropia). Linia kropkowana - bieg promieni po ustawieniu szkła okularowego przed okiem

Jeśli gałka oczna jest zbyt mała lub refrakcja jest za mała, promienie równoległe po załamaniu ogniskują się poza siatkówką, a na siatkówce powstaje nieostry krążek rozproszenia (ryc. 7-4). Przed oko dalekowidza należy założyć szkło skupiające (plusowe). Dalekowidz źle widzi zarówno z daleka, jak i z bliska. Żeby dobrze widzieć daleko musi silnie akomodować, co jest możliwe tylko u młodych osób (nadwzroczność utajona). Z wiekiem zdolność akomodacji maleje i wadę można wyrównać już tylko szkłami okularowymi.

<<< Powrót

Astygmatyzm

Astygmatyzm (niezborność) to wada wzroku polegająca na tym, że wpadająca do oka wiązka promieni po załamaniu nie łączy się w jednym punkcie, lecz przechodzi przez dwie linie ogniskowe, które leżą w dwóch prostopadłych do siebie płaszczyznach. Czyli obraz punktu w ognisku w osi poziomej jest punktem, natomiast pionowo daje rozproszoną, nieostrą wiązkę stanowiącą linię. Najczęściej przyczyną niezborności jest nieprawidłowa krzywizna rogówki, np. w osi 0 o rogówka łamie z siłą +1,0 dioptrii (D), a w osi 90°+3,0 D. Zapisuje się wówczas szkła cylindryczne, które w jednej osi są obojętne (nie załamują promieni), a w osi prostopadłej do niej załamują promienie o różnej sile.

<<< Powrót

Starczowzroczność

Starczowzroczność (presbyopia) jest to proces fizjologiczny polegający na utracie zdolności akomodacji oka w późniejszych latach życia. Stopniowo oddala się tzw. punkt bliży wzrokowej, co objawia się coraz to dalszym odsuwaniem od oczu czytanego tekstu. Do wyrównania starczowzroczności stosuje się odpowiednie do wieku szkła plusowe.

wiek
40 - 45
45 - 50
50 - 55
55 - 60

szkła w dioptriach
od +1,0 do +1,5
od +1,5 do +2,0
od +2,0 do +2,5
od +2,5 do +3,0

<<< Powrót

Zaćma (katarakta)

Jest to zmętnienie soczewki. Zaćmę ocenia się w oparciu o badanie przedniego odcinka oka w lampie szczelinowej, "prześwietlanie" oka wziernikiem (oftalmoskopem) i badanie ostrości wzroku.

<<< Powrót

Jaskra

Jaskra jest to choroba spowodowana przeważnie utrudnieniami odpływu cieczy wodnej i zwykle powodująca wzrost ciśnienia wewnątrzgałkowego (śródocznego). Jakra może doprowadzić do zaniku tarczy nerwu wzrokowego, czasem pomimo prawidłowego ciśnienia ocznego. Rozpoznanie i przebieg choroby ocenia w oparciu o badanie ciśnienia ocznego, ostrości wzroku, pola widzenia, gonioskopii oraz badanie przedniego i tylnego odcinka oka.

<<< Powrót

Zez

Jest to odchylenie gałek ocznych od prawidłowego, równoległego patrzenia. W warunkach prawidłowych jedno i drugie oko patrzą równocześnie (fiksują) na oglądany przedmiot, a osie widzenia podczas patrzenia w dal ustawione są równolegle. Oczy fiksują ten przedmiot plamkami (plamkami żółtymi). W zezie dany przedmiot fiksuje tylko jedno oko, drugie natomiast odchyla się w innym kierunku (zezuje). Nauka, która zajmuje się badaniem i leczeniem zeza nazywa się strabologią (z greckiego strabós, z łacińskiego strabismus = zez).
Metody badania zeza zostały omówione szczegółowo w dalszej części rozdziału.

<<< Powrót

Oczopląs

Jest to mimowolny, szybki ruch gałki ocznej.

<<< Powrót

Opracowano na podstawie: dr n. med. Urszula Kozak-Tuleta Wybrane pojęcia z okulistyki "Encyklopedia Badań Medycznych" Wydawnictwo Medyczne MAKmed, Gdańsk 1996

ANGIOGRAFIA FLUORESCEINOWA
Badanie nazywane jest również: FLUOROANGIOGRAFIA

TEORETYCZNE I TECHNICZNE PODSTAWY BADANIA

Jest to kontrastowe badanie naczyń krwionośnych głównie dna oka, po wcześniejszym dożylnym podaniu barwnika - fluoresceiny. Wykonuje się seryjnie zdjęcia dna oka aparatem zaopatrzonym w odpowiednie filtry, umożliwiające oglądanie fluoryzującego barwnika w naczyniach krwionośnych.

CZEMU SŁUŻY BADANIE?

Badanie służy do oceny niektórych niewielkich zmian w naczyniach siatkówk i naczyniówki, pomaga diagnozować niektóre uszkodzenia plamki i różnicować silnie unaczynione zmiany nowotworowe. Wykazuje też obszary niedokrwienia siatkówki i naczyniówki oraz pozwala odróżnić miejsca świeżego zapalenia, obrzęku od starych zmian bliznowatych lub ognisk zwyrodnieniowych dna oka.

WSKAZANIA DO WYKONANIA BADANIA

 Choroby dna oka, w celu m.in. dokładniejszej oceny naczyń siatkówki i ich patologii (np. mikroaneuryzmatów), które nie zawsze dają się zobaczyć wziernikowo.

 Badanie poprzedzające laseroterapię lub fotokoagulację.

Badanie jest wykonywane na zlecenie lekarza okulisty

SPOSÓB PRZYGOTOWANIA DO BADANIA

Przed badaniem należy maksymalnie rozszerzyć źrenicę kroplami krótkodziałającymi (Neo- synefryna, Tropikamid). Aby nie wystąpiły nudności lub wymioty nie należy przed badaniem jeść obfitego posiłku.

BADANIA POPRZEDZAJĄCE
Badanie dna oka.

OPIS BADANIA

Pacjent siada przed retinofotem (aparatem do robienia zdjęć dna oka), opierając na podpórkach brodę i czoło. Głowa przez cały czas badania powinna być unieruchomiona, a pacjent powinien patrzeć na punkt wskazany przez lekarza. Badanemu podaje się do żyły łokciowej środek cieniujący (10 ml 5% fluoresceiny lub 5 ml 10% fluoresceiny bądź 2 ml 20% fluoresceiny); wprowadza się go bardzo szybko, aby otrzymać falę krwi z odpowiednim stężeniem barwnika. Od momentu podania wykonywana jest automatycznie seria zdjęć, przez pierwsze 2 minuty 2 - 3 zdjęcia w ciągu sekundy, następnie co sekundę, a po kolejnej chwili - co kilka sekund. Po 5 minutach wykonuje się zdjęcia co 30 min. Badanie kończy się po 1,5 - 2 godz. lub wcześniej, w zależności od celu badania. Wykonywaniu zdjęć towarzyszy błysk i trzask aparatu fotograficznego; trzeba o tym wiedzieć, aby uniknąć odruchowego poruszenia oka lub głowy. U małych dzieci ze względu na możliwość braku współpracy badanie wykonuje się rzadko.

Wynik badania przekazywany jest w formie opisu z dołączonymi niekiedy zdjęciami.

CZAS

Badanie trwa zwykle od 1 do 2 godzin

INFORMACJE, KTÓRE NALEŻY ZGŁOSIĆ WYKONUJĄCEMU BADANIE

Przed badaniem

 Skłonność do krwawień (skaza krwotoczna).

 Alergie (np. na niektóre leki). W czasie badania

 Wszelkie nagłe dolegliwości (np. dreszcze, nudności, osłabienie).

JAK NALEŻY ZACHOWYWAĆ SIĘ PO BADANIU?

Nie ma specjalnych zaleceń.
Po badaniu skóra, spojówki oka i śluzówki są żółte z powodu nagromadzenia się barwnika. Barwnik ten opuszcza organizm przez nerki, dlatego też przez jedną dobę mocz staje się intensywnie żółty. Fakt ten nie powinien niepokoić badanego. Po 36 godzinach od badania nie ma już śladu barwnika w krwiobiegu.

MOŻLIWE POWIKŁANIA PO BADANIU

Niekiedy podanie fluoresceiny może wywołać nudności i wymioty, jeśli badany był po obfitym posiłku. Wprowadzany dożylnie barwnik (sól sodowa fluoresceiny) jest dobrze tolerowany przez ustrój. Wyjątkowo mogą wystąpić poważne objawy uczuleniowe (wysypka, dreszcze, duszność, a nawet zapaść), wymagające natychmiastowego podania dożylnie innych leków. Niekiedy mogą wystąpić powikłania po podaniu leków rozszerzających źrenicę u pacjentów z niewykrytą jaskrą zamkniętego kąta przy prawidłowym ciśnieniu ocznym. W wyniku tego może nastąpić jatrogenny atak jaskry, objawiający się silnym bólem oka i niekiedy głowy oraz pogorszeniem widzenia; czasem mogą wystąpić nudności i wymioty; gałka oczna jest twarda z powodu wysokiego ciśnienia ocznego. Atak występuje najczęściej w kilka godzin po podaniu leków rozszerzających źrenicę. Należy jak najszybciej zgłosić się do lekarza okulisty celem przerwania ataku. W przeciwnym razie długotrwały atak może nawet zakończyć się ślepotą oka. Jeśli jest to niemożliwe natychmiast, można zażyć tabletkę Diuramidu (o ile nie ma przeciwwskazań do jego stosowania), wpuścić do oka lek zwężający źrenicę - Pilocarpinę 2% lub 4% i starać się jak najszybciej dotrzeć do okulisty.
Badanie może być powtarzane wielokrotnie. Wykonywane jest u pacjentów w każdym wieku, a także u kobiet ciężarnych.

