ZDROWIE PUBLICZNE- GENEZA,

FILOZOFIA, DZIEDZINA NAUKOWA

dr hab. n. med. Jacek J. Klawe, prof. UMK

K. i Z. Higieny i Epidemiologii CM UMK

GENEZA

Dbałość o zdrowie w skali ponadjednostkowej

pojawiła się już w cywilizacjach starożytnych:

DZIAŁANIA DLA ZDROWIA SPOŁECZNOŚCI

Dostęp do świeżej wody

Budowa łaźni

Kwarantanna- jako sposób walki

z chorobami zakaźnymi

Tworzenie warunków do

ćwiczeń fizycznych

GENEZA

Okres antyczny to pierwsze próby instytucjonalizowania

pomocy medycznej.

W Grecji zawód lekarza, tak jak innych sztuk i rzemiosł, był
zawodem objazdowym. Lekarze przybywali do miast i
pukając do drzwi oferowali swoje usługi.

Kiedy popyt był wystarczający, osiedlali się na jakiś czas,

Kiedy popyt był wystarczający, osiedlali się na jakiś czas,
udzielając porad w miejscu nazywanym iatreion. Miało ono
charakter nie tylko dzisiejszego ambulatorium, ale także
szpitala, ponieważ czasami chorzy przebywali tam dłużej.

Około 600 lat p.n.e. poszczególne miasta greckie zaczęły

zatrudniać lekarzy miejskich płacąc im pensje, pochodzące
z podatków, aby udzielali pomocy potrzebującym.

GENEZA

HIPOKRATES: rozprawa „Powietrze, wody, miejsca”-
powiązał stan zdrowia ludności z warunkami
środowiska w jakim żyli ludzie. Między innymi ze
stojącymi wodami skojarzył występujące w porze

stojącymi wodami skojarzył występujące w porze
letniej epidemie biegunek i malarii

GENEZA

Okres średniowiecza w świecie zachodnim uznawany
jest powszechnie za czas regresu w dziedzinie
zdrowia. (Wynikało to z traktowania choroby jako
kary za grzech).

kary za grzech).

Przeznaczeniem człowieka miało być cierpienie za

życia i wiara w szczęście wieczne po śmierci, a
działania o charakterze profilaktyki traktowano jako
ingerowanie w boską wolę

.

GENEZA

W okresie Renesansu można zauważyć początki zmian w
postrzeganiu świata.

Pojawia się dążność do obserwacji i analizy jako metod
poznania istoty zjawisk, w tym także związanych ze
zdrowiem lub chorobą

zdrowiem lub chorobą

1662 R.- członek Brytyjskiego Towarzystwa Królewskiego
John Grant wykazał w pracy pt. „Natural and political
observations upon the bills of mortality” statystyczne
zależności pomiędzy umieralnością a warunkami
życiowymi. Była to pierwsza próba użycia statystyki
medycznej.

GENEZA

XIX wiek- trwałe fundamenty dla zdrowia publicznego .

Wykształcenie prawie wszystkich aktualnych do dziś pól i
form aktywności: ogólne podejście środowiskowe, działania
bardziej zindywidualizowane, działania medyczne i
pozamedyczne, elementy profilaktyki pierwotnej i wtórnej.

pozamedyczne, elementy profilaktyki pierwotnej i wtórnej.

Działania na rzecz zdrowia społeczeństwa prowadzono pod
różnymi nazwami. Określenie „zdrowie publiczne” było
tylko jedną z nazw.

W działaniach praktycznych na rzecz zdrowia publicznego

w pierwszej połowie XIX wieku najważniejsza stała się

poprawa warunków środowiskowych dla ogółu ludności.

DEFINICJA ZDROWIA PUBLICZNEGO

Winslow 1920 r.

