Wyższa Szkoła Informatyki i Ekonomii

Towarzystwa Wiedzy Powszechnej

W Olsztynie

• Wprowadzenie do pedagogiki

• 1. Przedmiot badań pedagogiki, jej źródła i tożsamość.

Przedmiotem badań pedagogiki (i jej subdyscyplin) jest edukacja. W najszerszym ujęciu przez edukację rozumie się ogół oddziaływań służących formowaniu się zdolności życiowych człowieka.

Pedagogika wyrosła na gruncie filozofii. Dopiero od XVII wieku, głównie dzięki
J. A. Komeńskiemu pedagogika stała się odrębną i samodzielną dyscypliną naukową, jednak poglądy na wychowanie nawiązują do filozoficznych i ideowych przesłanek swojej epoki.

Pedagogika zajmuje się człowiekiem na różnych etapach jego życia i rozwoju - od urodzenia aż do śmierci; zajmuje się procesami edukacyjnymi, czyli nauczaniem i wychowaniem.

Pedagogika określa swój formalny i materialny przedmiot badan. Materialnym przedmiotem jest wszechstronny rozwój człowieka w ciągu całego życia. Formalnym przedmiotem jest dobro rozwojowe człowieka, nastawioną ku przyszłości.

Źródła wiedzy pedagogicznej:

• źródła praktyczne - to sytuacje i zdarzenia, które występują w praktyce i wynikają z praktyki wychowawczej.

• źródła naukowe - to wyniki badań nad wychowaniem prowadzone w pedagogice
i dziedzinach pokrewnych, np. psychologia, biologia, socjologia.

Myślenie pedagogiczne istniało od dawna, ale występowało sporadycznie
i miało zmienny charakter filozoficzny, religijny, publicystyczny lub nawet literacki. Dopiero naukowy charakter nadał pedagogice niemiecki uczony, Johan Friedrich Herbart. Ten: „ojciec pedagogiki naukowej” oderwał ją od filozofii, usystematyzował i oparł na dwu naukach pomocniczych: etyce filozoficznej, która miała określić cele wychowania, oraz na tworzonej przez siebie psychologii, która poddawała środki do osiągnięcia celów.

• 2. Pedagogika jako dyscyplina naukowa o wychowaniu, a nauki pogranicza.

Pedagogika to należąca do nauk społecznych, nauka o wychowaniu. Jej polska nazwa pochodzi od greckiego paidagogos - niewolnik towarzyszący dziecku w szkole; dosł. „prowadzący dziecko"). Początkowo termin obejmował opiekę, nauczanie i wychowanie dzieci, z czasem pedagogami zaczęto nazywać osoby zajmujące się wychowaniem zarówno praktycznym jak i teoretycznym. Pedagogika zajmuje się formułowaniem teorii, celów, treści, metod, środków i form procesu wychowania, a także stanowi zasób wiedzy praktycznej na ten temat.

Zadaniem pedagogiki jako nauki jest wyposażenie tych, którzy organizują przebieg nauczania i wychowania w wiedzę o skuteczności różnego rodzaju zabiegów dydaktyczno-wychowawczych.

Towarzyszą temu celowi następujące zadania:

- gromadzenie wiadomości o rzeczywistości wychowawczej;

- analiza tej rzeczywistości, wykrywanie związków i zależności między elementami owej rzeczywistości i wyjaśnianie ich;

- dostarczanie wiedzy potrzebnej do przekształcania rzeczywistości wychowawczej.

• Podstawowe pojęcia pedagogiki

wychowanie, kształcenie, nauczanie, opieka, osobowość

środowisko, kultura, czas wolny, świadomość, wychowawca

nauczyciel, opiekun

• Działy pedagogiki

• pedagogika ogólna

• teoria wychowania

• dydaktyka (ogólna i szczegółowe)

• pedagogika specjalna (surdopedagogika, tyflopedagogika, oligofrenopedagogika, pedagogika terapeutyczna, pedagogika resocjalizacyjna)

• andragogika

• pedeutologia

• historia oświaty i wychowania

• pedagogika porównawcza

• pedagogika resocjalizacyjna

• Nauki współdziałające

• antropologia

• biologia

• estetyka

• etyka

• filozofia

• higiena

• historia

• psychologia

• socjologia

Dyscypliny z pogranicza (pomocnicze):
• pedagogika porównawcza
• pedeutologia
• polityka oświatowa
• ekonomika oświaty
• organizacja oświaty i wychowania
• filozofia wychowania
• psychologia wychowawcza
• socjologia wychowania
• biologiczne podstawy wychowania
• informatyka i cybernetyka edukacyjna

• 3. Pedagogika ogólna a pozostałe dyscypliny pedagogiczne.

Pedagogika ogólna - wg. Sośnickiego to teoria wychowania, która ustala ideał wychowania i normy postępowania umożliwiające jego skuteczną realizację. Pedagogika bada istotę wychowania, zagadnienia, doświadczenia, cele wychowania, jego zasady
i wartości, na których się opiera.

Jest nauką społeczną, nauki z nią powiązane to: filozofia, socjologia,
antropologia wychowania, antropologia kultury, ekonomia.

Dyscypliny pedagogiczne - filozofia wychowania, metateoria pedagogiczna (wychowanie i kształcenie człowieka).

Interakcje pedagogiki z innymi naukami.

W obrębie zadań wychowawczych pedagogika współczesna współdziała z wieloma innymi dyscyplinami naukowymi, które w swoim zakresie uwzględniają badawczo problematykę wychowawczą lub też stają się dla pedagogiki naukami pomocniczymi. Przydatność filozofii polega na nadawaniu jej światopoglądowego
i ideowego sensu, co zostało nazwane „zamierzonym i świadomym działaniem wychowawczym”. Pod względem metodologicznym oraz w dziedzinie założeń światopoglądowych i wskazań ideowych pedagogika nawiązuje bezpośrednio do filozofii, znajdując w niej ogólną orientację w całościowym ujmowaniu człowieka i podstawowe wskaźniki dla wzorca kształtowanej w nim osobowości.

Pedagogika a psychologia - oddziaływanie pedagogiczne musi liczyć się z prawidłowościami, które rządzą procesami przyswajania wiedzy i formułowania osobowości. Badaniem ogólnych prawidłowości tego rodzaju zajmuje się psychologia. Znajomość psychologii dla pedagoga jest, więc bardzo ważna. Dla psychologa ważna jest, więc działalność pedagoga, doświadczenie, które jest podstawą weryfikacji twierdzeń psychologicznych.

Socjologii przypisuje się taki przedmiot badań, proces uspołeczniania aktualizujący się w uczestnictwie wychowanka w życiu społecznym. Pedagogika zajmuje się procesem wychowania zinstytucjonalizowanego. Socjologia jako nauka opisowo-wyjaśniająca bada procesy wychowawcze w aspekcie społecznym. Pedagogowie w swoich badaniach odwołują się do socjologii. Wyniki badań socjologicznych rozwinęły się stopniowo w socjologię wychowania.

Nauki pedagogiczne, a nauki medyczne i biologiczne. Wyniki nauczania i wychowania dziecka uzależnione są od jego stanu zdrowia. Na możliwości w zakresie dydaktyczno-wychowawczym ma wpływ poziom rozwoju oraz odchylenia od stanu prawidłowego. Także wychowanie wpływa na stan zdrowia dziecka. Wychowanie zdrowotne powinno być dziełem szkoły - może to osiągnąć nauczyciel przez codzienne działanie, łączenie wiedzy, którą wpaja z praktyczną, codzienną działalnością. Biologiczne podstawy pedagogiki - każdy pedagog powinien znać wrodzone właściwości dziecka. Wychowanie polega na ukształtowaniu osobowości dziecka, na dostarczeniu mu wiedzy teoretycznej i praktycznej oraz na stworzeniu optymalnych warunków do jego rozwoju fizycznego. Dlatego pedagog musi uwzględniać biologiczne właściwości przedmiotu swego działania.

Nauki ekonomiczne, a pedagogika - wzajemne stosunki i zależności występujące pomiędzy rozwojem społeczno-gospodarczym kraju a rozwojem szkolnictwa oraz zagadnienia racjonalnego gospodarowania w dziedzinie szkolnictwa stanowią przedmiot zainteresowań badawczych ekonomiki kształcenia.

Subdyscypliny pedagogiczne

1. PEDAGOGIKA OGÓLNA - zajmuje się charakterystyką pedagogiki jako nauki, analizuje podstawowe pojęcia pedagog., historyczne uwarunkowania rozwoju tej dyscypliny, bada czynniki wychowania, zajmuje się również problematyką edukacji permanentnej inaczej kształceniem ustawicznym.

2. DYDAKTYKA - teoria kształcenia, zajmuje się istotą i przebiegiem procesów nauczania, analizuje także cele, treści, formy organizacyjne, zasady i metody nauczania; dzieli się na dydaktykę ogólną i dydaktyki szczegółowe.

3. TEORIA WYCHOWANIA - wyjaśnia zadania, treści, formy organizacyjne, zasady
i metody wychowania moralnego. Wiele miejsca poświęca tą teorią wychowaniu w rodzinie
w obszarze zajęć pozalekcyjnych i pozaszkolnych oraz pracy wychowawczej w dziecięcych
i młodzieżowych organizacjach, np. metodyka w ZHP (analizuje pracę i metody ZHP - organizacji pozaszkolnej).

4. HISTORIA WYCHOWANIA - to nauka o metodach i formach, organizacji procesu wychowania, o ustrojach i systemach oświatowych w kontekście historycznym. Jest nauką
o systemach oświatowych, o genezie i historii myśli pedagogicznej.

Nauki współpracujące z pedagogiką

1. NAUKI PRZYRODNICZE - dyscypliny zajmujące się badaniem biologicznego aspektu rozwoju człowieka i badaniem biologicznych uwarunkowań procesów wychowania; do tej grupy nauk należą nauki medyczne tj. biomedyczne podstawy rozwoju i wychowania.
2. NAUKI PSYCHOLOGICZNE - psychologia ogólna i rozwojowa, zajmująca się badaniem funkcjonowania psychiki a zwłaszcza jej indywidualnego rozwoju.
3. NAUKI WYCHOWAWCZE - bada psychiczne uwarunkowania i skutki oddziaływań wychowawczych.
4. NAUKI SOCJOLOGICZNE - socjologia wychowania, pracy, zawodowa, kultury.
5. NAUKI EKONOMICZNE

6. NAUKI FILOZOFICZNE - etyka jako podstawowa nauka do podejmowania zagadnień z zakresu wychowania moralnego; estetyka - analizuje oddziaływanie sztuki na człowieka.

• 4. Teoretyczny i praktyczny charakter pedagogiki jako nauki.

W skład pedagogiki wchodzą: wychowanie, kształcenie i samokształtowanie człowieka w ciągu całego życia. Pedagogika jest nauką zarówno teoretyczną, jak i praktyczną. Z teoretyczną wiedzą pedagogiczną związane są wartości poznawcze, takie jak: racjonalność, obiektywność.
Z praktyką pedagogiczną związane są wartości leżące u podstaw procesu wychowania, kształcenia, samokształtowania, takie jak: wiedza, umiejętności, dobro, piękno, tolerancja, współdziałanie, dialog, użyteczność.

Pedagogika praktyczna lub empiryczna, obserwująca, zbierająca i badająca całość doświadczenia wychowawczego rodziców, nauczycieli, wychowawców wszelkiego rodzaju, mającym do czynienia z dziećmi (pedagogika), młodzieżą (hebagogika) i człowiekiem dorosłym (andragogika) oraz z osobami starszymi (gerontagogika), opracowująca także doświadczeniae dydaktyczne i metodyczne przy wszelkim nauczaniu i uczeniu się.

Pedagogika teoretyczna, czyli ogólna, która jako dział najwyższy, obejmujący całość badanego przedmiotu, dąży w oparciu o materiał empiryczny, eksperymentalny
i normatywny, do stworzenia jednolitej teorii odtwarzającej obiektywnie całą rzeczywistość wychowawczą.

Teoretyczny i praktyczny charakter :

• działanie wychowawcze

• warunki, w których one przebiegają

• celami, które mają służyć

• procesem i treścią działalności wychowawczej

• metodami, które mają zapewnić skuteczność

• instytucje, które tą działalność prowadzą.

• 5. Podstawowe kategorie pedagogiczne.

Podstawowe kategorie (pojęcia) pedagogiki Kotłowskiego wychowanie - działanie w celu rozwoju osobowości człowieka przez włączanie go w służbę uznawanych przez społeczeństwo wartości akt pedagogiczny - każda świadoma czynność człowieka zorientowana na cel wychowawczy; akty składają się z działań wychowawczych działanie wychowawcze - analiza istniejących sytuacji wychowawczych; refleksja nad sytuacją pod kątem określonego celu wychowawczego; obmyślenie sposobu postępowania prowadzącego do osiągnięcia celu; sam czyn wychowawczy mający na celu wywołanie pożądanych zmian; oddziaływanie pedagogiczne - składa się z ciągu aktów pedagogicznych,( powiązanych ze sobą i ukierunkowanych na cel wychowawczy) proces wychowawczy - współdziałanie świadomości przedmiotu i podmiotu dla osiągnięcia celu pedagogicznego fakty pedagogiczne - efekty pojedynczych aktów lub procesów wychowawczych; strukturę faktu pedagogicznego tworzą: pożądany stan świadomości wychowanka; oparte na nich działania wychowawcze; nowe sytuacje wychowawcze; cel wychowania - to, do czego pedagog powinien dążyć
w poszczególnych aktach pedagogicznych. Jest on wartością.

WYCHOWANIE - jest definiowane w znaczeniu szerokim i wąskim.
Znaczenie szerokie - to przygotowanie człowieka do zadań, jakie stawia przed nim cywilizacja, to proces osiągania optymalnego rozwoju osobowości, to rodzaj ludzkiej działalności, która polega na wywoływaniu zmian osobowości. Znaczenie wąskie - ogranicza się do wychowania moralnego i oznacza kształcenie uczuciowo emocjonalnej strony osobowości człowieka.

KSZTAŁCENIE to ogół czynności i procesów umożliwiających uzyskanie orientacji
w otaczającej rzeczywistości przyrodniczej, społecznej, kulturowej; dzięki nim człowiek nabywa określony zasób wiedzy i umiejętności, nawyków, nawyków rezultatem kształcenia jest wykształcenie.

SAMOKSZTAŁCENIE jest to organizowanie wiedzy i sprawności bez pomocy nauczycieli. Instytucje powołane do organizowania kształcenia nazywamy systemem kształcenia.

UCZENIE SIĘ to zamierzone zdobywanie i utrwalanie w pamięci wiadomości, sprawności
i nawyków. Kierowanie tym procesem, planowa praca nauczyciela i ucznia nazywa się nauczaniem. Nieodzownym warunkiem procesu nauczania jest świadome i aktywne współdziałanie nauczyciela i ucznia.

OSOBOWOŚĆ - z punktu widzenia pedagogiki istnieją trzy koncepcje osobowości:
Koncepcja natywistyczna - głosi, że czynniki wrodzone, instynkty, popędy warunkują osobowość człowieka. Człowiek posiada osobowość zakodowaną w genach, więc nikt ani nic nie jest w stanie jej zmienić.

Determinizm socjologiczny - zakłada, że o osobowości człowieka decyduje środowisko,
w którym on żyje. A więc wpływy środowiskowe są głównym czynnikiem kształtowania osobowości.

Koncepcja konwergencji - łączy dwie poprzednie koncepcje. Uznaje, że o osobowości człowieka decydują zarówno czynniki wrodzone (wewnętrzne) jak i środowiskowe (zewnętrzne).

NAUCZANIE - po stronie ucznia, uczenie się, rozwój intelektualny (obejmuje wiedzę, umiejętności, nawyki intelektualne;

• Pedagogika

• społeczna

1. Diagnostyka w pedagogice społecznej.

Termin diagnoza pochodzi z języka greckiego (diágnōsis) - oznacza rozpoznanie, a ściślej rozróżnienie i na początku wiązał się jedynie z medycyną.

Diagnoza to rozpoznanie istoty i uwarunkowań złożonego stanu rzeczy na podstawie jego cech (objawów), w oparciu o znajomość ogólnych prawidłowości panujących w danej dziedzinie. Poznanie diagnostyczne opiera się na dwóch głównych elementach: doświadczeniu i rozumowaniu. Opis możliwie wielostronny cech i objawów danego zjawiska, uzyskany w drodze obserwacji, badań specjalnych i eksperymentów, ma na celu zebranie danych, dotyczących badanego przedmiotu i jego otoczenia. Stanowią one podstawę dalszych rozumowań prowadzących do diagnozy.

Z definicji tej jasno wynika, że mamy do czynienia z dwiema podstawowymi czynnościami diagnostycznymi, a są to:

1. zebranie w odpowiedni sposób danych, które wymagają interpretacji,

2. określenia na ich podstawie badanego stanu rzeczy.

Diagnoza w pedagogice społecznej to rozpoznanie na podstawie zebranych i ocenionych danych z różnych źródeł poszczególnego stanu i jego genezy lub przyczyn oraz wyjaśnienie znaczenia i etapu rozwoju, a także ocena możliwości jego zmiany w kierunku pedagogicznie pożądanym.

Diagnoza taka jest diagnozą rozwiniętą i posiada ona 5 etapów cząstkowych
(wg S. Ziemskiego):

1. diagnoza klasyfikacyjna - odpowiada na pytanie, jakie przyczyny pierwotnie zadziałały

2. diagnoza genetyczna - odpowiada na pytanie, jaki ciąg zdarzeń doprowadził do stanu obecnego

3. diagnoza znaczenia dla całości - odpowiada na pytanie, jakie znaczenie dla całości, w której znajduje się dany przedmiot czy proces ma jego stan obecny

4. diagnoza fazy - odpowiada na pytanie, w jakiej fazie rozwoju znajduje się ten stan

5. diagnoza rozwojowa (prognostyczna) - odpowiada na pytanie, w co ten stan rozwinie się w przyszłości.

Nie w każdym przypadku diagnozowania występują wszystkie aspekty diagnozy rozwiniętej i nie w każdym przypadku wszystkie są jednakowo ważne i znaczące. Jednakże dwa etapy powinny wystąpić zawsze: diagnoza klasyfikacyjna (niezbędne jest zaklasyfikowanie danego stanu rzeczy) oraz diagnoza genetyczna (wyjaśnienie uwarunkowań istniejącego stanu rzeczy). Wymieniona tutaj kolejność elementów i faz pełnej diagnozy może się zmieniać w różnych sytuacjach. Rozpoczyna się zwykle od zadań, do których rozwiązania mamy już dostateczne dane, a następnie przechodzi się do rozwiązania innych zadań diagnostycznych, poszukując dalszych danych. Diagnoza pedagogiczna jest diagnozą rozwiniętą. Nie ogranicza się do sprawdzania i oceniania stanu osiągnięć ucznia, lecz obejmuje także wyjaśnienie przyczyn (genezy) tego stanu i przewidywanie rozwoju osiągnięć (prognozę). Przeszłość (indywidualna historia uczenia się i wychowania) jest w niej podstawę interpretacji obecnych postępów ucznia, a teraźniejszość jest podstawą przewidywania jego przyszłych postępów.

W diagnozie pedagogicznej rozważa się istotne elementy sytuacji pedagogicznej: warunki uczenia się, programy, metody, wymagania, osiągnięcia poznawcze i motywacyjne. Diagnozę pedagogiczną mogą uzupełniać: diagnoza zdrowotna, psychologiczna, socjologiczna oraz ekonomiczna. Głównym odbiorcą diagnozy pedagogicznej jest sam uczeń - wychowanek, który powinien w niej świadomie uczestniczyć, poznać jej wyniki oraz mieć pewien, stosowny do wieku, udział w podejmowanych decyzjach. Natomiast pełnoprawnymi użytkownikami diagnoz są rodzice, nauczyciele i wychowawcy ucznia. Im więcej o nim wiedzą, tym większą mają szansę na dobranie stosownych oddziaływań.

Diagnoza pedagogiczna spełnia trzy funkcje:

1. stanowi punkt wyjścia w czynnościach projektowania

2. pozwala na systematyczną kontrolę przebiegu procesu wychowania

3. służy ocenie wyników działalności pedagogicznej umożliwiając kontrolę przebiegu działań i korekturę danego lub następnego cyklu organizacyjnego działalności pedagogicznej.

• Podstawowe środowiska wychowawcze.

Środowisko wychowawcze według prof. Piotra Petrykowskiego to „społecznie kontrolowany, obiektywny układ względnie stałych, powtarzających się sytuacji wychowawczych”.

1. Środowisko czynne to sytuacje realne i rzeczywiste występujące w życiu danej jednostki.

2. Środowisko potencjalne to sytuacje, które mogą służyć realizacji zamierzeń wychowawczych.

Środowisko wychowawcze to odrębne środowisko społeczne, które grupa wytwarza do jednostki mającej zostać jej członkiem po odpowiednim przygotowaniu. W jego skład wchodzą wszystkie osoby i grupy społeczne, z którymi dana jednostka może się stykać w okresie swego przygotowania.

Na środowisko wychowawcze składa się kilka układów:

1. wczesne środowisko wychowawcze tj. rodzina, otoczenie sąsiedzkie, grupa rówieśnicza,

2. instytucje wychowawcze, do których zalicza się nauczanie indywidualne, oraz nauczanie szkolne,

3. instytucje wychowania pośredniego - książki, film,

4. inne wpływy działające na jednostkę.

Środowisko wychowawcze wywiera duży wpływ na kształtowanie osobowości jednostki. Osobowość człowieka jest wytworem społeczeństwa i jego kultury. Nie ma dwóch identycznych środowisk dla dwóch jednostek wychowujących się nawet w tej samej rodzinie.

Środowiska wychowawcze czy to w wielkim mieście czy to w odosobnionej gminie mają swoją specyficzną obecnie fakturę.

H.Radlińska analizując środowisko wychowawcze uważa, iż należy przekształcać środowisko poprzez jego siły będące w możliwościach jednostki i grupy. Uważa, że najważniejszą czynnością jest wpływ środowiska na człowieka oraz pasywa lub te aktywnej działalności jednostki.

Wyróżniamy trzy podstawowe środowiska wychowawcze:

- rodzina,

- szkoła,

- grupy rówieśnicze

Rodzina to pierwsza i fundamentalna grupa w życiu człowieka (od narodzin do starości), opiera się na związkach krwi, małżeństwa lub adopcji, spełnia bardzo ważne funkcje (utrzymanie ciągłości biologicznej, rozwój psychospołeczny jednostki i społeczeństwa).

Prawidłowe spełnianie funkcji wychowawczych polega w szczególności na:

- zaspokajaniu podstawowych potrzeb biologicznych i psychospołecznych dzieci, w tym zwłaszcza potrzeby bezpieczeństwa, miłości i afiliacji (przynależności), uznania i samourzeczywistnienia,

- dostarczaniu pożądanych społecznie wzorców zachowań, wyzwalających u dzieci procesy identyfikacji z rodzicami;

-  przekazywaniu i przyswajaniu wartości, norm i zasad współżycia i współpracy  preferowanych w społeczeństwie, w którym żyją;

- umożliwianiu dzieciom (poczynając od wczesnych lat życia) aktywnego udziału w różnego rodzaju czynnościach i obowiązkach domowych, traktując je zarazem jako równoprawnych partnerów życia rodzinnego;

- rozwijaniu i rozszerzaniu kontaktów międzyludzkich, tj. pogłębianiu u dzieci więzi emocjonalnej z krewnymi, przyjaciółmi i znajomymi;

-zabezpieczeniu możliwie pełnego rozwoju fizycznego i umysłowego;

- wprowadzaniu ich w świat kultury, czyli w materialny i duchowy dorobek ludzkości, przygotowaniu do samodzielnego życia poprzez wybieranie postawy twórczej i współuczestniczącej w otaczającym świecie.

Drugim po rodzinie środowiskiem wychowawczym w życiu dzieci i młodzieży jest szkoła. Funkcjonuje w warunkach zinstytucjonalizowanych, zajmuje się kształceniem i wychowaniem dzieci, młodzieży i dorosłych, osobami odpowiedzialnymi za poprawne jej funkcjonowanie są: dyrektor szkoły wraz z zastępcami i radą pedagogiczną, na szkołę mają dodatkowo wpływ: samorządy uczniowskie, sami uczniowie oraz rodzice.

Głównym zadaniem szkoły powinno, więc być uzyskanie zamierzonych efektów wychowawczych i dydaktycznych i to już w młodszym wieku szkolnym, by nie dopuścić do trudności i niepowodzeń. Niewielkie początkowo niedociągnięcia w nauce mogą spowodować zakłócenie sfery emocjonalnej, a w konsekwencji trudności wychowawcze. I odwrotnie, nieznaczne jeszcze kłopoty wychowawcze mogą stać się przyczyną zaniedbań i braków w nauce, a w rezultacie niepowodzeń dydaktycznych.

Kolejnym z podstawowych środowisk wychowawczych są grupy rówieśnicze. Stanowią równie ważne źródło zaspokajania potrzeb psychicznych (uznania, afiliacji, poznawczych, bezpieczeństwa), są także najważniejszym pozarodzinnym środowiskiem warunkującym procesy socjalizująco-wychowawcze dzieci i młodzieży, wyrażają ich dążenia do działania i samodzielności. Są to grupy samorzutne, które powstają w rezultacie spontanicznej aktywności zabawowej oraz samodzielnego rozwijania dążeń i celów.

Grupy rówieśnicze jako środowisko wychowawcze są wieczne i niezniszczalne, bowiem to, co młodość ceni szczególnie - więzi przyjaźni, uczucia przynależności przenosi się również na grunt prywatności. Jest wtedy zaspokojona potrzeba ekspresji uczuciowej i zaangażowania emocjonalnego, poczucia bezpieczeństwa i bliskości.

• Rodzina we współczesnym społeczeństwie -

• jej istota i znaczenie.

