1

STOSUNKI MIĘDZYNARODOWE

1.Geneza stosunków międzynarodowych.

Kiedy zaczęły się sm jest rzeczą umowną. Najpierw musiały powstać państwa, między tymi

państwami musiały zachodzić interakcje: polityczne, gospodarcze, kulturalne. Sm jako

dziedzina stosunków międzyludzkich pojawiła się w wyniku internacjonalizacji materialnej i

duchowej sfer Ŝycia społecznego, które zorganizowały się w państwo. Pomiędzy 500 r.p.n.e. a 200 r.n.e. powstał krąg państw współpracujących ze sobą (stosunki Euro-Azjatyckie).

Pomiędzy VII a XV w dokonał się okres powstania państw narodowych, kukułka uwaŜa iŜ

Sm zaczęły się w średniowieczu.

2. Typy stosunków międzynarodowych.

Bierzanek wyróŜnia następujące typy sm:

 Grecki- pojawienie się instytucji poselstwa, listy uwierzytelniające. Ten typ stosunków

charakteryzował się duŜą liczbą interakcji ( mały obszar ). Posłem zostawał kapłan, ze

względu na jego nietykalność. Tutaj powstawały pierwsze umowy i sojusze. Przeciwnicy

tego typu Sm uwaŜają, Ŝe w staroŜytnej Grecji nie ma mowo o sm , poniewaŜ wszyscy

mieszkańcy państw-miast byli Grekami (ta sama kultura, język), państwa-miasta to małe

obszary, których stosunki nie wykraczały poza Grecję. Ten typ istniał dopóki nie został

zdominowany przez Macedonię i Rzym.

 Rzymski- opierał się na dominującej pozycji Rzymu. Imperium było hegemonem w tych

stosunkach, miało kontakty z Egiptem i Indiami. Imperium posiadało przewagę

ekonomiczną i militarną. Rzymianie podpisywali umowy międzynarodowe, choć stosunki

pomiędzy stronami były nierówne: Imperium-plemiona. Ten typ kończy się upadkiem

Cesarstwa Zachodniego.

 Rodziny chrześcijańskiej- cechuje się powstawaniem państw narodowych. W Europie

powstał wspólny chrześcijański system wartości. Nie ma państw suwerennych. Stosunki

maja miejsce tylko pomiędzy państwami chrześcijańskimi. Aby stać się podmiotem sm

naleŜało przyjąć chrześcijaństwo i płacić świętopietrze. Wojny oparte o kodeks rycerski i

reguły wzajemnego niewyniszczania się. Wojna trzydziestoletnia zniosła dominującą

pozycję papieŜa i cesarza. Pokój westfalski (1648) utrwala prawnie nowy system państw.

Zaczyna liczyć się interes państwa a nie rodziny chrześcijańskiej.

2

 Klasyczny- okres wielkich odkryć geograficznych. Od 1500 cztery wieki dominacji

zachodnioeuropejskiej. Morskie mocarstwa Zachodu kontrolują szlaki handlowe.

Uczestnikami sm stają się państwa świeckie. Europejska ekspansja, handel, kolonialna

rywalizacja. Sm swoim zasięgiem wykraczają poza Europę. Wykształca się dyplomacja.

Podstawą prowadzenia sm jest regulamin wiedeński(1815). Powstają pierwsze organizacje

międzynarodowe 9komicja do spraw Ŝeglugi na Renie). Powstaje prawo międzynarodowe

(pierwsza połowa XVIII wieku-Grocjusz). Pod koniec XIX wieku na arenę wkraczają

nowe centra- USA i Japonia.

 Współczesny- wykształcił się w czasie II wojny światowej. Zwiększyła się ilość państw,

uczestników Sm, na skutek dekolonizacji. ZróŜnicowanie uczestników: państwa,

organizacje międzynarodowe, narody, przedsiębiorstwa transgraniczne itp. Pojawiły się

problemy globalne, broń masowego raŜenia, zmienił się sposób pojmowania

bezpieczeństwa (bezpieczeństwo zbiorowe).

3. Definicje stosunków międzynarodowych

Stosunki międzynarodowe mają dwa znaczenia:

- rzeczywiste stosunki między ich uczestnikami

- nauka o stosunkach międzynarodowych

Wśród wielu definicje, traktujących sm jako rzeczywiste stosunki miedzy ich uczestnikami

moŜna wyróŜnić 3 nurty:

a) - wg definicji podmiotowych działania uczestników sm przekraczają granicę państwowe i

jako uczestników tych stosunków wymienia się m.in. państwa, narody, organizacje

międzynarodowe.

b) - definicje podmiotowo-przedmiotowe- są mniej konkretne i zakładają, Ŝe sm to stosunki

społeczne, definicje te nie określają ani podmiotu ani przedmiotu relacji.

c) - wg definicje przedmiotowych sm to proces oddziaływań wykraczających poza obszar

państw bez względu na to przez kogo podejmowanych, kaŜdy podmiot polityki mogący

działać za granicą staje się uczestnikiem tych stosunków.

Najczęściej za prawidłowe uznaje się podejście podmiotowo-przedmiotowe , ostatecznie

moŜna powiedzieć, Ŝe sm to: transgraniczne interakcje podmiotów polityki w środowisku

poliarchicznym.

Oznacza to, Ŝe:

- przedmiotem tych stosunków są działania wykraczające poza obszar jednego państwa

- podmiotami mogą być zarówno suwerenne państwa jak i uczestniczy niesuwerenni

3

- środowisko polityczne, w którym dochodzi do interakcji jest silnie zdecentralizowane w

przeciwieństwie do środowiska politycznego występującego wewnątrz poszczególnych

państw.

4.Cechy szczególne środowiska międzynarodowego.

Poliarchizm- rządy wielu podmiotów. Z definicji w systemie międzynarodowym nie moŜe

istnieć jedno formalne centrum decyzyjne, natomiast decyzje międzynarodowe podejmowane

są w procesie oddziaływań co najmniej dwóch suwerennych podmiotów.

Pluralizm- wynika z róŜnic kulturowych, cywilizacyjnych, ideologicznych we współczesnym

świecie.

ZłoŜoność- istnieje duŜa liczba uczestników między którymi dochodzi do wielu interakcji a w

środowisku międzynarodowym funkcjonuje wiele zmiennych, które kształtują stosunki

między nimi.

śywiołowość- stosunki międzynarodowe są nietrwałe i przypadkowe przez co trudno

przewidzieć ich ewolucję.

5. Formy stosunków międzynarodowych.

 dyplomatyczne misje specjalne- najstarsza forma sm, są to doraźne, krótkotrwałe misje

reprezentujące państwo wysyłające w jego stosunkach z państwem przyjmującym.

Współczesną funkcją misji specjalnych jest prowadzenie rokowań dyplomatycznych w

sprawach dla państwa najwaŜniejszych oraz w kwestiach wymagających bardzo konkretnej

wiedzy specjalistycznej, której nie posiadają członkowie ambasady.

 stałe przedstawicielstwa dyplomatyczne- poselstwa, ambasady, które zaczęły

powstawać

W drugiej połowie XV w, w związku z rozwojem handlu międzynarodowego oraz

koniecznością zapewnienia mu stałej politycznej ochrony. Funkcje:

- stała reprezentacja państwa wysyłającego w państwie przyjmującym

- systematyczna obserwacja wydarzeń w tym państwie

- prowadzenie w nim rutynowych rokowań.

 konferencje międzynarodowe- wykorzystywane są w stosunkach wielostronnych.

Funkcją jest stworzenie warunków do tego, aby mogły się toczyć wielostronne rokowania

międzynarodowe, szczególnie w takich sprawach, które wcześniej podejmowane tylko

były w stosunkach dwustronnych.

4

 organizacje międzynarodowe- które zaczęto powoływać doŜycia kiedy okazało się, Ŝe

istnienie tylko współpracy wielostronnej jest niewystarczające a wiele waŜnych

problemów moŜna rozwiązać dopiero po uruchomieniu instytucji trwale rozpatrujących i

regulujących stosunki międzypaństwowe. Funkcją jest umoŜliwienie prowadzenia stałych i

wielostronnych konsultacji politycznych.

W ewolucji sm moŜna wyróŜnić dwie tendencje:

- formy dwustronne przekształcały się w formy wielostronne, np. dyplomatyczne misje

specjalne przekształciły się w konferencje międzynarodowe.

- formy doraźne przekształciły się w formy istniejące stale, np. konferencje międzynarodowe

przekształciły się w organizacje międzynarodowe.

6. Powstanie, rozwój funkcje nauki o stosunkach międzynarodowych.

Nauka o sm wyodrębniła się w 1919 r z nauk politycznych, poniewaŜ jej przedmiotem

badawczym są zdecentralizowane stosunki polityczne w przeciwieństwie do politologii

zajmującej się funkcjonowaniem systemów scentralizowanych. Za podstawowy cel nauki o

sm uznaje się badanie poznanej rzeczywistości. Kategorie nauki o sm:

- dla idealistów ład międzynarodowy, moralność, prawo, demokracja

- dla realistów państwo, jego siła, interesy narodowe, równowaga sił

- dla behawiorystów łączenie wartości behawioralnych (ilościowych) z jakościowymi.

Fazy nauki o sm:

- elektyzmu teoriopolitycznego- badana rzeczywistość jest rejestrowana

- heterogenizmu- zaląŜki ogólnej teorii

- autogenizmu teoriopolitycznego - powstaje własna, ogólna, jednolita i dojrzała teoria

Funkcje nauki o sm:

 deskryptywna - jest wstępem i niezbędnym etapem działalności naukowej, nie ma

charakteru teoretycznego, dokonuje opisu rzeczywistości.

 eksplantacyjna - wyjaśniająca, dlaczego zaistniały opisane fakty, zjawiska i procesy

międzynarodowe. Wymaga określenia czynników, których skutkiem jest badana

rzeczywistość.

 predyktywna - prognostyczna, wymaga udzielenia odpowiedzi na pytania jak będzie się

rozwijała badana rzeczywistość? Rezultatem badawczym jest hipoteza.

5

 instrumentalna - ma dostarczać politykom odpowiedzi na pytanie: jak mamy działać,

skoro wiemy jak jest, i jak będzie? Rezultatem jest rekomendacja skierowana za zewnątrz

do środowisk pozanaukowych.

 aksjologiczna - ma określić wartości, do których realizacji powinno dąŜyć państwo.

7. Metody badawcze i teorie stosunków międzynarodowych

Metody badawcze:

 systemowa - polega na konstruowaniu specyficznego modelu pojęciowego badanych

zjawisk międzynarodowych, tzw modelu systemowego. System międzynarodowy jest

zespołem zintegrowanych elementów. Między nimi oraz między systemem i środowiskiem

występuje sprzęŜenie zwrotne.

 behawioralna - polega na analizowaniu sm poprzez analizę zachowań ich uczestników.

Zachowania te są klasyfikowane, co ma zobiektywizować ich czynniki.

 czynnikowa - polega na identyfikacji, klasyfikacji hierarchizacji czynników

kształtujących daną klasę zjawisk międzynarodowych. Dwa podejścia: czynniki mogą być

definiowane w sposób dedukcyjny lub indukcyjny.

 analizy - polega na zbieraniu i klasyfikacji informacji pochodzącej z wymiany

komunikatów między uczestnikami sm.

 decyzyjna - polega na dynamicznym wyjaśnianiu zjawisk międzynarodowych, które

rozpoczyna się od analizy decyzji międzynarodowej, stanowiącej źródło istniejącego stanu

rzeczywistości a jej cel stanowi określenie istoty i powodów przyjęcia decyzji.

 symulacyjna - polega na tworzeniu rozwiniętych modeli rzeczywistości

międzynarodowej, nasyceniu ich danymi faktycznymi oraz przetwarzaniu za pomocą

komputera.

W teorii sm wyróŜnia się trzy perspektywy teoretyczne:

 realizm - polityka siły i bezpieczeństwa, system międzynarodowy: anarchia, model kul

bilardowych, państwowocentryczny, główni aktorzy: państwa, rządy, organizacje

międzynarodowe, główne motywy: walka o siłę/władzę, interes narodowy, strategia

militarna, alianse

 pluralizm - polityka współzaleŜności i transnacjonalizmu, system międzynarodowy:

społeczność światowa, model pajęczyny, wielocentryczny, główni aktorzy: rządy,

organizacje międzynarodowe, międzynarodowe pozarządowe, ruchy społeczne, regiony,

jednostki, główne motywy: wyzwania globalne, współzaleŜność , interesy ponadnarodowe.

6

 strukturalizm - polityka dominacji i zaleŜności, system międzynarodowy: centrum -

peryferie, model ośmiornicy, wielocentryczny, główni aktorzy: klasy społeczne,

organizacje, elity ekonomiczne i polityczne, korporacje wielonarodowe, główne motywy:

siła ekonomiczna, eksploatacja, interesy klasy, zaleŜność.

8. Nauka o stosunkach międzynawowych w krajach Zachodu.

Francja- nauka o sm wyrosła z historii, prawa i politologii. Na Sorbonie kształcono

wyŜszych urzędników administracji pod opieką rządu.

1945- powstała polemologia, nauka o wojnie

Od 1962 nauka o sm staje się dyscypliną bardziej niezaleŜną, jej instytucjonalizacja, powstają

instytuty specjalizujące się w sm.

Od 1965 jednostką samodzielną jest Ośrodek Polityki Zagranicznej

Od 1962 sm wykładano przy wydziałach humanistycznych

Od lat 70 studia o sm:

- 1972 Fundacja Studiów Obrony Narodowej przy resorcie obrony

- od 1992 Fundacja studiów Obrony Narodowej w Instytucie WyŜszych Studiów Obrony

Narodowej

- w 1979 powstał sprywatyzowany Ośrodek Polityki Zagranicznej - Francuski Instytut sm

W latach 70 XX w sm przekształciły się w odrębną dziedzinę.

RFN- wykształciły się trzy nurty:

- badania wschodu- najstarszy nurt, koncepcje rozszerzenia wpływów na Wschód. Powstawać

zaczęły instytuty badawcze zajmujące się wszystkim na wschód od Niemiec

- nauki politologiczne- rozwinęły się w latach 60, głównie w Berlinie, Monachium,

Frankfurcie nad Menem, w ich ramach powstału nauki o sm

- badania nad pokojem i konfliktami po 1970 r

1966- Związkowy Instytut Naukowy Studiów Wschodnich i Międzynarodowych

1980-krąg studiowania sm grupujący badaczy w Niemczech

1986- Urząd Badań Pokojowych w Bonn

W NRD istniał Instytut sm w Lipsku.

Szwecja- państwo prowadzące politykę niezaangaŜowania i neutralności, miała inny punkt

widzenia. Badacze zajmowali się pewnymi wycinkami sm. Badania prowadzono głównie nad

pokojem i konfliktami. W Sztokholmie powstał Międzynarodowy Instytut Badań nad

Pokojem i Konfliktami, w Oslo Instytut Pokoju.

7

9. Badania nad stosunkami międzynarodowymi w Polsce.

Pod zaborami we Lwowie i w Krakowie uczono politologii, w jej ramach prowadzono

badania nad sm. Po 1918 dalsze badania głównie w ośrodku wileńskim, tu teŜ od 1930 istniał

Instytut Naukowo-Badawczy Europy Wschodniej. We Lwowie istniało Studium

Dyplomatyczne przy Wydziale Prawa, na którym kształcono przyszłych funkcjonariuszy

słuŜby dyplomatyczno-konsularnej,. W Warszawie istniała Szkoła Nauk Politycznych. Po II

WŚ pierwszymi powstałymi instytutami były Instytut Zachodni w Poznaniu, Polski Instytut

Spraw Zagranicznych w Warszawie - działał przy MSZ i był jego naukowym zaplecze.

Problematyką niemiecką zajmowały się Instytut Śląski w Opolu, Śląski Instytut Naukowy w

Katowicach. W latach 70 powstał Instytut Bałtycki w Gdańsku, Międzyuczelniany Zakład w

Lublinie, w roku 1990 Ośrodek Studiów Wschodnich.

10. Uczestnicy stosunków międzynarodowych, kwestia podmiotowości prawnomiędzynarodowej

i polityczno międzynarodowej.

Uczestnikiem stosunków międzynarodowych dzięki stale prowadzonym działaniom

transgranicznym, jest działająca świadomie zorganizowana grupa społeczna, zdolna do

wywierania wpływu na sm.

Podmiotowość polityczno-międzynarodowa- zdolność do świadomego działania

międzynarodowego, którego celem jest zaspokojenie własnych potrzeb podmiotu. Jej

atrybutami sa:

- świadomość podmiotu odnosząca się do rzeczywistości międzynarodowej i do własnego w

niej miejsca oraz własnych potrzeb.

- zdolność podmiotu do prowadzenia stałych działań kształtujących stosunki międzynarodowe

w sposób racjonalny i niezaleŜny.

Dla określenia podmiotowego aspektu sm uŜywa się 8 pojęć: podmiot prawa

międzynarodowego, podmiot sm, oraz ich aktor, partner, sprawcza, czynnik i strona.

E.Pałyga uŜywa pojęcia strona na określenie podstawowego elementu społeczności

międzynarodowej. Strony dzieli się podmioty i uczestników, podmioty mają charakter

sprawczy, a uczestnicy wykonawczy. 4 rodzaje stron sm:

- podmioty potencjalne- wielkie grupy społeczne

- podmioty efektywne- organizacje wielkich grup społecznych

- uczestnicy pośredni- organy organizacji wielkich grup społecznych

- uczestnicy bezpośredni- reprezentanci organów wielkich grup społecznych.

8

Podmiotowość prawnomiędzynarodowa- odnosi się do państw i składa się ze:

- zdolności prawnej- moŜliwość bycia podmiotem praw i obowiązków międzynarodowych

- zdolności do działania- zdolność samodzielnego nabywania praw i zaciagania zobowiązań

międzynarodowych, moŜliwość podejmowania czynności, utrzymywania stosunków

dyplomatycznych, zwierania umów międzynarodowych, bycia stroną w postępowaniach

procesowych oraz ponoszenia odpowiedzialności międzynarodowej.

11.Społeczność międzynarodowa.

To zrzeszenie skupiające uczestników sm. 3 fazy rozwoju społeczności międzynarodowej:

- faza I - średniowiecze, rozumiana jako rodzina europejskich narodów chrześcijańskich.

Temu pojęciu próbowano przypisać szersze znaczenie. Stanisław ze Skarbimierza :

społeczność międzynarodowa obejmuje całą ludzkość a więc takŜe państwa pogańskie.

- faza II - była traktowana jako klub państw cywilizowanych. NowoŜytna społeczność

międzynarodowa powstała po Kongresie Westfalskim w 1648 i obejmowała początkowo

sygnatariuszy traktatu ( Niemcy, Francja, Wenecja, Szwecja, Hiszpania). W XVII w przyjęto

kilka nowych państw, w XVIII pozaeuropejskie państwa chrześcijańskie, w XIX w

przyjmowano państwa bałkańskiei wyzwalające się byłe kolonie latynoamerykańskie. Na

Kongresie Paryskim w 1856 przyjęto I niechrześcijańskie państwo (Turcję). Następnie

przyjęto Japonię, Persję, Syjam, Chiny. Dzięki podbojom kolonialnym społeczność

europejska stała się międzynarodowa, narzucając swoje reguły na całym globie,

doprowadzając do upadku społeczności regionalne: konfucjańską społeczność chińską,

hinduistyczną społeczność na subkontynencie indyjskim oraz społeczność islamską.

- faza III - w wyniku dekolonizacji po II WŚ , społeczność międzynarodowa przekształciła

się w społeczność wielokulturową i pluralistyczną. We wrześniu 1939 było ok. 60 państw, ich

liczba wzrastała. Gwałtowny przyrost naturalny państw doprowadził do decentralizacji

stosunków międzynarodowych i narastającego zróŜnicowania społeczności.

Opinie co do podmiotowego zakresu społeczności międzynarodowej:

1) to społeczność państw, jak pisze J.Symonides ogół państw utrzymujących między sobą

stosunki regulowane przez prawo międzynarodowe. L.Ehrlich, L.Antonowicz za warunek

członkostwa uwaŜają powszechne uznanie państwowości kandydata. J.Gilas za członków

społeczności międzynarodowej uznaje poza państwami takŜe inne, niepaństwowe podmioty

prawa międzynarodowego.

2) dwa zakresy społeczności międzynarodowej:

- znaczenie węŜsze- społeczność międzynarodowa to ogół państw suwerennych

9

- znaczenie szersze- obejmuje takŜe podmioty niesuwerenne, czyli wszystkich uczestników

stosunków międzynarodowych mających zdolność do działania na płaszczyznie

międzynarodowej.

3) to społeczność uczestników sm. E.J.Pałyga - ogół podmiotów występujących w stosunkach

międzynarodowych. W.Kmitowski- to otwarty i dynamiczny system wspólnot narodowych,

regionalnych, funkcjonalnych, ideologicznych, religijnych itp.

Podmiotowy zakres pojęcia społeczność międzynarodowa jest ustalany na trzech poziomach.

Za jej członków uwaŜa się państwa bądź tylko podmioty prawa międzynarodowego bądź

wszystkich uczestników sm. WyróŜnia się dwa kręgi społeczności międzynarodowej:

- pierwszy krąg- podmioty prawa międzynarodowego, w wspólnota międzynarodowa jest

wspólnotą państw.

- drugi krąg- podmioty transnarodowe. Główną cechą tych podmiotów jest wiązanie państw

na szczeblu stosunków społecznych i bez pośrednictwa rządów. W istotny sposób

przyczyniają się do wzmacniania wspólnych wartości i instytucji działających w sm.

Ujęcie przedmiotowe - społeczność międzynarodowa jest postrzegana jako sfera

funkcjonowania stosunków międzynarodowych. MoŜna wyróŜnić trzy koncepcje więzów

scalających uczestników tej społeczności:

- koncepcja realistyczna- J.Hobbes, sm jako stan wojny wszystkich ze wszystkimi.

Członkowie społeczności realizują swoje cele narodowe w sposób bezwzględny, bez

ograniczeń moralnych czy prawnych. Istniejący konflikt jest ostry, gra o sumie zerowej,

wygrana jednej strony oznacza przegraną drugiej.

- ujęcie idealistyczne- E.Kant. sm to potencjalna wspólnota ogólnoludzka. Ludzie powinni

dąŜyć do przełamywania egoizmu państwowego i rozszerzenia sfer współpracy, podstawowe

interesy są wspólne. Sm jako gra o sumie niezerowej i o wspólnych interesach stron, wszyscy

mogą i powinni wygrywać.

- wizja klasyczna- H.Grocjusz. państwa będące podstawowymi członkami społeczności

międzynarodowej mają interesy częściowo wspólne i częściowo rozbieŜne. Prowadzą grę o

sumie niezerowej i o mieszanych interesach. Częściowo ze sobą współpracują w ramach

wspólnych instytucji i reguł zachowań, a częściowo ze sobą walczą, zachowując się zgodnie z

regułami ustalonymi na czas walki. MoŜliwość odnoszenia zwycięstw przez wszystkich

uczestników, pod warunkiem, Ŝe potrafią ze sobą współpracować, oraz zagroŜenie zę wszyscy

będą przegrywać w przypadku gdy nie potrafią nawiązać ze sobą współpracy.

10

12. Czynniki wpływające na stosunki międzynarodowe- ich systematyka.

1.Kryterium czasowe- odzwierciedlają relacje między teraźniejszością a przeszłością i

przyszłością, wskazują na sposoby ukierunkowania i wykorzystania tych związków.

- historyczne

- aktualne

- potencjalne

2.Kryterium przestrzenne

- narodowe(państwowe)

- międzynarodowe (pozanarodowe)

3.Kryterium zasięgu terytorialnego

- lokalne

- regionalne

- kontynentalne

- globalne

4.Kryterium strukturalne

- obiektywne (materialne, rzeczywiste)- obejmują czynniki naturalne- człowiek, obszar,

klimat, środowisko, zasoby naturalne i czynniki stworzone przez człowieka - gospodarka,

technika, systemy i partie polityczne.

- subiektywne (moralne, świadomościowe)- obejmują idee, poglądy, koncepcje, doktryny,

programy polityczne, religie.

5.Kryterium dynamiki i intensywności oddziaływań

- warunkujące procesy oddziaływań międzynarodowych(mają wpływ pośredni, bo tworzą

przesłanki i warunkują procesy działań i oddziaływań podmiotów stosunków

międzynarodowych)- geograficzne, demograficzne, narodowe, ideologiczne, religijne

- realizujące procesy oddziaływań międzynarodowych ( wpływ bezpośredni, inicjują i

organizują te procesy oraz je kontrolują)- ekonomiczno-techniczne, militarne,organizacyjnospołeczne,

osobowościowe.

13. Rola uwarunkowań geograficznych w stosunkach międzynarodowych.

Przez środowisko geograficzne rozumiemy połoŜenie i ukształtowanie geograficzne

terytorium państwowego i linii brzegowej, klimat, rodzaje gleb i surowce. Cechy połoŜenia

geograficznego silnie rzutowały na postępowanie państw, dokonał się podział na:

- państwa morskie- wyspiarskie i połoŜone na półwyspach, dysponowały ograniczonym

przez wody terytorium lądowym, ale za to chronionym przez naturalne przeszkody. Ekspansja

przez handel kolonizację,

11

- państwa kontynentalne- głównie te nie ograniczone naturalnymi przeszkodami, dąŜyły do

maksymalnej rozległości swego terytorium.

Wpływ czynnika geograficznego na międzynarodowe połoŜenie i postępowanie państw

wynika ze zmienności jego funkcji w sm. J.Stefanowicz - na morzach dokonała się

dwukrotna zmiana. W XVI w wielkie odkrycia geograficzne otworzyły nowe moŜliwości

przed państwami połoŜonymi nad Atlantykiem, osłabiając kupieckie miasta portowe Włoch.

Współcześnie oceany nie są areną rywalizacji kolonialnej, ale dają dodatkowe moŜliwości

uŜycia broni nuklearnej państwo dysponującym trudnymi do wykrycia łodziami podwodnymi

wyposaŜonymi w broń jądrową. Stąd przewaga supermocarstw .

Zmienia się funkcja środowiska lądowego. Przez wieki decydujące znaczenie miała

rozległość i/lub niedostępność państwa. Obecnie czynnik ten ma znaczenie głównie na

obszarach słabo rozwiniętych. Tam gdzie państwa dysponują rozwinięta technika wojenną,

połoŜenie geograficzne ma mniejsze znaczenie.

W przeszłości bieg wydarzeń politycznych próbowano wyjaśnić wpływem czynników

geograficznych. Zwolennicy teorii czynników eksponowali i przeceniali rolę zwykle jednego

z wielu czynników . W XVIII Ch.L.de Montesquieu posiadał nacechowane determinizmem

geograficznym poglądy. Przeceniał wpływ klimatu na zjawiska polityczne i postaw

społeczeństw zorganizowanych. Ludy klimatów gorących były wg niego tchórzliwe i łatwiej

popadały w niewolę. Do innych zwolenników tezy o wpływie klimatu na sm byli profesor

F.Ratzel, E.Huntington,R.W.Wheeler.

Profesor A.J.Mackinder głosił, Ŝe usytuowanie lądów i mórz, ich zasoby, moŜliwości

komunikacyjne determinują rozwój państw. Za korzystne uwaŜał kontynentalne połoŜenie

państw, twierdząc Ŝe centralna pozycja strategiczna pozwala na oddziaływanie we wszystkich

kierunkach, co daje państwu większą siłę. Jego zdaniem szczególną role w polityce

międzynarodowej odgrywała Rosja.

A.T.Mahan przypisywał decydujące znaczenie potędze morskiej. Narody pozbawione

zasobów zewnętrznych chylą się ku upadkowi bez względu na siłę i liczebność.

K.Haushofer wzbogacił tezy koncepcji geopolitycznej o kategorię przestrzeni Ŝyciowej. Na

to pojęcie powoływali się naziści, uzasadniając politykę Niemiec.

Doświadczenia II WŚ wyparły koncepcje geopolityki w myśl których polityka państwa zaleŜy

od klimatu, połoŜenia, sąsiedztwa i posiadanej przestrzeni. Teorie determinizmu były aktualne

w XIX w. w związku z intensywną ekspansją gospodarczą i polityczną na lądzie i morzu.

12

14. Czynnik demograficzny w stosunkach międzynarodowych.

Zaludnienie, przyrost naturalny, przekrój wiekowy, migracje. Na przestrzeni wieków zmieniał

się wpływ uwarunkowań demograficznych na sm. Współcześnie maleje. Kiedyś liczba

ludności pełniła decydującą rolę w określeniu potęgi państwa, a pręŜność demograficzna

słuŜyła uzasadnianiu ekspansji terytorialnej pod pretekstem przeludnienia. Od XIX do

początku XX wieku w wysokim przyroście naturalnym widziano jedno ze źródeł militarnej

siły państwa, bo wyznaczał liczbę ludzi których państwo mogło powołać pod broń. Szczyt

tego zjawiska przypada na I WŚ/ postęp naukowo-techniczny wpłynął na spadek znaczenia

tego kryterium. W 1930 na konferencji rozbrojeniowej stwierdzono Ŝe siła uderzeniowa w

nowoczesnej wojnie zaleŜy od potencjału przemysłowego. Pojawiła się tendencja do

zmniejszania ilości wojska na rzecz jakości. Jednak zjawisko to dotyczy głównie państw

dysponujących najnowocześniejszą technologią. J.Stefanowicz zauwaŜył, Ŝe stosunek między

liczbą ludności a siłą militarną zatoczył koło w historii. Od staroŜytności do XVIII w.

przewaŜały armie zawodowe. W połowie XIX wprowadzono pobór powszechny w niemal

całej europie. Ten stan utrzymywał się do I WŚ. Następna wojna sprowokowała rozwój

technologii i broni o duŜej skuteczności raŜenia. Podstawą siły państwa stał się globalny

dochód narodowy i poziom rozwoju gospodarczego. Problemem stała się bomba

demograficzna w Trzeci Świecie w państwach nie będących w stanie zapewnić swym

obywatelom podstawowych źródeł utrzymania.

15. Wpływ czynnika ekonomicznego na stosunki międzynarodowe.

Potencjał gospodarczy państw zawsze warunkował ich pozycje międzynarodową. W

staroŜytności i średniowieczu składały się na niego zasoby naturalne, Ŝywność i wyroby

rzemiosła. W epoce odkryć geograficznych nastąpiło uzaleŜnienie gospodarek od stanu i

tendencji gospodarki światowej i regionalnej. Wśród bogactw naturalnych znaczenie kolejno

zyskiwały: Ŝelazo, węgiel, metale kolorowe, ropa i uran. Epoka przemysłowa spowodowała

wzrost znaczenia potencjału gospodarczego ocenie pozycji i bezpieczeństwa państwa.

W sm istotne jest rozróŜnienie między potęga ekonomiczną państwa a jej wykorzystaniem na

arenie międzynarodowej. Potencjał gospodarczy stanowi podstawę potęgi o ile jest świadomie

wykorzystywany jako narzędzie polityki zagranicznej. Współcześnie aktywny udział w

handlu i gospodarce światowej daje zarówno moŜliwość wpływania na inne państwa i

odpierania ich nieprzyjaznych działań, jak i rodzi niebezpieczeństwo nadmiernej zaleŜności.

śycie gospodarcze podlega procesom internacjonalizacji a jego wpływ na międzynarodowe

stosunki polityczne stale wzrasta. Dowodzi tego intensywność walki o źródła surowców,

13

rynki zbytu, miejsca inwestycji kapitałów i transfer technologii. Obecnie charakterystyczne

dla tego zjawiska jest tempo, w jakim następuje postęp naukowo-techniczny.

Wpływ stosunków ekonomicznych na sm moŜe mieć charakter pośredni lub bezpośredni.

Państwa realizują swe cele w sm wszelkimi dostępnymi środkami. Kraje dysponujące

potęŜnymi środkami materialnymi i wyŜszością techniczną silnie oddziałują na gospodarki

państw słabszych. Zakaz dopuszczalności uŜycia siły zbrojnej jako legalnego środka polityki

zagranicznej i rozstrzygania sporów spowodowało Ŝe państwa zwróciły się ku innej formie

nacisku- przymusowi ekonomicznemu. MoŜe mieć formę pomocy ekonomicznej lub sankcji

gospodarczych. Środki te stosują rządy bezpośrednio lub za pośrednictwem organizacji

międzynarodowych. Czynniki gospodarcze oddziałują teŜ na stosunki międzynarodowe za

pomocą doktryn i instytucji.

16. Rola czynnika militarnego w stosunkach międzynarodowych.

Wpływ siły wojskowej na sm jest niepodwaŜalny. Niegdyś wojna była powszechnie

dopuszczalnym instrumentem rozwiązywania sporów międzynarodowych. Rozwój sm i

stopniowe zaciąganie przez państwa zobowiązań o nieuciekaniu się do wojny ograniczyły

moŜliwość posługiwania się siłą militarną w sposób sprzeczny z normami

międzynarodowymi. Współcześnie uŜywanie siły i groźby jej uŜycia jest zakazane przez

prawo międzynarodowe. Zewnętrznym przejawem nieustannej gotowości państw do

posłuŜenia się siłą jest wyścig zbrojeń. Potencjał wojskowy nadal pełni istotna funkcję, choć

zmienił swe znaczenie. Współcześnie obejmuje armię, marynarkę i lotnictwo, ale składniki

gospodarki narodowej decydują o liczebności wojska, jego zaopatrzeniu, uzbrojeniu,

zapasach. Po II WŚ wprowadzono podział broni na konwencjonalną i nuklearną. Wraz z

pojawieniem się broni masowej zagłady wśród mocarstw pojawiła się tendencja do

samoograniczenia się w jej uŜywaniu. Rozbudowa arsenałów zwiększyła

prawdopodobieństwo uŜycia ich w celach defensywnych. Zaczęły mieć znacznie

psychologiczne, polityczne i ekonomiczne. W połączeniu z niestabilnością państw

posiadających broń jądrową , rodzi to niebezpieczeństwo dostania się broni atomowej w

niepowołane ręce lub wybuchu wojny przez przypadek. W ostatnich latach rozrasta się klub

atomowy, zrzeszający państwa dysponujące technologią produkcji bron jądrowej.

17. Postęp naukowo-techniczny a stosunki międzynarodowe.

Pod jego wpływem wyłoniły się nowe dziedziny współpracy międzynarodowej. Powstały teŜ

nowe działy prawa międzynarodowego regulujące współpracę i organizacje międzynarodowe,

14

które ją koordynują. Rozszerzył się przestrzenny zasięg sm , obecnie dotyczą obszarów, które

niegdyś były poza zasięgiem działań człowieka. Współpracy wymagają teŜ zjawiska

niepoŜądane, jak uprowadzenia samolotów, terroryzm międzynarodowy, handel narkotykami

na skalę międzynarodową. Postęp naukowo-techniczny wmusza tez zmiany w formach

stosunków między państwami, np. rozwój środków transportu. Bezpośrednie połączenia

telekomunikacyjne między stolicami dają głowom państw moŜliwość wymiany poglądów w

sytuacjach wymagających szybkiej reakcji. Postęp naukowo-techniczny rodzi tez

niebezpieczeństwo związane ze sposobami wykorzystania jego owoców. Wpływ tego postępu

na sposoby prowadzenia wojny jest widoczny w ostatnim stuleciu zwłaszcza w

zwielokrotnieniu siły raŜenia.

18.Wpływ czynnika religijnego na stosunki międzynarodowe.

Jego wpływ zmienia się. W przeszłości więź religijna odgrywała znaczącą rolę w polityce i

była zarówno przyczyną naturalnej solidarności jak i konfliktów. Więź religijna jest istotnym

czynnikiem w formowaniu się narodów oraz w utrzymaniu świadomości narodowej przez

mniejszości narodowe. Bywa teŜ poŜywką kształtowania się ruchów nacjonalistycznych. W

wielu krajach systemu rządów były ściśle związane z tzw. religią państwową. Kościoły

róŜnych wyznań oddziałują na opinię publiczną zarówno w sprawach polityki wewnętrznej

jak i międzynarodowej. Obecnie czynnik ten silnie wpływa na politykę państw słabiej

rozwiniętych, zwłaszcza islamskich i niektórych postkomunistycznych. WaŜny jest równieŜ

fakt nasilenia się nowego konfliktu (o podłoŜu religijnym) między odmiennymi wzorcami i

wartościami cywilizacyjnymi reprezentowanymi z jednej strony przez zachodnią liberalną

demokrację a z drugiej przez fundamentalizm islamski.

19. Rola ideologii w stosunkach międzynarodowych.

U podłoŜa tego czynnika tkwią struktury społeczno-ustrojowe, ich zróŜnicowanie w

zaleŜności od systemu ideologicznego oraz przynaleŜność do odmiennych systemów

światowych. Rezultatem są róŜnice w postrzeganiu zjawisk i procesów międzynarodowych,

ścieranie się koncepcji i programów działań dotyczących sposobów realizacji nowego

międzynarodowego ładu politycznego, ekonomicznego, społecznego, kulturalnego i

informacyjnego. Jednym z przejawów wpływu uwarunkowań ideologicznych na sm był

rozwój światowego procesu rewolucyjnego i zmieniający się w efekcie międzynarodowy

układ sił. Znajdował on odbicie w pluralizmie ustrojowym świata. Upadek komunizmu pod

koniec lat 80. ograniczył rolę ideologii w polityce i sm. Zwycięska okazała się liberalno15

demokratyczna ideologia bogatego Zachodu, która jednak jest powaŜnie kontestowana przez

nowe, totalistyczne koncepcje ładu społecznego, głównie w Azji i na Bliskim Wschodzie.

20. Państwo jako uczestnik stosunków międzynarodowych.

To najwaŜniejszy element systemu międzynarodowego, a jego środowiskiem wewnętrznym

jest wewnątrzpaństwowy system społeczny. Zewnętrznym środowiskiem państwa są w ujęciu

horyzontalnym inne państwa, a w ujęciu wertykalnym systemy międzynarodowe wyŜszego

rzędu, takie jak układy sojusznicze, systemy regionalne czy globowe.

Państwo jest podstawowym uczestnikiem sm poniewaŜ:

- jest najwyŜej zorganizowaną grupą społeczną. Podlegają mu wszystkie inne grupy społeczne

i ich organizacje, a takŜe wszystkie osoby fizyczne, których przynaleŜność państwowa ma

charakter przymusowy.

- jest najbardziej wpływowym i dynamicznym uczestnikiem tych stosunków. Inni uczestnicy

działają bądź za jego zgoda, w pewnych sytuacjach wyraźną, a w innych tylko milczącą.

Państwo ma moŜliwość przerwania lub ograniczenia działań międzynarodowych

prowadzonych przez uczestników niesuwerennych.

- stosunki międzypaństwowe są nadal fundamentem stosunków międzynarodowych.

Na pojęcie państwo składają się trzy elementy:

- terytorium

- ludność

- władza

L.Antonowicz- państwem jest kaŜda suwerenna jednostka geopolityczna zgodna z prawem

międzynarodowym.

NajwaŜniejszy warunek podmiotowości państwa stanowi suwerenność. Wg L.Ehrlicha

suwerenność to samowładność(prawna niezaleŜność od czynników zewnętrznych) oraz

całowładność(posiadanie wyłącznej kompetencji regulowania stosunków

wewnątrzpaństwowych, chyba ,Ŝe państwo zrzeknie się części takich kompetencji na rzecz

np. ugrupowania integracyjnego.

Suwerenność:

1) cecha przynaleŜna tylko państwu;

2) cechą suwerenności jest pierwotność tzn. Ŝe rodzi się sama z siebie, jest tworzona od

dołu, nikt jej nie nadaje;

3) jest cechą władzy najwyŜszej;

4) oznacza niezaleŜność od Ŝadnej innej władzy;

16

władza suwerenna najwyŜsza

W XX wieku państwa powstawały w wyniku:

- secesji terytorialnej- podstawa powstania ok. 100 państw

- rozpadu jednego państwa na kilka innych np. Monarchia Austro -Węgierska

- połączenia kilku państw w jedno, np.Zjednoczone Emiraty Arabskie (z 7 pzństw)

Mechanizmy upadku państwa:

- w wyniku aneksji- przymusowego, zbrojnego włączenia jednego państwa do drugiego

- nielegalny a nawet zbrodniczy byłby upadek państwa w wyniku fizycznego zabicia dzięki

zastosowaniu broni masowej zagłady.

21. Uznanie państwa i rządu w prawie i stosunkach międzynarodowych.

Aby stać się członkiem społeczności międzynarodowej, państwo powinno być uznane, czyli

przyjęte do klubu państw. Istota takiego uznania jest róŜnie interpretowana:

- teoria konstytutywna - państwo staje się podmiotem prawa międzynarodowego tylko i

wyłącznie dzięki uznaniu.

- teoria deklaratywna - podmiotowość państwowa istnieje od momentu powstania państwa,

a uznanie stanowi jedynie akt deklaratywny, oznaczający chęć nawiązania stosunków

dyplomatycznych ze strony innego państwa.

- teoria deklaratywno-konstytutywna - dla podmiotu uznawanego uznanie ma charakter

tylko deklaratywny, poniewaŜ państwo to istnieje juŜ wcześniej. Dla państwa uznającego akt

ten ma natomiast charakter konstytutywny, tworzy bowim nowe państwo, ale w świadomości

państwa uznającego.

Dwie prawne formy uznania:

- de facto- niepełne i nieostateczne, przewaŜnie nie połączone z nawiązaniem stosunków

dyplomatycznych.

- de iure- ma charakter oficjalny i ostateczny, pociąga za sobą ustanowienie wzajemnych

normalnych stosunków dyplomatycznych i uznanie mocy prawnej aktów prawnych uznanego

państwa.

JeŜeli chodzi o sposób w jaki uznanie zostaje udzielone, wyróŜnia się:

- wyraźne- państwo oświadcza, Ŝe uznaje nowe państwo lub nowy rząd

- milczące- postępowanie państwa pozwala wnioskować, Ŝe uznało ono dane państwo lub

rząd.

17

22. Podział państw ze względu na pozycję w stosunkach międzynarodowych

Ze względu na pozycję państwa w stosunkach międzynarodowych:

1) mocarstwa uniwersalne (światowe); cechy:

a) przewaga militarna; supermocarstwo - podkreślenie potencjału militarnego

(mogłoby wygrać z resztą świata poza tym drugim supermocarstwem);

b) musi mieć własne ugrupowanie (grupa państw działająca na arenie

międzynarodowej tak jak chce tego supermocarstwo);

c) globalne oddziaływanie (polityczne, militarne, ekonomiczne, ideologiczne);

2) mocarstwa (średnie); cechy:

a) potencja militarny niewspółmiernie mały do supermocarstwa;

b) potencjał gosp., cywilizacyjny, ludnościowy, kulturalny o wiele wyŜszy niŜ

potencjał przeciętnego państwa;

c) np. Rosja, Francja, Chiny, Wielka Brytania;

3) mocarstwa selektywne:

a) sektorowe: państwo posiadające istotny/światowy potencjał w jakiejś

dziedzinie; np. Japonia, Niemcy (oba państwa przegrały II w.ś., nie są w

stałym składzie Rady Bezpieczeństwa ONZ, nie mają aŜ tak silnych armii);

b) regionalne: państwo, które wywiera istotny wpływ w granicach regionu,

niekiedy moŜe dominować; np. Meksyk, Brazylia, Argentyna, Libia, Irak,

Izrael;

4) państwa średnie (rola wiodąca w subregionie); np. Polska;

5) państwa małe

a) rozwinięte, np. Belgia i Holandia;

b) rozwijające się;

c) nierozwinięte - Trzeciego Świata;

6) karłowate (mini państwa)

23. Państwa trwale neutralne, neutralne, niezaangaŜowane

Państwa trwałe neutralnie- to takie które w zamian za uzyskane w umowie międzynarodowej

gwarancje niepodległości i integralności terytorialnej, zobowiązały się do nie uŜywania siły

militarnej przeciwko innemu państwu, nieprzystępowaniu do toczących się lub przyszłych

działań wojennych z wyjątkiem samoobrony. Państwa te nie mogą przystępować do sojuszy i

organizacji wojskowych, uczestniczyć w systemie bezpieczeństwa zbiorowego, udostępniać

swego terytorium na bazy wojskowe. Status trwałej neutralności musi zostać zaakceptowany i

18

zagwarantowany przez inne państwa. Najstarsze trwale neutralne państwo to Szwajcaria.

Państwa neutralne mają prawo do obrony własnego terytorium.

Państwa niezaangaŜowane- to państwa wchodzące w skład nieformalnego ugrupowania

politycznego, skupiającego niektóre państwa Trzeciego Świata. Ugrupowanie powstało w

1955 i przyjęło wówczas deklarację w sprawie zapewnienia pokoju i współpracy, zasadę

nieinterwencji, poszanowania granic i zobowiązań międzynarodowych, nieagresji, pokojowej

współpracy. Początkowo były to państwa , które nie chciały się angaŜować w spór między

ZSRR i USA (Zimna Wojna) po Ŝadnej ze stron.

24. Stolica Apostolska jako uczestnik stosunków międzynarodowych.

Jest specyficznym podmiotem prawa międzynarodowego. Stanowi głowę Kościoła. Istotnym

faktem dla znaczenia pranomiędzynarodowego było podpisanie w 1929 układów laterańskich.

