Prawo Konstytucyjne

Wykład 1 (17.02.2005)

1.Pojęcie Prawa Konstytucyjnego

- w znaczeniu wąskim (ścisłym, sensu stricto) - klasyczne, oświeceniowe ujęcie:

Prawem Konstytucyjnym są tylko te przepisy prawne, które są zawarte w tekście ustawy zasadniczej (Dicey ,,Prawo konstytucji'') - teraz to ujęcie jest tylko historyczne.

- w znaczeniu szerokim (sensu largo)

Prawem Konstytucyjnym są przepisy prawne (obojętnie gdzie zawarte), które regulują ustrój polityczny i społeczno- gospodarczy danego państwa - jest to aktualne podejście.

Prawo konstytucyjne jest częścią prawa publicznego, a prawo publiczne to takie przepisy prawa, które określają we władczy sposób relacje między państwem a obywatelem.

2.Pojęcie konstytucji

Wyróżniamy co najmniej dwojakie ujęcie konstytucji:

1. w znaczeniu prawniczym (formalnym)

Konstytucja jest to ustawa zasadnicza w państwie, która ma swoje cechy formy i treści.

2. w znaczeniu materialnym (faktycznym)

Konstytucja jest to rzeczywisty ustrój danego państwa niezależnie od tego czy jest spisany w jednym akcie prawnym.

Brak konstytucji w formalnym znaczeniu wcale nie przesądza o braku demokracji (np. Anglia). Polska ma konstytucję zarówno w znaczeniu formalnym jak i materialnym (jak większość państw).

3.Forma ustawy zasadniczej

Jest to konstrukcja prawna obejmująca następujące składniki, elementy:

I SZCZEGÓLNY TRYB UCHWALANIA (INNY)

Wyróżniamy 3 podstawowe procedury przyjęcia konstytucji:

1) uchwalenie przez parlament (najrzadziej)

2) przyjęcie konstytucji przez konstytuantę - parlament specjalnie wybrany i powołany do przyjęcia konstytucji (rzadko) np. Drugi Konwent Europejski

3) zwykle dochodzi do połączenia drogi parlamentarnej z referendum ogólnonarodowym,

np. konstytucja z 1997 r. - uchwalona przez Zgromadzenie Narodowe

25.V.1997 - referendum ogólnokrajowe

17.X.1997 - data wejścia w życie

Istnieje też pojęcie konstytucji oktrojowanej (nadanej, narzuconej z góry)

W XIX w. - taki typ uchwalania jako pojęcie negatywne (Napoleon, Aleksander I).

Obecnie - niekoniecznie negatywne - konstytucja Bośni i Hercegowiny (Dayton).

II SZCZEGÓLNY TRYB ZMIANY USTAWY ZASADNICZEJ

Rewizja - taka zmiana konstytucji, która narusza jej zasady naczelne (np. likwidacja senatu - naruszenie zasady dwuizbowego parlamentu).

Nowelizacja - taka zmiana konstytucji, która nie narusza owych naczelnych zasad (np. zmiana liczby posłów).

Konstytucje sztywne i elastyczne

Sztywne - trudno zmieniane, trudniej niźli ustawy zwykłe

Elastyczne - łatwo zmieniane, tak jak ustawy zwykłe

Nie ma więc w praktyce konstytucji elastycznych - przeczyłoby to zasadniczości konstytucji. Wszystkie konstytucje są sztywne, różnią się tylko stopniem tej sztywności.

Najbardziej sztywna konstytucja - USA

1787 - uchwalona jako pierwsza w świecie

złożona z 7 artykułów i 27 poprawek (dopisywanych)

każda poprawka musi być uchwalona przez Kongres (po 2/3 głosów za w Izbie Reprezentantów i w Senacie), a następnie musi być przyjęta przez co najmniej 3/4 z 50 stanów. 27 poprawka (ostatnia) z 1992 roku dotyczyła wysokości wynagrodzeń urzędników (procedura wszczęta w 1791 roku)

Konstytucja Polski z 1997

Konstytucja ta również należy do sztywnych konstytucji z tym że prawodawca wyróżnił 2 skale trudności:

- przepisy z rozdziału I (Rzeczpospolita),

- przepisy z rozdziału II (Prawa człowieka),

- przepisy z rozdziału XII (Tryb zmiany konstytucji) są trudniej zmieniane niźli przepisy z pozostałych części konstytucji (III - XI i XIII).

III. NAJWYŻSZA MOC PRZEPISÓW ZAWARTYCH W KONSTYTUCJI

Przepisy prawne posiadają:

- moc prawną (cecha stopniowalna)

- moc obowiązywania (taka sama)

Przepisy zawarte w konstytucji mają najwyższą moc prawną. Na najwyższą moc prawną przepisów konstytucji składają się 3 kwestie:

1. Przepis w konstytucji jest punktem wyjścia dla kształtowania pozostałych przepisów prawnych

2. Przepisy zawarte w aktach niższego rzędu muszą rozwijać przepis, normy z konstytucji

3. Przepisy zawarte w aktach niższego rzędu nie mogą być sprzeczne z przepisami ustawy zasadniczej

Tą naukę o stopniach mocy prawnej sformułował Hans Kelsen (1925) w swym dziele ,,Ogólna nauka o państwie'' napisał, że ,, konstytucja jest to norma dla norm prawnych `'

Ta najwyższa moc jest zagwarantowana przez działanie sądów konstytucyjnych (T.K.).

Trybunał Konstytucyjny jest sądem nad prawem (sąd prawa), tzn. bada wyłącznie czy przepis jest zgodny z konstytucją, nie jest sądem nad faktami.

Sądy powszechne mogą badać zgodność przepisów podustawowych z ustawą zwykłą (gdy jest niezgodność sędzia może pominąć ten przepis w orzekaniu, T.K. zaś deroguje - uchyla przepis).

IV.SYSTEMATYKA USTAWY ZASADNICZEJ (SZCZEGÓLNA BUDOWA)

Systematyka:

1. Ogólna

Podział przepisów na rozdziały, części itp. (duże jednostki) wg kryterium aksjologii jaką wyznaje twórca konstytucji.

Konstytucje państw demokratycznych (ITA, GER) rozpoczynają się od praw człowieka.

Konstytucje państw komunistycznych regulowały na końcu prawa i obowiązki obywatelskie.

2. Szczególna

Uporządkowanie przepisów konstytucji w obrębie rozdziału, części na podstawie kryterium logiki prawniczej, zasad techniki legislacyjnej.

V.SZCZEGÓLNA NAZWA

Na ustawę zasadniczą używamy:

- po pierwsze termin Konstytucja

- po drugie w Polsce występował termin Ustawa Rządowa (3.V.1791)

- po trzecie występuje nazwa Akt Ustawowy Ustawa Zasadnicza (GER)

4.Szczególna treść konstytucji

• Reguluje podstawy ustroju politycznego państwa (nie cały!)

• Określa podstawy ustroju społeczno-gospodarczego państwa

• Określa system organów państwowych

• Określa stosunki między państwem a obywatelami (prawa człowieka)

• Określa tryb swojej zmiany

Wyrózniamy pojęcie konstytucji pełnej i niepełnej:

1. Pełna - zawiera wszystkie 5 elementów treści (FRA, USA)

2. Mała - brakuje któregoś z tych elementów, występuje w krajach o burzliwej historii (POL, LIT)

Wyróżniamy 3 następujące Małe Konstytucje w Polsce:

1. Uchwała Sejmu Ustawodawczego z lutego 1919 (4 art.) ,,W sprawie powierzenia J.Piłsudskiemu funkcji Naczelnika Państwa`'

2. Luty 1947 - ustawa konstytucyjna ,,O ustroju najwyższych organów władzy Rzeczpospolitej`'

3. Październik 1992 - ustawa konstytucyjna ,,O wzajemnych stosunkach między władzą ustawodawczą a wykonawczą oraz o samorządzie terytorialnym`'

5. Geneza spisanej konstytucji

- spisana ustawa zasadnicza jest dziełem oświecenia, rewolucji amerykańskiej i francuskiej

- spisana ustawa zasadnicza powstała dzięki 2 myślicielom:

1. J.J.Russaeau ,,Umowa społeczna`' (1762)

2. K.Monteskiusz ,,O duchu praw`' (1746)

Autor: [e-mail] ©

Prawo Konstytucyjne

Wykład 2 (24.02.2005)

KONTROLA BADANIA ZGODNOŚCI PRAWA Z KONSTYTUCJĄ

Wyróżniamy następujące rodzaje gwarancji, zabezpieczeń najwyższej mocy prawnej konstytucji:

1. gwarancje prawne (formalne)

np. - sądowa kontrola zgodności prawa z konstytucją

- działalność Rzecznika Praw Obywatelskich

- działalność sądów powszechnych

2. gwarancje materialne przestrzegania konstytucji

np. - ustrój gospodarczy lub społeczny państwa tak ukształtowane, że sprzyjają

szanowaniu konstytucji

Ad. 1. Kontrola badania zgodności prawa z konstytucją dzieli się na 2 rodzaje:

1. sądowa (orzecznicza, jurysdykcyjna)

- kontrola wykonywana przez Sąd Najwyższy i już istniejące sądy (USA, CAN,

RPA, Am.Płd.)

- kontrola, którą sprawuje specjalnie utworzony Trybunał Konstytucyjny (Europa)

2. parlamentarna

- kontrola wykonywana przez sam Sejm (POL)

KONTROLA SĄDOWA

I. CECHY AMERYKAŃSKIEGO MODELU KONTROLI SĄDOWEJ

1. zdecentralizowanie kontroli

- kontrolę może przeprowadzić każdy sąd (nawet stanowy lub we hrabstwie), ale

najważniejsze zdanie ma Sąd Najwyższy (prezes Wilhelm Renqvist, 9 sędziów)

2. uniwersalność kontroli

- przed sądami może być zakwestionowany każdy przepis normatywny, a także

każde urzędowe działanie władzy (bardzo szeroki zakres kontroli)

3. konkretność kontroli

- tzn. że można badać zgodność prawa z konstytucją wyłącznie w związku z

toczącą się sprawą sądową lub innym postępowaniem prawnym

4. względność w wyniku kontroli

- to orzeczenie wydane przez sąd wiąże tylko i wyłącznie w tej sprawie

- przepis nie jest uchylony, lecz tylko nie stosowany w danym przypadku

(w 1 stanie)

GENEZA MODELU AMERYKAŃSKIEGO

- kontrola amerykańska jest najstarsza na świecie, powstała w 1803 roku w ,,sprawie

Maddisona przeciwko Marbury''

- model amerykański powstał w wyniku praktyki

- ma on jednak ograniczone znaczenie - w Europie nie występuje

II. CECHY EUROPEJSKIEGO MODELU KONTROLI SĄDOWEJ

1. zcentralizowanie kontroli

- kontrolę przeprowadza wyłącznie Trybunał Konstytucyjny

- inne sądy nie mogą kwestionować zgodności ustaw z konstytucją

(jedynie w Polsce sędziowie mogą kwestionować zgodność z ustawą aktów

podustawowych, orzekanie polega jedynie na niestosowaniu tego przepisu

podustawowego)

2. ograniczenie kontroli co do przedmiotu

- w Polsce kontroli przed T.K. podlegają wyłącznie te przepisy, które zawierają

normy prawne - materialne rozumienie aktu normatywnego (wąski zakres

kontroli)

3) kontrola ma zarówno charakter konkretny (USA), ale i abstrakcyjny

- orzeczenie jest powszechnie obowiązujące, tzn. uchyla przepis uznany za

niezgodny z konstytucją

- wyrok działa ze skutkiem ex tunc, albo ze skutkiem ex nunc

ex tunc - od wtedy, od wejścia w życie przepisu, który T.K. teraz unał za niezgodny z

konstytucją, skutek taki mają wyroki trybunałów w państwach niemieckiej

kultury prawnej

ex nunc - od teraz, od ogłoszenia wyroku T.K. o niezgodności przepisu z konstytucją

1. Ustawodawca negatywny

Trybunał Konstytucyjny jest uznawany mianem ustawodawcy negatywnego, tzn. że uchyla tak jakby wydano ustawę o uchyleniu ustawy.