Zdrowie publiczne to nauka i sztuka zapobiegania
chorobom, przedłużania życia i promocji zdrowia
fizycznego poprzez wysiłek społeczności, higienę
środowiska, kontrolę zakażeń, nauczanie zasad higieny
indywidualnej, organizację służb medycznych i

indywidualnej, organizację służb medycznych i
pielęgniarskich ukierunkowaną na zapobieganie
chorobą i wczesną diagnozę, rozwój mechanizmów
społecznych zapewniających każdemu indywidualnie i
społeczności, warunki życia pozwalające na utrzymanie
zdrowia

W Anglii przyjęta jest definicja zaproponowana przez
D. Achesona, która określa zdrowie publiczne jako
sztukę i naukę zapobiegania chorobom,
promowania zdrowia oraz wydłużania życia
poprzez zorganizowane wysiłki społeczeństwa

poprzez zorganizowane wysiłki społeczeństwa

Amerykańska Akademia Nauk widzi z kolei zdrowie
publiczne jako to wszystko, co my jako
społeczeństwo czynimy wspólnie, aby zapewnić
warunki, w których ludzie mogą być zdrowi. Zakres
tych działań zaś jest odzwierciedleniem interesu,

tych działań zaś jest odzwierciedleniem interesu,
jakie ma społeczeństwo w zapewnieniu tych
warunków

ZDROWIE PUBLICZNE oznacza:

1) stan zdrowia zbiorowości (populacji)

społeczeństwa, narodu (wymiar makrospołeczny),
mieszkańców miast, gmin, powiatów i województw
(wymiar lokalny), dzieci, młodzieży, kobiet, mężczyzn,
populacji pracujących, osób niepełnosprawnych itp.
(wymiar środowiskowy),

(wymiar środowiskowy),

2) rolę czynników wpływających na stan zdrowia

danej zbiorowości (populacji), między innymi
czynniki genetyczne, społeczno-ekonomiczne,
kulturowe, fizyczne, chemiczne, biologiczne oraz
klimatyczne,

3) aktywną rolę różnych podmiotów – w tym przede

wszystkim państwa- zobowiązanych do inicjowania,
organizowania, pozyskiwania i zachęcania do udziału
we wspólnych przedsięwzięciach jednostek i grup
społecznych, koordynowania i oceniania zbiorowych
wysiłków na rzecz osiągania celów zdrowotnych i

wysiłków na rzecz osiągania celów zdrowotnych i
pożądanych standardów zdrowia

Podstawowym narzędziem zdrowia
publicznego pozostaje

epidemiologia

– jest

ona głównym narzędziem pomiaru sytuacji
zdrowotnej, potrzeb zdrowotnych, uczestniczy
w formułowaniu priorytetów zdrowotnych,

w formułowaniu priorytetów zdrowotnych,
pozwala oceniać skuteczność podejmowanych
działań.

Nowe zdrowie publiczne

„Nowe zdrowie publiczne”, jako podejście uwzględniające
współczesne zagrożenia zdrowotne i aktualną wiedzę na
temat ich źródeł oraz możliwości przeciwdziałania, jak
również wskazującego kierunek kompleksowych i
koherentnych działań.

koherentnych działań.

od działań sanitarnych i zwalczania chorób zakaźnych, (co
było głównym spektrum zainteresowania dawniej)

do zagadnień społecznych, kulturowych i ekonomicznych i ich
związku ze zdrowiem – obecnie;

sięganie do pierwotnych źródeł braku zdrowia; do przyczyny
przyczyn.

NOWE ZDROWIE PUBLICZNE

Nowe zdrowie publiczne (NZP) jest nauką i

kompleksowym postępowaniem zmierzającym do

zachowania i umacniania zdrowia ludności w wymiarze

makrospołecznym i lokalnym.

Podstawą tego postępowania jest:

naukowe rozpoznawanie zdrowia i potrzeb zdrowotnych

zbiorowości

inicjowanie i organizowanie skoordynowanych wysiłków
instytucji rządowych, samorządowych i pozarządowych w
celu osiągania pożądanych standardów zdrowia.