<<< Powrót

Opracowano na podstawie: dr n. med. Urszula Kozak-Tuleta Angiografia fluoresceinowa

BADANIE CIŚNIENIA OCZNEGO
Badanie nazywane jest również: TONOMETRIA

TEORETYCZNE I TECHNICZNE PODSTAWY BADANIA

Ryc.7-5 Pomiar ciśnienia ocznego tonometrem (impresyjnym) Schiötza

Prawidłowe ciśnienie gałki ocznej (z greckiego tónus = napięcie) zależy od równowagi pomiędzy wytwarzaniem a odpływem cieczy wodnistej oka. Ciśnienia wewnątrzgałkowego nie można zbadać bezpośrednio, np. manometrem. Dlatego o ciśnieniu panującym w gałce ocznej wnioskuje się pośrednio- sprawdzając naprężenie lub napięcie gałki ocznej przez ucisk jej ściany z zewnątrz.
Pomiar ciśnienia wewnątrzgałkowego nosi nazwę tonometrii, a przyrządy do pomiaru to tonometry. Ciśnienie można mierzyć metodą impresyjną (wgłębiającą) lub aplanacyjną (spłaszczającą).
Działanie tonometru impresyjnego polega na odkształceniu się rogówki pod wpływem ucisku na nią metalowego trzpienia (o określonym ciężarze) połączonego ze skalą (Ryc.7-5). Gdy wewnątrz oka panuje wysokie ciśnienie, opór rogówki jest większy i trzpień niewiele ją odkształci. Natomiast przy niskim ciśnieniu, gdy oko jest miękkie, trzpień pod wpływem ciężaru odkształci bardziej rogówkę.
Tonometr aplanacyjny spłaszcza rogówkę pod wpływem określonej siły; mierzona jest wielkość spłaszczenia przy użytej stałej sile. Z kolei w tonometrze aplanacyjnym Goldmanna pole spłaszczenia rogówki jest stałe, a wysokość ciśnienia śródgałkowego określa siła użyta do spłaszczenia. Wszystkie pomiary ciśnienia śródgałkowego określa się w mmHg. Prawidłowe ciśnienie oczne nie powinno być wyższe niż 22 mmHg, ale istnieje duża indywidualna tolerancja podwyższonego ciśnienia wewnątrzgałkowego.

CZEMU SŁUŻY BADANIE?

Badanie służy określeniu ciśnienia ocznego. Podwyższenie ciśnienia ocznego powoduje groźną chorobę oka - jaskrę, mogącą doprowadzić nawet do ślepoty, jeśli nie jest leczona. Niskie napięcie gałki ocznej spotyka się m.in. w stanach zapalnych naczyniówki, w cukrzycy, po urazach, przy nieszczelnych ranach pooperacyjnych, w zaniku gałki ocznej itp.

WSKAZANIA DO WYKONANIA BADANIA

 Badanie kontrolne u osób po 40 roku życia, zwłaszcza z nadwzrocznością, kiedy gałki oczne są małe i predysponują do pojawienia się jaskry.

 W przypadkach występującego bólu głowy, bólu okolicy oczodołu lub oka (najlepiej w czasie trwania bólu!). Badanie należy powtórzyć kilkakrotnie, gdyż zwyżki ciśnienia mogą pojawiać się okresowo.

 Mierzenie ciśnienia ocznego wchodzi w skład prawie każdego badania okulistycznego, gdyż istnieje wiele chorób oczu, gdzie może wystąpić jaskra jako choroba wtórna.

Badanie jest wykonywane na zlecenie lekarza

SPOSÓB PRZYGOTOWANIA DO BADANIA

Wskazane jest, zwłaszcza przy tonometrii impresyjnej aby powieki, pozbawione były w zasadzie makijażu. Patrz dodatkowo "Sposób przygotowania do znieczulenia" w "Metody anestezjologiczne w badaniach diagnostycznych" w rozdziale "Metody znieczulania".
Badanie wykonuje się w znieczuleniu miejscowym.
Przy badaniu dzieci może zaistnieć konieczność znieczulenia ogólnego

BADANIA POPRZEDZAJĄCE

Nie ma bezwzględnej konieczności wykonywania wcześniej innych badań.

OPIS BADANIA

Mierzenie ciśnienia ocznego tonometrem impresyjnym
Oczy znieczula się kroplami (lignokainą, pantokainą, novesiną). Początkowo pacjent może odczuwać lekkie pieczenie oczu, ale potem zostaną one znieczulone na około 10 min. Pacjent badany jest w pozycji leżącej. Nie powinno być żadnego ucisku na szyję (np. przez zbyt ciasny kołnierzyk), gdyż ucisk na żyły jarzmowe może spowodować wzrost ciśnienia wewnątrzgałkowego. Wzrok badanego powinien być skierowany na wprost przed siebie - w tym celu należy patrzeć okiem nie badanym na palec swej ręki, odpowiednio ustawiony przez lekarza. Takie ustawienie oka umożliwia prostopadłe postawienie tonometru na środku rogówki. Nieprawidłowe ustawienie przyrządu powoduje fałszywy odczyt. Podczas ustawiania tonometru na oku, lekarz rozchyla powieki palcami, nie uciskając gałki ocznej (ryc. 7-5). Pacjent natomiast nie może zaciskać powiek, bo powoduje to wzrost ciśnienia wewnątrzgałkowego. Jest to najczęstsza przyczyna fałszywego pomiaru ciśnienia ocznego. Na skali tonometru odczytuje się pomiar w postaci ilości kresek podziałki, przeliczając je według specjalnej tabeli na mmHg, np. wartość zapisana 2/5,5 wskazuje, że wskazówka wychyliła się 2 kreski przy ciężarze trzpienia 5,5 g, co stanowi 29 mmHg. Zapisuje się to: Tonus oculi dextri (T.o.d.) = 29 mmHg.

Mierzenie ciśnienia ocznego tonometrem aplanacyjnym
Pacjent badany jest w pozycji siedzącej, po uprzednim znieczuleniu oka jak przy tonometrii impresyjnej, ale z dodatkiem barwnika - fluoresceiny. Pacjent siada przy lampie szczelinowej, w którą wmontowany jest tonometr. Następnie opiera głowę i czoło o podpórki, patrząc na wprost na specjalny wskaźnik. Oczy powinny być szeroko otwarte, w przeciwnym przypadku lekarz musi przytrzymać powieki palcami. Następnie lekarz zbliża głowicę tonometru do rogówki, a w chwili jej styku z rogówką powstaje okrężny menisk cienkiej warstwy płynu łzowego, fluoryzującego w niebieskim świetle. Lekarz odpowiednim pokrętłem tak dostosowuje siłę ucisku tonometru, aby zaobserwować właściwy obraz półokręgów, utworzonych z cienkiej warstwy płynu łzowego na uciskanej rogówce. Wynik pomiaru odczytuje się w mmHg. Patrz dodatkowo "Opis metod znieczulenia" w "Metody anestezjologiczne w badaniach diagnostycznych" w rozdziale "Metody znieczulania".

Wynik badania przekazywany jest w formie krótkiego opisu z podaniem wartości ciśnienia ocznego.

CZAS

Badanie trwa kilka minut

INFORMACJE, KTÓRE NALEŻY ZGŁOSIĆ WYKONUJĄCEMU BADANIE
Przed badaniem

 Uczulenie na lignokainę i inne leki znieczulające.

JAK NALEŻY ZACHOWYWAĆ SIĘ PO BADANIU?

Nie ma specjalnych zaleceń.
Patrz dodatkowo "Jak należy zachowywać się po znieczuleniu?" w "Metody anestezjologiczne w badaniach diagnostycznych" w rozdziale "Metody znieczulania".

MOŻLIWE POWIKŁANIA PO BADANIU

Powikłania po badaniu są nieznaczne i przejściowe. U niektórych osób może wystąpić uczulenie na środek znieczulający, w postaci swędzenia, zaczerwienienia oczu i obrzęku powiek już w kilka minut po znieczuleniu. Zwykle nie wymaga to leczenia. Przy przedłużającym się badaniu może wystąpić lekkie wysychanie rogówki, powodując przymglenie widzenia, które po krótkiej chwili samoistnie ustępuje. W przypadku niedostatecznego odkażenia tonometru, można przenieść na zdrowego pacjenta tzw. epidemiczne wirusowe zapalenie spojówek i rogówki. Aby uniknąć tego ostatniego powikłania wprowadzono tonometrię bezkontaktową, wykorzystując do spłaszczenia rogówki podmuch powietrza. Silny podmuch powietrza i rozprysk filmu łzowego powoduje u bardziej wrażliwych ludzi nieznaczny ból o różnym czasie trwania. Patrz dodatkowo "Możliwe powikłania po znieczuleniu" w "Metody anestezjologiczne w badaniach diagnostycznych" w rozdziale "Metody znieczulania".
Badanie może być powtarzane wielokrotnie. Wykonywane jest u pacjentów w każdym wieku, a także u kobiet ciężarnych.