W Polsce ma miejsce najwyżej koncepcja ustawodawcy negatywnego.

2. Ustawodawca pozytywny

Wyroki sądu konstytucyjnego w tej konstrukcji polegają na tym, że uchylają przepis niezgodny z konstytucją, a ponadto jeszcze przywracają przepis, jaki obowiązywał w tej sprawie poprzednio.

Koncepcja ustawodawcy pozytywnego oznacza wielką ingerencję we władzę ustawodawczą.

GENEZA MODELU EUROPEJSKIEGO

- model ten jest bardzo młody (150 lat różnicy względem USA)

- Trybunał Konstytucyjny w Austrii

powstał na mocy konstytucji z 1920,

działalność Hansa Kelsena - twórca T.K. i jeden z pierwszych sędziów,

Hans Kelsen ,,Ogólna nauka o państwie'' (1925).

- w okresie międzywojennym T.K. powstały w Czechosłowacji (1920) i Hiszpanii (1934)

- po drugiej wojnie światowej T.K. powstały w Niemczech, we Włoszech i Francji

- po 1989 roku T.K. istnieje we wszystkich państwach Europy Środkowej i Wschodniej,

w tym w Polsce (lata 80)

- obecnie trybunały istnieją w całej Europie (bez Anglii)

RODZAJE KONTROLI SĄDOWEJ

1. konkretna i abstrakcyjna

Konkretna - (incydentalna, wypadkowa) badanie sprawy przez sąd (USA), w systemie kontynentalnym także dominuje kontrola konkretna, abstrakcyjna jest zaś wyjątkiem

Abstrakcyjna - toczy się bez żadnego związku z jakimkolwiek postępowaniem prawnym, opiera się na przeświadczeniu skarżącego, że dany przepis jest niezgodny z konstytucją.

W Polsce kontrola abstrakcyjna dopuszczana jest w 2 przypadkach:

1) prezydent ma prawo odmówić podpisania ustawy i skierować ją do trybunału <art.122>

2) traktat międzynarodowy przed podpisaniem może być zaskarżony do trybunału, ze jest

niezgodny z konstytucją <art.138>

B. prewencyjna i represyjna

Prewencyjna - ma miejsce przed wejściem aktu prawnego w życie, ma ona miejsce w Polsce w przypadku <art.122> i <art.133, ust.2>, przed wejściem w życie jest także kontrolą abstrakcyjną

Represyjna - (następcza) ma miejsce po wejściu przepisu prawnego w życie, odbywa się w toku w toku działania danej regulacji, przykładem tej kontroli jest instytucja skargi obywatelskiej

KONTROLA PARLAMENTARNA

- ta kontrola dominowała w państwach realnego socjalizmu do 1989 roku.

- w państwach tych odrzucono a priori kontrolę sądową

- polegała na tym, że sam sejm (,,parlament'') miał poprzez swoje organy eliminować

projekty ustaw niezgodnych z konstytucją

- była to w istocie autokontrola parlamentu

- 10.02.1976 r. nowelizacja konstytucji PRL

Rada Państwa uzyskała nową kompetencję do czuwania nad zgodnością prawa z

konstytucją (termin ,,czuwa'' - nic nie oznaczał), był to sygnał, że kontrola

parlamentarna jest niewystarczająca

- obecnie w parlamencie, sejmie istnieje komisja ustawodawcza, która ma prawo

badać konstytucyjność projektów ustaw.

Autor: [e-mail] ©

Prawo Konstytucyjne

Wykład 3 (02.03.2005)

System źródeł prawa w konstytucji R.P.

Wyróżniamy źródła z punktu widzenia:

1. formalnego

formy, w których funkcjonują przepisy prawne, konkretne akty prawne (ustawa, rozporządzenie, uchwała…)

2. materialnego

czynniki, które determinują taką a nie inną treść prawa (warunki społeczne, klimat…) - przedmiot badań socjologii prawa

Konstytucja z 1997 r. wprowadziła 4 następujące zmiany do systemu źródeł prawa:

1. dokonała podziału przepisów prawnych obowiązujących w Polsce na 2 kategorie:

- przepisy prawne powszechnie wiążące (normatywne) <art.87>

- konstytucja

- ustawy

- ratyfikowane umowy międzynarodowe

- rozporządzenia zwykłe, wykonawcze

- przepisy prawa lokalnego (miejscowego) - tylko na obszarze działania organu stanowiącego (rady

samorządowe miast, gmin, powiatów, sejmików wojewódzkich, także organów adm. rządowej w terenie -

np. wojewoda)

Ustawa konstytucyjna

Przepisy zawarte w ustawie konstytucyjnej mają tą samą moc, co przepisy zawarte w ustawie zasadniczej (konstytucji).

Ustawa zasadnicza różni się od konstytucji z uwagi na swoją treść:

1. ustawa konstytucyjna może służyć do jednorazowej zmiany przepisów konstytucji, służy do przełamywania ustawy zasadniczej

2. w ustawie konstytucyjnej prawodawca reguluje wybrane przez siebie materie należące do ustawy zasadniczej. Taka ustawa konstytucyjna wówczas ma albo charakter prowizoryczny, tymczasowy (np. ustawa konstytucyjna z 17.X.1992 r. o wzajemnych stosunkach między władzą ustawodawczą a wykonawczą - Mała Konstytucja) albo prawodawca na trwale reguluję jakąś materię w ustawie konstytucyjnej obok konstytucji (Konstytucja i Karta Praw - USA, CZE)

Dekret

Dekretem nazywamy akt prawny o mocy ustawy nie pochodzący od parlamentu, lecz pozostający pod kontrolą parlamentu.

Owo rozporządzenie wydaje prezydent tylko w stanie nadzwyczajnym w państwie (stan wojenny).

W Polsce owe dekrety wprowadziła w 1926 r. nowela konstytucji (nowela sierpniowa) - akty bez udziału parlamentu.

Po II wojnie światowej - dekrety wydawane przez Radę Państwa (13.12.1981)

Po 1989 - niechęć do dekretów

W latach 1989-1992 - nie ma dekretów

W latach 1992-1997 - dekrety jako rozporządzenia RM o mocy ustawy

Od 1997 - brak dekretu w toku normalnie działającego państwa, tylko w wypadku <art.234> konstytucji.

- przepisy prawne wewnętrznie wiążące (nienormatywne)

Zarządzenia i uchwały wydawane przez różne organy państwa (premier, minister, sejm, rząd…)

Konstytucja nie zamyka listy aktów wewnętrznie wiążących <art.93,ust.1>.

Wewnętrznie wiążące tzn. że wiąże ten podmiot który je wydaje i jednostki organizacyjne podległe temu podmiotowi.

Przepisy te można swobodnie wydawać, z tym że nie mogą one naruszać praw człowieka.

2. określenie miejsca w prawie polskim umów międzynarodowych, określenie miejsca prawa wspólnotowego, europejskiego

Prawo międzynarodowe ma kilkaset lat (ius gentium)

Prawo narodów

Konstytucja uzależnia miejsce umowy międzynarodowej w prawie polskim od rodzaju umowy. Z tego punktu widzenia umowy międzynarodowe dzielą się na 3 rodzaje:

1. Umowy z dużej ratyfikacji

Umowy ratyfikuje prezydent lecz za zgodą sejmu udzieloną w ustawie. Tą ustawę nazywamy ratyfikacyjną, upoważniającą.

2. Umowy z małej ratyfikacji

Umowę ratyfikuje prezydent, nie jest wymagana jakakolwiek zgoda.

O tym jaka umowa podlega jakiemu trybowi ratyfikacji roztrzyga <art.89>, dlatego, że określa przedmiot umów z dużej ratyfikacji.

Ponad 90% umów w Polsce podlega trybowi dużej ratyfikacji.

C. Umowy rządowe

Umowy rządowe nie podlegają żadnej ratyfikacji, jedynie zatwierdzeniu na mocy uchwały RM.

Umowy te nie muszą być publikowane. Stają się częścią prawa wewnętrznie wiążącego. Należą tylko to prawa wewnętrznie wiążącego.

Np. umowa 2 ministrów z Polski i Niemiec o budowie mostu.

Ustawa o umowach międzynarodowych z 14.04.2002r:

- umowy z dużej ratyfikacji, po ratyfikacji muszą być ogłoszone w Dz.U., stają się wówczas częścią krajowego porządku prawnego. Taka umowa działa w Polsce bezpośrednio w obrocie prawnym.

Jeśli umowa ma charakter ogólny (generalny) to z mocy konstytucji prawodawca musi wydać ustawę konkretyzującą przepisy tej umowy.

Umowy dzielimy na:

1. samowykonywalne (szczegółowe) - self-executing

2. wymagające wydania innej ustawy

Umowa taka ma taką samą moc jak ustawa. W razie kolizji stosuje się przepisy umowy.

- umowy z małej ratyfikacji

ogłoszone w Dz.U. (j.w.)

samowykonywalne, lub nie (j.w.)

umowa za małej ratyfikacji ma taką samą moc jak ustawa, ale w razie konfliktu stosuje się przepisy ustawy.

Prawo wspólnotowe

Nie jest tworem jednorodnym:

1. prawo pierwotne

założycielskie, umowy międzynarodowe (traktaty), na mocy których powstały i kształtują się wspólnoty europejskie i U.E.

Prawem pierwotnym są umowy międzynarodowe (traktaty). Podlegają one dużej ratyfikacji, mają moc taką jak ustawa. W razie kolizji wypierają przepisy ustawowe.

Prawo pierwotne jest ogłaszane w krajowym Dz.U. i działa w Polsce bezpośrednio.

2. prawo wtórne

pochodne, przepisy prawne wydawane na bieżąco przez właściwe organy wspólnot i U.E. (dyrektywy, rozporządzenia, orzecznictwo E.T.S.)

<art.91,ust.3> Prawo wspólnotowe wtórne ma taką samą moc jak ustawa, a w razie kolizji ma pierwszeństwo prawo wspólnotowe wtórne.

Prawo wtórne wydawane jest tylko i wyłącznie w Brukseli, ogłaszane w Dz.U. Wspólnot Europejskich i z tego faktu obowiązuje we wszystkich państwach członkowskich.

Dyrektywy wymagają jeszcze wykonania ich w państwie członkowskim (na mocy ustaw implementacyjnych)

Rodzi się pytanie o stosunek prawa wspólnotowego do konstytucji RP:

- prawo wspólnotowe ma wyższą moc prawną niż konstytucja RP

E.T.S wywiódł tą zasadę w swoim orzecznictwie, zaś art.10 konstytucji dla Europy wyraźnie spisuje tą regułę.

1964r. - wyrok E.T.S w sprawie Costa v EMEL

prawo wspólnotowe ma prymat nad krajowym za

wyjątkiem konstytucji

1970r. - orzeczenie Handelsgesellshaf

prymat prawa wspólnotowego nad krajowym,

dotyczy to również ustawy zasadniczej

- konstytucja jest najwyższym prawem RP <art.8,ust.1>

3. utrudniono wydawanie aktów wykonawczych do ustawy tzn. rozporządzeń i zarządzeń

Rozporządzenie może być wydane jedynie, jeśli ustawa zawiera tzw. delegację ustawową. Jest to przepis ustawy, który musi spełniać 3 warunki określone w konstytucji <art.92>:

1. delegacja ta ma wskazywać zakres spraw przekazanych do uregulowania w rozporządzeniu

2. ma zawierać wytyczne dotyczące treści tej regulacji

3. konstytucja zakazuje tzw. subdelegacji (przekazania dalej)

W myśl konstytucji organami uprawnionymi do wydawania rozporządzeń są:

a) prezydent

b) premier lub ministrowie

c) Rada Ministrów

d) Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji

Jeżeli organ upoważniony nie wydaje rozporządzeń to w myśl orzeczenia Sądu Najwyższego (2000) taki organ popełnia delikt konstytucyjny i powinien być pociągnięty do odpowiedzialności przed Trybunałem Stanu.

