09-11-20

1

Międzynarodowe Stosunki Gospodarcze, CE UW

dr Leszek Wincenciak

Wykład 6

Polityka handlowa, część 1

Wykład 6

Dlaczego kraje w praktyce nie stosuj

ą

polityki

wolnego handlu?

Instrumenty polityki handlowej i ich analiza

Cło w kraju małym i du

ż

ym

Ograniczenie ilo

ś

ciowe w handlu mi

ę

dzynarodowym

Subwencja eksportowa

Inne instrumenty polityki handlowej

09-11-20

2

Skutki handlu w świetle teorii wymiany
międzynarodowej

Lepsze wykorzystanie dost

ę

pnych czynników produkcji:

przy tych samych zasobach i technologii mo

ż

na

wyprodukowa

ć

(i skonsumowa

ć

) wi

ę

cej

Wy

ż

szy poziom u

ż

yteczno

ś

ci dla konsumentów

ALE:

Efekty redystrybucyjne wewn

ą

trz gospodarek: jedni

zyskuj

ą

, inni trac

ą

Koszty dostosowawcze

Cho

ć

przej

ś

cie od autarkii do wolnego handlu podniesie

dobrobyt, samo dostosowanie mo

ż

e by

ć

kosztowne (trzeba

zamkn

ąć

fabryk

ę

ołówków, a otworzy

ć

fabryk

ę

procesorów)

Wi

ąż

e si

ę

to przede wszystkim z faktem, i

ż

w praktyce czynniki

produkcji nie s

ą

w pełni mobilne (gdy

ż

nie s

ą

homogeniczne)

Czy gdzieś istnieje
naprawdę wolny handel?

Wi

ę

kszo

ść

krajów stosuje regulacje w handlu

mi

ę

dzynarodowym: wpływa na wielko

ść

i struktur

ę

swojego handlu zagranicznego

Ogół takich regulacji nazywamy polityk

ą

handlow

ą

danego kraju

Polityka handlowa = oddziaływanie na eksport
i import

Polityka wolnego handlu

Polityka protekcjonizmu

Gdzie

ś

pomi

ę

dzy…

09-11-20

3

Dlaczego kraje stosują aktywną politykę
handlową?

Motyw produkcyjny:

rz

ą

d chce chroni

ć

krajowy sektor wytwarzaj

ą

cy dobra,

w których kraj nie ma przewagi komparatywnej
(i zatrudnienie w nim) przed konkurencj

ą

z zewn

ą

trz

rz

ą

d chce promowa

ć

sektor maj

ą

cy przewag

ę

komparatywn

ą

(promowa

ć

eksport)

z powodów bezpiecze

ń

stwa

z powodów społecznych

Motyw konsumpcyjny: rz

ą

d chce ograniczy

ć

konsumpcj

ę

jakiego

ś

dobra (np. z powodów

zdrowotnych)

Dlaczego kraje stosują aktywną politykę
handlową?

Motyw fiskalny: niektóre instrumenty polityki
handlowej (np. cła) generuj

ą

przychód fiskalny; dzi

ś

mało znacz

ą

cy, historycznie maj

ą

cy wi

ę

ksze

znaczenie

Dla zrównowa

ż

enia bilansu płatniczego: np. cła

importowe mog

ą

zmniejszy

ć

import i przyczyni

ć

si

ę

do zmniejszenia deficytu handlowego

Z powodów politycznych: embargo Rosji w handlu
z Polsk

ą

09-11-20

4

Instrumenty polityki handlowej

Cła

Ograniczenia ilo

ś

ciowe (kwoty importowe,

dobrowolne ograniczenia eksportowe)

Subwencje eksportowe

Minimalne wymogi eksportowe

Bariery techniczne i sanitarne

dzi

ś

odgrywaj

ą

coraz wi

ę

ksz

ą

rol

ę

wobec post

ę

puj

ą

cej liberalizacji

w zakresie ceł i tradycyjnych instrumentów

Cło: podstawowy instrument polityki
handlowej

Cło – podatek po

ś

redni nakładany w momencie

przekraczania przez towar granicy celnej

Najstarszy instrument celny

Wysoko

ść

tego podatku jest okre

ś

lona w taryfach

celnych

09-11-20

5

Taryfa celna (np. UE – 894 strony…)

