FONETYKA W PIGUŁCE

1. Wstęp

Zazwyczaj nie docenia się trudności praktycznego opanowania fonetyki (i pisowni) języka angielskiego. Tradycyjnie najwięcej czasu i uwagi poświęca się jego gramatyce (składni) i ewentualnie słownictwu. W bezpośredniej, codziennej komunikacji znaczenie praktycznej znajomości fonetyki angielskiej jest jednak nie do przecenienia. Braki w tej dziedzinie mogą praktycznie uniemożliwić wzajemne zrozumienie między rodzimym użytkownikiem języka angielskiego a Polakiem.

W tym zwięzłym podręczniku przedstawiam podstawy wymowy angielskiej ze szczególnym uwzględnieniem tych problemów, które sprawiają najwięcej trudności Polakom uczącym się języka angielskiego. Czytelnik nie znajdzie więc tu kompletnego wykładu fonetyki; takie dużo obszerniejsze opracowania istnieją już na ryku. Nie ma tu też gotowych ćwiczeń, które na przykład arbitralnie nakazywałyby uczącemu się wymówić to czy tamto w określony sposób.

Cóż więc jest w tym podręczniku minimum? Jest to, co jest naprawdę niezbędne dla uczącego się, który chce poćwiczyć najważniejsze aspekty wymowy angielskiej. Jest szczególny nacisk na ważne a niedoceniane często kwestie fonetyczne, jak mowa potoczna czy współzależności fonetyczno-ortograficzne.. Jest bogaty materiał do wykorzystania w ćwiczeniach dowolnego typu: wyrazy dobrane i zgrupowane tak, aby ilustrowały konkretny problem wymowy. Jest wiele rysunków i tabel ułatwiających zapamiętanie przedstawianych wskazówek fonetycznych. Jest przeszło tysiąc sto nagrań wyrazów, fraz i zdań angielskich dokonanych w większości przez rodzimych Anglików. Jest bogaty system odnośników, który umożliwia nieliniowe korzystanie z podręcznika (zasada hipertekstu): można zgodnie z własnymi potrzebami 'nawigować' po tekście udając się tam, gdzie chcemy (bądź musimy). Jest prosty, zwięzły i komunikatywny język prezentacji, nie pozbawiony jednak określen specjalistycznych potrzebnych bardziej zaawansowanym studentom fonetyki (Wszystkie użyte terminy są oczywiście krótko zdefiniowane, więc nie trzeba ich szukać w odrębnych słownikach).

2. Transkrypcja fonetyczna

Po uważnym przestudiowaniu tego krótkiego podręcznika czytelnik powinien nabyć przynajmniej następujące umiejętności:

• poprawną wymowę poszczególnych wyrazów czy fraz ze względu na omawiane problemy fonetyczne, na poziomie umożliwiającym swobodną komunikację,

• uświadomienie sobie najbardziej typowych błędów w wymowie Polaków uczących się języka angielskiego oraz różnic między fonetyką angielską a polską,

• obycie się z tak charakterystycznym dla języka angielskiego rozziewem między pisownią a wymową

• zrozumienie wzajemnego powiązania wszystkich aspektów fonetyki angielskiej w zorganizowany system współzależności (np. samogłoski — mowa potoczna — akcent),

• przyswojenie sobie podstaw transkrypcji fonetycznej w systemie IPA szeroko używanym w dydaktyce języka angielskiego, także w Polsce,

• przygotowanie do odbioru bardziej zaawansowanych treści fonetycznych w obszerniejszych podręcznikach, na przykład poprzez obycie z podstawowymi terminami fonetyki opisowej.

• Tabela znaków transkrypcji wg standardu IPA (International Phonetic Association)

SPÓŁGŁOSKI		SAMOGŁOSKI		DWUGŁOSKI
symbol	przykład	symbol	przykład	symbol	przykład
p	pen	i:	sea	aI	by
t	tea	I	sit	aU	now
k	cat	e	pet	oI	boy
b	bad	Q	bad	eI	day
d	did	U	love	WU	show
g	get	A:	part	IW	near
f	fall		lot	eW	hair
Q	thin	o:	port	uW	sure
s	so	U	put
S	she	u:	too
h	how	Î:	burn
v	voice	W	about
D	then
z	zoo
J	vision
]	chin
}	June
m	man
n	no
N	sing
l	leg
r	red
j	yes
w	way

3. Samogłoski

System samogłosek angielskich jest bardzo odmienny od polskiego. Zawiera on przynajmniej dwa razy tyle kontrastujących ze sobą dźwięków (fonemów).

Patrz:

• Czworokąt samogłoskowy

• Różnice między samogłoskami polskimi a angielskimi

• Główne trudności w wymowie samogłosek

• Różnice między wymową brytyjską a amerykańską

3.1. Czworokąt samogłoskowy (Cardinal Vowel Diagram)

W celu systematyzacji zwykło się przedstawiać samogłoski wpisane w tzw. 'czworokąt samogłoskowy', którego kształt odzwierciedla z grubsza skrajne położenia języka w artykulacji samogłosek.

Zależnie od ich położenia w tym czworokącie określa się samogłoski jako:

- przymknięte/średnie/otwarte (na skali pionowej)

- przednie/centralne/tylne (na skali poziomej).

Poniższy diagram przedstawia angielskie i polskie samogłoski, oraz ich wzajemne położenie (w nawiasach samogłoski polskie):




 

Patrz:

• Różnice między samogłoskami polskimi a angielskimi

• Główne trudności w wymowie samogłosek

• Różnice między wymową brytyjską a amerykańską

3.2. Różnice między samogłoskami polskimi a angielskimi

Różnice między samogłoskami angielskimi i polskimi nie ograniczają się tylko do pozycji języka w czasie artykulacji. Niektóre samogłoski peryferiach czworokąta: /angielskie (głównie te znajdujące się na A:, i:, u:, o:/) są dłuższe i bardziej napięte od pozostałych. Stąd bierze się, na przykład, trudna do opanowania przez Polaka różnica między dwiema angielskimi samogłoskami przymkniętymi i tylnymi (polskie /u/ zbliżone jest do peryferyjnego angielskiego /u:/). Rozróżnienie długości i napięcia ma też konsekwencje dla ortograficznego dzielenia wyrazów.

Inne różnice:

• (1) brak w angielszczyźnie silnie unosowionych samogłosek, takich jak polskie /ę/ czy /ą/ (patrz),

• (2) nieakcentowane samogłoski w polszczyźnie nie ulegają tak silnej redukcji, jak w języku angielskim.

Patrz

• Czworokąt samogłoskowy

• Główne trudności w wymowie samogłosek

• Różnice między wymową brytyjską a amerykańską

3.3. Główne trudności w wymowie samogłosek

Oto opis typowych trudności Polaka w opanowaniu systemu samogłosek angielskich:

3.3.1.

Polskie /e/ (P/e/) znajduje się dokładnie pomiędzy angielskimi /e/ i /Q/ (E/e/ i E/Q/), stąd E/e/ 'słyszy się' często jak P/I/, a E/Q/ jak P/a/.

Częste wyrazy z E/e/:

when , said , many , then , very , get , any , well , again , help , tell , set , every , sentence ,

never , end , left , next , together , head ,

Częste wyrazy z E/Q/:

back , man , land , hand , family , add , black , ran , map , perhaps , animal , matter , pattern ,

language , stand , carry , fact , plan , travel , happy ,

3.3.2.

