ZAGADNIENIA WSTĘPNE

POJĘCIE PROCESU KARNEGO

Proces prawny => przewidziany przez prawo zespół działań, które zmierzają do osiągnięcia oznaczonego skutku prawnego

!!! Ze względu na podstawowe kryterium w odniesieniu do przedmiotu procesu, można wyodrębnić odpowiadający mu rodzaj procesu przed organem państwa, a więc można mówić o procesach: karnym, cywilnym, administracyjnym itp.

Proces karny => stanowi przewidziane prawem zachowanie organów państwowych i pozostałych uczestników, zmierzające do wykrycia i ustalenia czynu przestępnego i jego sprawcy oraz do wymierzenia mu kary lub zastosowania innych środków, albo w razie stwierdzenia braku przestępstwa, sprawstwa lub istnienia okoliczności wyłączających odpowiedzialność, do uniewinnienia oskarżonego.

• proces konkretny - przewidziana prawem działalność określonych uczestników, w oznaczonym procesie o konkretne przestępstwo lub przeciwko oznaczonej osobie (osobom) o konkretne przestępstwo.

• proces w znaczeniu ogólnym - funkcjonuje jako model, któremu powinien odpowiadać każdy proces; jest to model postulowany, model normatywny (bo przewidziany w obowiązujących przepisach), o charakterze wirtualnym, stanowiący podstawę prawną konkretnej działalności procesowej.

→ ujęcie formalne - ogranicza się do przepisów, które określają jego bieg

→ ujęcie praktyczne - bierze pod uwagę nie tylko przepisy, ale także czynniki mające wpływ na interpretację w procesie stosowania przepisów (wykładnia SN, TK)

• proces w sensie teoretycznej wizji - system poglądów na sposób ukształtowania postępowania, adresowany do twórców ustawy.

WYKRYCIE => stwierdzenie faktu

USTALENIE => odnosi się do okoliczności i skutków

CEL PROCESU KARNEGO

Cel ogólny - rozstrzygnięcie o przedmiocie procesu

Środki i mechanizmy procesowe, zawarte w przyjęty modelu prawa karnego procesowego, służące realizacji powyższego celu ogólnego:

→ art. 2 § 1 pkt. 1 k.p.k. - odpowiednie ukształtowanie procesu karnego

→ art. 2 § 2 k.p.k. - zgodność wydanego rozstrzygnięcia z dyrektywą prawdy

→ realizacja prawa karnego materialnego

→ funkcja satysfakcyjna

→ funkcja prewencji ogólnej

→ funkcja prewencji szczególnej

PRZEDMIOT I PODSTAWA FAKTYCZNA PROCESU KARNEGO

TEORIE:

S. Śliwiński → przedmiotem procesu karnego jest roszczenie przysługujące państwu w stosunku do sprawcy przestępstwa (ius puniendi)

L. Schaff → przedmiotem procesu, a więc tym, na ustalenie i rozstrzygnięcie czego jest skierowany proces, jest ta okoliczność czy przestępstwo, na których byt powołuje się wersja oskarżenia, istniejące lub nieistniejące obiektywnie (rzeczywiście)

M. Cieślak - przedmiot każdego postępowania sprowadza się zawsze do jakiejś kwestii prawnej, której rozstrzygnięcie lub inne załatwienie jest zadaniem tego postępowania. W procesie karnym kwestię taką stanowią: odpowiedzialność karna i odpowiedzialność cywilna, jakie mogą obciążać osobę winą przestępstwa.

ZDANIE PYTAJNE => ZDANIE KWESTYJE

ADHEZYJNA => UBOCZNA

Zasadniczy przedmiot procesu - kwestia odpowiedzialności prawnej osoby ściganej za zarzucane (lub przypisane) jej przestępstwa.

Kwestia odpowiedzialności prawnej sprawcy czynu (czyli przedmiot procesu) opiera się a dwóch podstawach:

• podstawa faktyczna (pierwotna) - określenie czynu (zarzucanego lub przypisanego); podstawa faktyczna nie jest przedmiotem procesu. Podstawa faktyczna zmienia się w miarę rozszerzania się wiedzy organów postępowania - stanowi stopień poinformowania organu procesowego o czynie przestępczym.

• podstawa prawna (wtórna) - kwalifikacja prawna tego czynu [subsumcja stanu faktycznego pod przepis]. Wraz ze zmianą podstawy faktycznej może ulec zmianie także podstawa prawna.

Niezmienność przedmiotu procesu - oznacza, że przedmiot procesu nie powinien ulegać zmianom w czasie biegu procesu.

Niepodzielność przedmiotu procesu - oznacza, że niedopuszczalne jest orzekanie w różnych postępowaniach o fragmentach tego samego przedmiotu procesu.

*art. 314 k.p.k.

Art. 314. Jeżeli w toku śledztwa okaże się, że podejrzanemu należy zarzucić czyn nie objęty wydanym uprzednio postanowieniem o przedstawieniu zarzutów albo czyn w zmienionej w istotny sposób postaci lub też, że czyn zarzucany należy zakwalifikować z surowszego przepisu, wydaje się niezwłocznie nowe postanowienie, ogłasza się je podejrzanemu oraz przesłuchuje się go. Przepis art. 313 § 3 i 4 stosuje się odpowiednio.

ISTOTA PROCESU KARNEGO

W literaturze podkreśla się, że poszukiwania istotnych cech procesu karnego należy czynić w ramach modelu postulowanego w ujęciu praktycznym, opartego na praktyce procesu karnego.

TEORIE:

→ teoria dopatrująca się istoty procesu karnego w systemie gwarancji procesowych

→ traktowanie procesu jako formy realizacji prawa karnego materialnego; proces karny traktowany jako wzorce ustalone przez prawo, a więc jako prawo formalne.

→ teoria procesu jako stosunku prawego (twórcą Oskar Büllow, jego myśl przeniósł na grunt procesu karnego J.Kohler). W myśl tego założenia proces jest stosunkiem prawnym.

→ teoria procesu jako sytuacji prawnej (James Goldschmidt); proces to sytuacja prawna osoby w stosunku do oczekiwanego wyroku. Istota procesu sprowadza się do procesowych widoków, możliwości, ciężarów i uwolnienia od ciężarów stron.

→ w literaturze polskiej, istoty procesu karnego dopatruje się nie w jednej, lecz w wielu jego cechach. Do elementów składających się na istotę procesu karnego należą następujące jego charakterystyczne cechy:

♦ proces jest działalnością niezawisłego sądu, współdziałających z nim organów ścigania karnego oraz wszystkich innych uczestników postępowania karnego

♦ jest to działalność uregulowana przez przepisy prawa procesowego

♦ działalność procesowa przebiega w ramach stosunków procesowych

♦ proces karny jest podejmowany i prowadzony w określonym celu

Istotną cechą postępowania karnego jest jego przedmiot, a więc kwestia odpowiedzialności za popełnione przestępstwo.

STRUKTURA PROCESU KARNEO

Statyka - nauka o strukturze procesu

Kinetyka - nauka o ruchu procesowym (fakty procesowe, tok procesu karnego, przebieg procesu ujmowany jako nurt procesowy, rodzaje postępowań zasadniczych)

Fakty procesowe

♦ czynności procesowe - zachowania uczestników procesu

♦ zdarzenia procesowe - występujące niezależnie od woli uczestników procesu, wywołujące skutek w prawie karnym procesowym (np. śmierć oskarżonego)

Tok procesu - tworzą poszczególne fakty procesowe, rozgrywające się w czasie, stanowiące ogniwa biegu procesowego od ego zawiązania do zakończenia (stadia procesowe → fazy → podfazy → etapy)

W zależności od nurtu procesu rozróżniamy postępowanie w kwestii odpowiedzialności karnej lub postępowanie w kwestii odpowiedzialności cywilnej. Nurt procesowy może obejmować jeden przedmiot procesowy lub kilka. W związku z tym wyodrębnia się:

• proces prosty - rozpoznaje się jeden czyn jednego oskarżonego

• proces złożony - wieloprzedmiotowy lub wielopodmiotowy

a/ złożoność przedmiotowa (łączność podmiotowa) - jednej osobie zarzuca się popełnienie kilku przestępstw

b/ złożoność podmiotowa (łączność przedmiotowa) - kilku osobom zarzuca się udział w jednym czynie

c/ złożoność podmiotowo - przedmiotowa (łączność podmiotowo-przedmiotowa) - proces toczy się przeciwko kilku osobom o kilka czynów

Postępowanie samoistne => jest tokiem, w którym przebiega postępowanie w zakresie odpowiedzialności karnej i cywilnej

Postępowanie pomocnicze => pozwala a realizację celu postępowania samoistnego (postępowanie zabezpieczające, postępowanie o odtworzenie zaginionych lub zniszczonych akt sprawy, postępowanie ekstradycyjne)

Postępowanie właściwe

Postępowanie incydentalne => służy do rozstrzygania pojawiających się kwestii ubocznych w ramach postępowania właściwego (np. postępowanie w zakresie wyłączenia sędziego, w zakresie stosowania środka zapobiegawczego)

Postępowanie pierwotne

Postępowanie uzupełniające => ma miejsce wówczas, gdy po zakończeniu procesu pojawia się potrzeba rozstrzygnięcia kwestii, która nie została załatwiona w postępowaniu pierwotnym (uzupełnienie wyroku, postępowanie w przedmiocie wydania wyroku łącznego)

Postępowanie zwyczajne

Postępowanie szczególne => postępowanie o zmodyfikowanym przebiegu

Proces wpadkowy => unormowanie art. 398 k.p.k.

