2009-10-30

1

Wykład 4

Nowa teoria handlu

Międzynarodowe Stosunki Gospodarcze, CE UW

dr Leszek Wincenciak

Problemy z teorią H-O

Paradoks Leontieffa

Próby rozwi

ą

zania paradoksu

Rozszerzenia modelu H-O

Podstawowe zało

ż

enia modelu nie s

ą

w

rzeczywisto

ś

ci spełnione (identyczne

technologie, doskonała konkurencja, wyrównywanie
si

ę

cen czynników produkcji)

W rezultacie powstaje zjawisko brakuj

ą

cego handlu

(D. Trefler) – strumienie handlu przewidywane przez
model H-O s

ą

mniejsze ni

ż

obserwowane

w rzeczywisto

ś

ci

2009-10-30

2

Wykład 4

Handel mi

ę

dzy- a wewn

ą

trzgał

ę

ziowy

Pomiar handlu wewn

ą

trzgał

ę

ziowego

Wyja

ś

niania powstawania handlu

wewn

ą

trzgał

ę

ziowego

Zewn

ę

trzne i wewn

ę

trzne korzy

ś

ci skali produkcji

Niedoskonała konkurencja

Model handlu z korzy

ś

ciami skali produkcji

i niedoskonał

ą

konkurencja

Wprowadzenie

Modele tradycyjne zakładaj

ą

,

ż

e technologie

produkcji charakteryzuj

ą

si

ę

stałymi przychodami

skali produkcji

Tymczasem w praktyce cz

ę

sto mamy do czynienia

z rosn

ą

cymi przychodami skali produkcji

(korzy

ś

ciami skali produkcji):

Podwojenie nakładów skutkuje wi

ę

kszym ni

ż

dwukrotnym

wzrostem produkcji

Zwi

ę

kszanie produkcji powoduje spadek kosztu

jednostkowego (kosztu przeci

ę

tnego) produkcji

2009-10-30

3

Wprowadzenie

Modele tradycyjne przewiduj

ą

przede wszystkim

powstawanie wymiany mi

ę

dzygał

ę

ziowej miedzy

krajami ró

ż

ni

ą

cymi si

ę

mi

ę

dzy sob

ą

(posiadan

ą

technologi

ą

czy wyposa

ż

eniem w czynniki produkcji)

Tymczasem w praktyce wi

ę

kszo

ść

handlu odbywa

si

ę

mi

ę

dzy krajami do

ść

podobnymi do siebie

(

≈

kraje OECD) i co wi

ę

cej polega na wymienianiu

si

ę

podobnymi dobrami

handel

wewn

ą

trzgał

ę

ziowy

Wprowadzenie

Nowa teoria handlu

Próba wyja

ś

nienia powstawania handlu

wewn

ą

trzgał

ę

ziowego

Uwzgl

ę

dniaj

ą

istnienie IRS oraz niedoskonałej

konkurencji

Bior

ą

tak

ż

e pod uwag

ę

w wi

ę

kszym stopniu stron

ę

popytow

ą

(w zasadzie ignorowan

ą

w modelach

tradycyjnych)