Podobnie dzieje się na obszarze /o/: angielski posiada dwa różne /o/,

jedno bardziej otwarte - jak w:

long , because , off , along , want , often , across , body , top , song , dog , hot ,

common , box , strong , problem , watch , stop , gone .

drugie bardziej przymknięte - jak w:

all , your , more , water , before , small , saw , thought , form , always , important ,

four , almost , story , north , door , morning

Polskie /o/ mieści się między nimi. 

3.3.3.

P/u/ jest zbliżone do peryferyjnego E/u:/ - jak w:

two , who , use , new , through , too , food , few , school , soon , true , move ,

group , blue , moon, unit , numeral

natomiast E/U/ wymawia się przy bardziej centralnym położeniu języka, a więc między P/u/ a P/e/:

good , look , put , music , book , full , wood , foot , woman , sugar , pull , popular

3.3.4.

Samogłoski centralne w ogóle w polszczyźnie nie występują, stąd przyswojenie ich sobie jest zwykle dla Polaka trudne. Należy pamiętać, że angielskie akcentowane 'schwa' (E/Î:/) odróżnia się od E/U/ (lurk kontra luck ) i od E/e/ (bird kontra bed ), oraz oczywiście od P/e/.

Z kolei E/U/ nie ma wiele wspólnego z P/a/ czy E/A:/ (luck - lark ).  

3.3.5

Ponieważ samogłoski nie są w angielszczyźnie nosowe przed głoskami nosowymi, Polacy często źle wymawiają takie zbitki, traktując je jako /ą/ czy /ę/, na przykład w takich wyrazach:

	/-m/	/-n/
/e-/	temperature , empty , member , empire , attempt , emperor , temple , tempo , temper , emphasis , temporary , resemble , embassy ,	against , sense , fence , tense , mention , dense , sensitive , convention , potential , hence , intense , sensible , immense , condense , pence , defence ,
	/-m/	/-n/
/W-/	- - -	sentence , distance , difference , science , instance , balance , substance , silence , evidence , influence , entrance , sequence , conscience , licence , experience ,
	/-m/	/-n/
/A:-/	example , sample	answer ,   dance , chance , glance , advance
	/-m/	/-n/
/-/	compound , complex , complement ,competition ,compromise , combat , comprehend , competent , complicate ,	consonant , conversation , constant , concert , conflict , concept , bronze , nonsense , conservation , conscious , concentrate , onset , sponsor ,

Patrz:

• Czworokąt samogłoskowy

• Różnice między samogłoskami polskimi a angielskimi

• Różnice między wymową brytyjską a amerykańską

3.4. Różnice między wymową brytyjską a amerykańską

Najważniejsze różnice między brytyjską a amerykańską odmianą angielszczyzny, jeśli chodzi o samogłoski, są następujące:

3.4.1.

W wielu wyrazach, ale szczególnie przed /s,f,Q,n/, 'a' czyta się jako /Q/ po amerykańsku,
a jako /A:/ po brytyjsku, np. grass , half , path , answer .

3.4.2.

Wyrazy z 'o', takie jak box , stop , bottom , dollar , conflict , wymawia się w amerykańszczyźnie z samogłoską bardziej otwartą i centralną niż w brytyjszczyźnie (między Br/A:/ a Br//).

3.4.3.

Pół-przymknięte Br/o:/ oddaje się jako pół-otwarte Am/o/ (zbliżone do Br//):all , saw , bought , talk , port .

3.4.4.

Centralna akcentowana samogłoska 'schwa' (/W:/) używana jest w amerykańszczyźnie w niektórych wyrazach zamiast Br/U/: worry , courage , curry .

Am('schwa') ma przed /r/ niższy timbre niż jej brytyjski odpowiednik w porównywalnym kontekście: bird , learn , curve , itd.

Patrz:

• Czworokąt samogłoskowy

• Różnice między samogłoskami polskimi a angielskimi

• Główne trudności w wymowie samogłosek

4. Dwugłoski

Brytyjska odmiana angielszczyzny ma osiem dwugłosek ('diphthongs'), t.j. dźwięków samogłoskowych o zmiennym położeniu języka. Większość z nich zbliżona jest znacznie do podobnych głosek języka polskiego, choć tzw. 'dwugłoski centrujące' nie mają w polszczyżnie odpowiedników.

Patrz:

• Dwugłoski w czworokącie

• Główne trudności w wymowie dwugłosek

• Alternacje morfologiczne dwugłosek

4.1. Dwugłoski w czworokącie

Wpisane w czworokąt samogłoskowy wyglądają dwugłoski jak w pokazanym niżej diagramie, gdzie strzałki symbolizują ruch języka od pierwszej samogłoski składającej się na dwugłoskę do drugiej.




 

Patrz:

• Główne trudności w wymowie dwugłosek

• Alternacje morfologiczne dwugłosek

 

4.2. Główne trudności w wymowie dwugłosek

 

4.2.1.

Właściwa wymowa dwugłosek wymaga:

(1) przyswojenia sobie poprawnej wymowy obu samogłosek wchodzących w ich skład, oraz

(2) ograniczenia ślizgowego ruchu języka w kierunku drugiej samogłoski tak, by nie została ona w pełni wyartykułowana.

Mimo, że w transkrypcji dwugłosek tzw. 'przymykanych' (/aI,aU,oI,eI,WU/) występują samogłoski przymknięte na drugiej pozycji, w rzeczywistości w naturalnej, potocznej wymowie wszystkie dwugłoski angielskie kończą się centralnym położeniem języka: /aW,oW,eW/.

Fakt ten prowadzić może do niezrozumienia przez Polaka naturalnie podawanego tekstu, w którym redukcje dotyczą także innych dźwięków (patrz Formy słabe).

 

4.2.2.

Typowym błędem Polaka w wymowie 'dwugłosek centrujących' jest wstawianie głoski /j/
lub /w/ między obie samogłoski dyftongu, t.j. przed końcową 'schwa'.

W rezultacie powstają nie-angielskie zbitki /ijW, uwW, ejW/, np. w wyrazach here , sure , their .

 

4.2.3.

Wiele trudności samogłoskowych pojawia się także w wypadku dwugłosek,
np. brak właściwej redukcji w mowie szybkiej, czy nadmierne unosowienie przed
spółgłoskami nosowymi (patrz).

Patrz:

• Dwugłoski w czworokącie

• Alternacje morfologiczne dwugłosek

 

4.3. Alternacje morfologiczne dwugłosek

Alternacje (oboczności) morfonologiczne w zakresie dźwięków niespółgłoskowych to takie pary wyrazów, w których wymowa akcentowanej samo/dwugłoski zmienia się zależnie od ich struktury morfologicznej, głównie zastosowanego przyrostka. Przyrostki rdzennie angielskie nie wywołują alternacji: -er, -ing, -ed, podczas gdy część przyrostków pochodzących z łaciny je wywołuje. Alternacje takie są bardzo charakterystyczną cechą fonetyki języka angielskiego.

