09-10-08
1
Międzynarodowe stosunki
gospodarcze
Wykład dla studentów CE UW
dr Leszek Wincenciak
Informacje ogólne
Wykład (30h)
Egzamin: 50 pyta
ń
testowych (materiał z wykładu
oraz z podr
ę
cznika)
Do zdania egzaminu konieczne jest uzyskanie
przynajmniej 25 pkt. (50%)
Konieczne jest wcze
ś
niejsze zaliczenie
ć
wicze
ń
Materiały z wykładu:
http://coin.wne.uw.edu.pl/lwincenciak
Obecno
ść
na wykładzie nieobowi
ą
zkowa, ale
wysoka frekwencja b
ę
dzie premiowana na
egzaminie dodatkowymi punktami
09-10-08
2
Program zajęć
Cz
ęść
I
Teoria wymiany mi
ę
dzynarodowej – sk
ą
d si
ę
bierze
handel mi
ę
dzynarodowy i jakie s
ą
jego skutki? Tradycyjne
i nowe podej
ś
cia
Polityka handlowa – dlaczego wolny handel przegrywa,
jakie s
ą
tego przyczyny i skutki?
Cz
ęść
II
Bilans płatniczy
Kursy walutowe i ich determinanty
Makroekonomia gospodarki otwartej
System walutowy, polityka gospodarcza
Literatura
LITERATURA OBOWI
Ą
ZKOWA:
Paul Krugman i Maurice Obstfeld, Ekonomia
mi
ę
dzynarodowa. Teoria i praktyka, PWN Warszawa
2007, wydanie III zmienione, Tom I i II
Caves R., Frankel J., Jones R., Handel i finanse
mi
ę
dzynarodowe, PWE Warszawa 1998
Inne
sylabus
Materiały na stronie internetowej:
http://coin.wne.uw.edu.pl/wincenciak
09-10-08
3
Wykład 1
Istota gospodarki otwartej
Gospodarka
ś
wiatowa jako system zintegrowanych
gospodarek otwartych
Miejsce Polski we współczesnej gospodarce
ś
wiatowej
Autarkia vs. gospodarka otwarta
Autarkia oznacza gospodark
ę
zamkni
ę
t
ą
:
Brak wymiany z reszt
ą
ś
wiata
Konsumpcja ograniczona własn
ą
produkcj
ą
Inwestycje ograniczone własnymi oszcz
ę
dno
ś
ciami
Gospodarka otwarta:
Przepływy osób i czynników produkcji
Konsumpcja nie musi by
ć
ograniczona własn
ą
produkcj
ą
(eksport i import)
Inwestycje mog
ą
by
ć
finansowane z oszcz
ę
dno
ś
ci innych
krajów (przepływy kapitału)
Gospodarki otwarte staj
ą
si
ę
współzale
ż
ne (dobre
i złe konsekwencje)
09-10-08
4
Korzyści z handlu
Ka
ż
da dobrowolna transakcja wymiany wi
ąż
e si
ę
z
korzy
ś
ci
ą
dla stron j
ą
zawieraj
ą
cych (inaczej by jej nie
zawierały):
Polska (czyli polski konsument) kupuj
ą
c zim
ą
pomidory na
Wyspach Kanaryjskich zyskuje, gdy
ż
mo
ż
e je konsumowa
ć
taniej (czyli wi
ę
cej) ni
ż
, gdyby miała je sama produkowa
ć
(szklarnia,
ś
wiatło, w
ę
giel itd.) Hiszpa
ń
ski producent zyskuje,
gdy
ż
ma dochód, za który mo
ż
e kupi
ć
, to na co ma ochot
ę
.
