09-10-08

1

Międzynarodowe stosunki

gospodarcze

Wykład dla studentów CE UW

dr Leszek Wincenciak

Informacje ogólne

Wykład (30h)

Egzamin: 50 pyta

ń

testowych (materiał z wykładu

oraz z podr

ę

cznika)

Do zdania egzaminu konieczne jest uzyskanie
przynajmniej 25 pkt. (50%)

Konieczne jest wcze

ś

niejsze zaliczenie

ć

wicze

ń

Materiały z wykładu:

http://coin.wne.uw.edu.pl/lwincenciak

Obecno

ść

na wykładzie nieobowi

ą

zkowa, ale

wysoka frekwencja b

ę

dzie premiowana na

egzaminie dodatkowymi punktami

09-10-08

2

Program zajęć

Cz

ęść

I

Teoria wymiany mi

ę

dzynarodowej – sk

ą

d si

ę

bierze

handel mi

ę

dzynarodowy i jakie s

ą

jego skutki? Tradycyjne

i nowe podej

ś

cia

Polityka handlowa – dlaczego wolny handel przegrywa,
jakie s

ą

tego przyczyny i skutki?

Cz

ęść

II

Bilans płatniczy

Kursy walutowe i ich determinanty

Makroekonomia gospodarki otwartej

System walutowy, polityka gospodarcza

Literatura

LITERATURA OBOWI

Ą

ZKOWA:

Paul Krugman i Maurice Obstfeld, Ekonomia
mi

ę

dzynarodowa. Teoria i praktyka, PWN Warszawa

2007, wydanie III zmienione, Tom I i II

Caves R., Frankel J., Jones R., Handel i finanse
mi

ę

dzynarodowe, PWE Warszawa 1998

Inne

sylabus

Materiały na stronie internetowej:

http://coin.wne.uw.edu.pl/wincenciak

09-10-08

3

Wykład 1

Istota gospodarki otwartej

Gospodarka

ś

wiatowa jako system zintegrowanych

gospodarek otwartych

Miejsce Polski we współczesnej gospodarce

ś

wiatowej

Autarkia vs. gospodarka otwarta

Autarkia oznacza gospodark

ę

zamkni

ę

t

ą

:

Brak wymiany z reszt

ą

ś

wiata

Konsumpcja ograniczona własn

ą

produkcj

ą

Inwestycje ograniczone własnymi oszcz

ę

dno

ś

ciami

Gospodarka otwarta:

Przepływy osób i czynników produkcji

Konsumpcja nie musi by

ć

ograniczona własn

ą

produkcj

ą

(eksport i import)

Inwestycje mog

ą

by

ć

finansowane z oszcz

ę

dno

ś

ci innych

krajów (przepływy kapitału)

Gospodarki otwarte staj

ą

si

ę

współzale

ż

ne (dobre

i złe konsekwencje)

09-10-08

4

Korzyści z handlu

Ka

ż

da dobrowolna transakcja wymiany wi

ąż

e si

ę

z

korzy

ś

ci

ą

dla stron j

ą

zawieraj

ą

cych (inaczej by jej nie

zawierały):

Polska (czyli polski konsument) kupuj

ą

c zim

ą

pomidory na

Wyspach Kanaryjskich zyskuje, gdy

ż

mo

ż

e je konsumowa

ć

taniej (czyli wi

ę

cej) ni

ż

, gdyby miała je sama produkowa

ć

(szklarnia,

ś

wiatło, w

ę

giel itd.) Hiszpa

ń

ski producent zyskuje,

gdy

ż

ma dochód, za który mo

ż

e kupi

ć

, to na co ma ochot

ę

.