4. stworzenie zamkniętego systemu źródeł prawa

System zamknięty źródeł prawa polega na tym, że prawem powszechnie obowiązującym są tylko te przepisy prawa, które są wymienione w konstytucji <art.87>.

System aktów wewnętrznie wiążących jest niedomknięty.

Autor: [e-mail]

Prawo Konstytucyjne

Wykład 4 (09.03.2005)

ZASADY NACZELNE KONSTYTUCJI

Zasady naczelne konstytucji to jej idee przewodnie.

Prof. Z.Witkowski

Zasady naczelne są najbardziej podstawowymi (kardynalnymi) rozstrzygnięciami pochodzącymi od ustrojodawcy, zawierają one pewne kwalifikowane treści konstytucji (określają funkcjonowanie państwa, status jednostki w państwie).

Prof. S.Sagan

Zasady naczelne to decyzje polityczne autorytetu ustrojodawczego determinują one ustrój państwa, status jednostek

Ustrojodawca tworzy ustrój, podejmuje decyzje i te decyzje stają się zasadami naczelnymi.

1. Z zasad naczelnych wynikają normy konstytucyjne

2. Zasady naczelne określają cechy danej instytucji (szerokie znaczenie)

3. Zasady naczelne wyrażają wartości konstytucyjne

Treścią konstytucji jest:

- określenie władzy zwierzchniej

- organy władzy i relacje miedzy nimi

- status jednostki w państwie

- ustrój społeczno-gospodarczy i polityczny

To co jest treścią konstytucji jest przedmiotem prawa konstytucyjnego.

Zasady naczelne dotyczą również tego, co jest przedmiotem prawa konstytucyjnego.

I.ZASADA SUWERENNOŚCI NARODU

<art.4> 1.Władza zwierzchnia w RP należy do Narodu

• okreśłenie podmiotu władzy zwierzchniej

• podmiotem władzy zwierzchniej jest Naród

Suwerenność Narodu - niezależność od zewnętrznego podmiotu (at extra - z zewnątrz).

Naród jest podmiotem władzy zwierzchniej, bo jest to władza najwyższa (at intra - z wewnątrz).

Władza zwierzchnia ma charakter pierwotny (Naród ją ma, jest niezbywalna)

Naród to źródło i podmiot władzy wierzchniej.

Władza zwierzchnia należy od Narodu:

- Naród cały czas ją ma. Naród jest podmiotem suwerenności i organy władzy też są podmiotami suwerenności

Władza zwierzchnia pochodzi od Narodu:

- zapis z Konstytucji Republiki Weimarskiej z 1919 r.

- suwerenność wypływa z Narodu, jest skupiona na organach przedstawicielskich

<art.6> 1. Polacy zagranicą także podmiotami władzy zwierzchniej

<Preambuła> Naród - wszyscy obywatele RP

ZASADA SUWERENNOŚCI NARODU W ASPEKCIE PRAWNYM

1. Suweren za pośrednictwem referendum współdecyduje z organami państwa o procesie sprawowania władzy.

2. Reprezentanci Narodu (np. posłowie) zobowiązani są do kierowania się zasadą dobra wspólnego <art.104, ust.2>

3. Determinuje istnienie innych reguł

(Zasada suwerenności Narodu→Zasada demokracji pośredniej i bezpośredniej, zasada reprezentacji politycznej)

Formy demokracji bezpośredniej:

1. inicjatywa ludowa - jest to uprawnienie określonej liczby członków podmiotu zbiorowego suwerenności do wszczęcia postępowania ustawodawczego

<art.118> inicjatywa ustawodawcza>

2. veto ludowe - jest to uprawnienie określonej liczby członków podmiotu zbiorowego suwerenności do występowania przeciwko uchwalonej ustawie (sensu largo: to również inicjatywa ludowa)

3. Zgromadzenie Ludowe - jest to zebranie wszystkich uprawnionych obywateli w celu podjęcia decyzji, roztrzygnięcia określonej kwestii.

4. Konsultacje Ludowe (społeczne) - jest to wyrażenie przez suwerena opinii w określonej sprawie. Konsultacje takie nie mają charakteru wiążącego.

5. Referendum - jest to podjęcie przez suwerena wiążącej decyzji w formie głosowania powszechnego

I. Kryterium wymagalności przeprowadzenia

a) obligatoryjne (musi być)

b) fakultatywne <art.90,ust.3>

II. Kryterium zasięgu

1. ogólnokrajowe

2. lokalne

III. Materia referendum

1. konstytucyjne - przedmiotem zmiana/uchwalenie konstytucji np. 25 maja 1997 r.

2. ustawodawcze - dotyczy materii ustawowych

3. w sprawie samoopodatkowania się mieszkańców (za 2/3 a nie 1/2)

4. w sprawie odwołania organów samorządu terytorialnego

IV Ze względu na czas jego przeprowadzenia

1. opiniodawcze (charakter uprzedni)

2. ratyfikacyjne (charakter następczy) - akt przyjęty przez organy władzy państwowej staje się obowiązujący po jego przyjęciu w referendum.

<art.125> ogólnokrajowe referendum fakultatywne

<art.90,ust.3> referendum ratyfikacyjne

<art.170> referendum lokalne

<art.235,ust.6> ze względu na zmianę konstytucji (rozdz.I,II,XII)

ustawa o referendum lokalnym z 14.03.2003 r.

- inicjatywa obywatelska - 10% w gminie i powiecie, 5% w województwie

- frekwencja minimum 30% (50% w ogólnokrajowym)

II. ZASADA DEMOKRATYCZNEEGO PAŃSTWA PRAWNEGO

7.IV.1989 r. - nowela kwietniowa (Senat, Prezydent)

29.XII.1989r. - nowela grudniowa (zmiana I rozdziału, zmiana nazwy państwa PRL→RP, usunięte fragmenty o ludzie pracującym, o socjaliźmie, powstaje zasada demokratycznego państwa prawnego)

Zasada demokratycznego państwa prawnego:

- TK wyprowadził z niej kilkanaście innych zasad

- jest to norma konstytucyjna stanowiąca ważną dyrektywę wiążącą organy państwowe (dyrektywa interpretacyjna)

<art.2> RP jest demokratycznym państwem prawnym

Standardy państwa prawnego

1. wymóg podstawy prawnej względem wszystkich poczynań obywateli

2. państwo potwierdza obywatelom pewność tego prawa

3. powstrzymywanie się państwa od wkraczania w sferę wolności obywateli

Przesłanki państwa prawnego

1. podział władz (kontrola, oddziaływanie)

2. prymat ustawy - podstawowy akt normatywny, w oparciu o który działa państwo i jego organy

3. legalność - podstawa prawna występuje we wszystkich działaniach państwa

PAŃSTWO PRAWNE to takie, w którym prawo jest przed państwem, tzn. że prawo jest też ponad państwem (państwo działa w oparciu o prawo, jest związane prawem), prawo rządzi państwem. Prawo ma również pierwszeństwo przed innymi regułami (np. zwyczajami)

<art.7> organy władzy publicznej działają na podstawie i w granicach prawa (praworządność formalna, legalizm)

Standardy demokratycznego państwa prawnego

• wolności i prawa człowieka i obywatela

• suwerenność Narodu

• państwo socjalne (ochrona społeczna)

• pluralizm polityczny

DEMOKRATYCZNE PAŃSTWO PRAWNE - prawo odzwierciedla akceptowany w nim społecznie system wartości oparty na prawie naturalnym i standardach prawa międzynarodowego, Państwo szanuje te wartości i pragnie je rozwinąć w prawie. Status jednostki oparty jest na godności człowieka, która jest niezbywalna. W państwie takim istnieje kontrola konstytucyjności prawa.

<art.2> prawo urzeczywistnia zasady sprawiedliwości społecznej

TK wyprowadził z zasady demokratycznego państwa prawnego szereg innych zasad, np.:

- prawo nie działa wstecz

- nie ma kary bez ustawy

- ochrona praw nabytych

Autor: [e-mail] ©

Prawo Konstytucyjne

Wykład 5 (16.03.2005)

ZASADY NACZELNE KONSTYTUCJI (C.D.)

III. ZASADA REPREZENTACJI POLITYCZNEJ

<art.4,ust.2> Władzy nie sprawuje bezpośrednio sam Naród, ale w jego imieniu i na jego rzecz władzę tą sprawują przedstawiciele Narodu.

Relacja prawna pomiędzy Narodem a przedstawicielami jest wyrażona poprzez mandat przedstawicielski.

Wyróżniamy 3 następujące, implementarne (niewykluczające się) definicje mandatu:

1. Mandat przedstawicielski jest to pełnomocnictwo prawne nabyte przez deputowanego od wyborców na skutek aktu wyborczego

2. Mandat przedstawicielski jest to całokształt praw i obowiązków nabytych przez deputowanego na skutek aktu wyborczego

3. Mandat przedstawicielski jest to nazwa funkcji, urzędu jaki sprawuje deputowany

1. W konstytucji z 1997 r. <art.104> określa mandat przedstawicielski.

2. Mandat jest także określony w ustawie z maja 1996 r. O wykonywaniu mandatu posła

i senatora (ustawa poselsko-senatorska)

3. Wykonywanie tego mandatu jest określone w Regulaminie Sejmu z 1992 r. albo w Regulaminie Senatu z 1990 r.

Rodzaje mandatu:

1) mandat imperatywny (rozkazujący, nakaźczy)

W tym ujęciu poseł (deputowany) jest całkowicie uzależniony od wyborców.

Była to instytucja ustrojów feudalnych (np. zaprzysiężanie instrukcji)

2) socjalistyczny mandat przedstawicielski

Deputowany reprezentował cały lud pracujący miast i wsi, ale jednocześnie miał wyrażać interesy konkretnych wyborców swojego okręgu wyborczego.

Ten mandat był zagwarantowany poprzez konstrukcję odwoływalności.

Odwoływalność - miała być czynnością odwrotną do czynności wyborów

3) mandat wolny

Ujęty, wyrażony w <art.104>, definiowany jest przez 3 cechy:

- jest generalny,

tzn. poseł reprezentuje cały Naród

- niezależność

nikt nie może wpływać na sposób jego wykonywania (rola partii politycznych)

- nieodwoływalność

brak procedury cofnięcia, odebrania mandatu.

W samorządzie terytorialnym w Polsce mandat nie jest wolny.

Radny jest zobowiązany do wyrażania interesów mieszkańców (gmina, powiat, województwo). Im niższy szczebel samorządu, tym silniejsze związanie wolą wyborców.

IV. ZASADA TRÓJPODZIAŁU WŁADZY

Karol Monteskiusz (1746) - O duchu praw - twórca koncepcji trójpodziału władz.

Wcześniej tą koncepcję podziału władzy wykreował John Locke.

John Locke (1682) - Dwa traktaty o rządzie - podzielił władzę na 3 następujące:

1. ustawodawcza

2. wykonawcza

3. federatywna

Zasada ta została wręcz uświęcona w Wielkiej Deklaracji Praw Człowieka (1789, Francja):

<art.16 konstytucji Francji > Nie ma konstytucji to państwo, które nie ustanawia trójpodziału władzy i praw człowieka.

1. W Polsce trójpodział władz został wprowadzony w Konstytucji 3 maja 1791r. .

Konstytucja z 17 marca 1921r. zawierała charakterystyczną formułę, że podział władz obejmuje organy Narodu Polskiego.

Konstytucja z 25 kwietnia 1935r. zniosła trójpodział władz (Prezydent ponad innymi władzami)

Po II wojnie światowej trójpodział władzy został zniesiony i zastępiony przez zasadę jednolitej władzy państwowej.

W latach 1989-92 ta zasada była wyrażona tylko w sposób pośredni, wyprowadził tą zasadę TK z zasady, że Polska jest demokratycznym państwem prawa.

W 1992r. zasada trójpodziału władzy została jednoznacznie, expresis verbis wyrażona w Małej Konstytucji.

W 1997 r. zasadę tą wyrażono w <art.10> Ustrój RP opiera się na podziale i równowadze 3 władz (ustawodawcza - wykonawcza - sądownicza).