FUNKCJE PROCESU KAREGO

W procesie karnym, w zależności od nurtu procesowego, wyróżnia się następujące funkcje procesowe:

1/ w zakresie odpowiedzialności karnej

• ściganie karne - działalność organów, które zmierzają do wykrycia i ustalenia sprawcy przestępstwa; do funkcji ścigania karnego należy także wniesienie i popieranie oskarżenia przed sądem. Przejawem ścigania w stadium wykonawczo-likwidacyjnym jest zarządzenie wykonania kary i nadzoru ad jej wykonaniem.

• obrona karna - jest reakcją na ściganie karne, działalnością przeciwstawiającą się oskarżeniu, mającą a celu obronę interesów oskarżonego. Obrona karna jest pełniona osobiście przez oskarżonego lub przez jego obrońcę.

• rozstrzyganie - polega na podejmowaniu decyzji w głównym przedmiocie procesu karnego oraz w przedmiocie innych nasuwających się kwestii. Funkcję tę spełnia podmiot kierujący procesem. Organem jedynie uprawnionym do rozstrzygania o przedmiocie procesu w postępowaniu jurysdykcyjnym jest sąd ( sądowy wymiar sprawiedliwości). Proces decyzyjny obejmuje:

a/ ustalenia faktyczne

b/ zastosowanie normy prawnej do ustalonych faktów

c/ zastosowanie konsekwencji prawnych przewidzianych z mocy prawa według poczynionych ustaleń faktycznych

• wykonanie rozstrzygnięć - jest działalnością, która ma na celu wykonanie wydanego rozstrzygnięcia, chyba że nie nadaje się ono do wykonania

2/ w zakresie odpowiedzialności cywilnej

• dochodzenie roszczeń cywilnych - roszczenia majątkowe wynikające z przestępstwa mogą być realizowane w procesie karnym:

a/ w drodze powództwa cywilnego

b/ z urzędu, bez żądania pokrzywdzonego lub innej uprawnionej osoby z mocy art. 415 § 4 k.p.k. , gdy przestępstwem została wyrządzona szkoda

c/ w razie nałożenia obowiązku naprawienia szkody lub zadośćuczynienia za doznaną krzywdę albo nawiązki (art. 415 § 5 k.p.k.)

• obrona przed dochodzonymi roszczeniami cywilnymi - jest odpowiednikiem obrony karnej

• rozpoznanie i rozstrzyganie w kwestii odpowiedzialności cywilnej - należy do sądu. Natomiast zabezpieczenia dochodzonych roszczeń cywilnych mogą dokonać także inne organy np. prokurator w postępowaniu przygotowawczym (art. 69 § 2 k.p.k.)

GWARANCJE PROCESOWE

Przez gwarancje procesowe należy rozumieć środki urealniające oznaczone prawa i interesy w procesie karnym.

Wśród gwarancji procesowych można wyróżnić te, które:

• chronią interesy wymiaru sprawiedliwości (np. dyrektywa prawdy, swobodna ocena dowodów, kolegialność sądów, niezawisłość sędziowska, wyłączenie sędziego)

• chronią prawa oskarżonego w procesie karnym (np. domniemanie niewinności, prawo do obrony, zakaz reforationis in peius)

PRAWO KARNE PROCESOWE I JEGO FUNKCJE

Prawo karne procesowe => zespół przepisów regulujących proces karny. W znaczeniu węższym obejmuje ono wyłącznie przepisy regulujące bieg samego procesu. W znaczeniu szerszym do prawa karnego procesowego należy zaliczyć również przepisy dotyczące ustroju organów procesowych.

Konstytucja w art. 176 ust. 2 postanawia, że ustrój oraz właściwość oraz postępowanie przed sądami określają ustawy. Zasadniczym aktem prawnym zawierającym prawo karne procesowe jest ustawa z dnia 26 czerwca 1997 r. Kodeks postępowania karnego.

Prawo procesowe określa proces karny w sensie postulowanym, w tym podmioty w nim występujące oraz poszczególne czynności (ogniwa). Temu postulowanemu wzorcowi wirtualnemu powinien być podporządkowany każdy poszczególny, konkretny proces karny. Jest to wzorzec obligatoryjny, co oznacza, że musi on być przestrzegany w każdym pojedynczym, indywidualnym procesie karnym.

Konieczność kodyfikacji => decydują o tym racje, które wyrażają się w postaci trzech funkcji prawa karnego procesowego. Funkcje te są następujące:

a/ funkcja porządkująca

b/ funkcja zabezpieczenia celów procesu

c/ funkcja gwarancji interesów uczestników procesu

ŹRÓDŁA PRAWA KAREGO PROCESOWEGO

Ujęcie normatywne - źródłem prawa jest sformalizowany akt władzy państwowej ustanawiający przepisy obowiązującego prawa.

Źródłami prawa karnego procesowego są źródła powszechnie obowiązującego prawa w Rzeczypospolitej Polskiej.

Źródłem prawa procesowego nie jest ani zwyczaj, ani wykładnia sądowa.

SZCZEGÓLNE KWESTIE WYKŁADNI PRZEPISÓW PRAWA KARNEGO PROCESOWEGO.

Wykładnia => działalność interpretacyjna, polegająca na ustaleniu właściwego znaczenia przepisów prawnych.

Wnioskowanie przez analogię => opiera się na twierdzeniu, że fakty podobne pod pewnym oznaczonym względem powinny pociągać za sobą te same lub podobne skutki. Wymaga tego poczucie sprawiedliwości, domagające się jednakowego traktowania tego, co równe. Zastosowanie analogii w rzeczywistości oznacza rozszerzenie normy prawnej a sytuacje, fakty, wyraźnie w niej nie przewidziane, lecz podobne pod istotnym względem. W prawie karnym procesowym analogia musi być uznana za potrzebną.

Ograniczenia:

• nie należy rozciągać przepisów wyjątkowych na sytuacje w nich wyraźnie nie przewidziane, gdyż pociągałoby to za sobą rozbudowanie wyjątków kosztem reguł

• nie należy stosować analogii, jeżeli miałoby to prowadzić do ograniczenia lub pomniejszenia uprawnień, stanowiących gwarancje procesowe ej uczestników

• nie należy za pomocą analogii rozszerzać zakresu przepisów określających stosowanie środków przymusu w procesie karnym

• nie należy stosować analogii na niekorzyść oskarżonego w odniesieniu do przepisów, które są dla oskarżonego niekorzystne.

OBOWIĄZYWANIE PRAWA KARNEGO PROCESOWEGO

Obowiązywanie ustawy w miejscu.

Reguła terytorialności => polskie prawo karne procesowe obowiązuje na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, na całym obszarze. Do rozszerzonego obszaru RP zalicza się pokłady polskich statków wodnych lub powietrznych. Poza obszarem RP polskie prawo karne procesowe stosują polscy przedstawiciele dyplomatyczni i konsularni za granicą w razie dokonywania czynności w ramach pomocy prawnej. Prawo polskie ma zastosowanie także wtedy, gdy organ RP dokonuje czynności procesowej na terenie obcego państwa za jego zgodą.

Wyjątki od zasady terytorialności.

1/ w razie udzielenia pomocy prawnej na żądanie sądu lub prokuratora państwa obcego należy uczynić zadość życzeniu tych organów i przy dokonywaniu czynności zastosować szczególny tryb postępowania lub szczególną formę, jeżeli nie jest to sprzeczne z zasadami porządku prawnego w Polsce (art. 588 § 4 k.p.k.)

2/ świadek lub biegły nie będący obywatele polskim wezwany z zagranicy, jeżeli stawi się dobrowolnie przed sądem, nie może być ani ściany, ani zatrzymany, ani też tymczasowo aresztowany zarówno z powodu przestępstwa będącego przedmiotem danego postępowania, jak i jakiegokolwiek innego przestępstwa popełnionego przed przekroczeniem granicy państwowej. Nie można również w stosunku do niego wykonywać kary orzeczonej za takie przestępstwo (art. 589 § 1 k.p.k.)

Obowiązywanie prawa karnego procesowego w czasie

Jeżeli zmiany prawa karnego procesowego dokonano po popełnieniu przestępstwa, ale przed wszczęcie procesu, to mają zastosowanie te przepisy, które obowiązują w czasie wszczynania procesu.

Zastosowanie mają przepisy obowiązujące w czasie trwania procesu (przepisy aktualnie obowiązujące).

Jeżeli ustawa nowa nie przewiduje przepisów przejściowych, to trzeba stosować ustawę nową, od czasu jej obowiązywania, wobec utraty mocy prawnej starej ustawy. Będące w toku postępowanie powinno być przestawione a tory określone nową ustawą.

Kiedy nowa ustawa przewiduje przepisy przejściowe, które w pewnym zakresie (przez nie określonym) pozostawiają w mocy przepisy dotychczas obowiązujące z ich mocy przepisy dotychczasowe będą współobowiązywać z przepisami nowymi.

Można zatem stwierdzić, że przepisy ustawy dotychczasowej mogą być stosowane tylko w takim zakresie w jakim zostały zachowane a podstawie przepisów przejściowych.

Kwestia prawidłowości czynności.

Czynności procesowe, dokonane w czasie obowiązywania starej ustawy, nie wymagają powtórzenia, chyba że taki obowiązek wynikałby z nowej ustawy. Ich prawidłowość musi być oceniana z punktu widzenia starej ustawy.

Nowa ustawa może jednak domagać się, jeżeli zawiera przepisy przejściowe, powtórzenia tych czynności zgodnie z wymogami nowych przepisów.

STOSUEK PRAWA KARNEGO PROCESOWEGO DO PRAWA KARNEGO MATERIALNEGO

W zasadzie rozgraniczenie obu dziedzin prawa następuje na podstawie aktu prawnego, w którym są one umieszczone.

Przepisami o charakterze procesowym są regulacje zawarte w kk określające tryby ścigania na wniosek pokrzywdzonego. W kodyfikacji prawa karnego materialnego mieszczą się też przepisy, które regulują instytucję o charakterze procesowym, ale przewidującą jednocześnie stosowanie środków o charakterze probacyjnym. Przykładem takiej regulacji jest warunkowe umorzenie postępowania karnego.