<<< Powrót

Opracowano na podstawie: dr n. med. Urszula Kozak-Tuleta Badanie ciśnienia ocznego "Encyklopedia Badań Medycznych" Wydawnictwo Medyczne MAKmed, Gdańsk 1996

BADANIA ELEKTROFIZJOLOGICZNE W OKULISTYCE

Do badań tych zalicza się:

 Elektroretinografię (ERG),

 Elektrookulografię (EOG),

 Elektronystagmografię (ENG),

 Wywołane potencjały wzrokowe (BVER -Visually Evoked Response lub BVEP (Visually Evoked Potential),

 Elektromiografia (EMG).

Elektronystagmografia (ENG) jest metodą badania oczopląsu, głównie stosowaną w chorobach układu nerwowego i narządu równowagi (w neurologii lub otolaryngologii) i dlatego nie jest opisana poniżej.

TEORETYCZNE I TECHNICZNE PODSTAWY BADANIA

Badania elektrofizjologiczne polegają na obserwacji zmian prądów czynnościowych (potencjałów elektrycznych) powstających w obrębie gałki ocznej, mięśni ocznych i okolicy wzrokowej kory mózgowej.

Elektroretinografia (ERG)
Pod wpływem krótkiego bodźca świetlnego (błysku) w siatkówce powstaje czynnościowy potencjał elektryczny złożony z fazy szybkiej i wolnej. Ten potencjał czynnościowy zapisywany jest na wykresie w postaci linii krzywej.

Elektrookulografia (EOG)
EOG jest metodą rejestrującą zmiany potencjału podstawowego oka, świadczącego o czynności elektrycznej siatkówki.
Między rogówką a siatkówką znajduje się stała różnica potencjałów, przy czym rogówka ma potencjał dodatni, a siatkówka ujemny. Pod wpływem bodźca świetlnego potencjał podstawowy okresowo wzrasta. Jeśli po obu stronach gałki ocznej umieści się elektrody, to dodatni ładunek będzie miała elektroda po stronie rogówki, a przy ruchach gałki ocznej ładunek elektrody będzie się zmieniał.

Wywołane potencjały wzrokowe (VER, VEP)
Badanie VER jest jednym z rodzajów badania encefalograficznego. Jest to zapis zjawisk elektrycznych powstających w korze wzrokowej, w czasie krótkotrwałego pobudzenia siatkówki. Zjawisko to jest wynikiem procesów hamowania i pobudzania w licznych synapsach drogi wzrokowej.

Elektromiografia (EMG)
Badanie EMG jest rejestracją wyładowań elektrycznych powstających we włóknach mięśni oczu podczas ich skurczu.

CZEMU SŁUŻY BADANIE?

Elektroretinografia (ERG)
Badanie znajduje zastosowanie w określeniu stopnia zmian organicznych siatkówki, zwłaszcza w tzw. schorzeniach tapetoretinalnych (schorzenia siatkówki i nabłonka barwnikowego). Bardzo cenne wyniki daje wykonanie ERG u dzieci - jako metoda obiektywna - ale może być wykonywana najwcześniej po 1 miesiącu życia.
Elektrookulografia (EOG)
Badanie znajduje zastosowanie w określeniu stopnia zmian organicznych siatkówki. EOG jest uzupełnieniem ERG, wykazując większą czułość w niektórych chorobach plamki.
Wywołane potencjały wzrokowe (VER, VEP)
Badanie to różnicuje choroby siatkówki od chorób nerwu wzrokowego. Pozwala na rozpoznanie uszkodzenia nerwu wzrokowego w odcinku pozagałkowym, określenie zdolności widzenia u niemowląt i małych dzieci, ocenę czynności części nerwowej układu wzrokowego w oczach z nieprzejrzystymi ośrodkami optycznymi, a także umożliwia wykrywanie symulacji. Interpretacja zapisu VER możliwa jest dla schorzeń układu wzrokowego zlokalizowanego poza siodełkiem tureckim (po miejscu skrzyżowania nerwu wzrokowego). W przypadkach chorób nerwu wzrokowego badanie może pomóc w określeniu lokalizacji i miejsca uszkodzenia nerwu, jak i dostarczyć informacji prognostycznych.
Badanie wywołanych potencjałów wzrokowych VER połączonych z wynikami badania ERG i EOG pozwala ocenić w całości układ wzrokowy, poczynając od fotoreceptorów siatkówki (czopki i pręciki), poprzez wszystkie warstwy siatkówki i nerw wzrokowy, kończąc na ośrodkach wzrokowych i korze potylicznej.
Elektromiografia (EMG)
Określa uszkodzenie samego mięśnia w zakończeniach nerwowo-mięśniowych. EMG pozwala na obiektywne stwierdzenie porażenia, stopnia ewentualnego niedowładu, ustalenie charakteru uszkodzenia, ocenę współpracy obuocznej przy ruchach dowolnych i odruchowych.

WSKAZANIA DO WYKONANIA BADANIA
Elektroretinografia (ERG) i elekrookulografia (EOG)

 Diagnozowanie stopnia zmian organicznych siatkówki w chorobach tapetoretinalnych, np. zwyrodnienie barwnikowe siatkówki.

 Toksyczne uszkodzenie siatkówki.

 Inne choroby zwyrodnieniowe i naczyniowe siatkówki.
Wywołane potencjały wzrokowe (VER, VEP)
Trudności diagnostyczne w chorobach nerwu wzrokowego w których należy zróżnicować:

 Całkowity zanik nerwu wzrokowego lub jego pourazowe przecięcie;

 Zapalenie nerwu wzrokowego w odcinku wewnątrzgałkowym lub pozagałkowym;

 Częściowy zanik nerwu wzrokowego w jego toksycznych uszkodzeniach (polekowych, poalkoholowych, ponikotynowych itp);

 Różnicowanie obrzęku tarczy, spowodowanego wzmożonym ciśnieniem wewnątrzczaszkowym (np. z powodu guza), od wewnątrzgałkowego zapalenia nerwu - w obu tych chorobach obraz w oftalmoskopie jest bardzo podobny, a leczenie krańcowo różne;

 Po zabiegach chirurgicznych zmiejszających (odbarczających) ucisk na nerw wzrokowy (poprawa zapisu VER jest dobrą prognostycznie informacją, natomiast gdy zapis nie ulega poprawie mimo przejściowego polepszenia ostrości wzroku, rokowanie jest złe i wskazuje na rychły zanik nerwu wzrokowego).
Elektromiografia (EMG)

 Porażenia lub niedowłady mięśniowe, np. w zezie porażennym, spastycznym, nużliwości mięśniowej oka (myastenia gravis). Badanie to odgrywa większą rolę w neurologii niż w okulistyce.

Badania są wykonywane na zlecenie lekarza okulisty, neurologa i otorynolaryngologa

BADANIA POPRZEDZAJĄCE

Elektroretinografia (ERG), elekrookulografia (EOG) i wywołane potencjały wzrokowe (VER, VEP) Pełna ocena okulistyczna z badaniem ostrości wzroku, oftalmoskopią i badaniem pola widzenia. Elektromiografia (EMG) Badanie okulistyczne i neurologiczne.

SPOSÓB PRZYGOTOWANIA DO BADANIA

Elektroretinografia (ERG) i elekrookulografia (EOG)
Przygotowanie badanej osoby polega na pouczeniu jej o sposobie badania. Lekarz może zlecić pacjentowi wkraplanie kropel do oczu, które rozszerzą źrenice i porażą akomodację, celem uniknięcia zakłóceń zapisu ERG lub EOG, spowodowanym czynnością tęczówki i mięśnia rzęskowego. U małych dzieci badanie wykonuje się zazwyczaj w znieczuleniu ogólnym. Wywołane potencjały wzrokowe (VER, VEP) Nie ma specjalnych zaleceń.
Elektromiografia (EMG) Znieczulenie miejscowe oczu (kroplami).
Patrz dodatkowo "Sposób przygotowania do znieczulenia" w "Metody anestezjologiczne w badaniach diagnostycznych" w rozdziale "Metody znieczulania".