Obserwuje się następujące główne ich typy:

TYP	PRZYKŁAD
aI / I	line	'linear
aU / U	pro'found	pro'fundity
eI / Q	sane	'sanity
WU /	pro'voke	pro'vocative
iW / e	sin'cere	sin'cerity
eW / Q	com'pare	com'parative
i: / e	ob'scene	ob'scenity
ju: / U	pro'duce	pro'ductive

W podobnych kontekstach jednak formy fonetyczne wyrazów mogą też być stabilne:

'vacant	'vacancy	(/eI/)
'decent	'decency	(/i:/)
e'rode	e'rosive	(/WU/)
com'bust	com'bustion	(/U/)
de'cide	de'cisive	(/aI/)

Patrz:

• Dwugłoski w czworokącie

• Główne trudności w wymowie dwugłosek

• Spółgłoski w kontekście

 

5. Spółgłoski

Wbrew pozorom system spółgłoskowy języka angielskiego jest mniej oddalony od systemu polskiego niż ma to miejsce w przypadku samogłosek. Parę dźwięków spółgłoskowych angielszczyzny jest jednak dla polskiego ucha i języka tak egzotycznych, że skupia się na nich uwaga nauczycieli i uczniów, zwykle ze szkodą dla opanowania innych trudności w wymowie spółgłosek w naturalnym kontekście.

Patrz:

• Tabela spółgłosek

• Główne trudności w wymowie spółgłosek

• Spółgłoski w kontekście

5.1. Tabela spółgłosek

Tradycyjnie w podręcznikach do fonetyki zwykło się przedstawiać system spółgłosek angielskich w tabeli zorganizowanej wedle ich miejsca i sposobu artykulacji:

	MIEJSCE ARTYKULACJI
SPOSÓB ARTYKULACJI	wargowe	wargowo-zębowe	dziąsłowe i zębowe	dziąsłowo -podniebienne	tylno-językowe	krtaniowe
zwarte	p,b		t,d		k,g
trące		f,v	Q,D,s,z	S,J		h
zwarto-trące				],}
nosowe	m		n		N
płynne			l,r
ześlizgowe	w			j

Patrz:

• Główne trudności w wymowie spółgłosek

• Spółgłoski w kontekście

 

5.2. Główne trudności w wymowie spółgłosek

 

5.2.1.

Najbardziej obce polskiemu systemowi spółgłoskowemu, jeśli chodzi o wymowę są oczywiście /Q,D/. Na nie też zwraca się tradycyjnie najwięcej uwagi. Konsekwentne wymuszanie kontaktu czubka języka z górnymi siekaczami (jak na rysunku poniżej) powinno rozwiązać problem:




SPÓŁGŁOSKI /Q,D/

Częste wyrazy z E/Q/:

through, think , three, earth, thought , both , north , thing , south , length , mouth ,

method , thin , thousand , death , thick , path , cloth , month , breath , strength ,

health , worth , thank

 

Częste wyrazy z E/D/ (poza najczęstszymi zaimkami typu this , there ):

other , than , another , mother , father , together , without , though , either , weather , although ,

brother , thus , rather , rhythm , smooth

 

5.2.2.

Zupełnie odmienne od polskiego jest też angielskie /r/. Większość uczących się nie ma jednak z tą głoską większych problemów. Należy pamiętać o podwinięciu do góry czubka języka (który nie powinien dotykać dziąseł) i niezaokrąglaniu warg: /r/ jest artykulacyjnie odległe od /w/.

5.2.3.

E/S,J/ mieszczą się intuicyjnie, zarówno co do położenia języka jak i wrażenia dźwiękowego, między P(sz,ż) a P(ś,ź).

Podobnie jest ze zwarto-trącymi E/],}/: te głoski lokują się między P(cz,dż) a P(ć,dź).

Trudność w nauczeniu się tej wymowy zbliżona więc jest do przypadku E/e/, które jest pośrednie artykulacyjnie między P/e/ a P/I/ (patrz w Główne trudności w wymowie samogłosek).

Częste wyrazy z E/S/:

she , should , show , sure , short , fish , special , ocean , ship , dictionary , machine , shape

wish , section , sugar , fresh , position , action , nation , sharp , ancient , pressure , fraction

attention , sheep , shore

Wyrazy z E/J/:

measure , television , usual , pleasure , decision , treasure , occasion , invasion , leisure ,

visual , casual , collision , prestige , illusion , regime .

 




P/sz,ż/                          E/S,J/                              P/ś,ź/

 

5.2.4.

E/h/, dźwięk krtaniowy, oddawany jest prawie zawsze, nawet przez zaawansowanych w angielszczyźnie Polaków, jako tylnojęzykowy, t.j. tak, jak w P(chata ). Ponieważ taki dźwięk w angielszczyźnie nie istnieje, nie ma przynajmniej ryzyka nieporozumień, choć pozostaje u Anglika wrażenie obcego akcentu.

Częste wyrazy z E/h/:

have , how , here , help , home , house , head , high , hand , hear , hard , whole , half , behind ,

horse , hot , perhaps , hundred , hold , heart , heat , heavy , hair , ahead , hole , hit , hope ,

hill , hat , happen , hurt , hall

 

5.2.5.

Tylnojęzykowe E/N/ występuje także w języku polskim (bank , punkt , księga ), ale nie funkcjonuje kontrastywnie (t.j. nie może odróżniać wyrazów), tak jak to dzieje się w angielszczyźnie: Sim , sin , sing .

Stąd dwa rodzaje trudności: po pierwsze trzeba nauczyć się wymawiać /N/ na końcu wyrazu, bez następującej głoski /k/ lub /g/, np.:

long , along , young , during , thing , morning , song , king , nothing , among , strong , sing ,

bring , spring , wrong , evening , ring , string .

po drugie trzeba wiedzieć w jakich kontekstach w języku angielskim to /g/ się po /N/ wymawia (patrz).

5.2.6.

/t,d,s,z,n/ są w polszczyźnie zębowe, a w angielszczyźnie dziąsłowe; przenoszenie polskich nawyków nie spowoduje tu nieporozumień, ale da w efekcie obcy angielskiemu akcent.




                       GŁOSKI DZIĄSŁOWE                                            GŁOSKI ZĘBOWE

Patrz:

• Tabela spółgłosek

• Spółgłoski w kontekście

5.3. Spółgłoski w kontekście

Spółgłoski języka angielskiego, bardziej niż samogłoski, czułe są na kontekst fonetyczny, w którym występują. Dźwięki dziąsłowe (patrz), na przykład, są szczególnie niestabilne jeśli chodzi o miejsce artykulacji i 'lubią' upodabniać się do następujących po nich spółgłosek, bądź ulegać redukcji (zanikowi). One też głównie podlegają tzw. alternacjom (obocznościom) morfonologicznym, t.j. zmianom fonetycznym zależnym od kontekstu słowotwórczego (głównie przyrostkowego), np.: /t/ występuje w Christ , ale nie wymawia się go w wyrazie pochodnym christen /'krIsn/, występuje w dissect , ale zmienia się w /S/ w dissection .

Patrz:

• Tabela spółgłosek

• Główne trudności w wymowie spółgłosek

• Alternacje morfologiczne dwugłosek

• Dźwięczność spółgłosek

• Nieme litery spółgłoskowe

• Spółgłoskowe procesy kontekstowe

5.3.1. Dźwięczność spółgłosek

 

5.3.1.1.