Rodzina - podstawowa grupa społeczna, występuje na każdym etapie rozwoju społecznego. Rodzina to rodzice i dzieci, węższy krąg krewnych. Rodzina jest, zatem podstawową jednostką społeczną, od niej wszystko się zaczyna. Zatem rodzinę określa się mianem najmniejszej i podstawowej komórki społecznej. Pojęcie komórki zaczerpnięto
z biologii, stanowi ono swego rodzaju metaforę. Społeczeństwo to organizm a rodzina to komórka. Żeby funkcjonował prawidłowo wszystkie jego części składowe muszą być zdrowe.

Indywidualizacja wewnątrzrodzinna oraz dążność do wysokiej jakości rodzinnego życia uzupełniają się i wzmacniają nawzajem. Naczelnym dobrem w oczach ludzi stała się nie tyle trwałość rodziny, ile jakość życia w jej ramach. W razie trudności powstałych w życiu rodzinnym te dwie tendencje wspomagają się w nasileniu odczuwania złej jakości życia rodzinnego, co sprzyja konfliktom, dezorganizacji rodziny i rozwodom.

Rola współczesnej rodziny poprzez pryzmat wypełniania funkcji:

• Seksualna - (jest to powszechnie akceptowany w społeczeństwie a także przez Kościół Katolicki sposób współżycia płciowego, którego celem jest powołanie do życia potomstwa. Rzecz jasna bardzo często zdarza się tak, że dzieci pochodzą spoza związku małżeńskiego - jest to jednak potępiane a niektórych kulturach stanowi przestępstwo oraz złamanie norma etyczno - moralnych) wzrost przedmałżeńskich i pozamałżeńskich kontaktów seksualnych. Współżycie seksualne w relacjach małżeńskich jest bardziej cenione niż w przeszłości.

• Materialno - ekonomiczna - w bardzo wielu przypadkach zarobkują oboje małżonkowie; nierzadko też i dzieci. Do „kasy” rodziny trafia tylko część uzyskanych pieniędzy.

• Kontrolna - ograniczenie kontroli; współczesne warunki życia nie sprzyjają roztoczeniu przez rodzinę nieformalnej kontroli nad swymi członkami (anonimowość jednostki poza domem).

• Socjalizacyjno - wychowawcza - (polega na uczeniu się sposobów zachowań, zasad norm oraz cenionych wartości w kręgu określonego społeczeństwa. Polega również na wychowaniu dzieci) uwidoczniła się wyraźna emancypacja dzieci w rodzinie, zwiększył się ich zakres swobody i niezależności. Zmniejszył się świadomy wpływ rodziców na dzieci, ale w znacznie mniejszej mierze uległy zmniejszeniu wpływy wewnątrzrodzinnej spontanicznej socjalizacji.

• Emocjonalno - ekspresyjna - (wzrost rangi uczuć wyższych w rodzinie, np. miłość) rodzina w coraz większej mierze jest środowiskiem utrzymującym równowagę emocjonalną człowieka, zapewniającą mu higienę psychiczną i poczucie bezpieczeństwa. Funkcja ta, zatem ujmuje problemy życia uczuciowego małżonków i ich dzieci.

Rodzina stanowi integralny i niezmiernie ważny element każdego społeczeństwa. Ogromne znaczenie rodziny uwidacznia się zarówno wówczas, gdy występuje ona w roli zmiennej zależnej, jak i wówczas, kiedy rozważamy jej funkcję zmiennej niezależnej. Rodzina rozpatrywana jako zmienna zależna podlega wpływom zewnętrznych układów społecznych, odzwierciedla w swej strukturze i funkcjonowaniu przeobrażenia ogólnospołeczne dostosowując się do nich po upływie pewnego czasu, z opóźnieniem. Łącząc elementy tradycji z elementami postępującej stopniowo w jej ramach nowoczesności ułatwia jednostkom adaptację do zmieniającej się rzeczywistości społecznej, do jej wymogów - stanowi najbardziej dogodny pomost między przeszłością a najbardziej współczesną teraźniejszością, będąc zarazem strefą ochronną człowieka w tym procesie transformacji, oparciem w nowych sytuacjach.

Rodzina w swym uniwersalizmie społecznego i psychologicznego funkcjonowania jest - jak dotychczas - nie do zastąpienia i nie sposób sobie wyobrazić jej nieobecności
w społeczeństwie. Ludzkość nie wypracowała dotychczas innej instytucji, która by mogła skutecznie zastąpić rodzinę. Trzeba, więc rodzinę chronić i wspierać.

Tak naprawdę to rodzina jest głównym elementem społeczeństwa - jego fundamentem. Decyduje przede wszystkim o jego wizerunku. To ona determinuje pewne wzorce postępowania, próbując przełożyć je w dalszej perspektywie czasowej na pozostałych członków społeczeństwa, bez względu na jego krąg kulturowy czy też dominującą religię. Rodzina warunkuje, w jaki sposób kształtują się wszelkie relacje a także obyczaje i tradycje w społeczeństwie. Doskonałym przykładem może być szkoła, gdzie każde dziecko wnosi coś, wzbogaca sposób komunikowania się między ludźmi, pokazuje oryginalny styl bycia itp. Wzorce wyniesione z rodzinnego domu stanowią niezwykle dużą
i istotną część każdego człowieka.

• 4. Grupa rówieśnicza jako środowisko wychowawcze.

Grupy rówieśnicze mogą być:

• pierwotne ( współpraca twarzą w twarz, członkostwo jest spontaniczne; dominują więzi osobowe i znajomość osobnika; grupa ustala wartości; istnieje umowny system kontroli.)

• wtórne-stowarzyszenia ( członkowie pochodzą z rekrutacji formalnej; istnienie własnych celów nad interesami indywidualnymi; posiadanie formalnych wzorów zachowań; wyspecjalizowane kierownictwo.)

Grupa rówieśnicza dzieci powstaje spontanicznie, bez ingerencji starszych. Każde dziecko tworzy naturalne mechanizmy regulujące ich wzajemne zachowanie i pełnią funkcje wychowawcze wobec jej uczestników.

Grupa rówieśnicza zaspokaja potrzeby przynależności i akceptacji. Jeżeli dziecko nie zazna tego w rodzinie gwałtownie szuka tego na zewnątrz, płacąc za nie konformizmem i uległością, a nawet zachowaniami destrukcyjnymi i aspołecznymi.

Grupa rówieśnicza - organizm społeczny wyróżniony spośród innych nie ze względu na cechę demograficzną - wieku, lecz ze względu na typ więzi, bliskie, nacechowane wzajemną aprobatą uczestnictwo.

FUNKCJE:

© młodzież wyraża w nich to, czego nauczyła się uczestnicząc w życiu otoczenia dorosłych

- zachowanie wzorowane na zachowaniu dorosłych

- naśladowanie dorosłych- jak się zachować w określonych sytuacjach

- rozszerzanie doświadczeń zdobytych poprzez obserwację dorosłych, a niespełnionych w kontaktach z dorosłymi

© młodzież rozwija samodzielnie dążenia i osiąga cele

- młodzież uczy się nowych zachowań

- odkrywa nowe zainteresowania, rozwija swój światopogląd

- uczy się pełnienia ról społecznych

CECHY

© cele

- wspólne- są one indywidualne, ale osiągane zbiorowo

- zespołowe- wymagana jest zespolona działalność całej grupy- sprzyja to zacieśnieniu więzi, co jest rezultatem wspólnego przeżywania sukcesów bądź porażek

© własne ośrodki skupienia- sprzyja to podkreśleniu odrębności grupy

- stałe miejsca spotkań

- sygnały w postaci haseł, umownych znaków, wyrazów

- insygnia, odznaki lub określone elementy w wyglądzie

- własne nazewnictwo

- obrzędy inicjacyjne badające sprawność i wytrzymałość

© dynamiczny układ pozycji i ról społecznych

- zależny od wkładu poszczególnych jednostek w realizację zespołowego celu

- układ ról- zależy od organizacji grupy

Podział grup ze względu na:

© wiek

- homogeniczne- skupiające rówieśników

- heterogeniczne- w różnym wieku

© płeć

- jednorodne

- mieszane

© stopień spoistości

- zwarte- funkcje złożone, częste spotkania

- luźne- funkcje proste

© społeczna podstawa funkcjonowania grupy

- celowe- działalność oparta na regułach, przewidziana liczba członków

- spontaniczne- brak sformalizowanych zasad

© typ więzi

- formalne-kluby, bractwa

- nieformalne- struktura i zasady zaznaczają się we wzajemnych interakcjach

WPŁYW GRUPY RÓWIEŚNICZEJ NA JEDNOSTKĘ

- zaspokajanie potrzeb- najpierw tych dotyczących znalezienia partnerów do zabawy, potem wspólnego uprawiania zajęć i pragnienia przeżyć możliwych jedynie w grupie, z czasem dołącza do tego potrzeba bezpieczeństwa, która daje przynależność do grupy

- kształtowanie rozwoju osobowości, uczuć społecznych, zainteresowań

- przekazywanie jednostce informacji o świecie społecznym, otoczeniu- grupa wpaja pogląd na świat i życie społeczne, wyjaśnia istotę zjawisk i procesów społecznych

- kształtowanie poglądu na inne grupy i zbiorowości, wskazywanie na zajmowanie przez grupę miejsca oraz kształtowanie postawy identyfikacji z grupą

- kształtowanie umiejętności nawiązywania kontaktów, wzbogacanie stosunków społecznych, jakie wchodzi jednostka

- uczestnictwo w grupie wzmacnia poczucie własnej wartości i poczucie społecznej przydatności

Grupa ustala świat wartości i wzorców o różnorodnych implikacjach dla członków
i organizacji grupy istnienie własnych celów i interesów dominujących nad interesami indywidualnymi.

Istnieje umowny system kontroli i doraźnie określone sankcje Posiadanie formalnych wzorów zachowań egzekwowanych formalnymi sankcjami. Grupę cechuje zmienność
i okazjonalność celów, labilność struktury i wewnętrznej hierarchii Tendencje do centralizacji decyzji, koordynacji działalności i uniformizmu organizacyjnego. Przywództwo wynika
z cech osobowych i aprobaty grupy Wyspecjalizowane kierownictwo i wyalienowani przywódcy.

• 5. Środowisko lokalne - struktura, funkcje, przemiany.

Środowisko lokalne to specyficzna zbiorowość ludzka, która przez zespół cech, właściwości i wewnętrznych mechanizmów regulacyjnych, tworzy szczególny typ środowiska wychowawczego.

W pojęciu środowiska lokalnego mieszczą się 2 typy zbiorowości:

- Celowe ( stowarzyszenie)- przynależność jest dobrowolna; jest to grupa zorganizowana, która posiada określone cele i kieruje się ustalonymi wzorami zachowań.

- Spontaniczne ( wspólnota)- przynależność jest zdeterminowana urodzeniem; organizacja jest wynikiem aprobaty społecznej; cele są nieartykułowane i nie mają postaci pisemnej; rządzą w niej uznane za właściwe wzory zachowań.

WIEŚ stanowi lokalną społeczność, jest żywym eksponatem środowiska lokalnego. Można mówić o następujących funkcjach i przemianach wsi:

• Mała zbiorowość i ograniczenie przestrzenne

• poczucie jedności

• dominacja rolniczego charakteru pracy

• podziała prac i usług

• dominacja przyrody

• narastające konflikty międzypokoleniowe

• procesy urbanizacyjne spowodowały przeniesienie na wieś elementów życia miejskiego np. młodzieżowych subkultur.

MIASTO jest wtórną formą bytowania człowieka. Wyróżnia się następujące cechy miasta:

• uczestnictwo mieszkańców w większej liczbie grup celowych

• dominacja więzi rzeczowych w życiu społecznym

• obniżenie społecznego znaczenia rodziny i zanik tradycyjnych autorytetów

• anonimowości życia i działania

• zanik instytucji sąsiedztwa

• ogromne zróżnicowanie struktury zawodowej

• przestrzenna segregacja warstw i klas społecznych

• przemiany to: zanik więzi i rozpad tradycyjnych struktur rówieśniczych i sąsiedzko - lokalnych owocuje postępującą anonimowością, nasilenie zjawisk patologicznych oraz poczucie osamotnienia.

ŚRODOWISKO LOKALNE - obok rodziny najważniejszy czynnik socjalizacji, nieodłączny i nieuchronny element otoczenia życia jednostki, cały system instytucji służących organizacji życia zbiorowego, ma sens terytorialny, demograficzny, instytucjonalny, kulturowy
i regulacyjny, to gromada ludzi zamieszkujących ograniczone i względnie izolowane terytorium, posiadających i ceniących wspólną tradycje wartości i symbole, instytucje usługowe i kulturowe, świadomych jedności, odrębności i gotowości do wspólnego działania, żyjących w poczuciu przynależności i wewnętrznego bezpieczeństwa

Cechy: tożsamość etniczna, religijna, kulturowa, poczucie odrębności i względnej izolacji. Poczucie przynależności, więzi, względna jednolitość ekonomiczna i zawodowa.

Więź społeczna to zorganizowany system stosunków, instytucji. Środków społecznej kontroli skupiający jednostki, podgrupy i inne elementy zbiorowości w całość zdolną do trwania
i rozwoju. Są 2 warunki kształtowania się więzi społecznej: styczność przestrzenna (postrzeganie obecności drugiego człowieka jako pewnej stałej), łączność psychiczna (gotowość do nawiązywania kontaktów, poczucie więzi, solidaryzowanie)

W wynikach poszukiwania wspólnych celów i realizacji podobnych zadań: na kursach, kołach zainteresowań, grupach ochotniczych np. straży pożarnej albo pomocy ludziom upośledzonym, oraz tysiącu innych sytuacji gdzie człowiek postrzega drugiego człowieka jako partnera, wspólnika, towarzysza, pomocnika, oczekującego pomocy, czyli w sytuacji wyzwalającej w nas uczucia empatii, bliskości, aprobowanej zależności.

Środowisko lokalne to pojęcie wieloznaczne, różnie definiowane przez pedagogów. Jest pojęciem nienaukowym, ale określa typ ładu społecznego.

Dwa typy zbiorowości wchodzące w skład środowiska lokalnego:

cechy	Stowarzyszenie	wspólnota
1. przynależność:	dobrowolna;	zdeterminowana urodzeniem;
2. reguły organizacji:	formalne;	aprobata społeczne - nieformalne;
3. cele:	określone;	nieartykułowane, nie mają postaci pisanej;
4. struktura, organizacja, członkowie:	posiada;	określani są zasadami tradycji i poczuciem przynależności;
5. wzory zachowań:	ustalone;	uznane za właściwe, grupowy konformizm;
6. sankcje:	ustalone wobec członków;	system kontroli społecznej;

ujęcie socjologiczne - mała grupa ludzi, żyjąca na ograniczonym terytorium;

ujęcie pedagogiczne - gromada ludzi zamieszkujących ograniczone i względnie izolowane terytorium, posiadających i ceniących wspólną tradycję wartości i symbole, instytucje usługowe i kulturowe, świadomych jedności, odrębności i gotowość do wspólnego działania, żyjących w poczuciu przynależności i wewnętrznego bezpieczeństwa;

Funkcje środowiska:

- miejsce spotkania z drugim człowiekiem, z kulturą, historią, ekonomia, prawem, religią

- teren aktywności gospodarczej, społecznej, politycznej

źródło socjalizacji społecznej, środowisko rozwoju człowieka.

cechy

- tożsamość etniczna, religijna, kulturowa;

- zasada odrębności, izolacji, kontroli grupy nad jednostką i powszechnej identyfikacji członków;

- jednolitość ekonomiczna i zawodowa;

• 6. Metody organizowania środowiska.

Kamiński wyróżnia wąskie i szerokie pojęcie metody środowiska.

Wąskie - wówczas na użytek głównie pomocy socjalnej uruchamiany jakąś akcją cykliczną lub stałą lub też gdy przedmiotem zainteresowania lub działania jest jedna grupa społeczna np. ludzie starzy lub wybrane zjawisko czas wolny młodzieży

Szeroki sens metody środowiskowej - oznacza całościowe rozumienie środowiska lokalnego, pełną rejestrację jego problemów, kompleksowy i komplementarny system działań. Chodzi o dominację pozytywnego sensu działalności społecznej nad negatywnym sensem aktywności społecznej.

Cele metod organizacji środowiska:

- wspomaganie rozwoju - odnosi się do osób i warunków, w jakich te osoby żyją

- cele opiekuńcze i wyrównywanie braków - czyli kompensacją

- przełamywanie izolacji osamotnienia

- budowanie więzi emocjonalnych międzyludzkich

- eliminowanie anonimowości

Warunkiem prowadzenie i skuteczności organizowania środowiska jest rozbudzenie sił społecznych - tzw ochotniczych organizmów życia społecznego.

Schematy postępowania organizacyjnego metod środowiska

ETAP 1 rozpoznanie , diagnoza potrzeb , braków , zagrożeń, rozpoznanie sił społecznych czyli nieprofesjonalnych , ochotniczych wychowawców - społeczników - organizatorów. Następnie rozpoznanie sytuacji organizacji zdolnych do prowadzenia samodzielnie pracy społecznej i we współdziałaniu z innymi. Odrębnym elementem jest odkrycie idei, które mogą być siłą motywującą do działania na rzecz drugich.

ETAP 2 organizowanie zespołu i pracy. Podział zadań między zespół, instytucje i osoby,
a także zorganizowanie sprawnego systemu informacji. Przygotowanie zespołu, wstępna wymiana doświadczeń i informacji, staje się podstawą do wtórnego zdiagnozowania potrzeb, określenie zadań, uzupełnienia składu sił społecznych.

ETAP 3 planowanie i organizowanie działań opiekuńczo - wspomagających -rozwojowych.

Jest to etap systematycznego rejestrowania wszystkich potrzeb środowiska wspólnego ich analizowania, namysłu nad optymalnym sposobem ich zaspakajania czy rozwiązywania, ocena sił i środków, jakimi dysponuje zespół organizatorów i dzielenia się zadaniami.

ETAP 4 wtórnego pobudzenia - w miarę obejmowania działalnością wspierającą lub rozwojową osób i grup w środowisku lokalnym narastają trudności i bariery. Pojawia się zniechęcenie i frustracja następuje weryfikacja ludzi i organizacji ich możliwości i motywacji. Pojawiają się nowe zadania i potrzeby.

ETAP 5 Systematyczne ulepszanie poprawienie warunków życia. Pierwszym zadaniem jest wyeliminowanie uciążliwości publicznych. Drugim działaniem jest ratowniczo - opiekuńcza wobec najbardziej potrzebujących. Trzecim zgromadzenie wobec działań publicznych czynów zbiorowych, które najlepiej przełamują anonimowość i tworzą świadomość wspólnoty. W działalności tej musi być zawarty czynnik służebności wobec najbardziej potrzebujących i wobec każdego.

ETAP 6 kontrola i doskonalenie konieczna jest stała uwaga i rejestracja zjawisk, potrzeb, zagrożeń z jednej strony, a ocena możliwości i sprawności wykonywanych z drugiej. Niezbędne jest także kreowanie nowych pomysłów koncepcji i rozwiązań które mogą podnosić motywację działających pobudzać nowe siły społeczne i budzić przychylność społeczności lokalnych.

• 7. Animacja społeczno - kulturalna.

Termin animacja oz. Ożywić coś, kogoś i zachęcać do działania.

Celem animacji jest stymulacja przemian w dziedzinie systemów wartości, wykształcenie selektywnej postawy wobec nowych idei, wzorów zachowań.

We współczesnym rzeczywistości społecznej zachodzi potrzeba prowadzenia skutecznych działań animacyjnych w społecznościach lokalnych.

Fazy animacji społeczno- kulturalnej:

1. Przeprowadzenie diagnozy czyli opracowanie i realizacja programu animacji społeczno- kulturalnej w środowisku lokalnym jest przedsięwzięciem trudnym, wymagającym podjęcia czynności takich jak:

• przeprowadzenie diagnozy społecznej, w wyniku którym animatorzy uzyskują dokładną znajomość środowiska lokalnego

• znajomość środowiska od strony funkcjonowania systemu społeczno-kulturowego

• posiadanie wiedzy na temat braków w życiu społecznym i kulturalnym.

2. planowanie treści (czyli sprecyzowanie celów działań animacyjnych)

3. informacyjno- stymulacyjna ( czyli akceptacja przez społeczność lokalną programu animacji)

4. pomiar efektywności (wykazanie wskaźników w sferze animacji)

centralną postacią jest animator procesu animacji, który pobudza do inicjacji jednostki.

Dzięki animacyjnym działaniom mogą zachodzić korzystne zmiany w osobowości jednostek w postaci wiedzy, rozwoju umiejętności itp.

• 8. Poradnictwo w teorii i praktyce.

Poradnictwo może być rozpatrywane w 2 aspektach:

• jako instytucjonalny system o określonej strukturze organizacyjnej;

• jako czynność podejmowana przez doradców profesjonalnych i osoby pomagające jednostkom przezwyciężającym problem.

Celem poradnictwa jest: optymalizacja stanu rzeczy; celami pośrednimi są: usuwanie zaburzeń i trudności, profilaktyka, prognoza.

Poradnictwo nastawione jest na:

• doskonalenie procesu przygotowania jednostki do aktywnego życia przez wykrywanie i korygowanie braków rozwojowych;

• optymalizowanie procesu przygotowania do pracy zawodowej;

• przygotowanie do spędzania czasu wolnego i aktywnego uczestnictwa w kulturze, rozwijanie własnej osobowości.

Zakres działań poradnianych:

• poradnictwo zmierza do udoskonalenia procesu wychowania jednostki;

• zmierza do udoskonalenia procesu wychowania jednostki i optymalizacji pracy instytucji wychowawczych;

• głównym zadaniem jest poprawa funkcjonowania systemów społecznych.

Interakcyjny model poradnictwa:

• dwa podmioty działania (doradca i radzący się - klient. Przyczyną uruchomienia ich stosunku jest problem, który starają się wspólnie rozwiązać);

• przedmiot (problem do rozwiązania);

• czynności poradnicze;

• wyniki działania.

Optymalizację procesu poradnianego ułatwiają więc właściwości doradcy, które:

• pozwalają na wytworzenie osobistego kontaktu między doradcą a osobą radzącą się;

• pozwalają na rozpoznanie sytuacji życiowej klienta;

• przygotowują klienta do odbioru porady.

Odbiorca porady- osoba mająca problem, może stać się sama inicjatorem stosunku poradnianego lub brać uczestnictwo w niej. Osoby zgłaszające się po poradę charakteryzują się chęcią uzyskania pomocy.

Czynności poradnicze - rozpoznanie potrzeb, indywidualne podejście do klienta i jego problemu, odpowiednie wykorzystanie środków, dążenie do aktywizowania klientów, dobrowolność, przystępność, w zależności od stanu osoby podejmowane są działanie poradnicze nastawione na: prognozę, profilaktykę, optymalizację bądź naprawę.

Metody i środki działania - w zależności od form (porada, praca społeczno - wychowawcza) poradnictwo wykorzystuje różne metody i środki tj. porada bezpośrednia (indywidualna lub zbiorowa), metody werbalne, a środki to: ankieta, testy, skala ocen itd.

Poradnictwo powinno uwzględnić:

• profilaktykę - zapobieganie niepełnosprawnością rozwoju;

• diagnozę np. zaburzeń w zachowaniu;

• badanie przyczyn;

• pomoc.

• 9. Współczesne problemy i zjawiska społeczne: bezrobocie, bezdomność, bieda -

• istota, mechanizmy, skutki.

Ubóstwo:

Pojęcie „ubóstwa” w świadomości społecznej funkcjonuje jako brak dostatecznych środków materialnych do życia. Za ubóstwo uważa się na ogół warunki materialne niezapewniające zaspokojenia podstawowych potrzeb.

Ubó­stwo związane jest z niezaspokojeniem potrzeb na pożądanym poziomie. Podstawą pomiaru tego zjawiska jest tzw. operacyjna definicja ubóstwa, która mówi, że ubóstwo „odnosi się do osób, rodzin lub grup osób, których środki są ograniczone w takim stopniu, że poziom ich życia obniża się poza akceptowane minimum w kraju za­mieszkania”.

Przyczyny ubóstwa:

• patologie życia rodzinnego;

• niedostateczne wykształcenie;

• niechęć do ciężkiej pracy;

• bezrobocie;

• bezdomność;

• niekorzystna sytuacja państwa;

• ogólnie zaś są to przyczyny: osobowe niezależne od człowieka: (np. kalectwo, niepełnosprawność umysłowa lub fizyczna, długotrwała choroba, podeszły wiek), subiektywne zależne od człowieka (określone postawy i cechy charakterologiczne, np.: lenistwo, brak zasad, brak chęci do pracy i kształtowania się, nieuczciwość, rozrzutność.

Skutki ubóstwa:

• problemy w uzyskaniu i utrzymaniu mieszkania;

• zmniejsza dostęp do oświaty (rodzice ubodzy nie mają środków potrzebnych na pokrycie kosztów posyłania dzieci do szkoły: zakupu podręczników i innych pomocy szkolnych, kosztów dojazdu do szkoły, jeśli miejsce zamieszkania jest zbytnio oddalone od szkoły, kosztów ubrania, którego zakup nie byłby niezbędny, gdyby nie uczęszczanie do szkoły);

• ogranicza też dostęp do świadczeń zdrowotnych (ludziom ubogim trudno jest dojechać do lekarza jeżeli ośrodek zdrowia jest znacznie oddalony od miejsca zamieszkania);

• wyklucza możliwość korzystania z dóbr kultury (stąd też zjawisko funkcjonalnego albo wtórnego analfabetyzmu, pojawiające się masowo w ubogich środowiskach);

• wzrost przestępczości (do przestępstw popycha ludzi brak legalnych i praktycznych możliwości zarabiania pieniędzy);

• patologie np. alkoholizm i narkomania;

• ograniczony jest popyt na artykuły konsumpcyjne, żywność, odzież (niedostatek pożywienia, cierpienia wynikające z braku odzieży, leków);

• brak środków finansowych na podstawowe potrzeby, długi;

• pogłębienie utraty poczucia bezpieczeństwa.