Dodatkowa korzy
ść
mo
ż
e płyn
ąć
ze skoncentrowania si
ę
na wytwarzaniu tego, w czym si
ę
jest dobrym. Tajemnica
tkwi w specjalizacji produkcji: ka
ż
dy kraj koncentruje
si
ę
na produkcji tego, w czym jest najbardziej efektywny;
nie musi to oznacza
ć
ograniczania si
ę
do konsumpcji
tego, co produkujemy (wymiana – główna tradycyjna
korzy
ść
z otwarcia)
Korzyści z handlu
Specjalizacja mo
ż
e prowadzi
ć
do dodatkowych
korzy
ś
ci:
korzy
ś
ci skali produkcji
post
ę
p technologiczny
Szczególny typ korzy
ś
ci – wymiana mi
ę
dzyokresowa
09-10-08
5
Gospodarka otwarta
Przy tych samych zasobach (czynników produkcji)
oraz technologii (czyli umiej
ę
tno
ś
ci wytwarzania)
mo
ż
na konsumowa
ć
wi
ę
cej, czyli osi
ą
gn
ąć
wy
ż
szy
poziom zadowolenia (czyli u
ż
yteczno
ś
ci w j
ę
zyku
ekonomii):
Wi
ę
ksza produkcja
Bardziej dochodowe inwestycje
Bardziej produktywne wykorzystanie siły roboczej
Otwarcie gospodarki pozwala potencjalnie na lepsze
rozwi
ą
zanie centralnego problemu ekonomii:
problemu rzadko
ś
ci i wyboru w ramach
ograniczenia
Zagrożenia związane z otwarciem gospodarki
Ryzyko (wi
ę
ksze ni
ż
w działalno
ś
ci gospodarczej w
kraju: ró
ż
nice kulturowe i prawne)
Przenoszenie zakłóce
ń
Uzale
ż
nienie od koniunktury gospodarczej
u partnerów handlowych
Społecze
ń
stwo jako cało
ść
zyska na otwarciu
gospodarki, ale mog
ą
by
ć
jednostki (lub grupy), które
strac
ą
na otwarciu
potencjalne
ź
ródło konfliktów i
presji politycznej (lobbing, ruchy antyglobalistyczne)
09-10-08
6
Co decyduje o strukturze handlu?
Pierwsze wyja
ś
nienia:
Klimat (Brazylia eksportuje kaw
ę
)
Zasoby naturalne (Rosja eksportuje gaz)
Ale dlaczego Japonia eksportuje samochody a USA
samoloty? Albo dlaczego Chiny eksportuj
ą
T-shirty,
przecie
ż
mo
ż
na je uszy
ć
wsz
ę
dzie.
Wydajno
ść
pracy
Technologia, wyposa
ż
enie w czynniki produkcji
Korzy
ś
ci skali
Gospodarki otwarte w dzisiejszym świecie
Wi
ę
kszo
ść
gospodarek ma charakter otwarty, cho
ć
rola
wymiany mi
ę
dzynarodowej dla poszczególnych krajów jest
ró
ż
na
Generalnie w ostatnich dekadach otwarcie gospodarek
narodowych dynamicznie wzrosło
Dzi
ś
mówi
ą
c o gospodarce otwartej mamy na my
ś
li:
handel towarowy
przepływy kapitałowe („po
ż
yczanie pieni
ę
dzy”)
migracje mi
ę
dzynarodowe
ś
wiadczenie usług przez granic
ę
(trudne)
integracj
ę
gospodarcz
ą
, w tym koordynacj
ę
polityki
makroekonomicznej
To jest wła
ś
nie przedmiot ekonomii mi
ę
dzynarodowej: pytamy
o przyczyny i skutki tych zjawisk – przedmiot zaj
ęć
z MSG w
tym semestrze
09-10-08
7
Gospodarka światowa
Współcze
ś
nie podmioty gospodarcze w ró
ż
nych
krajach s
ą
trwale i silnie powi
ą
zane produkcyjnie,
handlowo i finansowo, tworz
ą
c ogólno
ś
wiatowy
system produkcji i wymiany – jest to tzw.
gospodarka
ś
wiatowa
Wymiana mi
ę
dzynarodowa (ka
ż
dego typu) nie ma
charakteru incydentalnego (jak na bezludnej
wyspie), ale ma charakter trwały i jest istot
ą
współczesnego sposobu gospodarowania
Elementami tej gospodarki s
ą
przedsi
ę
biorstwa,
wielkie korporacje, rz
ą
dy krajów, organizacje
integracyjne, organizacje mi
ę
dzynarodowe etc.