Dodatkowa korzy

ść

mo

ż

e płyn

ąć

ze skoncentrowania si

ę

na wytwarzaniu tego, w czym si

ę

jest dobrym. Tajemnica

tkwi w specjalizacji produkcji: ka

ż

dy kraj koncentruje

si

ę

na produkcji tego, w czym jest najbardziej efektywny;

nie musi to oznacza

ć

ograniczania si

ę

do konsumpcji

tego, co produkujemy (wymiana – główna tradycyjna
korzy

ść

z otwarcia)

Korzyści z handlu

Specjalizacja mo

ż

e prowadzi

ć

do dodatkowych

korzy

ś

ci:

korzy

ś

ci skali produkcji

post

ę

p technologiczny

Szczególny typ korzy

ś

ci – wymiana mi

ę

dzyokresowa

09-10-08

5

Gospodarka otwarta

Przy tych samych zasobach (czynników produkcji)
oraz technologii (czyli umiej

ę

tno

ś

ci wytwarzania)

mo

ż

na konsumowa

ć

wi

ę

cej, czyli osi

ą

gn

ąć

wy

ż

szy

poziom zadowolenia (czyli u

ż

yteczno

ś

ci w j

ę

zyku

ekonomii):

Wi

ę

ksza produkcja

Bardziej dochodowe inwestycje

Bardziej produktywne wykorzystanie siły roboczej

Otwarcie gospodarki pozwala potencjalnie na lepsze
rozwi

ą

zanie centralnego problemu ekonomii:

problemu rzadko

ś

ci i wyboru w ramach

ograniczenia

Zagrożenia związane z otwarciem gospodarki

Ryzyko (wi

ę

ksze ni

ż

w działalno

ś

ci gospodarczej w

kraju: ró

ż

nice kulturowe i prawne)

Przenoszenie zakłóce

ń

Uzale

ż

nienie od koniunktury gospodarczej

u partnerów handlowych

Społecze

ń

stwo jako cało

ść

zyska na otwarciu

gospodarki, ale mog

ą

by

ć

jednostki (lub grupy), które

strac

ą

na otwarciu

potencjalne

ź

ródło konfliktów i

presji politycznej (lobbing, ruchy antyglobalistyczne)

09-10-08

6

Co decyduje o strukturze handlu?

Pierwsze wyja

ś

nienia:

Klimat (Brazylia eksportuje kaw

ę

)

Zasoby naturalne (Rosja eksportuje gaz)

Ale dlaczego Japonia eksportuje samochody a USA
samoloty? Albo dlaczego Chiny eksportuj

ą

T-shirty,

przecie

ż

mo

ż

na je uszy

ć

wsz

ę

dzie.

Wydajno

ść

pracy

Technologia, wyposa

ż

enie w czynniki produkcji

Korzy

ś

ci skali

Gospodarki otwarte w dzisiejszym świecie

Wi

ę

kszo

ść

gospodarek ma charakter otwarty, cho

ć

rola

wymiany mi

ę

dzynarodowej dla poszczególnych krajów jest

ró

ż

na

Generalnie w ostatnich dekadach otwarcie gospodarek
narodowych dynamicznie wzrosło

Dzi

ś

mówi

ą

c o gospodarce otwartej mamy na my

ś

li:

handel towarowy

przepływy kapitałowe („po

ż

yczanie pieni

ę

dzy”)

migracje mi

ę

dzynarodowe

ś

wiadczenie usług przez granic

ę

(trudne)

integracj

ę

gospodarcz

ą

, w tym koordynacj

ę

polityki

makroekonomicznej

To jest wła

ś

nie przedmiot ekonomii mi

ę

dzynarodowej: pytamy

o przyczyny i skutki tych zjawisk – przedmiot zaj

ęć

z MSG w

tym semestrze

09-10-08

7

Gospodarka światowa

Współcze

ś

nie podmioty gospodarcze w ró

ż

nych

krajach s

ą

trwale i silnie powi

ą

zane produkcyjnie,

handlowo i finansowo, tworz

ą

c ogólno

ś

wiatowy

system produkcji i wymiany – jest to tzw.
gospodarka

ś

wiatowa

Wymiana mi

ę

dzynarodowa (ka

ż

dego typu) nie ma

charakteru incydentalnego (jak na bezludnej
wyspie), ale ma charakter trwały i jest istot

ą

współczesnego sposobu gospodarowania

Elementami tej gospodarki s

ą

przedsi

ę

biorstwa,

wielkie korporacje, rz

ą

dy krajów, organizacje

integracyjne, organizacje mi

ę

dzynarodowe etc.