2. Władza polityczna w państwie dzieli się na władzę ustawodawczą, wykonawczą i sądowniczą.

We współczesnym państwie ten podział nie jest już wyczerpujący. Przykładowo poza trójpodziałem władz znajduje się samorząd terytorialny (odrębny byt). Każda z tych 3 władz ma swoje własne organy państwa.

Sejm i Senat - władza ustawodawcza

Prezydent i Rząd - władza wykonawcza

Sądy i Trybunały - władza ustawodawcza

Poza tym trójpodziałem znajduje się szereg organów państwowych:

1. NIK

2. Rada Gabinetowa

3. Zgromadzenie Narodowe

3. Zakaz łączenia funkcji i stanowisk między organami poszczególnych władz (incompatibilitas).

Niepołączalność występuje w 2 ujęciach:

1. w sensie formalnym

Zakaz kumulowania funkcji, stanowisk.

Jest uregulowana w Polsce od strony ustawodawczej, tzn. że konstytucja stanowi, jakich funkcji nie wolno łączyć z mandatem posła lub senatora.

Wykaz stanowisk niepołączalnych z mandatem jest zawarty w <art.103,ust.1>.

Zakaz ten nie dotyczy członków rządu i administracji rządowej. Jest to wyjątek tłumaczący system parlamentarno-gabinetowy (posłowie mogą być ministrami).

<art.103, ust.2> zawiera jeszcze inny zakaz, np. sędziowie, prokuratorzy nie mają biernego prawa wyborczego, tzn. że jeśli wezmą udział w wyborach, to następnie nie mogą pełnić funkcji sędziego lub prokuratora.

2. w sensie materialnym

Kategoria ta była nieznana Monteskiuszowi. Są to różnego typu ograniczenia co do prowadzenia działalności gospodarczej przez osoby sprawujące funkcje publiczne.

Zakazy te są unormowane w ustawie antykorupcyjnej z 1997r. O ograniczeniu prowadzenia działalności gospodarczej przez osoby zajmujące funkcje publiczne (wcześniej z 1992r.).

Życie publiczne ma być transparentne, przejrzyste.

4. Funkcjonowanie systemu hamulców i równowagi między władzami.

Żadna z władz nie może zdominować pozostałych. Mają one cały czas być w stanie równoważenia się.

Parlament uchwala ustawy, ale są one nie ważne bez podpisu prezydenta.

Prezydent ma prawo zawetować ustawę, ale Sejm 3/5 głosów może veto odrzucić i Prezydent musi tą ustawę podpisać.

Marszałek Sejmu zarządza wybory Prezydenta, ale Prezydent zarządza wybory do Sejmu i Senatu.

Parlament ma prawo usunąć Prezydenta z urzędu (postawić go przed TS), ale Prezydent ma prawo skrócić kadencję Sejmu i zarządzić nowe wybory.

V. ZASADA RZĄDÓW PARMAENTARNO-GABINETOWYCH

Są to przepisy prawne, które regulują relację między:

- Prezydentem

- Parlamentem

- Rządem

w ten sposób, że neutralny politycznie Prezydent powołuje i odwołuje Rząd.

Rząd ponosi jednak odpowiedzialność polityczną nie przed Prezydentem, lecz przed Parlamentem na żądanie którego ustępuje.

Poszczególni członkowie Rządu, a także Prezydent ponoszą odpowiedzialność konstytucyjną przed TS.

W tym systemie Parlament pozostaje organem najwyższym.

Neutralność polityczna Prezydenta

Prezydent nie ponosi odpowiedzialności politycznej (parlamentarnej) przed parlamentem, tzn. że Parlament nie ma żadnych środków prawnych do pociągnięcia go do odpowiedzialności za linię polityczną, którą realizuje.

W związku z tym, że Prezydent jest politycznie nieodpowiedzialny jest głową państwa.

W związku z nieodpowiedzialnością polityczną Prezydenta istnieje kontrasygnata.

Premier współpodpisuje akty urzędowe głowy państwa, przez co bierze na siebie odpowiedzialność polityczną przed Parlamentem.

<art.144> Kontrasygnata służy do przenoszenia odpowiedzialności politycznej z Prezydenta na Premiera.

Prezydent nie ponosi wprawdzie odpowiedzialności politycznej przed parlamentem, ale ponosi odpowiedzialność konstytucyjną (prawno-karną) przed TS.

Votum nieufności, votum zaufania

Są to instytucje wyrażające stosunki prawne pomiędzy Rządem a Parlamentem

Votum nieufności - wnioskodawcą grupa posłów, Sejm wnioskuje

Votum zaufania - sam Rząd zwraca się do Parlamentu o udzieleniu mu poparcia politycznego.

W latach 1992-97 w Polsce istniało konstruktywne votum nieufności, ale było ono fakultatywne (uznaniowe).

Konstruktywne jest zaś obligatoryjne od 1997r..

Konstruktywne votum nieufności polega na tym, że zgłaszając wniosek o usunięcie Rządu należy podać od razu nazwisko kandydata na nowego Premiera (GER - system kanclerski).

Uchwalenie Votum nieufności oznacza upadek dotychczasowego Rządu i jednoznaczny wybór nowego Premiera w 1 głosowaniu.

Autor: [e-mail] ©

Prawo Konstytucyjne

Wykład 6 (30.03.2005)

TRYB USTAWODAWCZY

Zespół czynności podejmowanych przez Parlament i inne uprawnione podmioty, których jedynym celem i zarazem efektem jest uregulowanie określonej sfery stosunków społecznych w formie ustawy.

Inne nazwy: - Proces legislacyjny

- Procedura ustawodawcza

- Procedura legislacyjna

Procedo - postępowanie przed czymś, wg ustalonych reguł.

Ustawa - akt uchwalony przez Parlament w specyficznej procedurze.

Poprzez tryb ustawodawczy realizowana jest zasada suwerenności Narodu.

Tryb ustawodawczy jest określony konstytucyjnie - nie tylko przez ustawę czy uchwałę.

W konstytucji określają go <art.118→art.123>, pośrednio również <art.124>.

W Polsce wyróżniamy 6 etapów tworzących tryb ustawodawczy, wynika to z realizacji ogólnej definicji trybu ustawodawczego i przepisów konstytucji:

I. INICJATYWA USTAWODAWCZA

II. PIERWSZE CZYTANIE

III. DRUGIE CZYTANIE

IV. TRZECIE CZYTANIE

V. UDZIAŁ SENATU

VI. UDZIAŁ PREZYDENTA

I. Inicjatywa ustawodawcza

Władzę ustawodawczą w Rzeczpospolitej Polskiej sprawują Sejm i Senat (art. 95 Konstytucji)

Inicjatywa ustawodawcza, czyli prawo przedkładania Sejmowi projektów ustaw, przysługuje (art. 118 Konstytucji, art. 32 Regulaminu Sejmu):

• Posłom: komisji sejmowej lub co najmniej 15 posłom

• Radzie Ministrów

• Senatowi

• Prezydentowi

• Grupie 100 000 obywateli mających prawo wybierania do Sejmu

Projekt ustawy wraz z uzasadnieniem w formie pisemnej, wnioskodawca składa na ręce Marszałka Sejmu, wskazując swego przedstawiciela upoważnionego do reprezentowania go w pracach nad projektem (art. 34 RS).

Wnioskodawcy przedkładając Sejmowi projekt ustawy przedstawiają finansowe skutki jej wykonania (art. 118 ust. 3 Konstytucji, art. 34 ust. 2 RS).

Marszałek Sejmu, rozstrzygając o dalszym toku postępowania z projektem może:

• zwrócić go wnioskodawcy, jeżeli uzasadnienie projektu nie spełnia warunków regulaminowych (art. 34 RS),

• skierować projekt do pierwszego czytania (art. 37 RS):

• na posiedzeniu Sejmu (potem do komisji),

• na posiedzeniu właściwych komisji,

• skierować projekt do Komisji Ustawodawczej, która wyrazi opinię, czy projekt nie jest sprzeczny z prawem (art. 34 ust. 8 RS).

• skierować do ekspertów BSE i Komisji Europejskiej celem wyrażenia przez nich opinii o zgodności projektu z prawem UE (art. 34 ust. 9 i 10 RS).

Marszałek Sejmu zarządza drukowanie projektu ustawy oraz doręczenie go posłom (art. 35 ust. 1 RS), a także przesyła projekt Prezydentowi, Marszałkowi Senatu i Prezesowi Rady Ministrów (art. 35 ust. 2 RS).

Sejm rozpatruje projekt ustawy w trzech czytaniach (art. 119 ust. 1 Konstytucji, art. 36 ust. 1 RS).

Wnioskodawca może wycofać projekt ustawy w toku postępowania ustawodawczego w Sejmie do czasu zakończenia drugiego czytania projektu (art. 119 ust. 4 Konstytucji, art. 36 ust. 2 RS).

Sejm uchwala ustawy zwykłą większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów, chyba że Konstytucja przewiduje inną większość.
W tym samym trybie Sejm podejmuje uchwały, jeżeli ustawa lub uchwała Sejmu nie stanowi inaczej (art. 120 Konstytucji).

II. Pierwsze czytanie projektu ustawy

Odbywa się nie wcześniej niż siódmego dnia od doręczenia posłom druku projektu, chyba że Sejm lub Komisja postanowi inaczej (art. 37 ust. 4 RS).

I czytanie obejmuje (art. 39 ust. 1 RS):

1. uzasadnienie projektu przez wnioskodawcę,

2. pytania posłów i odpowiedzi wnioskodawcy,

3. debatę w sprawie ogólnych zasad projektu.

I czytanie odbywa się na posiedzeniu Sejmu, jeśli dotyczy ustroju państwa, budżetu, podatków, wyborów, kodeksów (art. 34 RS).

Jeżeli I czytanie odbywa się na posiedzeniu Sejmu, kończy się skierowaniem projektu ustawy do komisji, chyba że Sejm, w związku ze zgłoszonym wnioskiem, odrzuci projekt ustawy w całości (art. 39 ust. 2 RS). Sejm kierując projekt do komisji, może wyznaczyć im również termin przedstawienia sprawozdania.

Rozpatrzenie projektu ustawy przez właściwe komisje sejmowe

Komisje, do których skierowano projekt do rozpatrzenia, obradują nad nim wspólnie; komisje te mogą zwrócić się do innych komisji sejmowych o wyrażenie opinii o projekcie lub jego części (art. 40 ust. 2), zaś do szczegółowego rozpatrzenia projektu mogą powołać podkomisję (art. 41 RS). Podkomisja przedstawia komisjom sprawozdanie o rozpatrzonym projekcie.

Komisje mogą przekazać sprawę redakcyjnego opracowania przyjętych poprawek prezydiom lub powołanemu w tym celu zespołowi poselskiemu, które przedstawiają do zatwierdzenia wyniki swych prac (art. 42 ust. 3 RS).

Marszałek Sejmu, na wniosek komisji, może zwrócić się do wnioskodawcy o przepracowanie projektu, z rozważeniem zmian postulowanych przez komisje oraz przedstawieniem skutków, zwłaszcza finansowych, tych zmian; zmieniony projekt Marszałek Sejmu kieruje wprost do komisji (art. 42 ust. 5 RS).

Komisje, po zakończeniu prac nad projektem ustawy, przedstawiają Sejmowi wspólne sprawozdanie, w którym określają wspólne sprawozdania w odniesieniu do projektu (art. 42 ust. 4 RS).

W sprawozdaniu Komisje wnioskują o (art. 43 ust. 2 RS):

• przyjęcie projektu bez poprawek,

• przyjęcie projektu z określonymi poprawkami, w formie tekstu jednolitego projektu,

• odrzucenie projektu.

Wnioski i propozycje poprawek odrzucone przez komisje, po ich zgłoszeniu w formie pisemnej, na żądanie wnioskodawcy, zamieszczone są w sprawozdaniu jako wnioski mniejszości. Wnioski mniejszości są traktowane w głosowaniu jak inne poprawki.