!!! Proces karny stanowi formę, za pomocą której może być zastosowana kara wobec sprawcy czynu zabronionego, przewidziana przepisami prawa karnego materialnego.

TENDENCJE ROZWOJOWE PROCESU KARNEGO

Koncepcja konsensualizmu - umożliwienie stronom porozumiewanie się co do ostatecznego wyniku prowadzonej sprawy karnej; najczęściej środkiem jest postępowanie mediacyjne.

ZASADY PROCESU KARNEGO

POJĘCIE I KLASYFIKACJA ZASAD PROCESU KAREGO

Znaczenie zasad

1/ Uzasadnienie historyczne

2/ Walory naukowe konstrukcji zasad

3/ Formułowanie zasad procesu usprawnia proces dydaktyczny

4/ Względy praktyczne (dostarczają podstaw do formułowania określonych dyrektyw interpretacyjnych)

5/ Wyznaczają racjonalną pracę legislacyjną

Pojęcie zasad procesu karnego.

Z jednej strony są one traktowane jako dyrektywy, a więc zdania dyrektywalne określające wzorce, na których ma być zbudowany określony system procesowy - wzorce postulowane => zasady w sensie abstrakcyjnym

Z drugiej strony zasada procesowa jest dyrektywą wynikającą z oznaczonego systemu prawa karnego procesowego. Moc obowiązująca przysługuje tylko tym dyrektywom, które wyrażają zasady rozumiane w sensie konkretnym => zasady procesowe w sensie konkretnym. Można przyjąć, że zasady procesowe stanowią normy wynikające z obowiązujących przepisów lub z zespołu norm wyinterpretowanych z przepisów oraz nor stanowiących ich logiczne konsekwencje.

Zasady w ścisłym znaczeniu - są to te normy (lub „konsekwencje logiczne” grupy norm) danego systemu prawa pozytywnego, które posiadają charakter zasadniczy. Zasadniczość takiej normy sprowadza się do czterech kryteriów:

• kryterium hierarchicznej nadrzędności norm

• kryterium nadrzędności treściowej

• kryterium szczególnej roli spełnianej przez daną normę

• kryterium funkcjonalnego, czyli kryterium doniosłości społecznej danej normy

Z powyższego wynika, że zasady procesu stanowią wzorce ukształtowania określonego przedmiotu unormowania. Są to wzorce wyrażone w formie powinnościowej, w postaci dyrektywnej. Wzorce te mogą być postulowane lub też odtworzone. W pierwszym znaczeniu są to wzorce adresowane do ustawodawcy, a zatem nie mieszczące się w systemie określonego obowiązującego prawa karnego procesowego - zwykle są one idealne, nie zające odchyleń od reguły. O wzorcach odtworzonych mówimy, mając na myśli sposób ukształtowania danej instytucji w danym systemie prawa karnego procesowego. Jest to ujęcie zasad procesu karnego określone w literaturze nazwą zasady w sensie konkretnym.

Wybrane przez ustawodawcę rozwiązanie podstawowych założeń w procesie karnym może być idealne tzn. nie znające żadnego wyjątku od reguły ustalonej w obowiązującej normie prawnej. Niekiedy ustawodawca przy ich wyborze decyduje się a wskazanie pewnych wyjątków od przyjętej reguły. Wyjątki te dopuszczalne są tylko w takim zakresie, w jakim ustawa wyraźnie je przewiduje. Tych wyjątkowych przepisów nie można wykładać rozszerzająco, gdyż istniałoby niebezpieczeństwo podważenia samej reguły.

W literaturze dzieli się zasady na skodyfikowane, gdy są sformułowane w osobnych ogólnych przepisach i na nieskodyfikowane, tzn. nie sformułowane w żadnym osobny przepisie, lecz obowiązujące na zasadzie swoistej syntezy wyinterpretowanej z odpowiedniej grupy przepisów.

System zasad procesu karnego

W teorii procesu karnego dokonuje się kilku klasyfikacji zasad występujących w procesie karnym:

I. Zasady ogólnoprawne (państwa prawa, humanitaryzmu)

II. Zasady procesu karnego:

a/ zasady ustrojowo-organizacyjne

- zasada prawa do sądu

- zasada udziału czynnika społecznego

w procesie karnym

- zasada niezawisłości sędziowskiej

- zasada kolegialności sądu

- zasada bezstronności

b/ zasady ściśle procesowe (dynamiczne)

→ zasady związane z wszczęciem procesu karnego

(zasada oficjalności, zasada legalizmu, zasada skargowości)

→ zasady dotyczące postępowania dowodowego (zasada prawdy, zasada bezpośredniości, zasada koncentracji materiału dowodowego, zasada swobodnej oceny dowodów)

→ zasady dotyczące formy i sposobu prowadzenia postępowania (zasada kontradyktoryjności, zasada jawności, zasada rzetelnego procesu, zasada ustności, zasada kontroli)

→ zasady dotyczące sytuacji prawnej oskarżonego w procesie (zasada domniemania niewinności, zasada prawa do obrony oskarżonego)

ZASADA HUMANITARYZMU

W Konstytucji RP znajdujemy szereg postanowień wyrażających tę zasadę. W art. 30 stanowi się, że „Przyrodzona i niezbywalna godność człowieka stanowi źródło wolności i praw człowieka i obywatela. Jest ona nienaruszalna, a jej poszanowanie i ochrona jest obowiązkiem władz publicznych”. W innym przepisie czytamy, że „Nikt nie może być poddany torturom, ani okrutnemu, nieludzkiemu lub poniżającemu traktowaniu i karaniu. Zakazuje się stosowania kar cielesnych.” (art. 40).

W tej dyrektywie mieszczą się następujące zakazy:

- zakaz stosowania tortur

- zakaz nieludzkiego traktowania

- zakaz poniżającego traktowania

Poniżające traktowanie nie może wynikać z płci, rasy, koloru skóry, języka, religii, przekonań politycznych, pochodzenia narodowego lub społecznego, przynależności narodowej, majątku, urodzenia lub jakichkolwiek innych przyczyn.

• Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych z 1996 r.

• Konwencja Europejska (Konwencja o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności) z 1950

ZASADY USTROJOWO-ORGANIZACYJNE PROCESU KARNEGO

Zasada prawa do sądu

Prawo do sądu => oznacza z jednej strony prawo jednostki dostępu do sądu, a z drugiej strony wymaga, aby sprawę rozpoznał ustanowiony przez ustawę właściwy, niezależny i bezstronny sąd.

Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych w art. 14 ust. 1 stanowi, że „Każdy ma prawo do sprawiedliwego i publicznego rozpatrzenia sprawy przez właściwy, niezależny i bezstronny sąd, ustanowiony przez ustawę, przy orzekaniu co do zasadności oskarżenia przeciw niemu w sprawach karnych bądź co do jego praw i obowiązków w sprawach cywilnych.”

Art. 6 ust. 1 Konwencji Europejskiej stanowi, że „Każdy ma prawo do sprawiedliwego i publicznego rozpatrzenia jego sprawy w rozsądnym terminie przez niezawisły i bezstronny sąd ustanowiony ustawą, przy rozstrzyganiu o jego prawach i obowiązkach o charakterze cywilnym albo o zasadności każdego orzeczenia w wytoczonej przeciwko niemu sprawie karnej.”

Konstytucja RP w art. 45 ust. 1 stanowi, że „Każdy ma prawo do sprawiedliwego i jawnego rozpatrzenia sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki przez właściwy, niezależny, bezstronny i niezawisły sąd”. Art. 77 ust.2 postanawia, że „Ustawa nie może nikomu zamykać drogi sądowej dochodzenia naruszonych wolności lub praw, otwierając drogę sądową każdej jednostce w razie naruszenia jej wolności lub praw”.

Sąd => W orzecznictwie organów strasburskich ustalono, że ma to być organ odpowiadający następującym kryteriom:

- niezależny od egzekutywy i od stron postępowania

- złożony z sędziów, którzy nie mogą być w każdej chwili odwołani przez organ nominujący

- przy istnieniu gwarancji i praworządności postępowania

Zasada udziału czynnika społecznego w procesie karnym.

Udział czynnika społecznego w procesie może przejawiać się:

a/ w składzie organu wydającego rozstrzygnięcia

• sąd przysięgłych - wykształcony na Wyspach Brytyjskich; klasyczna postać sądu przysięgłych polega na tym, że czynnik społeczny tworzy ławę przysięgłych, która wydaje werdykt co do winy lub niewinności oskarżonego. Sędzia zawodowy przewodniczy rozprawie i on stosuje kwalifikację prawną oraz wymierza karę. Ława przysięgłych obraduje bez udziału sędziego.

• sąd ławniczy - ławnicza postać udziału czynnika społecznego w składzie sądu polega na tym, że ławnik staje się zarówno sędzią faktu jak i sędzią prawa, równoprawnym z sędzią zawodowym. „W sprawowaniu wymiaru sprawiedliwości obywatele biorą udział przez uczestnictwo ławników w rozpoznawaniu spraw przed sądami pierwszej instancji, chyba że ustawy stanowią inaczej” (art. 4 § 1 u.s.p.), „W granicach określonych w ustawie, postępowanie karne odbywa się z udziałem czynnika społecznego” (art. 3 k.p.k.)

Ławnicy ludowi pochodzą z wyboru; ławników do sądów okręgowych oraz sądów rejonowych wybierają rady gmin, których obszar jest objęty właściwością tych sądów, w głosowaniu tajnym. Kandydatów na ławników zgłaszają radom gmin prezesi sądów, stowarzyszenia, organizacje i związki zawodowe, zarejestrowane na podstawie przepisów prawa oraz co najmniej 25 obywateli mających czynne prawo wyborcze zamieszkujących stale na danym terenie do dnia 31 lipca ostatniego roku kadencji, w trybie który określi Prezydent RP.

b/ w udziale w procesie podmiotów reprezentujących interes społeczny

c/ w dostępie obywateli do odbywanych publicznie rozpraw

Zasada niezawisłości sędziowskiej.