Powstanie gospodarki światowej
Tradycyjny mi
ę
dzynarodowy podział pracy jest
przyczyn
ą
powstania gospodarki
ś
wiatowej:
rewolucja przemysłowa: produkcja masowa
rewolucja transportowa
sprawny zintegrowany
ś
wiatowy system walutowy
Migracje
system kolonialny (import surowców i eksport dóbr
przetworzonych)
liberalizacja polityki handlowej
W efekcie pod koniec XIX wieku wykształcił si
ę
klasyczny podział Północ-Południe (handel mi
ę
dzy-
sektorowy: produkty przemysłowe za surowce i
ż
ywno
ść
)
09-10-08
8
Dezintegracja gospodarki światowej w
okresie międzywojennym
Wielki kryzys lat 1929-33, zapocz
ą
tkowany w USA,
wzrost protekcjonizmu, taryfa Smooth-Hawleya w USA ->
konkurencyjne dewaluacje, ograniczenie handlu
dodatkowo pogł
ę
biło
ś
wiatow
ą
recesj
ę
Szczególny spadek cen surowców i art. rolnych:
najbardziej ucierpiały kraje monokulturowe
Po 1932: 3 ró
ż
ne modele systemów walutowych
Protekcjonizm Niemiec hitlerowskich (nie zmieniono oficjalnie
parytetu marki ale waluta niewymienialna i rozliczenia
clearingowe)
W. Brytania: zawieszono wymienialno
ść
na złoto ale
wymienialno
ść
na inne dewizy przy stabilnym kursie;
USA: dolar po dewaluacji (35 $ za uncj
ę
złota) wymienialny dla
innych banków centralnych.
Instytucjonalizacja gospodarki światowej w
okresie powojennym
Ameryka
ń
ska koncepcja instytucjonalizacji gospodarki
ś
wiatowej – pocz
ą
tkowo koncepcja globalna: ale wypadły
z niej (stopniowo) kraje komunistyczne
Powstanie całego szeregu instytucji reguluj
ą
cych
współprac
ę
ekonomiczn
ą
krajów:
UNRRA - odbudowa gospodarek:,
World Bank - odbudowa gospodarek i inwestycje
długoterminowe;
IMF: rekonstrukcja mi
ę
dzynarodowego systemu walutowego;
System walutowy z Bretton Woods (1944)
System handlowy ITO (1947)
Stabilizacja polityk handlowych i jej stopniowa
liberalizacja (system GATT/WTO)
09-10-08
9
Aktorzy gospodarki światowej: powierzchnia
(2005)
1.
Rosja: 17 mln km
2
(12,5%)
2.
Kanada: 10 mln km
2
(7,3%)
3.
Chiny: 9,5 mln km
2
(7,0%)
4.
USA: 9,5 mln km
2
(7,0%)
5.
Brazylia: 8,5 mln km
2
(6,3%)
6.
Australia: 7,7 mln km
2
(5,7%)
7.
Indie: 3,2 mln km
2
(2,3%)
8.
Argentyna: 2,8 mln km
2
(2,0%)
9.
Kazachstan: 2,7 mln km
2
(2,0%)
10.
Algieria: 2,4 mln km
2
(1,7%)
Aktorzy gospodarki światowej: ludność
(2005)
1.
Chiny: 1,3 mld (20,2%)
2.
Indie: 1,1 mld (17,1%)
3.
USA: 297 mln (4,6%)
4.
Indonezja: 223 mln (3,4%)
5.
Brazylia: 184 mln (2,8%)
6.
Pakistan: 154 mln (2,4%)
7.
Rosja: 143 mln (2,2%)
8.
Bangladesz: 138 mln (2,1%)
9.
Nigeria: 132 mln (2,0%)
10.