Badanie wykonuje się w znieczuleniu miejscowym. Przy badaniu dzieci może zaistnieć konieczność znieczulenia ogólnego

OPIS BADANIA

Elektroretinografia (ERG)
Badanie ERG przeprowadza się przy użyciu aparatu elektroencefalograficzngo, który składa się z elektrod, elektronicznego systemu wzmacniającego i integrującego odbierane sygnały, systemu rejestrującego oraz źródła światła. W czasie badania chory może leżeć lub siedzieć. Elektrodę czynną zakłada się na gałkę oczną po uprzednim jej znieczuleniu kroplami. Elektrodę obojętną umieszcza się na skórze otaczającej oko, np. na czole. Elektrody czynne zakładane na oko mogą być różnego typu: najczęściej używa się elektrody wtopionej w szkło nagałkowe bądź też wacika nawiniętego na srebrny drucik zakładanego do worka spojówkowego lub w kształcie pierścienia przykładanego wokół rogówki. źródłem bodźców świetlnych są fotostymulatory z regulowaną energią błysku za pomocą filtrów neutralnych. Czas pojedynczego błysku wynosi 1-2 milisek. Poza pojedynczymi błyskami stosuje się błyski podwójne i migoczące. Bodźce świetlne, w zależności od rodzaju badania, mogą mieć kolor biały, czerwony lub niebieski. Wykonuje się zapisy ERG przy adaptacji oka do światła (tzw. fotopowe) oraz po 30 minutowej adaptacji siatkówki do ciemności (tzw. skotopowe). Rejestracja wyników odbywa się zwykle metodą pisakową na odpowiednim papierze.
Elektrookulografia (EOG)
Badanie wykonuje się w ciemności. Siedzącemu choremu umieszcza się elektrody na skórze po obu stronach gałki ocznej przy kątach oczu, tak aby nie ruszały się i nie przeszkadzały w ruchach oczu. Elektrody połączone są z encefalografem, który pozwala na równoczesne rejestrowanie wyników badań obu oczu. Badany wykonuje kilka wahadłowych ruchów oczu w zakresie około 30 - 40 st., zatrzymując (fiksując) wzrok na jednym, a następnie na drugim punkcie, które są umieszczone na lekko oświetlonej tablicy. Następnie włącza się błysk świetlny, potem co kilka minut chory wykonuje ponownie wahadłowe ruchy oka. Otrzymany zapis ma kształt sinusoidy. W badaniach klinicznych wynik EOG podaje się w tzw. współczynniku Ardena.
Wywołane potencjały wzrokowe (VER, VEP)
Badanie przebiega podobnie jak w elektroencefalografii (EEG). Elektrody aktywne (płytkowe lub igiełkowe) umieszcza się na skórze w okolicy potylicznej w linii środkowej. Elektrody obojętne mogą być nakładane na płatki uszne, elektrody uziemiające na czoło (patrz: "Badanie potencjałów wywołanych", ryc. 6-5). Elektrody te łączone są z aparatem encefalograficznym oraz oscyloskopem połączonym z aparaturą komputerową. Komputer sumuje wyniki, uśrednia je i przedstawia w postaci zapisu krzywej. Najczęściej badanie wykonuje się, stosując pobudzenie jednego oka serią błysków, przy zasłoniętym drugim oku. Po każdej serii stymulacji rejestruje się odpowiedź korową zarówno po stronie oka pobudzonego, jak i po stronie przeciwnej. Następnie badanie powtarza się dla drugiego oka, uprzednio zasłoniętego.
Elektromiografia (EMG)
Po uprzednim znieczuleniu wkłuwa się w badany mięsień igłę elektrodową. Powstający potencjał czynnościowy po wzmocnieniu przez aparaturę elektroniczną ukazuje się na ekranie monitora lub nagrywa się na taśmę magnetofonową. Do obliczenia ilościowego wyników korzysta się z komputera. W warunkach prawidłowych w rozluźnionym mięśniu nie stwierdza się czynności bioelektrycznej, co w zapisie EMG objawia się linią izoelektryczną. Skurcze mięśniowe wywołują potencjały czynnościowe o dużej częstotliwości.
Patrz dodatkowo "Opis metod znieczulenia" w "Metody anestezjologiczne w badaniach diagnostycznych" w rozdziale "Metody znieczulania".

Wyniki badań elektrofizjologicznych przekazywane są w formie opisu z dołączonymi wykresami.

CZAS
Poszczególne badanie trwa od kilkunastu do kilkudziesięciu minut

INFORMACJE, KTÓRE NALEŻY ZGŁOSIĆ WYKONUJĄCEMU BADANIE

Nie ma specjalnych zaleceń.

JAK NALEŻY ZACHOWYWAĆ SIĘ PO BADANIU?

Nie ma specjalnych zaleceń.
Patrz dodatkowo "Jak należy zachowywać się po znieczuleniu?" w "Metody anestezjologiczne w badaniach diagnostycznych" w rozdziale "Metody znieczulania".

MOŻLIWE POWIKŁANIA PO BADANIU

Elektroretinografia (ERG), elektrookulografia (EOG) i wywołane potencjały wzrokowe (VER, VEP)
Brak powikłań.
Elektromiografia (EMG)
Niekiedy przez krótki okres (kilka godzin) pacjent może odczuwać nieznaczny ból po wkłuciu igły elektrodowej. Niekiedy również mogą wystąpić całkowicie niegroźne wylewy krwi z naczyń spojówki. W zależności od rozmiaru wynaczynienia krew wchłania się po około tygodniu. Patrz dodatkowo "Możliwe powikłania po znieczuleniu" w "Metody anestezjologiczne w badaniach diagnostycznych" w rozdziale "Metody znieczulania". Badania elektrofizjologiczne mogą być powtarzane wielokrotnie. Wykonywane są u pacjentów w każdym wieku, a także u kobiet ciężarnych.

<<< Powrót

Opracowano na podstawie: dr n. med. Urszula Kozak-Tuleta Badanie elektrofizjologiczne w okulistyce "Encyklopedia Badań Medycznych" Wydawnictwo Medyczne MAKmed, Gdańsk 1996

BADANIE OSTROŚCI WZROKU Badanie nazywane jest również: VISUS TEORETYCZNE I TECHNICZNE PODSTAWY BADANIA Badanie ostrości wzroku polega na odczytywaniu różnej wielkości liter z określonej odległości. Ostrość wzroku jest to zdolność rozróżniania dwóch punktów leżących blisko siebie. Do badania ostrości wzroku służą tablice Snellena do dali i do bliży. Są one tak skonstruowane, że na białym matowym tle znajdują się czarne, matowe znaki (optotypy) - litery, cyfry, pierścienie, haki, obrazki dla dzieci itp. - stopniowo zmniejszające się ku dołowi (Ryc.7-6, 7-7, 7-8). Ryc.7-6 Tablice Snellena dla dorosłych   Ryc.7-7 Tablice Snellena dla dzieci   Ryc.7-8 Tablice Snellena dla analfabetów lub dzieci Znaki te mają określoną grubość i oddzielone są przerwami o tej samej grubości. Przy każdym szeregu znaków jednakowej wielkości zaznaczona jest odległość w metrach (D), z jakiej oko zdrowe widzi cały znak pod kątem 5 min., a jego szczegóły pod kątem 1 min. Siłę ostrości wzroku osoby badanej wyraża się stosunkiem odległości z jakiej badany znajduje się od tablicy (d), do odległości, z jakiej ten znak widzi oko zdrowe. Jeśli więc badany, w odległości 5 m odczyta najniższy rząd oznaczony D = 5, to ostrość wzroku wyniesie 5/5 (pełna ostrość wzroku), a jeśli np. odczyta najgrubszą literę oznaczoną D = 50, to ostrość wzroku równa się 5/50. Można to przedstawić ułamkiem dziesiętnym 5/5 = 1,0 a 5/50 = 0,1. Prawidłową ostrość wzroku zapisuje się: ostrość wzroku oka prawego - visus oculi dextri (V.o.d.) = 1,0 lub lewego - visus oculi sinistri (V.o.s.) = 1,0, obu oczu - visus oculi utriusque (V.o.u.) = 1,0. CZEMU SŁUŻY BADANIE? Badanie pomaga określić stopień uszkodzenia wzroku, a obniżenie ostrości wzroku jest sygnałem do szukania jego przyczyny chorobowej. WSKAZANIA DO WYKONANIA BADANIA  Rutynowe badanie okulistyczne, wykonywane przy prawie każdej wizycie u okulisty. Badanie może być wykonywane bez zlecenia lekarza SPOSÓB PRZYGOTOWANIA DO BADANIA Nie ma specjalnych zaleceń. Nie ma bezwzględnej konieczności wykonywania wcześniej innych badań. OPIS BADANIA Badanie ostrości wzroku do dali przeprowadza się dla każdego oka osobno, przy starannym zasłonięciu oka drugiego. Pacjent siada przodem do tablicy Snellena w określonej odległości, zależnej od konstrukcji tablicy, zazwyczaj 5 m. Badany czyta kolejno litery z tablicy, zaczynając od góry, od największych znaków. Jeśli pacjent nie odczyta największej litery, zbliża się tablicę do pacjenta lub poleca się liczyć palce lekarza z różnej odległości i zapisuje się: liczy palce z odległości 1 m (lub 1/50), z 2 m 2/50) itd. W końcu, jeśli pacjent nie jest w stanie policzyć palców przed okiem, bada się poczucie światła i jego lokalizację. Badanie to przeprowadza się w ciemnym pomieszczeniu, rzutując wiązkę światła na siatkówkę, najpierw oświetlając oko na wprost, a następnie od strony nosa, góry, dołu i skroni. Zapisuje się to przykładowo: V.o.d. = poczucie światła i lokalizacja prawidłowa lub V.o.s. = poczucie światła prawidłowe, brak loklizacji od nosa. Brak poczucia światła nazywamy ślepotą - V.o.d = 0. Podobnie przeprowadza się badanie ostrości wzroku do bliży. Polega ono na czytaniu z odległości 30 cm każdym okiem osobno standaryzowanego tekstu z tablic Snellena do bliży. Zasada budowy tablicy jest taka sama jak do dali, ale tekst ułożony jest od najdrobniejszych do największych liter. Zapis ostrości wzroku jest podobny: odczyt najdrobniejszego druku to pełna ostrość wzroku do bliży - Sn.o.d. = 0,5, odczyt największego druku - Sn.o.d. = 3,0. U dzieci ostrość wzroku zależy od wieku i inteligencji. Do 6 roku życia stwierdza się trudności w tzw. rozdzielaniu znaków. Z tych też powodów przeciętnie inteligentne 2-3 letnie dzieci mają ostrość wzroku 0,5; 4-6 letnie około 0,8. Pełnej ostości wzroku należy spodziewać się po 6 roku życia. W każdym przypadku stwierdzenia nieprawidłowej ostrości wzroku, należy przeprowadzić dokładne badania wyjaśniające przyczynę (wada refrakcji, choroby gałki ocznej lub choroby centralnego układu nerwowego). Wynik badania przekazywany jest w formie opisu z podaniem wartości liczbowych. CZAS Badanie trwa od kilku do kilkunastu minut INFORMACJE, KTÓRE NALEŻY ZGŁOSIĆ WYKONUJĄCEMU BADANIE W czasie badania  Należy podać, czy np. nie "wypada" część liter z wyrazu, tworząc puste miejsca lub sprawiając wrażenie przesłoniętych jakąś przeszkodą. Należy także powiedzieć, czy litery stoją równo, nie pochylają się lub czy nie tworzą tzw. odbicia. JAK NALEŻY ZACHOWYWAĆ SIĘ PO BADANIU? Nie ma specjalnych zaleceń. MOŻLIWE POWIKŁANIA PO BADANIU Brak powikłań. Badanie może być powtarzane wielokrotnie. Wykonywane jest u pacjentów dorosłych, u dzieci w zależności od ich inteligencji (zwykle powyżej 2 roku życia), a także u kobiet ciężarnych. <<< Powrót Opracowano na podstawie: dr n. med. Urszula Kozak-Tuleta Badanie ostrości wzroku "Encyklopedia Badań Medycznych" Wydawnictwo Medyczne MAKmed, Gdańsk 1996

