09-10-23

1

Wykład 3

Wyposażenie w czynniki produkcji

a handel międzynarodowy

Międzynarodowe Stosunki Gospodarcze, CE UW

dr Leszek Wincenciak

Wprowadzenie

Handel mo

ż

na wyja

ś

ni

ć

poprzez zró

ż

nicowanie

wydajno

ś

ci pracy, jak w modelu Ricardo

Teoria Heckschera-Ohlina postuluje,

ż

e czynnikiem

odpowiedzialnym za powstawanie wymiany handlowej
mo

ż

e by

ć

zró

ż

nicowanie obfito

ś

ci zasobów czynników

produkcji:

Kraje ró

ż

ni

ą

si

ę

wzgl

ę

dn

ą

obfito

ś

ci

ą

zasobów

Produkcja ró

ż

nych dóbr wymaga ró

ż

nej wzgl

ę

dnej intensywno

ś

ci

u

ż

ycia czynników produkcji

09-10-23

2

Model Heckschera-Ohlina (2x2x2)

1.

Istniej

ą

dwa kraje – Kraj i Zagranica

2.

Istniej

ą

dwa czynniki produkcji – praca i ziemia

3.

Obfito

ść

pracy i ziemi jest zró

ż

nicowana mi

ę

dzy krajami

4.

Kraje stosuj

ą

te same technologie

5.

Istniej

ą

dwa dobra: ubrania (cloth) oraz

ż

ywno

ść

(food)

6.

Produkcja obu dóbr ró

ż

ni si

ę

czynnikointensywno

ś

ci

ą

7.

Wyst

ę

puje doskonała konkurencja na rynku dóbr i czynników

produkcji

8.

Konsumenci w obu krajach maj

ą

identyczne preferencje

Możliwości produkcyjne

Obecno

ść

2 czynników produkcji sprawia,

ż

e PPF

nie jest ju

ż

lini

ą

prost

ą

Przyjmijmy nast

ę

puj

ą

ce oznaczenia:

a

TC

= ilo

ść

ziemi potrzebna do wytworzenia jednostki ubra

ń

a

LC

= ilo

ść

pracy potrzebna do wytworzenia jednostki ubra

ń

a

TF

= ilo

ść

ziemi potrzebna do wytworzenia jednostki

ż

ywno

ś

ci

a

LF

= ilo

ść

pracy potrzebna do wytworzenia jednostki

ż

ywno

ś

ci

L = całkowity zasób pracy

T = całkowity zasób ziemi

09-10-23

3

Możliwości produkcyjne

Mo

ż

liwo

ś

ci produkcyjne zale

żą

od dost

ę

pno

ś

ci

obu czynników produkcji:

a

TF

Q

F

+ a

TC

Q

C

≤

T

a

LF

Q

F

+ a

LC

Q

C

≤

L

Całkowity
zasób ziemi

Nakład ziemi
potrzebny na
ka

ż

d

ą

jednostk

ę

ż

ywno

ś

ci

Wielko

ść

produkcji

ż

ywno

ś

ci

Nakład ziemi
potrzebny na
ka

ż

d

ą

jednostk

ę

ubra

ń

Wielko

ść

produkcji
ubra

ń

Całkowity
zasób pracy

Nakład pracy
potrzebny na
ka

ż

d

ą

jednostk

ę

ż

ywno

ś

ci

Nakład pracy
potrzebny na
ka

ż

d

ą

jednostk

ę

ubra

ń

Możliwości produkcyjne

Zakładamy,

ż

e do produkcji ubra

ń

wykorzystuje si

ę

intensywnie prac

ę

, za

ś

do produkcji

ż

ywno

ś

ci – ziemi

ę

:

a

LC

/a

TC

> a

LF

/a

TF

Lub inaczej a

LC

/a

LF

> a

TC

/a

TF

Lub jeszcze inaczej mo

ż

emy porówna

ć

całkowite zasoby ziemi i

pracy wykorzystywane w obu gał

ę

ziach gospodarki. Produkcja

ubra

ń

jest pracointensywna a produkcja

ż

ywno

ś

ci jest

ziemiointensywna je

ś

li L

C

/T

C

> L

F

/T

F

Zało

ż

enie o wzgl

ę

dnej czynnikointensywno

ś

ci produkcji

wpływa na kształt zbioru mo

ż

liwo

ś

ci produkcyjnych

09-10-23

4

L/a

LF

L/a

LC

Q

C

Q

F

T/a

TF

T/a

TC

Ograniczenie pracy

Ograniczenie ziemi

Możliwości produkcyjne

Możliwości produkcyjne

Dlaczego kształt linii PPF jest wła

ś

nie taki?