Bezrobocie:

„Bezrobocie” to okresowe pozostawanie bez pracy osób w wieku produkcyjnym (kobiety: 18 - 59 lat, mężczyźni 18 - 64 lat), które są zdolne do pracy. Wyróżnia się 2 zasadnicze typy bezrobocia: krótkotrwałe (kilkumiesięczne) i długotrwałe (związane z ciągłym brakiem pracy i niemożnością jej uzyskania).

Przyczyny bezrobocia:

• osoby z niskimi kwalifikacjami;

• osoby nie gotowe do opuszczenia swoich miejscowości zamieszkania w celu pozyskiwania nowych miejsc pracy;

• handel zagraniczny;

• postęp technologiczny i techniczny;

• brak kapitału w naszym kraju powoduje obniżenie gospodarki, co przyczynia się do bezrobocia ludzi;

• wyż demograficzny;

• wygasanie klauzul ochronnych w dziedzinie zatrudnienia;

• zwolnienia grupowe;

• obiektywne - niezależne od sytuacji w kraju.

Skutki bezrobocia:

a) Negatywne

• ekonomiczne (w skali makroekonomicznej pociąga za sobą spadek finansów publicznych na zasiłki i inne świadczenia socjalne; powoduje zmniejszenie dochodów budżetowych państwa, ponieważ bezrobotni nie płacą podatków);

• społeczne (pogorszenie stanu psychicznego i fizycznego; wzrasta przestępczość wśród bezrobotnych; młodzi bezrobotni są grupą najbardziej zagrożoną skutkami dezaktywizacji zawodowej);

• rodzinne (załamanie funkcji ekonomiczno-kompensacyjnej, opiekuńczo-wychowawczej, emocjonalno-ekspresywnej, prokreacyjnej, socjalizacyjnej);

• obciążenie budżetu państwa spowodowane wypłata zasiłków dla bezrobotnych, wydatkami na ich szkolenie, pożyczkami dla bezrobotnych, pracami interwencyjnymi, robotami publicznymi, wydatkami z pomocy społecznej oraz utrzymaniem instytucji obsługujących osoby bezrobotne;

• skutki psychospołeczne (np. wzrost konfliktów w rodzinie, osłabienie więzi społecznych, stresy związane z degradacją pozycji społecznej, negatywne zmiany
  w sferze psychicznej, utrata tożsamości apatia, frustracja);

• skutki zdrowotne (np. większa podatność na choroby, wyższa umieralność);

• narastanie zjawisk patologii społecznej;

• emigracja osób nie mogących znaleźć zatrudnienia w kraju.

b) Pozytywne

- sprzyja mobilności zawodowej i przestrzennej;

- wyzwala konkurencje pomiędzy poszukującymi pracy;

- podnosi poszanowanie i dyscyplinę pracy;

- przyczynia się do zmniejszenia bezrobocia ukrytego umożliwiając racjonalizację struktury zatrudnienia,

- osłabia presję na wzrost płac.

Bezdomność:

Bezdomność - jest to względnie stała sytuacja człowieka pozbawionego dachu nad głową albo nieposiadającego własnego mieszkania. Można wyróżnić bezdomność z wyboru lub
z konieczności (wbrew jego woli), a także jawną (akceptacja braku mieszkania i tułaczki)
i utajoną (mieszkanie w miejscach do tego nieprzystosowanych).

Bezdomność kumuluje się z różnymi rodzajami patologii indywidualnej (alkoholizm, przestępczość); z zaburzeniami psychicznymi, którym towarzyszy brak oparcia ze strony grup społecznych; rozpad więzi rodzinnych. Zachowania patologiczne ludzi bezdomnych są często powiązane z sytuacją życiową, że czasem trudno dociec, co jest przyczyną, co skutkiem bezdomności. Bezdomność z konieczności jest zjawiskiem patologii społecznej.

Za przyczyny bezdomności uważa się:

• sytuacja społeczno-ekonomiczna kraju (wadliwa polityka społeczna), w tym wzrost bezrobocia, brak opieki nad wychowankiem Domu Dziecka po ukończeniu 18 lat, brak tolerancji społecznej związanej z nosicielstwem wirusa HIV, bycie byłym więźniem itd.;

• sytuacja prawna, polegająca na możliwości eksmisji lokatora w przypadku niepłatności czynszu;

• patologie np. alkoholizm, przestępczość, przemoc w rodzinie;

• przyczyny natury socjopsychologicznej (świadomy wybór);

• przyczyny osobowościowe np. osamotnienie, wstyd, przekonanie o złej naturze ludzi
  i świata;

• brak planu życiowego, postawa rezygnacji;

• rozpad rodziny, przemoc w rodzinie;

• zdarzenia losowe.

Skutki bezdomności:

• finansowe, ponosi je całe państwo;

• patologie i dewiacje;

• rozpad rodziny;

• ubóstwo;

• bezrobocie.

• 10. Zaburzenia przystosowania społecznego.

Współczesne życie charakteryzuje się intensywnym postępem we wszystkich przejawach cywilizacji i kultury, szybkim tempem wydarzeń politycznych, społecznych
i gospodarczych, stwarza warunki, w których coraz dotkliwiej odczuwa się obecność negatywnych zjawisk społecznych, do których niewątpliwie można zaliczyć niedostosowanie społeczne.
Problem niedostosowania społecznego pasjonuje dzisiaj wielu ludzi, a szczególnie pedagogów, psychologów, socjologów, prawników i psychiatrów. Z punktu widzenia społecznego i pedagogicznego jest to problem ogromnej wagi. Niema pełnego rozeznania, co do liczby dzieci niedostosowanych społecznie w danym środowisku czy kraju.

Jako zjawisko społeczne niedostosowanie prowadzi do wykolejenia wychowawczego i przestępstwa. Pojecie „niedostosowanie społeczne” nie jest określane w sposób jednoznaczny. W wyniku istnienia odmiennych stanowisk dotyczących etiologii, manifestacji i motywacji społecznego niedostosowania jest ono różnie definiowane i rozumiane, a próby w kierunku ujednolicenia i sprecyzowania tego pojęcia nie dały pozytywnych rezultatów. Wspólnym elementem różnorakich definicji niedostosowania społecznego jest ich odnoszenie się do zachowań ludzi, które pozostają w sprzeczności z powszechnie uznawanymi normami i oczekiwaniami społecznymi.

Termin niedostosowanie jest najczęściej używany przez pedagogów oraz w piśmiennictwie naukowym z zakresu psychologii, socjologii, psychiatrii i kryminologii. Każda z tych dyscyplin stosuje własną interpretację tego pojęcia. Jedne, mając charakter socjologiczny, podkreślają niezgodność zachowania nieletniego z normami życia społecznego, inne zaś o charakterze psychologicznym, kładą nacisk na zaburzenia życia uczuciowego i mechanizmów psychicznych, kierujących zachowaniem jednostki, powodując jej konflikt z otoczeniem.

Jan Konopnicki wyróżnia trzy zasadnicze rodzaje przyczyn niedostosowania społecznego z wieloma podrodzajami:

1. Przyczyny środowiskowe — domowe:
— warunki kulturalne domu i braki w tej dziedzinie,
— atmosfera domowa i stosunek rodziców do siebie,
— stosunki między dzieckiem a jego rodzicami i jego „ogólne poczucie bezpieczeństwa”.
2. Przyczyny środowiskowe — szkolne:
— stosunek nauczyciela do dziecka i dziecka do nauczyciela,
— stosunki dziecka z innymi dziećmi,
— opóźnienia w nauce szkolnej (niepowodzenia w nauce).
3. Przyczyny środowiska wrodzonego:
— życie płodowe dziecka,
— .­sam moment narodzin dziecka

• Podstawy

• dydaktyki

• ogólnej

• 1. Uczeń jako uczestnik procesów edukacyjnych - pojęcie i struktura osobowości.

Osobowość to cechy charakteru każdego człowieka, to sposób postrzegania siebie samego i tego, co go otacza.

Dydaktyka jest nauką o nauczaniu i uczeniu się. Dydaktyka ogólna zajmuje się analizą wszelkiego uczenia się i nauczania, organizowanego w sposób świadomy, systematyczny i planowy.

W edukacji uczeń staje się uczestnikiem wielu procesów, miedzy innymi procesu uczenia się i nauczania, a także procesu kształcenia.

Rozpatrując edukację, proces to zbiór powiązanych ze sobą czynności uczniów i nauczyciela, warunkujących się wzajemnie i podporządkowanych realizacji wspólnego celu, jakim jest wywołanie u dzieci, młodzieży i osób dorosłych pewnych zamierzonych i trwałych zmian.

Uczenie się jest procesem nabywania przez podmiot określonych wiadomości, umiejętności i nawyków. Przedmiotem uczenia się jest otaczająca nas rzeczywistość przyrodnicza, społeczna, techniczna i kulturowa.

Nauczanie występuje w postaci czynności okazjonalnych i przypadkowych, oraz kiedy staje się systematycznym, planowym i bezpośrednim kierowaniem procesem uczenia się. W nauczaniu zawsze dochodzą akcenty wychowawcze; jest ono determinowane przez cele, treści, osobowość nauczyciela, zasób wiedzy wyjściowej uczniów i wiele innych czynników.

Proces kształcenia obejmuje nauczanie i uczenie się oraz kształtowanie wychowanka przy jego własnym podmiotowym udziale i realizowanie w jego osobowości jakichś celowych zmian. Zadaniem procesu kształcenia jest wyposażenie ucznia w wiedzę oraz rozwinięcie jego dyspozycji poznawczych.

Proces opanowywania wiedzy przez ucznia zależy od wielu czynników, wśród których czołową pozycję zajmują dyspozycje psychiczne i funkcjonowanie procesów poznawczych.

Wśród dyspozycji główną rolę odgrywają:

1. Wrażliwość zmysłów, dzięki której uczniowie odbierają wrażenia z otaczającej ich rzeczywistości przez bezpośredni kontakt z nią.

2. Spostrzeżenia - uczniowie poznają poszczególne cechy rzeczy i zjawisk oraz zależności i uwarunkowania je łączące, a także ujmują postrzegane treści w całościowe obrazy.

3. Uwaga

4. Zainteresowania rozstrzygają o tym, w jakim stopniu uczniowie skupiają swoje poczynania poznawcze, w tym spostrzegawczość i uwagę na wybranych rzeczach, zjawiskach, wydarzeniach.

5. Motywacja zależy od wartości celu, do którego jednostka dąży, a także do stopnia prawdopodobieństwa sukcesu i porażki.

6. Aspiracje

7. Pamięć gromadzi, przechowuje, a następnie odtwarza informacje w formie rozpoznawania, przypominania lub redukowania. Wyróżnia się pamięć:

• Konkretno-obrazową (wzrokowa, słuchowa)

• Myślową (słowno-logiczna)

• Afektywną (uczuciowa)

• Logiczną

• Krótkotrwałą

• Długotrwałą

Rozwój umysłowy ucznia jako efekt procesu kształcenia polega nie tylko na zmianach ilościowych, lecz również na zmianach jakościowych. Zmiany te powstają podczas interakcji jednostki ze środowiskiem, w którym ona żyje, którego oddziaływaniu podlega i na które sama oddziałuje.

• 2. Współczesne systemy dydaktyczne - założenia teoretyczne i programowo - organizacyjne.

System dydaktyczny to zespół zgodnych wewnętrznie twierdzeń opartych na jednolitym układzie celów, twierdzeń i zasad dydaktycznych, a dotyczący sposobów i organizacji pracy nauczycieli i uczniów. Systemy dydaktyczne można podzielić na system tradycyjny (Sturm, Komeński, Herbart), system związany z nurtem nowego wychowania (Deway, Kerschenstein) oraz system współczesny (Freinet).

1. System tradycyjny

Jan Fryderyk Herbart przedstawił własny system dydaktyczny oparty na etyce i psychologii. Etyka jest podstawą do sformułowania celów wychowania; psychologia jest podstawą do sformułowania środków wychowania. Głównym celem wychowania jest według niego ukształtowanie moralnego charakteru u wychowanka. Natomiast główne środki tego celu to kierowanie dziećmi, karność i nauczanie wychowujące. Uważał, że pierwszym środkiem wychowania jest groźba. To twierdzenie utrzymywało młode pokolenie w całkowitej zależności od starszych. W toku nauczania wychowującego wyróżnił cztery stopnie formalne: jasność, kojarzenie, system, metoda. Nie mogą się one wzajemnie wykluczać i muszą występować po sobie w podanym porządku w każdym przedmiocie nauczania.

Jasność - rozkładanie przedmiotu na najdrobniejsze części, po to by każdy uczeń mógł zrozumieć każdy szczegół.

Kojarzenie - wiązanie nowego materiału z przyswojonym dawniej.

System - uporządkowanie przyswojonych wiadomości.

Metoda - wykonywanie zadań i prac.

2. System związany z nurtem nowego wychowania

John Dewey miał poglądy oparte na filozofii pragmatycznej. Według niego szkoła powinna być przystosowana do życia społecznego. Wiązał swoje poglądy pedagogiczne z bezpośrednią praktyką szkolną. Wykazał, że istnieją możliwości powiązania szkoły z życiem. Dewey połączył działanie z poznaniem i wprowadził 5 stopni rozwiązywania problemów:

• Odczucie trudności;

• Wykrycie jej i określenie;

• Nasuwanie się możliwego rozwiązania (formułowanie hipotezy);

• Wyprowadzenie przez rozumowanie wniosków z przypuszczalnego rozwiązania (logiczna weryfikacja hipotezy);

• Dalsze obserwacje i eksperymenty prowadzące do przyjęcia lub odrzucenia przypuszczenia, czyli do końcowego wniosku.

Te stopnie zaczęto stosować w budowaniu lekcji szkolnych.

3. System współczesny

Uwzględnia on potrzeby i aspiracje oświatowe wszystkich dzieci i całej młodzieży. Dydaktyka współczesna zmierza do opracowania takiego modelu procesu nauczania-uczenia się, który pozwalałby łączyć w spójną całość poznanie zmysłowe z umysłowym, teorię z praktyką. Powinien wiec to być model uniwersalny, a przy tym elastyczny. Konieczne jest dbanie o to, by już od pierwszych dni pobytu dziecka w szkole rozwijać jego myślenie abstrakcyjne i konkretne. Zabawa i uczenie się odgrywają dużą rolę w rozwoju psychicznym dzieci i młodzieży. Uczniowie powinni przyswajać sobie podstawy usystematyzowanej wiedzy oraz zdobywać określone umiejętności w drodze poczynań badawczych organizowanych przez nauczyciela i ukierunkowanych merytorycznie zgodnie z programem nauczania, a także przyjmować niektóre wiadomości w postaci gotowej. System dydaktyki współczesnej podkreśla konieczność respektowania potrzeb społecznych i indywidualnych. Programy nauczania powinny być zbudowane tak, aby uczniowie mogli wykonywać różne czynności teoretyczne i praktyczne, łączyć teorię z praktyką, ponieważ jest to istotny warunek ich wszechstronnego rozwoju. Dydaktyka współczesna opiera się na założeniu, że o ostatecznych rezultatach kształcenia decyduje świadoma i celowa działalność nauczyciela. Dlatego współczesny system opowiada się za kierowniczą rolą nauczyciela procesie nauczania-uczenia się, doceniając przy tym potrzebę samodzielnej pracy uczniów.

• 3. Strategie kształceniowe we współczesnej szkole (wielostronność, problemowość, elastyczność, indywidualizacja itp.).

Szkoła - jako wartość społeczna i podstawowa instytucja kształcenia i wychowania powinna zapewnić odpowiednie warunki rozwoju uczniom - wychowankom, być nośnikiem wartości i doświadczeń oraz rozumienia świata i siebie, a także miejscem zaspokojenia ich potrzeb, kształtowania postaw, umiejętności i kompetencji.

Transformacja ustrojowa, integracja europejska i procesy globalizacji wymagają określenia strategii, celów, funkcji i zadań szkoły oraz starań o zapewnienie niezbędnych warunków dla ich efektywnej realizacji.

„Szkoła powinna dążyć do tego, by młody człowiek opuszczał ją jako harmonijna osobowość, a nie jako specjalista”. Albert Einstein

Szkołę trzeba zmieniać , dowodzi wielu pedagogów i polityków edukacyjnych

- ponieważ uczniowie są dzisiaj inni niż dawniej, a otaczający nas świat zmienia się o wiele szybciej i gruntownej niż szkoły.

Priorytetami polityki edukacyjnej i zadań szkoły są:

• przygotowanie uczących się do nieustającego uczenia się oraz do życia i zawodowego funkcjonowania w tworzącym się społeczeństwie informacyjnym;

• przygotowanie uczących się do zrozumienia i uczestnictwa w procesach integracji Polski z Unią Europejską;

• dostosowanie edukacji do zmian w gospodarce i rynku pracy w Polsce i Europie;

• reforma systemu edukacji nauczycielskiej i zapewnienie odpowiedniego statusu zawodowego nauczycieli,

• Szkoła powinna być znaczącym środowiskiem społeczno-pedagogicznym i systemem organizacyjnym dla uczniów, a nie tylko miejscem biernego uczenia się, zapamiętywania i reprodukcji wiedzy. W szkole liczy się bowiem to, co w niej słyszymy, czytamy, spostrzegamy, formułujemy, jak rozmawiamy oraz zdobywamy umiejętności i doświadczenia poprzez różnorodną aktywność i działanie.

Proces dydaktyczno-wychowawczy powinien przebiegać harmonijnie w następujących czterech płaszczyznach:

• intelektualnej, rozwijającej samodzielność myślenia i zdolności badawcze;

• emocjonalnej, wzbogacającej procesy i sytuacje przeżywania;

• motorycznej, rozwijającej różnorakie formy działań, zdobywania doświadczeń, umiejętności i kompetencji, a także samooceny

W dobrze zorganizowanej, nowoczesnej i doskonalącej się szkole mieścić się powinny takie wartości i cechy, jak:

• humanistyczne i holistyczne podejście do zadań,

• wielostronna aktywność uczniów,

• podmiotowość, indywidualizacja procesu nauczania-uczenia się,

• samorządność,

• umiejętność współpracy wszystkich ogniw i podmiotów edukacji,

• swoboda poszukiwań,

• demokracja i otwartość, poznawanie świata, aby lepiej kierować sobą,

• współpraca i partnerstwo,

• harmonia interesów jednostkowych i zbiorowych,

• elastyczność i wariantowość, innowacyjność i multimedialność,

• zapewnienie równego startu i szans edukacyjnych młodzieży oraz troska o zdrowie
  i rozwój fizyczny wychowanków.

Polska szkoła przeorientowuje swoje cele, zadania oraz organizację i metody pracy, a także staje się strategiczną instytucją społeczeństwa informacyjnego - opartego na wiedzy
i uczącego się przez całe życie.

Dlatego wizja szkoły samorządnej i autonomicznej oraz uczącej się, nowoczesnej i otwartej na problemy teraźniejszości i przyszłości powinna być śmiała, realistyczna i mobilizująca oraz biorąca pod uwagę różne konteksty społeczne i pedagogiczne, a także wyzwania, szanse i zagrożenia

• 4. Pojęcie metod i zasad kształcenia - klasyfikacja i charakterystyka.

Metoda (metodos z greckiego) to badanie, sposób badania, droga dochodzenia do prawdy.

Metoda kształcenia to wypróbowany i systematycznie stosowany układ czynności nauczycieli i uczniów realizowany świadomie w celu spowodowania złożonych zmian w osobowości ucznia.

Metody maja wyzwolić aktywność w uczniach: poznawczą, emocjonalną, praktyczna.

Typy metod kształcenia:

1. Metoda asymilacji wiedzy - są oparte na aktywności poznawczej o charakterze reproduktywnym.

2. Metody samodzielnego dochodzenia do wiedzy - oparte są na twórczej aktywności poznawczej, która polega na rozwiązywaniu problemu.

3. Metody waloryzacyjne z dominacją aktywności emocjonalno-autystycznej.

4. Metody praktyczne z przewagą aktywności praktyczno-technicznej zmieniającej otoczenie lub stwarzającej jego nowe formy.

Metoda asymilacji wiedzy

1. Pogadanka polega na rozmowie nauczyciela z uczniem, ale nie jest to rozmowa potoczna.

• Pogadanka wstępna - przygotowuje uczniów do lekcji, pracy. Uczniowie poznają nowe terminy, zadania, cel lekcji.

• Pogadanka przedstawiająca nowe wiadomości - kojarzenie nowych wiadomości z tym, co już uczeń przeżył, doświadczył.

• Pogadanka utrwalająca - utrwalenie zdobytej wiedzy, umiejętności, zintegrowanie zdobytej wiedzy w większą całość.

2. Dyskusja polega na wymianie zdań między nauczycielem a uczniami lub samymi uczniami. Zdania te wyrażają poglądy własne uczestników lub odwołują się do poglądów innych osób.

3. Wykład polega na bezpośrednim lub pośrednim przekazywaniu wiadomości jakiemuś audytorium

• Wykład konwencjonalny - treść przekazywana w sposób bezpośredni słuchaczom w postaci gotowej do zapamiętania.

• Wykład problemowy polega na ilustrowaniu jakiegoś problemu naukowego lub praktycznego.

• Wykład konwersatoryjny - fragmenty mówione wykładowcy przeplatają się z wypowiedziami słuchaczy lub z wykonywaniem przez nich odpowiednich zadań teoretycznych lub praktycznych.

Praca z książką.

Metoda samodzielnego dochodzenia do wiedzy

1. Klasyczna metoda problemowa opiera się na Dewey'owskiej analizie problemów.

• Wytwarzanie sytuacji problemowej.

• Formułowanie problemów i pomysłów ich rozwiązania.

• Weryfikacja pomysłów rozwiązania.

• Porządkowanie i stosowanie uzyskanych wyników w nowych zadaniach o charakterze praktycznym lub teoretycznym.

Metoda przypadków polega na rozpatrzeni przez niewielką grupę uczniów opisu jakiegoś przypadku (np. przestępstwa) i rozwiązaniu jakichś trudności w celu wyjaśnienia tego przypadku.

Metoda sytuacyjna polega na wprowadzaniu uczniów w jakąś złożoną sytuację, za której rozwiązaniem przemawiają jakieś „za” i „przeciw”.

Giełda pomysłów (burza mózgów) polega na zespołowym wytwarzaniu pomysłów rozwiązania jakiegoś zadania.

Mikronauczanie - metoda twórczego uczenia się złożonych czynności praktycznych w małych kilkuosobowych grupach.

Gry dydaktyczne - metoda ta ma wiele odmian, ale łączy je obecność pierwiastka zabawy.

Metody waloryzacyjne - eksponujące, impresyjne, ekspresyjne

1. Impresyjne polegają na organizowaniu uczestnictwa uczniów w odpowiednio eksponowanych wartościach społecznych, moralnych, estetycznych, naukowych. Stosowane są na przykład wobec utworu naukowego, wartościowego filmu, itp.

2. Ekspresyjne polegają na stwarzaniu sytuacji, w której uczestnicy sami wytwarzają lub odtwarzają dane wartości, wyrażają siebie, a zarazem je przeżywają.

Metody praktyczne

1. Metody ćwiczebne polegają na usprawnianiu uczniów do udziału w realnych zadaniach wytwórczych. Ich podstawę stanowi ćwiczenie.

2. Metody realizacji zadań wytwórczych polegają na bezpośredniej realizacji zadań wytwórczych, np. uczniowie wykonują prace z drewna, metalu, uprawiają rośliny. Chodzi tu o wychowanie przez pracę (sumienność, fachowość, samokontrola).

Zasada kształcenia to normy postępowania dydaktycznego, których przestrzeganie pozwala nauczycielowi zapoznawać uczniów z podstawami usystematyzowanej wiedzy, rozwijać ich zainteresowania i zdolności poznawcze, wpajać im naukowy pogląd na świat oraz wdrażać do samokształcenia. Zasady te służą do realizacji ogólnych celów kształcenia i obowiązują w pracy szkół różnych typów i szczebli oraz w zakresie różnych przedmiotów nauczania.

• Zasada poglądowości wymaga, aby nauka szkolna opierała się na poznawaniu konkretnych rzeczy, zjawisk, wydarzeń i procesów lub przynajmniej ich poglądowych przedstawień;

• Zasada przystępności w nauczaniu (inaczej zasada stopniowania trudności) - nauczyciel powinien przechodzić w pracy od tego, co bliskie dla uczniów, do tego, co dalekie; od łatwego do trudnego, od znanego do nieznanego. Zasada ta wymaga od nauczyciela indywidualizacji treści i tempa pracy dydaktycznej.

• Zasada świadomego i aktywnego udziału uczniów w procesie nauczania-uczenia się wymaga, aby nauczyciel nie zastępował pracy uczniów własną pracą, by ukierunkowywał aktywność dzieci i młodzieży.

• Zasada systematyczności odnosi się do programów nauczania, pracy nauczyciela oraz pracy uczniów; w myśl tej zasady nauczanie powinno przebiegać rytmicznie na każdej lekcji i podczas całego roku szkolnego; odnosi się ona do programów nauczania, pracy nauczycieli i pracy uczniów.

• Zasada trwałości wiedzy uczniów należy utrwalać nie wszystkie wiadomości, ale tylko najważniejsze wtedy, gdy uczniowie jeszcze pamiętają materiał.

• Zasada operatywności wiedzy uczniów sprzyja powstawaniu sytuacji wymagających różnych rodzajów rozumowań. Dzięki temu uczniowie zdobywają określone wiadomości oraz umiejętność posługiwania się nimi w praktyce.

• Zasada wiązania teorii z praktyką służy do racjonalnego posługiwania się wiedzą teoretyczną w różnych sytuacjach praktycznych, do przekształcania otaczającej ich rzeczywistości.

• 5. Organizacja i planowanie pracy szkolnej.

Podstawową jednostką organizacyjną szkoły jest oddział złożony z uczniów, którzy
w jednorocznym kursie nauki danego roku szkolnego uczą się wszystkich przedmiotów określonych planem nauczania.