BADANIE POLA WIDZENIA Badanie nazywane jest również: PERYMETRIA, KAMPIMETRIA TEORETYCZNE I TECHNICZNE PODSTAWY BADANIA Badanie polega na wykreślaniu na schematach pola widzenia, czyli obszaru widzianego nieruchomym okiem. Badanie przeprowadza sie dwoma metodami: poprzez rzutowanie siatkówki na wewnętrzną powierzchnię kulistą (perymetria) oraz na powierzchnię płaską (kampimetria). Istnieją różnego rodzaju perymetry, przystosowane do badania w ciemności lub w jasnym pomieszczeniu. Jednak zasada ich działania zawsze jest ta sama. Coraz częściej wykonuje się perymetrię automatyczną, tzw. komputerową. Pozwala ona precyzyjnie określić i zanalizować próg czułości siatkówki w różnych jej punktach w stosunku do poziomu prawidłowego. Schemat pola widzenia oznaczony jest cyframi, znaczkami lub intensywnością wydruku całych powierzchni w zakresie spostrzeganego pola widzenia. Metoda ta znacznie zmniejsza błędy subiektywne, ale też wymaga od pacjenta uwagi i skupienia. Kampimetria uzupełnia tradycyjną perymetrię, jeśli chce się dokładnie określić ubytki w środkowych częściach pola widzenia. CZEMU SŁUŻY BADANIE? Badanie to wykazuje na schemacie - dla każdego oka oddzielnie - ewentualne ubytki (miejsce i ich wielkość) w polu widzenia. Najczęściej są to miejsca na siatkówce,w których nie odbierane są bodźce świetlne na skutek zmian chorobowych samej siatkówki lub przerwania łączności dróg odprowadzających bodźce do ośrodków wzrokowych w mózgowiu. WSKAZANIA DO WYKONANIA BADANIA  Choroby układu nerwowego, zwłaszcza umiejscowione w mózgu.  Choroby nerwu wzrokowego.  Jaskra.  Odwarstwienie siatkówki.  Inne choroby siatkówki i naczyniówki. Badanie jest wykonywane na zlecenie lekarza BADANIA POPRZEDZAJĄCE Wykonywane jest badanie ostrości wzroku, gdyż przy słabej ostrości wzroku nie jest możliwe ustalenie pola widzenia. SPOSÓB PRZYGOTOWANIA DO BADANIA Nie ma specjalnych zaleceń. Badane mogą być tylko osoby dobrze współpracujące z lekarzem, potrafiące zasygnalizować zachodzące podczas badania zmiany. Warunków tych nie mogą spełnić małe dzieci, osoby z ociężałością umysłową, starsi ludzie ze złą orientacją itp. OPIS BADANIA Perymetria Badanie wymaga bardzo dużej uwagi i ścisłej współpracy ze strony pacjenta, gdyż na podstawie jego wypowiedzi wykreśla się pole widzenia. Badany siedzi przed półkolistą oświetloną czaszą perymetru, mając unieruchomioną głowę poprzez oparcie podbródka i czoła na specjalnych podpórkach (Ryc.7-9). Ryc.7-9 Badanie pola widzenia przy pomocy perymetru Goldmanna   Zasłonięte jest jedno oko. Pacjent musi wpatrywać się przez cały czas badania w punkt ustawiony w centrum czaszy na wprost badanego oka. Jest to zasadniczy warunek poprawności wykonania badania. W innym miejscu na czaszy perymetru pojawia się znaczek świetlny o określonej średnicy i natężeniu światła. Znaczek ten porusza się najczęściej wzdłuż południków, od obwodu do centrum. Zadaniem pacjenta jest zgłoszenie (patrząc cały czas w centralny punkt !), czy znaczek jest już widoczny, czy przygasa lub całkowicie znika. Badający zaznacza te dane na schemacie, a w razie potrzeby powtarza badanie, zmieniając średnicę, natężenie światła oraz barwę poruszającego się znaczka. Łącząc zaznaczone punkty o tych samych parametrach, otrzymuje się izoptery określające zakres pola widzenia. Przy prawidłowo wykonanym badaniu pola widzenia w odległości 14-18 st. skroniowo od punktu, na którym zatrzymuje się wzrok (punktu fiksacji), znajduje się fizjologiczny mroczek, tzw. ślepa plama Mariotte'a (szerokości 7,5 st., wysokości 6 st.), która jest odzwierciedleniem tarczy nerwu wzrokowego. Jak wiadomo, na tarczy nerwu nie ma komórek światłoczułych odbierających bodźce wzrokowe. Kampimetria Podczas badania kampimetrycznego używa się czarnego ekranu o wymiarach 2x2 m z centralnym białym punktem fiksacji i koncentrycznymi okręgami (co 10 st.) i południkami (co 30 st.) Pacjent siedzi w odległości 2 m od ekranu i obserwuje przesuwający się biały punkt, podając dane jak w perymetrii. Metoda ta obecnie jest coraz rzadziej stosowana. Test Amslera Test Amslera jest badaniem jakościowym czynności plamki i jej najbliższej okolicy. Istnieje wiele jego odmian, ale podstawowym testem jest siatka o boku 10 cm z zaznaczonym punktem centralnym. W przypadku zmian chorobowych okolicy plamki pacjent, patrząc z odległości 30 cm na punkt centralny, zauważa zniekształcenie linii, ubytki lub mroczki zaburzające regularność siatki. Wynik badania przekazywany jest w formie opisu z dołączonym schematem. CZAS Badanie trwa do kilkudziesięciu minut INFORMACJE, KTÓRE NALEŻY ZGŁOSIĆ WYKONUJĄCEMU BADANIE W czasie badania  Należy precyzyjnie odpowiadać na pytania stawiane przez badającego. JAK NALEŻY ZACHOWYWAĆ SIĘ PO BADANIU? Nie ma specjalnych zaleceń. MOŻLIWE POWIKŁANIA PO BADANIU Brak powikłań. Badanie może być powtarzane wielokrotnie. Wykonywane jest u pacjentów w każdym wieku (z wyjątkiem małych dzieci i osób z ociężałością umysłową), a także u kobiet ciężarnych. <<< Powrót Opracowano na podstawie: dr n. med. Urszula Kozak-Tuleta Badanie pola widzenia "Encyklopedia Badań Medycznych" Wydawnictwo Medyczne MAKmed, Gdańsk 1996