2009-10-30

4

Handel międzygałęziowy

Je

ś

li Kraj jest wzgl

ę

dnie obficie wyposa

ż

ony

w kapitał, specjalizuje si

ę

w produkcji dobra

kapitałointensywnego (ubra

ń

) i eksportuje je do Zagranicy

Je

ś

li Zagranica jest wzgl

ę

dnie obficie wyposa

ż

ona

w prac

ę

, specjalizuje si

ę

w produkcji dobra

pracointensywnego (

ż

ywno

ś

ci) i eksportuje je do Kraju

Kraj
obficie wyposa

ż

ony w

kapitał

Zagranica
obficie wyposa

ż

ona w

prac

ę

W

ś

wiecie bez

korzy

ś

ci skali

produkcji
wyst

ę

puje

prosta
wymiana
ubra

ń

za

ż

ywno

ść

Handel wewnątrzgałęziowy

Załó

ż

my,

ż

e w produkcji ubra

ń

mamy konkurencj

ę

monopolistyczn

ą

(ró

ż

ne

odmiany) + IRS

Poniewa

ż

du

ż

e rynki s

ą

teraz po

żą

dane: Kraj eksportuje ubrania i Zagranica

eksportuje ubrania: powstaje handel wewn

ą

trzgał

ę

ziowy

Je

ś

li Kraj jest obficie wyposa

ż

ony w kapitał, ma przewag

ę

komparatywn

ą

w produkcji ubra

ń

. B

ę

dzie zatem eksportował ubra

ń

wi

ę

cej ni

ż

wyniesie jego

import

Kraj
obficie wyposa

ż

ony w

kapitał

Zagranica
obficie wyposa

ż

ona w

prac

ę

Je

ś

li ubrania wytwarzane s

ą

w warunkach konkurencji

monopolistycznej, oba kraje b

ę

d

ą

wytwarza

ć

zró

ż

nicowane dobro: Kraj b

ę

dzie eksporterem netto

ubra

ń

, a Zagranica importerem netto

2009-10-30

5

Handel wewnątrzgałęziowy

Handel wewn

ą

trzgał

ę

ziowy to jednoczesny eksport i

import produktów nale

żą

cych do tej samej gał

ę

zi, np.

Niemcy eksportuj

ą

do Francji Volkswageny a

importuj

ą

z Francji Renaulty

Jak mierzy

ć

handel wewn

ą

trzgał

ę

ziowy?

Indeks Grubela-Lloyda (GL)

Indeks Grubela-Lloyda

x

i

– eksport towarów wytwarzanych w gał

ę

zi i

m

i

– import towarów wytwarzanych w gał

ę

zi i

Przyjmuje warto

ś

ci z przedziału [0, 1]

GL = 0, gdy w danej gał

ę

zi wyst

ę

puje tylko eksport albo

tylko import

GL = 1, gdy w danej gał

ę

zi warto

ść

eksportu równa si

ę

warto

ś

ci importu

Pokazuje jaki procent handlu ma charakter
wewn

ą

trzgał

ę

ziowy

2009-10-30

6

Indeks GL: problem agregacji danych

Gał

ąź

produkcji

import

eksport

|eksport-import| (import+eksport)

pomidory

550

50

500

600

ogórki

100

250

150

350

jabłka

300

350

50

650

ś

liwki

200

150

50

350

pszenica

500

800

300

1300

Mercedesy

0

100

100

100

Fiaty

250

0

250

250

SUMA

1400

3600

0.61

Gał

ąź

produkcji

import

eksport

|eksport-import| (import+eksport)

warzywa

650

300

350

950

owoce

500

500

0

1000

zbo

ż

e

500

800

300

1300

samochody

250

100

150

350

SUMA

800

3600

0.78

Indeks GL

Indeks GL

Table 10.2 Intra-industry trade, GL-index manufacturing sector 1995 (3-digit level, %)

Country

World

OECD 22

NAFTA

East Asia Dev.

Latin America

Australia

36.6

17.5

16.0

39.2

41.6

Bangladesh

10.0

3.5

1.7

3.4

8.0

Chile

25.7

10.1

11.5

3.6

47.8

France

83.5

86.7

62.7

38.7

22.9

Germany

75.3

80.1

61.2

36.2

22.8

Japan

42.3

47.6

45.7

36.1

7.0

Malaysia

60.4

48.5

57.9

75.0

10.4

Hong Kong

28.4

20.2

25.2

19.9

13.6

UK

85.4

84.0

72.5

46.6

38.6

USA

71.7

74.0

73.5

41.4

66.0

Source: NAPES website, http://napes.anu.edu.au/

Zróżnicowanie wskaźnika GL

2009-10-30

7

Handel wewnątrzgałęziowy Polski

0.300

0.350

0.400

0.450

0.500

0.550

0.600

0.650

0.700

1995

1996

1997

1998

1999

2000

2001

2002

2003

Indeks Grubela-Lloyda

handlu wewn

ą

trzgał

ę

ziowego Polski

CEEC

OECD
UE15

GER
WORLD

Uwaga: Indeks Grubela-Lloyda policzono dla 173 grup produktowych w klasyfikacji HS na poziomie 3 cyfrowym

Przyczyny powstawania handlu
wewnątrzgałęziowego: wnioski z modeli

Konkurencja monopolistyczna (wiele odmian tego
samego dobra)

Korzy

ś

ci skali produkcji (wi

ę

kszy rynek zbytu

ni

ż

sze koszty przeci

ę

tne)

Najnowsze badania (Melitz, 2003) akcentuj

ą

rol

ę

produktywno

ś

ci

Upodobania konsumentów (liczba odmian ma
znaczenie):

Zamiłowanie do ró

ż

norodno

ś

ci (koncepcja Dixita-Stiglitza)

Idealny produkt (koncepcja Lancastera)