Stałe nakłady jednostkowe

Je

ś

li mo

ż

liwa jest substytucja mi

ę

dzy czynnikami,

wówczas PPF jest gładk

ą

krzyw

ą

Działa prawo malej

ą

cych przychodów kra

ń

cowych

Proporcja czynników produkcji w przypadku obu dóbr nie jest
wtedy stała

09-10-23

5

Q

C

Q

F

Możliwości produkcyjne

Optymalna produkcja

Mo

ż

liwo

ś

ci produkcyjne pokazuj

ą

co konkretnie

gospodarka mo

ż

e produkowa

ć

. W naszym

uproszczonym modelu przy zało

ż

eniu pełnego

wykorzystania czynników produkcji, gospodarka mo

ż

e

produkowa

ć

z góry okre

ś

lon

ą

struktur

ę

produkcji. Punkt

spełniaj

ą

cy warunek optymalnego wykorzystania

zasobów znajduje si

ę

na przeci

ę

ciu linii ogranicze

ń

zasobów

09-10-23

6

L/a

LF

L/a

LC

Q

C

Q

F

C

0

F

0

P

T/a

TF

T/a

TC

Ograniczenie pracy

Ograniczenie ziemi

Optymalna

produkcja

Optymalna produkcja

Twierdzenie H-O

Kraj wzgl

ę

dnie obficie wyposa

ż

ony w prac

ę

, b

ę

dzie

produkował wzgl

ę

dnie wi

ę

cej dóbr

pracointensywnych

W naszym modelu, je

ś

li Kraj jest wzgl

ę

dnie obfity w

prac

ę

, to b

ę

dzie produkował wi

ę

cej ubra

ń

w

proporcji do

ż

ywno

ś

ci ni

ż

Zagranica

W warunkach handlu oznacza to,

ż

e Kraj stanie si

ę

eksporterem ubra

ń

oraz importerem

ż

ywno

ś

ci

09-10-23

7

Twierdzenie H-O

L/a

LF

L/a

LC

Q

C

Q

F

C

0

F

0

P

T/a

TF

T/a

TC

Kraj

L*/a

LF

L*/a

LC

Q*

C

Q*

F

C*

0

F*

0

P*

T*/a

TF

T*/a

TC

Zagranica

Równowaga handlowa

Q

C

/Q

F

p

C

/p

F

p

0

C

Kraj

Zagranica

RS

RD

Q*

C

/Q*

F

RS*

RD*

p*

0

IMP

EXP

09-10-23

8

Kraj A: 400 jednostek pracy i 600 jednostek ziemi

Kraj B: 800 jednostek pracy i 300 jednostek ziemi

Oba kraje produkuj

ą

dobro F (

ż

ywno

ść

) i C (ubrania)

Do wyprodukowania jednostki ubra

ń

potrzeba: 10 jednostek pracy i 5

jednostek ziemi

Do wyprodukowania jednostki

ż

ywno

ś

ci potrzeba: 4 jednostek pracy i 8

jednostek ziemi

Okre

ś

lamy (wzgl

ę

dn

ą

) czynnikointensywno

ść

produkcji obu dóbr:

ż

ywno

ść

: nakład pracy/nakład ziemi = 4/8=1/2

ubrania: nakład pracy/nakład kapitału = 10/5 = 2

ż

ywno

ść

jest wzgl

ę

dnie

ziemiointensywna, a ubrania – pracointensywne

Okre

ś

lamy (wzgl

ę

dn

ą

) obfito

ść

wyposa

ż

enia krajów w czynniki produkcji

Kraj A: L/T = 400/600 = 2/3

Kraj B: L/T = 800/300 = 2,67

kraj A jest wzgl

ę

dnie obficie wyposa

ż

ony w

ziemi

ę

, a kraj B – w prac

ę

A zatem:

Po otwarciu tych krajów na wymian

ę

kraj A b

ę

dzie eksportował

ż

ywno

ść

, a

kraj B – ubrania

Przykład

Mechanizm handlu

Dlaczego kraj A eksportuje

ż

ywno

ść

, a kraj B – ubrania?