Typowym błędem Polaków jest ubezdźwięcznianie wszystkich spółgłosek na końcu wyrazu.

W angielszczyźnie głoski dźwięczne występujące w tym kontekście nie podlegają temu procesowi, stąd trzeba po prostu zapamiętać, czy np. exercise ma na końcu /s/, czy /z/, a jeśli to drugie, to takim musi pozostać.

 

5.3.1.2.

Z drugiej strony, nie ma też automatycznego udźwięcznienia między samogłoskami: popularna polska wymowa basic jako /bejzyk/ jest błędna.

Inne takie wyrazy:

university , dinosaur , disappear , analysis , philosophy , courtesy , disagree , crisis ,

episode , fantasy , paralysis , disadvantage , disappoint , misunderstand , thesis ,

disapprove , disallow , hypnosis .

 

5.3.1.3.

Podobnie nie udźwięcznia się też spółgłosek bezdźwięcznych na końcu wyrazu przed zaczynającym się od głoski dźwięcznej wyrazem następnym, co zdarza się w poznańsko-krakowskiej odmianie polszczyzny. Wymowa hit eight jako /hidejt /, watch us jako /łodżas /, czy laugh at him jako /lavethym / jest niepoprawna i bardzo dla Anglika rażąca (patrz też Mowa szybka).

Typowe przykłady do ćwiczeń:

at the , back with , black night , both bills , deep down , each man , get along , great body ,

half done , help mother , hot water , if this , keep well , less dark , life between , light ball ,

like me , look now , make war , might give , Miss Brown , much less , not one , out of ,

piece of , put money , short rest , six doors , state governement , such groups , talk loud ,

think when , this was , top letter , want girls , which line , white winter , without music , write more .

 

5.3.1.4.

Końcówki czasu przeszłego czasowników regularnych, trzeciej osoby liczby pojedynczej czasu teraźniejszego wszystkich czasowników (niemodalnych) oraz liczby mnogiej i dopełniacza saksońskiego rzeczowników upodabniają się jeśli chodzi o dźwięczność do poprzedzającej je głoski, chyba że jest ona zbliżona miejscem i sposobem artykulacji: wtedy dla ułatwienia wymowy obie głoski rozdziela się samogłoską /I/: handed , spotted , bushes , busses , Alice's , a artykulacja końcówki jest dźwięczna.

 

5.3.1.5.

Szczególnym przypadkiem jest liczba mnoga rzeczowników kończących się w liczbie pojedynczej na /Q/: trudno dostrzec tu jakąś regułę.

Wyrazy kończące się w liczbie mnogiej dźwięczną zbitką /Dz/:

baths , booths , oaths , paths , mouths .

Podobnie brak reguł wśród rzeczowników kończących się na /f/: czasami głoska ta jest w liczbie mnogiej udźwięczniana, czasami nie.

Przypadki bezdźwięczne (te rzadsze):

aperitifs , chiefs , cliffs , gulfs , handkerchiefs , motifs , safes , scarfs , sheriffs .

 

5.3.1.6.

Literę 'x' przed samogłoską akcentowaną wymawia się dźwięcznie

(exact , exam , example , exist , exotic ),

a po niej - bezdźwięcznie

(exercise , lexicon , maximum , oxygen , saxophone ),

choć występują tu różne nieregularności i komplikacje.

Patrz:

• Nieme litery spółgłoskowe

• Spółgłoskowe procesy kontekstowe

 

5.3.2. Nieme litery spółgłoskowe

 

5.3.2.1.

/r/ wymawia się w brytyjszczyźnie tylko przed samogłoską występującą w tym samym wyrazie (boring ),

w wyrazie złożonym

burglar-alarm , counter-example , cover-up , far-off , fire-alarm , fire-engine , fire-escape ,

hair-oil , matter-of-fact , pepper-and-salt , razor-edge .

 

czy też na początku następnego wyrazu

the answer is , behaviour of , better if , car owned by , chapter of the book , conquer it

cover a period , danger of , Dr Edwards , enter into , fair enough , as far as , father of

four out of five , further ideas , hear about , her apple , an hour and a half , junior academics

later in the year , lower income , member of , mother and baby , near each other , nuclear age

offer a donation , other events , pair of skis , particular attention , poor old chap ,

quarter of a century , remember also , their ability , tour of , wear a safety helmet

a year ago , your age .

W odmianie amerykańskiej wymawia się /r/ zgodnie z pisownią.

 

.5.3.2.2.

'g' po 'n' na końcu wyrazów oraz przed końcówkami czasowników i rzeczowników jest 'nieme' (patrz też Główne trudności w pisowni), natomiast wymawia się je w pozostałych kontekstach (tj. głównie w środku wyrazów: angry , congress , English , finger , language , single , oraz przed końcówkami przymiotnikowymi: longer , longest , stronger , strongest , younger , youngest .

5.3.2.3.

Kończące wyraz 'n' po 'm' jest nieme (patrz), chyba, że występuje przed przyrostkiem zaczynającym się od samogłoski: damn (/dQm/) - damning (/'dQmnIN/).

Inne takie wyrazy: autumn , column , condemn , hymn , solemn .

Patrz:

• Dźwięczność spółgłosek

• Spółgłoskowe procesy kontekstowe

 

5.3.3. Spółgłoskowe procesy kontekstowe

 

5.3.3.1.

Bezdźwięczne głoski zwarte (/p,t,k/) wymawiane na początku sylaby bezpośrednio przed akcentowaną samogłoską są aspirowane. Znaczy to, że wymawia się je z 'przydechem', z pewną jakby emfazą: wyraz ten ('dziesięć') w angielszczyżnie wymawia się /t^hen/: ta aspiracja (i wymowa samogłoski /e/) odróżnia w wymowie angielskie ten od polskiego ten (człowiek).

Przed samogłoską nieakcentowaną, np. w to'morrow , aspiracja nie występuje.

 

5.3.3.2.

Nosówki /n,m/ oraz płynna boczna /l/ (a w amerykańszczyźnie także /r/) są sylabiczne, t.j. pełnią funkcję samogłoskową jeśli występują między spółgłoskami, bądź po spółgłosce na końcu wyrazu. Polacy, zgodnie z modelem rodzimej wymowy mają tendencję do ubezdźwięczniania ich, a nawet całkowitej likwidacji.

Częste wyrazy z sylabiczną /l/ i /n/:

people , little , even , often , example , table , open , able , special , certain , person ,

ocean , listen , animal , circle , simple , possible , middle , travel , single , uncle , modern ,

seven , reason , trouble , section , cattle , garden , capital , position , syllable , total , level ,

action , nation , final , attention , happen , angle .

 

5.3.3.3.