Marszałek Sejmu zarządza drukowanie sprawozdań komisji oraz doręczenie ich posłom (art. 43 ust. 5 RS).

Na posiedzeniu Sejmu sprawozdania komisji przedstawia wybrany z ich składu poseł sprawozdawca. (art. 43 ust. 6 RS)

III. Drugie czytanie projektu ustawy

Odbywa się nie wcześniej niż siódmego dnia od doręczenia posłom druku sprawozdania komisji, chyba że Sejm postanowi inaczej (art. 44 ust. 3 RS).

II czytanie obejmuje (art. 44 ust. 1 RS):

• przedstawienie Sejmowi sprawozdania komisji o projekcie ustawy; sprawozdanie to przedstawia poseł sprawozdawca,

• przeprowadzenie debaty oraz zgłaszanie poprawek i wniosków.

Prawo wnoszenia poprawek do projektu ustawy w trakcie ich rozpatrywania przez Sejm przysługuje wnioskodawcy, posłom i Radzie Ministrów, najpóźniej do czasu zakończenia II czytania (art. 45 RS).

Jeżeli w II czytaniu zgłoszono nowe poprawki i wnioski, projekt kieruje się ponownie do komisji, które go rozpatrywały, chyba że Sejm postanowi inaczej (art. 47 RS).

Komisje, po rozpatrzeniu z udziałem wnioskodawców zgłoszonych poprawek i wniosków, przedstawiają Sejmowi dodatkowe sprawozdanie, w którym wnioskują o ich przyjęcie lub odrzucenie (art. 47 RS).

W razie nieobecności wnioskodawcy komisja może nie rozpatrywać zgłoszonej przez niego poprawki.

Marszałek Sejmu zarządza drukowanie dodatkowego sprawozdania komisji (art. 47 RS) oraz doręczenie go posłom.

Rozpatrzenie przez Sejm sprawozdania, o którym mowa w (art. 47 RS) odbywa się po jego doręczeniu posłom.

IV. Trzecie czytanie projektu ustawy

Może odbywać się niezwłocznie, jeżeli w II czytaniu projekt nie został skierowany ponownie do komisji (art. 48 RS).

III czytanie obejmuje (art. 49 RS):

• przedstawienie dodatkowego sprawozdania komisji lub, jeżeli projekt nie został ponownie skierowany do komisji, przedstawienie przez posła sprawozdawcę poprawek i wniosków zgłoszonych podczas drugiego czytania,

• głosowanie

Odbywa się po doręczeniu posłom druku z dodatkowym sprawozdaniem komisji (art. 49 pkt 1 RS) i obejmuje przedstawienie dodatkowego sprawozdania komisji oraz głosowanie (art. 49 pkt 2 RS).

Porządek głosowania jest następujący (art. 50 RS):

• głosowanie wniosku o odrzucenie projektu w całości, jeżeli wniosek taki został postawiony;

• głosowanie poprawek do poszczególnych artykułów, przy czym w pierwszej kolejności głosuje się te poprawki, których przyjęcie lub odrzucenie rozstrzyga o innych poprawkach;

• głosowanie projektu w całości, w brzmieniu zaproponowanym przez komisje, ze zmianami wynikającymi z przegłosowanych poprawek.

Marszałek Sejmu może z własnej inicjatywy odmówić poddania pod głosowanie poprawki, która uprzednio była przedłożona komisji w formie pisemnej. Marszałek Sejmu może także odroczyć głosowanie nad całością projektu ustawy na czas potrzebny do stwierdzenia, czy wskutek przyjętych poprawek nie zachodzą sprzeczności pomiędzy poszczególnymi przepisami. Sejm może poddać projekt ustawy pod głosowanie w całości, łącznie z poprawkami, jeśli w tym zakresie nie zgłoszono sprzeciwu.

Sejm, w szczególnie uzasadnionych wypadkach może skrócić postępowanie z projektami ustaw i uchwał przez:

• przystąpienie do pierwszego czytania niezwłocznie po otrzymaniu przez posłów projektu,

• przystąpienie do II czytania niezwłocznie po zakończeniu pierwszego bez odsyłania projektu do komisji,

• przystąpienie do drugiego czytania niezwłocznie po otrzymaniu przez posłów druku ze sprawozdaniem komisji.

Sejm uchwala ustawy większością głosów, w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów, chyba że Konstytucja stanowi inaczej.

W tym samym trybie Sejm podejmuje uchwały i inne rozstrzygnięcia, jeśli przepisy Konstytucji, ustaw albo Regulaminu Sejmu nie stanowią inaczej.

Marszałek Sejmu przesyła niezwłocznie Marszałkowi Senatu i Prezydentowi potwierdzony swoim podpisem tekst uchwalonej przez Sejm ustawy (art. 52 ust. 1 RS); tekst ten dostarcza się również posłom (art. 52 ust. 2 RS).

O powziętych przez Sejm uchwałach Marszałek Sejmu zawiadamia Prezydenta, Marszałka Senatu, Prezesa Rady Ministrów oraz przesyła im opatrzone własnym podpisem teksty uchwał.

22.III.1997r. - uchwalenie konstytucji przez Zgromadzenie Narodowe

02.IV.1997r. - przegłosowanie poprawek prezydenckich i uchwalenie konstytucji

V. Senat w procesie ustawodawczym

Senat może w ciągu 30 dni, w formie uchwały (art. 121.Konstytucji):

• przyjąć ustawę bez zmian,

• uchwalić poprawki w uchwalonej przez Sejm ustawie,

• podjąć uchwałę o odrzuceniu ustawy w całości.

Jeżeli Senat w ciągu 30 dni od dnia przekazania ustawy nie podejmie stosownej uchwały, ustawę uznaje się za uchwaloną w brzmieniu przyjętym przez Sejm (art. 121. ust.2 Konstytucji).

Uchwałę Senatu zawierającą propozycje dokonania w uchwalonej przez Sejm ustawie określonych zmian lub jej odrzucenia, Prezydium Sejmu kieruje do rozpatrzenia przez komisje, które projekt rozpatrywały (art. 54 ust. 1 RS).

Sejm na wniosek Marszałka Sejmu może rozpatrzyć powyższe propozycje Senatu bez uprzedniego skierowania ich do komisji (art. 54 ust. 8 RS).

Komisje, po rozpatrzeniu propozycji Senatu, przedstawiają Sejmowi sprawozdanie (art. 54 ust. 3 RS). W sprawozdaniu tym komisje wnioskują o:

• uchwalenie proponowanych przez Senat zmian w części lub w całości,

• nieprzyjęcie propozycji Senatu.

Marszałek Sejmu zarządza drukowanie uchwały Senatu i sprawozdania komisji oraz doręczenie ich posłom (art. 54 ust. 4 RS).

Rozpatrzenie sprawozdania komisji przez Sejm może odbyć się nie wcześniej niż trzeciego dnia od doręczenia posłom tych sprawozdań, chyba że Sejm postanowi inaczej (art. 54 ust. 5 RS).

Uchwałę Senatu odrzucającą ustawę lub poprawkę zaproponowaną w uchwale Senatu uważa się za przyjętą, jeżeli Sejm nie odrzuci jej bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów (art. 121 Konstytucji, art. 54 ust. 7 RS).
Przepisu tego nie stosuje się do rozpatrywania przez Sejm propozycji Senatu dotyczącej zmiany Konstytucji.

Marszałek Sejmu przesyła niezwłocznie Prezydentowi, potwierdzony swoim podpisem, tekst ustawy ustalony w wyniku rozpatrzenia propozycji Senatu.

VI. Prezydent w procesie ustawodawczym

Prezydent podpisuje ustawę w ciągu 21 dni od dnia jej przedstawienia i zarządza jej ogłoszenie w Dzienniku Ustaw RP (art. 122 ust 2 Konstytucji).

Przed podpisaniem ustawy Prezydent RP może wystąpić do Trybunału Konstytucyjnego z wnioskiem w sprawie zgodności ustawy z Konstytucją (art. 122 ust 3 Konstytucji).

Prezydent nie może odmówić podpisania ustawy, którą TK uznał za zgodną z Konstytucją.

Prezydent RP odmawia podpisania ustawy, którą TK uznał za niezgodną z Konstytucją.

Jeżeli jednak niezgodność dotyczy poszczególnych przepisów ustawy, a TK nie orzeknie, że są one nierozerwalnie związane z całą ustawą, Prezydent RP po zasięgnięciu opinii Marszałka Sejmu, podpisuje ustawę z pominięciem przepisów uznanych za niezgodne z Konstytucją albo zwraca ustawę Sejmowi w celu usunięcia niezgodności (art. 122 ust 4 Konstytucji).

Ustawę, której podpisania Prezydent odmówił, przekazując ją z umotywowanym wnioskiem Sejmowi do ponownego rozpatrzenia, Marszałek Sejmu kieruje do komisji, które rozpatrywały projekt ustawy przed uchwaleniem jej przez Sejm (art. 64 ust. 1 RS).

Marszałek Sejmu zarządza drukowanie wniosku Prezydenta i doręczenie go posłom (art. 64 ust. 2 RS).

Po rozpatrzeniu wniosku Prezydenta komisje, do których wniosek został skierowany, przedkładają Sejmowi sprawozdanie (art. 64 ust. 3 RS). W sprawozdaniu tym komisje przedkładają wniosek o ponowne uchwalenie ustawy w brzmieniu dotychczasowym bądź wniosek przeciwny.

Sejm uchwala ponownie ustawę większością 3/5 głosów, w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów. O ponownym uchwaleniu przez Sejm ustawy w brzmieniu dotychczasowym, Marszałek niezwłocznie zawiadamia Prezydenta (art. 64 ust. 5 RS).

Prezydent w ciągu 7 dni podpisuje ustawę i zarządza jej ogłoszenie w Dzienniku Ustaw RP.

W razie ponownego uchwalenia ustawy przez Sejm Prezydentowi RP nie przysługuje prawo wystąpienia do Trybunału Konstytucyjnego w trybie art. 122 ust. 3.

Jeżeli Sejm nie uchwali ustawy w brzmieniu dotychczasowym, postępowanie ustawodawcze ulega zamknięciu (art. 64 ust. 6 RS).

Szczególne procedury legislacyjne:

- projekty pilne, ustawy dostosowujące, podatkowe i kodeksy

Autor: [e-mail] ©

Na podstawie www.sejm.gov.pl

Prawo Konstytucyjne

Wykład 7 (13.04.2005)

SKARGA KONSTYTUCYJNA. TRYBUNAŁ KONSTYTUCYJNY

SKARGA KONSTYTUCYJNA

Skarga Konstytucyjna to specyficzny środek prawny, skupiający w sobie 2 funkcje:

1. obiektywna

jej rolą jest ochrona systemu konstytucyjnego

2. subiektywna

Skarga Konstytucyjna ma na celu ochronę indywidualnych praw jednostki

W doktrynie nie ma jednolitej definicji Skargi Konstytucyjnej. Przyjmuje się, że jest to szczególny środek prawny zapewniający jednostce bezpośredni dostęp do sądu konstytucyjnego przypadku naruszonych przez władze publiczne konstytucyjnie gwarantowanych praw i wolności.

Istnieją 2 modele Skargi Konstytucyjnej:

1. wąski

Skarga Konstytucyjna może być kierowana tylko i wyłącznie przeciwko normom. Model ten przyjęto w Polsce, Rosji i na Węgrzech.

2. szeroki

Skargę Konstytucyjną można kierować zarówno przeciwko normom jak i stosowaniu prawa. Model ten wykształcił się w Niemczech i został przyjęty w większości praw europejskich. Skarga Konstytucyjna może być kierowana przeciwko działaniom 3 władz, a także wobec zaniechania ustawodawczego.

Skarga Konstytucyjna została ujęta w konstytucji, w <art.79>, a także w przepisach ustawy o Trybunale Konstytucyjnym w <art.46-52>

Cechy Skargi Konstytucyjnej:

1. indywidualny charakter Skargi Konstytucyjnej

Skarga Konstytucyjna zawsze musi łączyć się z konkretnym przypadkiem naruszenia prawa. Skarżący musi wskazać, które prawa lub wolności zostały naruszone. Zarzut trzeba uzasadnić, poprzeć odpowiednią argumentacją.