Skoro w kraju (L/T)

A

< (L/T)

B

to mo

ż

emy oczekiwa

ć

,

ż

e

relacja płac do wynagrodzenia ziemi w kraju A b

ę

dzie

wy

ż

sza ni

ż

w B:

(w/r)

A

> (w/r)

B

(jak jest czego

ś

mało to jest to drogie)

A zatem skoro ziemia jest wzgl

ę

dnie tania w kraju A, a

wzgl

ę

dnie droga w kraju B, to mo

ż

emy si

ę

spodziewa

ć

,

ż

e

ż

ywno

ść

, jako dobro wymagaj

ą

ce zastosowania

wzgl

ę

dnie du

ż

o ziemi b

ę

dzie ta

ń

sza w kraju A, za

ś

ubrania – wymagaj

ą

ce zastosowania wzgl

ę

dnie wi

ę

cej

pracy – b

ę

d

ą

ta

ń

sze w kraju B

A skoro dwa dobra maj

ą

ró

ż

ne ceny w dwóch krajach

motyw dla handlu

09-10-23

9

Twierdzenie Rybczyńskiego

W warunkach handlu, zwi

ę

kszenie si

ę

zasobu

danego czynnika produkcji spowoduje wzrost
produkcji tego dobra, które wykorzystuje ów czynnik
intensywnie oraz zmniejszenie si

ę

produkcji

drugiego dobra

Oznacza to,

ż

e powi

ę

kszenie zasobów pracy w

kraju, który jest eksporterem dóbr
pracointensywnych zwi

ę

kszy eksport dóbr

pracointensywnych

wzrost wymiany handlowej

Zmiana zasobów mo

ż

e nawet spowodowa

ć

zmian

ę

struktury specjalizacji

Twierdzenie Rybczyńskiego

L/a

LF

L/a

LC

Q

C

Q

F

C

0

F

0

P

T/a

TF

T/a

TC

Ograniczenie pracy

Ograniczenie ziemi

Optymalna

produkcja

L’/a

LF

09-10-23

10

Twierdzenie Rybczyńskiego

L/a

LF

L/a

LC

Q

C

Q

F

C

0

F

0

P

T/a

TF

T/a

TC

Ograniczenie pracy

Ograniczenie ziemi

Optymalna

produkcja

L’/a

LF

L’/a

LC

P’

F

1

C

1

Twierdzenie Rybczyńskiego

09-10-23

11

Skutki handlu

Wyrównanie cen dóbr (relacja cen dóbr zmienia si

ę

w obu krajach – w obu krajach dobro eksportowane
staje si

ę

wzgl

ę

dnie dro

ż

sze, a importowane

wzgl

ę

dnie ta

ń

sze)

Wzrost u

ż

yteczno

ś

ci społecznej

Wyrównywanie si

ę

cen czynników produkcji

Redystrybucja dochodów w kraju (handel korzystny
dla całego społecze

ń

stwa, ale s

ą

pewne grupy, które

zyskuj

ą

i s

ą

pewne grupy, które trac

ą

) – twierdzenie

Stolpera-Samuelsona

Twierdzenie Stolpera-Samuelsona

Handel powoduje zmian

ę

relacji cen dóbr. Rynek dóbr i

rynek czynników produkcji s

ą

ze sob

ą

powi

ą

zane. Wzrost

ceny pewnego dobra, powoduje wzrost jego produkcji, a
zatem wzrost wzgl

ę

dnego popytu na czynnik produkcji

wykorzystywany intensywnie do jego produkcji. To z kolei
powoduje wzrost wzgl

ę

dnego wynagrodzenia tego

czynnika produkcji

Twierdzenie:
Wzrost wzgl

ę

dnej ceny dobra pracointensywnego

(kapitałointensywnego) powoduje wzgl

ę

dny wzrost

wynagrodzenia pracy (kapitału)