Tak zwane 'ciemne' ('wysokie') /l/, dźwięk artykułowany jednocześnie przez czubek i tył języka a zbliżony do 'kresowego' 'ł', występuje w brytyjszczyźnie przed spółgłoskami i na końcu wyrazów:

all , will , also , old , well , help , tell , small , still , world , while , always , school , until , almost ,

whole , vowel , cold , call , bill , feel , hold , girl , full , ball , shall , spell , wild , field , gold ,

soil , real ,




'CIEMNE' /l/

 

Patrz:

• Dźwięczność spółgłosek

• Nieme litery spółgłoskowe

• Mowa szybka

 

6. Akcent i intonacja

Zwykle nie docenia się znaczenia poprawnego akcentowania i melodii zdaniowej dla wrażenia, jakie sprawia na rodzimym użytkowniku języka angielskiego wymowa uczących się tego języka obcokrajowców. Aby dobrze wymawiać angielszczyznę trzeba nie tylko umieć poprawnie artykułować poszczególne głoski, ale także nadać całym wyrazom, frazom i zdaniom właściwy dla tego języka rytm i melodię. I jedno i drugie różni się znacznie od języka polskiego. Charakterystyczna dla angielszczyzny rytmiczność i melodyjność (czy nawet śpiewność) jest często dla Polaków zachętą do nauki tego języka. Ale ... jest też pewnym utrudnieniem.

W tym rozdziale zajmiemy się po kolei akcentem wyrazowym, frazowym, zdaniowym i intonacją języka angielskiego.

6.1. Akcent wyrazowy

 

Przycisk (akcent) wyrazowy nie jest w j.angielskim ustalony w określonej pozycji wyrazu (jest swobodny), stąd nie ma właściwie reguł, według których można by jednoznacznie określić, która sylaba w danym wyrazie jest akcentowana. Pewne ogólne regularności dotyczące przycisku i związanej z nim ściśle jakości samo/dwugłosek są następujące:

 

6.1.1.

Samogłoska sylaby nieakcentowanej najczęściej redukuje się do samogłoski centralnej, tzw. 'schwa'.

6.1.2.

W wyrazach dłuższych, składających się z paru cząstek słowotwórczych :

6.1.2.1.

Miejsce akcentu zależy częściowo od użytego przyrostka; przyrostki, które 'ciągną akcent w swoją stronę' zilustrowane są poniżej:

'diplomat	di'ploma(cy)
'manager	mana'ger(ial)
'photograph	photo'graph(ic)
'mystery	mys'teri(ous)
'illustrate	illus'trat(ion)
'alternate	al'ternat(ive)
'able	a'bil(ity)
'history	his'tor(ical)

Inne przyrostki nie powodują zmian akcentu: '-ing', '-ment', '-or', '-ly', '-ism', '-ness', '-ship'.

Patrz:

• Alternacje morfologiczne dwugłosek

 

6.1.2.2.

Występuje często nieco słabszy od głównego akcent poboczny zaznaczany zwykle w transkrypcji fonetycznej przecinkiem, np.:

,deco'ration , 'tele,phone , ,acro'batic , ,maga'zine , ,ele'mentary , itd.

 

6.1.2.3.

Występuje czasem akcent podwójny równomierny, np.:

'un'known , 'fif'teen ,

oraz akcent chwiejny, t.j. taki, który w wymowie różnych mówców pojawia się w różnych miejscach (choć nie dowolnie), np.:

'hospitable	lub	hos'pitable
'controversy	lub	con'troversy
'interesting	lub	inte'resting

 

6.1.3.

W rzeczownikach złożonych z dwu lub więcej niezależnych wyrazów (tzw. “compound nouns”) akcent pada najczęściej na ten pierwszy, np.:

aircraft , background , newspaper , bedroom , highway , football , household , network ,

cocktail , workshop , airport , bathroom , birthday , sunlight , cowboy , daylight , doorway ,

sunset , moonlight , standpoint , grandfather , landlord , railway , framework , hardware ,

riverside , sunrise , typewriter ,

ale samogłoska wyrazu nieakcentowanego nie redukuje się.

 

6.1.4.

Para rzeczownik-czasownik pochodzenia greko-łacińskiego z taką samą formą graficzną różni się najczęściej akcentem: w rzeczowniku pada on na wcześniejszą sylabę, np.: 'extract - ex'tract , 'console - con'sole , 'import - im'port , 'contrast - con'trast . Samogłoska sylaby nieakcentowanej w czasowniku jest zawsze zredukowana, stąd takie pary wyrazów rzadko tylko brzmią identycznie (rzadko są homofonami). Inne takie wyrazy (rzeczowniki i czasowniki wymieszane): 'accent , con'flict , 'discharge , 'discount , in'crease , 'perfect , per'mit , pro'duce , 'transport .

 

6.1.5.

Wyrazy tzw. “funkcyjne', (t.j. głównie przedimki, zaimki i przyimki) akcentuje się tylko w pewnych, bardzo ograniczonych kontekstach gramatycznych i sytuacyjnych, np. dla zaznaczenia kontrastu: HE can do it, but I can't , czy na końcu zdania: What are you looking AT?

 

6.1.6.

Główne różnice w akcencie wyrazowym między angielszczyzną brytyjską a amerykańską można ująć w następujące klasy:

 

6.1.6.1.

Końcówki “-ary”, “-ory”, “-ery” mają w odmianie amerykańskiej akcent poboczny, a samogłoski nie zanikają: 'arbi,trary - 'dormi,tory - 'mona,stery .

 

6.1.6.2.

Niektóre wyrazy w odmianie amerykańskiej akcentowane są na wcześniejszej sylabie, niż w odmianie brytyjskiej, np. (AmE) 'resource.

 

6.1.6.3.

I na odwrót, np. (AmE) ha'rass.

Patrz:

• Akcent frazowy

• Akcent zdaniowy

• Intonacja

6.2. Akcent frazowy

Płynna angielska mowa ma rytm wynikający z grupowania się słabych nieakcentowanych sylab wokół silnych, akcentowanych, będących prawie zawsze częścią wyrazów tzw. leksykalnych, t.j. rzeczowników, przymiotników, czasowników i przysłówków. Akcent pozostałych wyrazów (i większość ich samogłosek) ulega daleko posuniętej redukcji. Redukują się także akcenty poboczne wyrazów leksykalnych, oraz ten akcent z dwu równomiernych, który jest bliższy akcentowi w sąsiednim wyrazie, np.: Sue's fif'teen , ale 'fifteen men .

W wyniku tych zmian, akcent frazowy angielszczyzny występuje w równych (w przybliżeniu) odstępach czasu, a nie co określoną ilość sylab. Jeżeli między dwoma akcentami jest stosunkowo dużo sylab, to wymawiane one będą bardzo krótko, np.: 'difficult in the ex'treme : [ ' . . . . . ' ].

Patrz:

• Akcent wyrazowy

• Akcent zdaniowy

• Intonacja

6.3. Akcent zdaniowy

Akcent zdania zależy głównie od jego sensu, a nie struktury gramatycznej. Akcentowany najsilniej jest ten wyraz, na który mówiący chce zwrócić uwagę słuchacza:

JOHN bought a new car yesterday (...a nie kto inny)

John bought a new CAR yesterday (...a nie co innego)

John bought a new car YESTERDAY (...a nie kiedy indziej).

W zdaniach neutralnych znaczeniowo akcent zdaniowy pada zazwyczaj na ostatni wyraz leksykalny. Pozostałe wyrazy zachowują oczywiście swoją formę akcentową, choć ich akcent jest słabszy niż wtedy, gdy je wymawiamy w izolacji.

Patrz:

• Akcent wyrazowy

• Akcent frazowy

• Intonacja

6.4. Intonacja

Główne kontury intonacyjne angielszczyzny to:

6.4.1.

