Reper - stabilizowany punkt wysokościowej osnowy geodezyjnej, dla którego wyznaczono wysokość w przyjętym układzie odniesienia. Repery ścienne są kotwione w ścianach budynków, w odległości kilkudziesięciu centymetrów od podłoża (r. roboczy w celu zagęszczenia pionowej osnowy pomiarowej, nie stabilizowane stale), w niwelacji. Mogą mieć postać metalowych bolców z wyrytym numerem, lecz stosuje się także śruby kolejowe jako zamiennik. Można spotkać również repery gruntowe, lub skalne, które są stabilizowane odpowiednio w gruncie, lub w skale. Kształt reperów umożliwia ustawienie na nich łaty niwelacyjnej.

Repery można podzielić na cztery rodzaje:

I - ścienny

II - gruntowy

IIIa - skalny pionowy

IIIb - skalny poziomy

r. na budynku (osn. wysokościowa).

Osnowa geodezyjna - zbiór odpowiednio wybranych i stabilizowanych punktów terenowych, dla których matematycznie określono współrzędne płaskie lub wysokościowe w przyjętym układzie współrzędnych.

Osnowy geodezyjne, ze względu na sposób przedstawienia wzajemnego położenia punktów, dzielą się na:

-poziomą, w której określone jest wzajemne położenia punktów na powierzchni

-wysokościową, w której wysokość punktów określono względem punktu odniesienia

-dwufunkcyjną, której punkty maja znane położenie i wysokość, a więc spełniają równocześnie funkcje punktów osnowy poziomej i wysokościowej

-przestrzenną, w której punkty mają znane położenie w układzie geocentrycznym.

Ze względu na gęstość rozmieszczenia, dokładność oraz rolę w pracach geodezyjnych osnowy dzielą się na:

osnowa pozioma:

-podstawowe (I klasa)

-szczegółowe (II i III klasa)

-pomiarowe (nieklasyfikowana)

osnowa wysokościowa:

-podstawowe (I i II klasa)

-szczegółowe (III i IV klasa)

-pomiarowe (V klasa)

Granicznik w geodezji materializuje granice między działkami.

Alidada jest to ruchoma część teodolitu mogąca obracać się względem spodarki i limbusa. Na alidadzie znajdują się libelle służące do poziomowania teodolitu, urządzenia odczytowe pozwalające wykonać odczyt podziałki kątowej limbusa.

Komparacja łat - wyznaczenie wartości średniej długości metrowego odcinka łaty niwelacyjnej. Wymagana dokładność komparacji to +/- 5 μm dla łat przeznaczonych do niwelacji precyzyjnej.

Libella okrągła - przyrząd umożliwiający ustawianie płaszczyzn lub prostych w kierunku pionowym lub poziomym, przeznaczony do wstępnego poziomowania instrumentów geodezyjnych takich jak: niwelatory, teodolity, tachimetry oraz do poziomowania łat niwelacyjnych.

Limbus - część teodolitu lub niwelatora (jeśli niwelator posiada koło poziome), mająca postać metalowego lub szklanego krążka, z naniesioną na obwodzie podziałką kątową - 400 gradów bądź 360 stopni. W nowoczesnych instrumentach geodezyjnych limbus przyjmuje postać elementu zdolnego wytworzyć impulsy elektryczne zliczane następnie przez specjalne układy i przeliczane na kąty. Nad limbusem, współśrodkowo, osadzona jest alidada.

Planimetr - przyrząd mechaniczny lub elektroniczny do wyznaczania pola powierzchni figur płaskich.

Ruletka geodezyjna - przyrząd geodezyjny służący do pomiaru krótkich (maks. 100 metrów) odległości.

Ruletka geodezyjna ma postać zwiniętej taśmy metalowej lub z tworzywa sztucznego, która jest rozwijana w czasie pomiaru. Najczęściej posiada podziałkę centymetrową lub milimetrową.

Spodarka to dolna część instrumentu geodezyjnego, umożliwia stabilne zamocowanie instrumentu geodezyjnego do statywu geodezyjnego oraz poziomowanie i centrowanie instrumentu geodezyjnego.

Najczęściej spodarka połączona jest na stałe z alidadą instrumentu geodezyjnego.