„Sędziowie w sprawowaniu swego urzędu są niezawiśli i podlegają tylko Konstytucji oraz ustawom” (art. 178 ust. 1 Konstytucji RP). Podmiotowo zakresem niezawisłości sędziowskiej objęci są sędziowie zawodowi oraz ławicy ludowi.

Niezawisłość sędziowska oznacza:

a/ zakaz wywierania jakiegokolwiek wpływu a sędziego co do kierunku rozpoznania sprawy lub treści orzeczeń, które ma wydać

b/ niezależność w rozstrzyganiu nasuwających się wątpliwości dotyczących zarówno stanu faktycznego, jak i prawnego stanu sądzonej sprawy

c/ niezależność w wydawaniu wszelkich rozstrzygnięć w toku postępowania, jak i orzeczenia kończącego postępowanie

d/ brak odpowiedzialności karnej i dyscyplinarnej sędziego za orzeczenia wydane zgodnie z własnym sumieniem, w granicach swobodnej oceny dowodów i a podstawie przepisów ustawy.

!!! Sędzia jest jednak związany zarówno ogólnie przyjętymi regułami wykładni prawa, jak i zasadami logicznego myślenia.

Sędziego w zasadzie nie wiążą orzeczenia innych sądów, ani wyrażone w nich poglądy, chyba że ustawa postanawia inaczej:

→ sędziego nie obowiązują rozstrzygnięcia innego sądu zapadłe w innej sprawie, chyba że są to orzeczenia sądu kształtujące prawo lub stosunek prawny

→ sąd ponownie rozpoznający sprawę jest związany zapatrywaniem prawnym i wskazaniami sądu odwoławczego co do dalszego postępowania

→ w razie rozstrzygnięcia zagadnienia prawego związanego z określoną sprawą uchwała SN jest w danej sprawie wiążąca

→ uchwały SN nie związane z konkretną sprawą, rozstrzygające kwestie prawne, wywołujące rozbieżności w orzecznictwie, jeżeli stanowią zasadę prawną, posiadają pewien zakres wiązania.

Gwarancje niezawisłości sędziowskiej:

I. gwarancje ustrojowe

• odpowiedni poziom etyczno-moralny

• odpowiednie przygotowanie zawodowe

• stałość zawodu sędziowskiego

• niepołączalność stanowiska sędziego z innym zawodem

• materialna niezależność sędziego

• immunitet sędziowski

• samorządność sędziowska

II. gwarancje procesowe

• kolegialność składu sędziowskiego

• jawność rozpraw

• swobodna ocena dowodów

• tajność narady sędziowskiej

Zasada kolegialności sądów

Art. 28 i 29 k.p.k.

Wyjątkowo skład sądu karnego jest jednoosobowy, np. w postępowaniu uproszczonym (art. 476 § 1 k.p.k.)

Zasada bezstronności.

Organy procesowe są zobowiązane do zachowania bezstronnego stosunku do sprawy i uczestników procesu.

Gwarancją obiektywizmu jest instytucja wyłączenia sędziego:

a/ wyłączenie z mocy prawa => art. 40 k.p.k.

b/ wyłączenie a wniosek => art. 41 k.p.k.

Przepisy o wyłączeniu mają odpowiednie zastosowanie do prokuratora, osób prowadzących postępowanie przygotowawcze oraz do innych oskarżycieli publicznych.

Zgodnie z art. 4 k.p.k. organy prowadzące postępowanie karne są obowiązane badać oraz uwzględniać okoliczności przemawiające zarówno na korzyść jak i na niekorzyść oskarżonego.

ZASADY ŚCIŚLE PROCESOWE

Zasady związane z wszczęciem procesu karnego.

ZASADA OFICJALNOŚCI (ŚCIGANIA Z URZĘDU)

* art. 9 § 1 k.p.k. => Art. 9. § 1. Organy procesowe prowadzą postępowanie i dokonują czynności z urzędu, chyba że ustawa uzależnia je od wniosku określonej osoby, instytucji lub organu albo od zezwolenia władzy.

§ 2. Strony i inne osoby bezpośrednio zainteresowane mogą składać wnioski o dokonanie również tych czynności, które organ może lub ma obowiązek podejmować z urzędu.

** art. 12 k.p.k. => Art. 12. § 1. W sprawach o przestępstwa ścigane na wniosek postępowanie z chwilą złożenia wniosku toczy się z urzędu. Organ ścigania poucza osobę uprawnioną do złożenia wniosku o przysługującym jej uprawnieniu.

§ 2. W razie złożenia wniosku o ściganie niektórych tylko sprawców obowiązek ścigania obejmuje również inne osoby, których czyny pozostają w ścisłym związku z czynem osoby wskazanej we wniosku, o czym należy uprzedzić składającego wniosek. Przepisu tego nie stosuje się do najbliższych osoby składającej wniosek.

§ 3. Wniosek może być cofnięty w postępowaniu przygotowawczym za zgodą prokuratora, a w postępowaniu sądowym za zgodą sądu - do rozpoczęcia przewodu sądowego na pierwszej rozprawie głównej, chyba że chodzi o przestępstwo określone w art. 197 Kodeksu karnego. Ponowne złożenie wniosku jest niedopuszczalne.

Zasada ścigania z urzędu polega na tym, że ścianie przestępstw odbywa się przez organy państwa niezależnie od woli i zachowania pokrzywdzonego lub innego podmiotu albo od zgody lub zezwolenia określonej władzy (zasada ścigania z urzędu - ex officio), a zatem państwo za pomocą swoich organów ściga przestępstwa z urzędu (zasada oficjalności). Organami tymi są z reguły prokurator lub Policja. Organy te rozpoczynają czynności ścigania, gdy zachodzi uzasadnione podejrzenie popełnienia przestępstwa.

Ustawodawca zajmuje stanowisko, że przestępstwa godzące w obowiązujący porządek prawny wymagają reakcji organu państwowego. Natomiast interes poszczególnych osób wyrażający się w nieujawnianiu i nieściganiu przestępstw nie może być brany pod uwagę, chyba że wyjątek taki jest wyraźnie przewidziany w ustawie (np. w wypadku ścigania na wniosek).

Ściganie przestępstw z urzędu jest niekiedy uzależnione od spełnienia warunku. Można wówczas mówić o warunkowym ściganiu z urzędu. Mogą tutaj w grę wchodzić dwie grupy sytuacji:

- kiedy ścianie uzależnione jest od zezwolenia odpowiedniego organu państwowego

- ściganie na wniosek

Złożenie wniosku o ściganie powoduje ex lege, że odtąd postępowanie toczy się z urzędu, co pociąga za sobą obowiązek wszczęcia postępowania z mocy art. 10 § 1 k.p.k., jeżeli istnieje uzasadnione podejrzenie popełnienia przestępstwa.

Ściganie na wniosek pokrzywdzonego występuje w dwóch odmianach, a mianowicie jako:

a/ ściganie bezwzględnie wnioskowe => ma miejsce gdy przestępstwo podlega ściganiu na wniosek bez względu na osobę sprawcy przestępstwa. Dla ścigania każdego takiego przestępstwa konieczny jest wniosek (np. przestępstwo zgwałcenia art. 197 k.k.)

b/ ściganie względnie wnioskowe => ma miejsce wówczas, gdy zasadniczy trybem ścigania danego przestępstwa jest tryb ex officio (z urzędu). Natomiast tylko niektóre kategorie sprawców tych przestępstw są ścigane na wniosek, jeżeli zachodzą pewne określone w ustawie stany.

Niekiedy uprawnionymi do złożenia wniosku obok pokrzywdzonego są inne podmioty, np. organ opieki społecznej lub właściwa instytucja (np. niealimentacja)

Kolejną odmianę ścigania na wniosek stanowią przestępstwa ścigane na wniosek dowódcy jednostki wojskowej.

Odmiennym trybem jest ściganie przestępstw z oskarżenia prywatnego. Ścianie w tym trybie następuje z inicjatywy pokrzywdzonego na skutek wniesienia skargi prywatnej. Od tego czasu pokrzywdzony staje się oskarżyciele prywatnym. Możliwy jest tutaj jednak powrót do zasady ścigania z urzędu przestępstwa ściganego z oskarżenia prywatnego. Może to nastąpić na skutek ingerencji prokuratora z powodu istnienia interesu społecznego lub ingerencji sędziego rodzinnego.

ZASADA LEGALIZMU

Obowiązek ścigania przestępstw wynika przede

wszystkim z prawa karnego materialnego -

skoro sprawca naruszył normy tego prawa,

to obowiązkiem państwa jest ściganie tego sprawcy.

Potwierdza to także reguła równości wobec prawa -

nikt nie może uniknąć odpowiedzialności

za czyn zabroniony.

Zasada legalizmu została skodyfikowana w art. 10 k.p.k.

Według tego przepisu organy powołane do ścigania przestępstw (a więc prokurator, Policja oraz inne organy posiadające uprawnienia Policji) są obowiązane do wszczęcia i prowadzenia postępowania przygotowawczego, a oskarżyciel publiczny do wniesienia i popierania oskarżenia - o czyny ścigane z urzędu. W art. 10 § 2 k.p.k. podkreśla się, że z wyjątkiem wypadków określonych w ustawie nikt nie może być zwolniony od odpowiedzialności za popełnione przestępstwo. Na podstawie przytoczonego tekstu można powiedzieć, że przepis ten zawiera wszystkie istotne składniki zasady legalizmu.