Intonacja opadająca, stosowana w twierdzeniach, rozkazach, pytaniach szczegółowych (what , who , when , where , why , how i pochodne),oraz pewnych typach 'question-tags' (typu: pytanie retoryczne), np.:

Susan is very pretty .

Tell him to come here at once!

What did you have for breakfast today?

I am a clever man, ain't I?

 

6.4.2.

Intonacja rosnąca, stosowana w pytaniach ogólnych (“yes-no questions”), także 'question-tags' typu nieretorycznego, prośbach, wyliczaniach (z wyjątkiem ostatniego wyrazu, który ma intonację opadającą), dla zaznaczenia sympatii, życzliwości i uprzejmości, oraz w wielu innych kontekstach sytuacyjnych, np.:

Did you see Robert yesterday?

Angela will be there too, won't she?

He said he visited Canada, Australia, Brazil and Poland.

I'm quite certain they'll agree with you.

 

6.4.3.

Intonacja opadająco-rosnąca, stosowana w wielu kontekstach gramatycznych dla zaznaczenia uprzejmości, niepewności, chęci kontynuacji zaczętego wątku, kontrastu, rezerwy, itp., np.:

Yes, I might, but ...

What seems to be the problem?

 

6.4.4.

Intonacja rosnąco-opadająca, stosowana dla wyrażenia zdziwienia, zaskoczenia, irytacji, zdecydowania, perswazji, np.:

I will never do it!

Oh, be quiet!

Is that so?!

Dany kontur obejmować może jedną bądź parę sylab i niekoniecznie ogranicza się do jednego zdania w sensie gramatycznym. Z drugiej strony, jedno zdanie, szczególnie złożone, zawierać może kilka konturów intonacyjnych.

Patrz:

• Akcent wyrazowy

• Akcent frazowy

• Akcent zdaniowy

7. Formy słabe

Wbrew temu, co się często sądzi, naturalne mówienie i czytanie w języku angielskim wymaga znajomości wielu faktów i procesów fonetycznych ponad te, których uświadomienie sobie jest konieczne do przeczytania, czy powiedzenia jednego słowa pozbawionego kontekstu. Przede wszystkim dochodzi do silnej redukcji i upodobnienia fonetycznego wielu głosek. Procesy te zachodzą szczególnie często w tzw. wyrazach funkcyjnych oraz w mowie szybkiej.

Patrz:

• redukcja samogłosek

• wyrazy funkcyjne

• mowa szybka

 

7.1. Redukcja samogłosek

Redukcja samogłosek jest terminem określającym tendencję w fonetyce angielskiej do niezbyt wyraźnego artukułowania samogłosek (i dwugłosek) w sylabach nieakcentowanych (patrz Akcent wyrazowy i Akcent frazowy). Samogłoski te wymawiają się z reguły jako schwa, choć zdarzają się wyjątki. Widać z tego wyraźnie bardzo silny w angielszczyźnie związek między akcentem a wymową samogłosek.

Patrz:

• Wyrazy funkcyjne

• Mowa szybka

 

7.2. Wyrazy funkcyjne

Tzw. 'wyrazy funkcyjne' ('gramatyczne'), t.j. głownie przedimki, zaimki, przyimki, spójniki i czasowniki posiłkowe, są z reguły silnie zredukowane w naturalnej wymowie.

Są jednak gramatycznie określone konteksty, w których ich redukcja byłaby błędem. Na przykład, oddzielane zazwyczaj w mowie potocznej i stawiane na końcu pytania przyimki nie redukują się: What are you looking at? (/Qt/). Podobnie zachowują się czasowniki posiłkowe jeśli je zanegujemy, np.: It doesn't (/'dUznt/) pay to forget , bądź użyjemy bez czasownika głównego, np. w krótkich zdaniach potwierdzających lub kontrastujących:

Yes, I am (/Qm/) , But I do (/du:/) .

 

7.2.1.1. Wyrazy funkcyjne - czasowniki posiłkowe

 

PISOWNIA	FORMA MOCNA	FORMA SŁABA
czasowniki posiłkowe
am, 'm	Qm	Wm, m
is, 's	Iz	z, s
are, 're	a:	W
was	w偃z	wWz, Wz
have, 've	hQv	hWv, Wv, v
has, 's	hQz	hWz, Wz, z, s
had, 'd	hQd	hWd, Wd, d
can	kQn	kWn, kn, kN
could	kUd	kWd, kW
should	SUd	SWd, SW
will, 'll	wIl	l
would, 'd	wUd	wWd, Wd, d
do, d'	du:	dW, d
does	dUz	dWz
must	mUst	mWst, mWs

 

7.2.1.2. Wyrazy funkcyjne - zaimki

 

PISOWNIA	FORMA MOCNA	FORMA SŁABA
zaimki
you	ju:	jW
her	hW:	hW, W
us, 's	Us	Ws, s
your	jo:	jW
his, 'is	hIz	Iz
that	DQt	DWt
some	sUm	sWm, sm

 

7.2.1.3. Wyrazy funkcyjne - spójniki i przedimki

 

PISOWNIA	FORMA MOCNA	FORMA SŁABA
spójniki i przedimki
and	Qnd	Wnd, Wn
(be)cause	bI'k偃z	bIkWz, kWz
as	Qz	Wz
or	o:	W
but	bUt	bWt, bW
a	eI	W

 

7.2.1.4. Wyrazy funkcyjne - przyimki

 

PISOWNIA	FORMA MOCNA	FORMA SŁABA
przyimki
at	Qt	Wt
from	fr偃m	frWm
into	'IntU	'IntW
to	tu:	tW

 

7.2.2.

Należy także pamiętać, że niektóre wyrazy funkcjonują jako gramatyczne w jednych kontekstach, a jako leksykalne w innych. W tych drugich nie ulegają one daleko posuniętej redukcji. Odnosi się to szczególnie do czasowników, które mogą występować jako posiłkowe i główne: be , have , can , will , do , np.:

I'd rather be than have , I hate to do homework (be i do są tu czasownikami głównymi).

 

7.2.3.

Dodatkowym utrudnieniem jest to, że właściwie wszystkie wyrazy funkcyjne mogą być akcentowane i niezredukowane w odpowiednim kontekście sytuacyjnym, np. gdy się je cytuje:

You should use AN in this context , lub używa w specjalnej funkcji znaczeniowej.

Typowe przykłady:

I'm not speaking to you, but to HER . (kontrast)

Is that for US? (emfaza)

SOME of the girls are English . (niektóre)

There are boys AND boys . (różni są chłopcy)

I found A book, but not the one I wanted . (jakąś)

He is THE teacher in this place . (najważniejszy)

 

Patrz:

• Redukcja samogłosek

• Mowa szybka

7.3. Mowa szybka

W naturalnej, a więc szybkiej, mowie angielskiej, występuje mnóstwo procesów redukujących i upodabniających pewne głoski. Są to przede wszystkim:

 

7.3.1. Mowa szybka - palatalizacja

 

Palatalizacja (upodniebiennienie) głosek dziąsłowych przed /j/ i innymi podniebiennymi, np.

During (/}/), aT you (/]/), doeS she (/J/).