Tachimetr - instrument geodezyjny przeznaczony do pomiaru kątów poziomych, kątów pionowych oraz odległości. Połączenie teodolitu i dalmierza. Instrument ten wykorzystywany jest w tachimetrii czyli masowym pomiarze położenia punktów terenowych. Wyróżnia się tachimetry optyczne oraz elektroniczne. W tych ostatnich odczyt kierunków poziomych i pionowych wykonywany jest automatycznie, a odległość mierzona jest z użyciem wbudowanego dalmierza elektrooptycznego.

Teodolit - instrument geodezyjny przeznaczony do pomiaru kątów poziomych oraz kątów pionowych. Wyróżnia się teodolity optyczne oraz elektroniczne. W teodolitach optycznych zastosowane jest szklane koło poziome (limbus) i koło pionowe z naniesionym podziałem kątowym (w Polsce praktykowany jest dziesiętny podział gradowy, w którym kąt prosty równa się 100 gradom), z którego obserwator wykonuje odczyt kierunku. W teodolitach elektronicznych odczyt kierunku jest wykonywany automatycznie.

Teodolit wyposażony jest w lunetę, która wraz z korpusem instrumentu może obracać się wokół pionowej osi instrumentu. Umożliwia to swobodne i dokładne wykonanie odczytu kierunków poziomych oraz pionowych.

Aby instrument mógł poprawnie wyznaczać kąty, musi spełniać następujące warunki:

- oś libelli alidadowej prostopadła do osi obrotu instrumentu

- płaszczyzna główna libelli pudełkowej prostopadła do osi obrotu instrumentu

- oś celowa lunety prostopadła do jej osi obrotu

- oś obrotu lunety prostopadła do osi obrotu teodolitu

- poprzeczna kreska siatki celowniczej prostopadła do osi obrotu instrumentu

- oś celowa przecinać oś obrotu instrumentu

- oś obrotu alidady przechodzić przez środek kręgu limbusa, natomiast w teodolitach dwuosiowych osie alidady i limbusa powinny się wzajemnie pokrywać

- podziałka skal i okręgów dokładnie naniesiona

- dla spoziomowanej osi celowej odczyty na kole pionowym zgodne z ich teoretyczną wartością

- pionowa część osi celowej pionu optycznego w alidadzie lub spodarce pokrywać się z osią obrotu teodolitu

Węgielnica - przyrząd używany w geodezji i w murarstwie. Nazwa pochodzi od węgła czyli narożnika budynku.

W geodezji węgielnica służy do wytyczania kątów prostych, pełnych i półpełnych. Są dwa rodzaje węgielnic - przeziernikowe i optyczne. Optyczne zapewniają dokładność większą niż 1'.

Węgielnica murarska (kątownik) służy do wyznaczania i sprawdzania kątów prostych na powierzchni muru. Może być wykonana z drewna lub metalu. Węgielnice mogą mieć różne rozmiary. Najczęściej drewniane mają ramiona o długości 80-150 cm, a metalowe wykonane ze stalowej blachy o długości ramion 30-60 cm.

Śruba ustawcza (lub śruba poziomująca) to część spodarki instrumentu geodezyjnego. Służy do poziomowania instrumentu geodezyjnego. Spodarka zawiera trzy śruby ustawcze rozmieszczone na obwodzie trójkąta równobocznego. Takie rozmieszczenie śrub ustawczych umożliwia szybkie i dokładne spoziomowanie instrumentu geodezyjnego.

Błąd kolimacji - błąd nieprostopadłości osi celowej lunety (c) do osi jej obrotu (h) w teodolicie. Błąd jest możliwy do wyeliminowania poprzez uwzględnienie w pomiarach poprawek uzyskanych przez odczyt kąta w dwóch położeniach lunety. Wzór na wartość błędu kolimacji:

,gdzie:
O1 - odczyt z limbusa w pierwszym położeniu lunety
O2 - odczyt z limbusa w drugim położeniu lunety (po przerzuceniu jej przez zenit i obrocie o 180 stopni)

Kolimacja to nieprostopadłość osi celowej do osi obrotu lunety. Oś obrotu z osią lunety tworzy kąt 90º + c, gdzie c jest kolimacją. Średnia z odczytów w dwóch położeniach lunety jest wolna od wpływu kolimacji.

Ponieważ oś celowa wyznacza środek krzyża nitek i środek układu optycznego lunety, który przy różnym ogniskowaniu lunety może się przesunąć, co spowoduje zmianę położenia osi celowej i kolimacji. Dlatego zjawisko kolimacji może mieć zmienny wpływ na pomiar dla krótkich długich celowych.