Liczba uczniów w oddziałach szkolnych powinna wynosić nie więcej niż 26 uczniów.

Podział na grupy dotyczy zajęć z techniki z informatyką oraz wychowania fizycznego.

Grupa powinna liczyć przynajmniej 15 osób.

Podstawową formą pracy szkoły są zajęcia dydaktyczne i wychowawcze prowadzone w systemie klasowo-lekcyjnym.

Godzina lekcyjna trwa 45 minut.

Tygodniowy rozkład zajęć klas I-III określa ogólny przydział czasu na poszczególne zajęcia wyznaczone ramowym planem nauczania; szczegółowy rozkład dzienny zajęć ustala nauczyciel prowadzący te zajęcia.

Jednym z głównych warunków skuteczności świadomego i celowego działania, zwłaszcza i złożonego, jest planowanie. Polega ono na przemyślanym przewidywaniu przebiegu i rezultatów określonych procesów zgodnie z projektem czynności, który obejmuje z jednej strony listę zadań, jakie mają być wykonane w ustalonych terminach, z drugiej zaś strony wskazuje realizatorów, metody oraz środki urzeczywistniania tych zadań.

O skuteczności pracy dydaktyczno-wychowawczej decydują stosowane w niej metody oraz formy organizacyjne. Metody odpowiadają na pytanie jak uczyć w określonych warunkach, natomiast formy nauczania wskazują jak organizować tę pracę stosownie do tego kto, gdzie, kiedy i w jakim celu ma być przedmiotem kształcenia.

Program nauczania to odpowiednio uporządkowany przez specjalistów zbiór tematów z wybranych dziedzin wiedzy i życia przydatnych dla nauczania.

Nauczyciel sporządza dla klas, w których ma uczyć, roczny plan nauczania w zakresie swojej specjalności. Z kolei plany okresowe eksponują tematy poszczególnych lekcji.

Zewnętrznym wyrazem rodzaju planowania dydaktycznego są:

1. plan lekcji, który obejmuje:

• temat,

• założone do zrealizowania cele dydaktyczne i wychowawcze,

• porządek lekcji

konspekt jest rozwinięciem planu lekcji i obejmuje:

• temat pracy domowej,

• rejestr metod i środków dydaktycznych,

• materiały dodatkowe.

Metody planowania dydaktycznego:

1. analiza programu nauczania określonego przedmiotu,

2. porównywanie treści haseł programowych ujętych w grupy tematyczne z odpowiednimi rozdziałami i podrozdziałami podręcznika

3. opracowywanie bilansu czasu niezbędnego dla realizacji tych grup tematycznych.

Na treści kształcenia (nauczania-uczenia się) składa się:

1. Program kształcenia jawny:

• podręcznik szkolny zawiera materiały pomocnicze

• czynności samego nauczyciela, to co nauczyciel dodaje od siebie (zgodnie z realizacją programu)

• czynności samych uczniów

Program kształcenia ukryty:

• Atmosfera wychowawcza lub antywychowawcza w szkole, w klasie, w domu

• Styl pracy nauczycieli znaczących

• Opinie uczniów i rodziców o szkole i o pojedynczych nauczycielach

• Uzupełnienie harmonogramu pracy czynnościami związanymi z powtórzeniem materiału oraz kontrolą i oceną wyników nauczania

• Sporządzenie listy podstawowych wiadomości, umiejętności i nawyków, które muszą być opanowane przez uczniów.

Metody planowania dydaktycznego mają charakter:

1. dedukcyjny gdyż punktem wyjścia w procesie kształcenia czynimy zbiór określonych uogólnień, z których wyprowadzamy treści szczegółowe

2. indukcyjny - przechodzenie od treści szczegółowych do twierdzeń ogólnych.

Formy organizacyjne nauczania:

- indywidualne (jednostkowe)

- zindywidualizowane

- masowe (zbiorowe)

- lekcyjne i pozalekcyjne

- szkolne i pozaszkolne

Podstawę tych podziałów stanowią kryteria:

• liczba uczniów uczestniczących w procesie nauczania - uczenia się;

• miejsce uczenia się;

• czas trwania zajęć dydaktycznych.

Głównym elementem klasowo-lekcyjnego systemu pracy dydaktycznej jest lekcja. Określa ona nie tylko czas pracy nad tematami, ale wpływa też na tok kształcenia. Niezależnie od typu każda lekcja przebiega według określonego planu przygotowanego wcześniej przez nauczyciela.

Główne elementy planu:

- czynności przygotowawcze - sprawdzenie pracy domowej, kontrola, ocena wyników pracy uczniów;

- czynności podstawowe - zdeterminowane przez dominującą funkcję dydaktyczną lekcji;

- czynności końcowe - utrwalenie nowego materiału, zadanie pracy domowej.

Drugą istotną formą organizacyjną procesu nauczania-uczenia się, uzupełniającą działalność dydaktyczno-wychowawczą prowadzoną na lekcji są zajęcia pozaszkolne. Do głównych zajęć pozaszkolnych zalicza się:

- pracę domową - utrwalenie materiału przerobionego na lekcji, ukształtowanie u uczniów określonych umiejętności i nawyków w drodze samodzielnej pracy w domu;

- koła zainteresowań - prowadzone na terenie szkoły lub poza nią, skupiają uczniów którzy w czasie wolnym od zajęć lekcyjnych studiują wybraną dziedzinę wiedzy;

- wycieczki.

• 6. Rola nauczyciela w procesie dydaktyczno - wychowawczym.

Proces dydaktyczny to zespół zdarzeń, pod wpływem czynności nauczycieli i uczniów dokonuje się w uczniu wiele zmian określonej kierunkowości. Zmiany te dotyczą edukacji i reedukacji.

Edukacja to wytwarzanie pozytywnych zmian.

Reedukacja to przetwarzanie zmian już wytworzonych (niepożądanych), np. lenistwo w pracowitość.

W sferze kształcenia chodzi o likwidowanie błędów w wiadomościach, korygowaniu umiejętności językowych wadliwie opanowanych. Proces dydaktyczny obejmuje nauczanie i uczenie się oraz kształtowanie wychowanka przy jego własnym udziale (realizowanie w jego osobowości celowych zmian).

1. Praca dydaktyczna:

- prawidłowa realizacja programów nauczania,

- dobre wyniki w nauce uczniów,

- efektywna praca z uczniem zdolnym,

- przygotowywanie do konkursów i olimpiad,

- właściwe przygotowanie merytoryczne i metodyczne,

- indywidualizowanie pracy z uczniem zdolnym i słabym,

- dbałość o warsztat pracy i wprowadzanie nowatorskich metod nauczania,

- wdrażanie ciekawych inicjatyw edukacyjnych,

- przestrzeganie terminów oceny prac klasowych, testów i sprawdzianów,

-przeprowadzanie konkursów wiedzy, zawodów sportowych i konkursów artystycznych

ROLA NAUCZYCIELA

Rola nauczyciela:

• Tworzenie warunków sprzyjających rozwojowi naturalnych zdolności;

• Zapewnienie mu maksimum swobody, emocjonalnej równowagi i bezpieczeństwa;

• Autonomia w organizowaniu i realizacji procesu dydaktyczno-wychowawczego i w podejmowaniu działań twórczych.

• Dobór materiału nauczania, jego ewentualna selekcja, rozszerzanie czy też różnicowanie pod kątem możliwości uczniów;

• Dobór metod nauczania, środków dydaktycznych, form organizacyjnych procesu dydaktyczno-wychowawczego;

• Wybór podręczników przedmiotowych itp.

• Tworzenie jak najkorzystniejszych warunków do samorealizacji i samodoskonalenia się uczniów.

• 7. Kontrola i ocena. Dydaktyczne wykorzystanie kontroli.

Kontrola jest ostatnim ogniwem procesu nauczania-uczenia się. Polega na wykryciu braków i luk w wiadomościach i umiejętnościach dzieci i młodzieży oraz ocenie trwałości i operatywności opanowanej wiedzy.

Rodzaje kontroli i oceny stopnia realizacji planów:

• Roczna,

• Okresowa,

• Bieżąca.

Przedmiotem bieżącej kontroli stopnia realizacji planów dydaktycznych jest sprawdzenie i ocena wyników nauczania uzyskiwanych na poszczególnych lekcjach, czyli materiał realizowany podczas pojedynczej lekcji.

Kontrole okresowe i roczne służą sprawdzaniu bardziej obszernych treści przerabianych w ciągu danego okresu. W dziedzinie kontroli i oceny rocznych i okresowych planów dydaktycznych najczęściej stosowanymi sposobami określania wskaźników ich realizacji są sprawdziany i testy.

Szczególnie ważne są rezultaty kontroli całorocznej, gdyż na ich podstawie decyduje się o promowaniu lub nie promowaniu uczniów do następnej klasy. Decyzja promowania powinna opierać się nie na jednym teście, ale na wszystkich sprawdzianach i testach oraz na całorocznej pracy każdego ucznia.

Podejmuje się zabiegi zmierzające do zlikwidowania lub ograniczenia braków w wiadomościach i umiejętnościach uczniów ujawnianych na bieżąco. Przyczyną i przejawem tych braków jest rozbieżność między założonymi celami dydaktycznymi, wyrażonymi w kategoriach umiejętności, które uczniowie powinni opanować na lekcji.

Sposoby ujawniania rozbieżności:

- ustna, wyrywkowa kontrola stopnia opanowania przez uczniów materiału przerobionego na lekcji;

- kartkówka - pisemne sprawdzenie wiadomości i umiejętności wszystkich uczniów w klasie;

- test dydaktyczny - pytania są zamknięte, ograniczające swobodne wypowiedzi ucznia;

- prace mające na celu sprawdzenie praktycznych umiejętności uczniów, jak np. montaż określonego urządzenia z gotowych elementów.

Chcąc uzyskać bardziej wszechstronny obraz opanowania materiału przez wszystkich uczniów stosuje się krótkie sprawdziany pisemne oraz testy. Analiza tych prac przez nauczyciela, zwłaszcza prowadzona w formie tabelarycznego zestawienia popełnionych przez uczniów błędów, ujawnia z jednej strony niedostatki w opanowaniu materiału przez poszczególnych uczniów, z drugiej zaś pozwala stwierdzić, jakie błędy są typowe. Dzięki znajomości tych dwóch kategorii błędów nauczyciel może stosować zabiegi korektywne, zmierzające do ich zlikwidowania lub ograniczenia.

• Kanon kształcenia ogólnego w perspektywie

• XXI wieku.

Kształcenie ogólne jest procesem polegającym na

a) zapoznawaniu uczniów

- z dorobkiem kultury nagromadzonym przez ludzkość

- z wiedzą o przyrodzie i społeczeństwie

- z najważniejszymi prawami rządzącymi rozwojem przyrody i życia społecznego

- z zastosowaniem tych praw w różnych dziedzinach życia

b) na kształtowaniu umiejętności posługiwania się tymi prawami w praktyce.

Kształcenie ogólne stanowi podstawę dla późniejszego kształcenia zawodowego. Wynikiem kształcenia ogólnego jest wykształcenie ogólne. To wykształcenie powinno być indywidualnie zorganizowanym przyswojeniem systemu wiedzy. W celu przystosowania treści i metod pracy dydaktyczno-wychowawczej do szybko zmieniających się warunków naszego życia, przeznacza się coraz więcej czasu na kształcenie ogólne.

Odpowiadając na pytanie o ogólne cele kształcenia i wychowania, liczni pedagogowie od wielu już lat wysuwają na plan pierwszy sprawę sylwetki, modelu czy cech człowieka, jakiego chcieliby uformować. Odnosi się to również do „człowieka XXI wieku”.
Jedno jest pewne, że problem treści kształcenia, a przede wszystkim jego ogólnego kanonu jest najważniejszy. Jakie obecnie są warunki? Mówiąc najogólniej charakteryzują się one niezwykle burzliwymi i zarazem głębokimi zmianami gospodarczymi, społecznymi, politycznymi, cywilizacyjnymi i kulturowymi. Ich świadectwem są m.in. takie wydarzenia, jak bezprecedensowe zdobycze nauki, techniki i technologii czy rozwój społeczeństwa informacyjnego, ale także - z drugiej strony- wyczerpujące się szybko zasoby energii
i nieodtwarzalnych surowców, dewastacja naturalnego środowiska człowieka, wzrost przestępczości itd.

• 9. Kształcenie, kształcenie ustawiczne i samokształcenie - istota i znaczenie w realiach XXI wieku.

Dydaktyka jest nauką o nauczaniu i uczeniu się. Te dwa pojęcia wiążą się z innymi, takimi jak: kształcenie, wykształcenie, samokształcenie, wychowanie.

Kształcenie to całość doświadczeń składających się na proces zdobywania przez jednostkę umiejętności, wiedzy oraz rozumienia otaczającego ją świata. Pojęcie kształcenia często utożsamia się z formalnym kształceniem w instytucjach systemu szkolnictwa. W szerszym rozumieniu obejmuje też kształcenie nieformalne mające źródło w codziennych doświadczeniach. Kształcenie zmierza do przekazania uczniom wiadomości z różnych dziedzin wiedzy, budowy określonych umiejętności i nawyków, do rozwinięcia u nich zainteresowań i zdolności poznawczych. Celem tego procesu jest również kształtowanie u uczniów podstaw naukowego światopoglądu, wdrożenie do systematycznego i samodzielnego zdobywania wiedzy. Kształcenie zawsze jest procesem planowym, systematycznym i zamierzonym.

Kształcenie może być organizowane i kierowane bezpośrednio i pośrednio. W trakcie kształcenia pośredniego sterującą rolę pełni z reguły autor podręcznika, skryptu, audycji radiowej, programu telewizyjnego i innych źródeł wiedzy, z których uczeń korzysta w swojej samodzielnej pracy nad poznawaniem otaczającego świata i przez to wzbogacaniem własnej osobowości. Takie uczenie się jest nazywane samokształceniem. Samokształcenie obejmuje własny wysiłek uczącego się, niepodlegający kontroli zewnętrznej i organizowany przeważnie na podstawie samodzielnie opracowanego programu. Warunkiem skuteczności samokształcenia jest systematyczna autokontrola i samoocena.

Współcześnie podkreśla się znaczenie szeroko rozumianego kształcenia ustawicznego. Nowoczesny system szkolny powinien zapewniać każdemu obywatelowi możliwość dostępu do najwyższych szczebli drabiny oświatowej oraz tworzyć warunki sprzyjające stałemu, systematycznemu podwyższaniu posiadanych kwalifikacji oraz aktualizowaniu zdobytej wiedzy. Czynności te powinny przybierać formę zinstytucjonalizowanej, organizowanej systematycznie w określonych odstępach czasu przez zakłady pracy przy współudziale placówek naukowo-badawczych i naukowo-dydaktycznych. Dlatego nasz system szkolny musi być wzbogacony i rozszerzony tak, by obejmował różnego rodzaju studia podyplomowe, kursy, szkolenia, zinstytucjonalizowane studia doktoranckie. Można sądzić, że przyczyną tego stanu jest nie tylko stały wzrost znaczenia badań interdyscyplinarnych, które wymagają przygotowania wykraczającego poza zakres jednej specjalności, ale również podnoszenie się poziomu wykształcenia ogólnego ludzi wykonujących różne zawody. Kształcenie ustawiczne dorosłych w założeniach Reformy Systemu Edukacji rozumiane jest jako:

- szkoły kształcące dorosłych, którzy z różnych przyczyn „wypadli z ogólnodostępnego szkolnictwa dla dzieci i młodzieży,

- różne formy edukacji pozaszkolnej, umożliwiającej nabywanie nowych kwalifikacji. Najnowszą inicjatywą ministerialną z kwietnia 2003 jest Strategia rozwoju kształcenia ustawicznego do 2010 roku. Głównym celem „Strategii…” jest ukazanie aktualnego stanu kształcenia ustawicznego oraz wyznaczenie kierunków jego rozwoju w kontekście uczenia się przez całe życie i budowania społeczeństwa opartego na wiedzy.

Teoretyczne

Podstawy

Wychowania Ideał i cele wychowania.

Ideał wychowania - ujmowany jest jako opis pożądanej, postulowanej osobowości dojrzałej jednostki ludzkiej.

W oparciu o analizy filozoficzne i wyniki badań konstruowany jest pewien model, wizerunek człowieka, charakteryzującego się określonymi cechami wartościowymi z punktu widzenia danej kultury, potrzeb życia społecznego czy też dominującej ideologii.

Ideał wychowania, jego treści, zmieniają się wraz z rozwojem cywilizacyjnym, kulturowym, społecznym i gospodarczym. Zmieniając się cały czas jest on swoiście nieosiągalny.

Ideał wychowania ma określoną strukturę, której poszczególnymi elementami są zhierarchizowane cele wychowania. Osiąganie celów wychowania przybliża kształt osobowości wychowanka do ideału.

Przez cel rozumie się ogólnie pewien stan rzeczy, którego osiągnięcie jest postulowane.

W odniesieniu do wychowania celem wychowania będzie postulat dotyczący oddziaływań wychowawczych, efekt określonego oddziaływania człowieka na człowieka. Formułując cele musimy uwzględniać prawidłowości rozwoju osobowości a ponadto interesy życia społecznego, lecz także i indywidualne interesy wychowanka.

Wyodrębnia się następujące cele wychowania:

1. Cele nadrzędne - określane jako wartości uniwersalne, takie jak dobro, prawda i piękno.

2. Cele kierunkowe - opis dyspozycji i zespołów postaw wyrażających stosunek jednostki do

świata i samego siebie oraz możliwości poznawania i zmieniania rzeczywistości.

3. Cele etapowe - powyższe dyspozycje (cele kierunkowe) dają się uszczegółowić w postaci ich opisów na poszczególnych etapach rozwoju człowieka. Tworzone są pewne standardy rozwoju osobowości wyróżnione na podstawie kryterium rozwojowego. Standardy te noszą miano celów etapowych.

4. Cele operacyjne lub cząstkowe - czasami nazywane też szczegółowymi celami wychowania - to wyodrębnione poszczególne formy aktywności odpowiadające kształtom danych dyspozycji na określonym etapie rozwoju. Te formy realizowane są w konkretnych sytuacjach wychowawczych w bezpośredniej działalności wychowawczej.

• Współczesne teorie wychowania.

We współczesnej teorii wychowania najczęściej wymienia się dwa systemy klasyfikacyjne. Pierwszy uznał za podstawę podziału sfery rzeczywistości, w której toczą się procesy wychowawcze. Drugi natomiast wyodrębnia dziedziny wychowania na podstawie analizy rodzajów dyspozycji osobowościowych, kształtowanych w wyniku działalności wychowawczej. W pierwszym przypadku możemy mówić o wychowaniu przez życie społecz­ne, przez naukę, przez sztukę, przez pracę. W drugim natomiast o wychowaniu moralnym, estetycznym, umysłowym. Mimo, że oba podziały zyskały sobie równię praw w teorii wychowania, to jednakże ten drugi podział bywa częściej stosowany przez badaczy w teorii wychowania.

Wychowanie moralne-rozumieć można wszelkie zamierzone zabiegi mające na celu kształtowanie i rozwijanie w jednostce cech umożliwiających i ułatwiających współżycie
z innymi ludźmi; postępowanie mające na celu dobro innych osób, udoskonalanie samego siebie.

Przede wszystkim w tym procesie dostarczamy wiedzy o społeczeństwie i mo­ralności. Wiedzę tę wychowankowie zdobywają tak w procesie dydaktycznym, jak i poprzez aktywne uczestnictwo w życiu społecznym. Szczególne znaczenie odgrywa tutaj postawa osób znaczących, w tym przede wszystkim rodziców, przynależność do określonych grup, w tym religijnych, wreszcie własna wrażli­wość moralna jednostki.

Wychowanie estetyczne-W literaturze pedagogicznej oba terminy — wychowanie przez sztukę i wy­chowanie estetyczne często traktowane są zamiennie. Badacze tej problematyki zwracają uwagę na pochopność tego utożsamiania. Przez wychowanie estetyczne określa się takie procesy edukacyjne, których efektem było ukształ­towanie pewnego poziomu kultury estetycznej jednostki. Wyraża się to w dąże­niu do rozwijania wrażliwości na wartości estetyczne tkwiące tak w sztuce, jak i w naturze, wyrobienia smaku estetycznego.

Natomiast w wychowaniu przez sztukę działalność artystyczna i dzieła sztuki traktowane są jako narzędzia rozwoju człowieka. Wartości sztuki wykorzysty­wane są dla wzbogacenia osobowości jednostki, wewnętrznej treści życia jed­nostki, jej postawy wobec świata.

Wychowanie umysłowe- Zasadnicza koncepcja wychowania umysłowego opiera się na założeniu, że w praktyce nie da się oddzielić procesu nauczania od wychowania, że obie te dziedziny wzajemnie się przenikają. J.F. Herbart wprowadził do literatury ter­min nauczanie wychowujące. Zdaniem tego autora problematyka wychowa­nia wiąże się z takimi zagadnieniami, jak racjonalizacja organizacji pracy uczniów, wychowawcze wartości treści nauczania, kształtowanie postaw, prze­konań i motywów postępowania oraz rozwijanie osobowości uczniów w toku na­uki szkolnej. Jednym z zasadniczych ce­lów wychowania umysłowego jest kształtowanie określonego poglądu na świat.

• Ideologie wychowania (transmisja kulturowa, romantyzm, progresywizm).

1. Romantyzm (przedstawiciele: Neill, Rosseou, Freud, Montesorii, Gessel, Korczak, Ruciński).

Ogólnym poglądem tej ideologii był optymalny zdrowy rozwój fizyczny, umysłowy, ze zdrowiem psychicznym.

Założeniem epistemicznym jest to, że wiedzą jest to, co stanowi bezpośrednie, wewnętrzne doświadczenie jednostki (egzystencjonalizm, fenomenologia)

Założeniem psychologicznym - teorią rozwoju jest dojrzewanie, rozumiane jako „organiczny wzrost” (metafora). Rozwój organiczny jest wzrostem rozwoju fizycznego, poznawczego, emocjonalnego Transmisji wolicjonalnego poprzez stadia mające uprzednio ustalone wzory.

Strategią celów wychowania jest strategia „pożądanych cech, zasobu cnót”.

Wg tej ideologii człowiek rodzi się jako istota pełna, doskonała. Brak jest wzorców
i autorytetów. Rozwój jednostki stymulowany jest do ujawnienia wrodzonych zdolności
i zainteresowań. Celem wychowania jest osoba zdolna do samorozwoju i samorealizacji, indywidualna, silna, odpowiedzialna za swój rozwój (w najgorszym przypadku egoista).

2. Transmisja kulturowa (przedstawiciele: Herbart, Engelmann, Muszyński, Sośnicki).

Ogólnym poglądem tej ideologii było to, że wychowanie jest transmisją zdobyczy kulturowych.

Założeniem epistemicznym jest to, że wiedzą jest to, co obiektywne, sprawdzone, uznane, powtarzalne (scjentyzm, neopozytywizm). Wiedza jest określana jako to, co jest powtarzalne.

Założeniem psychologicznym jest asocjacyjna teoria uczenia się lub teoria zależności środowiskowych, (bodziec-reakcja), doświadczenie przyjemności lub bólu -„maszyna” (metafora).

Strategią celów wychowania jest strategia „przepowiadania sukcesu, psychologii przemysłowej. Standardy wiedzy i zachowania wyuczone są w szkole.

Wg tej ideologii człowiek rodzi się jako „tabularasa”- niezapisana karta, którą dorośli mogą odpowiednio ukształtować. Młodym pokoleniom należy wpajać tradycje i wartości pokoleń starszych. Bądź tym, kim powinieneś być, powinieneś spełniać oczekiwania społeczeństwa. Wiedza przekazywana jest w sposób encyklopedyczny, pamięciowy, przez co hamowany jest samorozwój osoby i jej indywidualizacja. Celem wychowania jest osoba pożyteczna dla społeczeństwa-doskonale uspołeczniona, która wie, jakie są role społeczne i jak je osiągnąć. Jednostka jest podporządkowana społeczeństwu, musi dostosować się do panującego ładu, poddać się dyscyplinie, która jest przez nie wytworzona. To społeczeństwo określa cele edukacyjne, które powinny zostać zinternalizowane przez młode pokolenie. Ustalanie tych celów odbywa się przez pryzmat wiedzy i norm moralnych składających się na daną kulturę. Pierwotnym źródłem wszelkiej wiedzy, norm i wartości w ujęciu ideologii transmisji kulturowej jest środowisko zewnętrzne. U podłoża tego poglądu leży przekonanie dotyczące tego, czym jest rozwój człowieka i jakie kierują nim prawidłowości.

3. Progresywizm (przedstawiciele: Dewey, McLellan, Piaget, Erikson).

Ogólnym poglądem tej ideologii było to, że wychowanie powinno podtrzymywać naturalne interakcje dziecka z rozwijającym się społeczeństwem lub środowiskiem.

Założeniem epistemicznym jest to, że wiedzą jest to, co pozwala równoważyć relacje między jednostka a światem, czyli posiadane kompetencje poznawcze i instrumentalne-stosowane sposoby równoważenia relacji (funkcjonalizm, pragmatyzm). Istnieje silny związek pomiędzy dociekającą istota ludzką a sytuacja problemową.

Założeniem psychologicznym jest to, że teorie rozwojowe przebiegają według stadiów.

Strategią celów wychowania jest strategia „logiki rozwojowej”.

Wg tej ideologii człowiek rozwija się poprzez stymulację, dyskusję, stawianie problemów, myślenie, dociekanie, poznanie, wiedza i umiejętności wynikają z rozwiązywania problemów. swobodnego myślenia. Celem wychowania jest osoba stale się rozwijająca, człowiek myślący, ciągle poszukujący lepszych rozwiązań, człowiek -filozof, naukowiec, poeta.

• Współczesne koncepcje rozwoju moralnego człowieka.

Moralność uznawana jest za duchowe wyposażenie natury człowieka, uznaje się, że wyrasta ona z głębin jego natury.