09-10-23

12

Twierdzenie Stolpera-Samuelsona

Warunki doskonałej konkurencji:

a

TF

r

T

+ a

LF

w = p

F

a

TC

r

T

+ a

LC

w = p

C

Cena

ż

ywno

ś

ci

Nakład ziemi
potrzebny na
ka

ż

d

ą

jednostk

ę

ż

ywno

ś

ci

Koszt
wynaj

ę

cia

ziemi

Nakład ziemi
potrzebny na
ka

ż

d

ą

jednostk

ę

ubra

ń

Koszt
pracy

Cena ubra

ń

Twierdzenie Stolpera-Samuelsona

p

F

/a

LF

p

F

/a

TF

r

T

w

r

0

w

0

ś

ywno

ść

Ubrania

p

C

/a

LC

p

C

/a

TC

09-10-23

13

Twierdzenie Stolpera-Samuelsona

p

F

/a

LF

p

F

/a

TF

r

T

w

r

0

w

0

ś

ywno

ść

Ubrania

p

C

/a

LC

p

C

/a

TC

r

1

w

1

p’

C

/a

LC

p’

C

/a

TC

Twierdzenie Stolpera-Samuelsona

09-10-23

14

Wnioski z twierdzenia Stolpera-Samuelsona

Poniewa

ż

handel powoduje zmian

ę

wzgl

ę

dnych cen

produktów, to poci

ą

ga to za sob

ą

równie

ż

zmian

ę

wzgl

ę

dnych wynagrodze

ń

czynników produkcji

Czynniki produkcji wykorzystywane intensywnie w
sektorze eksportuj

ą

cym zyskuj

ą

, za

ś

czynniki

produkcji wykorzystywane intensywnie w sektorze
konkuruj

ą

cym z importem trac

ą

Nast

ę

puje redystrybucja dochodu wewn

ą

trz kraju

Wyrównywanie si

ę

cen czynników produkcji w skali

mi

ę

dzynarodowej

Handel jest substytutem mobilno

ś

ci czynników

produkcji

Primary products

share of exports (%)

88.2 to 100 (28)
60.4 to 88.2 (31)
30.5 to 60.4 (30)
15.5 to 30.5 (30)

1.4 to 15.5 (32)

Surowce; udział w eksporcie (%), 2003

Teoria H-O w praktyce

09-10-23

15

Dobra przetworzone wykorzystujące intensywnie pracę niskokwalifikowaną; udział w eksporcie, 2003

unskilled labour int. man.

share of exports (%)

24.1 to 88.6 (32)
10.1 to 24.1 (30)

4.9 to 10.1 (27)
1.3 to 4.9 (30)
0 to 1.3 (32)

Teoria H-O w praktyce

Dobra przetworzone zawieraj

ą

ce du

ż

o kapitału ludzkiego; udział w eksporcie, 2003

human cap. int. man.

share of exports (%)

16.9 to 43.6 (31)

7.8 to 16.9 (30)
2.6 to 7.8 (26)
0.5 to 2.6 (30)
0 to 0.5 (34)

Teoria H-O w praktyce

09-10-23

16

Podsumowanie

Model HO postuluje,

ż

e handel jest konsekwencj

ą

zró

ż

nicowania obfito

ś

ci zasobów mi

ę

dzy krajami

Kraje s

ą

eksporterami dóbr, do produkcji których u

ż

ywaj

ą

intensywnie czynników wzgl

ę

dnie obficie wyst

ę

puj

ą

cych

Handel powoduje zmiany relacji cen i równie

ż

zmiany

wynagrodze

ń

Korzy

ś

ci odnosz

ą

czynniki intensywnie wykorzystywane

w produkcji dóbr eksportowanych, za

ś

straty ponosz

ą

czynniki intensywnie wykorzystywane w produkcji dóbr
konkuruj

ą

cych z importem

Handel nie musi prowadzi

ć

do pełnej specjalizacji