Stolica Apostolska zyskała oparcie terytorialne(państwo-miasto Watykan). Tym samym

doszło do nietypowej dwoistości podmiotowości, czyli zmiennego występowania w sm

Stolicy Apostolskiej i Watykanu. W sprawach większej wagi o zazwyczaj dotyczących wiary

występuje jako Stolica Apostolska, natomiast w sprawach techniczno-administracyjnych jako

Watykan, Watykan jest członkiem wielu organizacji międzynarodowych. Nie jest członkiem

ONZ, tylko obserwatorem. Jest członkiem Międzynarodowej Agencji Atomowej i Światowej

Organizacji Turystyki. Politykę zagraniczną Stolice Apostolskiej prowadzi papieŜ lub

upowaŜniony przez niego Sekretarz Rady do spraw Publicznych Kościoła. Do wyłącznych

uprawnień papieŜa naleŜy składanie wizyt państwowych, przyjmowanie szefów państw i

rządów, mianowanie przedstawicieli dyplomatycznych, ratyfikowanie umów

międzynarodowych, zawieranie konkordatu. Na czele Stolicy Apostolskiej i Państwa-Miasta

Watykan stoi papieŜ, który nierozerwalnie łączy te dwa podmioty. Watykan nie posiada

celów politycznych, posiada je natomiast Stolica Apostolska. Stolica Apostolska posiada

prawo zawierania traktatów, umów międzynarodowych, ma tez prawo do wysyłania i

przyjmowania poselstw.

25. Pojęcie polityki zagranicznej- polityka zagraniczna a wewnętrzna, wyznaczniki

polityki zagranicznej

Polityka zagraniczna - proces formułowania i realizacji interesów narodowo-państwowych

w stosunku do innych państw i uczestników systemu międzynarodowego.

Wg K.Deutscha w gestii polityki zagranicznej kaŜdego państwa leŜy ochrona jego

niepodległości i bezpieczeństwa oraz ochrona interesów ekonomicznych, ze szczególnym

19

zwróceniem uwagi na interesy grup najbardziej wpływowych na ogólną kondycję państwa,

polityka zagraniczna to wszelkie działania słuŜące zapobieŜeniu jakiejkolwiek szkodliwej

aktywności obcych podmiotów polityki, jest ściśle powiązana z bezpieczeństwem i ochroną

wartości narodowościowych, strzeŜeniem wszelkiego rodzaju tajemnic, a takŜe

rozpowszechnianiem i kreowaniem wizerunku państwa na forum międzynarodowym.

Polityka zagraniczna jest ściśle powiązana z polityką wewnętrzną państwa.. wynika to z faktu,

Ŝe wspólne dla polityki wewnętrznej i zagranicznej organy państwa zabiegają o realizację

określonych interesów i celów zewnętrznych. Muszą one jednak odzwierciedlać interesy

narodowe, czyli określonych grup wewnątrzpaństwowych, które posiadają decydujący wpływ

na wyłonienie elity politycznej i władzy wykonawczej, odpowiadającej bezpośrednio za

realizację polityki zagranicznej.

Wyznaczniki polityki zagranicznej- system wzajemnie warunkujących się przesłanek,

powodujących określony skutek i wystarczających, by dany skutek wystąpił. Podział:

1. Wewnętrzne - uwzględniające określone czynniki, interesy i przesłanki wewnętrzne

państwa, mają pierwszoplanowe znaczenie, poniewaŜ w duŜym stopniu przesądzają o

formułowaniu strategii i doborze środków w polityce zagranicznej państwa.

- obiektywne - środowisko geograficzne, potencjał demograficzny, potencjał ekonomiczny i

naukowo techniczny, system społeczno-polityczny, czynniki militarne.

- subiektywne - percepcja środowiska międzynarodowego przez elity i społeczeństwo,

formułowanie koncepcji, programów i wizji polityki zagranicznej, rola wybitnych jednostek,

jakość słuŜby zagranicznej.

2. Międzynarodowe - określające wpływ środowiska (otoczenia) zewnętrznego państwa na

jego politykę zagraniczną.

- obiektywne - ewolucja otoczenia zewnętrznego, pozycja głowy państwa w systemie

stosunków i ról międzynarodowych, charakter umów i zobowiązań

prawnomiędzynarodowych

- subiektywne - percepcja międzynarodowa państwa, koncepcje polityki zagranicznej innych

państw, aktywność dyplomatyczna innych państw.

26. Cele, środki i metody polityki zagranicznej

Cele polityki zagranicznej- świadome i systematyczne działanie oraz dąŜenia państw do

adaptacji środowiska międzynarodowego dla własnych potrzeb i interesów.

Wg kryterium skali potrzeb i interesów:

- nadrzędne cele i wartości- wynikające z Ŝywotnych interesów

20

- długofalowe cele i wartości społeczne- wynikające z celów i wartości nadrzędnych

- waŜne cele społeczne- hierarchię ustala zawsze ośrodek kierowniczy

- konkretne cele krótkofalowe- wynikające z długofalowych i waznych celów społecznych,

lecz zawierające takŜe wskazówki odnoście do środków ich realizacji.

J.Kukułka, cele:

- egzystencjalne- wartość podstawowa, zapewniają państwu przetrwanie, bezpieczeństwo,

identyczność i rozwój.

- koegzystencjalne- zapewniają zaspokojenie potrzeb w zakresie przynaleŜności, łączności,

współŜycia, współpracy.

- funkcjonalne- wiąŜą się z uczestnictwem państwa w środowisku międzynarodowym,

zmierzając m.in. do zaspokojenia potrzeb w zakresie dostępu do informacji, dokonywania

regulacji oraz optymalizacji decyzji w ścisłej korelacji z celami egzystencjalnymi i

koegzystencjalnymi.

J.Kukułka, podstawowe cele polityki zagranicznej:

- zapewnienie bezpieczeństwa

- wzrost jego siły

- wzrost pozycji międzynarodowej

Metody polityki zagranicznej- to sposób posługiwania się środkami, czyli taktyka

postępowania w stosunku do innego państwa lub całego środowiska międzynarodowego.

Mogą mieć charakter:

- pozytywny- nastawione na współpracę

- negatywny- stosowanie groźby lub wymuszania ustępstw

- neutralny- stosowane razem z poprzednimi w zaleŜności od sytuacji

Środki polityki zagranicznej:

- politycznoprawne - charakter prawnodyplomatyczny, obejmują: rozmowy, negocjacje,

konsultacje, róŜne elementy pokojowego rozwiązywania sporów itp.

- ekonomiczne- metody stosowania środków ekonomicznych pozytywnych( pomoc

gospodarcza, róŜne formy doradztwa, przesunięcie spłaty kredytu itp.) lub negatywnych

(embargo na eksport lub import towarów, praktyki dyskryminujące, sankcje itp.)

- militarne- mogą być stosowane bezpośrednio, prowadzą wtedy do interwencji lub innej

formy działań zbrojnych łącznie z wojną, bądź teŜ pośrednio, polegają wówczas na

wspieraniu ruchów odśrodkowych.

- psychospołeczne- pozytywne- traktowanie wymiany kulturalnej jako zbliŜenie państw i

narodów, dąŜenie do zacieśnienia współpracy naukowej z korzyścią dla obu stron, szerzenie

21

informacji oraz obiektywnego obrazu współpracujących ze sobą społeczeństw i narodów.

Negatywne to ich zaprzeczenie, a więc ich wykorzystywanie do dyskryminacji, propagowania

nienawiści i negatywnego obrazu innych państw oraz ich obywateli itp.

. Środki i metody. Są to instrumenty, dzięki którym państwa mogą próbować osiągać

wyznaczane cele polityki zagranicznej. Środki militarne - polegają na wyraźnym lub

dorozumianym zagroŜeniu uŜycia siły lub faktycznym uŜyciu siły Penetracja i interwencja -

zakładają próby manipulowania, wpływu danego państwa na wewnętrzną sytuację polityczną

i zachodzące procesy w innym państwie. Mogą być one wypełniane przy uŜyciu takich metod,

jak: Propaganda, militarne poparcie dla ośrodków decyzyjnych, sabotaŜ terroryzm Środek

ekonomiczny: rozszerzanie dogodnych taryf celnych, udzielanie niskoprocentowych

kredytów udzielanie róŜnego rodzaju pomocy krajom potrzebującym, sankcje ekonomiczne

nakładane przez jedno państwo na drugie, ograniczenia handlowe wycofanie bądź

zaprzestanie udzielania pomocy blokowanie inwestycji (metody) Drogi dyplomatyczne -

środek ten polega na nawiązywaniu i utrzymywaniu stosunków dyplomatycznych z innymi

państwami. Metodami tu są: -bezpośrednie rozmowy i negocjacje na szczeblu

międzyrządowym oraz prezentowanie swoich stanowisk w zakresie polityki zagranicznej na

forach międzynarodowych za pośrednictwem organizacji międzynarodowych -

sygnalizowanie stanowiska przez dane państwo przez wypowiedzi na forum publicznym

bezpośrednio przez zainteresowanych, albo upowaŜnienie kogoś do zaprezentowania owego

stanowiska, które z kolei ma zostać zinterpretowane, jako wiadomość, przesłanie dla innego

rządu -dyplomacja publiczna - są to wysiłki mające na celu kreowanie wizerunku państwa w

środowisku międzynar, a przy tym podkreślenie jego moŜliwości wpływania na stan globalnej

rzeczywistości

27. Interesy narodowe i międzynarodowe - racja stanu a egoizm w polityce zagranicznej

Interes narodowy

J.Kukułka- stan rzeczy stanowiący konieczne ogniwo procesów i zjawisk prowadzących do

zaspokojenia jej potrzeb. Z punktu widzenia obiektywnego interes narodowy stanowi zawsze

konieczny i logiczny element systemu wartości narodowej, trwały i Ŝywotny dla zaspokojenia

egzystencjalnych potrzeb narodu. Interes subiektywny jest to zmienny element polityki

zagranicznej, zaleŜny od okoliczności wewnętrznych i zewnętrznych, które wpływają na

zmianę systemu wartości i motywacji. W tym kontekście Kukułka mówi o interesach

egzystencjalnych, koegzystencjalnych, funkcjonalnych.

22

Interesy i potrzeby państwa są zasadniczą i podstawową kategorią motywacyjną jego polityki

zagranicznej. W zespole celów , które państwo urzeczywistnia, znajdują się takŜe takie, które

mają pierwszeństwo i są najwaŜniejsze. Zwykło je się określać terminem racja stanu. Racja

stanu to:

- wzgląd na dobro państwa

- pierwszeństwo interesów państwa przed innymi normami

- trwały i nadrzędny interes społeczeństwa i narodu, który tworzy dane państwo, bez którego

byłoby niemoŜliwe osiągnięcie innych celów

- J.Pietraś, to historycznie zmienny system podstawowych zewnętrznych i wewnętrznych

interesów państwa, realizowany w sposób bezkompromisowy.

Racja stanu a egoizm w polityce zagranicznej - sens racji stanu, interesów państwa, polityki

zagranicznej, ich wzajemne relacje i funkcje, współtworzą system stosunków

międzynarodowych. Ze względu na państwową strukturę współczesnego świata interesy

narodowe mają znaczenie podstawowe. Warunkują i determinują wszelkiego rodzaje

działalność państwa na arenie międzynarodowej. Ta deterministyczna koncepcja interesu

narodowego w polityce zagranicznej nie powinna przysłaniać faktu, Ŝe świat współczesny

stanowi system wzajemni powiązanych racji i interesów, których przestrzeganie i

respektowanie stanowi sens trwania ludzkości. Ostatnie wydarzenia w Europie południowowschodniej

wskazują, Ŝe relacje między narodowo-centrycznie formułowanymi treściami

polityki zagranicznej a procesami współtworzenia Europy układają się niekorzystnie dla tych

ostatnich. Na subiektywizm w polityce zagranicznej i jej programach składają się

doświadczenia historyczne narodu, tradycje, wykształcone przez pokolenia postawy wobec

innych państw czy problemów wykraczających poza wąsko zakreślone granice narodowe.

Obejmują tez cechy osobowościowe przywódców, w tym między innymi skłonność ulegania

syndromowi grupowego myślenia, odbierania informacji i przedstawiania obrazu innych

państw i społeczeństw w sposób egoistyczny. Obraz ten jest kreowany przez narodowe

potrzeby, narodowe poczucie bezpieczeństwa i stosunek do otoczenia. Rzutują one na treść

formułowanej polityki zagranicznej i wybór określonej strategii : od kooperującej ze

środowiskiem do strategii walki. To przejaw i atrybut suwerenności państwa w decydowaniu

o sprawach państwa, narodu, jego racjach i interesach. Jednak ta akceptowana zasada moŜe

się przekształcić w szkodliwy dla ładu międzynarodowego i stosunków międzynarodowych

egoizm. Ma to miejsce wówczas, gdy w motywach i dąŜeniach państwa i realizowanej

przezeń polityki zagranicznej brak komponentów kooperacji ze środowiskiem, woli

współpracy o współdziałania pomimo i ponad występującymi sprzecznościami.

23

28. Dyplomacja- geneza, cele, formy i funkcje

Słowo dyplomacja wywodzi się od greckiego diploma i oznacza podwójne tabliczki wręczane

w staroŜytnej Grecji posłańcom jako dowód ich pełnomocnictw.

Dyplomacja - specyficzna treść i forma działania państwa, oraz zespół osób oficjalnie

reprezentujących państwo w jego stosunkach z innymi podmiotami prawa

międzynarodowego.

Pierwotna formą quasi-dyplomacji była wymiana posłów przez społeczności plemienne w

celu przekazania i wyjaśnienia przekazu mocodawcy, lub wynegocjowania jakiegoś

porozumienia. W staroŜytności dyplomację uprawiały m.in. Asyria, Grecja, Babilon, Persja,

Chiny, Indie, Rzym. W wiekach średnich dyplomacja kwitła w Bizancjum. Pierwotną i

nastraszą formą dyplomacji były misje specjalne. Pewną stabilność form osiągają stosunki

dyplomatyczne w Grecji, gdzie państwa-miasta tak często wymieniały misje specjalne, Ŝe w

V w.p.n.e. nabrały one niemal charakteru stałych stosunków dyplomatycznych.

Cele działań dyplomatycznych:

1. pierwotny, jakim było i pozostaje nawiązywanie i utrzymywanie kontaktów międzynar.,

odnawianie kontaktów zerwanych i zacieśnianie kontaktów rozluźnionych;

2. odpowiednie reprezentowanie kraju i interesów własnego państwa oraz społeczeństwa;

3. prawidłowe obserwowanie polityki zagranicznej innych państw oraz całej rzeczywistości

międzynarodowej i informowanie tych rządów o wnioskach płynących z tej obserwacji;

4. negocjowanie uzgodnień i porozumień, zarówno dwu jak i wielostronnych.

Metody dyplomacji:

1. przyjacielskie: utrzymywanie przyjaznych stosunków, prowadzenie bezpośrednich rozmów

i negocjacji, dobre usługi, mediacje i arbitraŜ;

2. nieprzyjacielskie: stosowanie retorsji, represaliów, presji psychologicznej, nacisków

politycznych, bluffu, gróźb;

3. neutralne: obejmują rutynowe działania dyplomatyczne, które mogą być stosowane

równocześnie z metodami przyjacielskimi lub nieprzyjacielskimi.

Funkcje dyplomacji:

1 określająca- polega na określeniu zadań polityki zagranicznej własnego państwa;

2. oceniająca- dotyczy działalności innych państw i rządów, polega na ocenieniu celów i

zadań ich polityki zagranicznej, równieŜ w odniesieniu do własnego kraju;

3. selekcjonująca - polega na eliminowaniu zagadnień, które tworzą strefę niezgodności

między własną a obcymi politykami zagranicznymi i wybraniu tych, które tworzą strefę

zgodności celów i zagadnień;

24

4. proskrypcyjna - oznacza wskazywanie przez dyplomację najbardziej odpowiednich metod

osiągania przez politykę zagraniczną jej celów i zadań oraz doboru środków do celów w

kaŜdym etapie fazy realizacyjnej tej polityki.

Organy Zewnętrzne Do organów zewnętrznych, występujących w stosunkach

międzynarodowych, naleŜą przedstawicielstwa dyplomatyczne stale i doraźne,

przedstawicielstwa handlowe, przedstawicielstwa przy organizacjach międzynarodowych,

misje wojskowe oraz urzędy konsularne. Od wieków głównym instrumentem realizacji

stosunków dwustronnych są stałe przedstawicielstwa dyplomatyczne. Są to urzędy

jednoosobowe, akredytowane przy głowie państwa pobytu, mają charakter przedstawicielski,

korzystają z przywilejów i immunitetów dyplomatycznych, stale przebywają w państwie

pobytu.

Misje specjalne - róŜnego rodzaju doraźne delegacje i przedstawicielstwa w celu

załatwienia określonych spraw. Cele misji mogą być: polityczne, ceremonialne, techniczne.

Przedstawicielstwa handlowe - obok reprezentacji interesów państwa w dziedzinie handlu

zagranicznego, zajmują się one takŜe badaniem sytuacji ekonomicznej kraju pobytu,

uczestniczą w przygotowaniu umów z zakresu międzynarodowych stosunków

ekonomicznych, udzielają pomocy przedsiębiorstwom handlu zagranicznego.

Przedstawicielstwa przy organizacjach międzynarodowych - ustanowienie

przedstawicielstwa czy organizacji pozwala państwu na utrzymanie stałego kontaktu z

sekretarzem organizacji, zapewnia szybkie otrzymywanie dokumentacji i informacji,

pozwala utrzymywać stosunki i uzgadniać stanowisko z innymi państwami członkowskimi

takŜe w okresie między posiedzeniami i sesjami organów.

Urzędy konsularne - do zadań urzędów konsularnych naleŜy obecnie nie tylko ochrona

interesów obywateli, lecz takŜe ochrona interesów państwa oraz popieranie przyjaznych

stosunków między państwem wysyłającym a przyjmującym.

Misje wojskowe - Obok misji wojskowych doraźnych, wysyłanych dla załatwienia

określonej sprawy, złoŜenia wizyty czy rewizyty, po drugiej wojnie światowej

upowszechniają się stałe misje wojskowe w wyniku umów międzynarodowych i

przebywające stale na terytorium innego państwa. RozróŜniamy misje wojskowe mające

uprawnienia do ogólnej reprezentacji państwa oraz wysyłane na podstawie umów o pomocy i

współpracy wojskowej.

Misje specjalne Trzy klasy szefów misji dyplomatycznych. Szefowie misji dyplomatycznych

mogą naleŜeć do jednej z trzech klas:

a) ambasadorów i nuncjuszy

25

b) posłów nadzwyczajnych i ministrów pełnomocnych oraz internuncjuszów

c) charges d'affaires.

Precedencja - pierwszeństwo między szefami placówek. Regulamin wiedeński z uwagi na

to, Ŝe nie udało się uzgodnić kolejności państw , rozstrzygnął problem, pragmatycznie

stanowiąc, Ŝe w kaŜdej klasie funkcjonariusze dyplomatyczni zajmują między sobą miejsce

według daty urzędowej notyfikacji ich przybycia. Konwencja wiedeńska w 1961r.

potwierdziła tę normę.

Prawo Legacji Wszystkie państwa suwerenne mają prawo legacji, czyli prawo wysyłania

własnych i przyjmowania obcych przedstawicieli dyplomatycznych. Prawo wysyłania

nazywane jest czynnym prawem legacji, a przyjmowania - biernym.

Nawiązanie stosunków dyplomatycznych Porozumienie o nawiązaniu stosunków

dyplomatycznych jest pierwszym krokiem do ustanowienia stałych misji. Kolejnym jest

znalezienie odpowiedniego kandydata na szefa misji. Kandydat musi spełniać warunki

państwa wysyłającego i równocześnie zostałby zaakceptowany przez państwo przyjmujące.

AGREMENT Zgoda przez państwo przyjmujące na proponowaną osobę nazywa się

agrement. W przypadku odmowy nie ma obowiązku podawania państwu wysyłającemu jej

przyczyn. W stosunkach dyplomatycznych odrzucenie proponowanego szefa placówki nie

jest czymś wyjątkowym. Odmowa moŜe mieć charakter generalny, lub przyczyną odmowy

jest działalność czy postawa proponowanej osoby, krytyczna lub wroga wobec państwa

przyjmującego.

LISTY UWIERZYTELNIAJĄCE Po uzyskaniu agrement szef państwa w przypadku

ambasadora czy posła i minister spraw zagranicznych w odniesieniu do charge d'affaires

wystawiają listy uwierzytelniające, które są składane głowie państwa lub ministrowi spraw

zagranicznych specjalnie uroczystej oprawie protokolarnej. Po złoŜeniu listu

uwierzytelniającego ambasador jest przyjmowany przez głowę państwa na audiencji

prywatnej, w której uczestniczy z reguły minister spraw zagranicznych.

Główne funkcje misji dyplomatycznej polegają na:

a) reprezentowanie państwa wysyłającego w państwie przyjmującym

b) ochronie interesów państwa wysyłającego i jego obywateli

c) ustalaniu za pomocą wszelkich środków dozwolonych przez prawo warunków rozwoju w

państwie przyjmującym oraz składanie o tym sprawozdań swemu rządowi

d) prowadzeniu rokowań z państwem pobytu

e) popieraniu przyjaznych stosunków między państwem wysyłającym a państwem

przyjmującym i rozwijaniu stosunków gospodarczych, kulturalnych i naukowych.

26

Szef misji dyplomatycznej jest ogólnie politycznym reprezentantem państwa wysyłającego i

z tego tytułu podporządkowana jest mu i koordynowana przez niego działalność wszystkich

placówek, biur czy przedstawicielstw państwa wysyłającego w państwie pobytu. korpus

dyplomatyczny W węŜszym znaczeniu obejmuje wszystkich szefów placówek

dyplomatycznych akredytowanych w danej stolicy. W szerszym zaś odnosi się do wszystkich

osób zaliczanych do personelu dyplomatycznego i korzystających z przywilejów

dyplomatycznych, którzy są wpisani na specjalną listę prowadzoną przez protokół

dyplomatyczny miejscowego MSZ. Świadectwem przynaleŜności do korpusu jest posiadanie

legitymacji czy zaświadczenia dyplomatycznego wydanego przez MSZ. Na czele korpusu

dyplomatycznego stoi dziekan. Z reguły jest nim najstarszy rangą przedstawiciel

dyplomatyczny, a więc ambasador najdłuŜej przebywający w danym kraju. W krajach

katolickich jest to najczęściej nuncjusz Stolicy Apostolskiej. Obowiązki jego ograniczają się

do sfery protokolarnej i reprezentacyjnej. Korpus dyplomatyczny nie jest ani organizacją

polityczną, ani prawną nie posiada osobowości prawnej. Odgrywa on niemal wyłącznie rolę

ceremonialną.

PRZYWILEJE I IMMUNITETY Przywileje i immunitety misji dyplomatycznych:

*nietykalność

*ochrona pomieszczeń misji prawo porozumiewania się nietykalność kurierów oraz

korespondencji Przywileje i immunitety osobowe przedstawicieli dyplomatycznych:

*nietykalność przedstawiciela dyplomatycznego

*wyłączenie spod jurysdykcji karnej, cywilnej i administracyjnej państwa przyjmującego

*zwolnienie z opłat i podatków.

TEORIE IMMUNITETÓW Wyłączenia, ulgi, prawa i szczególna ochrona, z jakiej

korzystają przedstawiciele dyplomatyczni poza granicami swego kraju, określane są łącznie

jako przywileje i immunitety dyplomatyczne. Podstawy przywilejów i immunitetów

dyplomatycznych:

Teoria eksterytorialności - wychodzi z fikcyjnego załoŜenia, Ŝe misja dyplomatyczna

powinna być traktowana tak, jak gdyby ambasada czy poselstwo, znajdujące się poza krajem

pobytu, było cząstką państwa wysyłającego.

Teoria reprezentacji - wychodzi z załoŜenia przedstawiciel dyplomatyczny reprezentuje

naród i państwo, a skoro wszystkie państwa są równe, to organy jednego państwa nie

powinny podlegać organom drugiego.

Teoria funkcjonalna - wychodzi z załoŜenia, Ŝe warunkiem wykonywania przez personel

misji powierzonych mu zadań jest korzystanie z określonych przywilejów i immunitetów.

27

Gdyby dyplomaci podlegali jurysdykcji państwa przyjmującego, nie mogliby funkcjonować

niezaleŜnie.

KONIEC MISJI DYPLOMATYCZNYCH Stosownie do art. 43 Konwencji wiedeńskiej

zakończenie misji dyplomatycznej moŜe nastąpić na skutek notyfikacji przez państwo

wysyłające państwu przyjmującemu o zakończeniu misji i odwrotnie, Ŝe odmawia uznawania

przedstawiciela dyplomatycznego za członka misji. Odmowa dalszego uznawania

przedstawiciela za członka misji przez państwo przyjmujące związana jest ze stwierdzeniem,

Ŝe jest on persona non grata. Zakończenie misji dyplomatycznej na skutek wypadków

losowych są to m.in. śmierć szefa placówki, zmiana stanowiska głowy państwa. Szef

placówki moŜe takŜe złoŜyć dymisję. Zerwanie stosunków dyplomatycznych - np. ogłoszenie

stanu wojny, rewolucji w państwie wysyłającym lub przyjmującym, a takŜe w przypadku

utraty podmiotowości przez państwo wysyłające lub przyjmujące.

29. Organy wewnętrzne państwa w stosunkach międzynarodowych.

Organy państwowe występujące w stosunkach międzynarodowych dzieli się na organy

wewnętrzne i zewnętrzne. Pierwsze mają swoją siedzibę na terytorium państwa, zaś drugie -

poza jego granicami. Do organów wewnętrznych występujących w stosunkach

międzynarodowych naleŜą: głowa państwa, parlament, rząd i szef rządu, minister spraw

zagranicznych i minister współpracy gospodarczej z zagranicą. Są one nazywane

konstytucyjnymi, gdyŜ obok nich mogą występować takŜe organy wewnętrzne powołane do

Ŝycia w rezultacie umów międzynarodowych i ustaw, nazywane wówczas odpowiednio

organami konwencyjnymi specjalnymi. Do organów zewnętrznych naleŜą przedstawicielstwa

dyplomatyczne stałe i doraźne, przedstawicielstwa handlowe, przedstawicielstwa przy

organizacjach międzynarodowych, misje wojskowe oraz urzędy konsularne.

PREZYDENT NajwaŜniejszym organem władzy państwowej mającym szczególną pozycję i

znaczenie w stosunkach międzynarodowych jest głowa państwa. O tym, kto jest głową

państwa decyduje konstytucja. W okresie feudalnym monarcha absolutny był suwerenem, nie

tylko reprezentował państwo, ale określał i prowadził jego politykę zagraniczną, był

podmiotem prawa międzynarodowego. Współcześnie uprawnienia głowy państwa

sprowadzają się z reguły do wysyłania i przyjmowania przedstawicieli dyplomatycznych,

zawierania umów międzynarodowych bez potrzeby wykazywania się pełnomocnictwami oraz

ogłaszania stanu wojny i pokoju. A takŜe podpisywania listów uwierzytelniających i

odwołujących, pełnomocnictw do zawarcia umowy, dokumentów ratyfikacyjnych. Przywileje

i immunitety, z których korzysta głowa państwa, przysługują jej nie jako osobie, lecz jako

28

najwyŜszemu przedstawicielowi państwa. Przywileje i immunitety mają umoŜliwić mu

nieskrępowane reprezentowanie i funkcjonowanie w charakterze organu państwa Po drugiej

wojnie światowej zasada odpowiedzialności szefów państw za zbrodnie i przestępstwa

międzynarodowe nie budzi wątpliwość

PARLAMENT - ORGAN PAŃSTWA Parlament jest wewnętrznym organem państwa

występującym w sferze stosunków międzynarodowych. Jego rola w kształtowaniu polityki

zewnętrznej państwa jest róŜna i zaleŜy od ustroju społeczno - ekonomicznego i systemu

rządów. Jest ona większa w systemie rządów parlamentarno - gabinetowych niŜ w systemie

rządów prezydenckich, gdzie parlament funkcjonuje przede wszystkim w sferze

ustawodawczej. Sejm uchwala ustawy, podejmuje uchwały określające podstawowe kierunki

działalności państwa oraz sprawuje kontrolę nad działalnością innych organów władzy i

administracji państwowej. Tak więc nie tylko na bieŜąco kontroluje on sposób prowadzenia

polityki zagranicznej, ale jest istotnym czynnikiem w jej stanowieniu i określaniu jej

kierunków. W większości konstytucji parlament decyduje bezpośrednio lub pośrednio -

poprzez swoją zgodę - o ogłoszeniu stanu wojny.

WPŁYW RZĄDU NA POLITYKĘ ZAGRANICZNĄ. Naczelnym organem administracji

państwowej jest rząd, zwany równieŜ Radą Ministrów lub gabinetem. O tym jakie są

kompetencje oraz wzajemny układ stosunków między rządem i głową państwa z jednej, a

parlamentem z drugiej strony decyduje konstytucja. Wzrastające znaczenie rządu w sferze

reprezentacji i wyraŜania na zewnątrz woli państwa znajduje swój formalny wyraz w obrocie

międzynarodowym, w coraz częstszym traktowaniu rządu jako synonimu państwa. Na

przykład wiele umów międzynarodowych jest zawieranych w imieniu i przez przedstawicieli

rządu i w konsekwencji- nazywanych międzyrządowymi. Umowy międzynarodowe nie

zawierające klauzuli ratyfikacyjnej wymagają zatwierdzenia przez rząd. Nie są więc

ratyfikowane przez głowę państwa, który musiałby uzyskać zgodę parlamentu, lecz w trybie

znacznie prostszym, z pominięciem parlamentu, są akceptowane przez rząd. Pracami rządu

kieruje szef rządu - premier, nazywany równieŜ prezesem czy przewodniczącym rady

ministrów, w niektórych krajach kanclerzem, a w systemie rządów prezydenckich jest nim

sam prezydent. Uprawnienia i kompetencje premiera w sferze stosunków międzynarodowych

są rozległe. Przysługuje mu prawo zawierania umów międzynarodowych, prowadzenie

rokowań oraz Oświadczenia woli państwa bez specjalnych pełnomocnictw. Jego

oświadczenia wiąŜą państwo. Premier przyjmuje obcych przedstawicieli dyplomatycznych.

29

MINISTER SPRAW ZAGRANICZNYCH Minister spraw zagranicznych reprezentuje

państwo w stosunkach międzynarodowych. MoŜe prowadzić rokowania dwustronne i

wielostronne oraz podpisywać umowy bez okazywania specjalnych pełnomocnictw. Jego

oświadczenia pisemne i ustne są wiąŜące dla państwa. Utrzymuje on stały kontakt z obcymi

przedstawicielstwami dyplomatycznymi, bierze udział w składaniu listów

uwierzytelniających, uczestniczy w przyjmowaniu delegacji rządowych i państwowych,

towarzyszy głowie państwa i premierowi w czasie wizyt oficjalnych składanych za granicą.

Powołuje własnych i przyjmuje obcych charges d'affaires. Nadzoruje pracę całego personelu

dyplomatycznego. Minister spraw zagranicznych korzysta z takich samych przywilejów i

immunitetów jakie przysługują przedstawicielom dyplomatycznym.

30. Misje specjalne i stałe przedstawicielstwa dyplomatyczne.

Stałe przedstawicielstwa dyplomatyczne. Wśród organów zewnętrznych państwa występujących

za granicą w celu reprezentacji i ochrony jego interesów szczególna rola przypada stałym

przedstawicielstwom (misjom) dyplomatycznym, które od kilku wieków są głównym

instrumentem realizacji stosunków dwustronnych

Istota stałych misji dyplomatycznych. Istotą stałych misji dyplomatycznych jest to, Ŝe są to

urzędy jednoosobowe, akredytowane przy głowie państwa pobytu, mają charakter

przedstawicielski, korzystają z przywilejów i immunitetów dyplomatycznych, stale przebywają

w państwie pobytu. Sposoby ustanowienia i zakończenia misji dyplomatycznej, funkcje,

przywileje oraz obowiązki są regulowane przez prawo dyplomatyczne składające się z norm

zwyczajowych i konwencyjnych, a zwłaszcza przez ratyfikowaną przez Polskę Konwencję

wiedeńską o stosunkach dyplomatycznych z roku 1961. Rodzaje misji specjalnych. Państwa celem

załatwienia określonych spraw wysyłają roŜnego rodzaju doraźne delegacje i przedstawicieli. Tego

rodzaju misje czy wizyty określane są jako misje specjalne lub misje ad hoc. Jest to najstarsza

znana forma dyplomacji, znacznie wyprzedzająca ustanowienie stałych misji. Cele misji

specjalnych.

Cele misji mogą być:

 polityczne — prowadzenie rokowań i załatwianie spraw spornych, omawianie stanu i

perspektyw rozwoju stosunków dwustronnych, negocjowanie i podpisywanie deklaracji i

umów międzynarodowych;

 ceremonialne — udział w koronacjach, uroczystościach związanych z objęciem stanowiska

prezydenta, pogrzebach i innych uroczystościach o charakterze urzędowym,

30

 techniczne — mające na celu rozwiązanie lub uzgodnienie róŜnorakich problemów

specjalistycznych. Osobną grupę stanowią misje specjalne wysyłane na konferencje

międzynarodowe. Wysyłanie misji specjalnej jest czasem jedyną formą bezpośrednich

kontaktów między państwami nie mającymi stałych stosunków dyplomatycznych. Daje ono

równieŜ moŜliwość spotkań i kontaktów na najwyŜszym szczeblu.

Wysyłanie misji specjalnej występuje w wyniku uzgodnienia między zainteresowanymi

państwami. Reprezentuje ona państwo wysyłające wobec przyjmującego, przy czym sprawa,

której zatwierdzeniu czy przedstawieniu słuŜyć ma misja, jest zwykle wcześniej znana drugiej

stronie.

Zadania przedstawicielstw handlowych. Obok reprezentacji interesów państwa w dziedzinie

handlu zagranicznego i działania na rzecz rozwijania stosunków gospodarczych zajmują się one

m.in. badaniem sytuacji ekonomicznej kraju pobytu, odnotowują ruch cen i zmiany kursów,

uczestniczą w przygotowaniu umów z zakresu międzynarodowych stosunków ekonomicznych,

udzielają pomocy przedsiębiorstwom handlu zagranicznego w ich działalności oraz dokonują oceny

tej działalności.

Cele stałych przedstawicielstw. Ustanowienie przedstawicielstwa czy organizacji pozwala

państwu na utrzymywanie stałego kontaktu z sekretarzem organizacji, zapewnia szybkie

otrzymywanie dokumentacji i informacji, pozwala utrzymywać stosunki i uzgadniać stanowisko

z innymi państwami członkowskimi takŜe w okresach między posiedzeniami i sesjami organów.

Posiadanie więc przedstawicielstwa jest istotnym czynnikiem pozwalającym na prezentowanie

własnego stanowiska i na ochronę interesów państwa w danej organizacji. Charakter

przedstawicielski urzędów konsularnych. Kwestia, czy konsul jest przedstawicielem państwa,

jest przedmiotem długotrwałego sporu w nauce. Część doktryny zajmuje stanowisko, Ŝe konsul

jest po prostu urzędnikiem państwa wysyłającego o ściśle określonych funkcjach, korzystającym

tylko w ograniczonym stopniu z przywilejów i immunitetów, i w konsekwencji nie jest przedstawicielem.

Zadania urzędów konsularnych. Do zadań urzędów konsularnych naleŜy obecnie nie tylko

ochrona interesów obywateli, lecz takŜe ochrona interesów państwa oraz popieranie

przyjaznych stosunków między państwem wysyłającym a przyjmującym. Widoczne jest to

zwłaszcza w przypadku konsulatów handlowych, funkcjonujących w powiązaniu z

ministerstwem gospodarki. MoŜna więc przyjąć, Ŝe jeśli przedstawiciel dyplomatyczny

reprezentuje ogólne interesy państwa i jego obywateli, to konsul reprezentuje skonkretyzowane

interesy państwa i obywateli we wszystkich dziedzinach, które wymagają jego działania,

opieki i ochrony. Istota misji wojskowych. Pojęcie „misje wojskowe" uŜywane jest w nauce i

31

praktyce międzynarodowej w celu określenia szeregu róŜniących się między sobą przypadków

działania jednostek wojskowych, Ŝołnierzy i oficerów w charakterze organu zewnętrznego

państwa

Rodzaje misji wojskowych. Obok misji wojskowych doraźnych, wysyłanych dla załatwiania

określonej sprawy, złoŜenia wizyty czy rewizyty, po drugiej wojnie światowej upowszechniają

się stałe misje wojskowe w wyniku umów międzynarodowych i przebywające stale na

terytorium innego państwa. Wśród nich da się wyróŜnić dwa rodzaje. Misje wojskowe, mające

uprawnienia do ogólnej reprezentacji państwa, funkcjonujące niejako zamiast przedstawicielstw

dyplomatycznych, oraz misje wojskowe wysyłane na podstawie umów o pomocy i współpracy

wojskowej, których zadania są ograniczone, przynajmniej formalnie, do współpracy i

reprezentacji państwa w sferze militarnej.

31. Przedstawicielstwa przy organizacjach międzynarodowych, delegacje na

konferencje, misje wojskowe, instytuty kultury

32. SłuŜba konsularna

Stosunki konsularne, podobnie jak dyplomatyczne, określane są przez zespół norm prawnych

umownych i zwyczajowych składających się na międzynarodowe prawo konsularne oraz przez

normy prawa wewnętrznego. W przeciwieństwie jednak do prawa dyplomatycznego, w prawie

konsularnym znacznie większą rolę odgrywają dwustronne normy umowne. Postanowienia

dotyczące nawiązania stosunków konsularnych, funkcji czy przywilejów i immunitetów

konsularnych znajdują się zarówno w specjalnych konwencjach konsularnych, jak i

porozumieniach oraz traktatach handlowych, Ŝeglugowych czy nawet politycznych. Ustanowienie

stosunków konsularnych. Następuje ono na podstawie wzajemnego porozumienia. Zgoda na

nawiązanie stosunków dyplomatycznych z reguły obejmuje teŜ zgodę na nawiązanie

stosunków konsularnych. Wykonywanie funkcji konsularnych przez misje dyplomatyczne.

Funkcje konsularne są wykonywane nie tylko za pośrednictwem specjalnych placówek

konsularnych, ale są równieŜ pełnione przez misje dyplomatyczne, które mają zazwyczaj

specjalne wydziały konsularne. Polska posiada 37 wydziałów konsularnych w ambasadach RP.

Przedstawicielstwa konsularne - składają się z: urzędów konsularnych i szefów placówek

konsularnych - konsulów. Ogół szefów placówek konsularnych w określonym mieście

stanowi korpus konsularny. W szerszym znaczeniu korpus konsularny obejmuje wszystkie

osoby zatrudnione w obcych konsulatach (sekretarze, attaché) i ich rodziny, którym państwo

przyjmujące przyznaje określone przywileje.

32

Dziekanem korpusu konsularnego jest najstarszy rangą konsul, który w danym okręgu

najwcześniej otrzymał zgodę do wykonywania swych czynności. Funkcje konsularne -

Zadania słuŜby konsularnej róŜnią się od zadań słuŜby dyplomatycznej. Stąd teŜ róŜnica w ich

sytuacji prawnej. W odróŜnieniu od przedstawicieli dyplomatycznych, będących

reprezentantami politycznymi swoich rządów, są konsulowie funkcjonariuszami swego

państwa, stale przebywającymi w określonym miejscu na terytorium drugiego państwa, za

jego zgodą, w celu wykonywania na jego terytorium w określonym okręgu pewnych funkcji

administracyjnych związanych z ochroną interesów swego państwa i jego obywateli. Nieraz

jednak w praktyce obie gałęzie słuŜby zagranicznej państwa: dyplomatyczna i konsularna

ulegają stopnieniu i są wykonywane przez te same organy lub osoby. Do tego jest jednak

wymagana zgoda państwa przyjmującego. Obecnie ukształtowała się powszechna praktyka,

Ŝe w stolicach państw funkcje konsularne są przewaŜnie wykonywane przez wydziały

konsularne ambasad w miejsce odrębnych placówek konsularnych. Funkcje konsulów

określane są przez odnośne dwustronne konwencje bądź przez ustawodawstwo wewnętrzne

poszczególnych państw. Działa to równieŜ międzynarodowe prawo zwyczajowe oraz

Konwencja Wiedeńska o stosunkach konsularnych z 1963r. Funkcje te obejmują: ochronę

interesów państwa wysyłającego, jego obywateli i interesów osób prawnych w państwie

pobytu, popieranie rozwoju stosunków gospodarczych, kulturalnych i naukowych między

oboma państwami, rozwijanie pomiędzy nimi wszelkimi innymi sposobami przyjaznych

stosunków, zapoznawanie się wszelkimi prawnie dozwolonymi środkami z warunkami i

rozwojem Ŝycia gospodarczego, kulturalnego i naukowego w państwie pobytu, przesyłanie w

tych sprawach sprawozdań swemu rządowi i udzielanie informacji osobom zainteresowanym,

wydawanie paszportów konsularnych własnym obywatelom zamieszkałym za granicą oraz

wiz wjazdowych i tranzytowych cudzoziemcom, udzielanie pomocy i opieki swym

obywatelom, występowanie w charakterze notariusza i urzędnika stanu cywilnego

(uwierzytelnianie podpisów i przekładów, udzielanie ślubów, rejestracja urodzeń własnych

obywateli itp.), ochronę interesów własnych obywateli odnośnie spadków na terytorium

państwa pobytu, ochronę interesów małoletnich i ubezwłasnowolnionych, zwłaszcza gdy

zachodzi konieczność ustanowienia opieki lub kontroli, reprezentowanie w ramach

obowiązującego w państwie pobytu ustawodawstwa przed jego sądami i władzami

administracyjnymi nieobecnych obywateli własnego państwa w celu zabezpieczenia ich praw

i interesów, doręczanie pism sądowych i pozasądowych oraz wykonywanie rekwizycji

sądowej zgodnie z obowiązującymi porozumieniami międzynarodowymi, wykonywanie

prawa kontroli i inspekcji w odniesieniu do statków i samolotów swego państwa oraz ich

33

załóg, udzielanie im pomocy, badanie i wizowanie ich dokumentów pokładowych oraz, przy

zachowaniu uprawnień państwa przyjmującego, przeprowadzanie dochodzeń dotyczących

wypadków, które miały miejsce w czasie podróŜy, a takŜe rozstrzyganie sporów wszelkiego

rodzaju między kapitanem, oficerami i marynarzami, wykonywanie wszelkich innych funkcji

zleconych placówce konsularnej przez państwo wysyłające, wykonywaniu których nie

sprzeciwia się państwo przyjmujące

Przedstawiciele słuŜb konsularnych dzielą się na cztery klasy:

a) konsulów generalnych

b) konsulów mianowanych przez organy centralne

c) wicekonsulów

d) agentów konsularnych (moŜe być powołany przez konsula).

W praktyce słuŜby konsularnej państw rozróŜniać naleŜy: konsulów zawodowych - obywatel

państwa wysyłającego, funkcjonariusz resortu słuŜby zagranicznej oraz konsulów

honorowych - obywatel państwa przyjmującego, zajmujący się działalnością gospodarczą na

jego terenie, utrzymujący stosunki z państwem wysyłającym, które powierza mu pewien

zakres funkcji konsularnych. RóŜnice między konsulem zawodowym i honorowym. Obok

konsulów zawodowych, będących urzędnikami państwa wysyłającego, mianowanymi spośród

jego obywateli, w praktyce międzynarodowej występuje takŜe instytucja konsula

honorowego, powoływanego na podstawie umowy przez państwo wysyłające spośród

mieszkańców - najczęściej obywateli - państwa przyjmującego. Stosunek konsula

zawodowego do państwa wysyłającego ma charakter publicznoprawny, podczas gdy

honorowego - prywatnoprawny. Między obu kategoriami konsulów występują dość istotne

róŜnice. Poza wspomnianą juŜ sprawą obywatelstwa, dotyczą one działalności zarobkowej,

wynagrodzenia oraz zakresów przywilejów i immunitetów. Konsul zawodowy pobiera stałe

wynagrodzenie i nie moŜe się oddawać innemu zajęciu zarobkowemu, natomiast konsul

honorowy, wprawdzie pełni funkcję z upowaŜnienia państwa wysyłającego, nie otrzymuje

jednak stałego uposaŜenia, lecz zazwyczaj przysługuje mu prawo do rekompensaty

poniesionych wydatków z pobieranych opłat konsularnych.

33. Prawo międzynarodowe publiczne, jego specyfika, źródła, rola w stosunkach między.

Prawo międzynarodowe - jego źródła cechy charakterystyczne i znaczenie. Źródła prawa

międzynarodowego - pojęcie to nie jest jednoznaczne. W sensie materialnym źródłem prawa

jest to, co sprawia, Ŝe prawo międzyn. kształtuje się i nabywa moc obowiązującą. Tego

rodzaju przyczyny sprawcze mają charakter pozaprawny.

34

Zaliczane są do nich:

- wola państw (kierunki pozytywistyczne)

- nakazy rozumu (szkoła prawa natury)

- więź społeczna (kierunki socjologiczne)- świadomość i emocje ludzi ( kierunki

psychologiczne).