Moralność jest przedmiotem ludzkich dążeń i wysiłków wychowawczych, ale przy podejmowaniu tych wysiłków niezbędne jest liczenie się z zachodzącym w wychowanku rozwojem moralnym. Charakterystyką rozwoju moralnego zajmują się przede wszystkim przedstawiciele nauk psychologicznych, pośród których największe zasługi położyli: Jean Piaget i Lawrence, Kolhberg.

Rozwój rozumowania moralnego wg. Piageta.

1. S t a d i u m r e a l i z m u m o r a l n e g o - przypadającego na 5-7 lat, czyli Okres Przedoperacyjny.

Reguły społeczne są traktowane jako realnie istniejące, narzucone z zewnątrz i nie podlegają dyskusji oraz zmianom. Oznacza to, że należy je zawsze i bezwzględnie respektować. Dotyczy to nakazów i zakazów wydawanych przez dorosłych jak i reguł obowiązujących w zabawach dziecięcych. Konsekwencją takiego nastawienia jest wiara, że złamaniu czy naruszeniu tej reguły towarzyszy następstwo o charakterze kary.

- reguły nie podlegają dyskusji i zmianom, więc trzeba je respektować.

- złamanie reguły jest karane.

2. S t a d i u m r e l a t y w i z m u m o r a l n e g o - przypadającego na 8-11 lat, czyli Okres Operacji Konkretnych.

Stopniowe traktowanie reguł społecznych jako umów stworzonych przez ludzi dla określonych celów, takich jak: prawo, bezpieczeństwo, społeczne korzyści itp.

Reguły mogą zmieniać swoje znaczenie w określonych warunkach. Dostrzegają, że stosowanie normy może być zależne od sytuacji i dopuszczają np. kłamstwo w szlachetnych celach. Odkrycie, że normy mogą powstawać w grupie lub być formułowane przez konkretnych ludzi.

- reguły stworzone przez ludzi dla określonych celów jak prawo i bezpieczeństwo.

- dopuszczają kłamstwo w celach szlachetnych.

3. M o r a l n o ś ć a u t o n o m i c z n a - przypadająca na 11lat i dalej…, czyli Okres Operacji Formalnych.

Postępowanie zgodnie z wyznawanymi przez siebie normami bez względu na okoliczności, nie z przymusu w obawie przed karą czy w oczekiwaniu na nagrodę, ale dlatego, że postępowanie to uważa za słuszne. Satysfakcjonujące jest samo postępowanie zgodnie z normą. W ocenach moralnych zaczynają brać pod uwagę czynniki psychologiczne.

- postępowanie zgodne z wyznaczonymi sobie normami i to jest satysfakcją.

- robi coś, bo uważa to za słuszne.

Moralność autonomiczna osiągana jest w życiu niektórych jednostek.

Rozwój moralny według Kolhberga.

Kolhberg uważa, że dziecko przechodzi rozwojowo przez sześć głównych stadiów w rozwoju moralnym.

(3 główne grupy związane ze stadiami Piageta.)

1. M o r a l n o ś ć p r z e d k o n w e n c j o n a l n a. ( u Piageta realizm moralny.)

Dobro i zło.

1. Orientacja na karę. (Postępuje moralnie, bo się boi.)

2. Cel instrumentalny i wymiana. (robię coś bo mam z tego korzyść np. przeprowadziłam staruszkę przez jezdnię bo zbieram punkty.)

To respektowanie posłuszeństwa i kary a następnie czynów zadowalających innych ludzi.

2.M o r a l n o ś ć k o n w e n c j o n a l n a. ( u Piageta relatywizm moralny.)

3. Wzajemne oczekiwania interpersonalne. (robi coś bo wie, że tego się od niego oczekuje)

4. Oczekiwania systemu społecznego.(prawo i porządek.), (poczucie obowiązku wobec władzy. Ci, którzy mają władzę mają rację.)

Wzajemna aprobata postępowania oparta na umowie społecznej.

3. M o r a l n o ś ć p o s t k o n w e n c j o n a l n a. (u Piageta moralność autonomiczna.)

5. Kontakt społeczny lub użyteczność. (wie co dobre i złe i co ceni i tak kieruje swoim postępowaniem.)

6. Uniwersalne zasady etyczne. ( robię cos dlatego, bo uważam, że jest słuszne i jest to celem do samorealizacji.) Stadium 6 może zostać w rzeczywistości osiągnięte w życiu niektórych jednostek, tak jak u Piageta stadium operacji formalnych.

Zgodność z prawem przyjętym, a potem stosowanie świadomych i indywidualnych zasad moralnych.

• Proces wychowania.

Proces wychowania jest to ukierunkowany przez przyjęty w danej grupie społeczne ideał wychowania będący opisem pożądanej osobowości, proces odbywa się poprzez realizację celów wychowania dążących do wprowadzenia zmian w osobowości.

Różne są definicje procesu wychowania.

Według Sośnickiego jest to pewien ciąg zmian prowadzących do nowego stanu fizycznego i psychicznego człowieka. Osiągnięcie tego stanu uważamy za chwilowo zakończone.

Według Wroczyńskiego to system złożonych, w tym również planowych
i przypadkowych, działań zmierzających do określonych rezultatów wychowawczych.

Według Millera to treść i wynik działań wychowawczych i stanowi dwie serie zmian ściśle ze sobą sprzężonych. Są to zmiany zachodzące w rzeczywistości społecznej oraz w osobowości jednostki.

Każdy proces można poddać dwojakim sądom: opisującym i wartościującym.
W przypadku opisu możemy stwierdzić zgodność lub niezgodność z przyjętym kierunkiem zmian. W sensie wartościującym możemy dokonać oceny kierunku: jako pożądany lub niepożądany.

Jeżeli proces tworzyć będą zmiany zgodne z kierunkiem pożądanym i będą one jakościowo wyższe od zmian poprzedzających, to taki proces nazwiemy rozwojowym, jeżeli nie, to nazwiemy regresywnym.

Każdy proces wychowania zmierzający do realizacji przyjętego ideału czy celów wychowania, będzie miał charakter rozwojowy, zatem należy stwierdzić, iż każdy proces wychowania jest procesem rozwojowym.

Proces wychowania ukierunkowany jest przez przyjęty w danej grupie społ. ideał wychowawczy, będący opisem pożądanej osobowości, a celami będą pożądane zmiany
w osobowości.

Działania jakie uznamy za wychowawcze: społecznie kontrolowane i akceptowane interakcje społeczne, w których podmiotem jest wychowawca i wychowanek.

Założenia definicji procesu wychowania:

Każdy proces wychowania jest procesem rozwojowym (każdy kolejny element jest jakościowo wyższą zmianą od poprzedzającego ( w innym przypadku mówimy
o zaburzeniu przebiegu)

Stanowi on integralną część składową procesu socjalizacji

Ukierunkowany jest przyjętym w grupie ideałem wychowawczym

W toku procesu wychowania realizujemy wyprowadzone z tego ideału cele wychowawcze

cele te są pożądanymi zmianami w osobowości wychowanka

• na poziomie formułowania celów uwzględnione muszą być interesy grupy społecznej jak i osobiste interesy wychowanka

• należy uwzględnić prawidłowości rozwoju osobowości ludzkiej

• osiąganie celów wychowawczych dokonuje się w wyniku złożonych ciągów działaniowych

• działania te przybierają postać społecznie akceptowanych i kontrolowanych, zgodnych z ideałem wychowawczym interakcji społ., w których podmiotem jest wychowawca i wychowanek(interakcje wychowawcze)

• wszelkie interakcje społeczne przebiegają w określonych, zorganizowanych
  i zaplanowanych, jak i przypadkowych zespołach zdarzeń zwanych sytuacjami

• jeżeli sytuacje te są zaplanowane i zorganizowane ze względu na przyjęty cel wychowawczy, to nazwiemy sytuacjami wychowawczymi

• sytuacje te nie są izolowane, lecz następują w realnych związkach z sytuacjami
  i doświadczeniami życiowymi jednostki.

Cechy procesu wychowania:

1. ciągłość - zapewnienie ciągłości kulturowego trwania grupy czy społeczeństwa np. struktura systemu edukacyjnego, zakładająca ciągłość od kształcenia przedszkolnego aż do studiów doktoranckich i dalszych form kształcenia.

2. długotrwałość - wydłuża się okres pozostawania jednostek pod wpływem instytucjonalnych form wychowania (np. kursy doskonalące, uniwersytety trzeciego wieku).

3. dynamiczność - tak wychowanie, jak i procesy wychowania są składowymi procesów życia społecznego, te zaś podlegają nieustannym zmianom.

Zatem proces wychowawczy podlega pewnym prawidłowościom zwanym zasadami. Może przybierać on różne postaci, zwane formami wychowania. Można wyodrębnić także pewne specyficzne sposoby oddziaływania wychowawcy, zwane metodami wychowania.

Proces wychowania jest to ciąg zmian zachodzących według określonego porządku. Zmiany te dotyczą zawsze zachowania się jakiegoś układu, lub też stosunków między układami.

Każdy stan wyznaczony przez jedną zmianę stanowi podłoże dla wystąpienia stanu określonego przez zmianę następną. W procesie wychowania chodzi o zmiany, do których maja doprowadzić mniej lub więcej uporządkowane ciągi działań wychowawczych.  Struktura procesu działania jest zawsze podyktowana prawidłowościami procesu przemian, jakie to działanie ma wywołać. Dla procesu wychowania „tworzywem”, w którym mamy wywołać przemiany jest osobowość człowieka.   Tak więc struktura wychowawczego działania jest podporządkowana strukturze przemian jakie zachodzą w osobowości jednostki.

Proces wychowania składa się z 5 elementów: 1. ideał wychowania 2. cele 3. formy 4. metody 5. środki

• Formy i metody wychowania.

Metoda wychowania rozumiana jako: systematyczny stosowany sposób współbycia, przebywania z wychowankiem w kontekście bezpośredniego lub pośrednio za pomocą wartości sztuki, nauki czy wytworów własnego wychowania.

Podział I (wg. Muszyński, Łobocki)

METODA INDYWIDUALNA- metoda perswazji karania i nagradzania, relacje interpersonalne, środki wychowawcze: nagroda, kara, zadanie

METODA ODZIAŁYWANIA RZEZ GRUPĘ- zmiana nastawień wychowanków wobec poszczególnych osób.

Podział II

METODA WPŁYWU BEZPOŚREDNIEGO

-nagradzanie i karanie

-stawianie zadań, tłumaczenie, perswadowanie

METODA WPŁYWU POŚREDNIEGO (GRUPOWA):

• kształtowanie norm i wartości grupowych

• kreowanie przywództwa w grupie

• restrukturyzacja spontaniczne kształtowanie relacji interpersonalnych (gwiazdy socjometryczne)- dominuje osoba, która jest najbardziej atrakcyjna dla innych członków grupy

FORMY WYCHOWANIA- celowe działanie , ale wyzwalające aktywność u wychowanka

Ze względu na aktywność:

• -zabawa(realizacja pewnych celów dydaktycznych przez wychowawcę)

• -naukę(zdobywanie określonej wiedzy)

• -pracę

• -sztukę( zajęcia pozalekcyjne)

• -działalność społeczną( organizacje formalne i nieformalne np. harcerstwo)

• -działalność usługowa(staranne wykonywanie zadań, które rozwija osobowość i cechy psychiczne)

Ze względu na relacje z innymi:

• -działalność indywidualna ( liczenie tylko na siebie na własne zdolności rozwijanie cech osobowości)

• działalność zbiorowa ( brak współdziałania, koordynacji, rywalizacja)

• działalność zespołowa ( dostosowanie się do wspólnie ustalonego programu, akceptacja poleceń i wykonań)

Proces wychowania przyjmuje pewną formę ze względu na aktywność. Formy wychowania - proces wychowania zachodzi w sytuacjach społecznych. Te sytuacje mogą być przypadkowe lub celowo zorganizowane. Organizacja działań po to, aby wychowankowie przejawiali aktywność, która prowadziłaby do ukształtowania jakichś dyspozycji określana jest jako forma. Klasyfikacja form: 1. ze względu na przedmiot aktywności, czyli dziedziny życia społecznego wyróżniamy formy: · przez działalność wytwórczą (pracę) np. podczas lekcji praca - technika · przez zabawę · przez sztukę · przez naukę 2. ze względu na relacje, jakie zachodzą między wychowankiem a innymi osobami · indywidualną - współdziałanie · zbiorową - rywalizacja · zespołową - zwalczanie

Przez metodę wychowania rozumiemy każdy wyodrębniony sposób postępowania wychowawcy, polegający na wywieraniu określonego wpływu na aktywność wychowanka. Metody - celowy sposób postępowania opiekuna, wychowawcy z wychowankiem, który znajduje się pod jego opieką. Metody - powtarzanie czynności, które zmierzają do celu, którym są zmiany osobowości. Metody - sprawdzony układ zabiegów polegających na inspirowaniu i inicjowaniu działań pomiędzy podmiotami wychowania oparty o społecznie akceptowane normy etyczno - moralne. Klasyfikacja metod: Muszyński wyróżnia 4 grupy metod w każdej grupie techniki: 1) metody wpływu osobistego: - wysuwanie sugestii, - perswazja, - oddziaływanie przykładem osobistym, - wyrażanie aprobaty, dezaprobaty, 2) metody wpływu sytuacyjnego: - karanie i nagradzanie wychowawcze - instruowanie - organizowanie doświadczeń wychowanka - wywoływanie antycypacji odstępstw zachowań społeczno - moralnych, - przydzielenie funkcji i ról społecznych - ćwiczenie 3) metody wpływu społecznego 4) metody kierowania samowychowania Konarzewski wyróżnia: 1) metody indywidualne: - karanie i nagradzanie - modelowanie - perswazja (tworzymy i przekazujemy wychowankom komunikaty językowe w celu wywołania zmian w strukturach jego wiedzy) - metoda zadaniowa (wzbudzanie aktywności wychowanka i ukierunkowaniu tej aktywności przez stawianie zadań co również prowadzi do zmian a strukturach jego wiedzy) 2) metody grupowe: - ukształtowanie odniesienia poznawczego (wpływy na grupę w taki sposób, aby ta grupa wpływała na ukształtowanie się osobowości wychowanka) - metody nacisku grupowego (nacisk grupowy różni się od karania i nagradzania tym, że bierze w nim udział wielu członków grupy) 3) metody kształtowania system norm i ról grupowych 4) metody kształtowania grupowych wzorów życia

Formy wychowania- są to sytuacje wychowawcze umożliwiające jednostce przejawianie określonej działalności. Formy wychowania dzielimy na

1. organizacyjne- związane z analizą relacji, w jakie wchodzi z innymi jednostkami w toku swojej działalności

2. indywidualne- przydzielenie jednostce zadania do samodzielnej realizacji

3. zespołowe- organizacja grupy w wyniku, której każda jednostka czynnie uczestniczy w realizacji zadania grupowego

4. zbiorowe- włączanie jednostek do szerszej, wykraczającej poza zespół struktury społecznej:

-współzawodnictwo, -międzyzespołowe, -samorządowe

Grupowe metody wychowania

Grupa- pomiędzy ludźmi zachodzą interakcje. Aby powstała grupa muszą być

przynajmniej trzy osoby.

• Miary skuteczności efektów wychowania.

Wyniki wychowania, rezultaty działalności wychowawczej szkoły, rodziny, domu dziecka lub innych placówek wychowawczych, a nawet poszczególnych wychowawców dające się stwierdzić w postaci zmian w zachowaniu wychowanków, ich osiągnięć szkolnych, uczuć, postaw i przekonań, systemów wartości, uspołecznienia oraz cech charakteru. Efekty tego rodzaju - z wyjątkiem osiągnięć szkolnych - z reguły nie poddają się pomiarowi można jednak je dostrzec na podstawie obserwacji wychowanków, zwłaszcza w warunkach ich spontanicznego zachowania się i w sytuacjach konfliktowych. (W. Okoń)
Prakseologię uważa się za interdyscyplinarną dziedzinę naukową. Jest to teoria sprawnego tj. racjonalnego, skutecznego, efektywnego i świadomego działania ludzkiego. W perspektywie prakseologicznej zakłada się, że każdy proces wychowawczy ma być działaniem przemyślanym, sprawnym i skutecznym, a zatem prowadzącym do skutku odpowiadającego zamiarowi wyrażonemu w treściowej zawartości celu Przyjmuje się, więc, że zakres osiągania celu wychowania określa skuteczność procesu wychowania. Jeśli proces wychowania ma być działaniem sprawczym, czyli skutecznym to należy zwrócić uwagę na:
-Jednego organizatora.
-Dobór metod wychowawczych
-Charakter i jakość uruchomionych mechanizmów zmiano twórczych.

Nie istnieje jedyne, powszechnie obowiązujące rozumienie sukcesu pedagogicznego, stąd też każda z definicji ukutych przez nauczycieli-praktyków jest właściwa. Wydaje się, że można zauważyć związek między treściami zawartymi w definicjach a pojmowaniem pojęcia wychowania i jego celu. Najogólniejszą, powszechną funkcją przysługującą wychowaniu jest dokonywanie zmian, przekształcanie, wywieranie wpływu. Przedmiot tych zmian stanowi człowiek i grupa społeczna. Większość nauczycieli pośrednio odwołuje się zarówno do tradycyjnego, jak też nieco nowszego rozumienia czym jest wychowanie i do czego zmierza.

Część nauczycieli utożsamiała sukces już z samym prawidłowym przebiegiem procesu nauczania, z umiejętnością stosowania właściwych form i metod pracy z uczniem. Dla niektórych miarę sukcesu stanowi satysfakcja, zadowolenie. Takie ujęcie nie stoi w sprzeczności z ujęciami wspomnianymi wcześniej. Poczucie satysfakcji musi wszak wypływać z zaistnienia faktów, osiągnięcia celów.

Młodsi nauczyciele skupiają się raczej na efektach pracy dydaktycznej, nauczania, zadawalają ich wyniki w tej dziedzinie. Nauczanie, choć nie jest łatwa sztuką, jest jednak czymś mniej skomplikowanym i angażującym niż wychowanie człowieka. Nauczyciele o dłuższym stażu lokalizują swoje sukcesy pedagogiczne w sferze wychowania. Samo nauczenie ucznia treści wykładanych przedmiotów nie stanowi dla nich sukcesu.

Refleksje ankietowanych nauczycieli są w dużej mierze zgodne z wynikami współczesnych badań z zakresu psychologii wychowania oraz pedagogiki. Starsze ujęcia zagadnienia wyraźnie akcentowały rolę osobowości nauczyciela. Część pedagogów mówiła nie tyle o osobowości jako całości, ale wskazywała narożne jej aspekty, takie jak: kultura osobista, troskliwość, życzliwość, empatia, optymizm. Wiedza, która uznana była przez największą grupę ankietowanych za jeden z najważniejszych czynników stanowi również istotny element osobowości. Takim elementem jest często wymieniana kompetencja nauczyciela (być może utożsamiana z wiedzą).

Wyniki sondażu ujawniają pewne tendencje. Nauczyciele o większym stażu podkreślają znaczenie cech osobowości wychowawcy w osiąganiu sukcesu, młodsi zaś- umiejętności.

W nowoczesnym kształceniu pedagogów duży nacisk kładzie się na nabywanie umiejętności psychospołecznych (komunikacja interpersonalna, asertywność, negocjowanie, rozwiązywanie konfliktów).

Wyniki badań nad skutecznością programów profilaktycznych na gruncie amerykańskim wskazały wyraźnie, że ,,najważniejszym wspólnym mianownikiem programów skutecznych była wysoka jakość stosunków między dorosłymi a młodymi.” Aby uczeń mógł uzyskiwać pozytywne rezultaty w uczeniu się (co dla wielu nauczycieli stanowi sukces) najważniejszą sprawą jest, aby znalazł się on w otoczeniu, w którym zapewniona jest szczera troska i wsparcie nauczycieli. Relacja między nauczycielem a uczniem, rodzaj więzi między nimi jest zdecydowanie jednym z najważniejszych warunków uzyskania efektów w nauczaniu i wychowaniu. Komunikowanie jest sposobem budowania tej więzi.

Nauczyciel świadomy swojego powołania i sensu tego, co robi, sam ma decydujący wpływ na owe najistotniejsze czynniki sukcesu: rozwój swojej osobowości i kształtowanie relacji z wychowankami. Jeśli w tych dwóch dziedzinach uda mu się osiągnąć powodzenie to będzie mógł on śmiało mówić o tym, że w swej pracy pedagogicznej odniósł sukces

• Pojęcie i rodzaje błędów w wychowaniu.

Zdarza się często, że rodzice wykazujący najlepsze chęci i dużą obowiązkowość popełniają rażące błędy wychowawcze, ponieważ błędnie rozumieją swoje zadania.

Wyróżniamy cztery zasadnicze rodzaje błędów popełnianych przez rodziców i przez środowisko, które prowadzą do trudności wychowawczych i do wykolejenia dziecka:

• nadmierne uleganie życzeniom dziecka

• zbyt surowe wychowanie

• niestałość/ zmienność stosunku do dziecka

• przesadne wychowanie

Nadmierne uleganie życzeniom dziecka: Spełnianie wszelkich zachcianek, traktowanie dziecka jako centralnej i najważniejszej jednostki w domu. Taka postawa rodziców jest szkodliwa. Nadmierne rozpieszczanie dziecka powoduje kształtowanie w nim postawy wybitnie egocentrycznej (i roszczeniowej). Dziecko rozpieszczone przyzwyczaja się do tego, że wszyscy powinni być na jego usługach. Dzieci takie nie są przyzwyczajone do trudów i wymogów życia, łatwo się załamują.

Zbyt surowe traktowanie: Nakładanie na dziecko zbyt dużych obowiązków w stosunku do ograniczonych jego możliwości. W takiej rodzinie dziecko napotyka ciągłe zakazy i nakazy i poczucie ciągłego
z niego niezadowolenia. Stosunek władczy, bezwzględnie wymagający charakteryzuje raczej ojca niż matkę. Żąda od dziecka bezkrytycznego, bezwzględnego posłuchu, nie uznaje sprzeciwu ze strony dziecka- takie działanie na pewno zahamuje rozwój psychiczny dziecka. Przestaje ono wyrażać własne zdanie, przejawiać własne dążenia, gdyż ojciec reguluje życie dziecka, ustala normy i zasady postępowania w rodzinie, stałe i niezmienne. Dziecko w takiej rodzinie nie może realizować własnej linii rozwoju, nie ma szansy na odnalezienie własnej drogi.

Niestałość w stosunku do dziecka: Brak konsekwencji, zmienność w postawie, w wymaganiach, w wyrażanych uczuciach, wpływają niekorzystnie na rozwój psychiczny dziecka. Poznaje ono szybko słabość rodziców, uczy się dostosowywać do wybuchów złości i gniewu, do objawów czułości czy wylewnej miłości, uczy się unikać zarówno kary jak i czułości. Dziecko staje się bezwiednie dwulicowe. Usiłuje przez kłamstwo, udawaną pokorę, pozorną uległość unikać przykrości ze strony zagniewanych rodziców, a chłodnym i aroganckim zachowaniem uchyla się od scen czułych. Dziecko doskonale wie, że nastawienia rodziców są zmienne, że trzeba odczekać że nie musi się nadto przejmować swoją sytuacją, coraz zręczniej uczy się dostrajać własne postępowanie do ich zachcianek i nastrojów.

Błędy wychowawcze rodziców to nade wszystko:

• zły przykład postępowania,

• nadmierne zabieganie o postępy w nauce szkolnej dziecka,

• niejednakowe traktowanie dzieci,

• niedocenianie indywidualnych rozmów,

• brak poszanowania prawa dziecka do własnych tajemnic,

• unikanie lub wykluczanie udziału dziecka w rozwiązywaniu jego problemów,

• podejmowanie za dziecko decyzji w ważnych dla niego sprawach.

Najczęściej popełnianymi przez nauczycieli błędami są (Helena Izdebska): 

• nieuwzględnianie zasady indywidualizacji w procesie nauczania i wychowania,

• nieprzestrzeganie zasady obiektywizmu i bezstronności w ocenianiu uczniów,

• niedocenianie znaczenia dokładnej znajomości ucznia oraz jego podstawowego środowiska życia - rodziny,

• nieumiejętność nawiązywania kontaktów z rodzicami,

• brak konsekwencji w stawianych dzieciom i młodzieży zadaniach i egzekwowaniu ich spełnienia,

• brak poszanowania godności osobistej ucznia, nietaktowne i brutalne traktowanie go,

• stwarzanie sytuacji uprzywilejowania ucznia ze względu na pozycję społeczną rodziców,

• obciążanie ucznia odpowiedzialnością za niewłaściwe zachowanie się rodziców wobec nauczyciela lub niski poziom kultury moralnej rodziny.

• Podmiotowość w wychowaniu.

Wychowanie podmiotowe to takie, które sytuację wychowawczą, wyznaczoną zawsze układem ludzi rzeczy i zadań traktuje jako sytuację dwupodmiotową.

W sytuacji tej podmioty wychowania (wychowanek i wychowawca) włączają się wzajemnie w linie własnych działań i stają się równoważnymi aktorami. Wyznacznikiem podmiotowego charakteru sytuacji wychowawczej jest względna równowaga prawa do aktywności wychowawcy i wychowanka.

Zadania wykonywane przez wychowanka nie dominują nad nim, a wychowawca godzi się na ograniczenie swej podmiotowości podmiotowością wychowanka.

Aktywność wychowanka jest rozwijana przez niego wg jego własnych, osobistych wartości i standardów.

W podmiotowości wychowanka w toku interakcji można wyróżnić 4 fazy wychowania:

• Manipulacji- polega na uczeniu jednostki dopuszczalnych sposobów uczenia się czy zaspokajania potrzeb (okres dzieciństwa).

• Sterowania- wykorzystanie dotychczasowych doświadczeń jednostki
  i związki z innymi jednostkami. Przyznaje się prawo decyzji o sposobie zachowania w konkretnej sytuacji. Należy również wyeliminować zachowania, które nam nie odpowiadają, uwzględnić podmiotowość wychowanka czyli sugerujemy mu jakiego oczekujemy od niego zachowania.