Inne przykłady :

proDuce , sTudent , indiviDual , siTuation , Due , Duty , opporTunity , staTue , attiTude ,

iSSue , substiTute , reDuce , introDuce , sTupid , sTew , graDuate , maTure , sTeward ,

Duration , Tutor , eDucate , Dual , instiTute , congraTulate , inTuition .

Inne przykłady palatalizacji głosek dziąsłowych na końcu wyrazów:

abouT your , addreSS shown , alwayS use , anD yet , anD you , aS she , aS yet , aT your ,

behinD you , butcher'S shop , buyerS should , coulD you , diD you , don'T you , firsT year ,

hiS shoes , iS shown , iS used , iS your , lasT year , leT you , minD you , noT yet , tellS you ,

thaT you , thiS year , tolD you , unleSS you're , wanT your , whaT you're , woulD use ,

woulD you .

 

7.3.2. Mowa szybka - upodobnienie

Upodobnienie dziąsłowych pod względem miejsca artykulacji do następujących po nich wargowych i tylnojęzykowych, np. that/p/ book , that/k/ girl , on/m/ me , one/N/ can .

 

7.3.3. Mowa szybka - elizja

Elizja (opuszczenie w wymowie) niektórych dźwięków.

Elizji ulegają nieakcentowane samogłoski zarówno przed sylabą akcentowaną, np.

t(o)gether , p(e)rhaps , c(o)rrect , p(o)sition , p(a)rticular , t(o)morrow , p(o)lice , t(o)night ,

c(o)llect , p(e)rform , c(o)mmittee , c(o)mmand , c(o)lonial , p(o)tato , c(a)reer , t(o)wards ,

c(o)nnect , p(o)lite , t(o)mato , jak i po sylabie akcentowanej, np.:

fam(i)ly , diff(i)cult , gov(e)rnment , gen(e)ral , hist(o)ry , nat(u)ral , mel(o)dy , cent(u)ry ,

cap(i)tal , opp(o)site , sim(i)lar , comp(a)ny , prop(e)rty , sep(a)rate , av(e)rage , nob(o)dy ,

en(e)my , tel(e)phone , el(e)ment , qual(i)ty , phys(i)cal , fact(o)ry , col(o)ny , el(e)phant ,

alph(a)bet , harm(o)ny , bic(y)cle , cam(e)ra , lib(e)rty , sat(e)llite , typ(i)cal , mem(o)ry ,

myst(e)ry , prim(a)ry .

Elizji ulegają także spółgłoski (znów najczęściej dziąsłowe), zarówno wewnątrz wyrazów:

correc(t)ly , exac(t)ly , hones(t)ly , blin(d)ness , pos(t)pone , fac(t)s ,

jak i na końcu wyrazów: absen(t)-minded , bes(t)-seller , col(d)-blooded , firs(t)-class ,

lef(t)-handed , secon(d)-hand , tes(t)-drive , was(t)e-paper , accep(t) that , agains(t) many ,

almos(t) magical , amoun(t) that , aroun(d) them , bes(t) form , differen(t) contribution ,

difficul(t) for , doesn'(t) she , excep(t) for , firs(t) few , modes(t) rate , presen(t) generation ,

secon(d) brother , wes(t) region .

 

7.3.4. Mowa szybka - (Częściowe) ubezdźwięcznienie spółgłosek

(Częściowe) ubezdźwięcznienie spółgłosek przed następującymi na początku następnego wyrazu głoskami bezdźwięcznymi, np.: his talk (choć nie występuje znany z polszczyzny proces przeciwny: /s/ w this day pozostaje bezdźwięczne; patrz ).

Patrz:

• Redukcja samogłosek

• Wyrazy funkcyjne

8. Pisownia

Wbrew odczuciom początkującego ucznia, w pisowni angielskiej można doszukać się pewnych reguł, choć prawdą jest, że są one dość skomplikowane i nie wolne od wyjątków. Pełen wykład tych reguł przybiera zazwyczaj formę długiej listy zasad ortoepicznych (poprawnego czytania), bądź ortograficznych (poprawnego pisania). Z jednej strony więc należy zapamiętać jak się dane zbitki liter czyta, z drugiej - jak się dane dźwięki, lub ich ciągi, zapisuje. Tutaj zajmiemy się tylko niektórymi trudnościami angielskiej pisowni.

Patrz:

• Główne trudności w pisowni.

• Wyrazy pochodne

• Dzielenie wyrazów

• Różnice między pisownią brytyjską a amerykańską

 

8.1. Główne trudności pisowni

 

8.1.1.

Właściwie nie ma takiej litery w języku angielskim, która byłaby zawsze bezwarunkowo wymawiana, stąd trudność w określeniu, czy w danym kontekście dana litera jest, czy nie jest 'niema'. Nawet najszerzej znane 'nieme e” na końcu wyrazu (np.: nice , hope , mane ) jest czasami wymawiane, głównie zresztą w zapożyczeniach z francuskiego, np. recipe /'resIpI/.

Dodatkowym utrudnieniem jest częsta elizja (opuszczenie w wymowie) głosek w naturalnej angielszczyźnie (patrz Formy słabe i Nieme litery spółgłoskowe). Ulegają jej także głoski, które wymawia się podając formę słownikową wyrazu poza kontekstem.

 

8.1.2.

Przypadków, gdy dane litery wymawia się, a dane głoski zapisuje się, na różne sposoby w różnych wyrazach jest w angielszczyźnie tyle, że trudno je wymienić. Oto tylko jeden bardzo charakterystyczny przykład sprawiający Polakom szczególnie wiele trudności: wymowa zbitek liter 'ow' i 'ou' z jednej strony i zapisywanie zbitek głosek /WU/ i /aU/ z drugiej:

	/WU/	/aU/
<ow>	know , below , own , show , grow , follow , snow , low , blow , slow , flow , bowl , growth , throw , glow, crow , tow , owe , mow , sow , stow .	how , now , down , vowel , town , power , brown, row , crowd , flower , bow , cow , allow , tower , powder , owl , crown , clown , towel , shower , brow , coward , drown , gown , browse , renown , bowel .
	/WU/	/aU/
<ou>	though , although , shoulder , soul , dough , poultry , mould .	about , out , sound , around , found , house , without , south , ground , round , mountain , noun , mouth , amount , thousand , compound , count , loud , proud , cloud , mouse , pronounce , pound , doubt , council , bound , county , shout , scout , counter , boundary , blouse, trousers .

 

8.1.3.

Szczególnie irytujące są te przypadki, gdy dwa wyrazy różniące się wymową i znaczeniem mają taką samą pisownię, tzw. 'homografy', na przykład:

	wymowa i znaczenie 1		wymowa i znaczenie 2
bass	/bQs/	okoń	/beIs/	bas
bow	/bWU/	łuk, kokarda	/baU/	dziób (okrętu), kłaniać się
close	/klWUs/	bliski	/klWUz/	zamykać
desert	/'dezWt/	pustynia	/dI'zW:t/	opuszczać
lead	/led/	ołów	/li:d/	prowadzić
live	/lIv/	żyć	/laIv/	na żywo
minute	/'mInIt/	minuta	/maI'nju:t/	malutki
row	/rWu/	rząd	/raU/	kłótnia
sow	/sWu/	siać	/saU/	maciora
tear	/tiW/	łza	/teW/	drzeć
use	/ju:s/	użytek	/ju:z/	używać
wind	/wInd/	wiatr	/waInd/	nakręcać
wound	/waUnd/	nakręcony	/wu:nd/	rana

 

.8.1.4.