W znaczeniu formalnym - źródłem prawa międzyn. nazywamy zewnętrzny wyraz procesu,

który doprowadził do powstania normy prawnej. Źródła formalne nazywane są niekiedy

zewnętrznymi lub pozytywnymi. Do źródeł formalnych zaliczamy - umowę międzyn. - jest

źródłem właściwym tylko dla systemu prawa międzyn. zwyczaj - jest źródłem znanym

róŜnym gałęziom prawa. W znaczeniu materialnym źródłem prawa są siły tworzące normy

prawne. Źródła materialne nazywane są `wewnętrznymi', `realnymi' lub głębszymi. Państwa

określając kompetencje sądów międzynarodowych, powołują się na źródła prawa

międzynarodowego jako podstawę wyrokowania, jednak nie pokrywa się całkowicie z

pojęciem podstaw wyrokowania.

Zwyczaj międzynarodowy. Przez długi okres swego historycznego rozwoju prawo

międzynarodowe było głównie prawem zwyczajowym. Obecnie rola zwyczaju uległa

znacznemu zmniejszeniu. Dla wykształcenia się przepisu prawa zwyczajowego konieczne są:

praktyka - istotne znaczenie ma tu działalność państwa, jak i innych organów. W grę moŜe

równieŜ wchodzić działalność organizacji międzyn. Praktyka nie moŜe być jednostronna i

dotyczyć tylko jednego państwa, przekonanie o zgodności tej praktyki z prawem. W statucie

MTS stwierdzono, Ŝe zwyczaj jest dowodem istnienia powszechnej praktyki przyjętej za

prawo. Norma prawa zwyczajowego traci moc obowiązującą: na skutek wykształcenia się

nowej, kolidującej z nią normy zwyczajowej lub umownej na skutek odstąpienia państw od

jej praktykowania, czyli odwyknięcia. Podstawą mocy obowiązującej prawa zwyczajowego

jest zgoda państwa. Dlatego zwyczaj często określany jest jako `milcząca zgoda'. Niektórzy

autorzy kwestionują to i twierdzą, Ŝe państwa związane są takŜe przepisami prawa

zwyczajowego, na które nigdy nie wyraziły zgody lub, Ŝe prawo zwyczajowe rodzi się w

sposób ;Ŝywiołowy' (bez świadomego udziału państw) w poczuciu jego niezbędności na

podłoŜu wspólnych pojęć moralności społecznej.

34. Zwyczaj międzynarodowy jako źródło prawa.

Zwyczaj międzynarodowy. Przez długi okres swego historycznego rozwoju prawo

międzynarodowe było głównie prawem zwyczajowym. Obecnie rola zwyczaju uległa

znacznemu zmniejszeniu. Dla wykształcenia się przepisu prawa zwyczajowego konieczne są:

35

praktyka - istotne znaczenie ma tu działalność państwa, jak i innych organów. W grę moŜe

równieŜ wchodzić działalność organizacji międzyn. Praktyka nie moŜe być jednostronna i

dotyczyć tylko jednego państwa, przekonanie o zgodności tej praktyki z prawem. W statucie

MTS stwierdzono, Ŝe zwyczaj jest dowodem istnienia powszechnej praktyki przyjętej za

prawo. Norma prawa zwyczajowego traci moc obowiązującą: na skutek wykształcenia się

nowej, kolidującej z nią normy zwyczajowej lub umownej na skutek odstąpienia państw od

jej praktykowania, czyli odwyknięcia. Podstawą mocy obowiązującej prawa zwyczajowego

jest zgoda państwa. Dlatego zwyczaj często określany jest jako `milcząca zgoda'. Niektórzy

autorzy kwestionują to i twierdzą, Ŝe państwa związane są takŜe przepisami prawa

zwyczajowego, na które nigdy nie wyraziły zgody lub, Ŝe prawo zwyczajowe rodzi się w

sposób ;Ŝywiołowy' (bez świadomego udziału państw) w poczuciu jego niezbędności na

podłoŜu wspólnych pojęć moralności społecznej.

35. Umowy międzynarodowe.

Umowy międzynarodowe - uzgodnione wyraŜenie na piśmie woli dwóch lub więcej

podmiotów stosunków międzyn., stwarzające m. in. węzeł wzajemnych praw i obowiązków,

ustalające reguły ich postępowania lub oznaczające potwierdzenie, zmianę czy likwidację

określonych norm prawnomiędzyn., albo załatwienie pewnej sprawy (umową jest kaŜde

porozumienie podmiotów s. m. , które ma wywołać określone skutki międzyn.). Umowy

międzynarodowe stanowią podstawowe źródła prawa międzyn. obowiązującego. Umowy

zawierają nie tylko państwa, a forma i nazwa umów jest zróŜnicowana.

Rodzaje: umowy prawotwórcze i umowy-kontrakty (np. sojusznicze, handlowe itp.) - u. w

ścisłym sensie i u. w formie uproszczonej (przy których zawieraniu zaangaŜowane są organy

konstytucyjne państw oraz takie, które pozostają w kompetencji ministrów).

Podział ze względów analitycznych według następujących kryteriów:

 podział wg uczestników: u. dwustronne (bilateralne)- u. wielostronne (multilateralne)

liczba uczestników jest nieograniczona; dzielimy je na otwarte (zawierają klauzulę

dopuszczającą przystąpienie innych państw bez potrzeby uzyskiwania zgody

dotychczasowych kontrahentów) i zamknięte,

 treść umów międzyn.:polityczne, gospodarcze, kulturalne, naukowo-techniczne,

wojskowe, komunikacyjne i inne. ranga umów: państwowe (zawierane przez lub w

imieniu głowy państwa i ratyfikowane), rządowe (zawierane przez ministerstwa, ale

ratyfikowane lub zatwierdzane przez rząd), resortowe (których przedmiot naleŜy do

właściwości jednego ministra).

36

Forma uzgodnienia woli: wspólne teksty umowne (układ, traktat, konwencja, porozumienie,

pakt,, karta, statut, akt, deklaracja, wspólne oświadczenie), noty memorandum. Tryb

zawierania umów. Procedura zawierania umów jest procedurą uzgadniania i formalnego

wyraŜania woli podmiotów stosunków międzyn. Sprowadza się ona do wyboru wspólnych

celów oraz do ustalenia sposobów ich osiągania. System konstytucyjny kaŜdego państwa

określa organy, które mają kompetencje negocjowania i zawierania umów. Z reguły naleŜą

one do rządu, który działa w porozumieniu z głową państwa. WaŜna jest sprawa wyboru

języka negocjacji i umowy, jeśli strony negocjujące mówią róŜnymi językami (najwygodniej

jest wybrać jeden język negocjacji i jeden język umowy). Drugi system polega na

zredagowaniu umowy w dwóch lub więcej językach, przy czym jeden z nich traktowany jest

jako autentyczny. Trzeci system polega na sporządzaniu tekstu w językach wszystkich

uczestników negocjacji, ale uznaniu kilku języków za autentyczne. Współcześnie w

procedurze zawierania umów wyodrębnia się: preambułę - tu wyliczone są strony układające

się lub ich organy państwowe (szefowie państw lub rządy) oraz wymienione są motywy

przyczyn i celów zawarcia umowy. dyspozycje - ujęte są w numerowanych artykułach,

zawarta jest tu treść umowy. Do tekstu umowy załączone są czasem aneksy, które regulują

sprawy szczegółowe. Podpisanie umowy oznacza uznanie jej postanowień za obowiązujące

tylko wtedy, gdy umowa przewiduje, Ŝe od tego momentu wchodzi ona w Ŝycie (wystarczy

tylko zwykła wymiana dokumentów stanowiących umowę). Jeśli natomiast umowa wymaga

ratyfikacji tzn. zatwierdzenia przez odpowiednie organy państwowe, to obowiązywanie

umowy zaczyna się od momentu wymiany lub złoŜenia dokumentów ratyfikacyjnych.

Składanie takich dokumentów odbywa się u depozytariusza umowy. W przypadku umów

otwartych dla państw trzecich zgoda państwa na związanie się umową moŜe takŜe nastąpić

na zasadzie przystąpienia do niej. Najnowsza ewolucja procedury zawierania i ratyfikowania

umów dotyczy głównie umów wielostronnych. Charakteryzuje ją upraszczanie tradycyjnej

procedury umów bilateralnych na uŜytek umów wielostronnych, rejestrowanie umów w

Sekretariacie ONZ zamiast składania wielu dokumentów ratyfikacyjnych, eliminowanie

tradycyjnego sposobu podpisywania i ratyfikacji, róŜnicowanie zobowiązań umownych

poprzez uznawanie zastrzeŜeń oraz systematyczne publikowanie umów międzyn., aby moŜna

było powoływać się na nie w systemie ONZ. Zaznacza się proces przekazywania ciałom

parlamentarnym do ratyfikacji jedynie umów najwaŜniejszych.

Kwestia waŜności, wygaśnięcia i niewaŜności umowy międzynarodowej. NiewaŜność

umowy. Umowa międzynarodowa musi odpowiadać pewnym warunkom zarówno co do

podmioty, jak i przedmiotu umowy. Niedopełnienie tych warunków powoduje, Ŝe umowa

37

jest niewaŜna. W prawie cywilnym rozbudowana została nauka o takich wadach umowy, jak:

błąd - jest przyczyna niewaŜności umowy jeŜeli dotyczy faktu lub sytuacji, która istniała w

czasie zawierania umowy i stanowiła istotną podstawę zgody państwa na związanie się tą

umową. Państwo jednak nie moŜe powoływać się na błąd dla uniewaŜnienia swej zgody,

jeŜeli własnym postępowaniem przyczyniło się do powstania błędu, albo jeśli okoliczności

były takie, Ŝe powinno ono było liczyć się z moŜliwością błędu. zastosowanie przymusu - w

postaci uŜycia siły lub groźby jej uŜycia przy zawieraniu umów międzyn. naleŜy wyróŜnić

zastosowanie przymusu wobec przedstawiciela państwa (przez uŜycie siły lub groźby jej

uŜycia powoduje, Ŝe zgoda na związanie się umową jest pozbawiona wszelkich skutków

prawnych) oraz przymusu wobec państwa ( w klasycznym prawie międzyn. tego rodzaju

przymus w niczym nie wpływał na waŜność umowy, jednak obecnie do konwencji

wiedeńskiej włączono postanowienie, wg którego niewaŜna jest umowa zawarta w wyniku

groźby lub uŜycia siły z pogwałceniem zasad prawa miedzyn., wyraŜonym w Karcie

Narodów Zjednoczonych), podstęp - jeŜeli państwo zawarło umowę na skutek podstępu,

czyli umyślnego wprowadzenia w błąd, moŜe powołać się na podstęp dla uniewaŜnienia swej

zgody na związanie się umową. wykorzystanie przymusowej sytuacji. Państwo nie moŜe w

celu uniewaŜnienia umowy powołać się na fakt, Ŝe jego zgoda na związanie się umową

wyraŜona została z pogwałceniem przepisów jego prawa wewnętrznego dotyczącym

kompetencji zawierania umów (są jednak pewne wyjątki).Wygaśnięcie umowy pociąga za

sobą skutki prawne.

Przyczyny wygaśnięcia umowy: przyczyny przewidziane w umowie - najczęściej jest to

upływ czasu, na jaki umowa została zawarta oraz wypowiedzenie umowy. inne przyczyny:

zgoda stron na uznanie umowy za wygasłą, całkowite wykonanie umowy trwała niemoŜność

wykonania umowy, jeŜeli ta niemoŜność wypływa z trwałego zniknięcia lub zniszczenia

przedmiotu niezbędnego do wypełniania umowy, niezgodność z nowo powstałą imperatywną

normą powszechnego prawa międzyn., pogwałcenie umowy przez jedna z umawiających się

stron. Zasadnicza zmiana okoliczności, jednak nie moŜe ona stanowić przyczyny

wygaśnięcia umowy jeŜeli chodzi o umowę ustanawiającą granicę, albo jeŜeli zasadnicza

zmiana jest wynikiem pogwałcenia przez stronę, która na nią się powołuje, bądź to

obowiązku wypływającego z umowy, bądź teŜ jakiegokolwiek innego międzyn. obowiązku

wobec którejkolwiek z pozostałych stron umowy.

38

36. Narody jako uczestnicy stosunków międzynarodowych.

Narody jako uczestnicy stosunków międzynarodowych - kwestia samostanowienia

narodów. Prawo narodów do samostanowienia. Konsekwencją zaakceptowania w stosunkach

międzynarodowych prawa do samostanowienia jest problem podmiotowości narodu. Prawo do

samostanowienia, proklamowane w XIX w. jako „zasada narodowości" przez P.S.

Manciniego, ogólnikowo tylko zostało wymienione w Karcie NZ. Artykuł l Karty uznaje za

jeden z celów organizacji rozwijanie przyjaznych stosunków między narodami, opartych na

poszanowaniu zasady równouprawnienia i samostanowienia narodów Naród, w drodze

swobodnie wyraŜonej woli, moŜe opowiedzieć się za utworzeniem własnej państwowości,

moŜe teŜ przyłączyć się do istniejącego juŜ podmiotu.

Samookreślenie — wybór własnego statusu wewnętrznego i zewnętrznego — moŜe nastąpić w

drodze pokojowej lub — jak w przypadku wielu kolonii terytoriów zaleŜnych — moŜe być

realizowane w drodze walki narodowowyzwoleńczej. Naród, który w trakcie walki

narodowowyzwoleńczej tworzy zręby swej państwowości, wykształca organy cywilne lub

wojskowe zdolne do reprezentowania go w płaszczyźnie międzynarodowej, staje się podmiotem

prawa międzynarodowego, jest traktowany jako swego rodzaju państwo in statu nascendi.

37. Pojęcie, geneza, klasyfikacja, historia rozwoju organizacji międzynarodowych.

Główną przyczyną formułowania się w nowoczesnym kształcie organizacji md. było

powstanie światowego rynku, jako zacieśnianie i wzajemne uzaleŜnienie gospodarcze państw.

Postęp techniczny a w szczególności rozwój transportu i łączności, sprzyjają rozwojowi tej

formy kontaktów md.. Określenie istoty organizacji md. w formie definicji jest trudne ,

albowiem róŜnią się one od siebie liczbą i rodzajem członków zasięgiem działalności

zarówno w znaczeniu terytorialnym jak i podmiotowym . Nie ma teŜ normy prawa md.

regulującej to zagadnienie , a współczesna nauka nie podała jednoznacznej definicji

organizacji md. Organizacje md. niezaleŜnie od tego czy są postrzegane jako: podmioty

polityczno-prawne (rządowe, pozarządowe)polityczne (transnarodowe) a nawet apolityczne

są waŜnym elementem systemu md. , wielokierunkowo oddziałującym na państwa, ich

politykę zewnętrzną i wewnętrzną. Podstawowe rozróŜnienie organizacji rządowych od

pozarządowych następuje wg kryterium prawnopolitycznego (mają inny charakter i znaczenie

w stosunkach międzynarodowych. )

Organizacje rządowe struktury tworzone przez państwa w celu rozwoju wzajemnej

współpracy”. Do powstania organizacji rządowej jest niezbędne minimum : trzy kraje ,

określona struktura działania , zasady i mechanizmy współpracy oraz najczęściej określane w

39

statucie prawa i obowiązki. Organizacje te działaj a na podstawie umowy wielostronnej ,

obecnie przyjęcie umowy odbywa się najczęściej w wyniku konferencji md.. Ich cecha to

trwałość , istnienie organów stałych, konferencje. Org. ta dąŜy do osiągnięcia celów

określonych w statucie. To róŜni organizacje od „systemu periodycznych konferencji”

Organizacje pozarządowe to zgodnie z rezolucją Rady Społeczno-Gospodarczej nr 288 z

października 1950 „organizacje, których powstanie nie jest następstwem umowy

międzynarodowej” . Ich działalność opiera się na aktach wewnętrznych ( statuty , regulaminy)

dobrowolnie przestrzeganych przez członków . Członkostwo w organizacji pozarządowej ,

jak sugeruje nazwa jest oparte na uczestnictwie podmiotów niepaństwowych , politycznoprawnych

lub fizycznych instytucji, stowarzyszeń osób fizycznych ,Organizacje

międzynarodowe - zrzeszenia państw, innych osób prawnych (często krajowych

stowarzyszeń albo związków), albo fizycznych z róŜnych krajów, powołane do Ŝycia,

realizacji zadań określonych w statusie. Geneza - sięga VIII w p. n. e., w staroŜytnych

Chinach istniały formy stos. Międzynarodowych zbliŜonych swą treścią do organizacji

współczesnych. Jednak dopiero w II poł. XIX w. warunki sprzyjają organizowaniu stosunków

między państwami. Powstaje rynek światowy, następuje zacieśnienie, wzajemne uzaleŜnienie

gospodarcze państw. Postęp techniczny, a w szczególności rozwój transportu i łączności,

sprzyjają rozwojowi tej formy kontaktów międzynarodowych. Powstają pierwsze

stowarzyszenia państw w zakresie Ŝeglugi na wielkich rzekach o międzynarodowym

znaczeniu, oraz prototypy współczesnych organizacji w dziedzinie komunikacji telegraficznej

(1865), przewozów kolejowych (1866) i poczty (1878). Szybki rozwój nauki, techniki, postęp

gospodarczy i społeczny spowodowały zainteresowanie w XX wieku kontaktów

międzynarodowych oraz zrodziły potrzebę rozwoju wielostronnej współpracy państw we

wszystkich niemal sferach Ŝycia społecznego. Nastąpił przyśpieszony rozwój organizacji

międzynarodowych. Na początku tego stulecia istniało zaledwie 30 organizacji rządowych i

około 300 organizacji pozarządowych. W latach 80 funkcjonowało juŜ około 300 organizacji

rządowych i około 3000 organizacji pozarządowych. Obecnie organizacje międzynarodowe

(przede wszystkim rządowe) stały się dogodnym forum współpracy i rywalizacji państw,

miejscem ścierania się róŜnych koncepcji i interesów. Są one równocześnie instrumentem

łagodzenia sprzeczności powstających między jej uczestnikami. Organizacje

międzynarodowe stanowią teŜ uŜyteczny środek, za pomocą którego realizowane są cele

polityki zagranicznej. Organizacje te uwaŜa się za nowoczesną i najbardziej rozwiniętą formę

współpracy międzynarodowej.

40

Podział - kryteria:

a) wg. zasięgu podmiotowego (czyli członkostwa): organizacje powszechne (uniwersalne) -

obejmujące swym zasięgiem wszystkie lub prawie wszystkie kraje świata (ONZ), grupowe -

obejmują tylko niektóre państwa odpowiadające pewnym wymogom(np.: Rada Europy). Tu

równieŜ wyróŜniamy org. Regionalne (członkami państwa z pewnych regionów

geograficznych, np.: LPA, OPA).b) wg. Ich kompetencji

org.

ogólne - rozwijają działalność w róŜnych dziedzinach międzynarodowych (ONZ, OPA)org.

Specjalne / funkcjonalne - ich kompetencje wyŜsze, dotyczą w zasadzie 1 dziedziny

współpracy ( np.: wszystkie wyspecjalizowane organizacje związane z ONZ)c) kryterium

podmiotowe org. Polityczno - wojskowe (NATO, ANZUS) org. Gospodarcze (UE, EFTA)

org. Kultury (UNESCO) org. Komunikacji (ICA)

38. Funkcje, organy i proces podejmowania decyzji w organizacjach międzynarodowych

Funkcje - rozumiane jako typy działania organizacji zmierzającej do realizacji zadań.

Podstawowa funkcja kaŜdej organizacji - ujawnianie zgodności interesów państw

członkowskich oraz osiąganie porozumienia we wspólnych zadaniach i konkretnych

działaniach odpowiadających ujawnionej zgodności interesów państw.

Funkcje dzielimy na:

 funkcje regulacyjne - ustanawianie form i wzorców o charakterze moralnym, politycznym

czy prawnym, mającym odpowiednio kształtować postępowanie uczestników stosunków

międzynarodowych:

 funkcje kontrolne - ustalenie stanu faktycznego oraz kontrolowanie go z treścią norm i

wzorców w celu przystosowania do nich postępowania uczestników stosunków

międzynarodowych;

 funkcje operacyjne - bezpośrednie świadczenie przez organizację róŜnych usług na

podstawie jej własnych decyzji oraz za pomocą zasobów ludzkich i materialnych

znajdujących się w jej dyspozycji.

Organy organizacji międzynarodowych i proces podejmowania decyzji. KaŜda organizacja

posiada stałe organy (utworzone na czas nieokreślony, o stałym statusie prawnym).

Kryteria klasyfikacji organów:

- waŜność - organy główne i pomocnicze

- funkcja organów - organy naczelne, wykonawcze, sekretariat

41

-charakter prawny członków organów - organy międzynarodowe, międzyparlamentarne,

administracyjne.

Organy organizacji (głównie 2, czasami więcej jak np.: ONZ):

Plenarny - przedstawiciele wszystkich państw członkowskich i nazwy: Zgromadzenie

Ogólne (np.: ONZ), Konferencja Ogólna (np.: MOP), Kongres (np.: w Powszechnym

Związku Pocztowym), w organizacjach o mniejszej liczbie członków - Rada, w org.

Finansowych - Walne Zgromadzenie. Zbiera się na sesje zwyczajne periodyczne.

Kompetencje - zajmowanie się całością polityki i działalnością organizacji zarządzający

(wykonawczy) - zbiera się częściej niŜ organy plenarne, a w przypadku organizacji o

większej liczbie członków jego skład jest ograniczony tylko do niektórych państw (Rada

Bezpieczeństwa ONZ). Organy te noszą nazwę: Rada, Komitet, Komisja, Zarząd, Dyrektorzy

Wykonawczy. Kompetencje ich wprawdzie mieszają się w kręgu uprawnień organów

plenarnych, lecz z reguły załatwiają sprawy o bardziej roboczym, konkretnym charakterze.

Na ogół organy zarządzające reprezentowane są przez państwa na niŜszym szczeblu

przedstawicieli. JednakŜe w praktyce odgrywają waŜną role całej działalności organizacji,

np.: Rada Bezpieczeństwa ONZ czy organy wykonawcze w organizacjach

wyspecjalizowanych. Obecnie istnieje kilka organów międzyparlamentarnych: Parlament

Europejski, Wspólnota Europejska, Międzyparlamentarna Konsultatywna Rada Beneluksu,

Zgromadzenie Plenarne Rady nordyckiej, Zgromadzenie Unii Zachodnioeuropejskiej czy teŜ

pozastatusowy organ NATO - Zgromadzenie Atlantyckie. W skład tych organów wchodzą

osoby wybrane przez parlamenty krajowe bądź przez ludność państw członkowskich w

drodze głosowania powszechnego i bezpośredniego. Zadaniem tych organów jest między

innymi analizowanie działalności organizacji, sporządzanie raportów dla organu głównego, a

takŜe czasami funkcje kontrolne, doradcze i opiniodawcze. Proces podejmowania decyzji

Jest skomplikowany i dobywa się w rozmowach oficjalnych i nieoficjalnych (np. w kuluarach

miejsca obrad). Rozpoczyna się od wypracowania projektu przez wnioskodawcę )państwo,

organizacja międzynarodowa) poprzez prace przygotowawcze w organach organizacji -

debatę generalną - głosowanie - nabranie mocy prawnej przez decyzję. WaŜna jest procedura

głosowania. Jest kilka sposobów: -XIX w. - decyzje odejmowano jednomyślnością

wszystkich głosów (państwo = 1 głos, co wypływało z zasady suwerennej równości

wszystkich państw). Taki sposób był długi, efekt końcowy często był zbyt ogólnikowy, więc

zaczęto ją ograniczać. Obecnie m. in. W NATO wymóg jednomyślności dotyczy wszystkich

spraw merytorycznych, np. w EFTA, OECW - wymóg większości. Sposobem

przyśpieszającym proces decyzyjny jest przyjęcie procedury większościowej. WiąŜe się to z

42

powaŜnym ryzykiem dla państw członkowskich, które mogą znaleźć się w sytuacji

przegłosowanej. Dla zmniejszenia ryzyka stosuje się systemy głosowania większościowego w

zaleŜności od wagi spraw i skutków prawnych uchwał. W waŜniejszych sprawach

merytorycznych i proceduralnych wprowadza się zasadę większości kwalifikowanej,

najczęściej w postaci wymogu 2/3 głosów bądź wszystkich członków. Spotkamy równieŜ

wymóg większości bezwzględnej, tj. co najmniej 50% wszystkich głosów + jeden głos oraz

odpowiedniego quorum, tj. wymaganej statusowo liczby członków, aby decyzja była

prawomocna (UE, CECA, ONZ). W sprawach o mniejszym znaczeniu wystarczy zwykła lub

względna większość głosów. System większościowy jest dziś powszechnie stosowany w

organizacjach międzynarodowych. W organach międzyparlamentarnych (w Zgromadzeniu

Doradczym Rady Europy) liczba głosów jest proporcjonalna do liczby ludności w danym

państwie. Przy głosowaniu stosuje się procedurę większościową. W działalności wielu

organizacji międzynarodowych (Zgromadzenie Ogólne ONZ i większości organizacji

wyspecjalizowanych) rozwinęła się praktyka uzgadniania niektórych istotnych uchwał

poprzez konsultacje między państwami (tzw. Consensus). Decyzje w ten sposób uzgodnione,

a nie przegłosowane mechaniczną większością głosów, mają większe szanse realizacji. W

większości organizacji międzynarodowych decyzje dotyczące spraw wewnętrznych oraz

spraw merytorycznych, ale mających charakter zaleceń, nabierają mocy prawnej po ich

podjęciu (np. ONZ). Statuty niektórych organizacji stanowią, Ŝe decyzje ich organów

nabierają mocy prawnej w terminie ustalonym w nich samych (np. UE) albo z chwilą

zaaprobowania ich przez inny organ tej samej organizacji (np. CECA). W nielicznych

organizacjach uchwały nabierają mocy prawnej po ich ratyfikacji lub uznaniu przez

odpowiednie organy państwowe.

39. Geneza i podstawy prawne działania ONZ

Geneza i podstawy prawne działania ONZ.(karta) Podstawą prawną ONZ i jej działalności

jest Karta Narodów Zjednoczonych podpisana w San Francisco w dniu 26 czerwca 1945

roku. Karta jest umową międzynarodową obejmująca 111 artykułów. Została ona

sporządzona w pięciu językach - angielskim, francuskim, rosyjskim, hiszpańskim, chińskim.

Organizacja opiera się na zasadzie suwerennej równości wszystkich członków. To znaczy Ŝe

Ŝadne państwo nie będzie miało większego wpływu na działalność i podejmowane decyzje w

stosunku do innego państwa. Karta rozróŜnia dwie kategorie członków ONZ: pierwotnych i

przyjętych przez kompetentny organ. Członkami pierwotnymi są: -Państwa, które

uczestniczyły w konferencji w San Francisco, podpisały i ratyfikowały Kartę Narodów

43

Zjednoczonych. -Państwa, które podpisały kartę Atlantydzką oraz podpisały i ratyfikowały

Kartę Narodów Zjednoczonych. (Członkami pierwotnymi na początku stanowiło 50 państw,

obecnie ONZ liczy 192/3 członków.). Mechanizmy gwarantujące zabezpieczenie karty: -

Udział w rokowaniach, Misje pokojowe , MoŜliwość nakładania sankcji Zobowiązania

państw do przestrzegania nakłaniania innych państw do przestrzegania praw. Karta nie

zawiera Ŝadnego postanowienia w sprawie wystąpienia z ONZ. Jednak przewiduje

zawieszenie członka w prawach członkowskich oraz wykluczenie z Organizacji, jeśli dane

państwo uporczywie łamie zasady Karty.

40. Struktura ONZ- skład i kompetencje organów głównych

Organy ONZ:

Zgromadzenie Ogólne - uczestnikami są przedstawiciele wszystkich państw członkowskich.

KaŜdy członek nie moŜe mieć więcej jak 5 przedstawicieli. KaŜdemu członkowi przysługuje

jeden głos. Zgromadzenie ogólne odbywa doroczne sesje zwyczaje oraz zgromadzenie

plenarne, komitety i komisje. Uchwały zgromadzenia Ogólnego waŜnych sprawach zapadają

większością 2/3 głosów. Kompetencje Zgromadzenia Ogólnego Mają wpływ na utrzymanie

pokoju, Wybierają członków Rad, Zajmują się sprawami członkowskimi, Zajmują się

systemu powiernictwa, Ustalają budŜet

Rada Bezpieczeństwa - składa się z 15 członków. Wielkie mocarstwa jak Związek

Radziecki, Stany Zjednoczone, Chiny, Wielka Brytania, Francja są stałymi członkami Rady.

Pozostałych dziesięciu członków wybiera zgromadzenie Ogólnego okres dwóch lat. Karta

przyznała Radzie niezwykle szerokie kompetencje w sprawach dotyczących pokoju i

bezpieczeństwa międzynarodowego. Kompetencje rady Bezpieczeństwa obejmują:

Opracowywanie przy pomocy Wojskowego komitetu Sztabowego planów ustanowienia

systemu regulowania zbrojeń w celu przedłoŜenia ich państwom członkowskim.

Rozpatrywanie sporów i sytuacji zagraŜających pokojowi oraz wydawanie zaleceń

dotyczących sposobu załatwienia sporu. Podejmowanie decyzji w sprawie zastosowania

sankcji. Sankcje mogą być: Sankcje nie pociągające za sobą uŜycia siły, które mogą

obejmować zerwanie stosunków gospodarczych, komunikacji kolejowej morskiej, lotniczej.

Sankcje zbrojne, które mogą obejmować demonstracje, blokady i inne operacje sił zbrojnych,

powietrznych, morskich, lądowych członków ONZ.

Rada Gospodarczo - Społeczna - składa się z 54 członków wybieranych przez

Zgromadzenie Ogólne na 3 lata, z tym Ŝe co rok ust ustępuje jedna trzecia (tzw. System

rotacyjny). Rada ta wykonuje swe funkcje poprzez inicjowanie i prowadzenie badań

44

zagadnień gospodarczych i społecznych. Kompetencje Rada Gospodarczo - Społeczna:

Wydaje zalecenia państwom członkowskim i organizacjom międzynarodowym

przygotowanie projektów konwencji. Zwoływanie konferencji międzynarodowych Jej

działalność polega w duŜym stopniu na współdziałaniu w rozwiązywaniu problemów

ekonomicznych i społecznych z innymi organizacjami międzynarodowymi (rządowymi i

pozarządowymi).

Rada Powiernicza - składa się z 5 stałych członków Rady Bezpieczeństwa, państw

zarządzających terytoriami powierniczymi, i takiej liczby państw nie zarządzających

terytoriami powierniczymi, wybieranych przez Zgromadzenie Ogolone na 3 lata.

Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości zajmuje się rozpatrywaniem spraw dotyczących

łamaniem zasad równości na ziemi. Jego zadaniem jest równieŜ osądzenie i skazywanie

zbrodniarzy wojennych. Sekretariat ONZ składa się z Sekretarza Generalnego i personelu.

Sekretarza Generalnego wybiera na 5 lat Zgromadzenie Ogólne na zlecenie Rady

Bezpieczeństwa. Obecnie to stanowisko zajmuje Austriak Kurt Waldheim. Kompetencje

Sekretarza Generalnego: Prawo uczestniczenia w posiedzeniach Zgromadzenia Ogólnego i

wszystkich rad oraz spełnienie funkcji zleceniowych przez te organy Przygotowanie projektu

budŜetu Zarządzanie majątkiem Troska o zbieranie składek członkowskich. Utrzymanie

międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa -Rozwijanie przyjaznych stosunków między

narodami, opartych na poszanowaniu zasad równych praw i samostanowienia narodów -

Rozwiązywanie w drodze współpracy zagadnień międzynarodowych o charakterze

społecznym, gospodarczym, kulturalnym i humanitarnym oraz w zakresie ochrony praw

człowieka -Popieranie postępu społecznego i poprawy warunków Ŝycia.

41.Organizacje wyspecjalizowane ONZ

Organizacje wyspecjalizowane ONZ i ich znaczenie. System Narodów Zjednoczonych tworzą

organizacje wyspecjalizowane skupione wokół ONZ, których zadaniem jest rozwiązywanie

poprzez współpracę międzynarodową problemów społecznych, gospodarczych, kulturalnych

współczesnego świata. Obecnie w ramach systemu ONZ działa 16 organizacji

wyspecjalizowanych: Międzynarodowy Związek Telekomunikacyjny - ITO Międzynarodowa

Organizacja Meteorologiczna - WMO Powszechny Związek Pocztowy - UPU Światowa

Organizacja Własności Intelektualnej - WIPO Międzynarodowa Organizacja Pracy - ILO

Międzynarodowy Bank Odbudowy i Rozwoju - IBRD Międzynarodowy Fundusz Walutowy

- IMF Organizacja ds. WyŜywienia i Rolnictwa - FAO Organizacja NZ ds. Oświaty, Nauki i

Kultury - UNESCO Światowa Organizacja Zdrowia - WHO Organizacja NZ ds.

45

Międzynarodowego Lotnictwa Cywilnego - ICAO Międzynarodowa Kooperacja Finansowa

- IFC Międzynarodowa Organizacja Morska - IMO Międzynarodowe stowarzyszenie

Rozwoju - IDA Międzynarodowy Fundusz Rozwoju Rolnictwa - IFAD Organizacja NZ ds.

Rozwoju Przemysłowego - UNIDO Międzynarodowa Organizacja ds. Energii Atomowej -

IAEA Światowa Organizacja Handlu - WTO Organizacje wyspecjalizowane dysponują duŜą

niezaleŜnością. Posiadają własne struktury organizacyjne, autonomiczne źródła dochodu,

własny budŜet, wyspecjalizowany personel itd. na początku lat dziewięćdziesiątych

organizacje wyspecjalizowane zatrudniały ponad 24 tys. osób i dysponowały łącznym

budŜetem w wys. 2,5 mld USD.

42. Organizacje regionalne i grupowe

Organizacje regionalne o charakterze ogólnym:

Organizacja Państw Amerykańskich - geneza związana z dąŜeniem państw płd. I śr. Am.

Do niezaleŜności. 1889 - Waszyngton - konferencja amerykańska (inicjator - USA). Od tej

pory co 5 lat odbywały się podobne konferencje. 1947 - Bogota - podpisano Kartę

Organizacji Państw Amerykańskich.

Zadanie OPA - rozwiązanie współpracy we wszystkich dziedzinach stosunków

międzynarodowych.

Liga Państw Arabskich - jej pakt podpisało 7 państw 22.03.1945 (przeciwwaga dla ONZ -

państwa arabskie zjednoczyły swe wysiłki dla obrony wspólnych interesów w ramach

regionalnej organizacji). Potem do LPA przystąpiła reszta państw nowo powstałych. Zadanie

- wszystkie sprawy interesujące państwa członkowskie. Pierwsze lata działalności

skoncentrowane na walce o niezaleŜność państw od byłych metropolii, potem na rozwoju

gospodarczym. Działalność LPA mało efektywna.

Organizacja Jedności Afrykańskiej - powstała w wyniku likwidacji kolonializmu w Afryce

w latach 1957 - 63, kiedy to wiele państw odzyskało niepodległość. OJA koordynowała

działalność państw w walce o wyzwolenie terytoriów kolonialnych, teŜ przeciw rasizmowi w

Afryce Płd. Organizacje polityczno - militarne (teŜ Układ Warszawski, Rada Europy)

Organizacja Paktu Północnego Atlantyku (NATO) powstała 04. 04. 1949 r. - umowę

podpisało 12 państw: Francja, Wlk. Brytania, Belgia, Holandia, Luksemburg, Dania, Islandia,

Norwegia, Włochy, Portugalia, Kanada, USA. W 1952 r. - Grecja i Turcja, w 1955 r. - RFN,

w 1990 r. - zjednoczone Niemcy, w 1982 r. - Hiszpania. Francja wycofała się z

zintegrowanego systemu wojskowego, ale nadal jest członkiem org. Jako przymierza

politycznego. Członkowie zobowiązani są do wzajemnej pomocy wojskowej na wypadek

46

napaści zbrojnej na 1 z nich, to zobowiązanie jest zbiorową samoobroną. NATO działa na

terenie państw członkowskich, cały obszar płn. Atlantyku na płn. od zwrotnika Raka. Jedyny

organ statutowy - Rada Atlantycka (Ministralna) - przedstawiciele państw członkowskich, na

szczeblu ministrów, zbiera się co najmniej 2 razy w roku, na szczeblu stałych przedstawicieli

raz w tygodniu, wówczas nazywa się Radą Stałych Przedstawicieli. Organ odpowiada za

realizację celów paktu. Decyzje Rady podejmowane są jednomyślnie i bez głosowania, nie

wiąŜą one jednak rządów państw członkowskich.

Unia Zachodnioeuropejska - powstała w 1955 r. , skład: Belgia, Francja, Holandia,

Luksemburg, Niemcy, Wlk. Brytania, Włochy. Organy - Rada Unii (organ międzyrządowy).

Zgromadzenie (organ parlamentarny), Agencja kontroli Zbrojeń, Stały Komitet Zbrojeń i

Sekretariat. UZE organizowała się do działania militarnego, współpracy politycznej

członków. 01. 11. 1993 r. wchodzi w Ŝycie traktat z Maastricht łącznie z Deklaracją o roli

UZE, co podnosi rangę Unii jako autonomicznej struktury UE realizującej toŜsamość

europejską w dziedzinie bezpieczeństwa i obrony. Pakt Bezpieczeństwa Pacyfiku (ANZUS) -

1952 r. skład: Australia, Nowa Zelandia, USA. CEL - przeprowadzenie wojennych

konsultacji w czasie powstania napiętej sytuacji w basenie O. Spokojnego, zagroŜenia

integralności terytorialnej, niezaleŜności politycznej i bezpieczeństwa członków. Istota

ANZUS - obowiązek wzajemnej pomocy wojskowej razie napaści na jedno z państw oraz na

terytorium wysp będących pod ich jurysdykcją na O. Spokojnym. Organizacje integracji

gospodarczej państw uprzemysłowionych. Geneza - po II wojnie św. wiele krajów europy

zachodniej było w wielkim kryzysie społecznym i gospodarczym. USA by utrzymać tu swoje

wpływy pomagało odbudować europejski potencjał gospodarczy. W 1947 r. uruchomiono

plan Marshalla. By do niego przystąpić państwa musiały opracować i przystąpić do

wspólnego europejskiego programu dobudowy i rozwoju - w 1948 r. powstała

Organizacja Europejskiej Współpracy Gospodarczej. Najpierw OEWG dzieliła pomoc

amerykańską, po zakończeniu planu M działała na rzecz liberalizacji handlu i rozwoju

współpracy finansowej państw zachodnioeuropejskich i USA. 1960 r. - na gruncie OEWG

powstała Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECW). Do 1973 r. prawie

wszystkie państwa zachodnie (25 krajów przystąpiło), ZSRR odmówiono. NajwyŜszy organ

OECW - Rada, działa na 2 poziomach - min. Spraw zagr. I gospodarki oraz stałych

przedstawicieli. Uchwały Rady to zalecenia, obejmują tych, którzy głosowali „za”. Cel -

analiza bieŜącej sytuacji gospodarczej, finansowej krajów członkowskich całego ugrupowania

barier swobodnej wymiany towarów, usług i kapitału

47

Unia Europejska - jej pierwowzorem Europejska Wspólnota Węgla i Stali powstała w 1951

r. W 1957 r. Rzym - 6 państw zachodniej europy podpisało traktat powołujący do Ŝycia EWG

i Europ. Wspól. Energii Atomowej (Euratom). W 1967 r. EWG, EWWiS i Euratom połączyły

się w 1 organizację. Pierwotni członkowie EWG - RFN, Francja, Włochy, Belgia, Holandia i

Luksemburg w 1973 r. doszła Wlk. Brytania, Dania, Irlandia. 1981 r. Grecja, 1985 r.

Hiszpania i Portugalia, 1995 r. Austria, Finlandia, Szwecja. Kraje stowarzyszone z UE -

Malta, Cypr, Turcja, Polska, Słowacja. Organy - Rada Ministrów. Organ pomocniczy -

Komitet Stałych Przedstawicieli. Stały organ zarządzający wykonawczy - komisja

(przygotowuje posiedzenia rady , nadzoruje, realizacje podjętych decyzji) Parl. Europejski i

Trybunału zajmują się oceną polityczną i prawną działań wspólnoty, poszczególnych państw.

Cel UE - sterowanie procesem integracji ekonomicznej, politycznej i społecznej państw

członkowskich. Rezultat integracji politycznej - utworzenie Rady Europejskiej - forum na

którym spotykają się przywódcy państw UE. Europejskie Stowarzyszenie Wolnego Handlu -

1960 r. Skład: Austria, Belgia, Dania, Norwegia, Portugalia, Szwecja, Szwajcaria, Wlk.

Brytania. Cel - likwidacja ograniczeń w wymianie handlowej wewnątrz ugrupowania. Z

„EFTA” odeszły Wlk.Brytania, Dania, Portugalia, pozostałe kraje przystąpiły do UE =

znaczenie EFTA zmalało. Rada Wzajemnej Pomocy Gospodarczej (RWPG) - 1949 r. kraje

socjalistyczne. Cel - integracja rządzonych przez komunistów krajów Europy

Środkowowschodniej z gospodarką ZSRR. Cel nie został osiągnięty. W 1991 r. RWPG

rozwiązano.

43.Organizacje pozarządowe

Organizacje pozarządowe Nie zostały utworzone przez państwo, nie działają ze skutkiem

prawnym w płaszczyźnie prawa międzynarodowego. Członkowie - osoby fizyczne lub

prawne (instytucje i stowarzyszenia o charakterze publicznym lub prywatnym). Ich

międzynarodowy charakter polega na tym, Ŝe zrzeszają członków z róŜnych krajów, stwarzają

ramy współpracy , wykraczają poza granice jednego państwa. Funkcje o. p. są róŜne. W

niektórych stowarzyszeniach przewaŜają działania kształtujące opinie publiczną i opinie kół

rządowych, w innych dąŜące do nawiązania kontaktów między grupami społecznymi i

profesjami. Niektóre z tych organizacji są grupami nacisku w duŜym znaczeniu, inne

wspomagają działalność rządów i inicjują nowe przedsięwzięcia (np. plany współpracy

ekonomicznej i naukowej). Istnieje ok. 3000 o. p. Funkcje organizacji pozarządowych:

Kształtują opinie publiczną Ułatwiają kontakty pomiędzy określonymi grupami społecznymi i

profesjami Niektóre z tych organizacji są potęŜnymi grupami nacisku na rządy

48

poszczególnych państw. Wspieranie działalności rządów oraz organizacji międzynarodowych

w określonych dziedzinach. Stanowią często nieoficjalną stronę stosunków.

44. Przedsiębiorstwa międzynarodowe.

Przedsiębiorstwa międzynarodowe - korporacje transnarodowe są to przedsiębiorstwa

prowadzące działalność gospodarczą mającą zasięg międzynarodowy (działają, co najmniej w

dwóch krajach) i posiadające w związku z tym swoje filie zagraniczne. WyróŜnić moŜna

korporacje transnarodowe (aktywa naleŜą do przedsiębiorstwa macierzystego zlokalizowane

są w kilku krajach) oraz wielonarodowe (aktywa są własnością wielu zagranicznych

przedsiębiorstw) korporacje są pierwszoplanowym podmiotem gospodarki światowej. W obu

przypadkach przedsiębiorstwo krajowe staje się zaleŜne od przedsiębiorstwa

międzynarodowego, a jeŜeli zjawisko takie obejmuje znaczną część gospodarki, to wpływa

ono istotnie na ograniczenie suwerenności gospodarczej całego państwa, prowadząc do

ograniczenia „całowładności" politycznej. Roczne obroty największych korporacji

transnarodowych przekraczają obecnie 100 miliardów dolarów rocznie. W sferze stosunków

międzynarodowych działania takich przedsiębiorstw są regulowane przez trzy siły: właścicieli

i dyrektorów korporacji, rząd państwa macierzystego oraz rząd państwa goszczącego. W

państwach słabo rozwiniętych rząd państwa goszczącego korporację często bywa najsłabszym

elementem tej struktury decyzyjnej. Powoduje to jego zaleŜność polityczną i gospodarczą w

stosunku do korporacji i czasem bardzo aktywnego rządu państwa chroniącego interesy

swego przedsiębiorstwa międzynarodowego. Równocześnie korporacje wywierają ogromny

wpływ na funkcjonowanie całego systemu stosunków międzynarodowych. Dotyczy to przede

wszystkim największych przedsiębiorstw naftowych, elektronicznych i zbrojeniowych.

45. Pojęcie problemów globalnych.

Pełne ujawnienie się problemów globalnych oraz dorobek nauki w dziedzinie badań nad nimi

na trwałe wprowadziły powyŜsze pojęcie do nauk społecznych, a zwłaszcza do ekonomii,

politologii i internacjologii. Niełatwo jednak było je zdefiniować, o czym świadczą

stosunkowo nieliczne próby podjęte w tym zakresie oraz rozbieŜności przy tworzeniu listy

problemów globalnych. M. Mesarovic i E. Pestel, twórcy raportu pt. Ludzkość w punkcie

zwrotnym uwaŜają np., Ŝe najwaŜniejszą ich cechą, z której bierze się takŜe ich nazwa, jest

wszechświatowy charakter. Dane zagadnienie - jak stwierdzają -staje się bowiem problemem

globalnym wówczas, gdy dotyczy w istotny sposób wszystkich lub prawie wszystkich państw.