2009-10-30

8

Korzyści skali produkcji

Korzy

ś

ci skali oznaczaj

ą

,

ż

e wi

ę

ksze firmy lub

wi

ę

ksze gał

ę

zie przemysłu (grupuj

ą

ce wi

ę

ksz

ą

liczb

ę

firm) s

ą

bardziej wydajne

Zewn

ę

trzne efekty skali produkcji: koszt na

jednostk

ę

produktu zale

ż

y od wielko

ś

ci gał

ę

zi

Wewn

ę

trzne efekty skali produkcji: koszt na

jednostk

ę

produktu zale

ż

y od wielko

ś

ci firmy

rola

kosztów stałych

Zewnętrzne korzyści skali produkcji

Korzy

ś

ci skali oznaczaj

ą

,

ż

e kraj, który dysponuje

wi

ę

kszym przemysłem wytwarzaj

ą

cym dane

dobro, b

ę

dzie wytwarzał to dobro (czy usług

ę

) przy

ni

ż

szym koszcie

Zewn

ę

trzne korzy

ś

ci skali powstaj

ą

z kilu powodów:

Wyspecjalizowany sprz

ę

t czy usługi, który jest potrzebny

w danej gał

ę

zi dostarczany jest tylko, je

ś

li przemysł jest

du

ż

y i skoncentrowany

Przykład: Dolina Krzemowa w Kalifornii: firmy wytwarzaj

ą

ce

chipy komputerowe s

ą

obsługiwane przez inne firmy, które

produkuj

ą

maszyny do produkcji chipów komputerowych

Maszyny s

ą

ta

ń

sze i bardziej dost

ę

pne w Dolnie Krzemowej ni

ż

w innych miejscach

2009-10-30

9

Zewnętrzne korzyści skali produkcji

Koncentracja siły roboczej: du

ż

y i skoncentrowany

przemysł mo

ż

e przyci

ą

ga

ć

okre

ś

lone grupy

pracowników, obni

ż

aj

ą

c koszty ich rekrutacji

i zatrudnienia

Dyfuzja technologii: pracownicy ró

ż

nych firm mog

ą

łatwiej dzieli

ć

si

ę

pomysłami i generowa

ć

korzy

ś

ci

dla wszystkich firm w danym sektorze (pozytywne
efekty zewn

ę

trzne)

Zewnętrzne korzyści skali produkcji

Zewn

ę

trzne korzy

ś

ci skali produkcji mog

ą

zale

ż

e

ć

tak

ż

e od skumulowanej wielko

ś

ci produkcji w czasie

Dynamiczne zewn

ę

trzne korzy

ś

ci skali produkcji

istniej

ą

wtedy, gdy koszt przeci

ę

tny spada wraz

z zwi

ę

kszaniem si

ę

produktu skumulowanego

w czasie

Dynamiczne przychody skali produkcji mog

ą

si

ę

pojawi

ć

wtedy, gdy koszty produkcji zale

żą

od

akumulacji wiedzy i do

ś

wiadczenia, które z kolei

zale

żą

od rozwoju procesu produkcji (learning by

doing)

2009-10-30

10

Konkurencja monopolistyczna

Konkurencja monopolistyczna to model konkurencji
niedoskonałej, gdzie:

Firma wytwarza swój produkt, odró

ż

nialny od produktów

innych producentów

Firm jest na tyle du

ż

o, i

ż

ka

ż

da mo

ż

e ignorowa

ć

wpływ, jaki wywrze zmiana ceny jej produktu na ceny
produktów konkurentów; w obr

ę

bie rynku swojej odmiany

firma mo

ż

e zachowywa

ć

si

ę

jak monopolista

Mo

ż

na si

ę

zatem spodziewa

ć

,

ż

e w konkurencji

monopolistycznej:

Firma sprzedaje tym wi

ę

cej, im wi

ę

ksza jest całkowita sprzeda

ż

danej gał

ę

zi rynku i im wy

ż

szej ceny za

żą

daj

ą

konkurenci,

Firma sprzedaje mniej, im wi

ę

cej firm działa na rynku i im

wy

ż

sza jest cena jej odmiany produktu

Model konkurencji monopolistycznej

Zało

ż

enia:

Obserwujemy pewn

ą

gał

ąź

przemysłu, gdzie istnieje

konkurencja monopolistyczna

Wyst

ę

puje n firm: ka

ż

da produkuje swoj

ą

odmian

ę

dobra

Firmy konkuruj

ą

ze sob

ą

cenowo, ka

ż

da ustala swoj

ą

cen

ę

, bior

ą

c ceny konkurentów za dane

Wszystkie firmy s

ą

identyczne pod wzgl

ę

dem kosztów

Wyst

ę

puj

ą

korzy

ś

ci skali produkcji

Mamy do czynienia z funkcj

ą

u

ż

yteczno

ś

ci

charakteryzuj

ą

c

ą

si

ę

zamiłowaniem do ró

ż

norodno

ś

ci

2009-10-30

11

Strona popytowa modelu: popyt na odmianę
konkretnej firmy

Q = S[1/n – b(P – P’ )]