2. podstawę Skargi Konstytucyjnej mogą stanowić tylko i wyłącznie konstytucyjne prawa i wolności (rozdział II konstytucji i inne przepisy konstytucji)

<art.81> ograniczenia: praw wymienionych tam można dochodzić tylko w warunkach

określonych w ustawie.

Powołując się na prawa i wolności trzeba odwołać się do przepisów konstytucji i

ustaw. Można odwołać się tylko do przepisów gwarantujących wolności i prawa

kierowane do jednostek, a nie dotyczących politycznych zasad ustrojowych.

Przepisy prawa międzynarodowego nie mogą podlegać skardze.

Przepis prawa międzynarodowego może być podstawą, jeśli ma swój odpowiednik w przepisach naszej konstytucji.

Np. <art.6 EKPCz> = <art.45 konstytucji>

3. subsydiarny charakter (pomocniczy) Skargi Konstytucyjnej

Skarga Konstytucyjna może być wniesiona dopiero po wyczerpaniu wszystkich innych dostępnych środków prawnych.

4. Skarga Konstytucyjna leży w granicach wyłącznej właściwości sądów konstytucyjnych

Zakres podmiotowy Skargi Konstytucyjnej:

I. Szeroki

Skarga Konstytucyjna przysługuje każdemu, jest niezależna od obywatelstwa. Dotyczy ona także cudzoziemców (wyjątki: status uchodźcy i azyl - <art.56>, <art.79,ust.2>).

Osoba prawna może wnieść Skargę Konstytucyjną o ile dane prawo, wolność jej przysługuje, np. - może dotyczyć prawa własności

- nie może dotyczyć prawa do życia

Zakres przedmiotowy Skargi Konstytucyjnej:

Przedmiotem może być tylko i wyłącznie konkretny przepis, który stanowił podstawę ostatecznego rozstrzygnięcia sądowego.

Skarga Konstytucyjna, a wniosek do Rzecznika Praw Obywatelskich:

1. - Skarga Konstytucyjna może dotyczyć tylko i wyłącznie konstytucyjnych praw i wolności

- wniosek, skargę do R.P.O. może dotyczyć zarówno konstytucyjnych praw i

wolności, jak i tych wszystkich zawartych w innych aktach normatywnych.

2. - Skargę Konstytucyjną można kierować tylko i wyłącznie w swoim imieniu o naruszeniu przysługujących nam praw i wolności

- wniosek do R.P.O. można wnieść także w czyimś imieniu

3. - Skarga Konstytucyjna jest sformalizowana, wymaga formy pisma procesowego. Dodatkowe wymogi zawarte są w ustawie o Trybunale Konstytucyjnym.

Skargę Konstytucyjną należy złożyć w terminie 3 msc. od daty dostarczenia ostatecznego, prawomocnego rozstrzygnięcia (termin zawity). Istnieje przymus adwokacko-radcowski przy sporządzaniu Skargi Konstytucyjnej, chyba, że skarżącym jest sam: prokurator, notariusz lub prof. dr hab. nauk prawnych.

Skarżący może reprezentować się w TK osobiście (przymus adwokacki jedynie w sporządzeniu skargi).

- wniosek do R.P.O. jest odformalizowany, nie wymaga żadnej szczególnej formy. Może to być np. list, fax, e-mail. Nie musimy skarżyć konkretnego przepisu, nie ma terminów.

4. - obydwa wnioski nie podlegają opłatom.

Czy przed wniesieniem skargi do ETPCz należy złożyć Skargę Konstytucyjną?

<art.35 ETPCz> Przed wniesieniem skargi do ETPCz należy wszystkie konstytucyjne środki odwoławcze.

Do 2003 r. ETPCz nie wypowiadał się w sprawie polskiej.

W 2003 r. ETPCz wydał orzeczenie precedensowe ws. przeciwko Polsce - postanowienia z dnia 9 października 2003 r., skarga nr 47414/99.

Skarga Konstytucyjna będzie postrzegana za konieczny do wyczerpania środek odwoławczy, jeśli są spełnione 3 warunki:

1. jeśli normie prawa krajowego można zarzucić niezgodność z przepisami konstytucji i konwencji łącznie.

2. naruszenie EKPCz musi być wynikiem zastosowania przepisu prawa będącego podstawą orzeczenia w sprawie indywidualnej

3. przepisy poszczególnych procedur muszą gwarantować możliwość wznowienia postępowania.

TRYBUNAŁ KONSTYTUCYJNY

- ma wyłączne uprawnienie do wniesienia Skargi Konstytucyjnej

1981 r. - prace nad powołaniem TK (wraz z TS, ale TS - ustawa z 1982 r.)

1985 r. - ustawa o TK z 29.04.1985 r.

1986 r. - pierwsze orzeczenie TK

1997 r. - konstytucja z 1997 r. - rola TK wzrasta

1997 r. - ustawa o TK z 01.08.1997 r.

Konstytucja z 1997 r.:

- TK nie jest sądem, jest organem władzy sądowniczej

- TK jest nazywany negatywnym ustawodawcą ze względu na przysługujące mu uprawnienie do eliminowania niekonstytucyjnych norm prawa.

Organy TK:

1. Prezes TK

Reprezentuje TK na zewnątrz

2. Zgromadzenie Ogólne

<art.14 ustawy o TK> Zgromadzenie wybiera 2 kandydatów na Prezesa, natomiast Prezydent spośród nich wybiera jednego.

Skład TK:

- 15 sędziów

A. Może rozstrzygać sprawy w przypadku kontroli wstępnej Skargi Konstytucyjnej w

składzie 1-osobowym.

B. W składzie 3-osobowym rozstrzyga sprawy dotyczące odmowy nadania

Skardze Konstytucyjnej dalszego biegu

C. W składzie 5-osobowym

D. W pełnym składzie (jeśli min. 9 sędziów)

Zadania TK:

KONTROLA NORM

jest to warunek konieczny istnienia tego organu.

Wyróżniamy dwojaki charakter kontroli:

1. następczy

poddawane są niej akty prawne już obowiązujące, bądź akty prawa w okresie vacatio legis.

2. prewencyjny (uprzedni)

rzadsza forma kontroli (w 2004 r. - 2 razy), jedynym podmiotem, który może jej żądać jest Prezydent. Jest to kontrola aktu uchwalonego, ale jeszcze niepodpisanego przez Prezydenta.

Prezydent po uchwaleniu ustawy przez Parlament może:

- podpisać ustawę

- zawetować ustawę → wraca do Sejmu

- oddać w razie wątpliwości prawnych do TK

jeśli normy zgodne z konstytucją → podpisuje

jeśli niezgodne przepisy nierozerwalnie związane z ustawą → nie podpisuje

jeśli niezgodne inne przepisy → może podpisać z pominięciem

Sygnatury orzeczeń Trybunału Konstytucyjnego:

KP - ustawy

P - pytania prawne

S - sygnalizacje

SK - skarga konstytucyjna

W - wykładnia (do 1997 r.)

K - wniosek

U - akt podustawowy

Przedmiot kontroli TK:

1. ustawy

2. wszystkie umowy międzynarodowe

3. przepisy prawa wydawane przez centralne organy państwowe:

1. rozporządzenia

2. akty prawa wewnętrznego jeśli mają charakter normatywny

Podstawę kontroli stanowi:

1. Konstytucja

2. ratyfikowane umowy międzynarodowe za zgodą w ustawie - dla ustaw

3. wszystkie umowy międzynarodowe - dla aktów podustawowych

Przepisy konstytucji nie dają TK prawa porównywania ustaw i innych przepisów prawa z prawem pochodnym stanowionym przez organy międzynarodowe (pozostałe sądy mogą).

4. ustawy - dla przepisów rangi podustawowej

3 płaszczyzny kontroli:

(1) materialna

badanie zgodności aktów normatywnych niższego szczebla z aktami wyższego szczebla.

(2) proceduralna

badanie czy akt został uchwalony przy zachowaniu wymogów proceduralnych

3. kompetencyjna

czy akt został wydany przez uprawniony do tego podmiot.

Inicjatywa kontroli:

1. SKARGA KONSTYTUCYJNA

2. PYTANIE PRAWNE

Prawo mają tylko i wyłącznie sądy <art.193>. Każdy sąd może zadać pytanie prawne jeśli od odpowiedzi na nie zależy rozstrzygnięcie.

3. WNIOSKI

Kontrola abstrakcyjna - niezależna od sytuacji prawnej.

Ograniczony krąg podmiotów, które mogą ją zainicjować<art.191>

1. legitymacja ogólna <art.191.1.1>

2. legitymacja szczególna

<art.191.1.2> KRS tylko w sprawach dotyczących niezawisłości sądów i niezależności sędziów

<art.191.1.3-5> tylko te organy w sprawach dotyczących ich działania

<art.191.1.6> Skarga Konstytucyjna

Skutki orzeczeń TK:

<art.190> orzeczenia TK mają moc powszechnie obowiązującą i są ostateczne

<art.239> wyjątkiem przez 2 lata od wejścia konstytucji były orzeczenia wobec ustaw uchwalonych przed wejściem konstytucji (nie dotyczyło pytań prawnych)

A. skutki mikro

dla indywidualnych rozstrzygnięć, które zapadły na podstawie niekonstytucyjnego przepisu

B. skutki makro

orzeczenie wpływa na dalszy los kontrolowanego aktu normatywnego

<art.190,ust.4> wznowienie postępowania - szczegółowa i odrębna procedura

Postępowanie wobec Skargi Konstytucyjnej:

1. Rozpatrzenie przez Zespół Skarg (2-3 tys. Pism rocznie, 170 przyjęte jako skargi)

2. Skarga trafia do 1 z sędziów, on:

1. nadaje skardze dalszy bieg albo

2. odrzuca nadania skardze dalszego biegu, wówczas stronie przysługuje zażalenie, które wnosi w terminie 7 dni. Jest ona rozpatrywana przez 3 sędziów (ostateczna decyzja).

1. Zawiadamia się R.P.O. (ma 60 dni, przystępuje do postępowania lub nie)

2. Rozpatrywanie skargi

1. akt podustawowy - 3 sędziów

2. akt ustawowy - 5 sędziów

3. sprawa skomplikowana - 15 sędziów

Autor: [e-mail] ©

Prawo Konstytucyjne

Wykład 8 (20.04.2005)

FUNKCJE PARLAMENTU

Każdy parlament wypełnia 4 następujące funkcje:

1. FUNKCJA USTROJODAWCZA

2. FUNKCJA USTAWODAWCZA

3. FUNKCJA KONTROLNA

4. FUNKCJA KREACYJNA

Funkcja ustrojodawcza + funkcja ustawodawcza = funkcja prawodawcza

Funkcja kontrolna + funkcja kreacyjna = funkcja kontrolna

1. FUNKCJA USTROJODAWCZA

Konstytucja z 1997 roku nie określa sposobu przyjęcia nowej ustawy zasadniczej. Zawsze parlament uchwala wcześniej ustawę konstytucyjną o trybie przygotowania i uchwalenia konstytucji (np. ustawa konstytucyjna z kwietnia 1992r. w sprawie przygotowania konstytucji RP).

Natomiast konstytucja z 1997r. określa sposób dokonywania zmian w jej zakresie.

Zmiany takie następowałyby na mocy ustawy konstytucyjnej o zmianie w konstytucji RP z 1997 roku.

Zmiany w konstytucji dzielimy na:

• Nowele

• Rewizje

Sposób zmiany przepisu w konstytucji z 1997r. zależy od rozdziału, tzn. trudniej zmieniane są przepisy z rozdziałów: I, II i XII, a łatwiej z pozostałych.