Jedni naukowcy uwaŜają za największe znaczenie złoŜoności problemów globalnych. Ma ona

49

stanowić podstawową róŜnicę między nimi a innymi kwestiami międzynarodowymi. Inni zwrócili

przede wszystkim uwagę na zagroŜenia dla całej ludzkości lub groźbę regresu w warunkach Ŝycia

i rozwoju sił wytwórczych, jakie mogą wystąpić, jeśli nie zostaną podjęte odpowiednie kroki w

celu ich rozwiązania. Jeszcze inni podkreślają teŜ tkwiącą w ich naturze długofalowość. Są to,

zdaniem tych badaczy, tzw. problemy „długiego trwania". CECHY - Dotychczasowe wyniki

badań wyraźnie sugerują przecieŜ, iŜ chodzi raczej o zespół cech niŜ o jedną konkretną i

decydującą cechę. Traktowane one muszą być przy tym w miarę równorzędnie, gdyŜ wszelka

hierarchizacja nastręczać moŜe sporo trudności. Stanowią je: 1. Ogólnoświatowa skala:

problemy te dotyczą całej ludzkości, mają charakter ponadpaństwowy i ponadregionalny, w

mniejszym lub większym stopniu obiektywnie oddziałują na rozwój wszystkich społeczeństw. 2.

Olbrzymia waga: problemy te mają charakter krytycznych zagroŜeń, toteŜ są szczególnie istotne

z punktu widzenia perspektywy gatunkowej człowieka. Wywołują tak wiele niebezpiecznych

zakłóceń, Ŝe ich nieprzezwycięŜe-nie stawia pod znakiem zapytania przyszłe losy i przetrwanie

ludzkości.. 3 Sposób rozwiązania: aby problemy te przezwycięŜyć, potrzebna jest moŜliwie

ścisła i szeroka współpraca wszystkich zainteresowanych stron, co z reguły jest równoznaczne z

koniecznością zjednoczenia w tym celu wysiłków i działań całej społeczności

międzynarodowej".Dopiero łączne zastosowanie tych trzech wyróŜników pozwala, jego zdaniem,

zidentyfikować najwaŜniejsze problemy globalne współczesności.

Katalog problemów globalnych:

1.groźba zniszczenia ludzkości w wypadku wojny jądrowej - problem wojny i pokoju,

2 ochrona środowiska naturalnego człowieka - problem ekologiczny,

3 szybki przyrost ludności w skali globu ziemskiego - problem demograficzny,

4 problem wyŜywienia - zwalczania głodu,

5 zagroŜenia narkomanią, AIDS i innymi groźnymi masowymi chorobami np. rak.

6 narastanie rozpiętości pomiędzy krajami szybko rozwijającymi się ekonomicznie a krajami

słabo rozwiniętymi,

7 nasilanie się zjawiska wyczerpywania się zasobów surowcowych,

8 terroryzm międzynarodowy i wewnętrzny, zagroŜenie bezpieczeństwa obywateli. Niektórzy

przytaczają długie wykazy zagroŜeń ludzkości jak np.: bezrobocie w wieli krajach, inflacja,

kryzys energetyczny, nadmierny rozrost i upadek wielkich miast, wyścig zbrojeń, korupcja

polityczna. Jednocześnie występuje szybki postęp technologiczny i naukowy, które dodatnio

wpływają na Ŝycie ludzi, chociaŜ niejednakowym stopniu w róŜnych krajach. PoniewaŜ

zagroŜenia, problemy globalne występują w skali świata, ludzkości, to równieŜ trzeba działać

globalnie, w skali międzynarodowej trzeba im przeciwdziałać i je rozwiązywać.

50

Projekty rozwiązywania problemów globalnych - trzy nurty myślowe w rozwiązywaniu

problemów globalnych:

1. podejście liberalne - nie naleŜy w nie ingerować. Powstaną naturalne mechanizmy

rozwojowe- najlepsze są powstające w naturalny sposób;

2. powołać rząd światowy- powołanie instytucji posiadające władcze działania do likwidacji

problemów globalnych;

3. problemy są globalne, ale nierówno rozłoŜone w swym nasileniu w świecie. Mają globalny

charakter, ale trzeba je rozwiązywać regionalnie.

46. Globalizacja i jej wpływ na stosunki międzynarodowe.

Globalizacja gospodarki, tworzenie gospodarki światowej, w której istnieje swobodna

moŜliwość przepływu dóbr, usług oraz czynników wytwórczych. Gospodarcza zaleŜność

między krajami widoczna była juŜ w czasie krachu giełdowego w 1929 na Wall Street.

Obecnie struktura ekonomiczna świata jest jeszcze bardziej skomplikowana, a wielość i siła

więzi stanowi o konieczności wspólnego rozwiązywania problemów.

Od lat 90., w związku z likwidacją odrębnego systemu państw socjalistycznego i

reformami gospodarczymi w Chinach moŜna mówić o upowszechnianiu się wspólnego

modelu gospodarczego, co przyspiesza proces globalizacji. Jego podstawowymi czynnikami

są: światowy system walutowy, rozwój struktur integracji gospodarczej, rozrost

transnarodowych korporacji, międzynarodowych firm, tworzenie i umacnianie organizacji

współtworzących ład gospodarczy w skali światowej

Globalizacja gospodarki moŜe z jednej strony dawać szanse związane z większą

otwartością gospodarek, wyrównywaniem róŜnic rozwojowych, poczuciem wspólnoty

interesów, z drugiej zaś czyni narodowe gospodarki wraŜliwymi na kaŜde załamanie na

rynkach światowych, jak krach finansowy, recesja, kryzysy strukturalne, wzrost bezrobocia

itp. Procesy globalizacji są źródłem polaryzacji społeczności międzynarodowej. Wytwarzana

przez globalizację linia podziału róŜni się od tych, które jeszcze do niedawna wyznaczały

strukturę rzeczywistości międzynarodowej. Jest to linia podziału na coraz bardziej bogatych i

coraz większy odsetek coraz biedniejszych. Ta linia przebiega nie tylko pomiędzy krajami i

regionami, ale takŜe wewnątrz społeczeństw w poszczególnych krajach. Procesy globalizacji

są takŜe źródłem potrzeby poszukiwań odniesień i struktur znajdujących się pomiędzy

podmiotami klasy narodu, społeczeństwa czy państwa a tym, co globalne. To, co globalne jest

zbyt abstrakcyjne, odległe i obce, dlatego ludzkie społeczności potrzebują oparcia w

mniejszych, bardziej „swoich” układach odniesienia. Chodzi przede wszystkim o

51

ugrupowania regionalne i subregionalne, w ramach których kraje czują się bardziej „u siebie”.

Lokalne struktury tworzą się zarówno według kryteriów politycznych i ekonomicznych, jak i

religijnych, kulturowych, cywilizacyjnych czy historycznych. W konfrontacji z obcą i

postrzeganą jako zagroŜenie dla własnej toŜsamości wzrasta potrzeba i cena ta-kich struktur,

które chronią toŜsamość i róŜnorodność

Globalizacja rozumiana jako centralizacja (czy koncentracja) władzy międzynarodowej moŜe

nawet zmniejszać poziom demokracji czy demokratyczności Ŝycia międzynarodowego.

Zmniejsza się mianowicie udział większości państw w decydowaniu o najwaŜniejszych

kwestiach międzynarodowych, takŜe o sprawach mających Ŝywotne znaczenie dla tych

państw. NiemoŜliwym byłoby postrzeganie globalizacji w oderwaniu od kwestii społecznych.

Negatywny wpływ tego procesu na sprawy społeczne, w szczególności na pogłębianie się

róŜnic pomiędzy biednymi a bogatymi, jest przyczyną licznych wystąpień przeciwników

globalizacji. Na róŜnych forach międzynarodowych wielokrotnie podkreślano, iŜ nie naleŜy

postrzegać globalizacji tylko w kontekście wolnego handlu, ale równieŜ dostrzegać społeczne

implikacje tego procesu. Zaczęto mówić o globalizacji „z ludzką twarzą”. Globalizacja z

ludzką twarzą powinna się charakteryzować silnym kierowaniem na szczeblu globalnym,

regionalnym, narodowym i lokalnym. Sprzyjałoby ono zachowaniu korzyści z globalizacji

troszcząc się jednocześnie o człowieka i środowisko naturalnie. Taka globalizacja powinna

się rozwijać wokół wspólnych wartości, ta-kich jak poszanowanie Ŝycia, wolność,

sprawiedliwość, równość i tolerancja, wyznaczanych przez Kartę Narodów Zjednoczonych i

Powszechną Deklarację Praw Człowieka.

47. Pojęcie międzynarodowego ładu politycznego.

Ład polityczny oznacza równowagę pewnych relacji w skali globalnej oraz zbilansowanie się

i zbieŜność stanowisk państw tudzieŜ stan zorganizowania współŜycia międzynarodowego.

(Kukułka). Jest to nieco odmienne pojęcie od porządku międzynarodowego, który ustalany

jest przez prawo międzynarodowe oraz system międzynarodowy.

Ład wesfalski, wiedeński, wersalski i jałtańsko - poczdamski - cechy i efektywność. 1648 r.

- pokój westfalski kończy wojnę trzydziestoletnią, zapoczątkował nowy ład na zasadzie

równowagi politycznej, potwierdzanej we wszystkich traktatach az do Wielkiej Rewolucji

Francuskiej. Kolejny ład ustalono na Kongresie wiedeńskim. Nad utrzymaniem porządku

międzynarodowego czuwało Święte Przymierze (swoisty dyrektoriat mocarstw) Cechą

charakterystyczną ładu doby ponapoleońskiej było przeplatanie się stabilności i turbulencji.

Współpracę międzynarodową zakłócały sprzeczności, kryzysy i konflikty zbrojne, ale

52

gwarantował on 100 lat względnej stabilności. Po I wojnie mocarstwa na konferencji

wersalskiej skonstruowały zasady nowego ładu, nową strukturę terytorialną Europy i

stworzono system bezpieczeństwa zbiorowego, ograniczający prawo uciekania się do wojny i

zobowiązujący do pokojowego regulowania sporów międzynarodowego oraz stosowania

sankcji wobec państwa dopuszczającego się agresji. Nieskuteczność systemu opartego na

załoŜeniu utrzymania „pokoju przez prawo” było jedną z przyczyn zburzenia ładu

wersalskiego. Po II wojnie światowej ustanowiono nowy porządek ukształtowany na dwóch

płaszczyznach: - formalnej w ramach ONZ, tworzącej system bezpieczeństwa zbiorowego. Za

jej sprawne i skuteczne funkcjonowanie obarczono odpowiedzialnością wielkie mocarstwa,

mogące korzystać z prawa veta. W załoŜeniu twórców porządku państwa te posiadały

niezbędne atrybuty władzy, siły oraz autorytetu, pozwalające podjąć się roli gwaranta i

straŜnika ładu międzynarodowego. -druga płaszczyzna porządku to ta polityczna, stworzona

w ramach systemu jałtańsko - poczdamskiego, opierała się na względnej równowadze sił

dwóch potęg międzynarodowych i podziale sfer wpływów. System ten wzmocniono

prawnotraktatowymi rozwiązaniami regulującymi zasady postępowania i zmniejszającymi

ryzyko uŜycia siły zbrojnej, a zwłaszcza zastosowania broni nuklearnej. Cechą powojennego

ładu była koncentracja siły wokół dwóch ośrodków (USA i ZSRR). Względna równowaga sił

opierała się na rywalizacji strategiczno - militarnej i polityce odstraszania. Był to ryzykowny

i kosztowny system kontroli. W tej strategii brali udział teŜ sojusznicy obu państw. Obie

strony(Wschód - Zachód) pomimo ostrych spięć i kryzysów nie dopuściły do bezpośredniego

starcia zbrojnego. Wielopłaszczyznowa rywalizacja (ideologiczna, ekonomiczna, polityczna,

militarna) przeszła do historii jako zimna wojna. Koniec zimnej wojny to najpierw kryzys

komunizmu i rozpad struktur systemu realnego socjalizmu na zasadzie reakcji łańcuchowej

(„jesień ludów”, zjednoczenie Niemiec, koniec działalności RWPG, Układu Warszawskiego,

upadek ZSRR). Lata 1990-1991.

Budowa współczesnego ładu pokojowego - zasady.

1. Upadek bloku wschodniego. USA nie rywalizuje z ZSRR. Celem polityki

międzynarodowej stało się tworzenie takich warunków, Ŝeby ZSRR zyskało rolę

pełnoprawnego, wiarygodnego i odpowiedzialnego partnera Zachodu. Integracja Związku

Radzieckiego ze społecznością międzynarodową , zbliŜenie państw Europy Zachodniej i

Wschodniej- na warunkach zachodu w oparciu o wolność, prawo do samostanowienia,

swoboda gospodarcza. Na budowę nowego ładu wpłynęły równieŜ aspekty militarne - akcja

zbiorowa w Zatoce Perskiej. Po raz pierwszy za przyzwoleniem społeczności

międzynarodowej uruchomiony został mechanizm stosowania środków przymusu wobec

53

agresora zgodnie z wymogami powszechnego systemu bezpieczeństwa. USA poniosły

główny cięŜar akcji, wykazały stanowczość i determinacje oraz zademonstrowały cechy

lidera. Upadek ZSRR i powstała luka w starym systemie międzynarod. śadne mocarstwo

dotąd jej nie wypełniło . Zamiast bipolarnego wytworzył się system unipolarnym, z jednym

dominującym supermocarstwem. USA zadeklarowały, ze nie chcą być „światowym

policjantem” i gotowe są do rozwoju „Pax Universalis”, zakładającą współpracę, a nie

rywalizację. Są jednak jedynym mocarstwem mającym taki wpływ ekonomiczny, wojskowy,

polityczny, komunikacyjny. USA będzie prawdopodobnie w przyszłości sprawować rolę

„neutralnego przywódcy”. Sojusznicy USA w zaleŜności od koniunktury międzynarodowej ,

interesów oraz potrzeb będą się dzielić odpowiedzialnością za stan światowej gospodarki i

stosunków międzynarodowych. Jest oto zadanie obciąŜające przede wszystkim państwa

członkowskie NATO oraz potęgi regionalne: Egipt, Turcję, Japonię, Koreę Południową.

Zadaniem sojuszników jest stabilizowanie sytuacji międzynarodowej w poszczególnych

regionach i wspieranie Stanów Zjednoczonych zarówno w misjach pokojowych jak i akcjach

militarnych. W związku z taką pozycją USA, przedmiotem ich większego zainteresowania są

zmiany zachodzące w regionach świata daleko od USA, ale mających duŜe znaczenie

strategiczne. USA redukuje swój potencjał nuklearny, umacnia konwencjonalne siły zbrojne,

ze względu na moŜliwość wykorzystania ich w akcjach ograniczonych i prewencyjnych w

regionach kluczowych, ale niezdolnych do samodzielnej samoobrony. USA umacnia status

jedynego supermocarstwa , dysponującego największymi moŜliwościami prowadzenia

polityki odstraszania.

Potencjalne modele współczesnego ładu pokojowego. -Nowa Pentarchia. Zakłada, ze

najbardziej doskonały jest system, nad którego stabilizacją czuwa 5 ośrodków. Są one zdolne

do utrzymania równowagi politycznej i militarnej, nie dopuszczając do wyeliminowania ze

sceny międzynarodowej innych państw, traktowanych jako faktycznych lub potencjalnych

sprzymierzeńców. Ten model mogłoby tworzyć: USA, Japonia, Chiny, unia Europejska i

Rosja, -Pax Consortis. Zakłada, Ŝe po upadku ZSRR osłabnie pozycja USA (drugi biegun

układu rywalizacyjnego)USA powraca do polityki izolacjonizmu i staje się jednym z wielu

członów systemu złoŜonego z równorzędnych partnerów o porównywalnej sile i roli w

stosunkach międzynarodowych. Wszyscy w jednakowym stopniu ponosiliby

odpowiedzialność za pokój i bezpieczeństwo międzynarodowe. -Pax Nipponica. ZałoŜenie, ze

pręŜnie rozwija się Japonia, staje się potęga gospodarczą osiągnie pozycję supermocarstwa i

przejmie rolę hegemona (nie dysponuje jednak w tej chwili potencjałem nuklearnym). -

Bigemonia - zdynamizowana współpraca USA i Japonii. USA - potęga militarna,

54

ekonomiczna i polityczna oraz Japonia, jako potęga gospodarcza. Sojusz XX wieku - w

kwietniu 1996 r. podpisano w Tokio Wspólną deklarację Japonii i USA w sprawie

bezpieczeństwa.

48. Pojęcie pokoju i bezpieczeństwa międzynarodowego - koncepcje bezpieczeństwa.

Pokój

J.Kondziela- werbalne porozumienie między państwami, narodami, politykami w zakresie

wartości, których jasne sprecyzowanie stwarza znaczne róŜnice zdań, a takŜe dlatego, Ŝe w

świadomości ludzi funkcjonuje przekonanie, iŜ pokój jest tą wartością, której generalnie nie

moŜna kwestionować ani podwaŜać sensu i znaczenia jej zasadniczych parametrów.

Definicje negatywne- pokój to stan braku wojny lub zorganizowanej przemocy kolektywnej.

Przedstawiają świat jako wartość nie podlegającą prawom ruchu i transformacji, a to moŜe

doprowadzić do takiego rozumienia pokoju, w którym moŜliwe jest sankcjonowanie

niesprawiedliwych struktur społecznych. Przeciwstawiając pokój wojnie moŜna

sankcjonować stany polityczne i społeczne odbierane przez narody i jednostki jako

niesprawiedliwe, złe, których jedyną ostoją jest argument siły, a nie siła argumentów.

Definicje pozytywne- pokój to stan, w którym nie tylko wojny nie występują, ale mają

miejsce procesy i zdarzenia, które czynią Ga konstruktywnym i dynamicznym modelem

pojmowania celów i dąŜeń państw i całej społeczności międzynarodowej. Pokój jest

kreacyjną, dynamiczną treścią stosunków międzynarodowych , w której dominują takie

wartości jak poszanowanie odmiennych racji i interesów, ogólnie uznawanych norm i zasad

współŜycia międzynarodowego, prawo międzynarodowe, ale tez ścierają się róŜne relacje i i

nteresy. Jego istote stanowi współpraca międzynarodowa, konsensus, kompromis, to co

sprzyja rozwojowi państwa w jego jednostkowym wymiarze, jak i całym grupom czy

społeczności międzynarodowej.

Według definicji ONZ z 1985 bezpieczeństwo międzynarodowe to suma i rezultat

bezpieczeństwa kaŜdego oddzielnie i wszystkich państw członkowskich razem wziętych.

Koncepcja ta zbudowana jest na idei współdziałania państw współtworzących system. Jego

istotą i główną przesłanką jest zasada zbiorowej samoobrony. Oznacza ona, Ŝe napad na

któregokolwiek z uczestników systemu uwaŜany jest za napad na wszystkich pozostałych i

zobowiązuje do przyjścia z pomocą ofierze napaści. Koncepcja wspólnego bezpieczeństwa

jest nową konstrukcją powstałą jako refleks małej aktywności ONZ. Zakłada partnerstwo i

przymus współdziałania w rozwiązywaniu sporów międzynarodowych. Wspólne

bezpieczeństwo tworzy strukturę umoŜliwiającą zmniejszenie napięć i redukcję czynników

55

konfliktogennych oraz groźbę wojny. Przesłanką nowej formuły bezpieczeństwa stało się

zagroŜenie związane z niebezpieczeństwem wojny nuklearnej i kruchością podstaw pokoju

budowanego na modelu odstraszania nuklearnego. Odmianą systemu bezpieczeństwa

międzynarodowego jest bezpieczeństwo regionalne. Karta Narodów Zjednoczonych

dopuszcza moŜliwość tworzenia regionalnych systemów bezpieczeństwa.

Modele bezpieczeństwa międzynarodowego:

- subordynacyjny-dominacja jednego państwa, zdolnego do zapewnienia bezpieczeństwa i

wolności od zagroŜeń zewnętrznych państwom znajdującym się w jego zasiegu.

Mocarstwowość i determinacja to podstawowe cechy, obecnie taka konstrukcja jest

niemoŜliwa.

- koordynacyjny- kooperacja, zakłada wzajemne równowaŜenie się potencjałów militarnych

oraz sprzecznych sił i interesów. Odchodzi się od strategii konfrontacyjnych państw w

kierunku militarnej powściągliwości i jawności.

- równowagi sił- zakłada utrzymanie bezpieczeństwa poprzez zrównowaŜenie potęg sił

między państwami lub ugrupowaniami państw w celu wzajemnej neutralizacji. Do połowy

XX wieku model ten charakteryzował się zmiennością sojuszy i koalicji zmierzających do

przywrócenia określonego układu sił.

- odstraszania - polega na utrzymywaniu bezpieczeństwa poprzez odstraszanie potencjalnego

przeciwnika od ewentualnego uŜycia siły. Niezbywalnym elementem jest groźba uŜycia

gwałtu przeciwko gwałtowi. Model ten budowany jest na załoŜeniu ewentualnego uŜycia

broni jądrowej. Nuklearne odstraszanie to element bezpieczeństwa światowego do rozpadu

dwubiegunowego modelu stosunków międzynarodowych.

49. Sprzeczności interesów, napięcia, sytuacje i spory zagraŜające pokojowi, kryzysy

międzynarodowe

Sprzeczność interesów w stosunkach międzynarodowych i ich skutki. Funkcjonowanie

współczesnej społeczności międzynarodowej cechują róŜnice interesów, sprzeczności, spory i

konflikty. W doktrynie publicznego prawa międzynarodowego definiuje się na ogół spór jako

wyraz sprzeczności interesów między państwami. MoŜe to dotyczyć tzw. Ŝywotnych

interesów państwa i zagraŜać utrzymaniu międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa. Są

równieŜ spory, które wpływają niekorzystnie na stosunki międzynarodowe, lecz nie stanowią

zagroŜenia dla bezpieczeństwa międzynarodowego. Ze względu na podłoŜe i charakter

rozróŜnia się spory polityczne i prawne. Zakwalifikowanie sporu jako politycznego

umoŜliwiają takie kryteria jak interesy polityczne, racja stanu, Ŝywotne interesy narodowe itp.

56

Sporem prawnym jest spór, którego ocena opiera się na określonej normie prawa

międzynarodowego. Statut Stałego Trybunału Sprawiedliwości Międzynarodowej (STSM) z

1920 r. do sporów prawnych zaliczał:- Spory wynikające z wykładni umowy;- KaŜdą kwestię

prawa międzynarodowego;- Ustalenie faktu stanowiącego pogwałcenie prawa

międzynarodowego;- Rodzaj i zakres odszkodowania naleŜnego za zerwanie zobowiązań

międzynarodowych. Podstawą sporu jest sprzeczność interesów. Oznacza to taki stan

stosunków między partnerami na arenie międzynarodowej, który dowodzi braku moŜliwości

pogodzenia interesów obu stron. Dodatkowym czynnikiem stymulującym powstawanie sporu

jest określony czyn państw, tzn. działanie, zaniechanie lub znoszenie, który nadaje

sprzeczności interesów charakter polityczny, prawny lub ekonomiczny. Strony sporu

manifestują swoją wolę, wysuwając własne Ŝądania, pretensje i roszczenia lub kwestionując

inne, a takŜe w pewnych sytuacjach wyraŜają sprzeciw.

Napięcia, sytuacje i spory zagraŜające pokojowi. Pojęcie sytuacji, oznaczające napięcie w

stosunkach międzynarodowych i taki stan rzeczy, który moŜe doprowadzić do sporu i

najczęściej go poprzedza. Określeniu sytuacja towarzyszy nader często pojęcie napięcia,

oznaczające antagonizm nie mający jeszcze określonego i precyzyjnie zdefiniowanego

przedmiotu ograniczony co do stosowanych środków działania. Stan napięcia w

zdecydowanym stopniu utrudnia uregulowanie sporów międzynarodowych. Wynikiem

napięcia mogą być kryzysy międzynarodowe, wyraŜające stan trudności w stosunkach

wzajemnych między państwami, obejmujący przeciwstawność roszczeń, rywalizację,

konflikt, a w skrajnej postaci wojnę. Pojęcie konflikt etymologicznie moŜna je wywieść z

języka łac. (conflictus- zderzenie).

Kryzysy międzynarodowe. Spór międzynarodowy ma miejsce wtedy, gdy przynajmniej dwa

państwa wyraźnie wysuwają wzajemne roszczenia. W Karcie Narodów Zjednoczonych

dokonano podziału sporów na zagraŜające pokojowi i bezpieczeństwu, określane jako

"kwalifikowane" oraz pozostałe- "zwykłe". Kompetencje do stwierdzenia zaistnienia sporu

mają: Rada Bezpieczeństwa i Zgromadzenia Ogólnego ONZ oraz MTS. Konflikt

międzynarodowy na ogół poprzedza narastająca sprzeczność interesów i antagonizm. Do

konfliktu dochodzi wtedy, gdy podejmowane są działania polityczne, ekonomiczne i

militarne, w celu narzucenia drugiej stronie swoich racji. Ta z kolei odrzuca je. WyróŜnia się

konflikty werbalne (np. protest, sprzeciw, ostrzeŜenie, groźba) i akcje konfliktowe (np.

zerwanie stosunków dyplomatycznych, konfiskata, demonstracja siły lub jej uŜycie).

Konflikty moŜna podzielić na międzynarodowe i nie mające charakteru międzynarodowego.

Pierwsze z nich oznaczają rozciągnięcie w przestrzeni i czasie walkę dwóch lub więcej

57

podmiotów prawa międzynarodowego. Konfliktami nie mającymi charakteru

międzynarodowego określa się sytuację, w których tylko jedna strona konfliktu ma pełną

zdolność prawnomiędzynarodową. Znaczna liczba sporów jest rezultatem podziału na

państwa gospodarczo rozwinięte i zacofane. Pokrywa się on w duŜej mierze z podziałem na

bogatą Północ i biedne Południe oraz z podziałem na białą i kolorową część świata. Wzrost

sporów międzynarodowych warunkuje powiększająca się liczba państw suwerennych

powstałych w wyniku rozpadu systemu kolonialnego, obarczonych wielkim bagaŜem

powaŜnych, nierozwiązanych problemów. Źródłem sporów są partykularne interesy

poszczególnych państw, związków ekonomicznych oraz ugrupowań politycznych i

militarnych. Spory powstają w warunkach pokojowych, nawet przy utrzymaniu przyjaznych

stosunków. Konflikty mogą teŜ wynikać z róŜnej interpretacji postanowień zawartych umów

międzynarodowych. Przedmiotem sporu bywają terytoria oraz granice państw na lądzie lub

morzu. Mogą być pogłębione przez oddziaływanie czynnika narodowego lub etnicznego.

50. Dyplomatyczne sposoby załatwiania sporów.

RóŜnice i sprzeczności są przeszkodą w s.m., powodują napięcia i konflikty.

Spór - to brak zgody w przedmiocie kwestii prawnej lub stanu faktycznego z

przeciwstawieniem prawnych stanowisk lub interesów stron.

WyróŜniamy:

a) spory zwykłe (nie groŜą uŜyciem siły)

b) spory kwalifikowane (jest tu groźba uŜycia siły. Ten spór powinien być rozpatrywany

przez Radę Bezpieczeństwa)

Kryzys - jest to takie stadium sporu, gdzie strony demonstrują moŜliwość uŜycia siły. UŜycie

siły to ostatni etap sprzeczności.

WyróŜniamy 3 środki pokojowego rozwiązywania sporów. Są to:

1 - śr. dyplomatyczne

a) rokowania

b) dobre usługi ( polegają na udziale państwa , wybitnego polityka, organizacji m.nar.

które nie uczestniczą w sporze a jedynie doprowadzają do stołu obrad i na tym

kończą swoją działalność. W rezolucjach ONZ jest zachęta do podejmowania

dobrych usług, zaś Karta Narodów Zjednoczonych zasadniczo o tym nie mówi).

c) mediacje (mediacje moŜe prowadzić państwo, organizacja m.n., lub wybitny

polityk. Mediator doprowadza do obrad ale takŜe w nich uczestniczy, czyli idzie

dalej niŜ w dobrych usługach. Tu duŜą rolę odgrywają dyplomaci i mediatorzy.

58

Gdy zaś nie są oni w stanie rozwiązać problemu, powołuje się Komisję Badań lub

Komisję Śledczą. Komisje te nie rozstrzygają ale wydają opinię, piszą raporty

rozstrzygającą spór co do faktu.

2 - śr. eksperckie, koncyliacyjne ( są to teŜ środki pokojowego rozwiązywania sporów o

cechach eksperckich i pojednawczych. Koncyliacja załatwia spory przy pomocy powołanych

przez strony specjalnych lub ad hok organów. Komisja Koncyliacyjna ustala stan faktyczny

sporu i przedstawia właściwe propozycje jego rozwiązania ( krok do przodu od komisji

śledczych ). Propozycja rozwiązania nie musi opierać się na prawie m.n.. Komisja moŜe

zaproponować rozwiązanie oparte na zasadzie słuszności. Proponowane rozwiązania nie mają

charakteru wiąŜącego ).

3 - śr. sądowe ( Definitywnie kończą spór. Są one stosunkowo młode, pojawiły się na

początku XX w.. W 1908 r. 5 państw Ameryki Środkowej powołało Środkowoamerykański

Trybunał Sprawiedliwości. Trybunał działał do 1918 r. i rozpatrzył 10 spraw (duŜo).Był to

sąd regionalny i dał on początek sądownictwu m.narodowemu. Jednak pierwszym sądem o

charakterze międzynarodowym był Stały Trybunał Sprawiedliwości Międzynarodowej przy

Lidze Narodów. Zadaniem sądownictwa jest orzekanie, wydawanie opinii doradczych i

uściślanie norm prawa m.n.. Sądy działają w oparciu o prawo.

Innym sposobem definitywnie kończącym spór jest arbitraŜ.

ArbitraŜ - to sposób pokojowego rozwiązania sporu, mający charakter sądownictwa

rozjemczego ( polubownego ). Jest to bardzo stary sposób rozstrzygania. Sposób tez zaniknął

w okresie absolutyzmu, ale zaczął się odradzać pod koniec XVIII w.. Poddanie się

arbitraŜowi jest dobrowolne. Sprawy są tu załatwiane przez sędziów, których wybierają sobie

państwa same. Skład komisji sądowej jest nieparzysty ( 1,3,5,7 osób ). Państwa same teŜ

określają procedurę sądową i określają przedmiot sporu. Orzeczenia arbitra są prawomocne i

trzeba się im poddać.

WyróŜniamy 2 sposoby wyboru arbitraŜu:

a) Tradycyjny system europejski - polega na przekazaniu sporu do rozwiązania

szefowi państwa trzeciego. Zaletą jest tu niezaleŜność i autorytet arbitra a wadą

brak fachowości tego systemu.

b) Tradycyjny system amerykański - Rozstrzygnięcie sporu przekazuje się tu komisji

mieszanej. Działają tu wybitni prawnicy i znawcy prawa. Zaletą jest fachowość,

zaś wadą to, Ŝe superarbiter zawsze staje po stronie swojego państwa.

59

Strony mogą określić w arbitraŜu normy, w obrębie których spór będzie rozpatrywany (np.

konkretne traktaty ). Stały Trybunał ArbitraŜowy działa na zasadzie listy. Lista zawiera 100

osób, najlepszych fachowców i prawników. Z tej setki kaŜdy moŜe wybrać swojego arbitra.

sposoby pokojowego rozwiązywania sporów W Karcie Narodów Zjednoczonych

postanowiono na drodze pokojowej zgodnie z zasadami sprawiedliwości i prawa

międzynarodowego rozstrzygać międzynarodowe spory i sytuacje, które mogą doprowadzić

do zakłócenia pokoju. Członków ONZ zobowiązano do regulowania sporów

międzynarodowych wyłącznie środkami pokojowymi, postanawiając, Ŝe "strony w sporze,

którego dalsze trwanie moŜe zagraŜać utrzymaniu międzynarodowego pokoju i

bezpieczeństwa, będą przede wszystkim szukały rozwiązania na drodze rokowań, badań,

pośrednictwa, pojednania, arbitraŜu, rozstrzygnięcia sądowego, odwołania się do organizacji

lub układów regionalnych albo innych środków pokojowych wg własnego wyboru."

Rokowania bezpośrednie prowadzą właściwie upełnomocnieni przedstawiciele państw (np.

głowa państwa, szef rządu, minister spraw zagranicznych, ambasador). Rokowania mogą być

równieŜ prowadzone w ramach wymiany not dyplomatycznych. W rozwiązywaniu sporów

mogą uczestniczyć inne zainteresowane strony. Gdy bezpośrednie rokowania dyplomatyczne

nie przynoszą rezultatu, a stan napięcia w stosunkach wzajemnych obu stron zagraŜa

bezpieczeństwu międzynarodowemu albo jeŜeli strony nie utrzymują ze sobą stosunków

dyplomatycznych, do sporu moŜe włączyć się strona trzecia, udzielając pomocy w ramach

dobrych usług lub mediacji. Pomoc moŜe być udzielana zarówno z własnej woli jaj i na

prośbę zainteresowanych stron. Mediacja (pośrednictwo) natomiast, polega na aktywnym

udziale strony trzeciej, która przedkłada konkretne, lecz niezobowiązujące propozycje

załatwienia sporu, nie poprzestając na doprowadzeniu zwaśnionych stron do stołu

konferencyjnego. W praktyce międzynarodowej moŜna równieŜ spotkać się z próbami

uregulowania sporu, w których strony sporu odmawiają zgody na poprzednie formy pomocy

i nie dochodzi do nawiązania bezpośrednich kontaktów, ale strona trzecia uczestniczy w

rozwiązywaniu sporu jako "honest broker"(uczciwy makler). Trzecia strona odgrywa rolę

osoby bezstronnej, przez którą obie strony przekazują sobie poglądy i propozycje. Istnieje teŜ

moŜliwość powołania międzynarodowej komisji badań ustalającej stan faktyczny sporu lub

korzystającej z koncyliacji czyli postępowania pojednawczego, w którego ramach

przygotowany zostanie projekt porozumienia kończącego spór.

Dyplomatyczne sposoby rozwiązywania sporów. Środki dyplomatyczne; państwa

uczestniczące w sporze współdziałają w załatwieniu sporu zachowując dla siebie aŜ do

ostatniej fazy trwania sporu moŜność podjęcia ostatniej decyzji. Rokowania bezpośrednie

60

(negocjacje); proces, w trakcie którego państwa starają się usunąć róŜnicę zdań w drodze

wymiany poglądów w celu osiągnięcia porozumienia. Rokowania bezpośrednie mają te

przewagę nad środkami dyplomatycznymi, Ŝe strona uznająca roszczenie drugiej strony nie

czuje, Ŝe narzucono jej określoną decyzję, gdyŜ sama zgodziła się na proponowane

rozwiązanie. Rokowania bezpośrednie rzadko kończą się uznaniem w całości przez jedną ze

stron roszczeń drugiej strony. Rokowania bezpośrednie są najczęściej stosowanym środkiem.

Za jedną z form rokowań uwaŜa się takŜe konsultacje. Dobre usługi i mediacja, czyli

pośrednictwo; są procedurą pomocniczą, która ułatwia rokowania bezpośrednie między

stronami i nawiązuje je w razie zerwania. Przy dobrych usługach państwo udzielające jej dąŜy

do ułatwienia stronom, zerwanych rokowań, doprowadza je do stołu obrad, jest pośrednikiem

w rozmowach przedwstępnych, ale samo nie bierze udziału w rokowaniach, kieruje nimi, daje

propozycje załatwienia sporu. Funkcja mediatora moŜe polegać na ujęciu w swoje ręce, za

zgodą stron, inicjatywy w toku rokowań, na dyskutowaniu ze stronami. Mediatorami mogą

być państwa i osoby fizyczne. Komisje badań; w przypadku, gdy w rokowaniach między

stronami powstaje róŜnica zdań, co do stanu faktycznego, strony mogą powoływać komisję

badań (inaczej komisję śledczą) w celu wyjaśniania kwestii spornej. Komisja taka sporządza

sprawozdanie, zwykle jest to punkt wyjścia do dalszych rokowań. Koncyliacja; jest to

procedura pojednawcza. Komisja koncyliacyjna sama formułuje propozycję załatwienia sporu

bez udziału stron sporu. Jest to przedłoŜenie propozycji rozwiązań jakie w takiej sytuacji są

moŜliwe. Stosuje się gdy strony nie chcą odwołać się do audytorium lub gdy jedna strona jest

silniejsza a druga słaba i się boi.

ArbitraŜ i sądownictwo międzynarodowe. Kwestie sporne między podmiotami prawa

międzynarodowego mogą być regulowane przez kompetentne organy na podstawie norm

obowiązujących strony sporu. Do sądownictwa międzynarodowego zalicza się z reguły sądy

stałe oraz sądownictwo rozjemcze czyli arbitraŜ międzynarodowy. Głównym organem

sądowym ONZ jest Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości, którego statut stanowi

integralną część Karty NZ. Jego sygnatariuszami są wszystkie państwa członkowskie ONZ.

Do kompetencji Trybunału naleŜy rozpatrywanie sporów wnoszonych przez państwa oraz

spraw wymienionych w Karcie NZ. Do załatwienia kwestii spornych niezbędna jest zgoda

wszystkich stron sporu. Jurysdykcja Trybunału jest obligatoryjna dopiero wówczas, gdy

sygnatariusze statutu dobrowolnie uznają jego kompetencje. Orzeczenia Trybunału mają

charakter ostateczny i nie podlegają zaskarŜeniu, wiąŜąc zwaśnione strony tylko w

odniesieniu do wyroku konkretnego, rozstrzygniętego sporu. Sąd rozjemczy w Hadze

utworzony na podstawie postanowień Konwencji Haskiej I z 18 X 1907 r. w zasadzie

61

pozostaje bezczynny. Rada Zarządzająca Sądu zmuszona była zaapelować w 1959 r. do

państw Konwencji o szerokie korzystanie z jego pomocy. RównieŜ bezczynne są sądy

rozjemcze utworzone mocą traktatów pokojowych zwartych po II wojnie światowej dla

uregulowania sporów. Zapewne jedną z przyczyn wstrzymujących państwa przed

przekazywaniem sporu do postępowania arbitraŜowego jest to, Ŝe kończy się ono wyrokiem

wiąŜącym strony sporu na podstawie ich uprzedniej zgody. Orzeczenie arbitraŜowe rozstrzyga

spór ostatecznie i bezapelacyjnie. Znacznie większą swobodę pozostawiają stronom sporu

bezpośrednie i pośrednie rokowania dyplomatyczne.

Dyplomacja Prewencyjna - To zapobieganie powstawaniu sporów w przyszłości poprzez

rozwiązywanie problemów mogących stać się ich źródłem. Występuje ona głównie w sferze

wojskowej ( traktaty rozbrojeniowe itp.) i ludzkiej ( prawa człowieka, swobody, rządy

prawa). Dyplomacja prew. Jest to szybka reakcja na zaistniałą niebezpieczną sytuację. %

Środków dyplomacji prewencyjnej ; środki budowy zaufania, wczesne ostrzeganie, tworzenie

stref zdemilitaryzowanych, gromadzenie informacji oraz wyprzedzające rozmieszczenie sił

pokojowych.

51. Wojny a konflikty zbrojne

Wojny a konflikty zbrojne. WOJNA - to stan pomiędzy państwami. Wojna była unormowana

prawnie, tzn musi wypowiedziana, muszą być zerwane stosunki dyplomatyczne, musi być

walka ale nie koniecznie, moŜe być stan wojny. Zawarcie traktatu pokojowego kończy wojnę.

W chwili obecnej nie moŜna wypowiadać wojny, jest to stan stosunków dyplomatycznych.

KONFLIKT ZBROJNY - to stan, w którym walczą nie tylko państwa, ale i grupy społeczne,

np. etniczne, religijne. Charakterystyka konfliktu zbrojnego.KONFLIKT - po jednej ze stron

walczących występuje siła zbrojna. Strony, które walczą musza mieć cel polityczny, musi

istnieć chronologia uŜycia siły i musi trwać jakiś okres czasu.

Podział i przyczyny konfliktów zbrojnych RODZAJE KONFLIKTÓW: wojny sprawiedliwie

i niesprawiedliwe, międzypaństwowe, walki wewnętrzne i wg. Kryterium cech szczególnych:

religijne, morskie. Wg kryterium zasięgu; lokalne, regionalne, globalne. PRZYCZYNY

KONFLIKTÓW: polityczne (wewnętrzne i napięcia polityczne, rozszerzenia terytorialne,

poczucie zagroŜenia), ekonomiczne (napięcia o charakterze gospodarczym, uzaleŜnienia od

innych krajów i surowce naturalne), kulturowe ( ustrój, religia, uprzedzenie rasowe).

62

52. Charakterystyka konfliktów zbrojnych

Na kontynencie europejskim przedmiotem jednego z najbardziej długotrwałych i draŜliwych

sporów jest Gibraltar (6 km2) naleŜący do Wielkiej Brytanii. Hiszpania uwaŜa, Ŝe zwrot

Gibraltaru zapewniłby jej pełną integralność terytorialną.

"W 1994 r. doszło do sporu granicznego między Estonią a Rosją. W wyniku wytyczenia przez

Rosję swojej granicy państwowej wzdłuŜ dawnej linii administracyjnej, oddzielającej dwie

republiki radzieckie, Estonia utraciła 5% terytorium.

"W 1994 r. zaognił się spór miedzy Grecją a Turcją na tle moŜliwości rozszerzenia greckich

wód terytorialnych. Dała o sobie znać nie uregulowana od lat kwestia podziału wód Morza

Egejskiego, szelfu kontynentalnego i przestrzeni powietrznej nad morzem. Turcja opowiada

się za nie traktowaniem Morza Egejskiego jako morza otwartego, lecz jako akwenu

zamkniętego. Obie strony od 20 lat nic potrafią zawrzeć takiego porozumienia.

"Jednym najdłuŜej trwających konfliktów w Europie jest turecko-grecki spór o Cypr. W 1974

r. wojska tureckie dokonały inwazji na część Cypru zamieszkałą głównie przez ludność

pochodzenia tureckiego. W 1983 r. proklamowano Republikę Turecką Cypru Północnego

uznawaną tylko przez Turcję. Mimo podejmowanych rokowań między Grecją a Turcją nie

udało się uregulować tego sporu.

"W latach dziewięćdziesiątych gwałtownie zaostrzył się spór grecko-albański. Albania

utrzymuje, Ŝe Grecja chce zaanektować południową część jej terytorium (Epir Północny), a

Grecja oskarŜa sąsiada o prześladowania mniejszości greckiej. Ponadto Grecja jest w

konflikcie z niepodległą od 1991 r. Macedonią, odmawiając uznania tego państwa z powodu

jego nazwy. Grecja uwaŜa, Ŝe słowo "Macedonia" naleŜy do kultury i dziedzictwa

helleńskiego, a poza tym nazwa ta moŜe stanowić pretekst do roszczeń nowego państwa do

greckiej części Macedonii. Grecja nazywa niepodległą Macedonię "Republiką Skopje".

Postawa Grecji uniemoŜliwia uznanie Macedonii przez Unię Europejską, w której obowiązuje

w takich przypadkach zasada jednomyślności.

"Dość nietypową podstawą sporu jest duński projekt budowy mostów wiszących nad cieśniną

Wielki Bełt, łączący wyspy Zelandię i Fionię z resztą kraju. Finlandia twierdząc, Ŝe jeden z

mostów ograniczy dostęp do eksploatowanych przez nią złóŜ ropy naftowej na Morzu

Północnym.

"Przez 13 lat przyczyną zatargu terytorialnego między Norwegią i Danią była mała

wulkaniczna wyspa połoŜona na wschód od wybrzeŜy Grenlandii. W końcu wyspa została

podzielona przez MST (Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości) między te państwa na

dwie prawie równe części.

63

"wiele bardziej dramatyczny przebieg mają spory o terytoria w byłej Jugosławii i byłym

Związku Radzieckim.

"W innych regionach świata równieŜ zdarzają się spory terytorialne. W zasadzie cała Afryka

stanowi zarzewie takich sporów. Jedynie uzasadnione obawy, Ŝe wysuwanie roszczeń

terytorialnych wobec jednej strony stworzy precedens wywołujący całą lawinę podobnych

roszczeń, działa hamująco na poczynania poszczególnych państw.

"W Azji zadawniony spór o Kaszmir był przyczyną kilku wojen między Indiami i

Pakistanem, a obecnie stanowi główną przyczynę napięcia w stosunkach między tymi

państwami. Nie uregulowano dotychczas sporu między Japonią, Koreą Południową i Chinami

o rozgraniczenie stref morskich. AŜ sześć państw (Tajwan. Malezja, Brunei. Filipiny,

Wietnam, Chiny) zgłaszają pretensje do archipelagu wysp Spratly na środku Morza

Południowo-Chińskiego.

"Przyczyna niepodpisania traktatu pokojowego zamykającego ostatecznie okres II wojny

światowej w stosunkach między Rosja i Japonia jest spór o Wyspy Kurylskie. Układy

jałtańskie przyznały Sachalin i Kuryle (byłemu) ZSRR. Rosja odrzuca Ŝądania Japonii

domagającej się zwrotu wysp.