Ustanawiając zasadę legalizmu, obowiązujące przepisy przewidują dodatkowe uregulowania zapewniające jej realizację => gwarancje:

• możliwość zażalenia się do sądu na postanowienie o umorzeniu śledztwa lub dochodzenia

• na postanowienie o odmowie wszczęcia postępowania przygotowawczego

• możliwość wniesienia zażalenia do prokuratora na bezczynność organu ścigania (jeżeli w ciągu 6 tygodni zawiadamiający nie zostanie powiadomiony o odmowie wszczęcia lub o wszczęciu postępowania przygotowawczego - art. 306 § 3 k.p.k.)

• powinność wniesienia przez prokuratora aktu oskarżenia w razie istnienia odpowiednich podstaw w zebranym materiale dowodowym

• skarga subsydiarna - pokrzywdzony może wnieść do sądu własny akt oskarżenia o przestępstwo ścigane z oskarżenia publicznego (art. 55 k.p.k.)

• odstąpienie oskarżyciela publicznego od oskarżenia nie wiąże sądu (art. 14 § 2 k.p.k.)

ZASADA OPORTUNIZMU

Obowiązujące przepisy prawa karnego procesowego przewidują uregulowania, które wprowadzają wyjątki od zasady legalizmu na rzecz oportunizmu. Wyjątki te dotyczą:

• umorzenia absorpcyjnego - zamieszczonego w art. 11 k.p.k., według którego postępowanie można umorzyć, jeżeli orzeczenie wobec oskarżonego kary byłoby niecelowe ze względu a rodzaj i wysokość kary prawomocnie orzeczonej za inne przestępstwo

• świadka koronnego - co do którego postępowanie ulega umorzeniu, jeżeli złożył przed sądem wyczerpujące zeznania dotyczące osób uczestniczących w przestępstwie popełnionym w zorganizowanej grupie lub związku mającym a celu popełnianie przestępstw

• umorzenia postępowania przeciwko nieletniemu - jeżeli orzeczenie środków wychowawczych lub poprawczych jest niecelowe ze względu na orzeczone już w innej sprawie środki.

Oportunizm właściwy => wiąże się z sytuacjami interesu społecznego bez względu na wagę przestępstwa, kiedy to zachodzi swoista kolizja interesów społecznych.

Oportunizm niewłaściwy => sytuacje, kiedy odstępuje się od ścigania tylko ze względu na małą wagę przestępstwa.

ZASADA SKARGOWOŚCI

Zasada skargowości występuje w postępowaniu jurysdykcyjnym. Sąd karny może wszcząć i prowadzić proces karny tylko o tyle, o ile uprawniony podmiot (oskarżyciel) złoży i popiera odpowiednie żądanie ukarania określonej osoby za oznaczony czyn.

M. Cieślak dzieli skargi - w zależności od postępowania uwarunkowanego przez daną skargę - na:

• zasadnicze - warunkujące integralne postępowanie zasadnicze, które inaugurują w gruncie rzeczy postępowania sądowe

• etapowe - warunkujące odpowiedni etap postępowania sądowego

• incydentalne - inaugurujące odpowiednie postępowanie w związku z wydaniem incydentalnej decyzji

W postępowaniu karny zasada skargowości jest skodyfikowana w art. 14 § 1 k.p.k. W myśl tego przepisu wszczęcie postępowania sądowego następuje na żądanie uprawnionego oskarżyciela lub innego uprawnionego podmiotu.

Skarga zasadnicza, szczególnie w postaci aktu oskarżenia jest aktem o wielostronnym znaczeniu. Jego najważniejsze funkcje spełniane w procesie można sprowadzić do:

→ funkcji bilansującej - jest wynikiem podsumowania zgromadzonego postępowania dowodowego

→ funkcji inicjującej - zawiązuje postępowanie sądowe przez sam fakt złożenia aktu oskarżenia

→ funkcji programowej - akt oskarżenia określa zakres rozpoznania sprawy

Funkcja ta może być wyrażona w postaci nakazu oraz w postaci zakazu. Nakaz oznacza, że skarga zawiera program, który jest dla sądu wiążący. Program ten dotyczy osoby oskarżonego i zarzucanego mu czynu. Zakaz wynikający z treści aktu oskarżenia wyznacza granice orzekania dla sądu tylko co do osoby i zarzucanego ej czynu, których sądowi nie wolno przekraczać.

→ funkcji informacyjnej - zawiera informację o tym jaki czy zarzuca się oskarżonemu i jakimi dowodami oskarżyciel zamierza wykazać winę oskarżonego.

Wyjątki od zasady skargowości:

A/ postępowanie z nieletnimi (nie wnosi się aktu oskarżenia)

B/ orzekanie w kwestii odpowiedzialności cywilnej z urzędu

C/ zobowiązanie skazanego do naprawienia szkody wyrządzonej pokrzywdzonemu przestępstwem

* art. 336, 325i § 3 k.p.k.

** art. 324 k.p.k.

*** art. 57 k.p.w.

Podstawa prawna może ulegać zmianie w toku całego procesu i organ procesowy jest zobowiązany dostosować kwalifikację prawną czynu do poczynionych ustaleń faktycznych.

Zmiana pierwotna => następstwo błędu w zastosowanej kwalifikacji prawnej

Zmiana wtórna => następstwo dokonanych zmian w stanie faktycznym

W czasie postępowania sądowego opis czynu zarzucanego w akcie oskarżenia => czyn zarzucany, może się różnić od ustalenia tego czynu w wyroku skazującym => czyn przypisany.

Czy może być rozumiany jako czyn rzeczywisty (naturalny), jak i jako czyn w znaczeniu hipotetycznym. W pierwszym znaczeniu czyn jest rozumiany w takiej postaci, w jakiej on wystąpił w przeszłości w obiektywnej rzeczywistości (czyn w znaczeniu naturalnym), w związku z który toczy się postępowanie. W wielu wypadkach w takim pełnym kształcie nie jest on znany organowi wszczynającemu proces. W drugim znaczeniu jest to procesowe wyobrażenie o czynie, jego przebiegu, jakie uzyskuje organ procesowy w miarę wzbogacenia swe wiedzy o nim poprzez przeprowadzenie dowodów.

Niezmienność przedmiotu procesu. Reguła, według której przedmiot procesu nie powinien podlegać zmianom w toku procesu. Ta reguła nie odnosi się do postępowania przygotowawczego, gdyż według artykułu 314 k.p.k., jeżeli podejrzanemu należy zarzucić czyn w zmienionej w istotny sposób postaci lub inny czyn, wydaje się nowe postanowienie o przedstawieniu zarzutów, niezwłocznie ogłasza podejrzanemu oraz przesłuchuje go. Dyrektywa o niezmienności przedmiotu procesu a zatem zastosowanie do postępowania jurysdykcyjnego. Dopuszczalna jest zmiana procesowa opisu czynu, jeżeli nie wykracza ona poza granice tożsamości czynu.

Tożsamość decyduje o:

→ dopuszczalnym przedmiotowym zakresie rozpoznania sprawy przez sąd w ramach czynu zarzucanego oskarżonemu w akcie oskarżenia

→ zakresie prawomocności materialnej, powodującej zakaz ponownego toczenia procesu przeciwko tej samej osobie o ten sam czyn.

Przedmiotowa tożsamość czynu zachodzi, gdy mamy do czynienia z tym samym zdarzeniem faktycznym w znaczeniu naturalnym (historycznym)

Kryteria negatywne, wyłączające możliwość przyjęcia tożsamości czynu:

a/ różność podmiotów czynu (sprawców przestępstwa)

b/ różność dóbr prawnych (przedmiotów ochrony)

c/ dalsze kryteria np. różnica w osobie pokrzywdzonego

Niepodzielność przedmiotu procesu - niedopuszczalne jest orzekanie w różnych postępowaniach o fragmentach tego samego przedmiotu; orzeczenie wydane w stosunku do fragmentu przedmiotu procesu prowadzi do stanu rzeczy osądzone w stosunku do całego przedmiotu procesu. Przy niepodzielności przedmiotu procesu należy brać pod uwagę nie tylko czyn w znaczeniu rzeczywistym, ale także pozostałe składniki, które wpływają na odpowiedzialność karną za ten czyn. Przyjmuje się, że nie wolno:

• rozdzielać poszczególnych znamion czynu

• oddzielać kary od winy i orzekać o nich w odrębnych procesach

• rozbijać tzw. prawnej jedności czynu w wypadku przestępstwa ciągłego lub przestępstwa trwałego

• rozbijać naturalnej jedności czynu

• odrywać niesamodzielnych fragmentów czynu w celu ich odrębnego rozpoznania

Koncepcja procesu dodatkowego => polega na tym, że dopuszczalny ma być nowy proces o ten fragment osądzonego czynu, co do którego sąd nie mógł orzekać z powodu przyczyn prawnych. Koncepcja ta nie została przyjęta ani w teorii ani w praktyce procesu karnego. Funkcjonuje zasada ne bis in idem (art. 17 § 1 pkt. 7 k.k.)

Możliwość orzekania sądu co do innego czynu objętego aktem oskarżenia może nastąpić wyjątkowo w ramach tzw. procesu wpadkowego (art. 398 k.p.k.)

Zasady dotyczące postępowania dowodowego

ZASADA PRAWDY

„Zasada prawdy materialnej” lub „zasada prawdy obiektywnej” - nazwy te przeciwstawiają się innemu rozumieniu prawdy jako prawdy formalnej, czyli prawdy sądowej, kiedy przyjmowano za prawdę to, co przez sąd zostało ustalone w warunkach obowiązywania legalnych teorii dowodowych, co niekoniecznie musiało pozostać w zgodności z obiektywną rzeczywistością.

Zasada prawdy dotyczy wyłącznie stanu faktycznego sprawy.

Stanowi dyrektywę adresowaną do organu procesowego, aby wszystkie wydawane w postępowaniu decyzje opierał na ustaleniach faktycznych zgodnych z rzeczywistym stanem rzeczy, a więc na ustaleniach prawdziwych.