2. FUNKCJA USTAWODAWCZA

Wyróżniamy 2 główne tryby ustawodawcze:

1. zwykły (zasadniczy) - 95% ustawodawstwa

2. szczególny (szczegółowy) - jest ich 7

1. tryb uchwalenia ustaw konstytucyjnych (rozdz. XII)

2. uchwalenie ustawy, o której mowa w <art.90> konstytucji (klauzula integracyjna). Polska może przekazać część kompetencji władzy państwowej na rzecz organizacji międzynarodowej. Zgoda na to musi być wyrażona w ustawie lub referendum (Sejm decyduje). Traktat akcesyjny jest ważną umową międzynarodową. Gdy Sejm i Senat uchwalają ustawę musi być obecna ½ ustawowej liczby członków, 2/3 musi opowiedzieć się za. Na mocy tej ustawy upoważnia się Prezydenta do ratyfikacji ważnej umowy międzynarodowej.

3. uchwalenie ustaw dostosowawczych (harmonizacyjnych)

Obecnie po uzyskaniu członkostwa w UE parlament uchwala ustawy implementujące, na mocy których wykonuje dyrektywy wspólnotowe. Dyrektywy realizowane są wyłącznie ustawowo.

4. tryb pilny (szybka ścieżka legislacyjna)

Został wprowadzony w Małej Konstytucji z 1992 roku dla wzmocnienia pozycji rządu wobec parlamentu

5. tryb uchwalenia ustaw - kodeksów (inne terminy)

6. tryb uchwalenia ustawy budżetowej (ustawa budżet państwa; raz na rok)

7. tzw. przepisy pożarowe

umożliwiają błyskawiczne uchwalenie w Sejmie projektu ustawy. Są to przepisy Regulaminu Sejmu z lat 50 XX wieku.

Zarówno w trybie zwykłym jak i szczegółowym zawsze występują 4 etapy drogi ustawodawczej:

1. wykonanie prawa inicjatywy ustawodawczej

2. praca w Sejmie nad projektem ustawy; etap kończy się uchwaleniem ustawy

3. praca w Senacie nad uchwaloną przez Sejm ustawą

4. podpisanie ustawy przez Prezydenta; ogłoszenie ustawy przez premiera

3. FUNKCJA KONTROLNA

Funkcję kontrolną parlamentu w Polsce sprawuje tylko Sejm. Przedmiotem kontroli ze strony Sejmu jest wyłącznie rząd i administracja rządowa (nie np. sąd czy prokuratura).

1. Kontrola sprawowana przez cały Sejm:

1. votum nieufności (uchwała Sejmu)

2. votum zaufania ( uchwała Sejmu)

Z tym, że przy nieufności jego inicjatorem jest zawsze opozycja w parlamencie. Przy votum zaufania inicjatorem jest premier rządu. Uchwalenie nieufności rodzi obowiązek dymisji rządu na ręce Prezydenta. Natomiast nieuchwalenie votum zaufania także rodzi obowiązek dymisji rządu.

Od 1992 roku votum nieufności mogło być konstruktywne, zaś od 1997 roku musi być konstruktywne. Polega to na tym, że trzeba podać nazwisko kandydata na nowego premiera. Uchwalenie votum nieufności oznacza dymisję dotychczasowego rządu i jednoczesny wybór premiera nowego rządu.

2. Komisje sejmowe:

1. Komisja śledcza (ankieta)

Uregulowana w konstytucji, w <art.119> i w ustawie ze stycznia 1999r..

2. Komisje

Komisje uchwalają dezyderaty i opinie, których adresatami są rząd i członkowie rządu z premierem. Na dezyderat trzeba odpowiedzieć w terminie 30 dni. Na opinie nie trzeba odpowiadać.

3. Posłowie indywidualnie

1. interpelacje poselskie (pisemne)

dotyczy spraw o charakterze zasadniczym. O tym co jest sprawą zasadniczą decyduje marszałek Sejmu. Poseł niezadowolony z odpowiedzią na interpelację może żądać wszczęcia debaty sejmowej w sprawie odpowiedzi.

2. zapytania poselskie (pisemne)

nie dotyczy spraw zasadniczych

3. pytania w sprawach bieżących

poseł na 12 godzin przed posiedzeniem Sejmu musi uprzedzić marszałka kogo chce zapytać i o co (treść pytania). Pytania te mają miejsce wówczas gdy posłom chodzi o uzyskanie informacji (czy prawdą jest…?)

4. Najwyższa Izba Kontroli

NIK jest określany w konstytucji jako najwyższy organ kontroli państwowej. Działalność kontrolna NIK-u służy Sejmowi. NIK jest ramieniem kontrolnym Sejmu.

4. FUNKCJA KREACYJNA

Sejm powołuje:

• 15 sędziów TK

• członków TS

• prezesa NIK

• prezesa NBP

• Rzecznika Praw Obywatelskich za zgodą Senatu

• prezesa Instytutu Pamięci Narodowej za zgodą Senatu

• część składu KRRiTV

• część składu KRS

Autor: [e-mail] ©

Prawo Konstytucyjne

Wykład 9 (27.04.2005)

RZĄD I ADMINISTRACJA RZĄDOWA

W Polsce, w konstytucji z 1997 roku przyjęto koncepcję dwuczłonowej władzy wykonawczej (jest to ustrój dualnej egzekutywy):

1. Prezydent

2. Rada Ministrów

Obydwa te organy mają w Polsce silną pozycję.

RADA MINISTRÓW (RZĄD)

Rada Ministrów jest powoływana, tworzona w systemie parlamentarnym. Jest zawsze powoływana i odwoływana przez Prezydenta. Nie ma w tym zakresie żadnego wyjątku

Procedura powoływania Rządu

1. W latach 1992 - 97 konstytucja znała aż 5 procedur tworzenia Rady Ministrów.

2. Po 1997 roku konstytucja wyróżnia 3 procedury powoływania Rady Ministrów.

Procedury te nie są równoległe wobec siebie, nie są ekwiwalentne, ale występują jedna po drugiej.

1. (1) Prezydent desygnuje kandydata na premiera, powierza mu misję tworzenia Rządu

(2) Kandydat na premiera przedstawia Prezydentowi listę kandydatów na ministrów (ma na to 14 dni)

(3) Prezydent powołuje premiera i ministrów. Od tego momentu powstał Rząd (wręczenie aktów powołania)

(4) Następnie Rząd ma obowiązek uzyskać votum zaufania w Sejmie, ma na to 14 dni od powołania Rządu.

Premier przedstawia w Sejmie program Rządu (expose), a Sejm bezwzględną większością głosów przy obecności ½ ustawowej liczby posłów udziela owego votum zaufania. Dopiero wówczas Rząd może rządzić (poparcie Sejmu).

2. Procedura druga rozpoczyna się, jeśli pierwsza zakończyła się fiaskiem.

Jest ona odwrotnością procedury pierwszej.

1. Sejm wybiera w głosowaniu premiera, a na jego wniosek wybiera mu ministrów. Wybór ten dokonuje się na warunkach bezwzględnej większości przy quorum ½ ustawowej liczby posłów.

2. Następnie premier i ministrowie muszą być powołani na swe funkcje przez Prezydenta. Rząd powstaje w momencie powołania.

3. Jeśli druga procedura zakończyła się fiaskiem to przystępuje się do trzeciej procedury.

Jest ona analogiczna do pierwszej procedury. Jedyna różnica polega tylko na tym, że w procedurze trzeciej Sejm udziela votum zaufania zwykłą większością głosów.

Jeśli i ta procedura zakończy się fiaskiem, to Prezydent musi skrócić kadencję Sejmu i zarządzić nowe wybory.

Po 1997 roku dominowała procedura nr 1.

Status prawny premiera Rządu

Konstytucja z 1997 roku ustanawia bardzo silną instytucję szefa Rządu:

1. Premiera nie można usunąć z Rządu, jak tylko usuwając cały Rząd. Nie ma, więc votum nieufności wobec premiera. Trzeba zgłosić votum nieufności wobec całego Rządu. Musi to być konstruktywne votum nieufności (z nazwiskiem kandydata na nowego premiera).

2. Premier zapewnia wykonanie polityki Rządu i określa sposoby tego wykonywania.

3. Premier koordynuje i kontroluje pracę ministrów.

Premier jest przełożonym, zwierzchnikiem ministrów. Konstytucja zerwała, więc z dotychczasową zasadą klasycznego parlamentaryzmu, mówiącą, że premier jest pierwszy wśród równych sobie ministrów (primus inter pares).

Premier zachowuje także silną pozycję wobec ministrów dzięki działowej strukturze administracji rządowej.

W Polsce w 1997 roku ustalono system półkanclerski.

Status prawny ministra

Źródłem są tutaj: Konstytucja i ustawa z 8 sierpnia 1996 roku (od 1 marca 2001 roku O Radzie Ministrów).

Istnieją 2 rodzaje, statusy ministra:

1. minister, który jest kierownikiem działu administracji rządowej (działowy)

2. minister bez działu administracji rządowej (bezdziałowy, bez teki)

Na mocy ustawy z 4 września 1987 roku zostały ustanowione działy administracji rządowej.

Dział - wyodrębniony zakres spraw z zakresu administracji publicznej, którym kierowanie premier powierza ministrowi.

Na mocy tej ustawy zniesione zostały resorty administracji państwowej.

Ustawa wyróżnia 28 działów administracji rządowej (rolnictwo, finanse publiczne, sport, edukacja narodowa, obrona narodowa itd.).

Dysponentem tych działów jest premier, stąd liczba ministrów jest płynna, nieokreślona z góry, gdyż premier swobodnie przydziela te działy członkom swojego rządu.

Dzięki temu struktura Rządu ma być elastyczniejsza, ma podążać za wymogami praktyki.

Ustawa o RM (1996, 2001) dokonała odpowiednio zmiany, gdy chodzi o tworzenie ministerstw.

Od lat 1996-97 ministerstwa są tworzone, znoszone, przekształcane już tylko na podstawie rozporządzenia Rady Ministrów. Do tej daty były tworzone na podstawie ustawy.

Ministerstwo nie jest organem administracji państwowej, jest to organ pomocniczy dla ministra.

Ministrowie działowi mają prawo do wydawania decyzji administracyjnych, są więc naczelnymi organami administracji państwowej. Mają prawo do wydawania rozporządzeń wykonawczych do ustawy.

Ministrowie niedziałowi nie wydają decyzji administracyjnych, nie są, więc naczelnymi organami administracji publicznej. Nie mają prawa do wydawania rozporządzeń wykonawczych. Nie maja ministerstw.

Zmiany w sposobie funkcjonowania RM:

1. Ustawa o rządzie (1996, 2001) wprowadziła zasady jednomyślnego wydawania decyzji przez Rząd. Umacnia to status prawny premiera.

2. Usankcjonowano podejmowanie decyzji przez Rząd w drodze obiegowej (nie musi się zbierać)

Kompetencje Rady Ministrów:

1. Rząd prowadzi politykę wewnętrzną i zagraniczną państwa.

W ramach tego Rząd jest właściwy we wszelkich sprawach, chyba, że dana kompetencja została wyraźnie zastrzeżona dla innego organu państwowego lub dla organu samorządu terytorialnego (generalne domniemanie właściwości na rzecz RM)

B. Rząd w szczególności:

- zapewnia wykonanie ustaw (rozporządzenia wykonawcze),

- przygotowuje projekt ustawy budżetowej i wnosi go do Sejmu do końca września (nie października),

- chroni interesy Skarbu Państwa,

- sprawuje ogólne kierownictwo w zakresie polityki zagranicznej i w zakresie obronności kraju.

Autor: [e-mail] ©

Prawo Konstytucyjne

Wykład 10 (11.05.2005)

WŁADZA SĄDOWNICZA

Prawo do sądu

Prawo do sądu zostało zapisane w prawie polskim już w latach 20 XX wieku.

Po II wojnie światowej nie ma w ustawach, konstytucji zapisanego prawa do sądu.

29 grudnia 1989 r. - prawo do sądu zapisane jako zasada prawna zaliczana w poczet podmiotowych praw jednostki.

Obecnie jest zapisane w <ar.45> konstytucji.