• Partnerstwa -to okres wspólnego działania wychowawcy i wychowanka. Wychowanek potrafi dokonywać samodzielnie wyborów.

• Samokontroli- wychowanek określa już kierunek strategii życiowej dokonuje wyborów, metod i środków jej realizacji, w pewien sposób staje się samo wychowawcą, autorytetem.

Podmiotowości w wychowaniu nie oznacza tworzenia warunków dla wszelkiej aktywności wychowanka, lecz takiej aktywności wychowanka, która pochodzi z własnego wyboru, obejmuje prawo szukania możliwych sposobów rozwiązań i własnej oceny sposobu wykonania zadania i osiągniętego wyniku. Natomiast wychowawca stwarza szerokie pole do własnej aktywności, twórczości i działa w zgodzie z własnymi wartościami.

• Dziedziny wychowania (umysłowe, moralne, fizyczne, estetyczne, itp.).

WYCHOWANIE UMYSŁOWE

Kształtowanie pozytywnej motywacji i postaw wobec nauki jako wytworu umysłu ludzkiego, wobec pracy umysłowej i zaszczepienie wychowankom potrzeby rozwijania własnego umysłu, związane jest emocjonalna sferą życia, z rozbudzaniem ciekawości i pasji poznawczej a także z wyobraźnią, której wizje są niekiedy inspiracją dla ukierunkowanego intelektualnego wysiłku. Wychowanie to ma na celu wyposażenie w wiadomości przyczyniające się do wzbogacenia ich kultury umysłowej jak i umiejętności racjonalnego postępowania na co dzień rozwijanie w nich zdolności poznawczych, zainteresowań intelektualnych i tendencji do samokształcenia. Rozwija się także umysł, osobowość i wolę.

WYCHOWANIE MORALNE

Wychowanie moralne to zabiegi mające na celu kształtowanie i rozwój w jednostce cech umożliwiających i ułatwiających współbycie z innymi ludźmi. W wychowaniu moralnym odwołujemy się do sfery intelektualnej, jak również emocji i woli. Celem wychowania moralnego jest ukształtowanie pozytywnych postaw społeczno- moralnej jednostki( postawy moralne są kształtowane w procesie wychowania np. altruizm, bezinteresowność, itp.). wychowanie moralne obejmuje 3 sfery osobowości: wiedza dostarczająca informacji o społeczności i moralności; motywacyjny postęp danej osoby; emocje człowieka. W wychowaniu odwojujemy się do 3 procesów psychicznych: myślenia, emocji, woli. Proces rozwoju moralnego: 1. przejście od biernego uczestnictwa w życiu społecznym do aktywnego współtworzenia tego życia; 2. osiągnięcie dojrzałej we wszystkich sferach osobowości: psychicznej, biologicznej, społecznej. A więc moralność jest regulatorem życia społecznego, dzięki systemowi reguł przepisów udaje się zachować porządek społeczny.

WYCHOWANIE ESTETYCZNE

Wychowanie estetyczne jest to proces oddziaływania zmierzającego do wzbogacenia przeżyć ludzi z wykorzystaniem wartości tkwiących w zjawiskach pochodzących spoza dziedziny sztuki dotyczy to szczególnie zjawisk przyrodniczych i niektórych wytworów techniki, jak również rozwijanie wrażliwości na wartości estetyczne tkwiące w sztuce i naturze.

Teoria wychowania estetycznego zajmuje się wychowaniem przez sztukę( wykorzystanie wartości sztuki w celu wzbogacenia osobowości dziecka) do sztuki(zespół oddziaływań zmierzających do ukształtowania wrażliwości wychowanków na wartości sztuki) i wychowanie za pomocą wartości estetycznych tkwiących w naturze lub wytworach technicznych. A więc wychowanie estetyczne zmierza do ukształtowania wrażliwości wychowanków na wartości sztuki.

WYCHOWANIE FIZYCZNE

Całokształt zabiegów zmierzających do zapewnienia prawidłowego rozwoju fizycznego organizmu, doskonalenia sprawności ruchowej i wyrabiania nawyków rekreacyjnych. Celem wychowania fizycznego jest sprzyjanie prawidłowej budowie ciała jednostki, rozwijanie sprawności fizycznej, podnoszenie odporności organizmu i wyrabianie dobrych nawyków czynnej rekreacji.

WYCHOWANIE ZDROWOTNE

System działalności wychowawców i wychowanków, której celem jest opanowanie przez wychowanków wiedzy o organizmie ludzkim- jego stronie fizycznej, psychicznej i społecznej, ukształtowanie ich umiejętności, sprawności i postaw warunkujących zachowanie i doskonalenie zdrowia oraz stosowanie wymagań higieny w życiu osobistym i społecznym. Celem tego wychowania jest wszystko: dostarczenie jednostkom odpowiedniej wiedzy o zdrowiu i kształtowanie ich poprawnych postaw zdrowotnych, przestrzeganie zasad higieny osobistej, itp.

• Samowychowanie i samokształcenie jako cel działalności wychowawczej.

Samowychowanie- to swoisty rodzaj wychowania, mówi się o nim, gdy jednostka podejmuje czynności wychowawcze względem siebie, a więc określa cele wychowania, ustala zadania, dokonuje wyborów metod postępowania oraz poddaje je własnej wewnętrznej kontroli
i ocenie.

Samokształcenie- wg. Radlińskiej- pewna forma pracy nad sobą , kształtowanie własnej osobowości, rozwijanie jej ale także kierowanie przez człowieka własnym życiem.

Samowychowanie i samokształcenie sprawdza się u ludzi z silnym charakterem, upartych, które dążą do postawionego sobie celu.

Nauczyciel ukazuje uczniowi pewne dane, wiadomości, ale uczeń sam się musi doskonalić, pogłębiać wiedzę na dany temat. Celem działalności wychowawczej jest doprowadzenie do tego, aby uczeń sam kształtował własną osobowość, doskonalił dotychczasowe umiejętności, sam przyswajał nową wiedzę.

• Metody

• Badań

• Pedagogicznych

• Proces badania naukowego - główne etapy.

Metodologia badań pedagogicznych to nauka o zasadach i sposobach postępowania badawczego zalecanych i stosowanych w pedagogice.

Zasady (reguły, normy) to najogólniejsze dyrektywy mające na celu ułatwienie w miarę skutecznego przeprowadzenia badań.

Sposoby postępowania badawczego to mniej lub bardziej skonkretyzowane procedury gromadzenia i opracowywania wyników badawczych. To metody lub techniki badawcze.

Cechy badacza:

• Intelektualna dociekliwość,

• Śmiałość i inwencyjność myślenia,

• Krytycyzm i ostrożność,

• Systematyczność, ścisłość i precyzja,

• Wszechstronność i bezstronność.

Badanie pedagogiczne (naukowe) to zespół umiejętnie stosowanych przedsięwzięć mających na celu gruntowne poznanie, ocenę i zaprojektowanie modyfikacji połączonych z praktycznym sprawdzeniem ich efektywności.

Rodzaje badań naukowych:

1. teoretyczne

• eksploracyjne (dostarczają wskazówek do budowy teorii)

• weryfikacyjne (sprawdzają przewidywania teorii z myślą o jej potwierdzeniu)

2. praktyczne

• oceniające (dostarczają wiedzy o zamierzonych i niezamierzonych następstwach)

• rozpoznawcze (dostarczają informacji o rodzaju zasięgu trudności).

Cele badań pedagogicznych:

- wykrycie zależności między czynnikami warunkującymi skuteczność, sprawny przebieg procesów wychowawczych, wykrycie lub określenie, jakie zmiany zachodzą pod wpływem tych czynników;

- wykrycie warunków, przy jakich upowszechnione formy pracy dają najlepsze rezultaty;

- wypracowanie nowych metod i form działania pedagogicznego;

- uogólnienie poglądów, ich weryfikacja i tworzenie nowych teorii i praw naukowych.

Problem badawczy to tyle, co pewne pytanie lub zespół pytań, na które odpowiedzi ma dostarczyć badany. Problem badawczy to pytania, na które odpowiedzi szukamy w drodze podejmowanie badań naukowych. Utylitaryzm poznania naukowego polega na możliwości podważania i negowania teorii.

Kroki postępowanie badawczego:

1. wybór tematu

2. analiza i dyskusja

3. projekt badawczy

4. zebranie danych

5. analiza danych

6. interpretacja danych

7. poinformowanie naukowej społeczności.

• Metody, techniki i narzędzia badawcze.

Metoda badawcza to zespół teoretycznie uzasadnionych zabiegów koncepcyjnych i instrumentalnych obejmujących całość postępowania badawcza zmierzającego do rozwiązania określonego problemu naukowego. To sposób prowadzenia całego badania.

Rodzaje metod według Pilcha:

Sondaż diagnostyczny to metoda badań, której przedmiotem są fakty, opinie, poglądy dotyczące różnych procesów, zjawisk, osób i czynników mających związek z szeroko pojętym wychowaniem, gromadzone przez respondentów na podstawie skierowanych do nich pytań. Techniki wykorzystywane w tej metodzie: ankieta, wywiad, analiza dokumentów, obserwacja.

Eksperyment pedagogiczny to sposób budowania określonego wycinka rzeczywistości, polegający na wywołaniu lub zmienianiu przebiegu procesów przez wprowadzenie do nich jakiegoś nowego czynnika i obserwowaniu zmian powstających pod jego wpływem. Eksperyment jest celowym wywołaniem zjawiska za pomocą manipulacji domniemanymi przyczynami:

• Zmienna niezależna - domniemana przyczyna zjawiska

• Zmienna zależna - badane zjawisko wskutek działania zmiennej niezależnej.

Metoda indywidualnych przypadków to sposób badań polegający na analizie jednostkowych losów ludzkich uwikłanych w określone sytuacje wychowawcze lub na analizie konkretnych zjawisk natury wychowawczej przez pryzmat jednostkowych biografii ludzkich z nastawieniem na opracowanie diagnozy przypadku lub zjawiska w celu podjęcia działań terapeutycznych. Istnieją dwa rodzaje tej metody: studium przypadku i praca z przypadkiem. Techniki wykorzystywane w tej metodzie: wywiad, obserwacja, analiza dokumentów.

Monografia pedagogiczna to metoda, której przedmiotem badań są instytucje wychowawcze w rozumieniu placówki lub instytucjonalnej formy działalności wychowawczej lub jednorodne zjawiska społeczne, prowadzące do gruntownego rozpoznania struktury tej instytucji, zasad i efektywności działań wychowawczych oraz opracowania koncepcji ulepszeń prognoz rozwojowych. Techniki wykorzystywane w tej metodzie: obserwacja uczestnicząca, badanie dokumentacji, ankieta, wywiad.

Technika badawcza to czynności praktyczne, regulowane starannie wypracowanymi dyrektywami pozwalającymi na uzyskanie optymalnie sprawdzalnych informacji, opinii, faktów. To sposób realizacji metody.

Obserwacja to czynności badawcze polegające na gromadzeniu informacji drogą spostrzeżeń.

• Obserwacja swobodna (otwarta);

• Systematyczna obserwacja pośrednia - polega na celowym, systematycznym postrzeganiu zjawisk i procesów utrwalanych za pomocą środków technicznych lub procesów;

• Systematyczna obserwacja bezpośrednia - mamy do czynienia z planowanym gromadzeniem spostrzeżeń przez osobę bezpośrednio obserwującą dany proces dydaktyczny w jego naturalnym przebiegu.

• Obserwacja uczestnicząca:

- jawna

- ukryta

Ankieta

Wywiad

Analiza dokumentów

Narzędzie badawcze to przedmiot służący do realizacji wybranej techniki badań, np.: ołówek, kwestionariusz ankiety, dyktafon.

Triangulacja jest połączeniem źródeł, technik i metod oraz narzędzi badawczych w celu zgromadzenia jak najlepszego materiału.

• Zastosowanie jakościowych i ilościowych badań w pedagogice.

Badania ilościowe pozwalają na:

- poznawanie współzależności między zmiennymi zależnymi i niezależnymi;

- badania porównawcze;

- adekwatne porozumiewanie się w wielu badanych sprawach;

- korzystanie ze statystyki.

Badania jakościowe:

• Nie narzucają języka odpowiedzi;

• Umożliwiają poznanie zjawiska w przekroju dynamicznym i rozwojowym na podstawie obserwacji i interpretacji;

• Obejmują ontologiczną, epistemologiczną i metodyczną wiedzę o sposobach poznania;

Teoretyczne podstawy badań jakościowych:

• Fenomenologia polega na badaniu zjawisk, czyli fenomenów, jakie są w istocie potrzebą wniknięcia w nasze wnętrze, wniknięcia w samego siebie, analiza przeżyć ludzkich;

• Hermeneutyka jest interpretacją i opisem świata z perspektywy własnych doświadczeń badacza;

• Interakcjonizm symboliczny - ciągła wymiana i ewolucja znaczeń symboli.

Wyników badań jakościowych nie uogólnia się.

Psychologia Społeczna

• Procesy zachodzące w małych grupach.

Konformizm to zmiana w zachowaniu wskutek rzeczywistego lub wyimaginowanego wpływu innych ludzi.

Rodzaje:

1. Informacyjny wpływ społeczny - wpływ innych ludzi, który prowadzi nas do konformizmu; ponieważ spostrzegamy te osoby jako źródło informacji, dające wskazówki dla naszego zachowania, dostosowujemy się, bo wierzymy, że cudza interpretacja niejasnej sytuacji jest bardziej poprawna niż nasza;

• Prywatna akceptacja - dostosowanie się do zachowania innych bez prawdziwego przekonania o tym, że to, co inni robią lub mówią jest słuszne. Ludzie zaczynają wierzyć w definicję sytuacji;

• Publiczny konformizm - dostosowanie się publiczne do zachowania innych ludzi bez konieczności wiary w to, co robimy lub mówimy;

• Indukowanie - szybkie rozprzestrzenianie się emocji lub zachowań w tłumie. Jedną z form może być psychoza tłumu, czyli pojawienie się w grupie ludzi podobnych fizycznych symptomów bez żadnej fizycznej przyczyny.

2. Normatywny wpływ społeczny - wpływ innych ludzi, który prowadzi do konformizmu z tego powodu, że chcemy być przez innych lubiani i akceptowani.

• Kształtowanie i możliwości zmiany postaw; związek postaw z zachowaniem, dysonans poznawczy między przekonaniem i zachowaniem.

• Deformacje percepcji społecznej: błędy i tendencje w procesach atrybucji.

Percepcja społeczna - jak ludzie rozumieją i kategoryzują zachowania innych. Podstawą do oceniania innych są zachowania, którym zwykle przypisujemy jakieś przyczyny. Percepcja społeczna polega na odzwierciedlaniu cech, obserwowaniu zachowań innych ludzi, interpretowaniu, selekcji i przetwarzaniu. Obserwując zachowania innych wnioskujemy o intencjach, potrzebach, cechach osobowości, cechach moralnych.

Błędy w percepcji wynikają z tego, że u ludzi istnieje silna tendencja do szukania przyczyn zachowania wewnątrz jednostki, w jego osobowości, a pomija się lub niedocenia rzeczywiście działających czynników pozaosobowych i sytuacyjnych. Inny błąd wynika z uzasadniania sukcesów i porażek w zależności od tego, kogo one dotyczą.

Przebieg procesów spostrzegania wyjaśnia teoria atrybucji. Atrybucja to wyjaśnianie przyczyn ludzkiego zachowania. Rodzaje atrybucji:

• Atrybucja sytuacyjna odwołuje się do czynników zewnętrznych i znajdujących się poza sobą takich jak: okoliczności, przypadek, działanie innych ludzi.

• Atrybucje personalne nazywane dyspozycjami odwołują się do czynników wewnętrznych tkwiących w osobie.

Błędy atrybucji:

- podstawowy błąd atrybucji - tzw. błąd korespondencji, czyli przecenianie korespondencji nad osobowością i niedocenianie sytuacji i ról społecznych.

- perspektywa Aktora i Obserwatora to odmienne spostrzeganie przyczyn własnego i cudzego zachowania się:

* perspektywa Aktora (siebie działającego) - własne zachowanie częściej wyjaśniamy wpływem sytuacji

* perspektywa Obserwatora (siebie przyglądającemu się innym) - cudze zachowanie częściej wyjaśniamy wpływem cech wewnętrznych.

- atrybucja w służbie ego - wyjaśnienia, które przypisują sukcesy czynnikom wewnętrznym zależnym od dyspozycji. Za niepowodzenia obwiniają czynniki zewnętrzne należące do sytuacji. Czyli upatrywanie przyczyn sukcesów w sobie, a przyczyn porażek poza sobą w celu podtrzymania samooceny.

- powierzchowne przetwarzanie informacji - wnioskowanie na podstawie wiedzy zawartej w schematach, skryptach, ukrytych teoriach.

* ukryta teoria osobowości to schematy, które ludzie stosują, by pogrupować różne rodzaje cech osobowości, np.: wielu ludzi jest przekonanych, że jeżeli ktoś jest uprzejmy, to jest też hojny.

* samospełniające się proroctwo - zjawisko polegające na tym, że ludzie mają określone oczekiwania dotyczące innej osoby, co wpływa na ich postępowanie względem tej osoby. Powoduje to, że zachowuje się ona w sposób zgodny z ich wyjściowymi oczekiwaniami.

• Rodzaje i funkcje komunikacji interpersonalnej.

Podstawowe formy komunikowania się:

• Komunikacja werbalna - za pomocą języka, słów.

• Komunikacja niewerbalna - intencjonalne i nieintencjonalne komunikowanie się bez słów (mimika, ton głosu, gesty, ruchy, pozycja ciała, itp)

Komponenty porozumiewania się:

• Treść (przekaz werbalny) 7-10% efektu uzyskanego

• Sposób mówienia (ekspresja) 30-38% efektu uzyskanego

• Mowa ciała (przekaz niewerbalny) 55-60% efektu uzyskanego.

Funkcje komunikacji niewerbalnej:

- wyraża emocje, np.: zaciskanie pięści-złość;

- przenosi postawy

- informacje o cechach osobowości

- ułatwia i reguluje komunikację werbalną.

Sygnały komunikacji niewerbalnej:

1. kinezjetyka;

2. parajęzyk (ton, barwa, wysokość głosu)

3. samoprezentacja (strój, fryzura, biżuteria)

4. dotyk (obejmowanie, podawanie ręki)

5. proksemika (zastosowanie dystansu)

6. chronemika (wykorzystanie czasu jako sygnału komunikowania się)

7. elementy otoczenia (np.: kolory, oświetlenie, wystrój)

Elementy mowy ciała:

- postawa ciała

- sposób stania/siedzenia

- sposób poruszania się

- sposób oddychania

- sposób mówienia

- wyraz oczu

- gestykulacja

- mimika

- sposób zachowania w stosunku do partnera.

Różnice: komunikacja niewerbalna jest bardziej dwuznaczna niż komunikacja werbalna i ma charakter ciągły. Komunikacja niewerbalna odbywa się wieloma kanałami. Komunikacja niewerbalna angażuje wszystkie zmysły, a werbalna nie. Komunikacja niewerbalna nie ma struktury, a komunikacja werbalna ją posiada. Komunikacja niewerbalna jest spontaniczna i zdeterminowana kulturowo, co jest przeciwieństwem komunikacji werbalnej.

Bariery komunikacyjne:

- osądzanie

- decydowanie za innych

- uciekanie od problemów partnera.

Patologie Społeczne

• Rodzina jako środowisko społeczno-wychowawcze - jej struktura, funkcje, zadania, zagrożenia, patologie.

Rodzina jest naturalnym środowiskiem życia dzieci i młodzieży i jako takie oddziałuje na nie socjalizująco (uspołeczniająco), stwarzając warunki sprzyjające rozwojowi lub hamuje ego. Niezależnie od tego, jak funkcjonuje, czy jest środowiskiem zdrowym i wartościowym moralnie, czy też przejawia wyraźne cechy patologii - w każdym przypadku kształtuje ich osobowość, postawę społeczną, wyznacza koleje losu.

Struktura rodziny to stałe ramy, nie zawsze sformalizowane, wewnątrz których przebiega życie i zachowania małżeńsko - rodzinne. Stanowią system modelowych zachowań zachodzących między członkami rodziny a siłami zewnętrznymi, które na nią oddziałują. Strukturę rodziny tworzą:

• wiek uznany za odpowiedni do zawarcia małżeństwa,

• instytucjonalne formy zawarcia związku i jego ewentualnego rozwiązania,

• liczba partnerów w małżeństwie,

• liczba pokoleń w rodzinie,

• wzory regulujące współżycie wewnątrz rodziny oraz wyznaczające hierarchię władzy i autorytetu,

• układ wzajemnie powiązanych ról małżonków i dzieci,

• struktura dziedziczenia majątku, władzy, nazwiska,

• charakter źródła utrzymania rodziny i środowiska zamieszkania.

Najogólniej rzecz biorąc, rodzina jest instytucją ogólnoludzką spotykaną we wszystkich epokach i kulturach. Do jej uniwersalnych, wszędzie spotykanych zadań należy:

• zaspokajanie popędu seksualnego,

• zaspokajanie elementarnych potrzeb życiowych,

• rodzenie dzieci,

• wychowywanie ich.

Żadna inna grupa czy instytucja społeczna nie jest w stanie wypełnić tych czterech zadań jednocześnie.

Pathos - choroba, patologia to stan chorobowy. Maria Łopatowska określa rodzinę patologiczną jako taką, w której oboje lub jedno z rodziców jest alkoholikiem, przestępcą lub dopuszcza się nierządu - najczęściej we własnym domu w obecności dzieci, wykorzystuje je seksualnie.

Rodziny patologiczne - chore, według S.Kawuli są w najtrudniejszej sytuacji życiowej, często wręcz tragicznej. Rodziny patologiczne i rodziny niewydolne tworzą rodzinę dysfunkcyjną

Wskaźniki rodziny dysfunkcyjnej:

• brak jednego z rodziców - najczęściej ojca,

• brak obojga rodziców, a dziecko jest wychowywane w rodzinie zastępczej niewydolnej wychowawczo,

• kłótnie rodziców poprzedzające rozpad rodziny i rozwód,

• rodzina zrekonstruowana, brak akceptacji ze strony dzieci dla ojczyma, macochy,

• wielodzietność; zaniedbywanie dzieci,

• zjawiska patologiczne - najczęściej alkoholizm,

• długotrwała choroba lub inwalidztwo jednego lub obojga rodziców.

Funkcje rodziny wg. S. Kawuli:

• prokreacyjna,

• ekonomiczna,

• kulturalna,

• emocjonalna,

• opiekuńczo-wychowawcza

Zagrożenia rodziny współczesnej:

1. brak zjawisk uczuciowych między członkami rodziny, brak miłości do dziecka,

2. konflikty w rodzinie,

3. brak koalicji wychowawczej rodziców,

4. niewłaściwa atmosfera wychowawcza,

5. zaniedbanie obowiązków rodzicielskich

6. brak odpowiedzialności za wychowanie dziecka

7. błędy wychowawcze rodziców

8. zła sytuacja materialna rodziny

9. jawna lub ukryta patologia życia rodzinnego

10. wielodzietność

11. zanik formy wspólnego spędzania wolnego czasu

12. wpływ niewłaściwego środowiska

13. upadek autorytetu szkoły

14. zły wpływ filmów, gazet i gier komputerowych

15. rozłąki, „nieobecny ojciec”

16. rozwody

17. długotrwała choroba lub inwalidztwo jednego lub obojga rodziców

Patologia w rodzinie

• przemoc w rodzinie

• przestępczość członków rodziny

• agresja

• alkoholizm

• prostytucja

• narkomania

• Szkoła jako instytucja - jej główne funkcje Czynniki dezintegrujące społeczno - wychowawcze oddziaływanie środowiska (szkoły).

Dezyntegracja rozpad, rozkład, rozprzężenie się; rozbicie.

NIEPOWODZENIA SZKOLNE UCZNIÓW

Problem osiągania sukcesów jest bardzo ważny w życiu każdego człowieka, a w szczególności w życiu dziecka w młodszym wieku szkolnym. Zdobycie powodzenia przez dziecko w jego pracy szkolnej to nagroda za wysiłek, to zachęta za pokonywanie trudności, wiara we własne siły. Brak powodzenia w pracy szkolnej prowadzi do poważnych zaburzeń w zachowaniu się dziecka. Każdy nauczyciel spotyka się z uczniami przejawiającymi trudności typu dydaktycznego bądź wychowawczego. Ich obecność w codziennej praktyce życia szkoły jest zjawiskiem raczej nieuniknionym.
Według W.Okonia "niepowodzenie szkolne to proces pojawienia się braków w wymaganych przez szkołę wiadomościach i umiejętnościach uczniów oraz negatywnego stosunku młodzieży wobec tych wymagań". W definicji tej wyraźnie rozróżnia się niepowodzenia dotyczące nauczania i niepowodzenia w wychowaniu. W. Okoń wyróżnia w procesie niepowodzeń dwie główne fazy dzieląc je na ukryte i jawne. Zadaniem nauczyciela jest szybkie wykrycie tych niepowodzeń, aby nie sprawiały one specjalnych kłopotów. O niepowodzeniach jawnych mówi się zazwyczaj, gdy braki w wiadomościach i umiejętnościach ucznia zostały przez szkołę dostrzeżone, zaś o niepowodzeniach ukrytych wtedy, gdy szkoła o brakach tych nie wie lub też z rozmaitych powodów nie znajdują one wyrazu w złych ocenach.