Badanie wielkości kolimacji przeprowadza się dla celowych o różnej długości od krótkich (5 m) do długich (100 m i ∞). Dla każdej odległości kolimację wyznacza się w kilku seriach, przy poziomej osi celowej celując na wyraźny punkt. Kolimacja wyraża się wzorem:

Ostateczną wartość kolimacji przyjmuje się jako średnią z serii dla danej odległości.

Ciąg poligonowy - szereg następujących po sobie punktów powiązanych kolejno bokami o znanych długościach i kątem utworzonym przez dwa sąsiednie boki. Pierwszy i ostatni punkt ciągu są punktami osnowy geodezyjnej wyższego rzędu.

Ciągi poligonowe dzieli się na:

dwustronnie nawiązany

jednostronnie nawiązany

zamknięty

Ciąg poligonowy dwustronnie nawiązany to konstrukcja geometryczna, wykorzystywana do określania współrzędnych geodezyjnych punktów ciągu, w której pomierzono wszystkie boki oraz wszystkie kąty. Pierwszy i ostatni punkt ciągu są punktami osnowy geodezyjnej wyższego rzędu (posiadają wyznaczone wcześniej współrzędne) i nie pokrywają się. Dodatkowo na początku i na końcu ciągu należy określić kąt między bokiem nawiązania (wyznaczonym przez dwa punkty osnowy wyższego rzędu), a pierwszym/ostatnim bokiem ciągu.

Ciąg poligonowy dwustronnie nawiązany spełnia następujące warunki geometryczne:

suma kątów wynosi
, gdzie n to liczba kątów, A0 to azymut początkowy, An to azymut końcowy; znak stojący przed nawiasem uzależniony jest od mierzonych kątów i dla kątów prawych to plus, a dla kątów lewych to minus

suma przyrostów współrzędnych to różnica współrzędnych punktu początkowego i końcowego.

Ciąg poligonowy zamknięty spełnia dwa następujące warunki geometryczne:

suma kątów wierzchołkowych (wewnętrznych) wynosi (n-2)x180 stopni, gdzie n oznacza liczbę wierzchołków ciągu

suma przyrostów współrzędnych równa się zeru, ponieważ pierwszy i ostatni punkt ciągu pokrywają się, czyli po pełnym obiegu ciągu znajdujemy się w punkcie wyjściowym.

Inklinacja - nieprostopadłość osi obrotu lunety do osi obrotu instrumentu. Wpływ inklinacji na odczyt koła poziomego jest zmienny dla celowych nachylonych pod różnym kątem: dla celowych poziomych inklinacja jest równa 0, dla celowych nachylonych pod dużym katem błąd inklinacji jest największy. Podobnie jak przy kolimacji, średnia z odczytów przy dwóch położeniach lunety jest wolna od wpływu inklinacji.

Inklinację wyznacza się zazwyczaj z wysokiego celu. Spowodowane jest to faktem, iż dla celów położonych wysoko nad horyzontem, (czyli dla dużych kątów pionowych) wpływ inklinacji na odczyt koła poziomego jest bliski samej inklinacji (dla 45º jest równy inklinacji).

Etapy wyznaczania inklinacji:

kilkakrotny pomiar w dwóch położeniach lunety na cel i odczyt koła poziomego,

jednokrotny odczyt koła pionowego,

wyznaczenie kolimacji dla takiej samej długości celowej dla poziomej osi celowej.

Wartość inklinacji wyznacza się z zależności:

gdzie:

H - odczyty koła pionowego,

c - wartość błędu kolimacji,

z - wartość kąta zenitalnego.

Kąt pionowy - w geodezji, kąt zawarty w płaszczyznie pionowej między kierunkiem odniesienia, a kierunkiem na dany punkt terenowy. Jeżeli kierunkiem odniesienia jest poziom, kąt pionowy wyznaczony w jego oparciu nazywa się kątem pochylenia. Jeżeli zaś kierunkiem odniesienia jest zenit, kąt pionowy wyznaczony w jego oparciu nazywa się kątem zenitalnym.

Kąt pionowy może być mierzony teodolitem lub tachimetrem.