Jest prawem każdego, zarówno osób fizycznych jak i osób prawnych. Uprawnienie jednostki do rozstrzygnięcia sprawy jej dotyczącej przez bezstronny i niezależny sąd. Prawo jednostki do sądu to zobowiązanie władzy sądowniczej.

Prawo do sądu niezawisłego

<art.10> wyodrębnienie władzy sądowniczej. Prawo do sądu jest dyrektywą dla ustawodawcy. Sąd działa w oparciu o konstytucję lub ustawy.

Zasada jawności

Zasada to została zapisana w <art.45>

a) W sensie pozytywnym - rozpatrzenie sprawy

b) W sensie negatywnym - wyłączenie jawności przez sąd ze względu na:

• Moralność

• Bezpieczeństwo państwa

• Porządek publiczny

• Ochrona życia prywatnego

• Inny ważny interes prywatny

Wyrok jednak ogłaszany jest publicznie.

Zasada jawności jest częścią zasady jawności życia publicznego.

Jawność dotyczy także stron postępowania, służy stronom w poznaniu, czego sprawa dotyczy (możliwość odwołania się). Jawność ma istotny wpływ jako środek oddziaływania na sędziego (jest on obserwowany, sądzi w imieniu RP). Jest ważna w utrzymaniu obiektywizmu rozprawy. Przesadna jawność mogłaby spowodować wywieranie nacisków na sąd.

Zasada nullum crimen, nulla poena sine legem

Zasada ta została zapisana w konstytucji w <art.42>. Odpowiedzialność karna dotyczy wyłącznie czynów zapisanych w ustawach lub konstytucji. Wyjątek stanowi prawo międzynarodowe

Prawo do obrony

Zasada zapisana została w konstytucji w <art.42,ust.2>. Zasada ta to novum jako prawo podmiotowe jednostki, przenikła z ustaw, kodeksów do ustawy zasadniczej. Z konstytucji wynika prawo do poszanowania tego prawa w ustawach zwykłych.

zwykłych.

1. znaczenie materialne - każdy może się bronić

2. znaczenie formalne -każdy może korzystać z pomocy adwokata (czasami obowiązek)

Objęcie wszystkich stadiów postępowania sądowego tym prawem

1. udział oskarżonego w rozprawie

2. udział oskarżonego w czynnościach procesowych

3. możliwość wypowiadania się oskarżonego na temat nieprawdziwych dowodów

4. oskarżony może przeprowadzić własną inicjatywę w procesie

5. możliwość zaskarżenia orzeczenia sądu

Zasada domniemania niewinności

Zasada domniemania niewinności oskarżonego dopóki nie zapadł prawomocny wyrok w sprawie <art.42,ust.3>. Podstawowa zasada procesowa prawa karnego stała się konstytucyjnym prawem podmiotowym. Zasada ta ma charakter obiektywny. Wina powinna być postrzegana w sposób obiektywny, a nie subiektywny. Zasada prawdy obiektywnej ma związek z obowiązkiem traktowania oskarżonego jako niewinnego.

Ograniczenie wolności i swobody poruszania się ma miejsce jedynie w ramach koniecznych do postępowań przygotowawczych, procesowych. W ciągu 48h. zatrzymany ma być doprowadzony do sądu. Ciężar dochodzenia (ciężar dowodu) spoczywa na oskarżającym, a nie na oskarżonym.

Zasada in dubio pro reo

Zasada ta mówi, że wszelkie wątpliwości należy rozstrzygać na korzyść oskarżonego

Zasady ustrojowe

Niezawisłość sądów i sędziów = niezawisłość sądów.

Jest to podstawowa zasada ustroju.

Niezawisłość sądów to odrębność przedmiotu wykonywanych przez nie działalności oraz odrębność i samodzielność struktur sądownictwa <art.173>.

Niezawisłość sędziów to:

• w sensie pozytywnym

podejmowanie bezstronnych orzeczeń na podstawie kryteriów niezależnych ocen sędziego. Sędzia podejmuje decyzje zgodnie ze swoim wewnętrznym przekonaniem. Decyzja ta jest podejmowana w imieniu RP.

• w sensie negatywnym

uwolnienie sędziego od wszelkich nacisków zewnętrznych

Gwarancje materialne niezawisłości sędziego:

1. osobowość

2. odpowiednie kwalifikacje zawodowe

3. kultura polityczna społeczeństwa

4. kultura prawna społeczeństwa

Gwarancje konstytucyjne niezawisłości sędziego:

1. sposób powoływania sędziego <art.17>

2. sposób opróżniania urzędu - sędziowie są nieusuwalni

3. niepołączalność <art.103,ust.2>

4. immunitet sędziowski <art.181> - sędzia nie może się go zrzec

Status materialny sędziego <art.178,ust.2>:

Zasada instancyjności postępowania sądowego

1. środek ochrony wolności i praw

2. jako gwarancja konstytucyjna <art.176,ust.1>

Postępowanie sądowe jest co najmniej dwuinstancyjne. Jest to jedna z przesłanek demokratycznego państwa prawnego.

W Polsce postępowanie sądowe jest trójinstancyjne.

I instancja (sąd rejonowy)

II instancja (sąd okręgowy) <apelacja>

III instancja SN <kasacja>

lub

I instancja (sąd okręgowy)

II instancja (sąd apelacyjny) <apelacja>

III instancja SN <kasacja>

Zasada sprawowania wymiaru sprawiedliwości przez obywateli

<art.82> Ławnicy jako czynnik społeczny.

W USA:

Ławnicy orzekają o winie ale wyrok wydaje sędzia.

W Polsce:

Ławnicy wraz z sędziami współpracują w rozpoznaniu i nad wyrokiem. Rola ławnika może być ograniczona jedynie drogą ustawy. Ławnicy są powoływani w gminach, na 4 lata.

Zasada jednolitości

<art.174> Sądy wydają wyroki w imieniu Rzeczpospolitej.

1. Wyroki w imieniu państwa polskiego - taki sam charakter

2. Struktura sądów w Polsce jest jednolita <art.175>

3. Jednolitość w procesie rozstrzygania

4. Sądy rozpoznają na podstawie i w trybie przewidzianym przez prawo.

Autor: [e-mail] ©

Prawo Konstytucyjne

Wykład 11 (18.05.2005)

Władza sądownicza

1. Zmiany w zakresie organizacji i funkcjonowania sądów i organów ochrony prawnej od 1980 r.:

1. W 1980 r. (ustawa z 31.01.1980 r.) zostało w Polsce przywrócone sądownictwo administracyjne w postaci Naczelnego Sądu Najwyższego.

2. 11 maja 1995 r. - druga ustawa o NSA

3. Gruntowna reforma struktury sądów administracyjnych - 1 stycznia 2004 r.

1980 - 2004 - NSA był jedyną instancją (10 oddziałów)

Od 2004 utworzono 2-instancyjne sądownictwo administracyjne. W I instancji orzekają Wojewódzkie Sądy Administracyjne (16 sądów). W II instancji jest NSA w Warszawie.

W okresie I-instancyjnego NSA (1980-2004) nie było demokratycznego środka skarżenia orzeczeń NSA.

Funkcjonowała wówczas rewizja nadzwyczajna od orzeczeń NSA, którą rozpatrywała izba Sądu Najwyższego (Izba Administracji, Pracy i Spraw Publicznych).

Od stycznia 2004 r. rewizja nadzwyczajna została zastąpiona kasacją. Kasacja służy stronie, która ją samodzielnie składa do NSA. Skarga kasacyjna jest związana z przymusem adwokackim.

W postępowaniu sądowo-administracyjnym nie ma instytucji skargi apelacyjnej. Bada się wyłącznie formalny aspekt sporu - kasacja.

2. W 1985 r. zostały zniesione Sądy Pracy i Ubezpieczeń Społecznych jako odrębne jednostki sądownictwa. Zostały one wcielone do sądów powszechnych jako wydziału sądu rejonowego, okręgowego i apelacyjnego.

3. Zostały zniesione Sądy Gospodarcze w sądach powszechnych (wydziały). Zlikwidowano Państwowy Arbitraż Gospodarczy. Były to organy quasi-administracyjne. Rozstrzygały sprawy z zakresu prawa gospodarczego (prawo handlowe).

4. Zmiana z 1990 r. polegała na objęciu nadzorem sądowym działania kolegiów ds wykroczeń. Kolegia zostały usytuowane przy sądach rejonowych, przy wydziale karnym sądu rejonowego. Sąd rejonowy był organem odwoławczym.

Od 2001 r. kolegia zostały zlikwidowane a ich funkcje przejęły sądy grodzkie.

Sąd grodzki jest to nazwa określająca wydział cywilno-karny w sądach rejonowych, który zajmuje się orzekaniem w najprostszych sprawach cywilnych i karnych..

Sądy grodzkie nie są, więc wyodrębnionym sądem, instancją, lecz jest to jednostka sądu rejonowego, czyli sądownictwa powszechnego.

5. Objęcie nadzorem sądowym różnych rejestrów osób prawnych. Do 1989 r. stowarzyszenia były rejestrowane przez wojewodów. Od 1989 do 1997 r. rejestr stowarzyszeń przekazano sądom wojewódzkim. Od 1997 r. takie rejestry osób prawnych prowadzą sądy rejestrowe, czyli Krajowy Rejestr Sądowy (KRS).

KRS został ustanowiony w 1997 r., ale wszedł w życie od 2001 r..

KRS - ogólnopolski system informatyczny, baza danych

Sądy rejestrowe - w niektórych sądach rejonowych; jest jawny

To samo dotyczy rejestrowania partii politycznych (Sąd Rejonowy w Warszawie), związków zawodowych, spółek, przedsiębiorstw, fundacji.

6. W latach 1995-96 nastąpiła reforma procedury karnej i cywilnej.

W toku tej reformy usunięto rewizję i rewizję nadzwyczajną (wprowadzona w 1950 r.), a w ich miejsce wprowadzono apelację i kasację:

REWIZJA → APELACJA

REWIZJA NADZWYCZAJNA → KASACJA

Zaś od lutego 2004 r. wprowadzono kasację do postępowania sądowo-administracyjnego

Apelacja - kwestionujemy ustalenia sądu, co do faktów elementarnych; kwestie dowodowe

Kasacja - tylko, co do błędów w prawie, zła wykładnia sądu

7. W 1989 r. została utworzona Krajowa Rada Sądownictwa. Obecnie obowiązuje ustawa z 2001 r.. Od utworzenia jest ona w Konstytucji. KRS stoi na straży niezależności sądów i niezawisłości sędziów. Składa się z 25 osób, a są to 3 grupy członkostwa:

1. przedstawiciele samorządów zawodowych sędziów,

2. przedstawiciele Sejmu, Senatu i Prezydenta,

3. osoby wchodzące w skład KRS z urzędu (minister sprawiedliwości, I prezes SN)

8. Zmiany dotyczące organizacji sądów

SN składa się z 4 izb, Na czele każdej izby stoi prezes SN. Na czele całego SN stoi I prezes SN.

Tych 5 prezesów powołuje Prezydent na kadencje 6-letnie (max.2 kadencje)

SN jest określony w konstytucji jako sprawujący wyłącznie nadzór (nie sądzi) judykacyjny nad działaniem sądów powszechnych i wojskowych w zakresie orzecznictwa.

Administracja sądową nadzoruje minister sprawiedliwości.

Formą tego nadzoru judykacyjnego SN jest rozpatrywanie kasacji, uchwały o wykładni prawa.

Od 1992 r. utworzono w Polsce sądy apelacyjne.

Sądy rejonowe (250), okręgowe (41), apelacyjne (12) tworzą system sądownictwa powszechnego.

Apelacja jest w sądach powszechnych.

SN jest nazywany sądem kasacyjnym.

- Referendarz sądowy

- Asystent sędziego

Konstytucja z 1997 r. zakazuje sądów wyjątkowych i trybu doraźnego w sądzeniu ludzi.

Wymiar sprawiedliwości w Polsce:

- Sąd Najwyższy

- sądy powszechne

- sądy administracyjne

- sądy wojskowe (apelacja do izby wojskowej SN, kasacja do SN)

Autor: [e-mail] ©

1

---