Japonia: 128 mln (2,0%)
09-10-08
10
PKB: miara roli w gospodarce światowej
Mierz
ą
c warto
ść
wszystkich towarów i usług
rozró
ż
niamy:
PKB = (GDP) Produkt Krajowy Brutto (wytworzony w
kraju)
PNB = (GNP) Produkt Narodowy Brutto (rezydentów
krajowych)
PKB + saldo przychodów czynników produkcji = PNB
Porównania mi
ę
dzy krajami dokonuje si
ę
najcz
ęś
ciej
przy u
ż
yciu kursów opartych o parytet siły nabywczej
(PPP), uwzgl
ę
dniaj
ą
cy ró
ż
nice w poziomach cen
wyra
ż
onych w ró
ż
nych walutach
Potencjał ludności a znaczenie w gospodarce
Chiny i Indie zamieszkiwane s
ą
przez 37,3%
ludno
ś
ci
ś
wiata, ale wytwarzaj
ą
5,6%
ś
wiatowego
PKB
Ale 10 lat temu było to tylko 3,6%
USA zamieszkuje 4,6% ludno
ś
ci
ś
wiata, a
gospodarka ta wytwarza 31%
ś
wiatowego PKB
Trzy najwa
ż
niejsze gospodarki wysokorozwini
ę
te
(USA, Japonia, Niemcy) wytwarzaj
ą
prawie połow
ę
ś
wiatowego PKB, cho
ć
zamieszkuje je niecałe 6%
ludno
ś
ci
ś
wiata
09-10-08
11
PKB wg Banku
Ś
wiatowego, 2006
Total GDP, 2006
1
USA
13201819
27.4
27.4
2
Japan
4340133
9.0
36.4
3
Germany
2906681
6.0
42.4
4
China
2668071
5.5
47.9
5
UK
2345015
4.9
52.8
6
France
2230721
4.6
57.4
7
Italy
1844749
3.8
61.2
8
Canada
1251463
2.6
63.8
9
Spain
1223988
2.5
66.4
10
Brazil
1067962
2.2
68.6
11
Russia
986940
2.0
70.6
12
India
906268
1.9
72.5
13
Korea
888024
1.8
74.3
14
Mexico
839182
1.7
76.1
15
Australia
768178
1.6
77.7
16
Netherlands
657590
1.4
79.0
17
Turkey
402710
0.8
79.9
18
Belgium
392001
0.8
80.7
19
Sweden
384927
0.8
81.5
20
Switzerland
379758
0.8
82.3
21
Indonesia
364459
0.8
83.0
22
Poland
338733
0.7
83.7
23
Austria
322444
0.7
84.4
24
Norway
310960
0.6
85.0
25
Saudi Arabia
309778
0.6
85.7
WORLD
48244879
Problem porównywania PKB między
krajami: parytet siły nabywczej
PKB wg kursu nominalnego i wg PPP
0
2000000
4000000
6000000
8000000
10000000
12000000
14000000
Australia
Mexico
Korea
India
Russia
Brazil
Spain
Canada
Italy
France
UK
China
Germany
Japan
USA
Wg PPP
Wg kursu nominalnego
09-10-08
12
Różnice w poziomie życia
Główni gracze światowej wymiany
Leading exporters and importers in world merchandise trade, 2005
(Billion dollars and percentage)
Rank
Exporters
Value
Share
Annual
percentage
change
Rank
Importers
Value
Share
Annual
percentage
change
1
Germany
969,9
9,3
7
1
United States
1732,4
16,1
14
2
United States
904,4
8,7
10
2
Germany
773,8
7,2
8
3
China
762,0
7,3
28
3
China
660,0
6,1
18
4
Japan
594,9
5,7
5
4
Japan
514,9
4,8
13
5
France
460,2
4,4
2
5
United Kingdom
510,2
4,7
8
6
Netherlands
402,4
3,9
13
6
France
497,9
4,6
6
7
United Kingdom