Q to wielko

ść

sprzeda

ż

y danej firmy (czyli to informacja, ile

konsumenci chc

ą

kupi

ć

odmiany dobra danej firmy)

S to pojemno

ść

rynku (informacja, jak

ą

ilo

ść

dóbr w ogóle

chc

ą

kupi

ć

konsumenci, zakładamy,

ż

e jest stała)

n to liczba firm działaj

ą

cych na danym rynku

b to jest parametr, pokazuj

ą

cy wra

ż

liwo

ść

popytu na dan

ą

odmian

ę

wzgl

ę

dem ceny ustalonej przez dan

ą

firm

ę

P to cena jakiej

żą

da badana firma

P’ to

ś

rednia cena

żą

dna przez konkurencj

ę

Kiedy wszystkie firmy s

ą

identyczne, to P = P’, a zatem

Q = S/n

Strona podażowa: koszty produkcji

Zakładamy,

ż

e funkcja kosztu całkowitego ma

posta

ć

: TC = F + cQ

A zatem koszt przeci

ę

tny wygl

ą

da tak:

Zwi

ą

zek mi

ę

dzy n a AC:

Im wi

ę

cej firm, tym wy

ż

sze AC, poniewa

ż

udziały ka

ż

dej z

firm w rynku s

ą

mniejsze

Zwi

ą

zek mi

ę

dzy S a AC:

Im wi

ę

kszy rynek (S), tym ni

ż

sze AC z powodu wzrostu

sprzeda

ż

y ka

ż

dej z firm

c

S

nF

c

Q

F

Q

TC

AC

+

=

+

=

=

Krzywa CC

2009-10-30

12

Równowaga w modelu

Co wiemy?

Jaki jest koszt stały (F) i zmienny (c)

Jaka jest pojemno

ść

rynku (S)

Jaka jest wra

ż

liwo

ść

popytu na dan

ą

odmian

ę

na jej cen

ę

(b)

Czego nie wiemy?

Ile firm (odmian) działa na rynku

Po jakiej cenie b

ę

d

ą

sprzedawa

ć

swoje odmiany

Dwa warunki równowagi:

Warunek równowagi firmy:
maksymalizacja zysku (MR = MC)

Warunek swobody wej

ś

cia i wyj

ś

cia z gał

ę

zi:

warunek zerowego zysku: AC = P

Równowaga firmy

Maksymalizacja zysku:

Zapiszmy funkcj

ę

zysku:

TC

PQ

P

−

=

Π

)

(

)]

'

(

[

)]

'

(

[

)

(

1

1

P

P

b

cS

F

P

P

b

PS

P

n

n

−

−

−

−

−

−

=

Π

)

'

(

)

'

(

)

(

)

(

2

cSbP

F

cSb

bSP

P

P

bS

P

n

cS

n

S

+

+

−

+

+

+

−

=

Π

2009-10-30

13

Własności paraboli – przypomnienie

P*

P

)

(P

Π

max

Π

c

bx

ax

y

+

+

=

2

a

b

x

dla

y

2

max

−

=

3

2

2

1

a

P

a

P

a

+

+

=

Π

1

2

max

2a

a

P

dla

−

=

Π

Równowaga firmy

Zysk firmy jest zatem najwi

ę

kszy, gdy firma ustali

cen

ę

:

W równowadze wszystkie firmy ustalaj

ą

takie same

ceny, zatem P = P’

)

'

(

2

'

1

2

1

c

P

bS

cSb

bSP

P

nb

n

S

+

+

=

+

+

=

c

nb

P

+

=

1

2009-10-30

14

Równowaga firmy

Im wi

ę

cej firm działa w gał

ę

zi, tym ni

ż

sza jest

cena, której

żą

da ka

ż

da z firm, poniewa

ż

silniejsza jest konkurencja mi

ę

dzy nimi

Krzywa PP

c

nb

P

+

=

1

Równowaga w gałęzi

Równowaga w gał

ę

zi w długim okresie osi

ą

gana jest

wtedy, gdy nadzwyczajne zyski spadaj

ą

do zera –

gdyby zyski były dodatnie, zach

ę

całoby to nowe

firmy do wchodzenia na rynek, gdyby wyst

ę

powały

straty, wówczas firmy wychodziłyby z rynku

W równowadze zatem zyski s

ą

zerowe, co

oznacza,

ż

e cena (P) jest na poziomie kosztu

przeci

ę

tnego (AC)