Rodzaje ceł

Z punktu widzenia ruchu towarów:

Cła tranzytowe – kiedy

ś

cz

ę

sto pobierane (myto), dzi

ś

bardzo

rzadko; wi

ę

kszo

ść

rz

ą

dów uznaje,

ż

e sam tranzyt przynosi

korzy

ś

ci gospodarce i nie pobiera si

ę

dodatkowych opłat

Cła eksportowe – stosowane rzadko, je

ś

li to w krajach

(szczególnie rozwijaj

ą

cych si

ę

), gdzie du

ż

a cz

ęść

gospodarki

oparta jest na eksporcie jakiego

ś

jednego dobra (mog

ą

zast

ę

powa

ć

podatki)

Cła importowe – najcz

ęś

ciej spotykane

Z punktu widzenia formy:

Cła ad valorem - jako procent warto

ś

ci jednostkowej towaru,

np. 5% od warto

ś

ci importu cukru

Cła specyficzne - okre

ś

lona kwota za import jednostki, np. 100

zł za ton

ę

cementu

Cła kombinowane = ad valorem + specyficzne

09-11-20

6

Skutki stosowania ceł: jak je badać?

Równowaga cz

ą

stkowa – równowaga ogólna

Doskonała konkurencja – niedoskonała konkurencja

Mały kraj – du

ż

y kraj

Dzi

ś

b

ę

dziemy zajmowa

ć

si

ę

wył

ą

cznie przypadkiem

konkurencji doskonałej z perspektywy jednego rynku
(równowaga cz

ą

stkowa)

Skutki stosowania cła w kraju małym

Załó

ż

my,

ż

e w małym kraju obserwujemy doskonale

konkurencyjny rynek pewnego dobra (nie patrzymy
na konsekwencje cła dla innych rynków)

Kraj ten nie ma przewagi komparatywnej w produkcji
tego dobra (cena autarkiczna (P

A

) jest wy

ż

sza ni

ż

ś

wiatowa cena dobra, P

w

)

Doskonała konkurencja

dobro jest homogeniczne;

identyczne dobro produkowane jest za granic

ą

Załó

ż

my,

ż

e nie ma kosztów transportu, a wyj

ś

ciowo

tak

ż

e

ż

adnych innych barier dla handlu

09-11-20

7

Skutki stosowania cła w kraju małym

Wyj

ś

ciowo

(w wolnym handlu):

Cen

ą

obowi

ą

zuj

ą

c

ą

w tym kraju jest
cena P

W

(nikt nie

kupiłby tego dobra
po cenie P

A

, skoro

identyczne dobro
mo

ż

na kupi

ć

po

P

W

)

Przy cenie P

W

,

wielko

ść

popytu

wynosi q

2

, za

ś

krajowi producenci
s

ą

skłonni

dostarczy

ć

q

1

Import wynosi q

1

q

2

S

D

P

w

q

1

q

2

P

A

P

q

Skutki stosowania cła w kraju małym

Po wprowadzenia cła
specyficznego
w wysoko

ś

ci t:

Cen

ą

obowi

ą

zuj

ą

c

ą

w tym kraju jest cena
P

W

+ t (nikt nie kupiłby

tego dobra po cenie
P

A

, skoro identyczne

dobro mo

ż

na kupi

ć

po

P

W

+ t < P

A

)

Przy cenie P

W

+ t,

wielko

ść

popytu

spada do q

4

, za

ś

krajowi producenci s

ą

skłonni dostarczy

ć

q

3

Import spada i wynosi
teraz q

3

q

4

S

D

P

w

P

w

+ t

q

1

q

3

q

4

q

2

P

A

q

09-11-20

8

Nadwyżka konsumenta- przypomnienie

Nadwyżka producenta - przypomnienie

09-11-20

9

Dobrobytowe skutki cła

Zmiana nadwy

ż

ki

konsumenta:

–

(A + B + C + D)

Zmiana nadwy

ż

ki

producenta:

+ A

Przychód fiskalny pa

ń

stwa

(zakładamy,

ż

e trafia do

kieszeni producentów lub
konsumentów):

+ C

EFEKT NETTO:

–

(B + D) < 0

Wprowadzenie cła przez kraj

mały obni

ż

a dobrobyt

społeczny

S

D

P

w

P

w

+ t

q

1

q

3

q

4

q

2

P

A

A

B

C

D

P

q

Efekt dobrobytowy cła

Efekt reprezentowany przez pole B zwi

ą

zany jest ze

wzrostem produkcji krajowej na skutek
wprowadzenia cła i nazywany jest ujemnym efektem
produkcyjnym

Dlaczego ujemnym? Bo cło powoduje, i

ż

zwi

ę

ksza si

ę

produkcja dobra, w którym nie mamy przewagi
komparatywnej

nieefektywna alokacja zasobów

Efekt reprezentowany przez pole D zwi

ą

zany jest ze

spadkiem konsumpcji krajowej na skutek
wprowadzenia cła i nazywany jest ujemnym efektem
konsumpcyjnym

Dlaczego ujemnym? Bo spada konsumpcja

09-11-20

10

Czemu zatem cła są stosowane?

Dobrobyt ogólnospołeczny spada

Ale s

ą

dwie grupy, które na wprowadzeniu cła zyskały:

rz

ą

d

producenci

Producenci zwykle s

ą

mał

ą

, dobrze zorganizowan

ą

i sprawnie lobbuj

ą

c

ą

grup

ą

Konsumentów zwykle jest wielu, a jednostkowa strata
jest mała (np. kilkana

ś

cie złotych rocznie) – nie

przeciwstawiaj

ą

si

ę

skutecznie takiej polityce

Z drugiej strony cz

ęść

konsumentów jest tak

ż

e

zainteresowana istnieniem tego systemu (dzi

ę

ki ochronie

celnej ich miejsca pracy s

ą

bezpieczne)

Cło w kraju dużym

W opisanym wy

ż

ej rozumowaniu zakładali

ś

my, i

ż

mamy do czynienia z krajem małym

Kraj mały: ma tak mały udział w

ś

wiatowym rynku

danego dobra, i

ż

zmiany popytu lub poda

ż

y w tym

kraju nie wpływaj

ą

na

ś

wiatow

ą

cen

ę

danego dobra

Kraj du

ż

y: ma na tyle du

ż

y udział w

ś

wiatowym

rynku danego dobra, i

ż

je

ś

li np. zmniejszy swoje

zakupy danego dobra lub zwi

ę

kszy jego poda

ż

w sposób istotny wpłynie to na ogólno

ś

wiatow

ą

cen

ę

tego dobra

Wzrost poda

ż

y – obni

ż

y cen

ę

ś

wiatow

ą

Wzrost popytu – podniesie cen

ę

ś

wiatow

ą

09-11-20

11

Cło w kraju dużym

Wprowadzaj

ą

c cło, kraj zmniejsza import, a zatem

zmniejsza swoje zakupy danego dobra na rynku

ś

wiatowym

Je

ś

li jest to kraj du

ż

y,

ś

wiatowy rynek odczuje t

ę

zmian

ę

w postaci spadku

ś

wiatowego popytu

Spadek popytu przekłada si

ę

na spadek ceny

Czyli wprowadzenie cła przez kraj du

ż

y obni

ż

a

ś

wiatow

ą

cen

ę

danego dobra

Cło w kraju dużym

Wprowadzenie cła
przez kraj du

ż

y

powoduje, i

ż

cena

ś

wiatowa spada (do

P’

W

)

Cena krajowa =
cena

ś

wiatowa

(nowa!) plus cło

Zmiany konsumpcji,
produkcji i importu
s

ą

podobne, jak

w wypadku kraju
małego:

Konsumpcja spada

Produkcja ro

ś

nie

Import spada

S

D

P

w

P’

w

+t

q

1

q

3

q

4

q

2

P’

w

P

q

09-11-20

12

Cło w kraju dużym

Zmiana nadwy

ż

ki

konsumenta:

– (A + B + C + D)

Zmiana nadwy

ż

ki

producenta:

+ A

Przychód fiskalny
pa

ń

stwa (zakładamy,

ż

e

trafia do kieszeni
producentów lub
konsumentów):

+ (C + E)

EFEKT NETTO:

– (B + D) + E

Zmiana dobrobytu
społecznego na skutek
wprowadzenia cła przez
kraj du

ż

y nie jest

jednoznaczna

S

D

P

w

P’

w

+t

q

1

q

3

q

4

q

2

A

B

C

D

P’

w

E

P

q

Efekty dobrobytowe cła w kraju dużym

Pole B: strata dobrobytowa – ujemny efekt produkcyjny

Pole D: strata dobrobytowa – ujemny efekt konsumpcyjny

Pole E: efekt poprawy terms of trade – dodatki efekt
dobrobytowy zwi

ą

zany z tym,

ż

e kraj du

ż

y wprowadzaj

ą

c

cło obni

ż

a cen

ę

, któr

ą

płaci za dany towar zagranicznym

jego producentom

Terms of trade:

Jest to relacja

ś

wiatowej ceny dobra eksportowanego do

ś

wiatowej

ceny dobra importowanego

Im wy

ż

sze terms of trade, tym bardziej korzystnie dla kraju: dro

ż

ej

sprzedaje, a taniej kupuje

Cło w kraju du

ż

ym obni

ż

a

ś

wiatow

ą

cen

ę

dobra importowanego,

czyli poprawia terms of trade

09-11-20

13

Optymalna taryfa celna w kraju małym
i dużym

Co to znaczy optymalna taryfa celna?

To poziom cła, który maksymalizuje dobrobyt kraju

W kraju małym optymalna taryfa celna wynosi zero

W kraju du

ż

ym, optymalna taryfa celna, to taka, dla której

wyra

ż

enie [E – (B + D)] jest najwi

ę

ksze

Cło, które maksymalizuje dobrobyt społeczny nie musi
by

ć

zerowa, zatem mo

ż

e si

ę

okaza

ć

,

ż

e dla kraju jako

cało

ś

ci, opłacalne jest wprowadzanie ceł (kraj mały vs

kraj du

ż

y)

Inne metody ograniczania importu: kwota
importowa (ograniczenie ilościowe)

Rz

ą

d ustala kwot

ę

równ

ą

q

3

q

4

(czyli tyle, ile wyniósł import
po wprowadzeniu cła)

Ograniczenie wielko

ś

ci

importu powoduje, i

ż

przy

cenie P

W

mamy do czynienia

z nadwy

ż

k

ą

D nad S

Podnosi do cen

ę

krajow

ą

(P

d

),

dot

ą

d, a

ż

ró

ż

nica mi

ę

dzy

popytem a poda

żą

b

ę

dzie

równa kwocie

Kwota ograniczaj

ą

ca wielko

ść

importu do wielko

ś

ci q

3

q

4

jest

w pełni ekwiwalentna
wzgl

ę

dem cła

ograniczaj

ą

cego import do tej

samej wielko

ś

ci:

Powoduje identyczny wzrost
ceny

Powoduje identyczny wzrost
produkcji krajowej

Powoduje identyczny spadek
konsumpcji krajowej

S

D

P

w

P

d

q

1

q

3

q

4

q

2

kwota

Nadwyżka

popytu

nad podażą

P

q

09-11-20

14

Dobrobytowe skutki kwot

Skutki dobrobytowe
ograniczenia ilo

ś

ciowego

s

ą

identyczne, jak cła:

Wywołuje strat

ę

konsumenta

(A + B + C + D)

Powoduje wzrost nadwy

ż

ki

producenta (A)

ALE:

Rz

ą

d nie ma wpływów do

bud

ż

etu (jak przy cle)

Pole C to korzy

ść

importerów, którzy kupuj

ą

towar za granic

ą

po cenie

ś

wiatowej, a sprzedaj

ą

wy

ż

szej cenie krajowej

Strata dobrobytowa netto =

(B + D), czyli dokładnie

tyle, ile w przypadku cła)

S

D

P

w

P

d

q

1

q

3

q

4

q

2

kwota

A

B

C

D

P

q

Inne metody ograniczania importu:
dobrowolne ograniczenia eksportowe (VERy)

Dobrowolne ograniczenie ilo

ś

ciowe działa jak kwota

importowa, z tym

ż

e kwota nakładana jest przez kraj

eksportuj

ą

cy, a nie kraj importuj

ą

cy

S

ą

one nakładane najcz

ęś

ciej na

żą

danie kraju

importera

W porównaniu ze zwykł

ą

kwot

ą

VERy przynosz

ą

zyski zagranicznym rz

ą

dom i producentom (a nie

krajowym importerom)