Ustalenia faktyczne - według M. Cieślaka są to dokonane na podstawie dowodów stwierdzenia dotyczące tego stanu faktycznego, o którym należy orzec w decyzji. Te procesowe stwierdzenia faktów powinny być prawdziwe, a organy procesowe obowiązane są do czynienia starań w celu uzyskania tej prawdziwości.

Wysuwa się dyrektywę pomocniczą w zakresie zasady prawdy w postaci postulatu, aby oznaczone ustalenia faktyczne były udowodnione. Udowodnienie występuje wówczas, gdy jednocześnie są spełnione następujące warunki:

• warunek obiektywny - obiektywna przekonywalność dowodowa

• warunek subiektywny - całkowicie wewnętrzne przekonanie organu rozstrzygającego o prawdziwości ustalenia faktycznego

Wyrok skazujący może być wydany tylko na podstawie ustaleń w pełni przekonywalnych o winie oskarżonego. Natomiast wyrok uniewinniający może zapaść zarówno gdy niewinność oskarżonego została udowodniona, jak i wtedy gdy nie została udowodniona ani jego wina ani jego niewinność.

Podstawę wszelkich rozstrzygnięć mają stanowić ustalenia faktyczne odpowiadające prawdzie (art. 2 § 2 k.p.k.). Sąd ma uwzględniać w równy stopniu okoliczności przemawiające na korzyść jak i na niekorzyść oskarżonego (art. 4 k.p.k.). Organ procesowy kierujący procesem zostaje zobowiązany do czynnego udziału w poszukiwaniu, wprowadzaniu i przeprowadzaniu dowodów zmierzających do wyjaśnienia wszystkich istotnych okoliczności sprawy. Tą czynną pozycję organu określa się nazwą zasady instrukcyjności (sąd ma obowiązek badania przedmiotu procesu niezależnie od zachowania stron).

Osiągnięcie dyrektywy prawdy nie jest możliwe za pomocą faktów uzyskanych z nielegalnych źródeł lub w sposób nielegalny. Obowiązek dowodzenia w procesie karnym spoczywa na organach procesowych (art. 4 k.p.k.), a wątpliwości, których nie udało się wyjaśnić na podstawie dostępnych dowodów muszą być tłumaczone na korzyść oskarżonego (art. 5 § 2 k.p.k.)

ZASADA BEZPOŚREDNIOŚCI

I. Sąd powinien opierać swoje ustalenia na dowodach przeprowadzonych na rozprawie

II. Dowody powinny być przeprowadzone bezpośrednio przed sądem orzekającym w danej sprawie

III. Organ kierujący procesem powinien korzystać przede wszystkim z dowodów pierwotnych (nie odrzucając dowodów pochodnych)

Zgodnie z art. 410 k.p.k. podstawę wyroku może stanowić tylko całokształt okoliczności ujawnionych w toku rozprawy głównej.

Wyjątki:

• Art. 389 k.p.k. - sytuacja kiedy można odczytać protokół wyjaśnień oskarżonego

• Art. 391 k.p.k. - możliwość odczytania protokołu zeznań świadka

• Art. 392-394 k.p.k.

• Ograniczenia w postępowaniach kontrolnych odbywających się w drugiej instancji. Organ kontrolny z reguły dokonuje weryfikacji zaskarżonej decyzji, opierając się na materiałach znajdujących się w aktach sprawy. Z reguły organ ten nie przeprowadza bezpośrednio dowodów. Czyni to tylko wyjątkowo (art. 452 § 2 k.p.k.)

ZASADA KONCENTRACJI MATERIAŁU DOWODOWEGO

Zasada koncentracji materiału dowodowego stanowi dyrektywę, w myśl której proces powinien stanowić zwarty ciąg czynności bez zbędnej zwłoki, skupiający środki dowodowe wokół przedmiotu procesu.

Niekiedy zasadę koncentracji materiału dowodowego nazywa się także zasadą skupienia materiału procesowego. Jej przeciwieństwem jest dyrektywa formalnego, czyli etapowego postępowania dowodowego, które dzieli się na kilka odcinków.

Koncentracja materiału dowodowego może być osiągnięta za pomocą:

→ koncepcji prekluzji w przytaczaniu faktów i dowodów (nakłada na strony obowiązek przedstawiania od razu wszystkich znanych faktów i dowodów pod rygorem straty uprawnienia w późniejszy okresie)

→ koncepcji dyskrecjonalnej władzy sędziego (pozwala na uwzględnienie przez sąd faktów i dowodów, których strony mimo możliwości nie przytoczyły od razu).

W odniesieniu do rozprawy obowiązuje dyrektywa w postaci zasady ciągłości rozprawy. Obowiązuje ona od chwili rozpoczęcia rozprawy. Podstawowym wymogiem ciągłości rozprawy jest niezmienność składu sądzącego.

Wyjątkami od zasady koncentracji materiału dowodowego są:

• przerwa w rozprawie

• odroczenie rozprawy

• odroczenie wydania wyroku

ZASADA SWOBODNEJ OCENY DOWODÓW

W zakresie oceny dowodów możemy odróżnić dwa podstawowe typy:

• koncepcję ustawowej (prawnej, legalnej) oceny dowodów

W ramach ustawowej oceny dowodów organ procesowy jest skrępowany określonymi regułami przewidzianymi prawem w zakresie oceny dowodów. Wyprowadzone z niej wnioski wynikają z narzuconych przez prawo wartości dowodów.

- pozytywna ustawowa teoria dowodowa, polega na tym, że w razie istnienia dowodów wskazanych w ustawie sąd musi dany fakt uznać za udowodniony

- negatywna ustawowa teoria dowodowa również krępuje sędziego regułami; ustawa nie pozwala uznać pewnych faktów za udowodnione, jeżeli brak jest dowodów oznaczonych przez ustawę.

• koncepcję swobodnej oceny dowodów

Oznacza, że organ procesowy, a zwłaszcza sąd ocenia dowody i wyciąga z nich wnioski według swego przekonania, nie będąc skrępowany w tym przedmiocie regułami dowodowymi. Można wyróżnić dwie odmiany:

- zasadę swobodnej niekontrolowanej oceny dowodów, która zakłada, że ocena dowodów jest kwestią wewnętrzną sądu, nie wymagającą przytaczania argumentacji na temat dokonanej oceny dowodów.

- zasadę swobodnej kontrolowanej oceny dowodów, która polega na tym, że wprawdzie sąd nie jest skrępowany żadnymi regułami dowodowymi, to jednak jest zobowiązany uzewnętrznić swoją ocenę dowodów. Ta ocena musi być przekonywająca, gdyż podlega kontroli instancyjnej.

Można mówić o swobodnej ocenie dowodów apriorycznej i aposteriorycznej.

Aprioryczna ocena dowodów => stanowi wstępną ocenę dowodu, której dokonuje organ kierujący procesem np. dopuszczając dowód wnioskowany przez stronę.

Aposterioryczna ocena dowodów => ma zastosowanie do dowodów już przeprowadzonych.

Zasada swobodnej oceny dowodów zawarta została w art. 7 k.p.k., art. 410 k.p.k. oraz art. 424 § 1 pkt.1 k.p.k.

Zasady dotyczące formy i sposobu prowadzenia procesu.

ZASADA KONTRADYKTORYJNOŚCI.

Zasadę kontradyktoryjności (sporności) można wyrazić w postaci dyrektywy prowadzenia procesu w formie sporu równouprawnionych stron przed bezstronnym sądem. Jej przeciwieństwem jest zasada śledcza, występująca w procesie inkwizycyjnym.

Prowadzenie postępowania w postaci sporu jest możliwe tylko wówczas, gdy podmioty są równouprawnione, dlatego nie ma istotnych powodów do wyodrębnienia zasady równouprawnienia stron jako odrębnej zasady. Równość stron oznacza wyposażenie stron w te same środki prawne. Strony powinny korzystać z tych samych uprawnień procesowych. Zasada kontradyktoryjności zakłada istnienie trójpodmiotowego procesu, a mianowicie strony czynnej (oskarżyciel, powód), strony biernej (oskarżony) oraz sądu wyposażonego w pozycję bezstronności, który istniejący spór rozstrzyga.]

Wśród uprawnień stron w postępowaniu można wymienić następujące:

• uczestniczenie w czynnościach postępowania (jawność wewnętrzna)

• uprawnienie do zadawania pytań i składania oświadczeń

• uprawnienie do składania wniosków

• uprawnienie do korzystania z pomocy osoby mającej odpowiednie przygotowanie zawodowe do występowania przed sądem (oskarżony może mieć obrońcę - fakultatywnie lub obligatoryjnie; pokrzywdzony, oskarżyciel posiłkowy, oskarżyciel prywatny i powód cywilny, a nawet osoba nie będąca stroną mogą korzystać z pomocy pełnomocnika)

• strony mają uprawnienie do zaskarżenia zapadłych decyzji procesowych.

Z wyraźnie nowym uregulowaniem, zwiększającym kontradyktoryjność rozprawy mamy do czynienia w art. 370 § 2 k.p.k.. Według tego przepisu strona, na której wniosek został dopuszczony, zadaje pytania przed pozostałymi stronami.

W postępowaniu przygotowawczym pewną przewagę uzyskuje rozwiązanie przeciwne, a mianowicie zasada śledcza. Obok dotąd istniejących regulacji w zakresie udziału stron w czynnościach postępowania przygotowawczego (art. 316-318 k.p.k.), dodano regulację dotyczącą przeprowadzenia dowodu zawnioskowanego przez stronę (315 k.p.k.).

W kodeksie postępowania karnego z 1997 roku dokonano przebudowy procesu karnego w kierunku konsensualnego rozstrzygania konfliktów, wynikających z popełnionych przestępstw, szczególnie mniejszej wagi. I tak porozumiewanie się stron umożliwia postępowanie mediacyjne (art. 23a k.p.k.)