382,8
3,7
10
7
Italy
379,8
3,5
7
8
Italy
367,2
3,5
4
8
Netherlands
359,1
3,3
12
9
Canada
359,4
3,4
14
9
Canada 319,7
3,0
15
10
Belgium
334,3
3,2
9
10
Belgium
318,7
3,0
12
11
Hong Kong, China
292,1
2,8
10
11
Hong Kong, China
300,2
2,8
10
domestic exports
20,1
0,2
0
retained imports a
28,1
0,3
3
re-exports
272,1
2,6
11
12
Korea, Republic of
284,4
2,7
12
12
Spain
278,8
2,6
8
13
Russian Federation
243,6
2,3
33
13
Korea, Republic of
261,2
2,4
16
14
Singapore
229,6
2,2
16
14
Mexico
231,7
2,1
12
domestic exports
124,5
1,2
17
15
Singapore
200,0
1,9
15
re-exports
105,1
1,0
14
retained imports a
94,9
0,9
16
15
Mexico
213,7
2,0
14
16
Taipei, Chinese
197,8
1,9
8
16
Taipei, Chinese
182,6
1,7
8
17
Spain
187,2
1,8
2
17
India
134,8
1,3
39
18
Saudi Arabia c
181,4
1,7
44
18
Switzerland
126,5
1,2
9
19
Malaysia
140,9
1,4
11
19
Austria
126,2
1,2
5
20
Switzerland
130,9
1,3
7
20
Russian Federation b
125,3
1,2
29
09-10-08
13
E x p o r ts in d ire c tio n c lo se d a rro w
(E x p o r ts in d ire c tio n o p e n a rr o w )
S o u th
A s ia
L a tin
A m e r ic a
S u b - S a h a r a
A f ric a
M id d le
E a st &
N o r th
A fric a
A u str a l
A s ia
N o rth
A m e ric a
E a s t A s ia
& P a c ific
W e s t
E u ro p e
E a st E u ro p e
& C . A sia
2 8
6
1
1
1
4
1 (2 )
1 ( 2 )
4 (5 )
2 (3 )
3 (3 )
3 (4 )
1 (1 )
1
1 (1 )
1 (1 )
3 ( 4 )
3 ( 3 )
(1 )
In tr a -r e g io n a l e x p o rts
Powiązania handlowe w gospodarce
ś
wiatowej, 1997
Inne trendy
Dominuj
ą
produkty
przemysłowe,
przetworzone
Wzrost
znaczenia
usług
Spadek
znaczenia
wymiany
produktami
rolnymi
09-10-08
14
Czy globalizacja nastąpiła dopiero pod
koniec XX wieku?
Niejasny termin
Wi
ę
cej ni
ż
dynamiczny wzrost obrotów handlowych
Powi
ą
zania kapitałowe i własno
ś
ciowe
Fragmentaryzacja produkcji, przedsi
ę
biorstwa
wielonarodowe (mi
ę
dzynarodowe): dzi
ś
szacuje si
ę
,
ż
e 1/3 ameryka
ń
skiego eksportu i ponad 40%
importu to handel mi
ę
dzy oddziałami firm
wielonarodowych
Przepływ informacji
Globalny rynek (reklama, marketing, marka itp.)
Upowszechnianie wzorców konsumpcyjnych i
kulturowych
Otwieranie się gospodarek na wymianę
międzynarodową nie jest nowym zjawiskiem
09-10-08
15
Polska: mała gospodarka otwarta
Udział 1% w
ś
wiatowym eksporcie i 1,1% w imporcie
Znacz
ą
ce otwarcie w ostatnich dwóch dekadach
Permanentny deficyt handlowy
-10
-8
-6
-4
-2
0
2
R
e
la
c
ja
s
a
ld
a
d
o
P
K
B
[
%
]
25
30
35
40
45
R
e
la
c
ja
w
a
rt
o
ś
c
i
h
a
n
d
lu
d
o
P
K
B
[
%
]
1994
1996
1998
2000
2002
2004
2006
Rok
Eksport
Import
Saldo (prawa o
ś
)
Czym się wymieniamy?