NIEPOWODZENIA DYDAKTYCZNE

Problemem niepowodzeń szkolnych i ich przyczynami zajął się szczególnie Cz. Kupisiewicz. Biorąc pod uwagę różne kompleksy przyczyn niepowodzeń sprowadził je do bardziej ogólnych i określił jako czynniki społeczno-ekonomiczne, biologiczno- psychologiczne i pedagogiczne. Czynniki społeczno-ekonomiczne to warunki materialne, społeczne i kulturalne, które powodują niekorzystną sytuację życiową dzieci. Niepowodzenia szkolne są w dużej mierze wynikiem trudnych warunków materialnych oraz braku opieki ze strony rodziców. Przeciążanie pracą domową może mieć również zły wpływ na wyniki w nauce. Ważne znaczenie w życiu dziecka mają również warunki kulturalne. Do nich zalicza się poziom kulturalny rodziców, poziom życia umysłowego całej rodziny, życie towarzyskie, kultura ogólna i językowa czy poziom opieki intelektualnej i moralnej nad dzieckiem. Czynniki biopsychiczne to zarówno zadatki wrodzone, jak i warunki sprzyjające lub hamujące prawidłowy rozwój tych zadatków.

Wśród tych czynników wyróżnia się:

• opóźnienie rozwoju funkcji wzrokowych

• opóźnienie rozwoju funkcji słuchowych

• opóźnienie rozwoju ruchowego

• lateralizacja

• zaburzenia rozwoju mowy

Niezbędnym warunkiem prawidłowego przebiegu procesu spostrzegania jest pełnowartościowy pod względem anatomicznym i funkcjonalnie sprawny analizator wzrokowy.
Bardzo ważne jest również różnicowanie dźwięków, ich analizowanie i syntezowanie.
Również w wielu przypadkach przyczyną niepowodzeń może być opóźniony rozwój ruchowy. Niepowodzenia na zajęciach kultury fizycznej często zniechęcają dzieci do jakiejkolwiek aktywności. Wśród zaburzeń ruchowych spotykamy zaburzenia o mniejszym zakresie np. obniżenie sprawności manualnej.
Z przyczynami niepowodzeń wiąże się również zjawisko lateralizacji czyli asymetryczności funkcji ciała ludzkiego, przewagi czynności jednej połowy ciała nad drugą. Lateralizacja może spowodować obniżenie sprawności manualnej oraz zaburzenia orientacji przestrzennej.
Na niepowodzenia dzieci w nauce mają wpływ również zaburzenia mowy. Najczęstsze zaburzenia to: bełkotanie, jąkanie oraz opóźnienie rozwoju mowy.
Czynniki pedagogiczne mogące wpłynąć na niepowodzenia uczniów to treści, formy, metody, środki nauczania, system zasad uznawanych przez nauczycieli, sposoby aktywizowania uczniów, poziom kwalifikacji nauczycieli itd.

NIEPOWODZENIA WYCHOWAWCZE

Trudności wychowawcze są wynikiem braku przystosowania się dziecka do wymagań otoczenia i do reguł obowiązujących w środowisku. Przyczyn niepowodzeń można dopatrywać się w środowisku rodzinnym, w szkole oraz w samym uczniu.

Przyczyny tkwiące w środowisku rodzinnym
Rodzina odgrywa wyjątkową rolę w rozwoju każdego dziecka. Staje się poważnym źródłem nieprzystosowania społecznego dziecka jeżeli odbiega od modelu normalnie funkcjonującej rodziny. Bardzo ważna dla dziecka jest sytuacja życiowa rodziny. Dotyczy ona przede wszystkim struktury rodziny i wydarzeń losowych.
Najbardziej wymowna przyczyna trudności wychowawczych jest dezintegracja życia rodzinnego. Ciągłe konflikty między rodzicami, awantury, alkoholizm prowadzą do rozkładu życia rodzinnego. W ten sposób odbiera się dziecku poczucie bezpieczeństwa i wspólnoty rodzinnej.

Przyczyny tkwiące w środowisku szkolnym
Wśród przyczyn tych wyróżnia się przyczyny organizacyjne, psychologiczno-społeczne i pedagogiczne. Przyczyny organizacyjne obejmują swym zasięgiem niedostatki systemu szkolnego, programu nauczania i podręczników oraz systemu kształcenia i doskonalenia nauczycieli. Nieprzystosowanie społeczne uczniów mogą powodować nadmiernie przeładowane programy nauczania, podręczniki niedostosowane do zainteresowań, liczne klasy.
Do przyczyn psychologiczno-społecznych zalicza się nieznajomość ucznia przez nauczyciela, zaniżone oczekiwania nauczyciela wobec ucznia i niską jego pozycję w klasie. Natomiast przyczyny pedagogiczne polegają na tym, że zbyt mało uwagi przywiązuje się do wyrabiania w uczniach pozytywnej motywacji uczenia się.

Przyczyny tkwiące w uczniu
Do przyczyn tych należą przyczyny biopsychiczne obejmujące czynniki genetyczne, uszkodzenia ośrodkowego układu nerwowego, obniżony poziom sprawności umysłowej i zaburzenia somatyczne. Czynniki genetyczne stanowią przede wszystkim wszelkiego rodzaju predyspozycje jednostki uwarunkowane dziedzicznie. Organiczne uszkodzenie układu nerwowego polega najczęściej na urazach czaszki i mózgu. Natomiast funkcjonalne uszkodzenie ośrodkowego układu nerwowego to nieprawidłowości w stanie fizycznym i psychicznym jednostki, które utrudniają normalne funkcjonowanie społeczne.
Niektórzy uczeni jedną z przyczyn w zachowaniu upatrują w niskim ilorazie inteligencji dziecka.
Przyczynami nieprzystosowania społecznego mogą być również zaburzenia takie jak: schorzenia gardła, choroby układu trawiennego, układu krążenia itp.

Niepowodzenie to proces trwający dłużej lub krócej. Najczęściej prowadzi on do drugoroczności lub do odsiewu. Zdaniem Konopnickiego w toku tego procesu dostrzegamy narastające braki w wiadomościach oraz zmiany w zachowaniu się ucznia, czyli symptomy psychologiczne.
Według J Konopnickiego problem niepowodzeń w nauce jest problemem indywidualnym i społecznym. Dotyczy jednostki, która cierpi i nie mogąc podołać zadaniom jakie inni wykonują popada w stan frustracji. Niezadowolenie z siebie obniża wydajność pracy i jednostka nie daje społeczeństwu tego do czego jest zdolna.

Niepowodzenia szkolne są jednym z ważniejszych problemów współczesnej szkoły. Zadaniem szkoły, nauczycieli, rodziców i samego dziecka jest aby nie dopuścić do tak poważnej sytuacji.

• Przemoc, agresja, nietolerancja - istota, mechanizmy, skutki.

Agresja

(łac. aggresio - napaść) to w psychologii określenie zachowania ukierunkowanego na zewnątrz(fizyczna) lub do wewnątrz(znęcanie psychiczne), mającego na celu spowodowanie szkody fizycznej lub psychicznej. Agresja w swej skrajnej postaci jest największą tragedią ludzkości.

Agresja (w kategoriach prawa międzynarodowego) to zbrojna napaść, użycie przez jedno państwo siły zbrojnej przeciwko suwerenności, integralności terytorialnej lub politycznej niezawisłości innego państwa.

Agresja jako pojęcie biologiczne to uwarunkowany genetycznie rodzaj zachowania, zmierzającego do pokonania lub zmuszenia przeciwnika do ucieczki.

Przemoc - wywieranie wpływu na proces myślowy, zachowanie lub stan fizyczny osoby bez jej przyzwolenia.

Przemoc fizyczna to wywieranie wpływu na proces myślowy, zachowanie lub stan fizyczny osoby bez jej przyzwolenia przy użyciu siły fizycznej.

Przemoc psychiczna to wywieranie wpływu na proces myślowy, zachowanie lub stan fizyczny osoby bez jej przyzwolenia przy użyciu środków komunikacji interpersonalnej.

Nietolerancja- Polega ona głównie na  braku szacunku i wyrozumiałości dla cudzych poglądów, upodobań, a także potępianiu czyjegoś wyglądu i sposobu zachowania.

Istotą przemocy, agresji i nietolerancji jest sprawowanie kontroli nad drugą osobą. Zamysł zranienia kogoś, sprawienia mu przykrości, zadania bólu.

Mechanizmy nabywania zachowań agresywnych: warunkowanie klasyczne, warunkowanie instrumentalne, naśladowanie;

Warunkowanie klasyczne (warunkowanie reaktywne). W myśl tej teorii organizm wyposażony jest w repertuar wrodzonych reakcji, które odruchowo pojawiają się, gdy na organizm zadziała bodziec bezwarunkowy. Organizm uczy się "przewidywać" pojawienie się bodźca bezwarunkowego, kojarząc go z sygnałami, które z nim współwystępują lub go poprzedzają. Na tej właśnie zasadzie człowiek może nauczyć się reagować zachowaniami agresywnymi
w sytuacjach, które skojarzył z zachowaniami agresywnymi.

Przykłady

Ktoś mnie przezywa lub obraża - reaguję atakiem.

Widzę pająka - zabijam go.

Dziecko widzi nową zabawkę - popycha inne dziecko i wyrywa mu ją z rączek.

Warunkowanie instrumentalne, (warunkowanie sprawcze)W myśl tej teorii organizmy uczą się pewnych reakcji, obserwując konsekwencje, do których te reakcje prowadzą. Jeśli moja reakcja przynosi mi jakiś rodzaj korzyści - będę ją wykonywać częściej. Gdy dana reakcja przynosi mi szkody - będę wykonywać ją rzadziej. Ponieważ agresja może prowadzić do wielu rodzajów korzyści i nagród, to ludzie powielają zachowania agresywne, bowiem nauczyli się czerpać w ten sposób korzyści.

Przykłady

Kradzież pieniędzy prowadzi do zysku.

Pobicie dziecka w szkole sprawia, że dzieci zaczynają się mnie bać
i "awansuję" w hierarchii szkolnej, inni mi ustępują.

Naśladowanie (teoria społecznego uczenia się). Mechanizm ten opisywał Albert Bandura.
W jednym ze swoich najsłynniejszych eksperymentów pokazywał dzieciom film, na którym dorosła osoba niszczyła manekina. Dzieci, które następnie miały szanse bawić się
z podobnym manekinem również go niszczyły i robiły to także w sposób nie zaobserwowany na filmie. Dzieci, które nie oglądały wcześniej filmu, nie niszczyły manekina. Bandura twierdził, że jest to mechanizm naśladowania zachowań agresywnych. Nazywa się go również modelowaniem. Człowiek będzie naśladować zachowania, który zaobserwuje u innych ludzi (modeli).

Najczęściej wzorem do naśladowania są ludzie, którzy:

• Są postawieni wysoko w hierarchii społecznej.

• Są autorytetami

• Są nagrodzeni za swoje zachowanie (np. osiągają swój cel poprzez zachowania agresywne, tak jak bokser, który zwycięża na ringu)

Skutki przemocy: Skutki przemocy nieraz wloką się za człowiekiem przez długie lata, otaczając go siecią niewidzialnych ograniczeń.

Skutki fizyczne i psychiczne:

Skutkiem agresji fizycznej może być kalectwo, choroby somatyczne związane
z uszkodzeniami narządów wewnętrznych, uszkodzeniami mózgu, a nawet i często śmiercią. Są również inne skutki mniej dostrzegalne: np. poznawcze, emocjonalne między innymi charakteryzujące się zmniejszonym brakiem poczucia bezpieczeństwa, nieakceptowaniem siebie, poczuciem zagubienia, krzywdy, winy, trudności w nawiązywaniu kontaktów
z otoczeniem. Ofiary przemocy fizycznej często przeżywają stany depresyjne i lęki. Wiele lat później mogą odezwać się odległe skutki maltretowania w dzieciństwie. Osoby te charakteryzują się ciągłym poczuciem winy, niską samooceną. To są najmniejsze skutki, bo często osoby te stają się alkoholikami, narkomanami, przeżywają zaburzenia nerwowe, nerwice, jak i również sami o dziwo stosują przemoc fizyczną wobec własnych dzieci.

Skutki psychiczne( są odleglejsze, trwalsze-.) Tego typu działania powodują lęk, poczucie niesprawiedliwości, bezsensu, zaburzenia snu, nerwice, zachowania agresywne, myśli i próby samobójcze. Ma również w konsekwencji znaczny wpływ na ich późniejsze dorosłe życie.

Skutki dzielimy także na :bezpośrednie i trwałe.

Bezpośrednie skutki przemocy:

• Siniaki

• Płacz

• Ból

• Złość

• Śmierć

Trwałe skutki przemocy:

• uzależnienie od agresora (konsekwentny trening przemocy)

• paradoksalna reakcja na pomoc; dziecko jest wrogie do świata (uzależnienie się od rodzica)

• zaburzenia procesu socjalizacji

• odwrócenie roli

• Profilaktyka zachowań patologicznych

PROFILAKTYKA-proces socjalizacyjny wspomagający nabywanie przez jednostkę umiejętności zaspokajania potrzeb w sposób akceptowany społecznie.

Profilaktyka:

• ciągły lub częsty kontakt z ludźmi;

• zaufanie do siebie, wiara we własne możliwości;

• aktywność własna (nie wyręczać);

• organizowanie wolnego czasu (zainteresowania, hobby);

• otoczenie osoby grupą osób, pokazanie, że taka osoba nie jest sama;

• uczenie samodzielnego rozwiązywania problemów;

• prowadzenie zdrowego trybu życia (edukacja zdrowotna);

• wyrzucanie stereotypów;

• pomoc społeczna i psychologiczna (terapeuty);

• „wyjście pedagogów na ulicę”, policja w szkole;

• usuwanie barier architektonicznych dla osób niepełnosprawnych;

• aktywizacja środowisk dotkniętych problemem (akcje organizowane przez placówki służby zdrowia);

• szkolenie bezrobotnych;

• realizowanie problemów socjalnych;

• angażowanie radia i telewizji w problemy;

• organizacje wspomagające np.; Niebieska Linia, Zły dotyk.

• Pedagogika

• opiekuńcza

• Pojęcie opieki

OGÓLNY ZAKRES I AKTUALNY STAN INTERPRETACJA POJĘCIA „OPIEKI”: ze względu na różne formy i różny zakres opieki, której przedmiotem jest człowiek zwiemy ją opieką międzyludzką. Opieka występ. Gdzie sprawowana jest ona przez czł., nad czł. ,niezależnie kim są ci ludzie, jaka jest jej forma, organizacja i zakres.

Niedostatki i błędy w określeniu „opieki”-działalności ludzkiej sprawować można do:

1- niedopuszczalnych ograniczeń jej treści i zakresu tj. identyfikowania pewnych odcinków i rodzajów opieki z całością tej dziedziny

2-pomijanie tego co istotne w rzeczywistej działalności opiekuńczej

3- nadawanie opiece zbyt szerokiego zakresu, ograniczając formy działalności społ.

4- upatrywanie w opiece 2 odrębnych składników: warunków sprzyjających rozwojowi i działań odpowiednio modyfikujących je.

5- określenie opieki za pomocą spełnianej przez nią funkcji-wspomaganie rozwoju-1 z podst. Funkcji

6- identyfikowanie opieki z udziałem pomocy osobom znajdującym się w trudne3j sytuacji życiowej

7-nadużywanie terminu „opieka” do określenia działań i czynności tylko w pewnym stopniu zbliżonych do opieki-usługi opiekuńcze.

OPIEKA W NAJSZERSZYM ZNACZENIU Opieka w ogóle- konieczna aktywność jej podmiotu wobec zależnego asymetrycznie od niego przedmiot. Polega na zaspokajaniu ponadpodmiotowych potrzeb (nie mogą sami ich zaspokoić); kompensowaniu niedyspozycji tych przedmiotów do samosterowania;

Składniki opieki:1-zwierzęca (różnorodne, kompleksowe reakcje i zachowania instynktowne i nabyte rodziców wobec potomstwa, służące zaspakajaniu jego ponadpodmiotowych potrzeb(biol. i bezpieczeństwa) 2-transcendentna tj. aktualizujące się w świadomości wierzących(przekonaniach, wyobrażeniach) pozaempiryczne działania sprawcze sacrum, zapewniające im doczesny dobrostan i zbawienie wieczne po śmierci) 3- ludzka a)międzyludzka b)człowieka nad własnymi wytworami c-człowieka nad elementami przyrody(opieka ludzka to działalność czł., polegająca na ciągłym zaspokajaniu potrzeb ponadpodmiotowych podmiotów opieki, wynikającej z ich niesymetrycznej zależności od czł., przejęcia przez niego odpowiedzialności za nie i zaistniałego między tymi członami stosunku opiekuńczego.

• Potrzeby opiekuńcze.

POTRZEBA-stan braku w organizmie czegoś co jest niezbędne do życia.

POTRZEBY OPIEKUŃCZE- to zespół czynników stwarzających sytuację zagrożenia i wymagających podjęcia opieki nad dzieckiem przez określone osoby lub instytucje i najczęściej do tego działania zobowiązane.

Klasyfikacja potrzeb opiekuńczych głównych środowisk opieki i wychowania oraz wg właściwości organizmu dziecka (wg A. Kelma)

1. Potrzeby wynikające z działalności rodziny.

1.Pozbawienie opieki:

- sieroctwo naturalne pełne i niepełne

- sieroctwo społeczne

- okresowe pozbawienie dziecka z powodu choroby rodziców, ich wyjazdu lub innych

zdarzeń losowych.

2.Brak środków materialnych:

- rodzina pozbawiona środków materialnych na zaspokojenie potrzeb dziecka.

- rodzina mająca trudne warunki materialne, niepozwalające na zaspokojenie wszystkich

niezbędnych potrzeb dziecka.

- rodzina pozbawiona środków materialnych okresowo, na skutek zdarzeń losowych.

3.Brak dostatecznej opieki w związku z pracą zawodową obojga rodziców:

- rodzice pracujący zawodowo w jednakowym czasie i niemogący zapewnić dzieciom opieki w okresie swego pobytu w pracy.

- rodziny niepełne, w których pracują zawodowo ojcowie lub matki.

- rodzice pracujący zawodowo w wymiarze godzin lub warunkach uniemożliwiających opiekę nad dzieckiem (wyjazdy).

4.Zaburzenia funkcjonalne rodziny:

- rodzina w rozkładzie

- poważne błędy wychowawcze rodziców, powodujące utratę więzi z dzieckiem

- brak troski o dziecko, alkoholizm i demoralizacja w rodzinie, powodujące krzywdę dziecka i prowadzące zwykle do sieroctwa społecznego.

B. Potrzeby związane z działalnością szkoły:

1.Bezpieczeństwo osobiste dziecka:

- w drodze do szkoły (problemy ruchu drogowego)

- w toku zajęć szkolnych, na wycieczkach, zajęciach z w-fu.

- w czasie przerw rekreacyjnych,

2.Niepowodzenia szkolne:

- wynikające z indywidualnych właściwości dziecka, powodujących trudności w nauce,

- wynikające z wadliwej organizacji życia dziecka w rodzinie i barku odpowiednich warunków do nauki w własnym domu,

- wynikające z niedostatecznej pracy szkoły, zwłaszcza ze słabego przygotowania uczniów do samodzielnej pracy umysłowej

3.Utrudniony dostęp do szkoły ponadspdstawowej:

- odległość szkoły od miejsca Zamieszkania dziecka uniemożliwiająca mu podjęcie nauki,

- odległość szkoły od miejsca zamieszkania dziecka, wymagająca dojazdu do szkoły.

- brak środków materialnych na opłacenie przez rodzinę kosztów pobytu dziecka w internacie lub na stancji.

C. Potrzeby związane z aktywnością dziecka w środowisku:

1.Potrzeba aktywności indywidualnej:

- ograniczenie pożytecznej samodzielności dziecka w zabawie, nauce i życiu domowym.

- brak troski o rozwój i zaspakajanie zainteresowań dziecka, zwłaszcza poznawczych.

- niewystarczająca lub wadliwa opieka nad dzieckiem utalentowanym.

2. Potrzeba kontaktów społecznych:

- brak lub nieumiejętność nawiązywania kontaktów koleżeńskich i przyjaźni,

- wypaczone kontakty koleżeńskie ( fałszywa solidarność, zbiorowe wagary i inne)

- trudności wychowawcze ( lenistwo, kłamstwo, agresywność, zazdrość, nieposłuszeństwo)

utrudniające ułożenie prawidłowych kontaktów dziecka z innymi dziećmi i ludźmi

dorosłymi.

3.Potrzeba przydatności społecznej:

- egoizm i niechęć do współdziałania

- postawa konsumpcyjna i pasożytnicza,

- niedostosowanie społeczne ( w tym chuligaństwo i przestępczość nieletnich).

D. Potrzeby wynikające z właściwości organizmu dziecka:

1.Defekty fizyczne:

- kalectwo ograniczające lub uniemożliwiające samodzielne poruszanie się dziecka,

- różne upośledzenia narządów ruchu, nieograniczające poruszania się dziecka,

- wady rozwojowe i mikrouszkodzenia, utrudniające pełną sprawność organizmu dziecka i

wymagające zabiegów korekcyjnych lub kompensacyjnych.

2.Upośledzenia:

- słuchu

- wzroku

- umysłowe-różnego stopnia.

3.Zagrożenia zdrowia:

- zły stan higieny domowej i wadliwy tryb życia dziecka,

- stany osłabienia organizmu (wątła budowa, rekonwalescencja),

- choroby, zwłaszcza przewlekłe, wymagające stałej opieki lekarskiej oraz choroby o

charakterze epidemicznym.

• Funkcje i zadania placówek opiekuńczo - wychowawczych: wsparcia dziennego, typu interwencyjnego, socjalizacyjnego oraz rodzinnych form opieki.

1. PLACÓWKI WSPARCIA DZIENNEGO:

OPIEKA CZĘŚCIOWA-występuje ograniczony zakres zadań opiekuń-wychow. i odpowiedzialność za organizację życia dziecka w określonych godz. dnia lub działalność doraźna.tj:OPIEKA NAD DZIECKIEM W RODZINIE: pomoc materialna dziecku w rodzinie(doraźna, okresowa, stała)pomoc materialna dziecku w rodzinie zastępczej, poradnictwo opiekuńczo-wychow. dla rodziców i opiekunów. OPIEKA SZKOLNA: przedszkole, funkcje opiekuń-wychow. szkoły:1-wew.(elementarne) 2-wyrównawcze(kompensacyjne 3-integracyjne.OPIEKA ZAKŁADOWA:ognisko wychowawcze(dzieci dochodzące, dojeżdżające na zajęcia)OPIKA W ŚRODOWISKU ZAMIESZKANIA:świetlice blokowe i osiedlowe, kluby dziecięce i młodzieżowe; ogrody jordanowskie, place gier i zabaw; podwórkowe urządzenia do zabaw dla dzieci ZDROWIE I OPIEKA SPOŁ.:pomoc materialna dla małych dzieci rodzin znajdujących się w trudnej sytuacji materialnej,żłobki dzienne, poradnictwo lekarskie(ogólne, specjalistyczne, psychiczne)SPRAWY SOCJALNE:ochrona praw dziecka, opiekuństwo prawne kuratela, poradnictwo prawne, profilaktyka przestępczości nieletnich, ochrona: macierzyństwa, praw młodocianych pracowników, renty i zasiłki dla rodzin i dzieci z tytułu ubezpieczeń społ.

2. POGOTOWIE RODZINNE-forma rodziny zastępczej; opieka o charakterze interwencyjnym, np. pogotowie opiekuńcze. Rodzina otrzymuje specjalne wynagrodzenie , jest gotowa na przyjęcie o każdej porze do 3 dzieci. Dzieci nie mogą w niej przebywać nie więcej niż 1rok i 3m-ce.

POGOTOWIE OPIEKUŃCZE-placówka typu interwencyjnego, zajmuje się opieką i wychowaniem, zapewnia wykształcenie, wyżywienie w czasie pobytu leczenie1-zapewnia dziecku doraźną opiekę na czas trwania sytuacji kryzysowej 2-dostęp do kształcenia dostosowany do jego wieku i możliwości rozwojowych 3- opiekę i wychow. do czasu powrotu do rodziny naturalnej lub umieszczenia w rodzinie adopcyjnej lub zastępczej placówce opikuń-wychow. typu rodzinnego-rodzinny lub socjalizacyjny dom dziecka 4-dostęp do pomocy psychol.-pedagog. odpowiedniej do zaburzeń rozwojowych, trudności w u-się.5-placówka interwencyjna sporządza diagnozę psychol.-pedagog. Dziecka i diagnozę jego sytuacji rodzinnej oraz ustala wskazania do dalszej pracy z dzieckiem .

3. DOM DZIECKA - placówka opiekuńczo - wychowawcza socjalizacyjna zapewniająca całodobową opiekę i wychowanie dzieciom, których rodzice trwale lub okresowo nie mogą, nie potrafią lub nie chcą stworzyć właściwych warunków życia i rozwoju. Obejmują opieką wychowawczą dzieci i młodzież do 18 roku życia, a w przypadku kontynuowania nauki - do 25 roku życia. Liczba miejsc w placówce socjalizacyjnej nie powinna być większa niż 30, co jest zgodne z normami krajów unijnych. Rozwiązanie instytucjonalne może mieć miejsce dopiero po wyczerpaniu możliwości znalezienia dla dzieci rodzin adopcyjnych czy zastępczych, co jest zgodne z Konwencją o Prawach Dziecka i rezolucjami Ministrów Spraw Społecznych Rady Europy. Umieszczenie dziecka w placówce opiekuńczej powinno służyć reintegracji rodziny, przywróceniu kompetencji wychowawczych rodzicom.

ZADANIA DOMU DZIECKA I ICH FUNKCJE Podstawowym statusowym zadaniem domu dziecka jest dążenie do zastąpienia wychowankom domu rodzinnego. Wychowankowie to najczęściej dzieci zaniedbane, opóźnione w nauce, niedożywione, reagujące agresją lub apatią na emocjonalne odrzucenie przez najbliższych. Dlatego najważniejsza jest funkcja opiekuńczo - wychowawcza realizowana przez działania o charakterze kompensacyjnym, profilaktycznym, a także wspomagającym i stymulującym rozwój wychowanków. Dom dziecka pełni także funkcje dydaktyczną, rekreacyjną, zdrowotną i korekcyjną, integracyjną i integralną.
Zgodnie z teorią hierarchii potrzeb Abrahama Maslowa na pierwszym miejscu należałoby wymienić zaspokojenie potrzeb biologicznych (wyżywienie, odpowiednie warunki mieszkaniowe itp.). Następny cały kompleks zadań dotyczyłby zaspokojenia potrzeb psychicznych (bezpieczeństwo, kontakty uczuciowe, kontakty społeczne, samorealizacja, itd.). W procesie zaspokojenia wszystkich potrzeb wychowanków domu dziecka, podobnie jak to jest w przypadku rodziny realizuje się zadania wychowawcze i opiekuńcze wynikające z podstawowej funkcji tej placówki.