"W 1975 r. w wyniku wojny proklamowana została niepodległość byłej kolonii portugalskiej

Ludowo-Demokratycznej Republiki Timoru Wschodniego. Wkrótce terytorium nowego

państwa zajęły wojska Indonezji, dokonując aneksji nie uznanej aŜ do chwili obecnej przez

ONZ, która nadal traktuje Portugalię jako państwo sprawujące zarząd nad Timorem

Wschodnim. ONZ usiłuje nakłonić Indonezję i Portugalię do podjęcia rozmów na temat

uregulowania problemu Timoru. Do dialogu nie doszło, a Portugalia oskarŜa Indonezję o

łamanie prawa międzynarodowego i podstawowych praw człowieka w Timorze Wschodnim.

"Od sporów terytorialnych nie jest wolna takŜe Ameryka Łacińska. Argentyna domaga się

zwrotu Falklandów (Malwinów), a jednocześnie wysuwa roszczenia do brytyjskiej części

Antarktyki i na zasadzie ciągłości terytorialnej domaga się wszystkich wysp leŜących między

obu kontynentami.

"Gwatemala rości sobie pretensje do terytorium niepodległego od 1981 r. Belize. W zasadzie

Ŝadne państwo latynoamerykańskie nie jest zadowolone ze swoich granic. Boliwia

zainteresowana jest odzyskaniem utraconego ponad 100 lat temu dostępu do morza. RównieŜ

ponad 100 lat trwał spór graniczny między Hondurasem a Salwadorem. Wenezuela nie kryje

swoich zakusów wobec terytoriów Gujany i Kolumbii. Od kilkudziesięciu lat trwa spór

między Ekwadorem a Peru o Kordylierę Kondora. Z tego powodu dwukrotnie doszło do

wojny między tymi państwami (w 1981 r. i 1993 r.).

64

"W Ameryce Północnej trwa spór między USA i Kanadą w sprawie statusu tzw. północnozachodniego

przejścia. Zdaniem Kanady ta droga znajduje się na jej terytorium. Natomiast

Stany Zjednoczone traktują ją jak akwen międzynarodowy.

Uregulowanie tych wszystkich sporów przy zastosowaniu jedynie środków pokojowych staje

się u schyłku bieŜącego stulecia jednym z najwaŜniejszych problemów, przed którym stoi

społeczność międzynarodowa poszczególnych regionów i subregionów.

Skutki konfliktów zbrojnych: (negatywne): - ofiary zarówno wśród Ŝołnierzy jak i cywilów;-

zniszczenia terenów oraz zabudowań;- "niebezpieczne" pozostałości (m.in. pola

minowe);często nowopowstałe zaognienia sytuacji (np. zajęcie terenów naleŜących do innej

nacji moŜe spowodować wzrost antagonizmów etnicznych).*Wojny bezpośrednio i pośrednio

oddziałują na wszystkie płaszczyzny i rodzaje stosunków międzynarodowych oraz na wielu

ich uczestników. Najbardziej istotnym i spektakularnym skutkiem konfliktów zbrojnych są

jednak często duŜe straty ludnościowe, jakie one powodują. Ogólna liczba zabitych w

wojnach toczących się po 1945 r. nie jest znana. Istniejące próby obliczeń wskazują na dość

duŜe róŜnice. NajniŜsze szacunki mówią o 12 min zabitych w wojnach regularnych i

domowych. NajwyŜsze oscylują wokół 35 min ofiar. Wszystkie dane mają jednak charakter

orientacyjny, poniewaŜ brak jest materiałów wyjściowych. W większości krajów Trzeciego

Świata, gdzie rozgrywa się gros wojen, nie prowadzi się na ten temat Ŝadnych statystyk.

Konflikty zbrojne prowadzą do demoralizacji społeczeństw. W niektórych krajach długoletnie

wojny niszczą wszelkie struktury społeczne. Doprowadzają do ujawnienia się najniŜszych

instynktów. Są poŜywką dla dyktatorskich rządów. Nierzadko liczba uczestniczących w

konflikcie stron, aspiracje przywódców politycznych i dowódców wojskowych oraz

ingerencje zewnętrzne doprowadzają do sytuacji wręcz uniemoŜliwiającej zawarcie pokoju.

Konflikty takie muszą wówczas trwać tak długo, aŜ wyczerpią się siły i motywacje

walczących. Przykładem takiej wojny jest ostatnio konflikt w Jugosławii czy wojna w

Afganistanie. Dowodów demoralizacji społeczeństw i pewnych kręgów elit politycznych

mogą teŜ dostarczyć kraje kontynentu amerykańskiego -Nikaragua, Peru czy Kolumbia.

Wojny stanowią podłoŜe takich patologii społecznych, jak np. narkomania, rozbudzona

nadmiernie skłonność do agresji, nacjonalizm czy szowinizm narodowy. Ze zjawiskami tymi

zetknęły się m.in. armie interwencyjne w Wietnamie i Afganistanie. Zarówno w Stanach

Zjednoczonych, jak i w Rosji pojawiła się stosunkowo duŜa grupa kombatantów dotkniętych

syndromem wojny. Mają oni ciągle trudności z ponowną asymilacją w swoich

społeczeństwach. Coraz częściej sygnalizowanym problemem jest teŜ udział w wojnach

dzieci. Zwłaszcza partyzantki wywodzące się z róŜnych lewackich ruchów ideowych

65

specjalizowały się w zaciągach dzieci do oddziałów zbrojnych. Po przeszkoleniu

ideologicznym i militarnym uczestniczyły one w regularnych walkach, wyróŜniając się

poświęceniem i odwagą. Podobny sposób werbunku miał równieŜ miejsce w Iranie podczas

wojny z Irakiem. Oblicza się, Ŝe na świecie słuŜy obecnie z bronią w ręku około 200 tyś.

dzieci. Wiele z nich brało udział w masakrach i czystkach etnicznych. Skutki tego zjawiska

dla Afryki, Azji i Ameryki Łacińskiej mogą być dalekosięŜne i tragiczne. Bardzo duŜy wpływ

wywierają teŜ konflikty zbrojne na ekonomikę wielu krajów. Brak poczucia bezpieczeństwa

często powoduje nadmierne zbrojenia i osłabienie przez to moŜliwości rozwojowych państw.

Jest to szczególnie widoczne w krajach Trzeciego Świata. Konflikty zbrojne i wyniesione z

nich doświadczenia wpływają teŜ na świadomość narodów i ich elit polityczno-wojskowych.

Pogłębiają kompleksy, utrwalają stereotypy, przyczyniają się do militaryzacji społeczeństw i

ich grup przywódczych. Nierzadko decydują o podjęciu zadań, które mają charakter

wyjątkowo niebezpieczny, np. prób produkcji broni jądrowej czy chemicznej.

53. Wyścig zbrojeń i jego skutki międzynarodowe

Termin "wyścig zbrojeń" oznacza wzmoŜoną rywalizację w dziedzinie militarnej, polegająca

na dąŜeniu państw do zwiększenia ilości lub jakości materialnych środków i zasobów

koniecznych do prowadzenia działań wojskowych. Charakterystyczną cechą wyścigu zbrojeń

jest jego zasięg. Uczestniczą w nim wszystkie regiony geopolityczne i większość państw.

Znamionuje go szybkie tempo rozwoju uwarunkowane postępem w nauce i technice oraz

rosnące wydatki. Wyścig zbrojeń w swym rozwoju przeszedł wiele etapów. Uczestniczyły w

nim państwa Wschodu i Zachodu oraz państwa neutralne i niezaangaŜowane, nie naleŜące do

Ŝadnych bloków wojskowych. W rezultacie wyścig zbrojeń uzyskał wymiar globalny, a

następnie rozszerzył się na przestrzeń kosmiczną. Zjawisko wyścigu zbrojeń występowało w

historii wielokrotnie, nigdy jednak w takiej formie, nasileniu i z ładunkiem potencjalnego

zagroŜenia jak po II w. św. Zbrojenia stały się fenomenem ogólnoświatowym i stopniowo

włączało się do nich coraz więcej państw, szczególnie kraje rozwijające się. Bardzo

niebezpieczne okazały się ich dąŜenia do posiadania broni masowego raŜenia i prowadzenia

polityki mocarstwowej w regionie połoŜenia.

Wyścig zbrojeń - to występujący przez długi okres czasu proces intensywnych zbrojeń

państw. Nie jest to zjawisko przyśpieszenia zbrojeń. Proces ten moŜemy zaobserwować w

latach od 1945 do 1988, czyli prawie przez 50 lat. Zasięg w.z. był ogromny, objął wszystkie

kontynenty, regiony geopolityczne i większość państw świata. Rywalizacja dotyczyła

zarówno krajów socjalistycznych skupionych w Układzie Warszawskim, jak i krajów zachodu

66

naleŜących do NATO. Wyścig dotyczył równieŜ wszystkich rodzajów wojsk (morskich,

lądowych i powietrznych ). Objął on równieŜ wszystkie moŜliwe strefy (głębie mórz jak i

kosmos). Wyścig z między ZSRR a USA był najbardziej spektakularny w zakresie zbrojeń

jądrowych i środków ich przenoszenia. Rosła grupa państw mających najnowocześniejsze

środki nuklearne. TakŜe duŜa część środków finansowych przeznaczana była na zbrojenia.

11% ludności świata wydawała 60% środków na ten cel.

Skutki Wyścigu zbrojeń:

*wyścig miał na celu zapewnienie bezpieczeństwa, jednak czym więcej się zbrojono tym

poczucie bezpieczeństwa malało

*wzrost kosztów zbrojnych dezorganizował gospodarkę.

*wzrastało napięcie międzynarodowe

*powstawały doktryny konfrontacyjne

*zdobycie przewagi było mało prawdopodobne poniewaŜ wciąŜ powstawaly nowe typy

broni

*co pewien czas zdarzały się awarie bronii lub tracono kontrolę nad nią

*przygotowania do konfrontacji zbrojnej w drugiej połowei lat 80 tych słabną na rzecz

równowagi sił.

W 1984r. konferencja Sztokcholmska podjęła ustalenia w sprawie budowy środków

zaufania i bezpieczeństwa oraz rozbrojenia w Europie. ObniŜać zaczęto poziom

konfrontacji przez przyjęcie innych załoŜeń. Celem stało się:

 zmiana doktryny z polityczno militarnej na pokojową

 zmiana na skuteczna obronę (tzw. minimalna wystarczalność obronna)

 eliminacja dysproporcji pomiędzy państwami

 eliminacja moŜliwości niespodziewanego ataku

 stabilna równowaga sił konwencjonalnych

 przejrzystość i przewidywalność (musisz się poddać kontroli)

JuŜ od roku 88 widzimy zmniejszenie wydatków na zbrojenia. Jednak atak na USA w 2001

r. powoduje podjęcie wyzwania walki z terroryzmem, wydatki na zbrojenia zaczynają

powoli rosnąc. Widzimy teŜ wzrost wydatków na obronę przeciwrakietową i

przeciwmyśliwcowom. Często mówi się o wyścigu zbrojeń ale 1 państwa, jakim jest USA.

67

Kwestia Zbrojeń I Rozbrojenia

~ Straty w konfliktach są ogromne. Kiedyś było prościej oszacować liczbę poległych i

rannych na polu walki. Mamy wręcz bardzo dokładne raporty z okresu I wojny światowej

odnośnie strat ludzkich. Dzisiaj coraz częściej mamy do czynienia z konfliktami

wewnętrznymi, gdzie rzadko kto robi statystyki. TakŜe w walce coraz rzadziej biorą udział

regularne siły zbrojne. Mówi się, Ŝe po II wojnie światowej zginęło ponad 12 mil. ludzi, inni

mówią, Ŝe straty te są o wiele większe, od 20 do 25 mil.

~ obecnie coraz częściej ofiarami ataku stają się osoby cywilne. Szczególnie naraŜone na

niebezpieczeństwo są młode kobiety, by zapobiec odrodzeniu się danej grupy. Trzewi się

pokolenia kobiet, które są głównym nośnikiem demograficznym. Są to podstawowe ofiary

konfliktu zbrojnego. TakŜe dzieci i starcy są tymi, którzy są najbardziej naraŜeni na

niebezpieczeństwo.

~wojny są bardzo krwawe. Wojna domowa w Chinach z 1946-49r. pochłonęła od 2 do 3 mil.

ludzi. Wojna Koreańska pochłonęła ok. 2 mil. ofiar, zaś wojna w Wietnamie od 1 mil do 4

mil.

~wojny demoralizują społeczeństwa, budzą szowinizm narodowy, wzmagają agresję. Ludzie

którzy przejdą wojnę są zazwyczaj bardzo agresywni.

~konflikty zbrojne zmieniają mapy świata, państwa powstają albo nikną.

~wojny wewnętrzne pogłębiają kryzys państwa i kompleksy społeczeństw.

~konflikty zbrojne powodują, Ŝe do władzy dochodzą elity wojskowe.

~podstawową ofiarą konfliktów są bardzo często elity polityczne, kulturalne.... (ma to

zapobiec odrodzeniu się danej społeczności. )

~w wyniku konfliktów dochodzi do kryminalizacji społeczeństwa, demoralizacja i patologia

są nieodłącznymi elementami konfliktów zbrojnych

~pojawiają się struktury przestępcze (np. narkotykowe), które zainteresowane są podsycaniem

konfliktów.

~krawawość walk wymusza przemieszczanie się ludności. Czystki etniczne wywołują

psychozę. Społeczeństwa przed obawą śmierci i tortur opuszczają swoje miejsce

zamieszkania. Dochodzi do masowego uchodźstwa.

54. Pojęcie rozbrojenia

Rozbrojenie jest zasadniczym środkiem umacniania międzynarodowego pokoju i

bezpieczeństwa. Oznacza likwidację sił zbrojnych i zbrojeń państw na podstawie umowy

68

międzynarodowej. Mogą to być czynności polegające na wprowadzeniu ograniczeń

dotyczących ilości, jakości i rozmieszczenia sił zbrojnych oraz zbrojeń.

Zasady rokowań rozbrojeniowych. Problem rozbrojenia szczególnego znaczenia nabrał po II

w. św. Rokowania rozbrojeniowe rozpatrywane były na forum ONZ oraz w wyniku

porozumień między wielkimi mocarstwami. W karcie NZ przewidziano, Ŝe Zgromadzenie

Ogólne przygotuje ogólne zasady rokowań i przedłoŜy je członkom lub Radzie

Bezpieczeństwa, bądź obydwu. Zasady sformułowano podczas amerykańsko-radzieckich

negocjacji pod kierownictwem ambasadora Stanów Zjednoczonych i Związku Radzieckiego

we wrześniu 1961 r. zostały one zaakceptowane przez Zgromadzenie Ogólne. Zasady: 1)

powszechność - objęcie porozumieniami rozbrojeniowymi jak największej liczby państw; 2)

całkowitość - dąŜenie do zupełnego wyeliminowania sił zbrojnych i zbrojeń; 3) równość

(równowaŜność) - zapewniająca bezpieczeństwo wszystkich państw i ich interesów; 4)

kontrola procesu rozbrojeniowego - powinna mieć ścisły charakter i być realizowana przez

organy międzynarodowe; 5) komplementarność - wiązanie procesu rozbrojeniowego z

umacnianiem systemu bezpieczeństwa zbiorowego. Etapy i efekty rokowań rozbrojeniowych.

Rokowania zbrojeniowe rozpoczęły się wkrótce po zakończeniu II wojny św. W 1952

powołano Komisję Rozbrojeniową działającą w ramach Rady Bezpieczeństwa ONZ. W 1959

POSZERZONO SKŁAD Komisji rozbrojeniowej powołano Komitet Dziesięciu Państw,

który zaprzestał działalności w 1960. Na XVI sesji Zgromadzenia Ogólnego ONZ w 1961

powołano Komitet Rozbrojeniowy 18 Państw z siedzibą w Genewie (od 1962 Konferencja

Komitetu Rozbrojeniowego 18 Państw). W latach 1969, 1975, 1978 jego skład powiększono

do 40 państw, w tym wszystkie dysponujące bronią jądrową. Komitet nie jest organem ONZ,

ale utrzymuje z nią ścisłe kontakty. Debaty w Komitecie przyczyniły się do sukcesu rokowań

w sprawie zwarcia układu o zakazie prób z bronią jądrową w atmosferze, przestrzeni

kosmicznej i pod woda w 1963 Komitet doprowadził do zawarcia układu o nieproliferencji

broni jądrowej, układu w sprawie wykorzystania w celach pokojowych przestrzeni

kosmicznej oraz układu o dezatomizacji dna oceanów. W wyniku prac Komitetu

Rozbrojeniowego osiągnięto porozumienie, w którym po raz pierwszy sygnatariusze

zobowiązali się do likwidacji określonego rodzaju broni. Była to konwencja o zakazie badań,

produkcji i magazynowania broni bakteriologicznej (biologicznej) w 1972. Pogorszenie się

stosunków radziecko-amerykańskich i wzrost napięcia międzynarodowego w pierwszej

połowie lat 80-tych przyczynił się do osłabienia dialogu rozbrojeniowego. Nadal prowadzono

rokowania rozbrojeniowe na forum 6 gremiów: rokowania między ZSRR i USA w sprawie

broni rakietowej średniego zasięgu w Europie ("eurorakiety") rozpoczęto 30 XI 1981;

69

Rokowania między ZSRR, USA i Wielka Brytanią w Genewie dotyczące całkowitego zakazu

prób z bronią jądrowa rozpoczęto 13 VII 1977; Rokowania uczestników- KBWE w

SPRAWIE- środków budowy zaufania, bezpieczeństwa oraz rozbrojenia, rozpoczęte 17 I

1984 w Sztokholmie; Wiedeńskie rokowania rozbrojeniowe 12 państw NATO i 7 państw

Organizacji Układu Warszawskiego. Na przełomie 1985 i 1986 nastąpiła poprawa w

stosunkach radziecko-amerykańskich, co wpłynęło na oŜywienie tempa rokowań

rozbrojeniowych. W styczniu 1986 ZSRR przedstawił plan likwidacji broni jądrowej do 2000

(plan Gorbaczowa). W kwietniu 1986 ZSRR wystąpił z propozycja w sprawie redukcji sił

zbrojeń konwencjonalnych w całej Europie od Atlantyku po Ural, obejmującej wszystkie siły

lądowe i lotnictwo taktyczne państw euroatlantyckich oraz USA i Kanady włącznie z

taktyczną bronią jądrową. 8 V 1987 z propozycja redukcji sił zbrojnych i zbrojeń w Europie

wystąpiła Polska (plan Jaruzelskiego). 8 XII 1987 USA i ZSRR podpisały układ o likwidacji

rakiet średniego i krótkiego zasięgu. Po zakończeniu rokowań w Wiedniu w sprawie redukcji

sił zbrojnych i zbrojeń w Europie Środkowej w 1989 podjęte zostały nowe negocjacje

zakończone po kilku miesiącach podpisaniem traktatu w sprawie zbrojeń konwencjonalnych.

Porozumienie podpisało 16 państw NATO i 6 państw Układu Warszawskiego (ParyŜ, 19 XI

1990).

EFEKTY: Wynikiem negocjacji w sprawie ograniczenia zbrojeń po II wojnie św. Jest około

40 porozumień rozbrojeniowych. Rokowania rozbrojeniowe nie doprowadziły do rozbrojenia

powszechnego i całkowitego, które postulowała przyjętą w 1959 r. rezolucja ZO ONZ.

Hamowały rozwój najbardziej niebezpiecznych broni. Oddalały ryzyko przypadkowego

konfliktu, tworzyły obszary zmniejszonego napięcia polityczno-militarnego. Dzięki

wynegocjowanym umowom wyścig zbrojeń nie przyjął takich rozmiarów, jakie mógłby

osiągnąć, gdyby nie istniały Ŝadne zobowiązania. Doprowadziły tez do uświadomienia sobie

przez społeczność międzynarodową niebezpieczeństw związanych z konfliktami zbrojnymi i

inspirująco oddziaływały na te siły polityczne, które dąŜą do stworzenia właściwych form

współŜycia międzynarodowego.

55. Gospodarka światowa i jej struktura

Przez gospodarkę światową moŜna rozumieć zbiorowość róŜnorodnych organizmów

oraz instytucji funkcjonujących za równo na poziomach krajowych i na szczeblu

międzynarodowym. Gospodarka światowa moŜe być ujmowana wyłącznie dynamicznie tzn.

jako pewien system znajdujący się w stałym ruchu i rozwoju, poniewaŜ tworzące ją elementy

70

ulegają nieustannym przemianą. Gospodarka światowa jest więc kategorią ekonomiczna

mającą charakter dynamiczny.

Podmioty współczesnej gospodarki światowej. Z definicji gospodarki światowej wynika Ŝe

głównymi podmiotami są lub mogą być przedsiębiorstwa narodowe (krajowe), które są

uznawane za podstawowy podmiot gospodarki światowej. Przedsiębiorstwo narodowe staje

się podmiotem gospodarki światowej tylko wówczas gdy w związku ze swoją działalnością

gospodarczą nawiązuje i utrzymuje stosunki gospodarcze z innymi podmiotami gospodarki

światowej. Dla współczesnej gospodarki rynkowej sytuacją typową jest to, Ŝe coraz więcej

przedsiębiorstw narodowych w celu rozwinięcia działalności i normalnego funkcjonowania

musi wchodzić w róŜno narodowe powiązania z innymi podmiotami gospodarki światowej.

Kolejnym podmiotem gospodarki światowej są przedsiębiorstwa międzynarodowe

zwane najczęściej korporacjami między narodowymi są to przedsiębiorstwa prowadzące

działalność gospodarczą o zasięgu międzynarodowym orz posiadające w związku z tym filie

zagraniczne. Korporacje trans narodowe powstają i rozwijają się przede wszystkim dzięki

bezpośrednim inwestycją zagranicznym. Przez inwestycje zagraniczne rozumie się lokowanie

kapitału zagranicą w celu uzyskania bezpośredniego wpływu na działalność przedsiębiorstwa

zagranicznego.

Gospodarki narodowe poszczególnych krajów wraz z instytucją państwa są uwaŜane

za waŜny podmiot gospodarki światowej. Gospodarka narodowa stanowi pewnego rodzaju

strukturę w której sumuje się jakby działalność gospodarczą przedsiębiorstw krajowych a

takŜe tych korporacji trans narodowych, które włączyły dana gospodarkę narodową bądź jej

określone działy w sfere swojego działania.

Między narodowe ugrupowania integracyjne są stosunkowo nowymi podmiotami

gospodarki światowej. Pojawiły się one bowiem w okresie ostatnich 50- 60 lat. Przez

międzynarodowe ugrupowania integracyjne naleŜy rozumieć wyraźnie wyróŜniające się na tle

otoczenia, względnie jednolity, nowy organizm gospodarczy obejmujący 2 lub więcej krajów.

Ugrupowania integracyjne mogą mieć charakter:

- formalny tzn. mogą mieć postać międzynarodowego porozumienia lub organizacji

gospodarczej bądź integracyjnej

- mogą mieć charakter nieformalny.

Między narodowe organizacje gospodarcze wywierają wpływ na mechanizm między

narodowej współpracy gospodarczej, spełniają w gospodarce światowej przede wszystkim

funkcje regulacyjne, które polegają na ustalaniu pewnych wzorców czy norm postępowania.

Kolejna funkcją jest funkcja kontrolna czyli nadzorowanie czy przeprowadzanie inspekcji.

71

Regionalna struktura współczesnej gospodarki światowej. W zaleŜności od przyjętego

kryterium lub kryteriów a takŜe instytucji czy organizacji międzynarodowej określające

kryteria podziału np. (ONZ, Bank Światowy, MFW, WTO) podporządkowania konkretnych

krajów do określonej grupy, moŜe być jednak w poszczególnych klasyfikacjach róŜne.

Najczęściej spotykanym podziałem krajów charakteryzującym tzw. Regionalna strukturę

współczesnej gospodarki światowej jest to podział na 3 gr. :

- kraje rozwinięte gospodarczo

- kraje rozwijające

- kraje transformujące się.

56. Handel międzynarodowy i jego znaczenie

I. Pojęcie i historia handlu międzynarodowego:

Handel międzynarodowy jest najstarszą i najwaŜniejszą formą więzi ekonomicznych

jakie wykształciły się między krajami; jego wspólna cechą jest to, Ŝe realizuje się on na

wolnym rynku w sposób bezpośredni między producentami dobra a ich nabywcami lub z

udziałem pośredników

Handel międzynarodowy istniał juŜ w StaroŜytności, ale nie miał zbyt duŜego zasięgu

ze względu na brak technicznych moŜliwości. Na szeroką skalę importowano zboŜe i drewno,

o czym świadczy prawie całkowite wylesienie wybrzeŜa M. Śródziemnego. TakŜe w

Średniowieczu istniały duŜe obroty drewnem i zboŜem np. w ramach tzw. handlu bałtyckiego.

Przełom w handlu międzynarodowym nastąpił wraz z rewolucją przemysłową i pojawieniem

się maszyny parowej oraz telegrafu.Dzięki osiągnięciom technicznym moŜna handlować z

partnerami bardzo od siebie oddalonymi.

II. Formy handlu międzynarodowego:

1. Import - przywóz dóbr z zagranicy w celu wykorzystania ich na rynku wewnętrznym;

uzaleŜnienie od importu zaleŜy od:

a) braku produkcji w kraju importującym

b) występowania międzynarodowych róŜnic kosztów i cen produktów

c) zróŜnicowania produktów i preferencji konsumentów oraz inwestorów

Rodzaje importu:

a) bezpośredni:

- stosowany w przypadku surowców i połfabryków

- daje moŜliwość dysponowania przez dłuŜszy okres duŜymi ilościami produktów, zapewnia

stały przepływ materiałów

72

- gwarantuje bezpośredni kontakt z dostawcą

- wymaga większego zaangaŜowania kapitałowego

b) pośredni:

- dokonywany nieregularnie lub w małych ilościach

- uzyskuje się korzystniejsze ceny przez masowe zakupy pzrzez firmy handlu

międzynarodowego

- zachodzi konieczność przystosowania importowanych produktów do wymagań odbiorców

2. Eksport - wywóz za granicę gotowych dóbr pochodzenia krajowego lub w znacznym

stopniu przetworzonych w kraju w wyniku dokonania ich sprzedaŜy; przyczyny eksportu:

- dysponowanie produktami przy ich niedostatku w innych krajach

- występowanie róŜnic kosztów i cen w ujęciu międzynarodowym

- efekt strategii przedsiębiorstw, uwzględniającej popyt wynikający ze zróŜnicowania

produktów oraz preferencji konsumentów

Transakcje eksportowe dokonywane są bezpośrednio między producentami a

odbiorcami lub przez pośrednika w handlu międzynarodowym, którym są wyspecjalizowane

przedsiębiorstwa. Lepszą sytucję daje eksport pośredni, gdy:

- producent jest firmą średniej wielkości

- wymagana jest znajomość sieci sprzedaŜy oraz transportu w krajach importu

- istnieje ryzyko błędnych informacji o popycie na produkt przedsiębiorstwa wytwórcy

- eksport ma charakter dostaw niewielkich lub nieregularnych

- realizowana jest strategia kapitałooszczędna, rezygnująca z nakładów na dystrybucję oraz

składowanie

3. Handel tranzytowy - dokonywany jest jedynie za pośrednictwem firmy tranzytowej,

znajdującej sie w kraju trzecim, mozliwość taka zachodzi, gdy:

- ze względów politycznych utrudniony jest bezpośredni handel z określonym krajem

- występują bariery lub preferencje handlowe

- mamy do czynienia z nieznajomością określonego rynku

III. Znaczenie handlu międzynarodowego dla gospodarek róŜnych krajów jest zróŜnicowane;

moŜna wyróŜnić 2 przyczyny tego stanu:

a) większe znaczenie rynku zagranicznego jest w krajach małych niŜ duzych, poniewaŜ w

małych krajach producenci nie mogą osiągnąć optymalnej skali produkcji, wytwarzając

produkty na rynek swego kraju (np. Szwecja), natomiast w duŜych krajach rodzimy rynek jest

duŜo większy i sprzedaŜ na własny rynek ma większe znaczenie niŜ eksport (np. USA)

b) większe kraje mogą w większym stopniu zaspokoić swoje potrzeby surowcowe i rolne ze

73

względu na posiadany obszar

57. Międzynarodowy rynek finansowy.

Międzynarodowy rynek finansowy jest miejscem przedstawiania ofert kupna i sprzedaŜy

instrumentów finansowych oraz zawierania transakcji i ich realizacji. Istotą transakcji rynku

finansowego jest zamiana pieniądza na instrument o wyŜszej dochodowości. ale mniejszej

płynności w przypadku zakupu instrumentu (lub odwrotnie w przypadku sprzedaŜy). Z

międzynarodowym rynkiem finansowym mamy do czynienia wówczas, gdy strony

zawierające transakcje, czyli uczestnicy rynku, mają swoje siedziby w róŜnych krajach.

Rynek ten jest elementem wchodzącym w skład międzynarodowego systemu finansowego.

Instrumentem rynku finansowego moŜe być papierem wartościowym o dwojakim charakterze

z punktu widzenia kwestii własnościowej. Instrument finansowy o charakterze udziałowym

nadaje właścicielowi prawo do współwłasności majątku. Tym samym posiadacz tego

dokumentu moŜe pobierać korzyści majątkowe z tytułu wzrostu wartości majątku, w który

dokonał inwestycji, w postaci przykładowo dywidend. Wśród tych instrumentów finansowych

obok akcji moŜna wymienić kwity depozytowe.

Drugim rodzajem instrumentów finansowych są instrumenty o charakterze wierzycielskim,

których istotą jest charakter dłuŜny. Oznacza to, iŜ emitent tego rodzaju instrumentów

zaciągnął dług, zobligowując się jednocześnie do załoŜonego z góry terminu wykupu.

Instrumentami wierzycielskimi są obligacje, weksle, certyfikaty depozytowe,

krótkoterminowe papiery dłuŜne, depozyty bankowe.

Funkcje MRF:

Rynek finansowy umoŜliwia przepływ środków finansowych od podmiotów mających

nadwyŜki oraz szukających sposobów, aby je korzystnie zagospodarować, do podmiotów

chcących pozyskać środki w celu sfinansowania działalności bieŜącej i inwestycyjnej. Innymi

słowy, w rynku finansowym uczestniczą ci, którzy potrzebują poŜyczyć pieniądze, i ci, którzy

chcą je korzystnie ulokować. Pierwsi są źródłem popytu na pieniądz i kapitał, drudzy zaś -

źródłem podaŜy pieniądza i kapitału (będziemy ich dalej nazywać inwestorami finansowymi).

Uczestnikami rynku są gospodarstwa domowe, przedsiębiorstwa, banki, inwestorzy

instytucjonalni (np. fundusze emerytalne, towarzystwa ubezpieczeniowe, fundusze

powiernicze) i instytucje publiczne. Korzystają oni z pomocy pośredników, którymi są banki

komercyjne i inwestycyjne. MRF umoŜliwia większą podaŜ kapitału, wynikającą z tego, Ŝe

liczba inwestorów finansowych nie ogranicza się do rezydentów jednego kraju. Dzięki MRF

łatwiejsze staje się finansowanie przedsięwzięć, dla których krajowy rynek finansowy jest

74

zbyt płytki. Pojawienie się na nim firmy poszukującej duŜych środków, np. na projekt

infrastrukturalny, mogłoby drastycznie podnieść cenę kapitału dla innych przedsiębiorstw,

utrudniając rozwój gospodarki; moŜliwe jest równieŜ, Ŝe ograniczona podaŜ kapitału nie

wystarczyłaby do sfinansowania inwestycji. Bariera ta dotyczy zwłaszcza krajów słabiej

rozwiniętych, mających niewielkie zasoby oszczędności. Międzynarodowy rynek finansowy

zapewnia równieŜ bardziej urozmaiconą strukturę podaŜy aktywów, poniewaŜ preferencje

płynności na poszczególnych rynkach krajowych układają się róŜnie.

Podział rynków finansowych:

Istnieje kilka kryteriów podziału rynków finansowych. Najpopularniejsze z nich jest związane

z rodzajem instrumentów, będących przedmiotem obrotu, oraz datą ich realizacji. Kryterium

to dotyczy cech instrumentów finansowych, tj. ich natury oraz specyfiki. Na tej podstawie

rynek finansowy moŜna podzielić na:

rynek pienięŜny,

rynek kapitałowy,

rynek depozytowo-kredytowy,

rynek pochodnych instrumentów finansowych

Innym podział wynika z rodzaju kontrahenta. Na tej podstawie rynek moŜna podzielić na dwa

rodzaje: na rynek pierwotny oraz rynek wtórny. Cechą rynku pierwotnego jest fakt, Ŝe dany

instrument finansowy po raz pierwszy staje się przedmiotem transakcji. Natomiast rynek

wtórny dotyczy obrotu instrumentami, które stały się przedmiotem obrotu na rynku

pierwotnym.

Kolejnym kryterium podziału rynku finansowego jest kryterium rozmieszczenia

geograficznego, które pozwala wyodrębnić rynki o zasięgu:

l) globalnym (ogólnoświatowym),

2) regionalnym (np. rynek europejski, azjatycki, amerykański),

3) narodowym (rynki poszczególnych krajów).

Ze względu na moment rozliczania transakcji moŜna dokonać podziału rynków finansowych na:

l) rynek transakcji natychmiastowych,

2) rynek transakcji terminowych

Kolejnym kryterium podziału rynków finansowych jest kryterium formy organizacyjnej.

Pozwala ono wyodrębnić:

l) rynek giełdowy,

2) rynek pozagiełdowy (OTC), prowadzony między instytucjami finansowymi bez

pośrednictwa giełdy.

75

Uczestnicy międzynarodowego rynku finansowego:

Uczestnikami międzynarodowego rynku finansowego są podmioty, które oferują instrumenty

finansowe (czyli tworzą stronę podaŜową rynku), oraz podmioty, które występują w roli

nabywcy (strona popytowa). Uczestnikami są zatem: banki centralne, międzynarodowe

organizacje finansowe, rządy państw, podmioty gospodarcze, niebankowe instytucje

finansowe, podmioty bankowe oraz inwestorzy indywidualni. Nie kaŜdy jednak z tych

podmiotów ma jednakowo szeroki dostęp do rynku finansowego. Przykładem jest ostatnia z

wymienionych grup, która moŜe funkcjonować na międzynarodowym rynku finansowym

głównie dzięki pośrednictwu instytucji finansowych działających w ich imieniu.

Banki centralne uczestniczą w międzynarodowym rynku finansowym w sposób

szczególny. Pełnią one bowiem cztery zasadnicze funkcjel3:

1) są bankami państwa - utrzymują fundusze skarbu państwa i realizują wydatki państwowe,

obsługują dług publiczny

2) są bankami banków - przyjmują rezerwy gotówkowe banków komercyjnych, udzielają im

poŜyczek, emitują pieniądz gotówkowy;

3) utrzymują rezerwy walutowe kraju;

4) regulują kurs waluty krajowej na rynku walutowym.

Kryzys walutowy polega na utracie zaufania rynków finansowych do danej waluty,

przejawiającej się nagłą i masową wyprzedaŜą, zwaną atakiem spekulacyjnym, która

najczęściej powoduje gwałtowny spadek jej kursu. W ślad za wycofywaniem kapitałów za

granicę moŜe się pojawić kryzys monetarny (w postaci radykalnego podniesienia stóp

procentowych i zmniejszenia obiegu pienięŜnego), kryzys bankowy (w postaci

niewypłacalności banków) i kryzys giełdowy (w postaci załamania się cen akcji). Kryzys

zadłuŜeniowy moŜna teŜ uznać za następstwo walutowego

Przykłady kryzysów walutowych:

Kryzys brytyjski (1992 r.): wykorzystać G. Soros, znany finansista pochodzenia

węgierskiego. Jesienią 1992 r. jego fundusz inwestycyjny Quantum rozpoczął sprzedaŜ

poŜyczonych w bankach komercyjnych 15 mld GBP w zamian za marki niemieckie. Inni

inwestorzy, wiedzeni "stadnym instynktem", równieŜ pozbywali się waluty brytyjskiej. Bank

Anglii sprzedał w jej obronie 44 mld DM i po kilku tygodniach zaprzestał interwencji,

uznając ją za zbyt kosztowną· Kurs funta upłynniono i wycofano z ESW. Sytuacja na rynku

walutowym wróciła do równowagi, ale funt kosztował juŜ tylko 2 DM zamiast 2,80 DM

Kryzys rosyjski(1998): Kryzys walutowy w Rosji naleŜy do kryzysów pierwszego typu.

Spowodowały go zaniedbania rosyjskiej transformacji: banki podejmowały nadmierne

76

ryzyko, zaciągając kredyty dewizowe, bo liczyły na pomoc rządu w razie trudności; z Rosji

nie legalnymi kanałami wyciekały miliardy dolarów; rząd beztrosko zwiększał deficyt

budŜetowy; prywatyzacja miała formalny charakter; tworzono odgórnie nieefektywne

konglomeraty finansowo-przemysłowe, które miały ułatwiać państwu sterowanie gospodarką,

itd. K1yzys udało się zaŜegnać dzięki korzystnym okolicznościom zewnętrznym - oŜywienie

w gospodarce światowej i wzrost cen ropy naftowej przyczyniły się do zwiększenia eksportu,

co w połączeniu z deprecjacją rubla zwiększyło wpływy budŜetu.

Kryzys azjatycki (1997-1998): W roku 1997 uczestnicy międzynarodowych rynków

finansowych uświadomili sobie, Ŝe sytuacja gospodarek krajów Azji Południowo-Wschodniej

nie przedstawia się tak korzystnie, jak sądzono do tej pory, i Ŝe ich waluty (w większości

powiązane z dolarem) są przewartościowane. Niepokój zaczął się w połowie roku, gdy pod

wpływem ataku spekulacyjnego bank centralny Tajlandii upłynnił kurs bahta, który stracił

prawie połowę wartości w ciągu kolejnych 6 miesięcy. Kryzys zaczął się rozszerzać na inne

kraje i to samo wkrótce uczyniły banki centralne Malezji, Filipin, Indonezji oraz Korei

Południowej, Szczególnie dotkliwa była deprecjacja indonezyjskiej rupii - od października

1997 r. do stycznia 1998 r. jej wartość spadła z 3600 do 17000 za I USDI6. Kryzys azjatycki

zalicza się do kryzysu typu eldektycznego. Wywołały go zarówno przyczyny wewnętrzne, jak

i niekorzystne okoliczności zewnętrzne. Kryzys udało się zaŜegnać dzięki duŜej pomocy

kredytowej MFW. Jego skutki były daleko idące - ucierpiała równieŜ Japonia, przeŜywająca

ogromne trudności przez całą dekadę lat 90. XX wieku. Kryzys uświadomił politykom i

uczestnikom rynku, jak ogromne znaczenie dla stabilności waluty ma, oprócz polityki

pienięŜnej i fiskalnej, jakość zarządzania w skali mikro.

58. Transatlantyzm i trilateralizm jako podstawa działania instytucji Zachodu i Północy.

Transaltlantyzm- inaczej idea transatlantycka, to koncepcja wspólnego działania Europy

Zachodniej i USA. Wywodzi się z systemu wspólnych wartości. Zachodu w sferze

polityczno-wojskowej i bezpieczeństwa oraz ekonomicznej, do obrony których strony się

zobowiązały. Wyrazem takiego współdziałania jest pojęcie wspólnoty atlantyckiej. Po raz

pierwszy idea ta została zawarta w przemówieniu sekretarza USA J.Byrnesa z 1946 roku.,

twierdził on, Ŝe pokój i bezpieczeństwo w Europie jest uzaleŜnione od polityczno-wojskowej

obecności USA, która jest teŜ niezbędna do obrony demokracji i zjednoczenia Niemiec.

Wyrazem transatlantyckiej solidarności były: Plan Marshalla, poparcie USA dla integracji

europejskiej, utworzenie w 1949 r NATO, stopniowe włączenie Niemiec do instytucji

Zachodu. Po zimnej wojnie na nowo sformułowano idee transatlantyzmu. W związku z tym ,

77

Ŝe USA nie mogły zaakceptować niestabilność Europy włączyły się w dwie wojny

europejskie oraz wydały ponad 1 bln dolarów na zapewnienie Europie bezpieczeństwa w

czasie zimnej wojny. USA potrzebują sojuszników, aby odgrywać bardziej efektywną role

globalną o sprostać nowym wyzwaniom międzynarodowego bezpieczeństwa. Przez to mogą

maksymalizować wpływy Zachodu i oszczędzać własne zasoby.

20.11.1990 ParyŜ, transatlantycka deklaracja USA i Unii Europejskiej. Cele:

- wspieranie demokracji, rządów prawa i praw człowieka oraz postępu społecznego w skali

światowej

- zapewnienie pokoju i bezpieczeństwa międzynarodowego

- wspieranie wzrostu gospodarczego i tworzenie stabilnej gospodarki światowej

zapewniającej osiąganie celów socjalnych i gwarantującej stabilność międzynarodową

- promowanie zasad gospodarki rynkowej i wielostronnego systemu handlowego

- pomoc państwom rozwijającym się

- wspieranie reform w państwach Europy Zachodniej i Wschodniej,

Trilateralizm- w latach 90 w sferze ekonomicznej , polityczno-wojskowej ujawnił się proces

róŜnicowania systemu zachodniego. WyraŜa się to w regionalizacji, czyli wyodrębnianiu się

trzech bloków handlowo-ekonomicznych, lub trzech centrów oddziaływania skupionych

wokół USA, Unii Europejskiej i Japonii. Współpraca i rywalizacja tych ośrodków określana

jest mianem trilateralizmu.

I biegun- Unia Europejska

Połączony potencjał gospodarczy wszystkich państw dorównuje USA. Uwzględniając kryteria

jakościowe: wydajność pracy, innowacyjność, liberalizacja i swoboda działalności

gospodarczej, stwierdza się , Ŝe UE pozostaje w tyle za USA. Aby przezwycięŜyć przeszkody

w UE przystąpiono do tworzenia Jednolitego Rynku Europejskiego i Unii Walutowej

II biegun -USA

Dysponuje przewagą we wszystkich dziedzinach stosunków międzynarodowych. Sprawują

przywódczą, hegemonistyczną rolę w świecie, są gwarantem bezpieczeństwa

międzynarodowego oraz stabilności i rozwoju gospodarki światowej. W sferze politycznowojskowej

popierały tworzenie regionalnych sojuszy wojskowych, w sferze ekonomicznej

były temu przeciwne, preferowały rozwiązania globalne.

Przystąpiły do tworzenia regionalnego ugrupowania na kontynencie północnoamerykańskim:

- 1989 porozumienie o wolnym handlu USA Kanady - zniesienie w ciągu 10 lat barier w

handlu wzajemnym

78

- 1992 z inicjatywy Busha USA i Kanda podpisały z Meksykiem Północnoamerykański Układ

Wolnego Handlu, przewidywał zniesienie w ciągu 15 lat ograniczeń w handlu wzajemnym

oraz integrację gospodarki Meksyku z północnoamerykańską

- 1994 USA zaproponowały utworzenie Strefy Wolnego Handlu Ameryk obejmującej

gospodarki Zachodniej Hemisfery

III biegun- Japonia i inne gospodarki OECD w regionie Azji i Pacyfiku (USA, Kanada,

Meksyk, Nowa Zelandia, Australia, Republika Korei). Region ten staje się światowym

centrum aktywności ekonomicznej, wynika to z efektu dynamiki rozwojowej Japonii, Korei i

innych gospodarek Azji Wschodniej z dojrzałymi technologicznie gospodarkami Zachodu

obecnymi w tym regionie. Poziom współzaleŜności między tymi gospodarkami jest

wyjątkowo wysoki. Dotyczy to głównie USA i Japonii. Ma to znaczenie dla kształtowania się

trójbiegunowej struktury systemu zachodniego, gdyŜ połączone zasoby finansowe,

technologiczne i produkcyjne obydwu gospodarek sprawiają, Ŝe istotą tego procesu jest

współdziałanie USA i Japonii w sferze ekonomicznej i polityczno-wojskowej. Współczesne

znaczenie współpracy trójstronne w ramach systemy zachodniego jest następujące:

- zapobieganie niepotrzebnym i kosztownym w sensie ekonomicznym i politycznym sporom

- uzgadnianie podejścia do poszczególnych problemów i państw

- utrzymanie spójności Zachodu przez większe zrozumienie specyfiki oraz istoty polityki i

strategii kaŜdej ze stron

- zakotwiczenie USA jako waŜnego komponentu równowagi sił w Europie oraz regionie Azji

i Pacyfiku

- zapewnienie większego wpływu USA i Europy Zachodniej w regionie Azji Wschodniej w

obliczu rosnącej siły ChRL.

59. Polityka zagraniczna USA na przełomie XIX i XX wieku.

Rozpad bloku wschodniego i Związku Radzieckiego wywarł zasadniczy wpływ na

kształtowanie się stosunków globalnych. Państwa zachodnie zainteresowane były ich

stabilizacją oraz postępem pokoju oferując pomoc nowo odradzającej się Rosji. WyraŜono

chęć integracji ZSRR z gospodarką światową. Waszyngton obawiał się takŜe sytuacji

zbrojeniowej na terenie Rosji, a nawiązując współpracę mógłby ją kontrolować. Uznano, Ŝe

nowa, silna i demokratyczna Rosja będzie, potrzebna w nowym ładzie międzynarodowym.