Graficznie: punkt równowagi to przeci

ę

cie linii CC z

lini

ą

PP

2009-10-30

15

Równowaga

p

1

n

CC

C

p*=AC*

E

PP

p

3

AC

3

AC

1

n

1

n

3

n*

c

S

nF

AC

+

=

c

nb

P

+

=

1

Handel w modelu konkurencji
monopolistycznej

Wyobra

ź

my sobie,

ż

e istniej

ą

obok siebie dwa

kraje, w których konsumenci kupuj

ą

ró

ż

ne odmiany

pewnego dobra

W obu krajach działaj

ą

opisane w modelu

mechanizmy

Pocz

ą

tkowo rynki s

ą

rozdzielone

Dopuszczamy mo

ż

liwo

ść

wymiany

W j

ę

zyku tego modelu oznacza to zwi

ę

kszenie si

ę

pojemno

ś

ci rynku: zamiast dwóch rynków, gdzie

pojemno

ść

rynku wynosiła odpowiednio S

1

i S

2

, mamy jeden wspólny rynek, gdzie S = S

1

+ S

2

2009-10-30

16

Skutki handlu

Handel zwi

ę

ksza rozmiary rynku, a zatem powoduje

spadek kosztów przeci

ę

tnych

Sprzeda

ż

w gał

ę

zi ro

ś

nie, co zmniejsza koszty przeci

ę

tne:

AC = F(n/

S

) + c

Zmniejszenie si

ę

kosztów przeci

ę

tnych powoduje,

ż

e

równie

ż

cena konsumowanych dóbr maleje

Handel jednocze

ś

nie zwi

ę

ksza ró

ż

norodno

ść

dóbr

dost

ę

pnych dla konsumentów

efekt zamiłowania do

ró

ż

norodno

ś

ci (love for variety)

Skutki otwarcia na handel dla równowagi

p

1

n

CC

1

C

E

2

PP

p

2

n

1

n

2

CC

2

E

1

2009-10-30

17

Analityczne rozwiązanie modelu

Krzywa CC: AC = (nF/S) + c

Krzywa PP: P = c + (1/nb)

A zatem równanie, którego rozwi

ą

zanie pozwala

ustali

ć

n oraz P:

nb

c

p

n

S

Q

Fb

S

n

1

+

=

=

=

Model konkurencji monopolistycznej:
przykład

Hipotetyczny przykład korzy

ś

ci z handlu w gał

ę

zi, gdzie

mamy do czynienia z konkurencj

ą

monopolistyczn

ą

Rynek krajowy
przed
otwarciem na
handel

Rynek
krajowy po
otwarciu na
handel

Rynek
zintegrowany
po otwarciu na
handel

Pojemno

ść

rynku

900 000

1 600 000

2 500 000

Liczba firm

6

8

10

Sprzeda

ż

firmy

150 000

200 000

250 000

Przeci

ę

tny koszt

10 000

8 750

8 000

Cena

10 000

8 750

8 000

2009-10-30

18

Podsumowanie

Korzy

ś

ci skali produkcji, to sytuacji, w której

wzrostowi produkcji towarzyszy spadek kosztu
przeci

ę

tnego produkcji

Zewn

ę

trzne korzy

ś

ci skali odnosz

ą

si

ę

do wielko

ś

ci

produkcji całego przemysłu, za

ś

wewn

ę

trzne korzy

ś

ci

skali do wielko

ś

ci produkcji pojedynczej firmy

W sytuacji konkurencji monopolistycznej, ka

ż

da

firma ma pewn

ą

sił

ę

monopolistyczn

ą

(z uwagi na

zró

ż

nicowanie produktu), ale musi konkurowa

ć

z innymi firmami, których ceny postrzega jako nie
ulegaj

ą

ce zmianom na skutej jej działa

ń

Podsumowanie

Konkurencja monopolistyczna pozwala na
odniesienie korzy

ś

ci z handlu na skutek ni

ż

szych

cen i kosztów, a tak

ż

e na skutek wi

ę

kszego wyboru

konsumenta

W modelu konkurencji monopolistycznej mo

ż

emy

wyja

ś

ni

ć

powstawanie handlu wewn

ą

trzgał

ę

ziowego

Lokalizacja firm w warunkach handlu jest trudna do
okre

ś

lenia, ale kraje z podobnym wyposa

ż

eniem

w czynniki produkcji podejm

ą

wymian

ę

wewn

ą

trzgał

ę

ziow

ą