Instrument ten po raz pierwszy wprowadziły USA
chc

ą

c ograniczy

ć

import samochodów osobowych

z Japonii w latach osiemdziesi

ą

tych

09-11-20

15

Oddziaływanie na eksport

Polityka handlowa obejmuje tak

ż

e instrumenty

maj

ą

ce wpływa

ć

na eksport, np. ukierunkowane na

zwi

ę

kszenie eksportu (w przypadku dóbr, w których

mamy przewag

ę

komparatywn

ą

, czyli dóbr

eksportowanych)

Najcz

ęś

ciej stosowanym instrumentem jest

subwencjonowanie eksportu, czyli dopłata rz

ą

du do

ka

ż

dej wyeksportowanej przez krajowego

producenta jednostki dobra

Subwencja eksportowa w kraju małym

Po wprowadzenia subwencji
eksportowej w wysoko

ś

ci S:

Cen

ą

obowi

ą

zuj

ą

c

ą

w tym

kraju jest cena P

W

+ S (nikt

nie sprzedałby tego dobra
na rynku krajowym po cenie
ni

ż

szej ni

ż

P

W

+ S, skoro

mo

ż

e je wyeksportowa

ć

po

takiej cenie)

Przy cenie P

W

+ S, wielko

ść

popytu spada do q

3

, za

ś

krajowi producenci s

ą

skłonni dostarczy

ć

q

4

Eksport ro

ś

nie i wynosi teraz

q

3

q

4

S

D

P

w

q

1

q

3

q

4

q

2

A

B

C

D

P

W

+S

P

q

09-11-20

16

Skutki dobrobytowe subwencji eksportowej
w kraju małym

Zmiana nadwy

ż

ki

konsumenta:
-(A+B)

Zmiana nadwy

ż

ki

producenta:
+(A+B+C)

Wydatek pa

ń

stwa:

-(B+C+D)

EFEKT NETTO:
- (B+D) < 0

Wprowadzenie
subwencji eksportowej
przez kraj mały obni

ż

a

dobrobyt społeczny

S

D

P

w

q

1

q

3

q

4

q

2

A

B

C

D

P

W

+S

P

q

Subwencja eksportowa w kraju dużym

Skutki ilo

ś

ciowe

wprowadzenia subwencji
w kraju du

ż

ym s

ą

podobne

jak w kraju małym:

ro

ś

nie krajowa cena, spada

konsumpcja, ro

ś

nie produkcja

ALE:

Zwi

ę

kszenie produkcji

(i eksportu) przez kraj du

ż

y

jest odczuwalny na

ś

wiatowym rynku danego

dobra i powoduje spadek

ś

wiatowej ceny tego dobra

S

D

P

w

q

1

q

3

q

4

q

2

P’

W

+S

P’

W

P

q

09-11-20

17

Subwencja eksportowa w kraju dużym

Skutki dobrobytowe:

∆

NK= -(A+B)

Δ

NP= +(A+B+C)

Δ

BS= -(B+C+D+F+G+H+I+J)

Netto =

-(B+D+F+G+H+I+J)<0

Kraj du

ż

y, podobnie jak mały,

traci na wprowadzeniu
subwencji eksportowej

Co wi

ę

cej jego strata jest

wi

ę

ksza ni

ż

kraju małego

S

D

P

w

q

1

q

3

q

4

q

2

A

B

C

D

P’

W

+S

P’

W

E

F

H

G

I

J

P

q

Inne instrumenty polityki handlowej

Subsydia do kredytów eksportowych: jest to
instrument podobny do subsydium eksportowego, z tym,

ż

e polega na subsydiowanej po

ż

yczki dla nabywcy

dobra.

Zamówienia publiczne: zakupy rz

ą

dowe lub firm

kontrolowanych przez rz

ą

d mog

ą

by

ć

przeznaczane na

dobra produkowane w kraju, nawet je

ś

li s

ą

one dro

ż

sze

ni

ż

import.