 Wprowadzenie sojuszniczych stosunków z Rosją oraz wsparcie w propagowaniu jej na

arenie międzynarodowej. Wspieranie reform ekonomicznych w Rosji nakładem 24 mld $

oraz wpływ duŜego kapitału

79

 Przyjęcie Rosji do WNP wymusza stabilizację finansową:

- rozwój gospodarczy, podpisywanie umów ekonomicznych oraz Deklaracji

Waszyngtońskiej, która zobowiązała strony do pokojowej współpracy i poszanowania granic

 Po wyborach Billa Clintona na prezydenta rośnie obawa przed Rosją ciągle potęŜną w

systemie jądrowym

- dla większego bezpieczeństwa powołano pełnomocnika ds. Rosji czuwającego nad

bezpieczeństwem narodowym

 "Szczyt 1” między prezydentami Rosji i USA spowodował dyskusję na temat problemów

międzynarodowych oraz poparcie finansowe dla reform w Rosji

 Próby prowadzenia wspólnej polityki jądrowej oraz sprawa zabezpieczania arsenałów

radzieckiej broni jądrowej w obozie i ze względu na niestabilność obietnic Rosji w

sprawie zbrojeń

 31.07.91 podpisanie .układu "Start", przez Busha i Gorbaczowa, mającego za zadanie

redukcję istniejących systemów rakietowych broni jądrowej. Zamyka on takŜe okres

kontroli zbrojeń (mniej kontroli = mniej wojny ). Doprowadziło to do redukcji sił

jądrowych i wycofania (jednostronnego) wszystkich systemów broni taktycznej z Europy.

 Opowiedzenie się prezydenta USA za porozumieniem o rozmieszczeniu systemu obrony

przed rakietami balistycznymi, co doprowadziło do utworzenia przez Gorbaczowa

nowego planu, ogłaszającego odwołanie pogotowia bojowego oraz cięŜkich bombowców.

 Zainteresowanie się USA kontrolą arsenałów nuklearnych .byłego ZSSR, a więc

nakłaniania pozostałych republik do poddania się Rosji jako kontroli centralnej.

 1991 - Kongres USA uchwala pomoc-. 400 mln $ przeznaczoną na zniszczenie części

dawnego arsenału jądrowego

 Zgłoszenie propozycji przez Jelcyna o połączeniu systemów wczesnego ostrzegania obu

mocarstw.

 Deklaracja Ukrainy, Białorusi i Kazachstanu na stanie się państwami bezatomowymi

 Oczekiwany kompromis między 2 mocarstwami "Start 2"

 Gwarancja bezpieczeństwa dla Ukrainy przez USA na wolę ratyfikacji "Start 1" i zgoda

na wycofanie rakiet z jej terytorium - szef dyplomacji USA przekazał Ukrainie 27 mln $

w celu poprawienia bezpieczeństwa. 18.XL93 ratyfikacja "Start" jednak z wieloma

zastrzeŜeniami.

 Potwierdzenie bezatomowego statusu Ukrainy mającej korzystać teraz z gwarancji Rosji i

USA

80

 anulowanie zadłuŜenia za dostawę ropy i gazu

 Clinton obiecuje na spotkaniu z Krawczukiem podwojenie wsparcia finansowego; -

podobnie było w sprawie Kazachstanu. Obaj prezydenci podpisali kartę partnerstwa

demokratycznego; wykraczającą poza koncepcję NATO (zawierała ona elementy

współpracy gospodarczej). Pomoc USA została wprowadzona przed .wyborami

prezydenckimi (w celu większego poparcia).

 Deklaracja Moskiewska podpisana między Jelcynem a Clintonem podkreślała wielkie

znaczenie współpracy rosyjsko-amerykańskiej dla utrzymania stabilności na świecie(i

zatrzymania doświadczeń z bronią jądrową, zakaz produkcji materiałów

rozszczepialnych) oraz opowiedzenia się za koncepcją „partnerstwo dla pokoju", która

miała być filarem nowej struktury bezpieczeństwa w Europie.

 Partnerstwo to miało silne znaczenie dla Waszyngtonu ze względu na aspekty wojskowe,

jednak nie było ono do końca respektowane ze strony Rosji

 'Nawiązanie współpracy policji USA i Rosji, co doprowadziło do podpisania pierwszego

porozumienia (5VII) o współpracy policji obu państw

 Umocnienie się pozycji Rosji zmusza Waszyngton do kompromisów i ustępstw

 „Szczyt 3” Clinton-Jelcyn, który miał skonkretyzować zasady partnerstwa (nowy aspekt -

zakaz broni masowego raŜenia)

 USA obawia się nielojalności Rosji w sprawach likwidacji broni jądrowej

 Rosja nie .udziela swojego poparcia na członkostwo w NATO; mówiąc o

"natocentryzmie”- a mając uprzywilejowaną pozycję

Znaczący etap stosunków to takŜe kwestia ekonomiczna:

 Wspieranie reform w Rosji

 Zapobieganie izolacji z zachodem

 Inwestycje wysoko gotówkowe w Rosji (wspólna budowa stacji kosmicznej)

 Poparcie dla Rosji w udziale w G-7

 Wprowadzenie Rosji do finansów międzynarodowych

"Szczyt" 4:

- stała dyskusja o rozszerzeniu NATO (specjalne względy dla Rosji) - poparcie stanowiska

Rosji w CFE rozmowy na temat rozszerzenia stosunków z Ukrainą (chce przystąpić do paktu

ewolucyjnie)

- wybory prezydenckie w Rosji - nieoficjalne poparcie USA

- sukces w walce z bronią jądrową (czerwiec 96—całkowite jej wycofanie z Ukrainy)

81

Na przełomie lat zaobserwować moŜna wielkie przemiany USA dokonujące się z całym

zachodem.

- modyfikacja koncepcji bezpieczeństwa narodowego - sojusz z krajami WNP

- więcej integracji między międzynarodowymi organizacjami politycznymi - rozwój

stosunków z krajami bałtyckimi

- utworzenie globalnego systemu bezpieczeństwa - zbliŜenie z NATO

DuŜe przemiany w Rosji pod wpływem kapitału z USA, który zajął czołową pozycję w

inwestycjach na rynku rosyjskim. Chwilowy spokój zachodu w kwestii pokoju

60. Polityka zagraniczna Federacji Rosyjskiej

Główne załoŜenia, zasady i kierunki rosyjskiej polityki zagranicznej zostały ogłoszone przez

rosyjskie MSZ w styczniu 1993 r. Natomiast w październiku 1993r. ogłoszono generalne

załoŜenia doktryny obronnej Rosji. Te dwa dokumenty stanowią podstawę polityki

zagranicznej Rosji wobec uczestników stosunków międzynarodowych oraz świadczą o

podjęciu przemyślanych i planowych działań dla umocnienia swojej pozycji w świecie i

zabezpieczenia interesów rosyjskiej racji stanów.

Przy formułowaniu głównych załoŜeń, zasad i kierunków polityki zagranicznej dokonali

najpierw analizy areny międzynarodowej i określili jej główne tendencje:

 Nastąpi zanik układu dwubiegunowego w skali globalnej,

 Regułą będzie wielowariantowość polityki międzynarodowej,

 Powstają centra regionalne (wielobiegunowy ład światowy).

Głównym celem dzisiejszej rosyjskiej polityki zagranicznej jest odrodzenie potęgi Rosji i

przywrócenie jej do rangi supermocarstwa, przemawia za tym wg rosyjskiego MSZ:

 Wielowiekowa tradycja,

 PołoŜenie geopolityczne,

 Potęga militarna,

 Ogromny potencjał militarny, ludzki oraz technologiczny.

Podstawowym załoŜeniem polityki zagranicznej Rosji jest uznanie za wartość nadrzędną

interesów narodowych kraju. Priorytety i zasady polityki zagranicznej tego państwa

przedstawiają się, więc następująco:

 Zapewnienie, z wykorzystaniem środków politycznych, wszechstronnego

bezpieczeństwa Rosji, w tym jej suwerenności, niezawisłości i integralności

terytorialnej, umocnienie stabilizacji na linii rosyjskich granic w regionach

sąsiedzkich i na świecie.

82

 Obrona praw i wolności obywatelskich, godności i dobra Rosjan,

 Zapewnienie międzynarodowego poparcia dla rozwoju reform demokratycznych

mających na celu budowę społeczeństwa obywatelskiego,

 Mobilizacja środków finansowych i technicznych na rzecz stworzenia efektywnej

gospodarki rynkowej.

 Kształtowanie zasadniczo nowych, równoprawnych korzystnych dla wszystkich

stron stosunków Rosji członkami WNP i innymi państwami bliskiej zagranicy,

dąŜenie do partnerstwa i sojuszu z tymi krajami tradycyjnej dalekiej zagranicy,

które najlepiej rozwiązały problemy, z jaki Rosja obecnie się zmaga,

 Zapewnienie Rosji w światowym układzie sił, w procesie kształtowania gospodarki

światowej i stosunków międzynarodowych, pozycji odpowiadającej statutowi

wielkiego mocarstwa”

Główne kierunki jej polityki to: Wspólnota Niepodległych Państw, działania na rzecz

kontroli zbrojeń i bezpieczeństwa międzynarodowego, wspomaganie reform

gospodarczych, stosunki rosyjsko- amerykańskie, stosunki z krajami Europy, Azji i

Pacyfiku, Azji południowej i zachodniej, z państwami bliskiego wschodu, Afryki ameryki

łacińskiej, jak równieŜ kontakty z ONZ innymi organizacjami, ruchem państw

niezaangaŜowanych, działania na rzecz przestrzegania praw człowieka i ochrony

środowiska. Taka jest hierarchia i kierunek działania rosyjskiej polityki zagranicznej.

Generalne złoŜenia doktryny obronnej Rosji:

 Rosja nie ma wrogów

 UŜycie sił zbrojnych przewiduje się w razie ataku na terytorium państwa i

konfliktów wewnątrz federacji, które zagraŜałyby jej integralności terytorialnej,

 Ponadto siła moŜe zostać uŜyty poza granicami państwa w przypadku zagroŜenia

Ŝywotnych interesów Rosji

61. Wspólnota Niepodległych Państw - geneza, rozwój i rola w stosunkach

międzynarodowych.

1. Geneza powstania

 8 XII 1991r. Spotkanie w Puszczy Białowieskiej- prezydenci Rosji B. Jelcyn i

Ukrainy Ł. Krawczuk oraz przewodniczący Rady NajwyŜszej S. Szuszkiewicz

podpisują w Wiskuli pod Brześciem na Białorusi tzw. Układ białowieski o likwidacji

ZSRR

 Porozumienie o utworzenie WNP miało miejsce w Ałma Acie 21 XII 1991r. Układ

83

sygnowali przywódcy 11 republik (AzerbejdŜanu, Armenii, Białorusi, Kazachstanu,

Kirgistanu, Mołdawii, Rosji, TadŜykistanu, Turkmenistanu, Ukrainy i Uzbekistanu)

 W grudniu 1993r. Po tym jak został obalony rząd Z. Gamsachurdii, Gruzja zgłosiła

akces do WNP. Do Wspólnoty nie wstąpiły kraje bałtyckie Litwa, Łotwa i Estonia.

 W 1996r. zdominowana przez komunistów Duma Państwowa ogłosiła niewaŜność

umowy białowieskiej z 1991 rozwiązującej ZSRR. W odpowiedzi obóz B. Jelcyna

dokonał podpisania dwóch istotnych umów międzynarodowych pogłębiających

integracje w ramach WNP :

✔ w marcu 1996r. Federacja Rosyjska, Białoruś, Kazachstan i Kirgistan podpisały

porozumienie o „pogłębionej integracji ekonomicznej w ramach WNP”. WaŜnymi

punktami tego porozumienia było m.in. Stworzenie jednolitej przestrzeni

gospodarczej, zagwarantowanie swobody poruszania się, przepływu towarów i

przemieszczania kapitału. W celu koordynacji poczynań w tym zakresie powołano

Radę Międzypaństwową oraz Komitet Integracyjny, zapowiedziano takŜe powołanie

Komitetu Międzyparlamentarnego.

✔ W kwietniu 1996r. Federacja Rosyjska i Białoruś podpisały kolejny układ powołujący

(w ramach WNP) Związek Rosji i Białorusi- Wspólnotę Suwerennych Republik,

mające na celu pogłębiania integracji. Zapowiedziano powołanie wspólnych

ponadnarodowych struktur władzy.

✗ Członkostwo zwyczajne posiada 11 krajów: AzerbejdŜan, Armenia, Białoruś,

Kazachstan, Kirgistan, Mołdawia, Rosja, TadŜykistan, Ukraina, Uzbekistan oraz

Gruzja, która od lutego 2006r.nie naleŜy do Rady Ministrów Obrony)

✗ Turkmenistan był członkiem zwyczajnym do roku 2005, od tego czasu posiada ststus

członka stowarzyszonego, którym moŜe zostać kaŜdy kraj byłego ZSRR, nie naleŜący

do WNP ( np. Litwa, Łotwa lub Estonia)

✗ Przewiduje się równieŜ status obserwatora, czyli kraje z poza regionu).

 WNP pod względem formy jest organizacją o luźnej strukturze, która zgodnie z

protokołem z 21 XII 1991r. Nie jest ani państwem, ani strukturą ponadnarodową.

 WNP powstała jako struktura przejściowa i zachowała ten charakter mimo wielu

porozumień szczegółowych, ustalających zasady jej współdziałania.

- z jednej strony WNP miał być zabezpieczeniem przed chaosem

-z drugiej strony wyjściem naprzeciw tendencji odbudowy imperium w nowej

formule, zmniejszającej wszechwładną dotąd rolę centrum.

84

2. Układy podpisane w ramach WNP

Istotne znaczenie miały układy podpisane w ramach bezpieczeństwa oraz współpracy

gospodarczej:

✔ Układ Taszkiełcki- w maju 1992r. Rosja oraz Armenia, Kazachstan, Kirgistan,

TadŜykistan, Uzbekistan, zawarły na 5 lat Układ o bezpieczeństwie zbiorowym. Rok

później dołączyła Białoruś, Gruzja i AzerbejdŜan. W maju 1999r wystąpiły z

porozumienia: AzerbejdŜan, Gruzja i Uzbekistan. Do układu nie przystąpiły:

Mołdawia, Ukraina i Turkmenistan.

- tworząc podstawy systemu bezpieczeństwa zbiorowe WNP, powołano się na

postanowienia art.51 karty NZ, wskazującego na naturalne prawo kaŜdego państwa do

indywidualnej i zbiorowej samoobrony. Oznacza to, Ŝe w razie agresji przeciwko

jednemu z nich, zostanie ona uznana za agresję przeciwko wszystkim pozostałym.

- sygnatariusze układu zaaprobowali potrzebę rozszerzania współpracy nie tylko w

dziedzinie wojskowej, ale takŜe wspólne regulowanie konfliktów zbrojnych z

zastosowaniem środków pokojowych i likwidowanie przyczyn, które w przyszłości

doprowadzić do ich wybuchu.

✔ Porozumienie o Utworzeniu Unii Gospodarczej- zostało zawarte przez 9 członków

WNP, oprócz Turkmenistanu i Ukrainy w Moskwie 24 IX 1993r, poprzedzone

porozumieniem o Utworzeniu Strefy Rublowej 7.IX.1993. Turkmenistan przyłączył

się do tego porozumienia dopiero w grudniu 1993r., a Ukraina wyraziła chęć

przystąpienia do niego w charakterze członka stowarzyszonego, preferując raczej

dwustronną współpracę gospodarczą, w tym takŜe z Rosją. Układ ten przewidywał

stopniową i długofalową integrację gospodarczą państw WNP od strefy Wolnego

handlu przez unię celną do unii gospodarczej.

3. Cele:

podstawowymi celami i zasadami WNP są:

➔ Prowadzenie wspólnej polityki zagranicznej państw (ze wspólnej polityki wyłączone

są kwestie obronne, uregulowane odrębnym Traktatem Taszkiewickim z maja 1992

roku.)

➔ Zapewnienie pokoju i bezpieczeństwa narodowego

➔ Zagwarantowanie swoim obywatelom równych praw i wolności

➔ Ochrona środowiska

➔ Zachowanie i rozwój toŜsamości etnicznej, kulturowej, językowej i religijnej

mniejszości narodowych

85

➔ Rozwijanie równoprawnej i wzajemnie korzystnej współpracy państw

➔ PrzezwycięŜanie następstw katastrofy czarnobylskiej

4. Funkcjonowanie WNP

Na funkcjonowanie WNP negatywnie wpływają istniejące na jej terenie organizacje

subregionalne, m.in. GUAM (zw. Związkiem Środkowoazjatyckim), w której skład wchodzą

AzerbejdŜan, Gruzja, Mołdawia i Ukraina. Dotychczasowe działanie WNP nie ukazuje

optymistycznych perspektyw tej organizacji na przyszłość. Całkowicie odrzucony został

pomysł stworzenia związku Euroazjatyckiego, który zgłosił N. Nazarbajew oraz propozycje

integracyjne A. Łukaszenki. To takie kraje jak: Kazachstan, TadŜykistan i Kirgistan są

zainteresowane bliŜszą integracją w ramach Wspólnoty.

WNP uchodzi w ocenach wielu polityków i specjalistów za twór wielce nieefektywny.

Wynika to przede wszystkim z niejasnych i krzyŜujących się kompetencji poszczególnych

organów i komitetów; odmiennych poglądów, interesów oraz woli politycznej poszczególny

państw, a zwłaszcza zaś braku zasobów i środków finansowych.

Obawa przed dominacją Rosji oraz nierównomierny poziom rozwoju gospodarczego,

potencjału surowcowego i przemysłowego przyczyniają się do takiej oceny przez środowisko

polityczne i specjalistów.

62. Pojecie krajów rozwijających się- przyczyny przebieg i skutki dekolonizacji.

1. Pojecie krajów rozwijających się:

Kraje słabo rozwinięte, kraje nie uprzemysłowione, kraje zacofane, kraje nowo wyzwolone,

Trzeci Świat, Południe — terminy (o zakresach niezupełnie pokrywających się) uŜywane na

określenie grupy państw (ponad 130) Afryki, Ameryki Łac., Azji i Oceanii, z reguły

postkolonialnych (wyjątek — Tajlandia).

2. Dekolonizacja:

Proces wyzwalania się narodów spod wpływów kolonii i tworzenia niepodległych państw na

terytoriach zaleŜnych. Był to proces długotrwały rozpoczęty przed II WŚ, który osiągnął

apogeum w latach 60, 70 obecnie jest w fazie schyłkowej.

3. Główne przyczyny dekolonizacji:

Do głównych przyczyn, które wpłynęły na proces dekolonizacji zaliczmy m.in.:

 klęski głodu i masowe wymieranie miejscowej ludności spowodowane było

eksploatacja zasobów surowcowych, grabieŜą ziem i tworzeniem gospodarki

plantacyjnej

 czerpanie ogromnych zysków z kolonii przez Mocarstwa europejskie

86

 w wielu koloniach nadal utrzymywały się prymitywne feudalne i półfeudalne

struktury gospodarki krajowej

 import towarów europejskich doprowadził do upadku lokalnego rzemiosła

 upowszechnienie zasady równości państw po II wojnie światowej

4. Skutki dekolonizacji:

JeŜeli chodzi o skutki dekolonizacji to moŜna je podzielić na:

A. Pozytywne

 w wyniku dekolonizacji powstało ponad 130 państw

 kraje postkolonialne uzyskały niepodległość suwerenność

 mogły brać czynny udział w działalności organizacji międzynarodowych i

współdecydowanie o kierunkach polityki światowej na forum ONZ

 mogły samodzielnie korzystać z dóbr naturalnych własnego kraju

 mogły wybierać dowolne formy ustroju

B. Negatywne

 częste przewroty, zamachy stanu, próby obalenia legalnie wybranych władz oraz

przeplatanie się demokratycznych i autorytarnych rządów

 konflikty graniczne, które wybuchały między nowo powstałymi państwami

 podziały etniczne, kulturowe, religijne przerodziły się w trwałe konflikty zbrojne

 niestabilność polityczna w nowo powstałych państwach

63. Charakterystyka ugrupowania krajów rozwijających się oraz powstanie, działalność

i przyszłość ruchu niezaangaŜowania

Pojecie krajów rozwijających się:

Kraje słabo rozwinięte, kraje nie uprzemysłowione, kraje zacofane, kraje nowo wyzwolone,

Trzeci Świat, Południe — terminy (o zakresach niezupełnie pokrywających się) uŜywane na

określenie grupy państw (ponad 130) Afryki, Ameryki Łac., Azji i Oceanii, z reguły

postkolonialnych (wyjątek — Tajlandia).

Etapy uzyskania niepodległości przez państwa Trzeciego Świata:

 Pierwszy etap likwidacji systemu kolonialnego objął dekadę 1945-1955, w tym czasie

niepodległość uzyskało jedenaście państw azjatyckich i jedno afrykańskie: Indonezja,

Wietnam, Filipiny, Jordania, Indie, Pakistan, Cejlon, Birma, Libia, KambodŜa, Laos.

Korea

87

 Od połowy lat pięćdziesiątych do połowy lat sześćdziesiątych trwał drugi etap, z 42

państw 30 uzyskało niepodległość w Afryce. Do 1960r. na tym kontynencie było

zaledwie 9 niezaleŜnych państw. W tym samym roku doszło do nich dalsze 17. Ten

rok nazywany jest „rokiem Afryki”. Nowe niepodległe państwa to: Maroko, Sierra

Leone, Zambia, WybrzeŜe Kości Słoniowej, Ludowa Republika Konga, Mali, Cypr,

Malta

 Trzeci etap dekolonizacji rozpoczął się w połowie lat sześćdziesiątych i trwał do

1975r., rozpadły się pozostałości imperium brytyjskiego na Bliskim Wschodzie oraz

imperium kolonialne Portugalii w Afryce. Niepodległość uzyskały: Barbados,

Bostwana, Grenada, Mozambik, Katar, Tonga, Jemen Południowy, Gwinea Bissau,

FidŜi, Komory

 W czwart9m etapie dekolonizacji rozpoczętym w 1976r. najwaŜniejsze znaczenie miał

problem wyzwolenia Namibii, oraz ostatecznej dekolonizacji terytoriów zaleŜnych

Wielkiej Brytanii, Francji, Hiszpanii i Holandii w Afryce, Ameryce Łacińskiej i Azji.

Na tym etapie dekolonizacji, która trwa do chwili obecnej niepodległość uzyskały:

Seszele, Wyspy Gilberta, Antiqua i Barbuda, Namibia, Saint Lucia, Dominika.

Szczególne znaczenie miał upadek „ostatniego bastionu białych” w Afryce

Południowej. W utworzonych przez nich w 1919r. państwie pod nazwą Unia

Południowej Afryki prowadzono politykę apartheidu polegająca na umocowanej

prawnie od 1948r. segregacji rasowej.

Systematyzacja krajów Trzeciego Świata:

1. W grupie najbardziej rozwiniętych państw trzeciego Świata moŜemy wyróŜnić:

- duŜe państwa Ameryki Południowej i Środkowej, jak Argentyna, Brazylia, Meksyk,

Urugwaj

- nowo uprzemysłowione kraje i terytoria Azji Południowo-Wschodniej: Hongkong,

Korea Południowa, Singapur, Tajwan

- małe państwa i terytoria zaleŜne regionu Pacyfiku, Karaibów, jak Bermudy, Wyspy

Bahama

2. Grupa średnio rozwiniętych krajów Trzeciego Świata jest najliczniejsza:

- kraje Bliskiego Wschodu i Afryki Północnej, takie jak Libia, Arabia Saudyjska,

Zjednoczone Emiraty Arabskie, Kuwejt, Irak i Iran

- duŜe i średnie państwa Azji i Afryki, jak Filipiny, Egipt, Indonezja, Malezja, Nigeria,

Pakistan, Tajlandia

88

- specyficzny i wyodrębniony ze względu na skalę systemu społeczno-gospodarczy

stanowią Indie

- średnie i małe kraje Afryki (Maroko, Tunezja, Kenia itp.), Ameryki Południowej

(Peru, Boliwia, Dominikana, Chile itp.), Bliskiego Wschodu i Azji Południowej

(Jordania, Syria, Sri Lanka itd.)

3. Grupa krajów najsłabiej rozwiniętych, do których naleŜy około 30% krajów Trzeciego

Świata, zwłaszcza z obszaru Czarnej Afryki

Współpraca w krajach rozwijających się:

Instytucje globalne i regionalne i ich wpływ na współprace:

1. Na Południu:

- Ruch Państw NiezaangaŜowanych:

- Grupa-77

2. W Afryce:

- Unia Arabskiego Maghrebu

- COMESA (Wspólny Rynek Wschodniej i Południowej Afryki)

3. W Ameryce Środkowej i Południowej:

- Wspólnota Andyjska

- Wspólnota Karaibska (CARICOM)

- Mercosur (Wspólny Rynek Południa)

4. W regionie Azji i Pacyfiku:

- ASEAN

- Stowarzyszenie regionalnej Współpracy Azji Południowej (SAARC)

- Forum Południowego Pacyfiku

Ruch państw niezaangaŜowanych

1. Geneza i istota ruchu

- pojęcie niezaangaŜowania

Określenie polityki państw unikających zaangaŜowania się po stronie rywalizujących

ze sobą USA i ZSRR

-uwarunkowania historyczne

DąŜenia narodów do uzyskania niepodległości, walki zbrojnej i wojny w Azji

wywarły znaczący wpływ na kształtowanie się polityki zagranicznej nowo wyzwolonych

państw.

-Ruch Państw NiezaangaŜowanych

89

Grupa państw luźno powiązanych ze sobą przez akceptację wspólnie przyjętych zasad

postępowania.

2. Etapy tworzenia się Ruchu Państw NiezaangaŜowanych

- Konferencja w New Delhi 12.03.1947r

Potwierdzenie nieufności do polityki mocarstw i dąŜenie do współpracy ze wszystkimi

państwami.

-Konferencja w New Delhi 20.01.1949r

Deklaracja chęci prowadzenia niezaleŜnej polityki i współpracy z państwami o innych

systemach społeczno-politycznych.

-Traktat indyjsko- chiński z 1954r

Zawiera zasady pokojowego współistnienia, zwane Pancza Szila. Są to:

 wzajemne poszanowanie integralności terytorialnej i suwerenności;

 wzajemna nieagresja;

 nieingerencja w sprawy wewnętrzne;

 równość i wzajemne korzyści;

 pokojowe współistnienie

-Konferencja w Bandungu 18-24 kwietnia 1955r. („Konferencja solidarności krajów Azji i

Afryki").

10 zasad stosunków międzypaństwowych uchwalonych podczas spotkania państw

niezaangaŜowanych w Bandungu:

 Poszanowanie podstawowych praw człowieka oraz celów i zasad Karty Narodów

Zjednoczonych,

 Poszanowanie suwerenności i integralności wszystkich narodów,

 Uznanie równości wszystkich ras i wszystkich narodów,

 Wstrzymanie się od interwencji w sprawy wewnętrzne innego kraju,

 Poszanowanie prawa kaŜdego kraju do obrony indywidualnej lub zbiorowej zgodnie z

Kartą Narodów Zjednoczonych,

 Wstrzymanie się od wykorzystywania układów o obronie zbiorowej w imię egoistycznych

interesów, któregoś z wielkich mocarstw oraz wstrzymanie się kaŜdego kraju i wywierania

nacisków na inne kraje

 Wstrzymanie się od aktów groźby i agresji oraz stosowania siły przeciwko integralności

terytorialnej lub niezaleŜności politycznej któregokolwiek kraju.

 Regulowanie wszystkich międzynarodowych sporów środkami pokojowymi.

 Rozwijanie wspólnych interesów i współpracy.

90

 Poszanowanie sprawiedliwości i zobowiązań międzynarodowych.

3. Formy organizacyjne ruchu

- Konferencja szefów państw i rządów

Odbywa się co 3 lata, na czele stoją szefowie państw i rządów, ministrowie spraw

zagr. lub innych resortów, celem jest zatwierdzanie wspólnych zasad i programów działania

oraz dokonywanie oceny sytuacji międzynarodowej.

-Konferencja ministrów spraw zagranicznych

Przedmiotem obrad są problemy dotyczące działalności ruchu oraz sytuacji

międzynarodowej, konferencje organizowane są w okresie między spotkaniami na szczycie.

-Biuro koordynacyjne

Jest to organ kolegialny o charakterze wykonawczym, nadzoruje realizację uchwał i

programów uchwalonych przez konferencje na szczycie.

- Przewodniczący Ruchu Państw NiezaangaŜowanych

Funkcję pełni głowa państwa, na którego terytorium odbyło się ostatnie spotkanie;

odpowiada za funkcjonowanie ruchu i koordynację jego działalności.

-Organy i instytucje wyspecjalizowane

Fundusz Rozwoju Gospodarczego i Społecznego, Międzynarodowy Ośrodek ds.

Przedsiębiorstw lub ds. Sektora Społecznego, Ośrodek Dokumentacji i Centrum ds.

Korporacji Ponadnarodowych.

4. Konferencje szefów państw i rządów

W 2006r. odbyła się 14 konferencja.

-Pierwsza Konferencja w Belgradzie w 1961r

Uczestniczyło w niej 25 państw Ameryki Łacińskiej, Azji, Afryki i Europy. Poruszono

problemy walki z kolonializmem, imperializmem, zagadnieniami rozbrojenia, rozwoju gosp.,

wzmacniania roli ONZ oraz rozwoju polityki i ruchu niezaangaŜowania, określenia jego

miejsca w stosunkach międzynarodowych.

-Konferencja w Malezji - 2003r.

116 uczestników; poruszono kwestie - przyszłość ruchu, problemy regionalne,

globalizacja oraz terroryzm.

-Ostatnia Konferencja w Hawanie 18.08.2006r

Uczestniczyli w nim przedstawiciele 118 krajów. Potępiono izraelski atak na Liban,

wezwano społeczność międzynarodową do solidarności z Palestyńczykami oraz

skrytykowano amerykańską Polit. Międzynarodową (arogancja i egoizm).

91

5. Znaczenie ruchu

- pierwotne cele: jednoczenie państw Trzeciego Świata, wprowadzenie i przestrzeganie

zasady demokracji SM, rozwój i demokratyzacja państw Trzeciego Świata, współpraca, która

miała się przyczynić do rozwoju gosp. i społ. państw niezaangaŜowanych, utrzymanie pokoju

i bezpieczeństwa, uznanie niezaleŜności narodowej, zakończenie procesu dekolonizacji,

wprowadzenie na arenę międzynarodową państw, które wcześniej nie miały Ŝadnego

politycznego znaczenia;

- nowe cele: walka z ubóstwem państw rozwijających się, ich zadłuŜeniem i bezrobociem,

próba zreformowania ONZ - utworzenie sił szybkiego reagowania, apel o zapłacenie składek

członkowskich, wprowadzenie do Rady Bezpieczeństwa dwóch miejsc dla Ameryki

Łacińskiej oraz dwóch dla Azji (oprócz Chin), poszerzenie stałego grona członkowskiego

Rady Bezpieczeństwa o Japonię i RFN, ograniczenie prawa weta wnoszonego przez stałych

członków Rady.

6. Podsumowanie działalności Ruchu

- Ocena wartości ruchu państw niezaangaŜowanych nie jest jednoznaczna.

-Z jednej strony mówi się, Ŝe nie miał on Ŝadnej władzy i większego wpływu na politykę i był

narzędziem w rękach komunistów do prowadzenia polityki antykolonialnej i tzw.

antyimperialnej.

-Z drugiej strony to ten właśnie ruch wprowadził na arenę polityczną państwa, które do tamtej

pory nie miały głosu w polityce mocarstw, zrównało siłę polityczną w dyplomacji róŜnych ras

-Rozpoczął nową erę stosunków między narodami.

-TakŜe przyspieszył się proces dekolonizacji, uświadamiał opinię światową o beznadziejności

walki Wschód - Zachód.

-Wsparcie ruchów narodowowyzwoleńczych Afryki, obalając do końca system kolonialny.

64. Pojęcie regionu międzynarodowego - funkcje regionalizmu

Region - jest to obszar, który moŜna wyodrębnić ze względu na jego cechy specyficzne

 regiony fizycznogeograficzne - zwarte terytorialnie jednostki przestrzenne, cechujące się

na pewnym stopniu ogólności wewnętrzną spójnością, wynikającą z połoŜenia

geograficznego, wspólnej historii rozwoju i wzajemnych powiązań elementów środowiska

w ich obrębie.

 Regiony społeczno-gospodarcze, wyróŜniane na podstawie cech związanych

z działalnością człowieka: z rodzajem zagospodarowania (region przemysłowy, rolniczy

itp.), wzajemnych powiązań gospodarczych i usługowych itp.

92

 Kulturowe

Istotą regionu jest bliskość geograficzna. MoŜe mieć charakter lądowy lub morski (23 regiony

- największy to region Pacyfiku)

Regionalizm w sm związany jest bezpośrednio z aktywnością jego ich uczestników. Wynika

ze szczególnego rodzaju współzaleŜności międzynarodowych powiązanych z: połoŜeniem

geograficznym, systemem politycznym, rozwojem gospodarczym, historią, religią, kulturą i

językiem. Głównymi podmiotami regionalizmu są państwa.

E.HaliŜanek- regionalizm moŜna określić jako wszelkiego rodzaju formy współpracy

międzynarodowej w postaci róŜnego rodzaju sojuszów i związków integracyjnych państw

połoŜonych blisko geograficznie.

Regionalizm- współdziałanie państw w ramach określonego terytorium, związanych

wspólnotą interesów.

W procesie rozwoju regionalizmu dominują trzy rodzaje oddziaływań: polityczne,

ekonomiczne i militarne. Z problematyką regionalizmu związane jest pojęcie regionalizacji,

które dotyczy wyodrębniania się regionów na podstawie określonych kryteriów oraz polityki

regionalnej państw danego ugrupowania. E.HaliŜak wymienia 3 kryteria wyodrębniania się

regionów międzynarodowych:

- geograficzne (geopolityczne)

- systemowe (system współzaleŜności)

- integracji i wspólnego interesu regionalnego.

Regionalizacja sprowadza się do:

- eliminacji barier utrudniających współpracę w regionie

- kreacji podstaw prawnych dla wzajemnych akcji i interakcji

- przyjmowania umów o charakterze regionalnym

- tworzenia organizacji międzynarodowych o charakterze regionalnym.

Funkcje regionalizmu:

- integrująca- głównym problemem jest stopień zaspokojenia potrzeb i interesów uczestników

systemu regionalnego, który w rezultacie prowadzi do procesów integracyjnych,

- porządkująca- jej pojawienie jest konsekwencją rozwoju i funkcjonowania norm i struktur

działania(regionalnych instytucji). Polega na regulowaniu, utrzymywaniu równowagi,

zapewnieniu toŜsamości w czasie i przestrzeni oraz ciągłości i efektywności działania,

- przymuszająca- polega na zmuszaniu państw - uczestników do określonych zachowań

indywidualnych i zbiorowych. Przymusza się kontrolą, perswazją, identyfikacją, izolacją i

93

dystrybucją. Funkcja ta kłóci się z suwerennością państw. Wywołuje to konflikty i napięcia w

systemach regionalnych, zwalnia dynamikę ich rozwoju i moŜe prowadzić do ich rozpadu.

- dynamizująca- polega na podejmowaniu przez uczestników systemu regionalnego działań

adaptacyjnych wobec bodźców płynących z systemu regionalnego. Zapewnie Ŝe system

regionalny występuje jako uczestnik sm.

Funkcje regionalizmu są zmienne w czasie i są uzaleŜnione od stanu rozwoju sm i

właściwości jego wewnętrznych struktur. NaleŜy je rozpatrywać równieŜ w sferze:

- gospodarczej: poprawa efektywności gospodarowania, wolny przepływ dóbr, usług i ludzi

oraz specjalizacja

- politycznej: koordynacja polityki zagranicznej, harmonizacja systemów politycznych i

internacjonalizacja procesów politycznych.

65. Europa jako region międzynarodowy - charakterystyka geopolityczna i zmienność

ról w stosunkach międzynarodowych.

Charakterystyka geopolityczna Europy. Europa jako region międzynarodowy wykształciła

własne i niepowtarzalne cechy i odznaczała się duŜym zróŜnicowaniem. Sprzyjał temu

czynnik geograficzny. Ten niewielki, w porównaniu z innymi kontynentami (10,5 mln. km 2),

ma w znacznej części (zachodniej i środkowej) bogato ukształtowaną powierzchnię,

ułatwiającą narodom tworzenie państw otoczonych naturalnymi granicami i powoduje takŜe

wyodrębnianie się subregionów. Dobre warunki klimatyczne i dość znaczne zasoby

surowcowe stwarzały teŜ korzystne warunki dla rozwoju rolnictwa i samowystarczalności

Ŝywnościowej oraz budowy przemysłu. Europa była i jest dzięki temu kontynentem gęsto

zaludnionym z wieloma ośrodkami przemysłowymi oraz skupiskami miejskimi. Ma teŜ

korzystne połoŜenie geopolityczne, a dostęp do Oceanu Atlantyckiego i pięciu mórz, przy

wyjątkowo dobrze rozwiniętej linii brzegowej oraz bezpośrednim połączeniu lądowym z Azją

i dogodnym z Afryką, oddawał w ręce Europejczyków waŜne strategiczne drogi

komunikacyjne. Pozwalały one na ekspansję zew., chroniąc natomiast przed inwazją ludów

spoza Europy, bezradnych wobec lepiej rozwiniętych technicznie (szczególnie w dziedzinie

militarnej) i posiadających często silne floty państw europejskich. Politycznie Europa nigdy

nie była zjednoczona. Istniała na jej obszarze znaczna liczba państw o często

przeciwstawnych interesach. Większe i trwalsze struktury tworzyły się powaŜnie w okresie

lub na wypadek wojny. Najczęściej w obliczu zagroŜenia hegemonistycznymi dąŜeniami

któregoś z państw lub narodów. Państwa miały w większości charakter narodowy, ale ich

94

granice nie zawsze pokrywały się z zasięgiem terytorialnym poszczególnych grup etnicznych.

Istniały takŜe narody pozbawione państwowości.

66. Kwestia pokoju i bezpieczeństwa w Europie- konflikty zbrojne i obszary napięć w

Regionie

1. Pojęcie bezpieczeństwa i pokoju:

Bezpieczeństwo - stan braku zagroŜenia, stan spokoju i pewności.Bezpieczeństwo

międzynarodowe ma szerszy zakres znaczeniowy, niŜ bezpieczeństwo państwa. Nie jest tylko sumą

bezpieczeństw poszczególnych państw. O jego istocie stanowi zespół warunków, norm i

mechanizmów międzynarodowych, które zapewniają kaŜdemu państwu mniejsze lub większe

poczucie pewności niezagroŜonego istnienia, przetrwania i swobód rozwój owych bez nacisków z

zewnątrz. Jest to więc stan, w którym przestrzegane są reguły postępowania zmierzające do

regulowania sporów metodami pokojowymi.

Pokój (łac. pax) to pojęcie opisujące stosunki między państwami, lub wewnątrz nich,

oznaczające brak wojny, wykluczające konflikt zbrojny i uŜywanie przemocy. W węŜszym znaczeniu

pokój oznacza zakończenie wojny. Od XX w. do zachowania albo przywrócenia pokoju wykorzystuje

się siły pokojowe ONZ, mające mandat prawnomiędzynarodowy.

2. Powstanie UE w obronie pokoju i bezpieczeństwa:

Pokój

Na zgliszczach II wojny światowej zbudowano nowy rodzaj nadziei. Ludzie, którzy oparli się

totalitaryzmowi w czasie wojny, odkryli w sobie determinację do połoŜenia kresu międzynarodowym

sporom i nienawiści w Europie i do wprowadzenia trwałego pokoju pomiędzy wcześniejszymi

wrogami. Nowy porządek w Europie Zachodniej byłby zbudowany na wspólnym interesie jej narodów

i ludów, a u jego podstaw leŜałyby traktaty gwarantujące praworządność i równość pomiędzy

wszystkimi krajami.

Bezpieczeństwo i ochrona

Europa XXI wieku nadal musi zajmować się sprawami bezpieczeństwa i ochrony. Są to dziedziny

Ŝycia, w których nigdy nie ma się całkowitej pewności. KaŜdy kolejny etap światowego rozwoju

przynosi wielkie moŜliwości, ale pociąga równieŜ pewne ryzyko. Unia musi podejmować skuteczne

działania, aby zapewnić bezpieczeństwo swoim państwom członkowskim. Tragiczne wydarzenia z 11

września 2001 r. pokazały całemu światu, jak kruche jest ludzkie Ŝycie, gdy do głosu dochodzi

fanatyzm i duch mściwości.

Instytucje UE odgrywaj ą kluczową rolę i są sercem sukcesu Europy w tworzeniu i realizowaniu zasad,

które przyniosły prawdziwe i trwałe mechanizmy pokojowe na obszarze zajmującym stosunkowo duŜą

95

część świata. Jednak UE musi równieŜ dbać o swoje interesy wojskowe i strategiczne poprzez

współpracę z krajami sprzymierzonymi w ramach układu NATO i dzięki rozwijaniu prawdziwej

wspólnej polityki bezpieczeństwa i obrony.

3. Rozpad Jugosławii:

Socjalistyczna Federalna Republika Jugosławii (SFRJ) obejmowała sześć republik:

Bośnię i Hercegowinę, Chorwację, Macedonię, Czarnogórę (Montenegro), Serbię i Słowenię.

Po rozpadzie Jugosławii, w byłych republikach wybuchły krwawe konflikty. W 1991 roku

Armia jugosłowiańska, zdominowana przez Serbów, zaatakowała Słowenię. Następnie, po

krótkich walkach, wojna przeniosła się do Chorwacji. Na początku 1992 roku równieŜ

w Bośni i Hercegowinie wybuchła krwawa wojna, która zakończyła się w 1995 roku po

podpisaniu porozumienia pokojowego w Dayton. W 1991 roku, Albańczycy zamieszkujący

Kosowo (okręg autonomiczny Serbii) zaŜądali niepodległości co wywołało konflikt serbskoalbański,

który narastał doprowadzając do wybuchu walk w 1998 roku. Konflikt w Kosowie

zakończyła interwencja NATO i porozumienie pokojowe podpisane w 1999 roku.

Społeczność międzynarodowa natychmiast rozpoczęła działania dyplomatyczne mające na

celu opanowanie sytuacji w regionie. Pomimo licznych porozumień o zawieszeniu broni,

walki pomiędzy Bośniakami a Serbami trwały. Obie strony konfliktu dysponowały armiami,

których siły były nierówne. Serbowie juŜ na początku wojny próbowali zdobyć stolicę Bośni

i Hercegowiny - Sarajewo. Mieszkańcom udało się odeprzeć atak, jednak oblęŜenie miasta

trwało około 3,5 lat, podczas których Serbowie regularnie ostrzeliwali i bombardowali

miasto, doprowadzając do jego zniszczenia. W Sarajewie zginęło ponad 11,000 ludzi.

W wyniku działań serbskiej artylerii, zniszczone zostało równieŜ główne miasto

Hercegowiny, Mostar. Po wojnie w Mostarze odnaleziono 2 masowe groby muzułmanów.

4. Rola ONZ w wojnie w Bośni i Hercegowinie

25 września 1991 roku Rada Bezpieczeństwa ONZ jednogłośnie przyjęła rezolucję nr 713

dotyczącą Socjalistycznej Federalnej Republiki Jugosławii. Nawoływała ona wszystkie

państwa do natychmiastowego nałoŜenia embargo na dostawy broni i wyposaŜenia

wojskowego do krajów Byłej Jugosławii. Jednocześnie w rejon konfliktu skierowano pomoc

humanitarną, a takŜe podjęto decyzję o rozmieszczeniu tam sił pokojowych.

5. Wojna w Kosowie

Napięcia pomiędzy Serbami i Albańczykami zamieszkującymi Kosowo, prowincję Serbii,

trwały od wieków. W 1989 roku, Federalna Republika Jugosławii zniosła autonomię

w Kosowie, co spowodowało natychmiastowy bojkot wszelkich instytucji serbskich przez

Albańczyków (stanowiących ponad 90 % ludności). Podczas rozpadu Jugosławii, w 1991

96

roku kosowscy Albańczycy zaŜądali niepodległości prowincji. W przeprowadzonym

referendum w tej sprawie, większość obywateli opowiedziała się za niepodległością. Odbyły

się wybory, w których wybrany został prezydent i parlament. Nowych władz nie uznała

Serbia.

Powstanie tego „państwa w państwie”, nawoływania przez Wyzwoleńczą Armię Kosowa

do zbrojnego buntu oraz Serbskie represje wymierzone w albańskich Kosowarów

spowodowały napięcia w całej prowincji. Doprowadziło to do wybuchu walk w 1998 roku.

Władze w Belgradzie, z prezydentem Slobodanem Miloszewiczem na czele, przeprowadzały

masowe wysiedlenia Albańczyków, mimo sprzeciwu społeczności międzynarodowej.

W wyniku tego, około 850,000 uchodźców z Kosowa szukało schronienia głównie w Albanii

i Macedonii, gdzie pomoc zapewniały im UNHCR wraz z innymi organizacjami

humanitarnymi. Wobec ludności pozostałej w Kosowie stosowano represje, mordowano

cywilów, przeprowadzano czystki etniczne.