BADANIE PRZEDNIEGO ODCINKA OKA TEORETYCZNE I TECHNICZNE PODSTAWY BADANIA Do badania przedniego odcinka oka służy lampa szczelinowa (biomikroskop). Lampa szczelinowa składa się z dwóch zasadniczych części: części oświetlającej szczelinę świetlną oraz części powiększającej badany obraz - mikroskopu. Biomikroskop może powiększyć obraz 10-, 16-, 25- i 64-krotnie. CZEMU SŁUŻY BADANIE? Badanie lampą szczelinową pozwala ocenić przedni odcinek oka, czyli spojówki, rogówkę, przednią komorę oka, tęczówkę, soczewkę oraz przednią część ciała szklistego. Przy zastosowaniu tzw. gonioskopu, zakładanego bezpośrednio na oko pacjenta, można dokładnie obejrzeć kąt komory przedniej. Przy dodatkowym zastosowaniu odpowiedniej soczewki można również oglądać tylny odcinek oka: ciało szkliste i dno oka. Często już samo badanie lampą szczelinową pozwala rozpoznać chorobę. WSKAZANIA DO WYKONANIA BADANIA  Rutynowe badanie okulistyczne, pozwalające stwierdzić istniejące choroby przedniego odcinka oka. SPOSÓB PRZYGOTOWANIA DO BADANIA Nie ma specjalnych zaleceń. Nie ma bezwzględnej konieczności wykonywania wcześniej innych badań. OPIS BADANIA Ryc.7-10 Badanie lampą szczelinową (biomikroskopem) przedniego odcinka oka   Pacjent siada przy lampie szczelinowej, która stoi na stoliku (Ryc.7-10). Głowa pacjenta musi być unieruchomiona, gdyż minimalne ruchy zmieniają ostrość obrazu. W tym celu ustawione są odpowiednie podpórki na brodę i czoło. Lekarz nastawia odpowiednimi pokrętłami źródło światła, sprzężone z układem optycznym, na oko badanego i ogląda żądaną część oka. W razie potrzeby można zmienić kąt padania oświetlenia, powiększenie, przesłony lub kolorowe filtry. Wynik badania przekazywany jest w formie opisu. CZAS Badanie trwa zwykle kilka minut INFORMACJE, KTÓRE NALEŻY ZGŁOSIĆ WYKONUJĄCEMU BADANIE Nie ma specjalnych zaleceń. JAK NALEŻY ZACHOWYWAĆ SIĘ PO BADANIU? Nie ma specjalnych zaleceń. MOŻLIWE POWIKŁANIA PO BADANIU Brak powikłań. Pacjent może jedynie odczuwać chwilowe olśnienie wywołane silnym światłem lampy szczelinowej, które samoistnie przechodzi po krótkiej chwili. Badanie może być powtarzane wielokrotnie. Wykonywane jest u pacjentów w każdym wieku, a także u kobiet będących w ciąży. <<< Powrót Opracowano na podstawie: dr n. med. Urszula Kozak-Tuleta Badanie przedniego odcinka oka "Encyklopedia Badań Medycznych" Wydawnictwo Medyczne MAKmed, Gdańsk 1996

BADANIE TYLNEGO ODCINKA OKA Badanie nazywane jest również: OFTALMOSKOPIA, FUNDOSKOPIA Nazwa zwyczajowa: Badanie dna oka i ciała szklistego TEORETYCZNE I TECHNICZNE PODSTAWY BADANIA Badanie tylnego odcinka oka odbywa się za pomocą wziernika ocznego (oftalmoskopu). Oftalmoskop składa się z szeregu soczewek, pozwalających skorygować ewentualną wadę wzroku badanego i badającego, źródła światła z układem optycznym oraz źródła zasilania. Aby obejrzeć dno oka, badający wpuszcza wziernikiem poprzez źrenicę snop światła, który po przejściu przez soczewkę i ciało szkliste oświetla dno oka, jednocześnie następuje 16-krotne powiększenie obrazu. Jest to tzw. badanie dna oka w obrazie prostym. Można też badać dno oka w obrazie odwróconym. Badanie opiera się na podobnej zasadzie wpuszczania wiązki światła do oka, ale powiększenie obrazu uzyskuje się za pomocą soczewki skupiającej, ustawionej przed okiem pacjenta. Zgodnie z zasadami optyki oglądany przez lekarza obraz dna oka jest odwrócony (dolną część dna oka lekarz widzi w górze, skroniową - od strony nosa, jak w lustrzanym odbiciu). CZEMU SŁUŻY BADANIE? Badanie pozwala ocenić ciało szkliste oraz dno oka. Dno oka to jedyne miejsce w ustroju człowieka, gdzie w sposób nieinwazyjny ogląda się naczynia krwionośne, a także ocenia tarczę nerwu wzrokowego, mającą łączność z mózgiem. Dzięki temu jest ono bardzo ważnym elementem pomocniczym w ocenie stanu ogólnego chorego w różnych chorobach ustrojowych. Patrząc na dno oka, diagnozuje się także choroby siatkówki, naczyniówki, ciała szklistego oraz nerwu wzrokowego. WSKAZANIA DO WYKONANIA BADANIA  Rutynowe badanie okulistyczne.  Ze względów internistycznych w takich chorobach jak: nadciśnienie, cukrzyca, choroby krwi (białaczka, niedokrwistość, czerwienica, skazy krwotoczne), kolagenozy, po stosowaniu niektórych leków, w chorobach nowotworów.  Urazy (zwłaszcza głowy).  Ze względów neurologicznych: wszelkie choroby układu nerwowego, a przede wszystkim guzy wewnątrzczaszkowe (w późniejszych fazach mogą wytwarzać obrzęk tarczy nerwu wzrokowego).  Zezujące dzieci (częstą przyczyną zeza są zmiany na dnie oka, wymagające innego leczenia niż leczenie strabologiczne).  Badanie kontrolne u wcześniaków. Każdy wcześniak powinien mieć zbadane dno oka w ciągu pierwszego miesiąca życia, co w niektórych przypadkach, przez wdrożenie opowiedniego postępowania, pozwoli uniknąć lub zmniejszyć objawy bardzo groźnej choroby oczu - retinopatii wcześniaków.  Pogarszanie ostrości wzroku, zaburzenia widzenia. Badanie jest wykonywane na zlecenie lekarza SPOSÓB PRZYGOTOWANIA DO BADANIA Niekiedy istnieje potrzeba rozszerzenia źrenicy. W tym celu używa się krótkodziałających lekiów w postaci kropli (Tropikamid, Mydriacyl, Neo-synefryna itp). Po zakropleniu leku potrzebny jest czas na rozszerzenie źrenicy, zwykle około 15-30 minut. Nie rozszerza się źrenicy u osób z jaskrą wąskiego kąta, gdyż może to wywołać ostry atak jaskry. U dzieci patrz dodatkowo "Sposób przygotowania do znieczulenia" w "Metody anestezjologiczne w badaniach diagnostycznych" w rozdziale "Metody znieczulania". Przy badaniu dzieci może zaistnieć konieczność znieczulenia ogólnego OPIS BADANIA Ryc.7-11 Badanie dna oka w obrazie prostym za pomocą oftalmoskopu   Przy badaniu oftalmoskopem - w obrazie prostym - lekarz siedzi naprzeciwko chorego i kieruje światło wziernika w źrenicę badanego oka, przysuwając się możliwie jak najbliżej pacjenta na odległość 3-4 cm od rogówki (Ryc.7-11). Lekarz i pacjent powinni zwolnić swoją akomodację poprzez patrzenie w dal. Na polecenie lekarza należy patrzeć w różnych kierunkach, aby można było ocenić żądane miejsce dna oka. U dzieci patrz dodatkowo "Opis metod znieczulenia" w "Metody anestezjologiczne w badaniach diagnostycznych" w rozdziale "Metody znieczulania". Wynik badania przekazywany jest w formie opisu. CZAS Badanie trwa od kilku do kilkunastu minut INFORMACJE, KTÓRE NALEŻY ZGŁOSIĆ WYKONUJĄCEMU BADANIE Przed badaniem  Aktualnie przyjmowane leki.  Jaskra. JAK NALEŻY ZACHOWYWAĆ SIĘ PO BADANIU? Nie ma specjalnych zaleceń. U dzieci patrz dodatkowo "Jak należy zachowywać się po znieczuleniu?" w "Metody anestezjologiczne w badaniach diagnostycznych" w rozdziale "Metody znieczulania". MOŻLIWE POWIKŁANIA PO BADANIU Pacjent może odczuwać chwilowe olśnienie wywołane światłem wziernika, które samoistnie przechodzi po krótkiej chwili. Niekiedy mogą wystąpić powikłania po podaniu leków rozszerzających źrenicę u pacjentów z niewykrytą jaskrą zamkniętego kąta przy prawidłowym ciśnieniu ocznym. W wyniku tego może nastąpić jatrogenny atak jaskry, objawiający się silnym bólem oka i niekiedy głowy oraz pogorszeniem widzenia; czasem mogą wystąpić nudności i wymioty; gałka oczna jest twarda z powodu wysokiego ciśnienia ocznego. Atak występuje najczęściej w kilka godzin po podaniu leków rozszerzających źrenicę. Należy jak najszybciej zgłosić się do lekarza okulisty celem przerwania ataku. W przeciwnym razie długotrwały atak może nawet zakończyć się ślepotą oka. Jeśli jest to niemożliwe natychmiast, można zażyć tabletkę Diuramidu (o ile nie ma przeciwwskazań do jego stosowania), wpuścić do oka lek zwężający źrenicę (Pilocarpinę 2% lub 4%) i starać się jak najszybciej dotrzeć do okulisty. Podczas podawania Atropiny może dojść do nadwrażliwości lub przedawkowania leku. Objawia się to zaczerwienieniem oraz suchością skóry i śluzówek, podwyższoną temperaturą a także szybszą akcją serca. Zwykle wystarcza przerwanie podawania Atropiny. W przypadku silniejszego zatrucia należy zgłosić się do lekarza pediatry lub internisty. Dawka śmiertelna Atropiny dla małego dziecka wynosi około 10 mg (10 ml flakon 1% Atropiny zawiera 100 mg tego leku). Lek trzeba chronić przed dziećmi. Po skończeniu stosowania Atropiny lek należy wylać, dobrze wypłukać buteleczkę i następnie ją wyrzucić. U dzieci patrz dodatkowo "Możliwe powikłania po znieczuleniu" w "Metody anestezjologiczne w badaniach diagnostycznych" w rozdziale "Metody znieczulania". Badanie może być powtarzane wielokrotnie. Wykonywane jest u pacjentów w każdym wieku, a także u kobiet ciężarnych. <<< Powrót Opracowano na podstawie: dr n. med. Urszula Kozak-Tuleta Badanie tylnego odcinka oka "Encyklopedia Badań Medycznych" Wydawnictwo Medyczne MAKmed, Gdańsk 1996

BADANIE WAD REFRAKCJI OKA

TEORETYCZNE I TECHNICZNE PODSTAWY BADANIA

Określenie refrakcji oka przeprowadza się metodą przedmiotową (skiaskopii, oftalmometrii, refraktometrii) oraz podmiotową, subiektywną (metodą Dondersa).