Powstanie gospodarki światowej

Tradycyjny mi

ę

dzynarodowy podział pracy jest

przyczyn

ą

powstania gospodarki

ś

wiatowej:

rewolucja przemysłowa: produkcja masowa

rewolucja transportowa

sprawny zintegrowany

ś

wiatowy system walutowy

Migracje

system kolonialny (import surowców i eksport dóbr
przetworzonych)

liberalizacja polityki handlowej

W efekcie pod koniec XIX wieku wykształcił si

ę

klasyczny podział Północ-Południe (handel mi

ę

dzy-

sektorowy: produkty przemysłowe za surowce i

ż

ywno

ść

)

09-10-08

8

Dezintegracja gospodarki światowej w
okresie międzywojennym

Wielki kryzys lat 1929-33, zapocz

ą

tkowany w USA,

wzrost protekcjonizmu, taryfa Smooth-Hawleya w USA ->
konkurencyjne dewaluacje, ograniczenie handlu
dodatkowo pogł

ę

biło

ś

wiatow

ą

recesj

ę

Szczególny spadek cen surowców i art. rolnych:
najbardziej ucierpiały kraje monokulturowe

Po 1932: 3 ró

ż

ne modele systemów walutowych

Protekcjonizm Niemiec hitlerowskich (nie zmieniono oficjalnie
parytetu marki ale waluta niewymienialna i rozliczenia
clearingowe)

W. Brytania: zawieszono wymienialno

ść

na złoto ale

wymienialno

ść

na inne dewizy przy stabilnym kursie;

USA: dolar po dewaluacji (35 $ za uncj

ę

złota) wymienialny dla

innych banków centralnych.

Instytucjonalizacja gospodarki światowej w
okresie powojennym

Ameryka

ń

ska koncepcja instytucjonalizacji gospodarki

ś

wiatowej – pocz

ą

tkowo koncepcja globalna: ale wypadły

z niej (stopniowo) kraje komunistyczne

Powstanie całego szeregu instytucji reguluj

ą

cych

współprac

ę

ekonomiczn

ą

krajów:

UNRRA - odbudowa gospodarek:,

World Bank - odbudowa gospodarek i inwestycje
długoterminowe;

IMF: rekonstrukcja mi

ę

dzynarodowego systemu walutowego;

System walutowy z Bretton Woods (1944)

System handlowy ITO (1947)

Stabilizacja polityk handlowych i jej stopniowa
liberalizacja (system GATT/WTO)

09-10-08

9

Aktorzy gospodarki światowej: powierzchnia
(2005)

1.

Rosja: 17 mln km

2

(12,5%)

2.

Kanada: 10 mln km

2

(7,3%)

3.

Chiny: 9,5 mln km

2

(7,0%)

4.

USA: 9,5 mln km

2

(7,0%)

5.

Brazylia: 8,5 mln km

2

(6,3%)

6.

Australia: 7,7 mln km

2

(5,7%)

7.

Indie: 3,2 mln km

2

(2,3%)

8.

Argentyna: 2,8 mln km

2

(2,0%)

9.

Kazachstan: 2,7 mln km

2

(2,0%)

10.

Algieria: 2,4 mln km

2

(1,7%)

Aktorzy gospodarki światowej: ludność
(2005)

1.

Chiny: 1,3 mld (20,2%)

2.

Indie: 1,1 mld (17,1%)

3.

USA: 297 mln (4,6%)

4.

Indonezja: 223 mln (3,4%)

5.

Brazylia: 184 mln (2,8%)

6.

Pakistan: 154 mln (2,4%)

7.

Rosja: 143 mln (2,2%)

8.

Bangladesz: 138 mln (2,1%)

9.

Nigeria: 132 mln (2,0%)

10.