ZASADA JAWNOŚCI

Zasadę jawności można wyrazić za pomocą dwóch następujących dyrektyw:

• sprawa powinna być rozpatrywana jawnie wobec osób postronnych, tzn. powinna być rozpoznana na rozprawie w sposób publiczny, umożliwiający obserwowanie jej przez każdą zainteresowaną osobę. Tę stronę zasady jawności określa się w literaturze nazwą zasady publiczności.

• Sprawa powinna być rozpoznana z udziałem stron i ich przedstawicieli, tzn. osób bezpośrednio zainteresowanych jej rozstrzygnięciem, co się nazywa zasadą jawności wewnętrznej.

Zasada publiczności jest wyrażona w art. 355 k.p.k., wedle którego rozprawa odbywa się jawnie. Na rozprawie odbywającej się jawnie mogą być obecne:

a/ osoby biorące udział w postępowaniu

b/ inne osoby, gdy są pełnoletnie, są nie uzbrojone, nie znajdują się w stanie nie licującym z powagą sądu.

Sąd może zezwolić przedstawicielom radia, telewizji, filmu i prasy na dokonywanie za pomocą aparatury utrwaleń obrazu i dźwięku z przebiegu rozprawy, gdy jednocześnie:

- uzasadniony interes społeczny za tym przemawia

- dokonywanie tych czynności nie będzie utrudniać prowadzenia rozprawy

- ważny interes uczestnika postępowania temu się nie sprzeciwia

Sąd wyraża również zgodę na wniosek strony na utrwalenie przez nią przebiegu rozprawy za pomocą urządzenia rejestrującego dźwięk, chyba że przemawia przeciwko temu wzgląd na prawidłowość postępowania (art. 358 k.p.k.)

Publiczność rozpraw w procesie karnym doznaje ograniczeń w kilku wypadkach. Rozprawa powinna być obligatoryjnie prowadzona przy drzwiach zamkniętych w całości lub w części, jeżeli jawność mogłaby:

• wywołać zakłócenia spokoju publicznego

• obrażać dobre obyczaje

• ujawnić okoliczności, które ze względu na ważny interes państwa powinny być zachowane w tajemnicy

• naruszyć ważny interes prywatny (art. 360 § 1 k.p.k.)

• oraz w razie przesłuchiwania świadka co do okoliczności objętych tajemnicą państwową, służbową lub zawodową.

Jawność jest wyłączona także gdy rozprawa dotyczy:

• wniosku prokuratora o umorzenie postępowania z powodu niepoczytalności sprawcy i zastosowanie środka zabezpieczającego

• sprawy o pomówienie lub znieważenie, na wniosek pokrzywdzonego rozprawa odbywa się jednak jawnie

Sąd wyłącza jawność rozprawy w całości lub w części także wtedy, gdy z takim żądaniem wystąpi osoba, która złożyła wniosek o ściganie. Wyłączenie jawności rozprawy nie pozbawia udziału w niej uczestników postępowania. Oprócz stron mogą wziąć udział w rozprawie po dwie osoby wskazane przez oskarżyciela posiłkowego, prywatnego i oskarżonego. Mimo prowadzenia rozprawy z wyłączeniem jawności wyrok zawsze ogłasza się jawnie. Przytoczenie powodów wyroku może się odbywać z wyłączeniem jawności w całości lub w części. Narada sądu jest zawsze tajnym etapem procesu karnego. W postępowaniu przygotowawczym jawność zewnętrzna (zasada publiczności) nie ma zastosowania.

Tylko wyjątkowo oskarżony:

a/ może być wydalony z sali rozpraw, gdy mimo upomnienia go przez przewodniczącego składu sądzącego zachowuje się nadal w sposób zakłócający porządek rozprawy głównej lub godzący w powagę sądu, tenże przewodniczący może wydalić go na pewien czas z sali rozpraw.

b/ na zarządzenie przewodniczącego oskarżony opuszcza salę rozpraw, gdy należy obawiać się, że obecność oskarżonego mogłaby oddziaływać krępująco na wyjaśnienia współoskarżonego albo na zeznania świadka lub biegłego.

Wyjątkowo rozprawa może się odbywać podczas nieobecności oskarżonego, kiedy:

1. Istnieją warunki do wydania wyroku zaocznego

2. Oskarżony ze swej winy wprawił się w stan niezdolności do udziału w rozprawie lub posiedzeniu. Przed wydaniem takiego postanowienia sąd zapoznaje się ze świadectwem lekarza, który taki stan stwierdził lub przesłuchuje go w charakterze biegłego. Stan niezdolności oskarżonego można stwierdzić także na podstawie badania niepołączonego z naruszeniem integralności ciała, przeprowadzonego za pomocą stosownego urządzenia.

3. Oskarżony oświadcza, że nie weźmie udziału w rozprawie, uniemożliwia doprowadzenie go na rozprawę albo zawiadomiony o niej osobiści nie stawia się na rozprawie bez usprawiedliwienia.

4. Oskarżony po złożeniu wyjaśnień samowolnie opuścił salę rozpraw.

W ramach ostatniej noweli z dnia 10.01.2003 r. poszerzono regulacje kiedy sąd może orzekać wyrokiem na posiedzeniu. Aktualnie dotyczy to następujących sytuacji:

a/ warunkowego umorzenia przed rozprawą

b/ skazania oskarżonego wyrokiem na posiedzeniu w ramach art. 343 k.p.k.

c/ dobrowolnego poddania się karze w postępowaniu uproszczonym, kiedy wniosek oskarżonego złożono przed rozprawą

d/ orzekania wyrokiem nakazowym

Posiedzenia odbywają się z wyłączeniem publiczności.

Strony oraz osoby nie będące stronami, jeżeli ma to znaczenie dla ochrony ich praw lub interesów, mają prawo wziąć udział w posiedzeniu wówczas, gdy ustawa tak stanowi, chyba że ich udział jest obowiązkowy.

W postępowaniu przygotowawczym jawność wewnętrzna została rozszerzona w porównaniu z K.p.k. z 1969 r.

I/ Podejrzanego, pokrzywdzonego i ich przedstawicieli ustawowych, a obrońcę i pełnomocnika, jeżeli są już w sprawie ustanowieni należy dopuścić do udziału w czynności, jeżeli nie będzie jej można powtórzyć na rozprawie, chyba że zachodzi niebezpieczeństwo utraty lub uszkodzenia dowodu w razie zwłoki.

II/ Stronom i ich przedstawicielom zezwala się na wzięcie udziału w przesłuchaniu biegłych, gdy taki dowód dopuszczono w śledztwie lub dochodzeniu.

III/ Stronie, która złożyła wniosek o przeprowadzenie dowodu oraz jej przedstawicielowi, nie można odmówić wzięcia udziału w takiej czynności jeżeli tego żądają.

IV/ Wreszcie strony, a obrońcę i pełnomocnika gdy są już w sprawie ustanowieni należy także na ich żądanie dopuścić w innych czynnościach śledztwa.

ZASADA RZETELNEGO PROCESU

Najczęściej nazywa się ją prawem do sprawiedliwego procesu sądowego, uczciwego procesu, prowadzenia fair procesu lub rzetelnego procesu. Zasada ta jest przewidziana w art. 14 MPPOiP oraz w art. 6 KE.

„Każdy ma prawo do sprawiedliwego i publicznego rozpatrzenia jego sprawy w rozsądnym terminie przez niezawisły i bezstronny sąd ustanowiony ustawą, przy rozstrzyganiu o jego prawach i obowiązkach o charakterze cywilnym albo o zasadności każdego oskarżenia w wytoczonej przeciwko niemu sprawie /.../”

Zasada rzetelności procesu w przebiegu procesu karnego oznacza konieczność:

• zachowania równości broni

• zapewnienia oskarżonemu prawa do obrony oraz posiadania tłumacza, jeżeli oskarżony nie zna języka w którym odbywa się rozprawa

• zachowania lojalności organów procesowych wobec uczestników postępowania karnego, w tym także wobec oskarżonego

• rozstrzygnięcie sprawy w rozsądnym terminie

Dyrektywa lojalności wynikająca z zasady rzetelnego procesu mieści w sobie zakaz wprowadzania w błąd w jakikolwiek sposób uczestnika procesu, z drugiej zaś strony nakaz udzielania informacji nie tylko w sytuacjach wyraźnie w ustawie przewidzianych, ale także w każdym przypadku, gdy to może mieć dla niego znaczenie procesowe, z którego może nie zdawać sobie sprawy, zwłaszcza gdy działa bez pomocy adwokata. Udzielanie informacji stanowi wyłom od reguły ignorantia iuris nocet. Zasadę tę można wyrazić w postaci dyrektywy nakładającej na organ prowadzący proces karny obowiązek udzielania uczestnikom postępowania informacji prawnej.

Reguła udzielania informacji obejmuje nie tylko obowiązek udzielania uczestnikom informacji prawnej, ale również określa skutki niewypełnienia tego obowiązku lub mylnego poinformowania o ich uprawnieniach i obowiązkach. Przepis art. 16 § 1 k.p.k. stanowi, że jeżeli organ prowadzący postępowanie jest zobowiązany pouczać uczestników postępowania o ciążących obowiązkach i przysługujących im uprawnieniach, to brak takiego pouczenia lub mylne pouczenie nie może wywoływać ujemnych skutków procesowych dla osoby, której to dotyczy. Według art. 16 § 2 k.p.k. organ prowadzący postępowanie powinien ponadto w miarę potrzeby udzielać uczestnikom postępowania informacji o ciążących obowiązkach i przysługującym im uprawnieniach także w wypadku, gdy ustawa wyraźnie takiego obowiązku nie ustanawia.