Skiaskopia
Skiaskopia (z greckiego skia = cień) polega na obserwacji cienia poruszającego się w obrębie źrenicy przy oświetleniu oka. Kierunek ruchu cienia w źrenicy zależy od refrakcji oka.

Oftalmometria
Oftalmometria określa krzywiznę powierzchni załamujących (tu rogówki) oka na podstawie wielkości i ustawienia obrazów odbitych od tych powierzchni jak od zwierciadła wypukłego.

Refraktometria
Refraktometria polega na obserwacji figur testowych rzutowanych przez dwa źródła świetlne, które po odbiciu się od siatkówki i przejściu przez układ optyczny oka dają ostry obraz widziany w przyrządzie zwanym refraktometrem.

Metoda subiektywna Dondersa
Metoda subiektywna Dondersa polega na dobieraniu szkieł korekcyjnych, przy których uzyskuje się najlepszą ostrość wzroku. Jest to metoda niedokładna i powinna być stosowana po obiektywnym określeniu wady wzroku.

CZEMU SŁUŻY BADANIE?

Badanie refrakcji oka określa wadę wzroku wyrażoną w dioptriach, na podstawie której dobiera się okulary, jak również stanowi podstawę do stwierdzenia różnych zmian chorobowych oka związanych z wadą wzroku.

WSKAZANIA DO WYKONANIA BADANIA

 Stwierdzenie niepełnej ostrości wzroku, kiedy nie znajduje się przyczyny w chorobie oka lub układzie nerwowym. U dzieci, pomimo pełnej ostrości wzroku (spowodowanej dużą zdolnością akomodacji), badanie przeprowadza się między innymi u dziecka zezującego, przy mrużeniu oczu, przy przewlekłym zapaleniu brzegów powiek i bólach głowy.

Badanie jest wykonywane na zlecenie lekarza

BADANIA PORZEDZAJĄCE
Wskazane jest zbadanie ostrości wzroku.

SPOSÓB PRZYGOTOWANIA DO BADANIA

Ażeby dokładnie określić wadę refrakcji i na tej podstawie dobrze dobrać okulary,, trzeba zawsze porazić całkowicie akomodację w badanym oku. W tym celu stosuje się następujące leki w postaci kropli ocznych: najsilniej działającą - Atropinę, Cyklopentolat oraz najsłabiej działający i pozostawiający akomodację resztkową - Tropikamid. U dzieci zdolność akomodacji jest bardzo duża, więc Atropinę podaje się przez kilka dni dwa razy dziennie po 1-2 kropli do każdego oka. (Atropinę wpuszczają dziecku do oka w domu rodzice). U małych dzieci w trakcie zakraplania Atropiny należy ucisnąć palcem kanalik łzowy (ucisnąć palcem dolną powiekę w przyśrodkowym kącie oka). Trzeba także uważać, aby lek nie dostał się do ust dziecka. Atropinę należy stosować ściśle według wskazówek lekarza; jest to lek,, który przy przedawkowaniu jest silną trucizną. Pozostałe dwa leki stosuje się u dorosłych a zapuszcza je lekarz podczas badania. Oprócz porażenia akomodacji, powyższe leki rozszerzają źrenicę. Najdłużej działa Atropina - do 10 dni, krócej Tropikamid i Cyclopentolat - do kilku godzin. W czasie rozszerzenia źrenicy i porażenia akomodacji źle widzi się z bliska oraz występuje światłowstręt.

OPIS BADANIA

W czasie badania należy patrzeć prosto przed siebie i nie ruszać okiem.

Skiaskopia

Ryc.7-12 Badanie wady refrakcji metodą skiaskopii

Badanie przeprowadza się w ciemni przy użyciu skiaskopu (Ryc.7-12). Jest to przyrząd w kształcie walca o długości około 20 cm, który w dolnej swej części ma źródło zasilania, a w górnej źródło światła i optykę. Badany siada w odległości 1 m od lekarza, który skierowuje do oka badanego strumień światła ze skiaskopu, przystawionego do swojego oka. Lekarz obserwuje zmiany oświetlenia źrenicy przez ruch powstającego cienia. W nadwzroczności cień porusza się zgodnie z ruchem światła skiaskopu, w krótkowzroczności odwrotnie. Przed oko badanego lekarz przystawia tzw. listwy skiaskopowe, posiadające rząd szkieł skupiających (plusowych) i rozpraszających (minusowych) o wzrastającej sile. Za pomocą tych soczewek i zmiany ruchu cienia określa się refrakcję badanego oka.

Oftalmometria
W przypadku astygmatyzmu, spowodowanego przeważnie przez rogówkę, trzeba określić jej krzywiznę oftalmometrem. Aparat składa się z części lunetowej ze specjalnym układem optycznym, po bokach lunety znajduje się źródło światła rzutujące na rogówkę cztery obrazki figur geometrycznych. Badanie przeprowadza się w ciemni, bez rozszerzenia źrenicy. Pacjent siada przy aparacie mając, opartą głowę i czoło na specjalnych podpórkach. Lekarz siedzi po przeciwnej stronie aparatu i przez lunetę obserwuje obraz figur odbitych z powierzchni rogówki. Badanie polega na odpowiednim ustawieniu tych figur za pomocą pokręteł; na skali odczytuje się siłę łamiącą rogówki w dioptriach oraz osie, w których przeprowadza się te odczyty.

Refraktometria
Refraktometr spełnia zadanie oftalmometru i skiaskopu. Przygotowanie do badania jest takie samo jak do skiaskopii. Przebieg badania jest identyczny jak w oftalmometrii, z tym wyjątkiem, że lekarz widzi inne figury i odpowiednio je ustawia w celu dokonania odczytu. Możliwe jest też wykonanie refraktometrii automatycznej ("komputerowe badanie wady wzroku") - jest to szybkie badanie zakończone gotowym wydrukiem z podaną wadą wzroku, osiami, w których należy zapisać szkła cylindryczne oraz rozstaw źrenic potrzebny do wykonania okularów. Osoby dorosłe, u których akomodacja jest znikoma, mogą mieć wykonane to badanie bez porażenia akomodacji. Refraktometria automatyczna nie eliminuje całkowicie akomodacji, mogą więc pojawić się istotne błędy wydruku, zwłaszcza u dzieci i młodzieży. Zatem refraktometria automatyczna nie może zastępować tradycyjnej skiaskopii, ale jest bardzo pomocna jako badanie uzupełniające. Zawsze trzeba sprawdzić tolerancję odczytanej korekcji przez pacjenta.

Wynik badania przekazywany jest w formie opisu lub wydruku.

CZAS
Badanie trwa od kilku do kilkudziesięciu minut

INFORMACJE, KTÓRE NALEŻY ZGŁOSIĆ WYKONUJĄCEMU BADANIE
Przed badaniem

 Jaskra.

JAK NALEŻY ZACHOWYWAĆ SIĘ PO BADANIU?
Nie ma specjalnych zaleceń.

MOŻLIWE POWIKŁANIA PO BADANIU

Niekiedy mogą wystąpić powikłania po podaniu leków rozszerzających źrenicę u pacjentów z niewykrytą jaskrą zamkniętego kąta przy prawidłowym ciśnieniu ocznym. W wyniku tego może nastąpić jatrogenny atak jaskry, objawiający się silnym bólem oka i niekiedy głowy, pogorszeniem widzenia; czasem mogą wystąpić nudności i wymioty; gałka oczna jest twarda z powodu wysokiego ciśnienia ocznego. Atak występuje najczęściej w kilka godzin po podaniu leków rozszerzających źrenicę. Należy jak najszybciej zgłosić się do lekarza okulisty celem przerwania ataku. W przeciwnym razie długotrwały atak, może nawet zakończyć się ślepotą oka. Jeśli jest to niemożliwe natychmiast, można zażyć tabletkę Diuramidu (o ile nie ma przeciwwskazań do jego stosowania), wpuścić do oka lek zwężający źrenicę (Pilocarpinę 2% lub 4%) i starać się jak najszybciej dotrzeć do okulisty.
Podczas podawania Atropiny może dojść do nadwrażliwości lub przedawkowania leku. Objawia się to zaczerwienieniem oraz suchością skóry i śluzówek, podwyższoną temperaturą a także szybszą akcją serca. Zwykle wystarcza przerwanie podawania Atropiny. W przypadku silniejszego zatrucia należy zgłosić się do lekarza pediatry lub internisty. Dawka śmiertelna Atropiny dla małego dziecka wynosi około 10 mg (10 ml flakon 1% Atropiny zawiera 100 mg tego leku). Lek trzeba chronić przed dziećmi. Po skończeniu stosowania Atropiny lek należy wylać, dobrze wypłukać buteleczkę i następnie ją wyrzucić. Badanie może być powtarzane wielokrotnie. Wykonywane jest u pacjentów w każdym wieku, a także u kobiet ciężarnych.