Japonia: 128 mln (2,0%)

09-10-08

10

PKB: miara roli w gospodarce światowej

Mierz

ą

c warto

ść

wszystkich towarów i usług

rozró

ż

niamy:

PKB = (GDP) Produkt Krajowy Brutto (wytworzony w

kraju)

PNB = (GNP) Produkt Narodowy Brutto (rezydentów

krajowych)

PKB + saldo przychodów czynników produkcji = PNB

Porównania mi

ę

dzy krajami dokonuje si

ę

najcz

ęś

ciej

przy u

ż

yciu kursów opartych o parytet siły nabywczej

(PPP), uwzgl

ę

dniaj

ą

cy ró

ż

nice w poziomach cen

wyra

ż

onych w ró

ż

nych walutach

Potencjał ludności a znaczenie w gospodarce

Chiny i Indie zamieszkiwane s

ą

przez 37,3%

ludno

ś

ci

ś

wiata, ale wytwarzaj

ą

5,6%

ś

wiatowego

PKB

Ale 10 lat temu było to tylko 3,6%

USA zamieszkuje 4,6% ludno

ś

ci

ś

wiata, a

gospodarka ta wytwarza 31%

ś

wiatowego PKB

Trzy najwa

ż

niejsze gospodarki wysokorozwini

ę

te

(USA, Japonia, Niemcy) wytwarzaj

ą

prawie połow

ę

ś

wiatowego PKB, cho

ć

zamieszkuje je niecałe 6%

ludno

ś

ci

ś

wiata

09-10-08

11

PKB wg Banku
Ś

wiatowego, 2006

Total GDP, 2006

1

USA

13201819

27.4

27.4

2

Japan

4340133

9.0

36.4

3

Germany

2906681

6.0

42.4

4

China

2668071

5.5

47.9

5

UK

2345015

4.9

52.8

6

France

2230721

4.6

57.4

7

Italy

1844749

3.8

61.2

8

Canada

1251463

2.6

63.8

9

Spain

1223988

2.5

66.4

10

Brazil

1067962

2.2

68.6

11

Russia

986940

2.0

70.6

12

India

906268

1.9

72.5

13

Korea

888024

1.8

74.3

14

Mexico

839182

1.7

76.1

15

Australia

768178

1.6

77.7

16

Netherlands

657590

1.4

79.0

17

Turkey

402710

0.8

79.9

18

Belgium

392001

0.8

80.7

19

Sweden

384927

0.8

81.5

20

Switzerland

379758

0.8

82.3

21

Indonesia

364459

0.8

83.0

22

Poland

338733

0.7

83.7

23

Austria

322444

0.7

84.4

24

Norway

310960

0.6

85.0

25

Saudi Arabia

309778

0.6

85.7

WORLD

48244879

Problem porównywania PKB między
krajami: parytet siły nabywczej

PKB wg kursu nominalnego i wg PPP

0

2000000

4000000

6000000

8000000

10000000

12000000

14000000

Australia

Mexico

Korea

India

Russia

Brazil

Spain

Canada

Italy

France

UK

China

Germany

Japan

USA

Wg PPP

Wg kursu nominalnego

09-10-08

12

Różnice w poziomie życia

Główni gracze światowej wymiany

Leading exporters and importers in world merchandise trade, 2005

(Billion dollars and percentage)