Podwojonych liter spółgłoskowych (-tt-, -ss-, -nn-, itd.) nigdy nie wymawia się w angielszczyźnie podwójnie (czy 'długo'), chyba, że należą do różnych cząstek słowotwórczych danego wyrazu: przedrostka i tematu: disservice , unknown , tematu i przyrostka: openness , soulless , czy dwóch tematów słowotwórczych w wyrazach złożonych: striP-Poker , markeT-Town , booKCase , spaCESuit , candLELight , peN-Name , hoME-Made .

Patrz:

• Wyrazy pochodne

• Dzielenie wyrazów

• Różnice między pisownią brytyjską a amerykańską

8.2. Wyrazy pochodne

Reguły dotyczące ortografii różnych gramatycznych form pochodnych wyrazów angielskich są w skrócie następujące:

8.2.1.

Pojedynczą literę spółgłoskową na końcu tematu słowotwórczego po pojedynczej literze samogłoskowej podwaja się, np.: bet - betting , chyba, że występuje ona w sylabie nieakcentowanej, np.: a'bandon - a'bandoned . Ale 'l' nie podlega temu ostatniemu ograniczeniu: tunnel - tunnelling . Podwojenie dotyczy liter, a nie wymowy, zgodnie z 8.1.4.

8.2.2.

Końcowe 'c' tematu uzupełnia się przez 'k', jeśli w przeciwnym wypadku czytałoby się /s/, np.: panic - panicky .

8.2.3.

Końcowe 'y' tematu zamienia się na 'i', np. ready - readily , albo na 'ie', np. try - tries , chyba że przyrostek zaczyna się od 'i', np. readying , trying , albo 'y' występuje po samogłosce, np. boyhood .

8.2.4.

'Nieme e' na końcu tematu zanika przed przyrostkami zaczynającymi się od samogłoski, np. fate - fatal , chyba że chroni miękką wymowę poprzedzającego 'g' lub 'c', np. serviceable ('-cable' zaczynałoby się od /k/, jak w amicable ).

Patrz:

• Główne trudności w pisowni

• Dzielenie wyrazów

• Różnice między pisownią brytyjską a amerykańską

 

8.3. Dzielenie wyrazów

Dość regularnie odbywa się przenoszenie angielskich wyrazów na końcu linii.
Najważniejsze reguły :

• Oddziela się cząstki słowotwórcze: temat, przedrostek, przyrostek, np. un-deliver-able .

• Oddziela się dwie jednakowe litery spółgłoskowe, np. ter-rible .

• Samogłoska krótka nie może zamykać sylaby akcentowanej, stąd np. podział 'to-nic jest niepoprawny (patrz: Różnice między samogłoskami polskimi a angielskimi).

• Rozdziela się zbitki spółgłosek, które byłyby (dla Anglika) niewymawialne na początku lub na końcu sylaby, np. 'Stan-ford i zbitki wymawialne, ale występujące po akcentowanej samogłosce, np. 'con-dor .

Patrz:

• Główne trudności w pisowni

• Wyrazy pochodne

• Różnice między pisownią brytyjską a amerykańską

 

8.4. Różnice pomiędzy pisownią brytyjską a amerykańską

Oto przykłady najbardziej typowych różnic między ortografią brytyjską a amerykańską. Generalnie, ta druga jest nieco uproszczona w stosunku do tej pierwszej. Typowe przykłady:

BRYTYJSZCZYZNA	AMERYKAŃSZCZYZNA
colour	color
litre	liter
travelled	traveled
offence	offense
dialogue	dialog
tyre	tire
anaemia	anemia
plough	plow

Patrz:

• Główne trudności w pisowni

• Wyrazy pochodne

• Dzielenie wyrazów

 

LITERATURA

 

Arabski,J. 1987. Wymowa amerykańska. Warszawa: PWN.

Ashby,P. 1995. Speech sounds. London: Routledge.

Bałutowa,S. 1990⁶[1965]. Wymowa angielska dla wszystkich. Warszawa: Wiedza Powszechna.

Biedrzycki,L. 1995. A practical pronouncing dictionary of British and American English. Warszawa: PWN.

Brazil,D. 1994. Pronunciation for advanced learners of English. Cambridge: Cambridge University Press.

Brown,G. 1990². Listening to spoken English. London: Longman.

Crystal,D. 1996⁴. A dictionary of linguistics and phonetics. Oxford: Blackwell.

Dalton,C. & B. Seidlhofer. 1994. Pronunciation. Oxford: Oxford University Press.

Gimson,A. C. 1989⁴[1962]. An introduction to the pronunciation of English. London: Edward Arnold. [5th edition as: A. Cruttenden. 1994. Gimson's pronunciation of English. London: Edward Arnold]

Janicki,K. 1995⁶. Elements of British and American English. Poznań: SAWW.

Jassem,W. 1973³[1971]. Podręcznik wymowy angielskiej. Warszawa: PWN.

Jassem,W. 1974⁴[1954]. Fonetyka języka angielskiego. Warszawa: PWN.

Jassem,W. 1995. Exercises in English pronunciation. Warszawa: PWN.

Jones,D. 1980¹⁴[1917]. Everyman's English pronouncing dictionary. London: J. M. Dent & Sons,Ltd.

Jones,D. 1997¹⁵[1917]. English pronouncing dictionary. Cambridge: Cambridge University Press. [nowe wydanie przygotowane przez P.Roacha & J.Hartmana]

Kenyon,J. S. & T. A. Knott. 1953. A pronouncing dictionary of American English. Springfield, Mass. : G. & C. Merriam Company.

Krzeszowski,T. P. 1968. An outline of American English phonetics. Warszawa: PWN.

Ladefoged,P. 1993³[1975]. A course in phonetics. New York: Harcourt, Brace, Jovanovich.

Laroy,C. 1994. Pronunciation. Oxford: Oxford University Press.

O'Connor,J. D. & J. Fletcher.1991. Sounds English. London: Longman.

O'Connor,J. D.1980. Better English pronunciation. Cambridge: Cambridge University Press.

Orion,G. 1988. Pronouncing American English: sounds, stress, and intonation. New York: Newbury House Publishers.

Prator,C. & B. Robinette. 1973³. A manual of American English pronunciation. New York: Holt, Rinehart and Winston.

Reszkiewicz,A. 1981. Correct your English pronunciation. Warszawa: PWN.

Roach,P. 1991² [1983]. English phonetics and phonology. Cambridge: The University Press.

Roach,P. 1992. Introducing phonetics. Harmondsworth: Penguin.

Rogerson,P. & J.B.Gilbert. 1990. Speaking clearly. Pronunciation and listening comprehension for learners of English. Cambridge: Cambridge University Press.

Sobkowiak,W. & J. Szpyra. 1995. Workbook in English phonetics for Polish students of English. Poznań: Nakom.

Sobkowiak,W. 1996. English phonetics for Poles. Poznań: Bene Nati.

Taylor,L. 1993. Pronunciation in action. New York: Prentice Hall.

Trask,R.L. 1995. Dictionary of phonetics and phonology. London: Routledge.

Wells,J. C. 1990. Longman pronunciation dictionary. London: Longman.

---