NOWE ZDROWIE PUBLICZNE

wdrażanie podstawowych funkcji zdrowia publicznego

kształtowanie nawyków zdrowego stylu życia,

realizacja programów promocji zdrowia,

zapobieganie zakaźnym i niezakaźnym chorobom o
znaczeniu społecznym,

znaczeniu społecznym,

kontrola czynników ekologicznych,

tworzenie sprzyjających zdrowiu warunków społeczno-
ekonomicznych

zapewnienie powszechnego i równego dostępu do
opieki medycznej

GŁÓWNE OBSZARY ZDROWIA PUBLICZNEGO

Pierwszym obszarem jest opieka medyczna

Sprawna opieka medyczna, możliwość skorzystania z

Sprawna opieka medyczna, możliwość skorzystania z

najnowszych i najbardziej skomplikowanych procedur

stanowi często najważniejszą w odbiorze społecznym

funkcję systemu zdrowia.

Drugim obszarem jest płaszczyzna uregulowań

prawnych dotyczących kwestii zdrowia.

Z jednej strony obserwujemy tendencję do stałego
rozszerzania publicznych gwarancji zapewnienia
zdrowia tak społeczeństwu, jak i poszczególnym

zdrowia tak społeczeństwu, jak i poszczególnym
jednostkom.

Z drugiej strony, coraz częściej wprowadza się
mechanizmy rynkowe, co może być odczytane jako
przekształcenie jednego z podstawowych praw
człowieka w towar.

Trzecim obszarem są zasady i kryteria redystrybucji

środków publicznych i wielkości przeznaczanych na

zdrowie społeczeństw.

Stale rosnącym potrzebom zdrowotnym i

Stale rosnącym potrzebom zdrowotnym i

poszerzającym się możliwościom technicznym nie

towarzyszy podobny wzrost nakładów, co powoduje

powstawanie rosnącego niedoboru oraz oznacza

konieczność tworzenia zasad i kryteriów sprawiedliwej

alokacji dostępnych środków.

GŁÓWNE DZIAŁANIA W ZAKRESIE ZDROWIA

PUBLICZNEGO

1) szacowanie i monitorowanie zdrowia społeczności i

zagrożonych populacji celem identyfikacji
problemów zdrowotnych i ustalania priorytetów,

2) formułowanie, wdrażanie i ocena działań mających

2) formułowanie, wdrażanie i ocena działań mających

na celu rozwiązywanie problemów zdrowotnych w
wymiarze populacyjnym,

GŁÓWNE DZIAŁANIA W ZAKRESIE ZDROWIA

PUBLICZNEGO

3) zapewnienie równego i sprawiedliwego dostępu

społeczeństwu właściwych świadczeń zdrowotnych,
zorganizowanych w sposób skuteczny i efektywny ze
szczególnym uwzględnieniem promocji zdrowia i profilaktyki

szczególnym uwzględnieniem promocji zdrowia i profilaktyki
chorób,

4) ocena skuteczności i efektywności systemu opieki

zdrowotnej,

5) kontrolowanie czynników ekologicznych oraz tworzenie

sprzyjających zdrowiu warunków społeczno-ekonomicznych.

FUNKCJE ZDROWIA

PUBLICZNEGO

Działania na rzecz ogółu

Działania na rzecz osób

indywidualnych

Funkcje zdrowia publicznego w zakresie działań

na rzecz ogółu:

1) monitorowanie stanu zdrowia oraz określanie potrzeb

zdrowotnych ludności,

2) zapobieganie rozprzestrzenianiu się chorób, ze

szczególnym uwzględnieniem chorób zakaźnych i

szczególnym uwzględnieniem chorób zakaźnych i
społecznych wymagających zorganizowanego wysiłku
państwa na rzecz ich zwalczania,

3) identyfikacja i zwalczanie zagrożeń zdrowotnych w

żywności i wodzie, w środowisku, miejscu
zamieszkania, pracy, nauki oraz w placówkach służby
zdrowia,

Funkcje zdrowia publicznego w zakresie działań

na rzecz ogółu:

4) zapobieganie wypadkom i urazom oraz zapewnienie

kompleksowej pomocy, w tym medycznej, ofiarom
katastrof i klęsk żywiołowych,

katastrof i klęsk żywiołowych,

5) zapewnienie nadzoru epidemiologicznego, w tym

laboratoryjnej kontroli przeciwepidemicznej i
zagrożeń środowiskowych,

6) promowanie aktywnego współuczestnictwa

społeczeństwa w działaniach na rzecz zdrowia,

Funkcje zdrowia publicznego w zakresie działań

na rzecz ogółu:

7) kształcenie i doskonalenie zawodowe lekarzy i innego

personelu medycznego,

8) zapewnienie jednolitych kompleksowych regulacji

prawnych w ochronie zdrowia,

prawnych w ochronie zdrowia,

9) monitorowanie zakresu i jakości świadczeń medycznych,

ich dostępności, przestrzegania zasad etyki zawodowej
personelu, przestrzegania praw pacjenta i
międzynarodowych regulacji prawnych w ochronie
zdrowia.

Funkcje zdrowia publicznego w zakresie działań na

rzecz ochrony zdrowia osób indywidualnych:

1) zapewnienie pełnej dostępności szczepień

ochronnych oraz możliwości wczesnego wykrywania i
leczenia chorób zakaźnych,

leczenia chorób zakaźnych,

2) zapewnienie pełnej dostępności pomocy medycznej

dla niektórych osób pozbawionych dostępu do
świadczeń zdrowotnych,

Funkcje zdrowia publicznego w zakresie

działań na rzecz ochrony zdrowia osób

indywidualnych:

3) objęcie niezbędnym zakresem świadczeń

leczniczych wybranych chorób o znaczeniu
społecznym,

społecznym,

4) objęcie badaniami skriningowymi i czynnym

poradnictwem niektórych grup wysokiego ryzyka,

5) nadzór merytoryczny i pomoc finansowa dla

niektórych instytucji.

W większości krajów odpowiedzialność za realizację
podstawowych funkcji zdrowia publicznego - w szczególności
tych, które dotyczą ogółu ludności - spoczywa na powołanych
przez państwo i finansowanych z budżetów

centralnych

narodowych instytutach zdrowia publicznego

i innych

wyspecjalizowanych agendach rządowych (sieci).

Część podstawowych funkcji zdrowia publicznego, które
dotyczą indywidualnych osób, choć pozostaje w gestii
odpowiedzialności państwa, realizowana jest przez terenową

odpowiedzialności państwa, realizowana jest przez terenową
administrację państwową oraz samorządy lokalne.

Do zadań ministerstw zdrowia należy opracowywanie
szczegółowych regulacji prawnych określających poziom i
zakres odpowiedzialności poszczególnych instytucji za
realizację podstawowych funkcji zdrowia publicznego,
stanowiących bazę bezpieczeństwa zdrowotnego obywateli.

Zakres realizacji poszczególnych funkcji zdrowia
publicznego może być różny w zależności od
skali wyzwań i zagrożeń stojących przed
społeczeństwem.

W każdym przypadku określenie przez państwo
zakresu działań na rzecz zdrowia publicznego

zakresu działań na rzecz zdrowia publicznego
jest głównym wyznacznikiem jakości polityki
zdrowotnej i skuteczności wprowadzanych
reform systemu ochrony zdrowia, w tym reform
w zakresie funkcjonowania i finansowania
opieki medycznej.

Najbardziej charakterystyczną cechą dziedziny
zdrowie publiczne jest jej

wielosektorowość.

Wynika ona w oczywisty sposób z rozlicznych i
złożonych uwarunkowań zdrowia jako
kategorii biologicznej, fizycznej,

PODSUMOWANIE

kategorii biologicznej, fizycznej,
psychologicznej, społecznej, duchowej - ale
także ekonomicznej (zdrowie jako zasób) i
społeczno-politycznej.

Pojęcie „warunki zdrowotne" rozumiane jest
coraz szerzej i obecnie w rosnącej liczbie
krajów przyjmuje się, iż składają się na nie
następujące elementy: żywność, żywienie,
wykształcenie, warunki pracy, zatrudnienie

PODSUMOWANIE

wykształcenie, warunki pracy, zatrudnienie
(rynek pracy), transport, komunikacja,
warunki mieszkaniowe, odzież, wypoczynek,
ubezpieczenia społeczne, swobody
obywatelskie.

DZIĘKUJĘ ZA UWAGĘ