Rank

Exporters

Value

Share

Annual

percentage

change

Rank

Importers

Value

Share

Annual

percentage

change

1

Germany

969,9

9,3

7

1

United States

1732,4

16,1

14

2

United States

904,4

8,7

10

2

Germany

773,8

7,2

8

3

China

762,0

7,3

28

3

China

660,0

6,1

18

4

Japan

594,9

5,7

5

4

Japan

514,9

4,8

13

5

France

460,2

4,4

2

5

United Kingdom

510,2

4,7

8

6

Netherlands

402,4

3,9

13

6

France

497,9

4,6

6

7

United Kingdom

382,8

3,7

10

7

Italy

379,8

3,5

7

8

Italy

367,2

3,5

4

8

Netherlands

359,1

3,3

12

9

Canada

359,4

3,4

14

9

Canada 319,7

3,0

15

10

Belgium

334,3

3,2

9

10

Belgium

318,7

3,0

12

11

Hong Kong, China

292,1

2,8

10

11

Hong Kong, China

300,2

2,8

10

domestic exports

20,1

0,2

0

retained imports a

28,1

0,3

3

re-exports

272,1

2,6

11

12

Korea, Republic of

284,4

2,7

12

12

Spain

278,8

2,6

8

13

Russian Federation

243,6

2,3

33

13

Korea, Republic of

261,2

2,4

16

14

Singapore

229,6

2,2

16

14

Mexico

231,7

2,1

12

domestic exports

124,5

1,2

17

15

Singapore

200,0

1,9

15

re-exports

105,1

1,0

14

retained imports a

94,9

0,9

16

15

Mexico

213,7

2,0

14

16

Taipei, Chinese

197,8

1,9

8

16

Taipei, Chinese

182,6

1,7

8

17

Spain

187,2

1,8

2

17

India

134,8

1,3

39

18

Saudi Arabia c

181,4

1,7

44

18

Switzerland

126,5

1,2

9

19

Malaysia

140,9

1,4

11

19

Austria

126,2

1,2

5

20

Switzerland

130,9

1,3

7

20

Russian Federation b

125,3

1,2

29

09-10-08

13

E x p o r ts in d ire c tio n c lo se d a rro w
(E x p o r ts in d ire c tio n o p e n a rr o w )

S o u th
A s ia

L a tin
A m e r ic a

S u b - S a h a r a
A f ric a

M id d le
E a st &
N o r th
A fric a

A u str a l
A s ia

N o rth
A m e ric a

E a s t A s ia
& P a c ific

W e s t
E u ro p e

E a st E u ro p e
& C . A sia

2 8

6

1

1

1

4

1 (2 )

1 ( 2 )

4 (5 )

2 (3 )

3 (3 )

3 (4 )

1 (1 )

1

1 (1 )

1 (1 )

3 ( 4 )

3 ( 3 )

(1 )

In tr a -r e g io n a l e x p o rts

Powiązania handlowe w gospodarce
ś

wiatowej, 1997

Inne trendy

Dominuj

ą

produkty
przemysłowe,
przetworzone

Wzrost
znaczenia
usług

Spadek
znaczenia
wymiany
produktami
rolnymi

09-10-08

14

Czy globalizacja nastąpiła dopiero pod
koniec XX wieku?

Niejasny termin

Wi

ę

cej ni

ż

dynamiczny wzrost obrotów handlowych

Powi

ą

zania kapitałowe i własno

ś

ciowe

Fragmentaryzacja produkcji, przedsi

ę

biorstwa

wielonarodowe (mi

ę

dzynarodowe): dzi

ś

szacuje si

ę

,

ż

e 1/3 ameryka

ń

skiego eksportu i ponad 40%

importu to handel mi

ę

dzy oddziałami firm

wielonarodowych

Przepływ informacji

Globalny rynek (reklama, marketing, marka itp.)

Upowszechnianie wzorców konsumpcyjnych i
kulturowych

Otwieranie się gospodarek na wymianę
międzynarodową nie jest nowym zjawiskiem

09-10-08

15

Polska: mała gospodarka otwarta

Udział 1% w

ś

wiatowym eksporcie i 1,1% w imporcie

Znacz

ą

ce otwarcie w ostatnich dwóch dekadach

Permanentny deficyt handlowy

-10

-8

-6

-4

-2

0

2

R

e

la

c

ja

s

a

ld

a

d

o

P

K

B

[

%

]

25

30

35

40

45

R

e

la

c

ja

w

a

rt

o

ś

c

i

h

a

n

d

lu

d

o

P

K

B

[

%

]

1994

1996

1998

2000

2002

2004

2006

Rok

Eksport

Import

Saldo (prawa o

ś

)

Czym się wymieniamy?