Gdy próby dyplomatycznego zakończenia konfliktu zawiodły, podjęto decyzję

o przeprowadzeniu nalotów NATO na serbskie cele wojskowe i strategiczne. Naloty zmusiły

Miloszewicza do zaakceptowania porozumienia pokojowego w czerwcu 1999 roku. Na mocy

tego porozumienia wycofano z Kosowa wojska jugosłowiańskie oraz zapewniono powrót

kosowskich uchodźców. W celu zapewnienia bezpieczeństwa, do Kosowa przybyło 50,000

Ŝołnierzy międzynarodowych sił KFOR ( Kosovo Force). 10 czerwca 1999 roku, Rada

Bezpieczeństwa przyjęła rezolucję nr 1244, na mocy której utworzono Misję Tymczasowej

Administracji Organizacji Narodów Zjednoczonych w Kosowie (UNMIK), nadając jej

zwierzchnictwo nad prowincją.

Sytuacja w Kosowie nadal nie jest stabilna. Mimo obecności sił międzynarodowych,

w marcu 2004 roku w prowincji wybuchły zamieszki. Sytuacja ekonomiczna wciąŜ jest

fatalna, bezrobocie wyjątkowo wysokie a mieszkańcy sfrustrowani brakiem decyzji w sprawie

ostatecznego statusu prowincji. Mimo to, powołany przez ONZ administrator Kosowa, Soren

Jessen-Petersen uwaŜa, Ŝe chociaŜ budowanie stabilnego i wieloetnicznego Kosowa

to zadanie trudne, w wielu aspektach Ŝycia w prowincji nastąpiła poprawa. Jest takŜe

przekonany, Ŝe „bez względu na to, co wyniknie z negocjacji o statusie, ONZ musi

przygotować się na ograniczenie swoich operacji oraz na przekazanie odpowiedzialności

innym organizacjom i władzom lokalnym”.

97

67. Instytucjonalizacja bezpieczeństwa europejskiego na przełomie XX i XXI wieku

Postzimnowojenną architekturę bezpieczeństwa europejskiego tworzą następujące organizacje,

porozumienia regionalne i subregionalne: 1.Organizacja Bezpieczeństwa i Współpracy w

Europie (OBWE) 2.Rada Europy (CE) 3.Organizacja Traktatu Północnoatlantyckiego (NATO)

4. Unia Europejska 5.Unia Zachodnioeuropejska (WEU) 6.Północnoatlantycka Rada

Współpracy (NACC) 7.Rada Partnerstwa Euroatlantyckiego (EAPC) 8.Rada Nordycka (NC)

9.Nordycka Rada Ministrów (NCM) Powstały takŜe róŜne formy współdziałania w ramach

„nowego regionalizmu”: Grupa Wyszehradzka, Inicjatywa Środkowoeuropejska, CEFTA,

Rada Bałtycka, Rada Państw Morza Bałtyckiego, Współpraca Ekonomiczna Państw Morza

Czarnego, Euroarktyczna Rada Morza Barentsa, Rada Arktyczna, Stowarzyszenie

Śródziemnomorskie, Wspólnota Niepodległych Państw.

Znaczenie NATO dla bezpieczeństwa europejskiego:

a) traktat tworzący NATO podpisano w Waszyngtonie 4 kwietnia 1949r. b) to organizacja

tworząca system samoobrony zbiorowej c) NATO- główne ogniwo łączące Amerykę i Europę

d) Nowa Koncepcja Strategiczna Sojuszu Atlantyckiego, która została przyjęta w 1991 roku w

Rzymie zakładała: e) zwiększenie odpowiedzialności państw europejskich za bezpieczeństwo

w Europie f) dokonanie zmian politycznych i organizacyjnych (m.in. obniŜenie wydatków na

obronę, zmniejszenie liczebności sił zbrojnych, zorganizowanie sił szybkiego reagowania) g)

zwiększenie aktywności politycznej w dziedzinie przeciwdziałania i rozwiązywania sytuacji

kryzysowych h) konieczność szybkiego reagowania w przypadku szybko rozwijających się

kryzysów spowodowanych trudnościami gospodarczymi, społecznymi, politycznymi oraz

rywalizacją etniczną i sporami terytorialnymi w Europie Środkowej i Wschodniej

Nową rola NATO stało się zapewnienie stabilizacji i bezpieczeństwa w Europie, popieraniu

operacji pokojowych podejmowanych przez KBWE/OBWE z udostępnieniem posiadanych

przez Sojusz zasobów z wiedzą włącznie. Nowa rola to równieŜ udział w rozwiązywaniu

kryzysów i utrzymaniu pokoju we współpracy z innymi organizacjami i instytucjami

regionalnymi.

Tworzenie nowych struktur militarnych

W celu zwiększenia zdolności reagowania na kryzysy i sytuacje konfliktowe powołano:

-Połączone Wielonarodowe Siły do Zadań Specjalnych (CJTF) - działa poza obszarem NATO,

w konfliktach, operacjach utrzymania lub przywrócenia lub wymuszenia pokoju, misje

humanitarne.

-podjęto działania na rzecz integrowania sił zbrojnych i zwiększenia ich zdolności do

szybkiego rozwinięcia mobilizacyjnego. Siły reagowania: - Siły natychmiastowego reagowania

98

IRF - 15 tys. śołnierzy - Siły szybkiego reagowania RRF- 150 tys. śołnierzy *Maastricht

1992 r. - postanowienie , Ŝe zjednoczona Europa będzie dysponować własnymi,

autonomicznymi siłami zbrojnymi z ramienia Unii Zachodnioeuropejskiej. Eurokorpus to

europejski filar NATO. Zadania Eurokorpusu: - obrona państw naleŜących do UZE, działania

w misjach na rzecz utrzymania lub przywracania pokoju, pomoc humanitarna. Zadania

wykonywane w ramach UZE i NATO pod egidą ONZ I OBWE.

*Lizbona 1995 r. - utworzono siły lądowe Eurofor oraz Siły morskie Euromarfor, których

zadaniem było szybkie reagowanie w rejonie Morza Śródziemnego na południowej flance

NATO (Francja, Włochy, Hiszpania, Portugalia i Wielka Brytania.

Rozszerzenie NATO

1996 r. - intensywny dialog między NATO a państwami ubiegającymi się o członkostwo.

Wymogi stawiane państwom nowo przystępującym do struktur: - ustanowienie trwałego

demokratycznego systemu politycznego, z wolnymi wyborami, stabilnymi instytucjami

władzy, poszanowaniem prawa i swobód obywatelskich oraz demokratyczną kontrolą nad

siłami zbrojnymi - gotowość do zaakceptowania zasady wspólnej obrony w razie potrzeby

przyjęcia na swoim terytorium sił zbrojnych i instalacji NATO - gotowość do uczestnictwa w

zintegrowanej strukturze obronnej NATO - gotowość do dalszej współpracy w ramach

programu PdP, w tym do udziału w operacjach pokojowych - przyjęcie zasad planowania

obronnego, w tym zasady jego przejrzystości - gotowość do uznania zasad polityki sojuszu i

załoŜeń jego koncepcji strategicznej - wola osiągnięcia minimalnej niezbędnej zdolności do

współdziałania sił zbrojnych, a w dalszej perspektywie ich kompatybilności.

Marzec 1999 r. - Polska, Czechy i Węgry wstępują do struktur NATO.

*Sczczyt NATO w Pradze (11-12 listopada 2002 r.) decyzja o rozszerzeniu Sojuszu o:

Bułgarię, Estonię, Litwę, Łotwę, Rumunię, Słowację i Słowenię. Kraje te zostały członkami

Sojuszu w marcu 2004 r..

NACC / EAPC

Rada Paktu Północnoatlantyckego (North Atlantic Cooperation Council, NACC) - organizacja

załoŜona w grudniu 1991 w celu umoŜliwienia formalnych konsultacji pomiędzy państwami

NATO i państwami byłego Układu Warszawskiego oraz krajami powstałymi po rozpadzie

ZSRR. (obecnie 38).

* Działalność NACC dotyczy głównie: konsultacji w sprawach politycznych i bezpieczeństwa,

analizy budŜetów obronnych w kontekście rozwoju gospodarki oraz przestawianie produkcji

obronnej na cywilną; upowszechniania informacji i kontaktów kulturalnych, bezpieczeństwa

ekologicznego i współpracy naukowej, koordynacja działalności w przestrzeni powietrznej,

99

współpracy w sytuacjach nadzwyczajnego zagroŜenia i udzielania pomocy humanitarnej,

doradztwa w sferze przebudowy sił zbrojnych. Polska przystąpiła do NACC w 1991 r.

Rada Partnerstwa Euroatlantyckiego ustanowiona została w maju 1997 r. EAPC to

wielonarodowe forum. *Dialog w ramach EAPC obejmuje zagadnienia z zakresu zarządzania

kryzysowego, współpracy regionalnej, kontroli zbrojeń, proliferacji broni masowego raŜenia,

walki z terroryzmem, planowania operacyjnego. Rada Partnerstwa Euroatlantyckiego otwarta

jest dla wszystkich państw deklarujących wolę współpracy z Sojuszem, w dąŜeniu do poprawy

bezpieczeństwa międzynarodowego. Jednocześnie zakres i poziom współpracy definiowany

jest indywidualnie, w porozumieniu z poszczególnymi państwami.

Partnerstwo dla Pokoju (PARTNERSHIP FOR PEACE - PFP)

Program utworzony został w styczniu 1994 r. Jest on podstawowym instrumentem

kształtującym współpracę NATO z państwami partnerskimi w sferze szeroko pojętej

obronności. Polska podpisała dokument ramowy Partnerstwa dla Pokoju 2 lutego 1994 r.

Współpraca w ramach PfP odbywa się w oparciu o indywidualne porozumienia zawarte

między Sojuszem a państwami partnerskimi.

*W chwili obecnej w programie uczestniczy 46 państw .

*Na szczycie NATO w Rydze (28-29.11.2006) do PfP zaproszone zostały trzy państwa:

Bośnia i Hercegowina, Czarnogóra i Serbia.

Naczelnym zadaniem jest podejmowanie wysiłków na rzecz poprawy interoperacyjności

partnerów z siłami NATO poprzez zapewnienie większej przejrzystości w narodowym

procesie budŜetowania i planowania obronnego krajów partnerskich, utrzymanie ich zdolności

i gotowości do uczestnictwa w operacjach pokojowych pod auspicjami ONZ lub OBWE,

wspólne planowanie, szkolenia i ćwiczenia.

Współpraca NATO-Rosja

Formalne powołanie do Ŝycia Rady NATO-Rosja (NRC) nastąpiło 28 maja 2002 r.

Zacieśnieniu relacji Rosji i Sojuszu nastąpiło po wydarzeniach z 11 września 2001 r.

* Mechanizm funkcjonowania nowej Rady NATO-Rosja (NRC) przewiduje, Ŝe uczestnicy

prac NRC pracują jako równi partnerzy. Rada stanowi forum dla konsultacji, współpracy,

podejmowania wspólnych decyzji oraz wspólnych działań. Państwa podejmują decyzje w

oparciu o zasadę konsensusu i ponoszą wspólną odpowiedzialność za ich wprowadzanie w

Ŝycie.

* Program pracy Rady obejmuje: walkę z terroryzmem, zarządzanie kryzysowe, zapobieganie

rozprzestrzenianiu broni masowego raŜenia, kontrola zbrojeń i środki budowy zaufania, obrona

100

przeciwrakietowa, ratownictwo morskie, reforma systemu obronnego, współpraca wojskową i

reforma obronna, planowanie cywilne, nowe zagroŜenia i wyzwania.

* Z dyskusji na forum Rady wyłączone są kwestie takie jak: przyjmowanie do Sojuszu nowych

członków, planowanie obronne, Koncepcja Strategiczna, rozmieszczanie wojsk, podejmowanie

przez Sojusz akcji zbrojnych.

Wspólna Polityka Zagraniczna i Bezpieczeństwa Unii Europejskiej

Wspólna Polityka Zagraniczna i Bezpieczeństwa (CFSP) jest jednym z trzech filarów UE

wyeksponowanych w traktacie o Unii Europejskiej z Maastricht z 7 II 1992r. Wspólna polityka

zagraniczna i bezpieczeństwa obejmuje wszelkie kwestie związane z bezpieczeństwem Unii, w

tym ewentualne kształtowanie wspólnej polityki obronnej, a z czasem doprowadzić moŜe do

wspólnej obrony.

Unia Zachodnio Europejska jest integralną częścią UE jako jej zbrojne ramie oraz sposobem na

wzmocnienie NATO. * Zadania UZE: utrzymanie politycznej, ekonomicznej i militarnej

stabilizacji na obszarach basenu Morza Śródziemnego i Bliskiego Wschodu. * 1996 r.

Birmingham - decyzja o zwiększeniu zdolności operacyjnej przez ustanowienie stałego

centrum sytuacyjnego dla moŜliwości prowadzenia operacji wojskowych i nadzorowania ich

przebiegu; zacieśnianie współpracy między UZE i NATO. * 1997 r. Madryt - uzyskanie przez

UZE uprawnień do przeprowadzania misji; włączenie UZE do procesu planowania obronnego

NATO. * 1999 r. - ustalenie, Ŝe ostatecznym celem jest integracja UZE i UE oraz utworzenie

sił szybkiego reagowania do roku 2003 - udział w operacjach pokojowych i humanitarnych;

powołanie Komitetu Polityki Bezpieczeństwa (inicjator operacji zbrojnych)

Rola OBWE (Organizacja Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie) w architekturze

bezpieczeństwa europejskiego

Europejska organizacja utworzona w grudniu 1994 w wyniku przekształcenia Konferencji

Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie (KBWE). * Szczególna rola KBWE/OBWE polegała

na tym, Ŝe udało się doprowadzić do utworzenia struktury międzynarodowej funkcjonującej na

podstawie określonych zasad postępowania i zaopatrzonej w zdolność do operatywnych

działań, w tym mechanizm wczesnego ostrzegania, zapobiegania konfliktom i rozwiązywania

ich z poszanowaniem praw i obowiązków Rady Bezpieczeństwa, przestrzegania prawa,

dostarczania pomocy humanitarnej i medycznej oraz pomocy dla uchodźców. * Dziedziny

współpracy międzynarodowej obejmują: sferę polityczną, gospodarczą, wojskową, naukowotechniczną,

ochronę środowiska naturalnego, humanitarną, kulturalną oraz prawa człowieka i

podstawy wolności.

101

Rola Wspólnoty Niepodległych Państw

Jest to organizacja międzynarodowa powstała 8 grudnia 1991 na terenie większej części

dawnego Związku Radzieckiego załoŜona przez trzy państwa: Rosję, Ukrainę i Białoruś.

* Na mocy protokołu z Ałma Aty z 21 grudnia 1991 do organizacji przystąpiło kolejnych

osiem republik rozwiązanego ZSRR: Kazachstan, Kirgistan, Turkmenistan, Uzbekistan,

TadŜykistan, Mołdawia, Armenia i AzerbejdŜan. W organizacji nie znalazły się państwa

bałtyckie oraz Gruzja.

* W maju 1992r. w Taszkiencie Rosja i kilka państw WNP, tj. Armenia, Kazachstan, Kirgistan

i TadŜykistan, zawarły Układ o bezpieczeństwie zbiorowym. W następnym roku przystąpiły do

niego AzerbejdŜan, Białoruś i Gruzja. Sygnatariusze układu taszkienckiego uznali system

bezpieczeństwa zbiorowego WNP za część składową bezpieczeństwa europejskiego.

* Tworząc podstawy systemu bezpieczeństwa zbiorowego WNP, powołano się na

postanowienia art. 51 Karty NZ, wskazującego na naturalne prawo kaŜdego państwa do

indywidualnej i zbiorowej samoobrony.

* Cele WNP to: współpraca w dziedzinie wojskowej, pokojowe regulowanie konfliktów

zbrojnych, likwidacja przyczyn konfliktów, wspólna polityka zagraniczna, stworzenie

wspólnej polityki gospodarczej, wspólnego systemu komunikacyjnego i ochrona środowiska.

68. Procesy integracyjne w Europie

Przez pojęcie „integracja europejska” będziemy rozumieć takie łączenie się ze sobą krajów

wchodzących do europejskiego związku integracyjnego, które doprowadzi do tego,

Ŝe związek ten w relacji do otoczenia krajów nieczłonkowskich stanie się pewna całością,

a kraje członkowskie jego częściami.

Podstawową i najbardziej uniwersalną przesłanką integracji międzynarodowej jest potrzeba

zapobiegania konfliktom i wzmocnienie własnej pozycji obronnej. Aspekt ekonomiczny

integracji pojawił się dopiero w XVIII w. wraz z wykształceniem się kapitalizmu.

W nowych realiach powojennych podstawą suwerenności Europy jako całości uznano właśnie

integrację ekonomiczną tego regionu.

Państwa Europy Środkowej

W początkowym okresie transformacji Czechosłowacja, Polska i Węgry w lutym 1991 r.

powołały Grupę Wyszehradzką, a rok później powstała Środkowoeuropejska Umowa

o Wolnym Handlu - CEFTA( 21.XII. 1992 r.), której członkami były: Czechy, Polska,

Węgry, Słowacja, następnie przystąpiły Słowenia, Rumunia, Bułgaria. Obecnie są to:

Albania, Bośnia i Hercegowina, Serbia, Czarnogóra, Mołdawia, Kosowo, Rep. Macedonii.

102

Celami CEFTA jest popieranie współpracy gospodarczej pomiędzy stronami umowy,

stymulowanie ich rozwoju gospodarczego, zapewnienie uczciwych warunków konkurencji

i rozwoju handlu światowego.

Integracja Bałtycka i Czarnomorska

6 marca 1992 r. została powołana Rada Państw Morza Bałtyckiego. W jej skład wchodziły

następujące państwa: Dania, Estonia, Finlandia, Litwa, Łotwa, Niemcy, Norwegia, Polska,

Rosja i Szwecja. Celem jej było popieranie nowych idei związanych ze współpracą przy

jednoczesnym zachowaniu bliskich stosunków innymi państwami i organizacjami

międzynarodowymi. Rada przywiązuje duŜa wagę do rozbudowy infrastruktury w zakresie

energetyki i transportu, w jej działalności znaczącą rolę odgrywają sprawy ochrony

środowiska naturalnego Bałtyku.

W 1990 r. Litwa, Łotwa i Estonia utworzyły Radę Bałtycką, której zadaniem jest

koordynowanie współpracy między tymi państwami. Do Rady nie mogą wejść nowi

członkowie, nie przewiduje ona statusu członka stowarzyszonego czy specjalnego gościa.

13.IX. 1993 r. podpisano najwaŜniejszy dokument Rady tzn. umowa o wolnym handlu,

weszła ona w Ŝycie 1.IV.1994 r. tworząc Bałtycką Strefę Wolnego Handlu (BFTA). Rada

przewiduje m.in. stworzenie wspólnego systemu obrony powietrznej i morskiej, a takŜe

rozciągnięcie umowy o wolnym handlu na produkty rolne.

Współpraca Ekonomiczna Państw Morza Czarnego (BSEC). Z inicjatywą powołania tego

ugrupowania wystąpiła pod koniec 1990 r. Turcja. Jest ono ugrupowaniem otwartym,

o elastycznej strukturze. Jego celem jest wspieranie rozwoju gospodarczego, stabilizacji

i pokoju w regionie czarnomorskim. Koncentruje się on na szerokiej współpracy gospodarczej

i handlowej z nieczłonkowskimi państwami regionu oraz z innymi strukturami regionalnymi.

Integracja ekonomiczna Beneluksu

Wstępem do integracji stała się unia gospodarcza i walutowa Belgii i Luksemburga

utworzona w 1921 r. W 1944 r. podpisano konwencję celną, która weszła w Ŝycie w 1948 r., a

w 1949 rozpoczęto stopniowe tworzenie podstaw traktatowych pod budowę unii gospodarczej

Beneluksu. I tak 3.II.1958 r. powstał układ ustanawiający Unię Ekonomiczną Beneluksu

(Belgia, Luksemburg, Holandia).Jej celem jest zacienienie więzi gospodarczych między

państwami członkowskimi, osiągnięcie wysokiego poziomu stopy Ŝyciowej, utrzymanie

stabilności finansowej, korzystny rozwój wymiany handlowej z państwami trzecimi i

utworzenie wspólnego rynku trzech państw. Beneluks jest przejawem elastycznego podejścia

do integracji europejskiej, oznacza to, ze państwa, które nie chcą uczestniczyć

103

w określonych wspólnych działaniach mogą się z nich na określony czas lub bezterminowo

wycofać.

Integracja gospodarcza w Skandynawii

W lutym 1948 r. z inicjatywy Danii, Norwegii, Szwecji i Islandii powołano Nordycki Komitet

Współpracy Ekonomicznej(NKWE). Celem stało się uzyskanie moŜliwości wprowadzenia

wspólnych taryf celnych. JuŜ w 1952 r w Kopenhadze został przyjęty przedstawiony przez

Danie projekt utworzenia Rady Nordyckiej. W jej skład weszli: Szwecja, Norwegia, Islandia,

Finlandia i Dania. Na mocy Konwencji Helsińskiej (23.III.1962) RN przyznano centralną

pozycję we współpracy państw skandynawskich.

W Konwencji nacisk połoŜono na współpracę w dziedzinie produkcji i wspólne inwestycje.

Celem miał być swobodny przepływ kapitału oraz redukcja barier celnych. W kwietniu 1968r.

podjęto decyzję o rozpoczęciu prac nad ustanowieniem unii gospodarczej, jednak idea ta

upadła w wyniku niezgodności państw skandynawskich i ich rokowaniach z EWG.

Integracja Europy Zachodniej

Europejskie Stowarzyszenie Wolnego Handlu(EFTA) powstało na mocy konwencji

sztokholmskiej podpisanej 4.I.1960 r. i obowiązującej do 3.V.1960. Członkami

załoŜycielskimi były: Austria, Dania, Norwegia, Portugalia, Szwecja, Szwajcaria i Wielka

Brytania. Dołączyły Islandia (1970), Finlandia (1986), Lichtenstein (1991). Szeregi EFTA

opuściła Dania (1972), Wielka Brytania (1972), Portugalia (1986), Austria, Finlandia

i Szwecja (1995), które przystąpiły do WE. Powodem powstania były negocjacje w sprawie

utworzenia strefy wolnego handlu w Europie Zachodniej. Państwa, które nie weszły do EWG

chciały się w ten sposób zabezpieczyć przed dyskryminacjami. ZałoŜyciele EFTA

opowiadając się za liberalizacją wzajemnych stosunków handlowych nie chcieli ograniczać

swych uprawnień w kształtowaniu polityki gospodarczej na rzecz instytucji

ponadnarodowych.

Cele EFTA to:

- zapewnienie stałego wzrostu i efektów pochodnych w postaci pełnego zatrudnienia,

wysokiego poziomu Ŝycia i racjonalnej alokacji zasobów,

- oparcie handlu na zasadach uczciwej konkurencji,

-umoŜliwienie równego dostępu do surowców pozyskiwanych na obszarze stowarzyszenia,

- wola działania w celu znoszenia przeszkód w handlu światowym,

- rozwijanie kontaktów ze światem,

- poszerzanie integracji europejskiej.

Europejski Obszar Gospodarczy

104

Jest formą integracji WE z EFTA. Układ o EOG podpisano w Oporto 2.V.1992 r., wszedł on

w Ŝycie 1.I.1994 r. Obecnie EOG tworzy 18 państw WE i 3 EFTA (Islandia, Lichtenstein,

Norwegia). Celem jest utworzenie jednolitego rynku, na którym obowiązują jednakowe

zasady i równe warunki konkurencji. Oznaczało to włączenie EFTA do jednolitego rynku

wewnętrznego WE na zasadach określonych prawem wspólnotowym. W celu utworzenia

EOG wprowadzono między WE a EFTA:

1) cztery wolności,

2) system ochrony konkurencji,

3) ścisłą współpracę stron w dziedzinach objętych tzw. postanowieniami horyzontalnymi oraz

w dziedzinach wykraczających poza 4 wolności (oskrzydlających).

Jednolity rynek EOG wprowadza 4 wolności, są to: swoboda przepływu towarów, swoboda

przepływu osób, swoboda przepływu kapitału, swoboda świadczenia usług.

69. Integracja Zachodnioeuropejska i jej rozwój

1.Charakterystyka procesów integracji europejskiej

Integracja ekonomiczna w ramach trzech Wspólnot Europejskich , utworzonych w latach 50

przez Francję ,RFN, Włochy , oraz państwa Beneluksu .Powstanie w 1951 r. pierwszej z nich

Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali ,opierało się na koncepcji gospodarczego

równouprawnienia Niemiec Zachodnich ,ale jednocześnie poprzez włączenie ich przemysłu

cięŜkiego w szersze struktury międzynarodowe utrzymania kontroli nad niemieckim

potencjałem zbrojeniowym . W 1957 powołano do Ŝycia dwie kolejne Wspólnoty :Europejską

Wspólnotę Gospodarczą orz Europejską Wspólnotę Energii Atomowej (Euroatom).

Utworzenie w 1986 Jednolitego Aktu Europejskiego . Ten waŜny akt prawny modyfikował

wspólnotowe traktaty załoŜycielskie, kładąc fundamenty pod jakościowo nową strukturę ,

jaką miała być w przeszłości UE .JAE wprowadzał szereg zmian instytucjonalno-prawnych,

m.in. tworząc podstawę prawną funkcjonowania Europejskiej Wspólnoty Politycznej ,ale

przede wszystkim sankcjonował zauwaŜalne od dłuŜszego czasu rozszerzania sfery

zainteresowań Wspólnot Europejskich z zagadnień stricte ekonomicznych takŜe na inne

dziedziny , jak polityka społeczna , badania naukowe czy ochrona środowiska.

Podpisanie w 1992 w Mastricht przez 12 państw członkowskich WE traktatu powołującego

do Ŝycia UE .Miało to z pewnością historyczne znaczenie i określało kształt oraz kierunek

procesów integracyjnych na całym kontynencie europejskim aŜ po XXI W. Traktat z

Mastricht nie likwidował Wspólnot Europejskich ,nadal pozostających podmiotami prawa

międzynarodowego.

105

Zawarcie w 1997 przez 15 państw członkowskich Traktatu Amsterdamskiego .Wprowadzał

on nowe dziedziny ,jak tzw. Przestrzeń wolności , bezpieczeństwa i sprawiedliwości .Traktat

wprowadzał takŜe pewne reformy instytucjonalne, zmierzające m.in. do ograniczenia w

pracach organów unijnych wymogu jednomyślności ograniczającego efektywność ich działań

, z czym wiąŜe się szersze stosowanie zasady tzw. Ściślejszej współpracy , umoŜliwiającej

zainteresowanym przedsięwzięć integracyjnych bez konieczności włączania w nie

pozostałych partnerów.

Podpisanie w 2001 r. Traktatu z Nicei .Jego zasadniczym celem było sfinansowanie reform

instytucjonalnych , których brak groził sprawnemu funkcjonowaniu Unii w perspektywie

zwiększenia w niedalekiej przyszłości liczby państw członkowskich .

2.Rozszerzenia Wspólnoty Europejskiej

1973-Wielka Brytania , Irlandia ,Dania

1981- Grecja

1986- Hiszpania , Portugalia

1995- Szwecja, Finlandia ,Austria

2004- Polska, Czechy , Estonia , Cypr , Łotwa , Litwa , Malta , Węgry , Słowenia , Słowacja

2007- Rumunia , Bułgaria

3.WaŜniejsze instytucje Unii Europejskiej

Rada Europejska- jest organem polityczno decyzyjnym . Określa cele i ogólne kierunki

polityki UE .Podejmuje teŜ kluczowe decyzje polityczne , politycznie inspiruje unijne

prawodawstwo , a takŜe załatwia sprawy w których pozostałe instytucje unijne wykazały brak

kompetencji

Rada Unii Europejskiej - jest głównym organem prawodawczym . Ma ponadto uprawnienia

do zawierania umów międzynarodowych w imieniu WE.

Parlament Europejski - stosowane jego uprawnienia mają charakter opiniodawczy i

konsultacyjny . DuŜo silniejszą pozycję spełnia PE w zakresie współdecydowania i

współpracy z Radą UE.

Komisja Europejska- nazywana bywa europejskim rządem . Jej funkcje traktatowe to rola:

„straŜnika traktatów”, wyłącznego inicjatora unijnego prawodawstwa.

70. Rola Unii Europejskiej w stosunkach międzynarodowych.

Role UE:

-przyjaciel - wróg - rola zdecydowanego wroga ma w zasadzie modelowy charakter , gdyŜ

realizowana jest bardzo rzadko ,rola przyjaciela realizowana jest o wiele częściej ,

106

przykładem są pod kaŜdym względem bardzo bliskie więzi łączące ją z postkomunistycznymi

demokracjami w Europie Środkowo Wschodniej. Wobec których UE odgrywa rolę swoistego

opiekuna i promotora rozwoju politycznego , ekonomicznego .

- sojusznik - przeciwnik - roli sojusznika opiera się na zinstytucjonalizowanych więziach

sojuszniczych , m.in. w rodzaju róŜnego typu umów stowarzyszeniowych . Natomiast

przykładu odgrywania przez UE roli przeciwnika polityczno - militarnego dostarczają relacje

z byłym blokiem komunistycznym .

- pomagający - hegemon - mogą one obejmować ogół wzajemnych relacji z danym

uczestnikiem SM , chociaŜ mają silne konotacje ekonomiczne , zwłaszcza w odniesieniu do

roli pomagającego .

- współpracownik - rywal -- rywal odnosi się przede wszystkim do sfery politycznej i w

określonej mierze takŜe do militarnej .W jej ramach UE moŜe występować jako uczestnik

SM charakteryzujący się skłonnością do działania pokojowego oraz opartego na dialogu i

współpracy. W sytuacji jednak kiedy stosunki te nie opierają się na zasadach wzajemnie

korzystnej współpracy , lecz charakteryzują się dąŜeniami obydwu stron do osiągnięcia mniej

lub bardziej sprzecznych celów pojawia się rywalizacja .

- partner - konkurent - pierwsza z nich występuje bardzo często w odniesieniu do większości

uczestników SM, z którymi UE utrzymuje kontakty . Z rolą zdecydowanego konkurenta

mamy natomiast do czynienia , gdy w grę wchodzi ostry konflikt interesów ekonomicznych.

71. Europa Środkowa i Wschodnia - pojęcie i rola w stosunkach międzynarodowych.

Pojęcie Europy Środkowej i Środkowo-Wschodniej:

Większość autorów zachodnich przyjmuje dwa terminy - „Europa Centralna" lub teŜ „Europa

Środkowo-Wschodnia", którą odgranicza wyraźnie od Europy Wschodniej (Rosja i

europejskie kraje WNP). Termin drugi obejmuje takŜe kraje leŜące na wschód od Polski poza

krajami bałtyckimi, które uwaŜane są powszechnie za środkowoeuropejskie. Royen

proponował sprecyzowanie uŜywanego powszechnie w obiegu terminu Europa Środkowa,

wyróŜniając w nim następujące grupy państw o specyficznych cechach:

• zachodnia Europa Środkowa (Polska, Czechy i Słowacja, Węgry oraz Słowenia),

• północna Europa Środkowa (Litwa, Łotwa, Estonia).

• południowa Europa Środkowa (Bułgaria, Rumunia, kraje postjugosłowiańskie i Albania).

Klasyfikacja ta łączy wiele kryteriów, rozpatrując łącznie EŚW jako wyodrębniony region

polityczny na tle istniejących róŜnic między poszczególnymi grupami krajów.

107

Czynniki wpływające na ukształtowanie się nowego połoŜenia międzynarodowego krajów ES

w latach 90. :

• pokojowa rewolucja, określana teŜ jako Jesień Ludów w latach 1989-90

• pokojowe zjednoczenie Niemiec w 1990 r., którego następstwem było przezwycięŜenie

hegemonii ZSRR nad ES i wytworzenie się nowej sytuacji geopolitycznej dla poszczególnych

krajów po rozwiązaniu RWPG i UW w 1991 r

• ujawnienie się napięć i konfliktów, głównie na tle narodowym i etnicznym, które były przez

dziesięciolecia istnienia „realnego socjalizmu" jedynie tłumione.

Podział państw EŚW na podstawie oceny zaawansowania reform społeczno-gospodarczych:

• grupa czołowych krajów reformatorskich - Czechy, Polska, Węgry, Słowenia i początkowo

Słowacja

• Litwa, Łotwa i Estonia jako małe i zaawansowane w reformach polityczno-gospodarczych

kraje bałtyckie, choć posiadające wiele napięć i konfliktów z Rosją na tle statusu ludności

pochodzenia rosyjskiego na swym terytorium,

• kraje mniej zaawansowane, choć przyspieszające od drugiej połowy lat 90. reformy -

Bułgaria i Rumunia,

• pozostałe kraje postjugosłowiańskie - Nowa Jugosławia, Chorwacja, Była Jugosłowiańska

Republika Macedonia, Bośnia i Hercegowina oraz Albania,

Organizacje międzynarodowe w EŚ i EŚW:

CEFTA- powstała 21 grudnia 1992, porozumienie weszło w Ŝycie z dniem l marca 1993.

Sygnatariusze aktu: Czechosłowacja, Polska i Wegry. W wyniku zawartych ustaleń

przewidywano trzystopniową redukcję stawek celnych do 2001 r., kiedy to całkowicie

zwolnione od cel winny zostać produkty przemysłowe. JuŜ w 1993 r. zniesiono cła na

surowce i półfabrykaty (lista A). Dla wyrobów gotowych likwidacja cel miała nastąpić za 5

lat, czyli do końca 1998 r. (lista B). Natomiast cła na wyroby wraŜliwe, zwłaszcza zaś stal i

inne wyroby hutnicze, Ŝelazo, samochody itp., miały obowiązywać do 2001 r. W zakresie

artykułów rolno-spoŜywczych (lisia C), których nadwyŜki występowały w prawie wszystkich

krajach CEFTA nie zniesiono wprawdzie całkowicie ceł, zapowiadając jedynie ich obniŜenie

do 50% po 5 latach, czyli w 1998 r.

Współpraca w ramach CEFTA miała o tyle istotne znaczenie dla pogłębienia integracji

regionalnej, iŜ stworzyła realną perspektywę dla intensyfikacji kooperacji w róŜnych

dziedzinach rynku, obejmującego ok. 67 min mieszkańców. Atrakcyjność tej perspektywy

spowodowała, iŜ w 1996 r. członkiem CEFTA stała się Słowenia, w 1997-Rumunia, a w

1998-Bułgaria.

108

INICJATYWA ŚRODKOWOEUROPEJSKA: wywodzi się z Inicjatywy Czterostronnej

(Quadragonale), powołanej w 1989 przez Austrię, Jugosławię, Węgry i Włochy. Po

przystąpieniu Czechosłowacji w 1990 inicjatywa była znana jako Pentagonale, po

przystąpieniu Polski w 1991 — Heksagonale. Pod obecną nazwą działa od 1992.Współpraca

ta rozwijała się początkowo w ramach takich przygranicznych struktur lokalnych i

regionalnych jak: Robocza Wspólnota Środkowego i Dolnego Adriatyku oraz Robocza

Wspólnota Dunajska, koncentrując się przede wszystkim na rozwiązywaniu kwestii

praktycznych (transport. ochrona środowiska naturalnego, turystyka itp.). Później przybrała

ona charakter polityczny, stanowiąc na południu Europy ciekawy przykład współpracy

państw o zróŜnicowanym statusie międzynarodowym.

Celem ISE jest umacnianie spójności Europy, jej politycznej, gospodarczej i społecznej

stabilności oraz bezpieczeństwa. Działalność ISE obejmuje m.in.: konsultacje polityczne,

wspieranie instytucji demokratycznych i przestrzegania praw człowieka, współpracę

transgraniczną, realizację róŜnych zadań gospodarczych i społecznych. ISE koncentruje się

zwłaszcza na popieraniu transformacji gospodarczej, społecznej i prawnej w państwach

członkowskich oraz ich dąŜeń integracyjnych, na sprawach walki ze zorganizowaną

przestępczością, odbudowie Bośni i Hercegowiny.

Obecnie członkami ISE są Albania, Austria, Białoruś, Bośnia i Hercegowina, Bułgaria,

Czarnogóra, Chorwacja, Czechy, Macedonia, Mołdawia, Polska, Rumunia, Serbia, Słowacja,

Słowenia, Ukraina, Węgry i Włochy.

RADA PAŃSTW MORZA BAŁTYCKIEGO powstała z inicjatywy rządów Polski i

Szwecji, które w dniach 2-3 września 1990 roku przyjęły na konferencji w Ronneby w

Szwecji Deklarację Morza Bałtyckiego. W dniach 5 - 6 marca 1992 na konferencji ministrów

spraw zagranicznych w Kopenhadze powołano do Ŝycia Radę Państw Morza Bałtyckiego z

udziałem: Norwegii, Szwecji, Finlandii, Danii, Litwy, Łotwy, Estonii, Rosji, Polski i

Niemiec. W 1995 roku do grupy tych państw dołączyła Islandia. Komisja Europejska, ma

status obserwatora przy tej organizacji.

Dziedziny działania organizacji:

* ochrona zasobów Bałtyku

* transport, komunikacja

* rybołówstwo

* turystyka

RADA BAŁTYCKA: to zawarte w 1990 r. przymierze polityczne Estonii, Litwy i Łotwy,

mające na celu koordynacji polityki zagranicznej jego członków, zwłaszcza wobec Wspólnoty

109

Niepodległych Państw. Współpraca obejmuje zarówno płaszczyznę polityczną, jak takŜe

gospodarczo-społeczną i kulturalną i jest korzystna dla wszystkich państw, pozwalając na

uzgadnianie wielu stanowisk w róŜnych kwestiach szczegółowych. Nie eliminuje to

występujących między nimi róŜnic interesów ani teŜ rywalizacji, zwłaszcza zaś w dąŜeniu do

integracji ze strukturami euroatlantyckimi.

WSPÓŁPRACA GOSPODARCZA MORZA CZARNEGO: powstała w 1992 roku z

inicjatywy Turcji, skupiająca kraje połoŜone w regionie Morza Czarnego. Obecnie zrzesza 12

członków:

Albania, Armenia, AzerbejdŜan, Bułgaria, Grecja, Gruzja, Mołdawia, Rosja, Rumunia,

Serbia, Czarnogóra, Turcja, Ukraina.

Cele WGMC, zawarte w Deklaracji z 25 czerwca 1992 r., :

• występowanie na rzecz utworzenia europejskiej przestrzeni gospodarcze) oraz zwiększenia

roli ugrupowania w gospodarce światowej,

• rozwijanie współpracy w rejonie Morza Czarnego,

• zabieganie o uczestnictwo w procesie integracji europejskiej,

• rozwijanie współpracy naukowej i kulturalnej,

• ochrona środowiska naturalnego, w tym szczególnie Morza Czarnego przed

zanieczyszczeniami,

• przekształcenie Morza Czarnego w strefę stabilności i pokoju.

72. Kwestia pokoju i bezpieczeństwa w Azji - konflikty zbrojne w Reginie i ich

charakterystyka

Wojna koreańska

W wojnie koreańskiej (1950-1953) koalicja Narodów Zjednoczonych pod przywództwem

USA wspierała Koreę Południową, natomiast Koreę Północną - Związek Radziecki i

komunistyczne Chiny. Wojna utknęła w martwym punkcie, czego rezultatem był powrót do

politycznego status quo. Dająca się coraz bardziej odczuć na arenie międzynarodowej

atmosfera zimnej wojny doprowadziła do militarnej konfrontacji Stanów Zjednoczonych ze

światem komunistycznym w Korei.

a) atak na Koreę Południową

Wycofanie oddziałów amerykańskich oraz przemówienie (1211950) sekretarza stanu Deana

Achesona, nadmieniające o wykluczeniu Korei Południowej spod „opieki" amerykańskiej w

rejonie Pacyfiku, zachęciło Koreę Północną do przeprowadzenia ataku wojskowego

przeciwko Korei Południowej. Nastąpiło to około 4.00 nad ranem 25 VI1950 r. atakiem

110

artyleryjskim. O 5.30 rano nastąpił atak główny -ruszyła północnokoreańska piechota i czołgi.

W tym dniu (25 czerwca) Stany Zjednoczone zwołały nadzwyczajne spotkanie Rady

Bezpieczeństwa Narodów Zjednoczonych w celu przedyskutowania zaistniałej sytuacji.

27 czerwca Rada Bezpieczeństwa NZ zebrała się ponownie i podjęła decyzję o wspomoŜeniu

zaatakowanej Korei Południowej w celu przywrócenia ładu międzynarodowego i pokoju w

tym regionie.

W międzyczasie prezydent Truman w dyskusjach z Achesonem doszli do wniosku, Ŝe inwazja

kierowana jest bezpośrednio przez Związek Radziecki.

27 czerwca Truman podjął decyzję o wysłaniu Siódmej Floty do Formozy, chcąc niejako ową

demonstracją siły przestraszyć Chiny. Głównodowodzącym został generał armii Douglas

MacArthur. 7 lipca Rada Bezpieczeństwa NZ wydała deklarację, na mocy której wszyscy

członkowie NZ mogli udzielić militarnego i kaŜdego innego wsparcia Stanom Zjednoczonym

w konfrontacji z Koreą Północną. Największego wsparcia udzieliły: Australia, Kanada,

Wielka Brytania, Turcja. W sumie zaangaŜowanych było 17 narodów.

b) przekroczenie 38 równoleŜnika

Prezydent Truman oraz Narodowa Rada Bezpieczeństwa byli przeciwni przekroczeniu 38

równoleŜnika przez Koreę Południową, gdyŜ twierdzili oni, Ŝe wyparcie wojsk agresora z

terenów na południe od 38 równoleŜnika było satysfakcjonującym zwycięstwem.

Głównodowodzący, z ówczesną doktryną militarną, uwaŜał, Ŝe całkowite zniszczenie Armii

Korei Północnej jest niezbędne, aby uniknąć podobnych incydentów w przyszłości. 11

września Truman przyjął argumenty swoich doradców wojskowych, co miało zaowocować

nie prowokowaniem Chin i Związku Radzieckiego: zakaz zajmowania przez oddziały ONZ

terenów MandŜurii czy ZSRR; jedynie Południowokoreańczycy mogą stacjonować wzdłuŜ

granicy; w przypadku, gdy Chiny lub ZSRR naruszą owe postanowienia, zostaną one

odwołane. 7 października Sekretarz Generalny ONZ ogłosił rezolucję w sprawie unifikacji

półwyspu i upowaŜnił MacArthura do wysłania swoich sił do Korei Północnej. 19

października poddała się stolica - Phenian. Wojska Korei Płn. zostały zepchnięte na linię rzeki

Yalu - granicę z MandŜurią. Przekroczenie 38 równoleŜnika wydawało się być punktem

zwrotnym w wojnie koreańskiej. 1 listopada 180 000 komunistycznych „ochotników"

przekroczyło linię rzeki Yalu. MacArthur przygotował z kolei ofensywę na 24 listopada.

Zmagania trwały do początków stycznia 1951 r. i przyniosły ponowny upadek Seulu.

Od 7.I. 1951 oddziały sprzymierzone zaczęły zapuszczać się na północ. W marcu ponownie

przekroczyły 38 równoleŜnik. Zgromadzenie Ogólne ONZ uznało Chiny agresorem i poleciło

nałoŜenie sankcji ekonomicznych.

111

22 kwietnia 450 000 Ŝołnierzy armii chińskiej rozpoczęło generalne natarcie, co zmusiło

aliantów do wycofania się za 38 równoleŜnik i zatrzymania 8 km na północ od Seulu. 10 maja

nastąpił drugi chiński atak. Alianci jednak zmobilizowali wszystkie siły, zaatakowali w

miejscach, które były całkowitym zaskoczeniem dla Chińczyków, którzy w końcu maja

wycofali się ponownie do Korei Płn. Pod koniec czerwca wojna utknęła ponownie w tzw.

„martwym punkcie", w bliskości 38 równoleŜnika. Obydwie strony przez następne dwa lata

toczyły częste potyczki wojenne wzdłuŜ granicy.

Pod koniec czerwca 1951 r. Związek Radziecki zaproponował zorganizowanie konferencji

pomiędzy stronami walczącymi. ONZ chciał przede wszystkim zakończenia działań

wojennych i odłoŜenia zagadnień natury politycznej do czasu zorganizowania konferencji

międzynarodowej po wojnie. Strona północnokoreańska chciała omówienia kwestii

politycznych w trakcie negocjowania warunków zawieszenia broni. 27 VII 1953 r. podpisano

w PenmundŜonie układ rozejmowy bez udziału przedstawicieli Korei Południowej. Cztery

główne postanowienia układu dotyczyły ustanowienia linii demarkacyjnej i strefy

zdemilitaryzowanej; ustanowienia nadzoru nad przebiegiem wykonywania postanowień

rozejmu; postanowień regulujących status jeńców wojennych; gwarancji dla rządów

uwikłanych w konflikt.

Z politycznego i militarnego punktu widzenia wojna koreańska wzbudzała wiele niejasności.

Po jej formalnym zakończeniu obydwie strony nieprzerwanie prowadziły wzajemną

obserwacje, wyczekując dnia, kiedy ponownie rozpoczną się walki. Korea ani o krok nie

zbliŜyła się ku unifikacji półwyspu. Poza tym wojna koreańska miała takŜe inne znaczenie,

mianowicie dla stosunków międzynarodowych. Doprowadziła do napięć na linii Waszyngton

- Pekin.