Kąt poziomy - w geodezji, kąt dwuścienny zawarty między dwiema płaszczyznami pionowymi przechodzącymi przez punkty terenowe. Kąt poziomy nie podlega bezpośredniemu pomiarowi w terenie. Pomiarem objęte są kierunki poziome, których różnica daje wartość kąta poziomego.

Kierunki mogą być mierzone z użyciem teodolitów lub tachimetrów.

Linia geodezyjna, czasem nazywana krótko: geodezyjna - krzywa w przestrzeni metrycznej zawierająca najkrótszą drogę pomiędzy dowolnymi dostatecznie bliskimi[1] swoimi punktami, nie dająca się już wydłużyć z żadnej strony. Formalnie definiuje się je jako krzywe o zerowej krzywiźnie geodezyjnej. Dla przestrzeni euklidesowej geodezyjne są zwykłymi prostymi

Osnowa realizacyjna - odniesienie dla wszelkich prac tyczeniowych, stanowi ją osnowa sytuacyjno-wysokościowa. Jej celem jest powiązanie elementów tyczonego obiektu z otoczeniem w jednolitym, państwowym układzie współrzędnych. Ekonomicznym założeniem jest możliwość jej wykorzystania w czasie budowy, prac inwentaryzacyjnych jak i kontrolnych.

Zastosowania:

wytyczenie granic działki i inwestycji,

wytyczenie głównych osi obiektu,

założenie roboczej osnowy wysokościowej,

inwentaryzacja powykonawcza,

aktualizacja mapy zasadniczej,

pomiar przemieszczeń,

monitoring sąsiednich budynków.

Rektyfikacja - proces określania i przypisywania wprowadzonej do komputera mapie określonych współrzędnych geograficznych lub prostokątnych (do tego czasu zeskanowana mapa nie jest mapą tylko zwykłym zdjęciem).

Sieć triangulacyjna - zespół punktów geodezyjnych o wyznaczonym położeniu sytuacyjnym i zastabilizowanych w terenie specjalnymi trwałymi znakami geodezyjnymi. Sieci te składają się z zespołu trójkątów połączonych w ten sposób, że mają one wspólne, przyległe boki. Układ tych trójkątów może być różny, np. w postaci łańcucha trójkątów, sieci powierzchniowych. Wierzchołki tych trójkątów są punktami geodezyjnymi (punkty triangulacyjne), których wzajemne położenie zostało wyznaczone przez pomiar co najmniej trzech elementów (dwa kąty i co najmniej jedna długość). Jeżeli jest to łańcuch trójkątów, wystarczy pomierzyć długość jednego boku (tzw. bazę) oraz co najmniej dwa kąty w każdym trójkącie. W praktyce mierzy się w trójkątach wszystkie kąty.

Długość boku triangulacji głównej wynosi średnio około 25 km, natomiast triangulacji wypełniającej 7 km, triangulacji zagęszczającej 2-5 km.

Obecnie punkty triangulacyjne są wykorzystywane do nawiązywania do nich punktów osnów szczegółowych i pomiarowych.
Niekiedy zakłada się i mierzy tzw. sieci trilateracyjne. Są to sieci, w których pomiarowi podlegają tylko długości boków. Zakłada się także sieci poligonotriangulacyjne. Są to ciągi poligonowe, w których każdy punkt pomierzony jest wzmocniony dodatkowym elementem wcięcia kątowego wstecz wcięcia liniowego.

Triangulacja - metoda pomiaru osnów geodezyjnych, polegająca na określeniu wielkości wszystkich kątów i jednej długości w sieci składającej się z trójkątów. Inaczej: jest to metoda mierzenia dużych powierzchni, polegająca na pokryciu siecią trójkątów.

Zbieżność południków - kąt określający różnicę między azymutem kartograficznym a azymutem geograficznym. Wartość tego kąta uzależniona jest od położenia punktu, który jest wierzchołkiem porównywanych azymutów. Dla punktów położonych na południku osiowym mapy (przechodzącym przez jej środek) wartość zbieżności południków wynosi zero - innymi słowy azymuty geograficzny i kartograficzny są sobie równe.

Zależność między azymutem geograficznym a azymutem kartograficznym można wyrazić następującym wzorem:

,

gdzie:

Ag - azymut geograficzny,

Ak - azymut kartograficzny,

λ0 - długość geograficzna południka osiowego,

- współrzędne geograficzne punktu będącego wierzchołkiem azymutu.

---