-8

-6

-4

-2

0

2

4

6

8

C

R

C

A

P

ro

d

u

k

ty

m

in

e

ra

ln

e

P

ro

d

.

p

rz

e

m

.

c

h

e

m

ic

z

n

e

g

o

M

a

s

z

y

n

y

i

u

rz

ą

d

z

e

n

ia

T

w

o

rz

y

w

a

s

z

tu

c

z

n

e

P

ro

d

.

o

p

t.

i

f

o

to

g

ra

f.

M

a

te

ri

a

ły

w

łó

k

ie

n

n

ic

z

e

S

k

ó

ry

i

w

y

ro

b

y

T

łu

s

z

c

z

e

i

o

le

je

O

b

u

w

ie

,

n

a

k

ry

c

ia

g

ło

w

y

,

it

p

.

P

ro

d

.

p

o

c

h

.

ro

ś

lin

n

e

g

o

B

ro

ń

i

a

m

u

n

ic

ja

P

a

p

ie

r,

t

e

k

tu

ra

i

w

y

ro

b

y

K

a

m

ie

n

ie

i

m

e

ta

le

s

z

la

c

h

e

tn

e

W

y

ro

b

y

c

e

ra

m

ic

z

n

e

,

s

z

k

ło

M

e

ta

le

n

ie

s

z

la

c

h

e

tn

e

P

rz

e

tw

o

ry

s

p

o

ż

y

w

c

z

e

D

re

w

n

o

i

w

y

ro

b

y

z

d

re

w

n

a

Z

w

ie

rz

ę

ta

i

a

rt

.

p

o

c

h

.

z

w

ie

rz

ę

c

e

g

o

M

e

b

le

S

p

rz

ę

t

tr

a

n

s

p

o

rt

o

w

y

Sekcja CN

09-10-08

16

Z kim się wymieniamy?

Udział danej grupy

krajów w wartości

importu (%)

Udział danej grupy

krajów w wartości

eksportu ( %)

Relacja wartości

importu do wartości

eksportu

Ogółem

100,00

100,00

1,14

Kraje OECD

74,52

81,91

1,03

Kraje wysokorozwinięte

73,32

83,58

1,00

Kraje UE

65,56

77,18

0,97

Kraje Europy
Ś

rodkowowschodniej

11,57

10,03

1,31

Kraje rozwijające się

15,12

6,38

2,69

Rozwijające się kraje Azji
Południowo-Wschodniej

7,8

1,3

6,82

Powiązania finansowe Polski

-20

-10

0

10

20

30

40

50

1994

1995

1996

1997

1998

1999

2000

2001

2002

2003

2004

2005

2006

2007

Napływ kapitału finansowego do Polski, mld USD (dane roczne)

09-10-08

17

Napływ BIZ do Polski

Napływ BIZ do Polski i ich wartość skumulowana, miliardy dolarów

0

2

4

6

8

10

12

1993

1994

1995

1996

1997

1998

1999

2000

2001

2002

2003

2004

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

Napływ kapit ału
Skumulowana wartość inwestycji (prawa oś)

Ź

ródło: Obliczenia własne na podst. „Rocznik 2004”, PAIiIZ, s. 4 i 5.

Podsumowanie

Gospodarka otwarta (wymiana: zerwanie
bezpo

ś

redniego powi

ą

zania produkcji i konsumpcji,

specjalizacja)

Gospodarka

ś

wiatowa:

Nie jest to wynalazek XXI wieku

Coraz mniejsza rola podmiotów narodowych

Rosn

ą

ca rola firm wielonarodowych

Koncentracja produkcji na pewnych obszarach (podmioty
znajduj

ą

ce si

ę

na terytorium trzech krajów wytwarzaj

ą

połow

ę

ś

wiatowej produkcji)

ró

ż

nice w poziomie

ż

ycia

Polska: malutki trybik w gospodarce

ś

wiatowej

Kolejne zaj

ę

cia: mechanizmy powi

ą

za

ń

w gospodarce

ś

wiatowej

handel – model Ricardo