Bariery biurokratyczne: bardzo łatwo jest przekształci

ć

normalne procedury zwi

ą

zane z ochron

ą

zdrowia,

bezpiecze

ń

stwem lub procedury celne tak, aby stanowiły

one odczuwalne bariery w handlu. Klasycznym
przykładem jest francuski dekret z 1982 roku, zgodnie
z którym wszystkie japo

ń

skie magnetowidy musz

ą

przechodzi

ć

przez malutki posterunek celny w Poitiers –

co skutecznie ograniczało import tych dóbr

09-11-20

18

Podsumowanie

Cło

Subsydium

eksportowe

Kwota

importowa

Dobrowolne

ograniczenie

eksportowe

Nadwy

ż

ka

producenta

Nadwy

ż

ka

konsumenta

Saldo
bud

ż

etu

pa

ń

stwa

Zmiana
dobrobytu
ogółem

Ro

ś

nie

Ro

ś

nie

Ro

ś

nie

Ro

ś

nie

Brak zmian:
Korzy

ść

dla

importerów

Poprawia si

ę

Pogarsza si

ę

Spada

Spada

Spada

Spada

Brak zmian:
Korzy

ść

dla

eksporterów

Niejasna,
ujemna w
małym kraju

Spada

Spada

Niejasna,
ujemna w
małym kraju

Podsumowanie

W przeciwie

ń

stwie do naszej wcze

ś

niejszej analizy

handlu, która podkre

ś

lała zale

ż

no

ś

ci w warunkach

równowagi ogólnej, dla analizowaniu polityki
handlowej wystarcza zazwyczaj zastosowanie
analizy w ramach równowagi cz

ą

stkowej

Cło wprowadza klin pomi

ę

dzy zagraniczn

ą

a krajow

ą

cen

ę

, podnosz

ą

c cen

ę

krajow

ą

, ale

o mniej ni

ż

wynosi wielko

ść

stawki celnej. Wa

ż

nym

i szczególnym przypadkiem jest kraj „mały”, który nie
mo

ż

e istotnie wpłyn

ąć

na ceny zagraniczne. W kraju

małym cło w pełni przenosi si

ę

na ceny krajowe.

09-11-20

19

Podsumowanie

Koszty i korzy

ś

ci z cła lub innego instrumentu polityki

handlowej mog

ą

by

ć

mierzone przy u

ż

yciu poj

ę

cia

nadwy

ż

ki konsumenta i nadwy

ż

ki producenta.

Wykorzystuj

ą

c te poj

ę

cia mo

ż

emy pokaza

ć

,

ż

e

krajowi producenci danego dobra zyskuj

ą

,

poniewa

ż

cło podnosi cen

ę

, jak

ą

otrzymuj

ą

. Za

ś

krajowi konsumenci trac

ą

– z tego samego

powodu. Istnieje tak

ż

e korzy

ść

dla rz

ą

du w postaci

wzrostu jego przychodów.

Podsumowanie

Je

ś

li dodamy do siebie koszty i korzy

ś

ci

z wprowadzenia cła, oka

ż

e si

ę

,

ż

e efekt netto dla

społecznego dobrobytu mo

ż

na podzieli

ć

na dwie

cz

ęś

ci. Z jednej strony mamy do czynienia ze

strat

ą

efektywno

ś

ciow

ą

, a z drugiej, istnieje efekt

w postaci poprawy terms of trade, który
odzwierciedla efekt cła, polegaj

ą

cy na obni

ż

aniu

zagranicznej ceny eksportowej. W przypadku kraju
małego, który nie oddziałuje na zagraniczne ceny,
drugi efekt nie wyst

ę

puje, a zatem many do

czynienia z jednoznaczn

ą

strat

ą

dobrobytow

ą

.

09-11-20

20

Podsumowanie

Analiza cła mo

ż

e by

ć

łatwo zaadaptowana do analizy

innych narz

ę

dzi polityki handlowej, takich jak subsydia

eksportowe, kwoty importowe czy dobrowolne
ograniczenia eksportowe.

Subsydium eksportowe powoduje straty
efektywno

ś

ciowe podobne do cła, przy czym powi

ę

ksza

te straty, wywołuj

ą

c dodatkowo pogorszenie terms of

trade. Kwoty importowe i dobrowolne ograniczenia
eksportowe ró

ż

ni

ą

si

ę

od ceł przede wszystkim tym,

ż

e

nie powoduj

ą

przychodów dla rz

ą

du. To, co mogłoby by

ć

dochodem rz

ą

du, staje si

ę

rent

ą

otrzymywan

ą

przez

posiadacza licencji importowej w przypadku kwoty i przez
zagranicznego producenta w przypadku dobrowolnego
ograniczenia eksportowego.