73. Procesy integracyjne Azji

Miniony wiek XX nazywany był wiekiem Ameryki. Wiek XXI zapowiadano od lat jako wiek

Azji, lub szerzej- Pacyfiku. Takie przypuszczenia powodują, Ŝe coraz więcej ekonomistów

interesuje się regionami, które zaliczano w ostatnich dekadach (do wiosny 1997r, tj. do

wybuchu kryzysu finansowego) do najbardziej dynamicznych pod względem rozwoju

gospodarczego. Takimi obszarami są niewątpliwie kraje Południowo- Wschodniej Azji,

„Tygrysy” pierwszej i drugiej generacji.

1. STOWARZYSZENIE NARODÓW AZJI POŁUDNIOWO- WSCHODNIEJ

(ASEAN- Association of South- East Asian Nations)- zostało utworzone 8.08.1967r. na mocy

Deklaracji Z Bangkoku, którą podpisały: Indonezja, Malezja, Tajlandia, Filipiny i Singapur.

112

W 1984r. do stowarzyszenia przystąpiło Brunei, w 1995r.- Wietnam, w 1997r.- Laos i

Myanmar, a w 1999r.- KambodŜa. Obserwatorem jest Papua nowa Gwinea, a statusem

specjalnych dysponuje Korea Południowa

Do celów stowarzyszenia naleŜą: poprawa dynamiki wzrostu gospodarczego i rozwoju

społecznego, promowanie pokoju i stabilizacji w regionie oraz współpracy między państwami

regionu dla osiągnięcia wspólnych celów gospodarczych, społecznych oraz w obrębie kultury

i nauki, a takŜe utworzenie Strefy Wolnego Handlu (AFTA) do 2015r. Strefa jest realizowana

przez stopniową redukcje taryfowych i pozataryfowych barier handlowych w regionie.

NajwyŜszym organem decyzyjnym jest zwoływana co roku Konferencja na szycie szefów

państw i rządów. Głównym jej zadaniem jest wyznaczanie kierunków współpracy i wspólnej

polityki ugrupowania. Innym waŜnym organem jest Doroczne Spotkanie Ministrów Spraw

Zagranicznych (Konferencja ministrów). Działalność ugrupowania leŜy w rękach Stałego

Komitetu, którego spotkanie odbywają się 3-5 razy do roku i który składa się z ministra spraw

zagranicznych pełniącego rolę gospodarza oraz piątki ambasadorów. Sprawami bieŜącymi

zajmuje się Sekretariat, utworzony w 1976r., z siedzibą w DŜakarcie, na którego czele stoi

Sekretarz Generalny zmieniający się co 2 lata. Dodatkowo działają teŜ stałe komitety

wyspecjalizowane pełniące funkcje doradcze i sekretariaty narodowe.

Decyzje wymagają jednomyślności. Występuje zasada rotacji kierownictwa waŜnych

organów oraz miejsca obrad. Państwa kładą duŜy nacisk na mechanizmy dochodzenia do

kompromisu; preferują promowanie interesów grupowych nad jednostkowymi. Efekty

współpracy mają mieć charakter długofalowy niŜ doraźny; działania integracyjne są powolne,

ale systematyczne. Do metod działania zaliczane są: niekonfronatacyjna postawa,

uwzględnianie racji innych, świadome powstrzymywanie się od wywierania wpływu,

wykazywanie cierpliwości, świadome samoograniczenie się, mediacje, traktowanie róŜnic

jako naturalnych oraz przestrzeganie zasady niemieszania się w sprawy wewnętrzne

członków.

2. WSPÓŁPRACA GOSPODARCZA AZJI I PACYFIKU (APEC- Asian Pacific

Economic Cooperation)- układ o Współpracy został zawarty w 1989r. w odpowiedzi na

rosnącą współzaleŜność między gospodarkami Azji Wschodniej i obu Ameryk.

Członkowie, to dziś 21 gospodarek, poniewaŜ przyjęto formułę, Ŝe członkami nie są państwa

a gospodarki: Australia, Nowa Zelandia, Korea Południowa, Japonia, USA, Kanada, Malezja,

Filipiny, Indonezja, Brunei, Tajlandia, Singapur, ChRL, Tajwan, Hongkong, Meksyk, Chile,

Papua nowa Gwinea, Wietnam, Rosja i Peru.

113

Celem organizacji jest: dynamizacja rozwoju gospodarczego oraz wzmocnienie poczucia

jedności regionu Azji i Pacyfiku. Państwa APEC mają 47- procentowy udział w światowym

handlu, a połączony produkt narodowy to ok. 18 bln dolarów. Zadaniem APEC jest promocja

wolnego handlu i usuwanie przeszkód w przepływie towarów i kapitału.

Cechy charakterystyczne ugrupowania to nieposiadanie stałych organów (nie licząc

sekretariatu), ani umowy załoŜycielskiej, a więc nie jest to organizacja międzynarodowa w

sensie prawno-międzynarodowym, a jej działalność przebiega zgodnie z filozofią otwartego

regionalizmu.

Organy: coroczne konferencje ministerialne, w których uczestniczą przede wszystkim

ministrowie spraw zagranicznych i gospodarki. Przed kaŜdym spotkaniem ministerialnym

odbywa się zebranie Wysokich Przedstawicieli, którzy rekomendują ministrom określone

rozwiązania i zajmują się ich realizacją. Obecnie najwaŜniejszym organem jest spotkanie na

szczycie szefów państw. W 1993r. powstał Sekretariat z siedzibą w Singapurze; pełni funkcje

informacyjne, koordynuje pracę spotkań ministerialnych. Na czele APEC stoi

Przewodniczący (aktualnie tę funkcje pełni Australia- Colin Haseltin), który zmienia się co

roku i zajmuje się organizacją corocznych konferencji ministrów.

3. RADA WSPÓŁPRACY PAŃSTW ZATOKI PERSKIEJ (GCC- Gulf Cooperation

Council)- została utworzona w 1981r. przez Bahrajn, Kuwejt, Oman, Katar, Arabię Saudyjską

i Zjednoczone Emiraty Arabskie. Motywem była chęć konsolidacji państw regionu wobec

zagroŜeń wynikających z otoczenia zewnętrznego (kraje te są największymi producentami

ropy naftowej na świecie). Państwa członkowskie odgrywają znaczną rolę w organizacjach

międzynarodowych, takich jak OPEC lub Organizacja Państw Konferencji Islamskiej.

Celem tej organizacji jest utworzenie wspólnego rynku oraz współpraca państw regionu

wobec zagroŜeń zewnętrznych. Podejmowane są równieŜ próby, aby współpracę rozszerzyć

na rolnictwo, przemysł, inwestycje i handel, ale gospodarcze aspekty współpracy pozostają na

razie drugorzędne.

Organem ugrupowania jest Rada z siedzibą w Rijad w Arabii Saudyjskiej.

4. POŁUDNIOWOAZJATYCKIE STOWARZYSZENIE ROZWOJU

REGIONALNEGO (SAARC- South Asian Association for Regional Cooperation)-

organizacja ta została utworzona w grudniu 1985r., podczas spotkania na szczycie szefów

państw i rządów państw Azji Południowej, gdzie zatwierdzono Kartę SAARC.

Członkami organizacji są: Bangladesz, Bhutan, Indie, Maledywy, Sri Lanka, Nepal i Pakistan.

Do celów współpracy w ramach SAARC, zadeklarowanych w Karcie SAARC, naleŜą:

promowanie dobrobytu i poprawa jakości Ŝycia w Azji Południowej, stymulowanie rozwoju

114

gospodarczego i społecznego, rozwój kulturalny, promowanie idei zaufania i współpracy

pomiędzy krajami regionu, wzmacnianie kooperacji jako blok regionalny na forum

organizacji międzynarodowych, współpraca z innymi organizacjami międzynarodowymi oraz

regionalnymi. WyŜej wymienione cele powinny być realizowane w oparciu o zasadę

suwerenności i równości państw, integralności terytorialnej i niezaleŜności politycznej,

nieangaŜowanie się w sprawy wewnętrzne innych państw oraz w poczuciu solidaryzmu w

dąŜeniu do osiągnięcia wspólnych korzyści ze współpracy. Współpraca ta nie powinna

zastępować współpracy dwustronnej między państwami ugrupowania, a powinna być w

stosunku do nich komplementarna. Decyzje na forum SAARC podejmowane są

jednomyślnie, a w kwestiach „draŜliwych” w stosunkach dwustronnych są wyłączone ze

wspólnych konsultacji.

NajwaŜniejszą inicjatywą gospodarczą zrealizowaną do tej pory jest Południowoazjatyckie

Porozumienie o Preferencjach Taryfowych (SAPTA; utworzone w 1993r.), które ma na celu

promowanie handlu wewnątrz regionu i powinno przekształcić się w przyszłości w Strefę

Wolnego Handlu (SAFTA).

Działalność SAARC przebiega w oparciu o Zintegrowany Program Działania (IPA), który

określa następujące obszary współpracy: rolnictwo, komunikacja, edukacja i kultura, sport,

opieka zdrowotna i inne sprawy socjalne, zwalczanie handlu narkotykami i narkomanii,

rozwój obszarów wiejskich, nauka i technika, turystyka, sport i kwestie równouprawnienia

kobiet.

Organami ugrupowania są: Spotkania na Szczycie szefów państw i rządów, które są

najwyŜszą władzą w SAARC, Rada Ministrów, Stały Komitet, Sekretariat i Komitety

Techniczne; wszystkie spotkania odbywają się raz do roku.

74. Region Pacyfiku w stosunkach międzynarodowych.

Znaczenie Regionu Pacyfiku

W ciągu ostatnich lat obserwuje się wzrost roli i rangi państw basenu Pacyfiku. Od

końca XX w. rośnie siła państw Azji Wschodniej - Japonii, Chin i tzw. „azjatyckich

tygrysów” (Korea Południowa, Tajlandia, Tajwan, Hongkong, Singapur), jak równieŜ państw

obu Ameryk.

Nie ulega wątpliwości, Ŝe nadal największymi potęgami gospodarczymi są USA i

Japonia oraz te kraje, których gospodarka jest określana mianem postindustrialnej. Główną

dziedziną tych gospodarek są usługi, natomiast najszybciej rozwijającymi się jej działami są

115

te, w których udział surowców naturalnych zmniejsza się na rzecz najnowszych materiałów,

np. włókien sztucznych.

Obserwuje się wzrost szybkości działania międzynarodowych centrów finansowych,

które działają ponad granicami państw, jak równieŜ wzrost tempa trzeciej rewolucji

technicznej.(rewolucja multimedialna) dla ciekawostki świat stoi przed 4 rewolucja, którą

moŜe być BIOTECHNOLOGIA. Te wszystkie nowoczesne osiągnięcia natrafiają jednak na

bariery granic państwowych, dlatego teŜ dąŜy się do powoływania ugrupowań integracyjnych,

które w swych załoŜeniach bariery te niwelują.

Określanie mianem „państw trzeciego świata” krajów znajdujących się w basenie

Pacyfiku jest coraz bardziej odległe od swej początkowej treści, dlatego, Ŝe to właśnie z tej

grupy wyłaniają się państwa, które w chwili obecnej są jednymi z bardziej dynamicznie

rozwijających się. Wśród przyczyn tak wysokiego tempa rozwoju wyróŜnia się: niskie

wydatki wojskowe (Japonia), niskie płace dające środki na akumulację (Chiny, Indie),

dłuŜszy czas pracy (Korea Południowa, Japonia).

Oprócz stałej konkurencji i rywalizacji między państwami moŜna zaobserwować

zjawisko narastania współpracy w skali globalnej i regionalnej, co ma na celu

niedopuszczenie do destabilizacji systemu politycznego i gospodarczego.

Państwa leŜące nad Pacyfikiem odgrywają duŜą rolę w świecie i to przede wszystkim od nich

zaleŜy los pokoju i bieg spraw gospodarczych.

Polityka mocarstw światowych w regionie Pacyfiku

USA - Region Pacyfiku jest szczególnie istotny dla Stanów Zjednoczonych, poniewaŜ

stwarza on wyzwanie gospodarcze i szanse na sukcesy. Eksperci amerykański oceniają, Ŝe

region ten będzie w przyszłości waŜniejszy niŜ Europa czy Azja . Głównym sojusznikiem

USA w Azji pomimo wcześniejszych sporów jest Japonia.

Jednym z najistotniejszych zadań jakie stawiają przed sobą Stany Zjednoczone jest wspieranie

procesów normalizacji stosunków pomiędzy dwiema Koreami, jak równieŜ wyeliminowanie

groźby produkcji broni atomowej, którą moŜe produkować Korea Północna. Oprócz Japonii

Stany Zjednoczone współpracują z Chinami (współpraca przebiega poprawnie lecz nie bez

problemów, które powstają na tle łamania przez Chiny praw człowieka), Tajwanem oraz

Wietnamem.

CHINY - WaŜną rolę w stosunkach międzynarodowych odgrywają relacje chińskoradzieckie.

Po 1990 zostało zawartych wiele porozumień między tymi państwami. Ponadto

oba kraje oświadczyły, Ŝe nie będą stanowić dla siebie zagroŜenia, jak równieŜ, Ŝe Ŝadne z

nich nie będzie dąŜyć do hegemonii w rejonie Azji i Pacyfiku. Chiny dąŜą do rozbudowy

116

stosunków z państwami europejskimi, po to aby zmniejszyć swoje uzaleŜnienie od USA. Kraj

ten dąŜy do uzyskania naleŜnego miejsca wśród potęg świata, dlatego teŜ obecnie główny

wysiłek kieruje na rozwój gospodarczy. Istnieją przypuszczenia, Ŝe szybki rozwój społecznogospodarczy

Chin przyniesie równieŜ demokrację. Jedną z sił napędowych gospodarki

chińskiej są zagraniczne inwestycje, które w 1994 r. osiągnęły wartość 34 mld dolarów.

KOREA POŁUDNIOWA - Od połowy lat 60-tych Korea zaczęła się intensywnie rozwijać i

weszła na drogę ekonomicznej samodzielności. W ciągu 30 lat produkt narodowy brutto

wzrósł na jednego mieszkańca Korei ze 100 dolarów w 1962 r. do ok. 7 tys. W 1992 r. Na

cały świecie powstają koreańskie firmy elektroniczne, stoczniowe, samochodowe. Ciekawe

jest to, Ŝe mimo braku demokracji kraj ten osiągnął niebywałe sukcesy ekonomiczne.

JAPONIA - Jest to jeden z najdynamiczniej rozwijających się krajów pod względem

gospodarczym i technologicznym, dbającym o dobre stosunki ze wszystkimi państwami

regionu Pacyfiku. Szczególnie pozytywnie przedstawiają się relacje Japonii z Chinami oraz

Rosją, choć tutaj nadal widoczny jest problem związany z dąŜeniem Japonii do odzyskania

Wysp Kurylskich.

Procesy integracyjne w regionie Pacyfiku

Państwa basenu Pacyfiku dąŜą do liberalizacji handlu światowego, znoszenia ograniczeń i

barier celnych, jak równieŜ do zmniejszenia roli USA, Japonii i Unii Europejskiej. W związku

z tym tworzą ugrupowania integracyjne o charakterze gospodarczym i politycznym. Do

ugrupowań tych naleŜą:

OPA - Organizacja Państw Amerykańskich - utworzona w 1948 w Bogocie jako

kontynuacja Unii Panamerykańskiej. Członkami są wszystkie państwa Ameryki Łacińskiej

oraz USA. Funkcjonuje jako organizacja regionalna ONZ. Zadaniem OPA jest umacnianie

pokoju i bezpieczeństwa na kontynencie amerykańskim, wspieranie współpracy gospodarczej,

kulturalnej i społecznej, wspólne rozwiązywanie problemów ekonomicznych, społecznych i

politycznych regionu, pokojowe rozwiązywanie sporów między państwami członkowskimi.

MERCOSUR - Wspólny Rynek Południa - rozpoczął działalność 31 XII 1994 r. Członkami

są: Argentyna, Urugwaj, Paragwaj, Brazylia, Wenezuela, Chile, Boliwia, Peru, Ekwador,

Kolumbia. Obecnie MERCOSUR jest najsilniejszą strefą wolnego handlu w Ameryce

Południowej. Do głównych zadań naleŜy wzmocnienie współpracy gospodarczej i zniesienie

barier handlowych.

PAKT ANDYJSKI - powstał w 1969 r. Członkami są Argentyna, Boliwia, Brazylia,

Ekwador, Kolumbia, Paragwaj, Peru, Urugwaj. Cele: integracja gospodarcza, unia celna i

wspólny rynek andyjski oraz latynoamerykański.

117

CARICOM - Karaibska Wspólnota i Wspólny Rynek - jest to strefa wolnego handlu państw

anglojęzycznych rejonu Karaibów. Powstała na mocy paktu z lipca 1973 r. Obecnie liczy 20

członków w tym: Barbados, Jamajka, Tobago, Trynidad.

CACM - Wspólny Rynek Ameryki Środkowej - powstał w 1960 r. z inicjatywy Gwatemali,

Hondurasu, Kostaryki, Nikarug i Salwadoru. Cele: liberalizacja stosunków gospodarczych

między członkami, wprowadzenie stref wolnego handlu i unii celnej. Z inicjatywy CACM

powstał Środkowoamerykański Bank Integracji Gospodarczej.

ASEAN - Stowarzyszenie Państw Południowo-Wschodniej Azji - powstało 8 VII 1967 r.

Członkowie: Brunei, Malezja, Singapur, Indonezja, Filipiny, Tajlandia, Wietnam, Laos,

Birma, KambodŜa. Cele: dąŜenie do utworzenia strefy wolnej od broni jądrowej, normalizacja

stosunków między państwami Półwyspu Koreańskiego, przyśpieszanie wzrostu

ekonomicznego, rozwoju socjalnego i kulturalnego w regionie. Państwa ASEAN w styczniu

1993 r. Utworzyły własną strefę wolnego handlu o nazwie AFTA. Celem grupy jest otwarcie

„Azji na Azję”, na swoje rynki oraz większa promocja na rynkach europejskich i USA, a

takŜe poprawienie ich konkurencyjności.

NAFTA - Północnoamerykański Układ Wolnego Handlu - porozumienie o utworzeniu strefy

weszło w Ŝycie 1 I 1994 r. Członkami układu są: USA, Kanada, Meksyk. Celem organizacji

jest współpraca w rozwoju gospodarczym swoich krajów i koordynowanie działalności

handlowej między sobą.

APEC - Współpraca Gospodarcza Państw Regionu Azji i Pacyfiku - powstał w 1989 r. w

Canberze (Australia). Członkowie - początkowo byli: USA, Japonia, Chiny, Kanada,

Australia, Nowa Zelandia, Tajwan, Korea Południowa, Hongkong, Indonezja, Brunei,

Filipiny, Malezja, Singapur, Tajlandia. Obecnie liczy 21 członków.

APEC działa na rzecz koordynacji przedsięwzięć finansowych i rozwoju ekonomicznego

państw członkowskich. Podstawowym celem jest liberalizacja handlu i wzajemnych

stosunków gospodarczych. W 21 krajach członkowskich APEC dokonuje się 40%

światowego obrotu handlowego i powstaje aŜ 50% światowej produkcji. W ramach APEC

powstała Struktura dla Inwestycji i Handlu - TIFA.

FTAA - Strefa Wolnego Handlu Ameryk - pomysł utworzenia strefy powstał w 1988. Strefa

ta miała rozpocząć swoją działalność na koniec 2005 r. Jednak w związku z silną opozycją

kilku krajów nie doszło do tego i nadal prowadzone są negocjacje w tej sprawie. JeŜeli

przedsięwzięcie dojdzie do skutku, to będzie to największy obszar wolnego handlu na

świecie, obejmujący 34 państwa.

118

75. Charakterystyka geopolityczna Afryki

Afryka jest olbrzymim kontynentem. Posiada 30,3 mln km 3 i 12 % ludności świata.

Powierzchnia Afryki stanowi jedną piątą ziemi i jest drugim co do wielkości kontynentem

świata, o najszybciej wzrastającej ludności. Obecnie liczy on 650 mln ludzi. Afryka jest

kontynentem najmniej ustabilizowanym. Wynikało to z zacofania gospodarczego, braku kadr,

niedorozwoju oświaty, słuŜby zdrowia, duŜego zadłuŜenia i ogromnego analfabetyzmu.

Największe problemy Afryki to głównie głód, susza, brak kadry nauczycielskiej, ponad 90 %

ludności nie umie czytać ani pisać. Poza tym występuje tu brak stabilizacji władz

poszczególnych państw. Jak dotąd Afryka nie posiada stabilnej gospodarki, która mogłaby

wyŜywić ludność Afryki. Występuje tam równieŜ zacofanie pod względem ekonomicznym.

76. Kwestia pokoju i bezpieczeństwa w Afryce

W Afryce były kolonie angielski, francuskie, portugalskie, belgijskie, hiszpańskie. Wszystkie

imperia kolonialne przestały istnieć, lecz skutki podziałów i panowania kolonialnego

odczuwane są do dziś. Co jakiś czas świat alarmowany jest drastycznymi konfliktami

wewnętrznymi w którymś z państw afrykańskich. Wojny domowe w Somalii, Rwandzie,

Burundi, Mozambiku, Angoli, Sudanie - to tylko niektóre z najgłośniejszych dramatów

rozgrywających się w ostatnich latach.

77. Procesy integracyjne w Afryce

W Afryce moŜna było spotkać idee panafrykanizmu propagującego geograficzną,

ekonomiczną i kulturową wspólnotę Afryki. Panafrykanizm nie był kierunkiem ideowo

jednolitym. W kwietniu 1958 roku odbyła się Akrze I konferencja 7 niepodległych państw

Afryki, w której wzięły udział: Etiopia, Liberia, Maroko, Egipt, Sudan, Tunezja, Ghana.

Powołała ona do Ŝycia „Grupę Afrykańską ONZ”. W kwietniu 1960 roku w Addis-Abebie

odbyła się II konferencja Niepodległych Państw Afrykańskich a 25 maja 1963 roku 39 państw

podpisało Kartę Organizację Jedności Afrykańskiej. Obecnie członkami OJA są wszystkie

państwa afrykańskie oraz od 1982 roku Demokratyczna Republika Sahary - na jej czele stoi

ruch wyzwoleńczy Polisario. Na znak protestu na to przyjęcie Maroko wystąpiło z OJA.

Celami jej są: umacnianie jedności i solidarności państw afrykańskich; koordynowanie i

pogłębianie współpracy gospodarczej; obrona suwerenności; integralność i obrona

terytorialna popieranie współpracy w duchu Karty Narodów Zjednoczonych i Deklaracji Praw

Człowieka. OJA jest organizacją regionalną , stanowiącą cześć sytemu bezpieczeństwa ONZ.

119

78. Charakterystyka geopolityczna Ameryki Łacińskiej

Ameryka Łacińska posiada takie wyznaczniki regionu jak: więź: geograficzna i historyczna;

wspólnota etniczna i językowa; kulturowo-cywilizacyjna; wysoki poziom instytucjonalizacji

stosunków; świadomość i poczucie toŜsamości regionalnej; cechy ekonomiczne i społeczne,

decydujące o jej odrębnym miejscu i charakterze zarówno wśród państw Trzeciego Świata,

jak i krajów uprzemysłowionych. Na podstawie kryterium geograficzno-gospodarczego

Organizacja Państw Amerykańskich została wyodrębniona w systemie ONZ jako organizacja

regionalna. Przy wyborze niestałych członków Rady Bezpieczeństwa Ameryka Łacińska jest

traktowana jako odrębny region. Jest tak postrzegana równieŜ na podstawie kryterium

geograficzno-gospodarczego, o czym świadczy fakt powołania Komisji Ekonomicznej ONZ

dla Ameryki Łacińskiej (CEPAL).

79. Rozwój stosunków w Ameryce Łacińskiej - rola USA w kształtowaniu stosunków w

regionie

W.Dobrzycki wyodrębnia w historycznym rozwoju stosunków międzynarodowych w

Ameryce Łacińskiej kilka etapów: Okres kształtowania się państw latynoamerykańskich

(1810-1840)- Klasyczne formy zarządzania kolonialnego ustąpiły niepodległym jednostkom

państwowym wyłonionym w rezultacie długotrwałych walk wyzwoleńczych. Próbowano

utworzyć regionalny ład polityczny na podstawie jedności hiszpanoamerykańskiej. Tą

koncepcję opracował Simon Bolivar, najwaŜniejsze załoŜenia: -powstanie regionalnego

związku państw hispanoamerykańskich w formie federacji, konfederacji lub systemu

wiecznych sojuszy; -stopniowa integracja Hiszpanoameryki i demonstrowanie jedności na

zewnątrz poprzez uzgadnianie polityki zagranicznej-skodyfikowanie zasad prawnych

stanowiących podstawę systemu hiszpanoamerykańskiego -dąŜenie do tego, by zjednoczona

Hiszpanoameryka stała się elementem równowagi światowej i była zdolna przeciwstawić się

kolonializmowi europejskiemu. Obok tendencji unifikacyjnych w tym okresie zaznaczyły się

równieŜ działania odśrodkowe, dezintegracyjne, hamujące wypracowywanie jednolitego

systemu hiszpanoamerykańskiego. Pojawiło się zjawisko caudillismo oznaczające

jednoosobowe, autorytarne przywództwo do dziś obecne w A.Ł. Istotną cecha tego okresu

były równieŜ pierwsze przejawy zainteresowania Stanów Zjednoczonych młodymi

republikami atynoamerykańskimi, wyraŜonego w dwutorowych działaniach: solidarności z

nowo wyzwolonymi państwami przy równoczesnych próbach ekspansji. Najpełniejszy wyraz

znalazła ta polityka w orędziu do Kongresu wygłoszonym przez prezydenta USA Jamesa

Monroe, które później zyskało miano doktryny i stało się zasadą polityki zagranicznej S.Z.

120

Doktryna Monroego miała być podstawą dominacji S.Z. na półkuli zachodniej. kres

umacniania niepodległości przez kraje regionu i dominacji mocarstw europejskich (1840-

1880) W regionie umocniła się pozycja Anglii i Francji, które zastąpiły Hiszpanię. Na uwagę

zasługują doktryny sformułowane w tym okresie, stanowiące wkład myśli

latynoamerykańskiej w budowę ładu prawno-międzynarodowego regionu: *Doktryna Benito

Juareza(przywódcy Meksyku) - głosiła, Ŝe dla zachowania pokoju między narodami

konieczne jest wzajemne poszanowanie swoich praw, a więc odrębności, oraz prawa kaŜdego

narodu do ustanowienia takiego porządku, jaki uwaŜa za właściwy; *D. Carlosa

Calvo(dyplomaty argentyńskiego) stanowiła, Ŝe państwo nie moŜe zgodzić się na

odpowiedzialność za straty poniesione przez cudzoziemców w wyniku wojny domowej czy

powstania, poniewaŜ wprowadziłoby to „nieusprawiedliwioną nierówność” w prawach

obywateli kraju i cudzoziemców. Zahamowano ekspansję S.Z. w regionie po ogłoszeniu

doktryny Monroego. Okres dominacji systemu panamerykańskiego (1880-1930) Inwestycje

USA w A.Ł. wzrosły pięciokrotnie w latach 1897-1914, szczególnie po podpisaniu traktatu o

Kanale Panamskim. Intensywniejszemu zaangaŜowaniu gospodarczemu USA w regionie

towarzyszyło wypracowanie nowego kierunku w polityce wobec południowych sąsiadów

.Aby zapobiec realnej groźbie zbrojnej interwencji mocarstw europejskich w regionie celem

wymuszenia spłaty długów, prezydent Roosevelt ogłosił w orędziu do Kongresu Ŝe USA będą

prewencyjnie ingerować w wewnętrzne sprawy swych sąsiadów z południa, aby nie dopuścić

do uzaleŜnienia ich od Europy i osłabienia wpływów USA. Polega ona na uŜyciu środków

finansowych dla wzmocnienia polityki. Wymienione wyŜej posunięcia stanowiły elementy

koncepcji panamerykanizmu, będącej wyrazem solidarności republik kontynentu ameryk.

USA przystąpiły do przekształcenia A.Ł. w zwartą strefę swoich wpływów, odchodząc od

współpracy wielostronnej na rzecz jednostronnej interwencji. Wpływy USA w regionie

wzrosły po podpisaniu w 1901 traktatu na mocy którego główni rywale USA w regionie -

Brytyjczycy, zrzekli się z roszczeń do współkontrolowania Przesmyku Panamskiego. W

sferze politycznej bolivarowska idea jedności hispanoamerykańskiej została zastąpiona tezą o

jedności państw regionu pod przywództwem S.Zjednoczonych. Okres panamerykanizmu

zmodyfikowanego (międzyamerykańskiego)(1930-1960) W tym okresie państwom

latynoamerykańskim udało się wprowadzić do systemu międzyamerykańskiego wiele zasad

regulujących stosunki z USA na najbardziej równoprawnych podstawach:1) powstał system

pokojowego rozwiązywania sporów sformalizowany w trakcie o zapobieganiu konfliktom

między państwami amerykańskimi, traktat GONDRA; 2) podpisano ogólny traktat

arbitraŜowy; 3)uznano zasady nieinterwencji; 4)przyjęto deklarację solidarności obejmującą

121 zasadę nielegalności ściągania długów siłą i nieuznawania wyników podbojów terytorialnych Podpisano Traktat o Pomocy Wzajemnej. Strategię USA wobec A.Ł. zaczęły określać cele i wymogi polityki globalnej, zwłaszcza antykomunizm. Uchwalono deklarację waszyngtońska potwierdzająca wolę „wspólnej obrony półkuli zachodniej przeciwko agresywnej działalności międzynarodowego komunizmu. Restrukturyzacja ładu politycznego w Ameryce Ł. (od

połowy lat 60) a)podpisano Traktat o Zakazie Broni Nuklearnych w A.Ł., nad którym

czuwała org.OPANAL b) kryzys OPA i spadek jej znaczenia, związany z wykluczeniem

Kuby z szeregu organizacji pod naciskiem USA i zgoda na interwencje zbrojną sił

międzyamerykańskich w Dominikanie c) poparcie przez USA W.Brytanii przeciwko

Argentynie uświadomiło Latynosom dwuznaczność USA; d) pogorszenie stos.międz. w

wyniku globalnej polityki zagranicznej USA doprowadziły do regresu w stosunkach z

regionem. ;e) w 70-tach A.Ł pogrąŜyła się w głębokim kryzysie :strukturalnym i

koniunkturalnym; f) 80-tach przechodzono z rządów wojskowych do cywilnych i

demokratyzacja sys. politycznych.

S .Zjednoczone a A. Łacińska- Największe znaczenie miała rewolucja kubańska. Kuba była

uzaleŜniona od USA. Poprawka Platta narzucona Kubie ograniczyła jej suwerenność prawnomiędzynarodową i polityczną. Traktat kubańsko-amerykański zobowiązał wyspę do

włączenia do swej konstytucji zapisu:” Rząd Kuby udziela S.Z. prawa interwencji celem

zachowania niepodległości Kuby”. Kuba musiała teŜ się zgodzić na zainstalowanie

woskowej bazy amerykańskiej w zatoce Guantanamo., co sprzyjało nieskrępowanemu

opanowaniu gospodarki Kuby przez Kapitał amerykański. Sytuacja zmieniła się w 1959 gdy

na Kubie władzę objął rząd Fidela Castro. USA zerwały stosunki dyplomatyczne z Kubą.

Przyczyną było przeprowadzenie reformy rolnej, godzących w Amerykanów oraz sprawa

bazy wojskowej zajmowanej przez Amer. USA nałoŜyło całkowite embargo na handel z

wyspą i przygotowano tajny plan obalenia rządu. Przedsięwzięcie się nie powiodło. Na Kubie

rozpoczęto budowę ustroju socjalistycznego przy współpracy z ZSRR, gdzie rozmieścili

swoje wyrzutnie rakietowe. W kierownictwie USA wywołało to gwałtowną debatę na temat

kroków jakie naleŜy podjąć w tej sytuacji. Ostatecznie A. Powstrzymali się od agresji na

Kubę w zamian za usunięcie radzieckich rakiet z wyspy. Wykluczono Kubę z org. OPA.

J.F.Kennedy zaproponował 10-punktowy program rozwoju społeczno-gospodarczego A.Ł. w

formie inwestycji prywatnego kapitału amerykańskiego tzw. „Sojusz dla Postępu”. Jednak nie

był konsekwentnie realizowany, poniewaŜ faktycznym celem była izolacja Kuby na

kontynencie i utrzymanie A.Ł. w ramach sys. Kapitalistycznego i w zaleŜności od USA.

Kolejny kryzys przypadł na okres prezydentury R.Reagana, który wszczął kampanię izolacji

122

Kuby w regionie. Szczególne znaczenie dla sytuacji w regionie miały wydarzenia w

Nikaragui.. Ruch powstańczy walczył przeciwko amerykańskiej okupacji tego kraju trwającej

25 lat. Po wycofaniu się z Nikaragiu Amerykanie nadal decydowali o polityce tego państwa

pozostawiając na miejscu zaufanego przywódcę, rządy dynastii Somozów i wspierały ją do

1977. W momencie objęcia władzy przez Cartera w USA wstrzymano pomoc dla N. Za

permanentne łamanie praw człowieka. Później USA rozpoczął finansowanie zbrojnego ruchu

oporu w N. Zapoczątkowało to 10-letnią wojnę domową.

80. Ewolucja geopolitycznej pozycji Polski po II wojnie światowej

Geopolityczna pozycja Polski PołoŜenie geopolityczne Polski w środku Europy sprawia, Ŝe

charakter rozwoju wewnętrznego państwa, jego sojusze zewnętrzne i cała polityka

zagraniczna były i będą istotnym elementem układów ogólnoeuropejskich. LeŜąc na linii

ekspansywnych zmagań Rosji i Niemiec była poddawana wielorakim oddziaływaniom i

naciskom ze strony obu sąsiadów. Geopolityczne usytuowanie Polski wobec sąsiadów

zmieniło się po rozpadzie systemu jałtańsko-poczdamskiego i głębokich przeobraŜeń

społeczno-politycznych. Polska polityka wobec obu sąsiadów powinna być pozbawiona

emocji i kształtować się na racjonalnych przesłankach dotyczących interesu narodu. Stosunki

z naszymi wschodnimi i zachodnimi sąsiadami powinny rozwijać się na tych samych

zasadach. W stosunku do naszych sąsiadów powinniśmy prowadzić polityką „jednakowej

bliskości”.

Polityka zagraniczna P R L Po II wojnie świat., na mocy układów jałtańskich ( jałtańska

konferencja) Polska znalazła się w sowieckiej strefie wpływów, jako jedno z państw

tworzących blok wsch. system wojsk.-polit. kontrolowany przez ZSRR; jej rząd i polityka

zagr. były do 1956 całkowicie zaleŜne od władz na Kremlu. Kosztem wejścia do tego bloku

było znaczne ograniczenie suwerenności, konieczność konsultowania z ZSRR wszystkich

poczynań na forum międzynar., stacjonowanie wojsk sowieckich na terytorium Polski,

nierównoprawne stosunki gospodarcze. W 1945 podpisano układ pol.-sowiecki o przyjaźni,

wzajemnej pomocy i współpracy (przedłuŜony 1965); 1955 Polska przystąpiła do Układu

Warsz.; konsekwencją tego był m.in. udział Ŝołnierzy pol. w interwencji wojsk Układu

Warsz. w Czechosłowacji 1968. Z racji sojuszniczych powiązań Polska ponosiła koszty polit.

i gosp. wyścigu zbrojeń. W 1949 Polska przystąpiła do RWPG; ZSRR czuwał nad

utrzymywaniem się rządów PZPR w Polsce i wyznaczał reguły integracyjne. Pod naciskiem

ZSRR, Polska musiała zrezygnować z udziału w tzw. planie Marshalla (odbudowa Europy ze

zniszczeń powojennych), a następnie z udziału w procesie integracji europejskiej. W ramach

123

ograniczonej suwerenności dyplomacja pol. podejmowała wysiłki złagodzenia konfrontacji

systemowej (wsparcie dla idei Konferencji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie,

KBWE). W dziedzinie bezpieczeństwa eur. 3 pol. inicjatywy, przedstawione na forum ONZ,

zyskały rozgłos: tzw. plan Rapackiego (1957), przewidujący utworzenie strefy bezatom. na

obszarze Polski, RFN, NRD, CSRS, tzw. plan Gomułki (1963 64), przewidujący utworzenie

strefy kontrolowanego zamroŜenia zbrojeń jądr. na tym obszarze, oraz tzw. plan Jaruzelskiego

(1988) dotyczący redukcji (ewentualnie zamroŜenia) broni jądr. i broni konwencjonalnych.

Istotny wkład wniesiono do prac nad przygotowaniem Aktu Końcowego KBWE

(podpisanego w Helsinkach 1975) i podczas kolejnych konferencji KBWE (od 1994

Organizacji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie). Polska popierała na forum ONZ

dąŜenia państw skolonizowanych do uzyskania niepodległości i udzielała polit. wsparcia

prosowieckim i prokomunist. państwom Afryki, Azji i Ameryki Łac., ale nie angaŜowała się

wojskowo w lokalne konflikty, podsycane przez mocarstwa. Rozwinięto związki gosp. i kult.

z większością państw świata (oprócz RPA, Korei Pd. i niektórych państw arab.). Stosunki

dyplomatyczne z Izraelem, zerwane 1967, przywrócono 1990. Wprowadzenie stanu

wojennego i represje wobec NSZZ Solidarność spowodowały częściową izolację Polski na

Zachodzie i osłabiły moŜliwości działania pol. dyplomacji.

81. Zasady i priorytety polityki zagranicznej III RP

Cele i zasady polskiej polityki zagranicznej; działalność polski na rzecz integracji z krajami

Europy zach. Zmianom ustrojowym w Polsce od 1989 towarzyszyła reorientacja jej polityki

zagr., której gł. realizatorem był K. Skubiszewski, min. spraw zagr. 1989-93. Zachodnia

polityka zagraniczna Nowa wizja polityki, zaakceptowana przez sejm i senat, zakładała

uniezaleŜnienie polit., gosp. i wojsk. od ZSRR, wchodzenie do struktur integracyjnych

Zachodu, uczestnictwo w nowych związkach regionalnych, budowanie nowych podstaw

prawnych i traktatowych stosunków z gł. partnerami Polski. Polityka zagr. RP wspomagała

przemiany polit. i gosp. oraz tworzyła warunki do szeroko pojętego bezpieczeństwa

zewnętrznego. Zmiany ustrojowe wysuwały inne, niŜ po 1945, preferencje w doborze

partnerów i instrumentów do realizacji pol. racji stanu. Wzorem rozwoju cywilizacyjnego

stała się Wspólnota Eur. (WE), propagująca demokrację parlamentarną, chroniącą prawa

człowieka oraz swobodę gospodarowania, opartą na prawie własności. ZdąŜająca do

integracji Europa Zach. stała się gł. partnerem RP w restrukturyzacji gospodarki i tworzeniu

instytucji demokratycznych. Reorientację polityki zagranicznej Polski ułatwiły rozpad ZSRR

i zmiany polit. zachodzące w środk.-wsch. Europie. Rozwiązanie RWPG i załamanie się

124

stosunków gosp. z ZSRR, gł. do tej pory odbiorcą pol. eksportu i dostawcą surowców,

pogłębiało trudności w wychodzeniu z kryzysu końca lat 80. i oddziaływało negatywnie na

wewn. stabilność państwa. Główny cel ugruntowanie eur. (w sensie cywilizacyjnym, polit. i

gosp.) orientacji Polski miał zostać osiągnięty przez wejście do Wspólnoty Europejskiej.

Pierwszym etapem było podpisanie w Brukseli 16 XII 1991, po dwuletnich negocjacjach, tzw.

układu europejskiego o stowarzyszeniu między Polską a 12 państwami EWG (po ratyfikacji

przez wszystkie strony wszedł w Ŝycie 1 II 1994); układ stworzył ramy stopniowej integracji

Polski ze Wspólnotą przez dostęp do rynków krajów członkowskich Wspólnoty, pomoc

gosp., transfer technologii; wymagał przystosowania prawodawstwa krajowego do

prawodawstwa Wspólnoty (Unii Europejskiej). Od 1997 trwają negocjacje członkowksie w

sprawie przyjęcia Polski do Unii Europejskiej. Po rozwiązaniu Układu Warsz. (1 VII 1990)

gł. celem Polski stało się przystąpienie do NATO i Unii Zachodnioeur. (UZE). Starano się

przełamać rezerwę państw euroatlantyckich wynikającą z kryzysu celów NATO, niechęci

zwiększenia zakresu ich zobowiązań w stosunku do państw gorzej uzbrojonych oraz związaną

ze sprzeciwami Rosji. Zmierzając do wejścia do nowych struktur obronnych, Polska

rozszerzała zakres współpracy z siłami zbrojnymi państw NATO w dziedzinie szkolenia i

wymiany, starała się wzmocnić stan obronności, osłabiony przez rozwiązanie

dotychczasowych związków sojuszniczych i kryzys w przemyśle zbrojeniowym. W XII 1991

Polska weszła do Północnoatlantyckiej Rady Współpracy, powołanej przez NATO do

konsultacji z państwami byłymi czł. Układu Warsz.; IV 1994 Polska przystąpiła do

euroatlantyckiego programu Partnerstwo dla Pokoju, jako etapu przejściowego w uzyskaniu

pełnego członkostwa w NATO; V 1994 Polska uzyskała w UZE status członka

stowarzyszonego. W III 1999 Polska wraz z Czechami i Węgrami uzyskała status

pełnoprawnego członka NATO. Włączanie Polski do eur. struktur przebiegało na wielu

płaszczyznach. RP, starając się o pozyskanie dobrych stosunków z państwami eur., podpisała

dwustronne deklaracje o przyjaznej współpracy z W. Brytanią (IV 1991), Belgią (VII 1991) i

Szwajcarią (IX 1991). Z Francją zawarła układ o przyjaźni i solidarności (IV 1991), z

Niemcami o dobrym sąsiedztwie i przyjaznej współpracy (VI 1991), układy o przyjaźni i

współpracy z Włochami (X 1991) i Hiszpanią (X 1992). Stwarzały one moŜliwości związania

Polski z Zachodem w róŜnych dziedzinach i zostały wzmocnione przez umowy w sprawie

popierania i wzajemnej ochrony inwestycji, współpracy celnej, unikania podwójnego

opodatkowania (z Belgią, Danią, Grecją, Hiszpanią, Holandią, Finlandią, Niemcami,

Szwajcarią, Szwecją, W. Brytanią). Tworzeniu się nowych więzów gosp. i społ. z Europą

Zach. sprzyjało prawie całkowite zniesienie obowiązku wizowego wobec Polaków przez

125

prawie wszystkie państwa. Rozwój współpracy regionalnej i transgranicznej był od 1989

waŜnym zadaniem dyplomacji pol. zmierzającej do rozwiązywania problemów gosp.,

obronnych i ekol. z sąsiadami. Wschodnia polityka zagraniczna Równocześnie Polska

zabiegała o utrzymanie poprawnych stosunków z Rosją i zrealizowanie swoich Ŝywotnych

interesów polit. i gospodarczych. W polityce wschodniej Polska kierowała się początkowo

zasadą dwutorowości i rozbudowywała stopniowo stosunki z sąsiednimi republikami. Z

Łotwą podpisano Deklarację o przyjaźni i współpracy (VI 1991), a następnie nawiązano

stosunki dyplomatyczne (VIII 1991), podpisano umowy o współpracy gosp., transregionalnej,

kult. i nauk., transportowej (1991 92), oraz Traktat o przyjaźni i współpracy (VII 1992). Z

Estonią rozpoczęto stosunki od podpisania umów gosp. 1991, a 1992 zawarto umowy o

współpracy regionalnej, kult. i nauk.; VII 1992 podpisano Traktat o przyjaznej współpracy i

bałtyckim dobrosąsiedztwie. Szczególnie duŜo uwagi poświęcono budowie dobrych

stosunków z Litwą; I 1992 podpisano Deklarację o przyjaznych stosunkach i dobrosąsiedzkiej

współpracy oraz 8 umów gosp. i innych. Polska. Zadania priorytetowe nie wyczerpywały

całości działań pol. polityki zagr. w okresie jej reorientacji: RP nawiązała stosunki

dyplomatyczne z Izraelem, RPA, Koreą Pd., starała się o oŜywienie kontaktów gosp. z

najbardziej rozwiniętymi państwami Azji i Bliskiego Wschodu oraz Ameryki Łac.; aktywnie

uczestniczyła w pracach organizacji międzynar. (zwł. ONZ i Rady Europy), a takŜe na forum

KBWE, gdzie optowano za stworzeniem bardziej efektywnych mechanizmów

przeciwdziałania konfliktom. Mimo skromnych środków RP stara się upowszechniać dorobek

kultury pol. za granicą, pomagać finansowo tym środowiskom pol. na Wschodzie, które

odczuwają potrzebę doskonalenia języka i zdobywania większej wiedzy o Polsce. Zadania te

realizuje Stow. Wspólnota Polska wraz z Minist. Edukacji Nar. i Minist. Spraw

Zagranicznych.

4

---