-8
-6
-4
-2
0
2
4
6
8
C
R
C
A
P
ro
d
u
k
ty
m
in
e
ra
ln
e
P
ro
d
.
p
rz
e
m
.
c
h
e
m
ic
z
n
e
g
o
M
a
s
z
y
n
y
i
u
rz
ą
d
z
e
n
ia
T
w
o
rz
y
w
a
s
z
tu
c
z
n
e
P
ro
d
.
o
p
t.
i
f
o
to
g
ra
f.
M
a
te
ri
a
ły
w
łó
k
ie
n
n
ic
z
e
S
k
ó
ry
i
w
y
ro
b
y
T
łu
s
z
c
z
e
i
o
le
je
O
b
u
w
ie
,
n
a
k
ry
c
ia
g
ło
w
y
,
it
p
.
P
ro
d
.
p
o
c
h
.
ro
ś
lin
n
e
g
o
B
ro
ń
i
a
m
u
n
ic
ja
P
a
p
ie
r,
t
e
k
tu
ra
i
w
y
ro
b
y
K
a
m
ie
n
ie
i
m
e
ta
le
s
z
la
c
h
e
tn
e
W
y
ro
b
y
c
e
ra
m
ic
z
n
e
,
s
z
k
ło
M
e
ta
le
n
ie
s
z
la
c
h
e
tn
e
P
rz
e
tw
o
ry
s
p
o
ż
y
w
c
z
e
D
re
w
n
o
i
w
y
ro
b
y
z
d
re
w
n
a
Z
w
ie
rz
ę
ta
i
a
rt
.
p
o
c
h
.
z
w
ie
rz
ę
c
e
g
o
M
e
b
le
S
p
rz
ę
t
tr
a
n
s
p
o
rt
o
w
y
Sekcja CN
09-10-08
16
Z kim się wymieniamy?
Udział danej grupy
krajów w wartości
importu (%)
Udział danej grupy
krajów w wartości
eksportu ( %)
Relacja wartości
importu do wartości
eksportu
Ogółem
100,00
100,00
1,14
Kraje OECD
74,52
81,91
1,03
Kraje wysokorozwinięte
73,32
83,58
1,00
Kraje UE
65,56
77,18
0,97
Kraje Europy
Ś
rodkowowschodniej
11,57
10,03
1,31
Kraje rozwijające się
15,12
6,38
2,69
Rozwijające się kraje Azji
Południowo-Wschodniej
7,8
1,3
6,82
Powiązania finansowe Polski
-20
-10
0
10
20
30
40
50
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
Napływ kapitału finansowego do Polski, mld USD (dane roczne)
09-10-08
17
Napływ BIZ do Polski
Napływ BIZ do Polski i ich wartość skumulowana, miliardy dolarów
0
2
4
6
8
10
12
1993
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
0
10
20
30
40
50
60
70
80
90
Napływ kapit ału
Skumulowana wartość inwestycji (prawa oś)
Ź
ródło: Obliczenia własne na podst. „Rocznik 2004”, PAIiIZ, s. 4 i 5.
Podsumowanie
Gospodarka otwarta (wymiana: zerwanie
bezpo
ś
redniego powi
ą
zania produkcji i konsumpcji,
specjalizacja)
Gospodarka
ś
wiatowa:
Nie jest to wynalazek XXI wieku
Coraz mniejsza rola podmiotów narodowych
Rosn
ą
ca rola firm wielonarodowych
Koncentracja produkcji na pewnych obszarach (podmioty
znajduj
ą
ce si
ę
na terytorium trzech krajów wytwarzaj
ą
połow
ę
ś
wiatowej produkcji)
ró
ż
nice w poziomie
ż
ycia
Polska: malutki trybik w gospodarce
ś
wiatowej
Kolejne zaj
ę
cia: mechanizmy powi
ą
za
ń
w gospodarce
ś
wiatowej
handel – model Ricardo