<<< Powrót

Opracowano na podstawie: dr n. med. Urszula Kozak-Tuleta Badanie wad refrakcji oka "Encyklopedia Badań Medycznych" Wydawnictwo Medyczne MAKmed, Gdańsk 1996

BADANIE ZEZA

TEORETYCZNE I TECHNICZNE PODSTAWY BADANIA

Prawidłowo, równolegle ustawione oczy wykonują ściśle skojarzone ruchy we wszystkich kierunkach. W tym przypadku mamy do czynienia z równowagą mięśni gałek ocznych i prawidłowym funkcjonowaniem aparatu mięśniowo-nerwowego, którym kierują bodźce zmysłowo-czuciowe oraz mechanizm obuocznego widzenia. Jest to tzw. prawidłowa koordynacja sensomotoryczna. W zezie następuje rozkojarzenie tych funkcji i koordynacji. Przy patrzeniu na jakiś przedmiot, tylko jedno oko ustawione jest prawidłowo, drugie odchyla się, gdyż zaburzona jest funkcja mięśniowo-nerwowa oczu i nie ma obuocznego widzenia, a w oku zezującym rozwija się niedowidzenie.
Badając osobę zezującą, przeprowadza się najczęściej następujące badania:

 Badanie ostrości wzroku,

 Badanie wad refrakcji oka,

 Badanie przedniego odcinka oka,

 Badanie tylnego odcinka oka,

 Badanie naprzemiennego zakrywania oczu (cover test), badania ruchów oczu, badanie kąta zeza (kierunku i stopnia zbaczania oka zezującego),

 Badanie widzenia obuocznego (badanie konwergencji, fiksacji, widzenia stereoskopowego, korespondencji siatkówek i inne).

CZEMU SŁUŻY BADANIE?

Badania stosowane w strabologii służą do określenia prawidłowej pracy mięśni ocznych i prawidłowego odbioru bodźców wzrokowych, aby określić przyczynę i rodzaj zeza. Jest to konieczne do zastosowania odpowiedniego leczenia. (W przypadku zeza porażennego leczeniem powinien zająć się również neurolog). Odmienne jest leczenie zeza u dzieci i u dorosłych. Już u noworodków czy niemowląt należy bezwzględnie przeprowadzić badanie okulistyczne celem wykluczenia jako przyczyny zeza wady wrodzonej oka, chorób nabytych (zwłaszcza guzów wewnątrzgałkowych) i odróżnić przez to zezowanie fizjologiczne. Po wykluczeniu tych przyczyn, już nawet od 1 roku życia można korygować wadę wzroku. Nie wolno odkładać badania na okres późniejszy, gdyż w niektórych postaciach zeza może szybko wytworzyć się niedowidzenie - trudne do wyleczenia. Utrwalone niedowidzenie jednego oka powoduje niemożność używania równoczesnego obu oczu. O terminie leczenia zeza musi zadecydować wyłącznie lekarz okulista - czy można jeszcze czekać, czy rozpocząć leczenie.

WSKAZANIA DO WYKONANIA BADANIA

 Każdy zauważony zez.

Badanie może być wykonywane bez zlecenia lekarza

BADANIA PORZEDZAJĄCE
Podstawowe badania okulistyczne.

SPOSÓB PRZYGOTOWANIA DO BADANIA

Do badania zeza pacjent przygotowuje się różnie w zależności od rodzaju przeprowadzanych badań cząstkowych. Patrz: "Sposób przygotowania do badania" w "Badanie ostrości wzroku", "Badanie wad refrakcji", "Badanie tylnego odcinka oka" .Nie ma specjalnych zaleceń w przypadku pozostałych badań.

OPIS BADANIA

Badania: ostrości wzroku, wad refrakcji, przedniego i tylnego odcinka oka zostały omówione oddzielnie w tym samym rozdziale.

Badanie naprzemiennego zakrywania oczu (cover-test)
Polega na zasłonięciu ręką lekarza, zasłonką lub ciemnym szkłem jednego oka, podczas gdy drugie oko patrzy na wprost na wskazany punkt (Ryc.7-13). W przypadku gdy zasłonięte oko jest zezujące, po jego odsłonięciu nie następuje zmiana w postaci ruchu oczu, gdyż "silniejsze" oko prowadzące nadal utrzymuje swą linię widzenia na wprost. Gdy natomiast przesłona jest przed okiem prowadzącym (nie zezującym), a oko zezujące patrzy na wprost, w momencie odsłonięcia oka prowadzącego zaczyna ono fiksować (patrzeć na wprost), a oko zezujące ustawi się w zezie.

Ryc.7-13 Badanie naprzemiennego zasłaniania oczu (cover test). A. Gdy zasłonięte jest oko zezujące (prawe) (1) lewe patrzy na wprost, to po odsłonięciu oka zezującego (prawego) (2) oko lewe utrzymuje patrzenie na wprost, a prawe zezuje B. Gdy przesłona jest przed okiem prowadzącym (oko lewe) (1), a oko zezujące (prawe) ustawione jest na wprost (2), to w momencie odsłonięcia przesłony widac, że oko prowadzące jest odchylone o kąt wtórny (3); natychmiast jednakk wykonuje tzw. ruch nastawczy, przejmując fiksację, a oko zezujące ustawia się pod właściwym sobie kątem (zezuje), zwanym kątem pierwotnym (4)

Badanie ruchów oczu
Przy nieruchomo ustawionej głowie lekarz poleca pacjentowi patrzeć we wskazanych kierunkach: do góry, na dół, w prawo, lewo i skośnie: góra-lewo, dół-lewo, góra-prawo i dół- prawo. W przypadku porażenia lub niedomogi jakiegoś mięśnia oko nie wykonuje prawidłowo funkcji danego mięśnia.

Badanie kąta zeza
Kąt zeza możemy mierzyć na perymetrze, synoptoforze, krzyżu Madoxa i za pomocą pryzmatów. Najczęściej w zwykłych gabinetach okulistycznych, nie posiadających urządzeń strabologicznych, badanie kąta zeza wykonuje się na perymetrze Maggiorego. Badany opiera głowę na podpórce tak, aby oko badane było na wprost środka perymetru. Oko badane przysłania się ręką lub zasłonką i poleca się drugim okiem patrzeć na wprost na punkt oddalony o 5 m. Po łuku perymetru przesuwa się światełko; wówczas odsłaniając oko badane, obserwuje się refleks na rogówce. Gdy refleks światła ustawi się w centrum rogówki, odczytywany jest na perymetrze stopień kąta zeza do dali.

Badanie widzenia obuocznego
Badanie widzenia obuocznego przeprowadza się na specjalnym aparacie zwanym synoptoforem oraz testach sprawdzających zdolność widzenia stereoskopowego.

Wynik badania przekazywany jest w formie opisu.

CZAS
Pełne badanie zeza trwa do kilkunastu dni

INFORMACJE, KTÓRE NALEŻY ZGŁOSIĆ WYKONUJĄCEMU BADANIE

Przed badaniem

 Od kiedy oko zezuje i czy zez wystąpił nagle, czy stopniowo, czy pojawienie się jego związane było z jakąś chorobą (np. infekcją wirusową, zaburzeniami neurologicznymi, laryngologicznymi bądź urazami). W przypadku małych dzieci - czy nie było urazu okołoporodowego. Ponadto, czy zez występuje okresowo, czy stale, które oko więcej i częściej zezuje.
W czasie badania

 Należy udzielać precyzyjnych odpowiedzi na pytania stawiane przez badającego.

JAK NALEŻY ZACHOWYWAĆ SIĘ PO BADANIU?

Nie ma specjalnych zaleceń.

MOŻLIWE POWIKŁANIA PO BADANIU

Brak powikłań, z wyjątkiem tych, które mogą wystąpić w badaniu wad refrakcji. Pacjent może odczuwać chwilowe olśnienie wywołane światłem wziernika, które samoistnie przechodzi po krótkiej chwili.
Podczas podawania Atropiny może dojść do nadwrażliwości lub przedawkowania leku. Objawia się to zaczerwienieniem oraz suchością skóry i śluzówek, podwyższoną temperaturą, a także szybszą akcją serca. Zwykle wystarcza przerwanie podawania Atropiny. W przypadku silniejszego zatrucia należy zgłosić się do lekarza pediatry lub internisty. Dawka śmiertelna Atropiny dla małego dziecka wynosi około 10 mg (10 ml flakon 1% Atropiny zawiera 100 mg tego leku). Lek trzeba chronić przed dziećmi. Po skończeniu stosowania Atropiny lek należy wylać, dobrze wypłukać buteleczkę i następnie ją wyrzucić. U dzieci po podaniu Atropiny bardzo rzadko może wystąpić atak jaskry (patrz: "Możliwe powikłania po badaniu" w "Badanie tylnego odcinka oka").
Badanie może być powtarzane wielokrotnie. Wykonywane jest u pacjentów w każdym wieku, a także u kobiet ciężarnych.

<<< Powrót

Opracowano na podstawie: dr n. med. Urszula Kozak-Tuleta Badanie zeza "Encyklopedia Badań Medycznych" Wydawnictwo Medyczne MAKmed, Gdańsk 1996

---