Do zadań opiekuńczych domu dziecka należą:
• Zapewnienie bezpieczeństwa osobistego i ochrony zdrowia fizycznego, psychicznego;
• Zagwarantowanie odpowiednich warunków mieszkaniowych i całodziennego wyżywienia;
• Zaopatrzenie w odzież i inne potrzeby osobistego użytku;

• Umożliwienie realizowania obowiązku szkolnego oraz warunków do dalszego kształcenia się, zdobycia określonych kwalifikacji zawodowych zgodnych z uzdolnieniami i zainteresowaniami oraz podjęcie pracy;

• Pomoc w zdobywaniu niezbędnej wiedzy w zakresie przygotowania do życia w rodzinie, prawa rodzinnego i opiekuńczego oraz poznawania pozytywnych wzorów życia rodzinnego;
• Wyposażenie w podstawowe umiejętności i wiadomości niezbędne do samodzielnej organizacji gospodarstwa domowego;

• Pomoc w uzyskaniu zgodnej z kwalifikacjami pracy oraz mieszkania, warunkujących rozpoczęcie samodzielnego życia.

Do zadań wychowawczych domu dziecka należą:
• Kształtowanie postaw społecznej odpowiedzialności, poszanowanie własności społecznej i osobistej, gospodarności, dyscypliny i ofiarności w realizacji zadań służących społecznemu rozwojowi, zdobycie umiejętności współżycia w zespole, wytworzenie potrzeby niesienia wzajemnej pomocy, sprawiedliwości i uczciwości w postępowaniu międzyludzkim;
• Kształtowanie takich cech, jak poczucie własnej godności i szacunek dla innych ludzi, skromność, odwaga cywilna w wyrażaniu własnych myśli i codziennym działaniu, prawdomówność i dotrzymywanie danego słowa;
• Kształtowanie należytego stosunku do obowiązków sprzyjające takim cechą jak: solidność, wytrwałość, punktualność i wewnętrzna dyscyplina.

4. RODZINNE FORMY OPIEKI:

RODZINA ADOPCYJNA-stajemy się prawnymi opiekunami dziecka, jego rodzicami. Takie dziecko nie różni się niczym od własnego dziecka, trzeba powiedzieć mu jak najwcześniej, że jest adoptowane. Rodzice adopcyjni przyjmują postawy:1-znikają nie dają znaku życia 2- utrzymują kontakty z placówką adopcyjną.

RODZINA ZASTĘPCZA-rodzina, która tymczasowo lub stale opiekuje się i wychowuje dzieci(osierocone, odrzucone) lub, których rodzice nie są w stanie zapewnić im bezpieczeństwa i opieki. Rodzina zastępcza otrzymuje od państwa pomoc pieniężną na częściowe utrzymanie dziecka. TYPY RODZIN ZASTĘPCZYCH: 1.zobowiązana do alimentacji na podst. kodeksu rodzinnego i opiekuńczego. W praktyce gł. dziadkowie. 2 niezobowiązane do alimentacji na podstawie kodeksu(pozostali krewni, os. obce) 3-niezobowiązane do alimentacji pełniące zadania pogotowia rodzinnego.

RODZINNY DOM DZIECKA-placówka prowadzona przez małżonków lub przez os. samotną zapewniająca opiekę i wychow. W warunkach zbliżonych do domu rodzinnego dla 4-8 dzieci do czasu powrotu dziecka do rodziny, umieszczenia go w rodzinie adopcyjnej lub jego usamodzielnienia.

Zadania placówek wspierania dziennego :

Wspieranie rodzinny w usprawnianiu jej podstawowych funkcji, pomoc rodzinie, dzieciom sprawiającym problemy wychowawcze, zagrożonych demoralizacją, przestępczością lub uzależnieniami oraz współpraca ze szkoła, ośrodkami pomocy społ. I innymi instytucjami w rozwiązywaniu problemów wychowawczych. Placówka ta świadczy opiekę dzienną, polegającą na objęciu dziecka działaniami wychowawczymi i edukacyjnymi, ma ona funkcjonować cały rok, we wszystkie dni robocze, przez co najmniej 4 godzinny dziennie. Jej czas pracy powinien być dostosowany do potrzeb dzieci i rodziców.

Formy pomocy :

- zajęcia socjoterapeutyczne

- zajęcia korekcyjne

- kompensacyjne i logopedyczne

- pomoc w nauce

- organizacja czasu wolnego

- stała praca z rodziną

- stała współpraca z ośrodkiem pomocy społecznej, szkołą oraz sądem.

Placówki interwencyjne - zadania:

- doraźna pomoc na czas trwania sytuacji kryzysowej np. pogotowie opiekuńcze

- dostęp do kształcenia dostosowanego do wieku i możliwości dziecka

- opieka i wychowanie do czasu powrotu do rodziny

- dostęp do pomocy psychologicznej, pedagogicznej.

Placówki interwencyjne przyjmują dzieci w sytuacjach wymagających natychmiastowej i usprawiedliwionej opieki lub wychowania. Do tych placówek przyjmowane są dzieci od 11 roku życia, w wyjątkowych sytuacjach też dzieci młodsze. Taka placówka sporządza diagnozę psychologiczno - pedagogiczną dziecka i diagnozę jego sytuacji rodzinnej.

Placówki rodzinne np. rodzinny dom dziecka - jego zadania:

- tworzy jedną wielodzietną rodzinę dla dzieci, dla których nie znaleziono rodzinny zastępczej.

- wychowuje dzieci

- umożliwia wspólne wychowywanie i opiekę licznemu rodzeństwu

- zapewnia dzieciom kształcenie

- ustala zasady kontaktów z rodzicami w porozumieniu z sądem

Placówki socjalizacyjne - to domy dziecka :

- zapewnia dziecku opiekę całodobową i wychowanie

- zapewnia zajęcia wychowawcze, korekcyjne, kompensacyjne, logopedyczne, terapeutyczne, rekompensacyjne,

- powinno zapewniać dzieciom kształcenie i wychowanie opóźnionym w rozwoju

- podejmuje działania w celu powrotu dziecka do rodziny naturalnej

- szuka rodzin przysposabiających lub umieszcza w rodzinnych formach opieki zastępczej.

- pracuje z rodziną dziecka

- organizuje dla swoich wychowanków odpowiednie formy opieki w środowisku.

• Uzależnienia - rodzaje, mechanizmy powstawania, skutki, problemy związane z ich występowaniem.

Uzależnienia, med. stan psychicznych i fizycznych zależności od jakiegoś psychoaktywnego środka chemicznego, przejawiający się przymusem jego przyjmowania w oczekiwaniu na efekty działania tego środka lub dla uniknięcia objawów abstynencyjnych; np.: lekowe, toksykomanie, lekomanie, narkomanie, nikotynizm; niekiedy za u. uznaje się wszystkie nawykowe zachowania z zatraceniem indywidualnej niezależności (np. u. od narkotyków, papierosów, alkoholu, Internetu

Spowodowane to jest m. in. łatwym dostępem do tych substancji, lokalnymi zwyczajami sprzyjającymi braniu, obecności w najbliższym otoczeniu osób używających substancji uzależniających, konfliktami w rodzinie, dodatnim wartościowaniem używanych substancji, a także pozytywnym oczekiwaniom dzieci i młodzieży, co do efektów brania. Na większość z tych czynników szkoła nie ma wpływu, co nie znaczy, że powinna całkowicie deprecjonować swój wpływ. Warto podjąć współpracę ze środowiskiem lokalnym, organizować spotkania z działaczami organizacji społecznych, zajmujących się zapobieganiem przejawom patologii, a szczególnie uzależnieniom. Warto również spotkać się z przedstawicielami wymiaru sprawiedliwości, aby młodzież zobaczyła jak wiele nieszczęść może wyniknąć z czynów przestępczych popełnionych pod wpływem substancji uzależniających.

• Andragogika

• Andragogika jako teoria i praktyka kształcenia i wychowania ludzi dorosłych.

EDUKACJA DOROSŁYCH to:

1. funkcja i przejaw procesów aktywności życiowej człowieka podejmowanych i realizowanych różnorodnych działań, im aktywność bogatsza, tym bardziej owocny rozwój

2. proces internacjonalnego, obliczanego na urzeczywistnienie celów edukacyjnych planowego, instytucjonalnego, długotrwałego oddziaływania na jednych ludzi przez innych bezpośrednio lub w ramach instytucji

3. proces intencjonalnych i na różnych poziomach zorganizowanych działań autoedukacyjnych rozwijającej się lub korygującej swój rozwój jednostki ukierunkowującej go zgodnie z własnymi standardami psychicznymi i możliwościami.

TYPY OŚWIATY DOROSŁYCH:

1. szkolna oświata dorosłych - szkoła

2. pozaszkolna oświata dorosłych - kursy kształcenia, poradnie samokształcenia, uniwersytety trzeciego wieku

3. incydentalna oświata dorosłych

4. oś ustawiczna - zdobywanie dyplomów i certyfikatów.

KSZTAŁCENIE DOROSŁYCH - ogół czynników i procesów umożliwiających ludziom dorosłym uzyskanie orientacji w otaczającej rzeczywistości przyrodniczej i społecznej. Wyposażenie ludzi dorosłych w określone zdolności zdobywania wiedzy i wreszcie w naukowe podejście do otaczającej rzeczywistości.

FUNKCJE KSZTAŁCENIA DOROSŁYCH:

1. wyrównawcza (kompensacja)

- wyrównywanie braków w podstawowym wykształceniu szkolnym

- analfabeta - powyżej 15 r.ż. nie umie pisać i czytać

- zapobieganie wtórnemu analfabetyzmowi

2. dokształcenia i doskonalenia zawodowego

- kształcenie zawodowe - nauka zawodu od podstaw

- dokształcanie zawodowe - uzupełnianie wiedzy

- doskonalenia zawodowe

3. zaspokajanie potrzeb wolnoczasowych ludzi dorosłych

- aktywność poznawcza ludzi dorosłych poza pracą zawodową, a także ludzi starszych.

SAMOKSZTAŁCENIE - autoedukacja, samoedukacja, samonauczanie, samokierowanie, autonomiczne uczenie się, autodydaktyka, projektowanie uczenia się, studia niezależne, uczenie się otwarte.

NADRZĘDNE CELE W PROCESIE SAMOKSZTAŁCENIA:

1. aktywny udział w dorobku kultury, poznawanie jej dziedziny, tradycji

2. stałe dążenie do wzbogacania, udoskonalania osobowości człowieka

3. zdobycie wykształcenia

4. przygotowanie do zawodu, wykonywanie pracy i obowiązków zawodowych.

METODY SAMODZIELNEGO UCZENIA SIĘ:

1. konspektowania

2. zapamiętywania

- zapamiętywania niedosłownego

- zapamiętywania dosłownego

3. notowania

4. obserwacja jako metoda uczenia się (uczenie nieformalne)

5. korzystanie z wykładu

6. korzystanie z pogadanki

7. korzystanie z dyskusji

8. korzystanie z podręczników

ZASADY KSZTAŁCENIA DOROSŁYCH:

1. poglądowości - zobaczyć na własne oczy, np. mózg w formalinie

2. przystępności - uczymy się od rzeczy łatwiejszych do trudniejszych, szczegółowych, używanie przez nauczyciela słów prostych, rozumianych przez ucznia, stopniowanie trudności do poziomu słuchaczy, diagnozowanie uczniów, np. w jakim tempie będą się uczyć

3. systematyczności - planowanie, powinno się od dziecka być przygotowanym do samodzielności, konsekwencja

4. świadomego i aktywnego uczestnictwa

5. umiejętności uczenia się samodzielnego

6. łączenia teorii z praktyką - przygotowuje uczniów do racjonalnego posługiwania się wiedzą w sytuacjach praktycznych do przekształcania rzeczywistości, szczególnie u ludzi dorosłych ważne jest wiązanie wiedzy teoretycznej z praktyką, bezpośrednie doświadczenia ułatwiają naukę, przyspieszają zrozumienie i opanowanie treści

7. wykorzystywania doświadczeń osób dorosłych - pozwala nie tylko na łączenie teorii z praktyką, ale nawiązanie do bezpośrednich, indywidualnych doświadczeń uczących się osób, doświadczenia pozytywne to forma aktywności zawodowej lub kulturalno - oświatowej, samokształcenie

8. indywidualizacji i zespołowości

9. trwałości wiedzy

10. ustawiczności kształcenia.

• Współczesne strategie kształcenia dorosłych.

Strategie klasowo- lekcyjne

-bezpośrednie nauczanie, podział na uczniów na klasy, a klasy na grupy, lekcje 45 min, kształcenie jest sformalizowane

Strategie kursów dokształcających

• specyficzna forma kształcenia, która może trwać od kilku dni, tygodni, rzadziej lat.

• Rodzaje kursów: I, II, III, stopnia , potwierdzone świadectwami np. kursy prawa jazdy, językowe.

Strategia kształcenia zdalnego

• kształcenie kierowane z dala, pośrednio przez nauczyciela i za pomocą takich środków jak podręczniki, poradniki, kasety itp.

• Obejmuje kształcenie korespondencyjne i kształcenie za pomocą środków masowego przekazu

• Podstawowe formy kształcenia korespondencyjnego to:

Okresowe przesyłanie materiału do nauki w postaci listów

Wyznaczenie tematów prac kontrolnych

Konsultacje

Strategie samokształcenia:

• samokształcenie- sposób osiągania wykształcenia poprzez działalność której cele, środki, treści i warunki ustala sam podmiot.

Strategie kół oświatowych:

• forma organizacyjna- koło lub zespół uczestników łączy wspólny cel oświatowo wychowawczy lub społeczny, który jest osiągany poprzez studiowanie lub kształcenie lub inną czynność, która wymaga od grupy pracy umysłowej, uczestnicy musza wykazywać aktywność

• podział ze względu na omawianą treść: koła literackie, ze względu na metodę pracy: koła dyskusyjne itp.

Strategia za pomocą słowa żywego:

- kształcenie swobodne, nie sprawdza się wiadomości nabytych przez słuchaczy, nie przeprowadza się egzaminów, nie ma świadectw, bezpośredni kontakt z nauczycielem za pomocą słowa.

Strategie kształcenia za pomocą słowa drukowanego:

• najbardziej luźny związek pomiędzy przedmiotem a podmiotem, którym jest książka czasopismo o wybranej tematyce

Strategia doradcza

• udzielanie przez specjalistę z danej dziedziny fachowej porady osobom tej porady oczekującym: doradztwo rolnicze. Może mieć charakter indywidualny, zbiorowy, środowiskowy.

Strategie mieszane:

- Uniwersytety III wieku skupiające ludzi na wykładach( strategia żywego słowa) w różnego rodzaju kołach zainteresowań ( strategie kół oświatowych)

• Instytucjonalne formy oświaty i kultury dorosłych.

Oświata dorosłych oznacza cały kompleks organizowanych procesów oświatowych, formalnych lub innych, niezależnie od treści, poziomu i metod, kontynuujących lub uzupełniających kształcenie w szkołach, uczelniach i uniwersytetach, a także naukę praktyczną, dzięki czemu osoby, uznawane jako dorosłe przez społeczeństwo do którego należą, rozwijają swoje zdolności, wzbogacają wiedzę, udoskonalają swoje techniczne i zawodowe kwalifikacje lub zdobywają nowy zawód, zmieniają swoje postawy i zachowania w zakresie wszechstronnego kształtowania osobowości oraz aktywnego uczestnictwa w zrównoważonym i niezależnym społecznym, ekonomicznym i kulturalnym rozwoju. 

Formy i metody edukacji zawodowej dorosłych:

1. Szkolne formy edukacji zawodowej dorosłych
        Edukacja przebiega w szkole. Szkoły dla dorosłych spełniają różne funkcje, ale przede wszystkim umożliwiają naukę osobom, które w normalnym dla odpowiedniego wieku trybie nauki nie podjęli lub danej szkoły nie ukończyli.     W szkołach dla dorosłych przewiduje się osiąganie poziomu kształcenia porównywalnego ze szkołami dla młodzieży. Zakres treści i metody są jednak dostosowane do dorosłych, dysponujących innym doświadczeniem ogólnym i zawodowym.

2. Pozaszkolne formy edukacji zawodowej dorosłych.
        Dzieli się na: kursowe i pozakursowe. Kursy są względnie szybkimi formami kształcenie i doskonalenia w zawodach. Czas trwania zdobywania kwalifikacji i uprawnień zawodowych jest różny- 30 do 600 i więcej godzin.
        Na kursach uczestnicy mogą: przyuczać się do zawodu, zdobywać zawód na względnie wysokim poziomie, dokształcać się w zawodzie na szczeblu niższym oraz doskonalić się w zawodzie na skutek zmian w technologii, technice i organizacji pracy. Formy kursów mogą być stacjonarne, zaoczne oraz mieszane stacjonarno-zaoczne.

3. Publiczna i niepubliczna edukacja zawodowa dorosłych
        Ustawa o systemie oświaty z 1991 roku dokonała m.in. podziału oświaty na publiczną (państwową) i niepubliczną (społeczną i prywatną)
        Placówki niepublicznej edukacji dorosłych mogą uzyskiwać uprawnienia placówek publicznych przez spełnienie określonych warunków wymienionych w przepisach prawa oświatowego. Starają się to czynić, ponieważ daje to określone przywileje finansowe. Organizacje wykazujące dużą żywotność w organizowaniu szkół niepublicznych: Stowarzyszenie Oświatowców Polskich, Towarzystwo Wiedzy Powszechnej oraz Związek Zakładów Doskonalenia Zawodowego. Organizacje te na wielu polach edukacji dorosłych podejmują wspólne działania, czego dowodem jest między innymi wydawanie, przy udziale również innych instytucji, kwartalnika "Edukacja Dorosłych".

• Edukacja ustawiczna jako współczesny model rozwoju społeczeństwa - rola pozainstytucjonalnych form wspomagania rozwoju człowieka.

Edukacja ustawiczna, czyli uczenie się przez całe życie, określa nową strukturę życia ludzkiego i miejsce, jakie zajmuje w nim edukacja. Kształcenie ustawiczne jest zgodne z potrzebami nowoczesnego społeczeństwa, uwzględnia przemiany czasu, wartości rynku oraz rytm indywidualnej egzystencji.

Stwierdzono, że edukacja ustawiczna nie jest już traktowana jako odległa idea, ale stała się systematycznie realizowaną rzeczywistością oświatową. Służą jej, i jednocześnie ją charakteryzują, takie zjawiska kultury i społeczeństwa, jak rozwój nauk i technologii, konieczność doskonalenia zawodowego, dostosowanie do zmian ekonomicznych, wymagania rynku pracy wobec siły roboczej oraz rozpowszechnianie kształcenia know how „wiedzieć jak” na kursach o specjalnym przeznaczeniu.

Kształcenie przez całe życie jest ogólną wartością i jednocześnie indywidualną relacją czasu i przestrzeni dla utrzymania biegłości i przydatności osób w ich przeznaczeniu dla życia i pracy oraz aktywności obywatelskiej.

Edukacja ustawiczna jako współczesny model rozwoju społeczeństwa- rola pozainstytucjonalnych form wspomagania rozwoju człowieka.

Edukacja ustawiczna, czyli uczenie się przez całe życie, określa nową strukturę życia ludzkiego i miejsce, jakie zajmuje w nim edukacja. Kształcenie ustawiczne jest zgodne z potrzebami nowoczesnego społeczeństwa, uwzględnia przemiany czasu, wartości rynku oraz rytm indywidualnej egzystencji.

Stwierdzono, że edukacja ustawiczna nie jest już traktowana jako odległa idea, ale stała się systematycznie realizowaną rzeczywistością oświatową. Służą jej, i jednocześnie ją charakteryzują, takie zjawiska kultury i społeczeństwa, jak rozwój nauk i technologii, konieczność doskonalenia zawodowego, dostosowanie do zmian ekonomicznych, wymagania rynku pracy wobec siły roboczej oraz rozpowszechnianie kształcenia know how „wiedzieć jak” na kursach o specjalnym przeznaczeniu.

Kształcenie przez całe życie jest ogólną wartością i jednocześnie indywidualną relacją czasu i przestrzeni dla utrzymania biegłości i przydatności osób w ich przeznaczeniu dla życia i pracy oraz aktywności obywatelskiej.

Pozainstytucjonalne formy wspomagania rozwoju człowieka - pozaszkolna oświata dorosłych jest to ten obraz pracy oświatowej i wychowawczej wśród dorosłych, który jest realizowany poza działalnością programową szkół i ośrodków oraz kursów kształcenia i doskonalenia zawodowego.

Główne zadania pozaszkolnej oświaty dorosłych to: wzbogacanie osobowości, rozwijanie zainteresowań kulturalno-oświatowych, ukształtowanie stylu życia sprzyjającego rozbudzaniu celowości poznawczej, samodoskonaleniu i samorealizacji ideałów wychowawczych.

Placówki w Polsce powojennej:

• Ludowy Instytut Oświaty i Kultury

• Towarzystwo Uniwersytetów Ludowych

• Towarzystwo Wiedzy Powszechnej

• Towarzystwo Uniwersytetu Robotniczego

• Poradnie Samokształceniowe, czytelnie, domy kultury, świetlice, zespoły i koła zainteresowań

• Człowiek dorosły w sytuacji zagrożenia tożsamości.

Pojęcie tożsamości ma sens obiektywny i subiektywny. W sensie obiektywnym tożsamość to względna odrębność, spójność i ciągłość w czasie jednostki lub grupy postrzeganej z zewnątrz (…) w sensie subiektywnym tożsamość to samoświadomość własnej odrębności, spójności
i ciągłości w czasie grupy, do której się należy.

Tożsamość - to wizja własnej osoby, jaką człowiek ma: właściwości wyglądu, psychiki
i zachowanie się z punktu widzenia ich odrębności i niepowtarzalności u innych ludzi.

Rodzaje tożsamości:

1. narodowa- w tożsamości narodowej zawarte są w zasadzie wszystkie zasadnicze czynniki twożące wspólnotę narodową, a więc zespół czynników obiektywnie kształtujących naród( związki z terytorium, wspólnota dziejów, język, uznana
   w ramach danego narodu hierarchia wartości, wspólnota kultury, rynek narodowy) oraz czynniki subiektywne(charakter narodowy, poczucie wzajemnej więzi, świadomość odrębności od innych)

2. społeczna, warstwowa, klasowa wiąże się z pozycją, sytuacją i statusem danej grupy
   w społeczeństwie i jej zdolnością do wywierania wpływu na proces samoidentyfikacji jednostki ludzkiej.

3. osobista- dostrzeżenie tego, co różni jednostkę od innych, powstawanie sądów na temat własnej osoby.

4. kulturowa

5. etniczna

6. regionalna

7. religijna

8. zawodowa

9. gatunkowa

W sytuacjach zagrożenia tożsamości ludzie dorośli bądź to ulegają presji tych czynników, które niszczą obraz ich własnej osoby i powodują stan niepewności, lęku, dezorientacji i frustracji albo bronią swoich wyobrażeń o sobie a odrzucają to wszystko, co podważa ich autodefinicję i autokoncepcję.

Strategia uległości prowadzi do wyrzeczenia się swoich poglądów wobec siebie, do rewizji swoich przekonań, autodiagnoz samookreśleń, do weryfikującej refleksji, do konformizmu i poddania się uniformizującym wpływom i oddziaływaniom osób, środowisk i instytucji. Strategia uległości prowadzi do rezygnacji z prawa człowieka do zachowania tożsamości, jej pielęgnowania i manifestowania i jej integrowania z uniwersalnymi wartościami kultury.

Strategia obrony wyraża się w próbach głębszego zrozumienia sił, mechanizmów i czynników niszczących tożsamość i szukania możliwości przeciwdziałania im- ich neutralizacji lub destrukcji.

Temu procesowi towarzyszy refleksja ukierunkowana na pełniejsze poznanie, uporządkowanie i zintegrowanie obrazu i koncepcji własnej osoby, własnego „ja” i swojej tożsamości. Dzięki tej pogłębionej autorefleksji człowiek dorosły umacnia się w przekonaniu, że obraz jego „ja” jest prawdziwy, zgodny z jego biograficznym doświadczeniem i umiejętnością rozróżnienia i wyboru tych wartości kulturowych i tych grup społecznych, z którymi się identyfikuje. Jednocześnie taka wnikliwa i samokrytyczna refleksja poprawienie wizerunku swojej osoby, jego poprawienie i zaktualizowanie, zwiększenie jego adekwatności do biopsychicznej struktury jednostki i do tych wartości kulturowych i grup społecznych, z którymi człowiek dorosły świadomie się identyfikuje.

W sytuacji zagrożenia ludzie dorośli szukają takich uzasadnień dla swojej tożsamości, które potwierdziłyby jej prawdziwość, sensowność i wartość moralną, jej niczym nie dającą się zastąpić rolę w życiu duchowym i społecznym człowieka.

Są dwie wersje strategii obrony tożsamości:

1. konsekwentne, zgodne z własną autodefinicją i samowiedzą psychiczną realizowanie swoich celów życiowych, ideałów, wartości wbrew i na przekór istniejącym warunkom zgodnie z zasadami obowiązku, poświęcenia i heroizmu.

2. działanie kompromisowe, które usiłuje łączyć elementy oporu i przystosowania, umacniania i weryfikacji obrazu własnej osoby, uwzględnienia realiów i wymagań sytuacji społecznej i przeciwstawiania się jej w formie odważnego i godnego postępowania zgodnie z koncepcją swojej tożsamości.

31

---