Zasada rzetelnego procesu wymaga też, aby proces był przeprowadzony w rozsądnym terminie, tzn. nie był przewlekany i stwarzał dla oskarżonego niewinnego możliwość zrehabilitowania się.

ZASADA USTNOŚCI

Zasadę ustności można wyrazić w postaci dyrektywy zawierającej nakaz, by czynności procesowe miały formę ustną, a więc formę ustnej wypowiedzi procesowych osób uczestniczących w postępowaniu.

Postulat pisemności czynności procesowych posiada również pewne zalety. Ma on znaczenie szczególne, gdy chodzi o precyzję myśli i utrwalenia ustnych wypowiedzi (zeznań), pozwalających na ich kontrolę nawet po znacznym upływie czasu.

Art. 365 k.p.k. stanowi, że rozprawa odbywa się ustnie. Dyrektywa ustności nie wyklucza możliwości dokonania niektórych czynności w formie pisemnej.

ZASADA KONTROLI

Kontroli podlega przede wszystkim działalność organów procesowych i jej rezultaty, zwłaszcza w odniesieniu do decyzji. Kontrola spełnia następujące funkcje:

• funkcję prewencyjną - która sprzyja poprawności działania organów procesowych

• funkcję korekcyjną - [reformacyjną] która polega na tym, że wadliwe czynności lub decyzje ulegają reformowaniu tzn. decyzje wadliwe uchyleniu lub zmianie, a czynności najczęściej zostają - jeśli jest to możliwe - powtórzone zgodnie z obowiązującymi przepisami lub odpowiednio uzupełnione.

Z punktu widzenia dokonywania kontroli w procesie karnym można wyodrębnić:

→ kontrolę ściśle procesową, w której istotne znaczenie ma to, kto dokonuje kontroli, co kontroli podlega i z jakiego punktu widzenia się jej dokonuje.

→ kontrolę administracyjno - nadzorczą, przy czym kontrola ta nie może wkraczać w zakres objęty niezawisłością sędziego. Nadzór ten dotyczy działalności administracyjnej sądów, które przykładowo wymienia art. 38 u.s.p. Nadzór ten sprawuje Minister Sprawiedliwości oraz prezesi poszczególnych sądów. Z nadzorem mamy także do czynienia w obrębie nadzoru prokuratora nad postępowaniem przygotowawczym w zakresie w jakim sam go nie prowadzi.

→ społeczna kontrola sądów - dokonywana w ramach jawnych rozpraw.

Cechą środków odwoławczych jest dewolutywność, a więc przesunięcie sprawy w celu dokonania kontroli wyroku do sądu wyższej instancji. Ta dewolutywność jest bezwzględna (w wypadku wniesienia apelacji) albo względna ze względu na przepis art. 463 § 1 k.p.k. w razie wniesienia zażalenia.

W zależności od tego, czy decyzja sądu kończąca postępowanie podlega na skutek zaskarżenia jednorazowej kontroli, czy też od orzeczenia sądu odwoławczego możliwy jest kolejny środek odwoławczy, mówimy o systemie procesowym dwóch lub trzech instancji. Według art. 176 § 1 Konstytucji RP postępowanie przed sądem jest co najmniej dwuinstancyjne.

Kontroli podlegają z reguły decyzje procesowe (art. 459 k.p.k.), a niekiedy czynności procesowe (art. 467 § 1 k.p.k.), a nawet bezczynność organów ścigania (art. 306 § 3 k.p.k.)

Kontrola jest dokonywana w zakresie przestrzegania prawa, prawidłowych ustaleń faktycznych i zastosowanych środków. W razie stwierdzenia określonej wady decyzja może być uchylona lub zmieniona. Prawomocne orzeczenia sądowe kończące postępowanie mogą być poddane kontroli w ramach nadzwyczajnych środków odwoławczych, jakimi są kasacja i wznowienie postępowania sądowego.

POSTĘPOWANIE PRZYGOTOWAWCZE

CELE POSTĘPOWANIA PRZYGOTOWAWCZEGO

Postępowanie przygotowawcze jest pierwszym stadium procesu karnego.

Postępowanie przygotowawcze jest obecne jedynie co do przestępstw ściganych z oskarżenia publicznego.

W ustawowym unormowaniu stadium postępowania przygotowawczego można wyróżnić dwie różne koncepcje. Pierwsza z nich zakłada, że jednym z podstawowych celów tego stadium procesu karnego jest wszechstronne wyjaśnienie sprawy i zebranie także na użytek orzekającego w kolejnym stadium sądu - materiału dowodowego. W efekcie późniejsza rozprawa w sądzie pierwszej instancji w znacznym stopniu stanowi powtórzenie i ocenę dowodów, które przeprowadziły i zgromadziły organy prowadzące postępowanie przygotowawcze. Realizację tak ujętego celu postępowania przygotowawczego zapewnia możliwość zwrotu sprawy przez sąd do uzupełnienia postępowania przygotowawczego w celu usunięcia istotnych braków (art. 339 § 3 pkt. 4 i 345 k.p.k.)

Druga modelowa koncepcja ujęcia postępowania przygotowawczego zawęża cel tego stadium do wstępnego zbadania sprawy, by możliwe było podjęcie decyzji, czy podejrzenie popełnienia przestępstwa jest uzasadnione, kogo należy postawić w stan oskarżenia przed sądem i jakie wnioski dowodowe należy zgłosić sądowi.

Zadania postępowania przygotowawczego zostały określone w przepisie art. 297 k.p.k. i są one następujące:

Tak określone cele postępowania przygotowawczego nie mogą być traktowane w oderwaniu od celów wyznaczonych dla całego postępowania karnego, dla wszystkich jego stadiów.

Zostały one określone w art. 2 § 1 k.p.k.

Czy został popełniony czyn zabroniony i czy stanowi on przestępstwo.

? czy określone zdarzenie faktyczne nastąpiło

? czy został popełniony czyn zabroniony - czy wyczerpuje znamiona przestępstwa określonego w prawie karnym; przy czym zgodnie z art. 303 k.p.k. wystarcza „uzasadnione podejrzenie popełnienia przestępstwa”

!!! gdyby okazało się, że podejrzenie popełnienia przestępstwa nie zostało potwierdzone dowodami zgromadzonymi po wszczęciu postępowania, należy je umorzyć (art. 17 § 1 pkt.1 k.p.k.)

Wykrycie i w razie potrzeby ujęcie sprawcy.

!!! w razie niewykrycia sprawcy popełnionego przestępstwa postępowanie należy umorzyć (tzw. umorzenie wobec niewykrycia sprawcy)

!!! w przypadkach ustalenia osoby sprawcy popełnionego przestępstwa, lecz niemożliwości jego ujęcia, dojdzie do zawieszenia postępowania (art. 22 k.p.k.), a poszukiwanie sprawcy będzie kontynuowane.

Zebranie danych stosownie do art. 213 i 214 k.p.k.

Dane o których mowa w art. 213 k.p.k. to:

- tożsamość oskarżonego

- jego wiek

- stosunki rodzinne i majątkowe

- wykształcenie, zawód

- źródła dochodu

- dane o karalności

- jeżeli podejrzany był już prawomocnie skazany, dla ustalenia czy przestępstwo zostało popełnione w warunkach recydywy, dołącza się do akt postępowania odpis lub wyciąg wyroku oraz dane dotyczące odbycia kary.

Zgodnie z art. 214 k.p.k. w razie potrzeby, a w szczególności gdy niezbędne jest ustalenie danych co do właściwości i warunków osobistych oraz dotychczasowego sposobu życia oskarżonego /.../ prokurator zarządza w stosunku do oskarżonego przeprowadzenie wywiadu środowiskowego przez kuratora sądowego lub inny podmiot uprawniony na podstawie odrębnych przepisów, a w szczególnie uzasadnionych wypadkach przez Policję. Przeprowadzenie wywiadu środowiskowego jest obowiązkowe w sprawach o zbrodnie oraz w stosunku do oskarżonego, który w chwili czynu nie ukończył 21 roku życia, jeżeli zarzucono mu popełnienie umyślnego występku przeciwko życiu. Wywiad środowiskowy powinien w szczególności zawierać:

a/ zwięzły opis dotychczasowego życia oskarżonego oraz dokładne informacje o środowisku oskarżonego (w tym rodzinnym, szkolnym lub zawodowym)

b/ informacje o stanie majątkowym oraz źródłach dochodów

c/ informacje dotyczące stanu zdrowia oskarżonego (także o nadużywaniu przez niego alkoholu, środków odurzających, środków zastępczych lub substancji psychotropowych).

Wyjaśnienie okoliczności sprawy, w tym ustalenie osób pokrzywdzonych i rozmiarów szkody.

? ustalenie czasu, miejsca i sposobu popełnienia przestępstwa oraz jego skutków

? ustalenie okoliczności decydujących o umyślności bądź nieumyślności, o formie popełnienia przestępstwa

? ustalenie okoliczności ewentualnie wyłączających odpowiedzialność karną lub ją ograniczających (np. obrona konieczna, stan wyższej konieczności, niepoczytalność lub poczytalność ograniczona)

? ustalenie okoliczności, które mogą mieć wpływ na ocenę stopnia społecznej szkodliwości czynu (stosownie do art. 115 § 2 k.k.)

? ustalenie osób pokrzywdzonych (pokrzywdzony jest bowiem stroną w postępowaniu przygotowawczym a ponadto często ważnym źródłem dowodowym).

Zebranie, zabezpieczenie i w niezbędnym zakresie utrwalenie dowodów dla sądu.

! decyzja kończąca stadium postępowania przygotowawczego może być podjęta i oparta wyłącznie na materiale dowodowym zgromadzonym oraz utrwalonym w tym stadium.

! sąd pierwszej instancji na podstawie materiału dowodowego może dokonać wstępnego zbadania sprawy

! dowody zebrane i utrwalone w postępowaniu przygotowawczym są bardzo często wykorzystywane przez sąd w toku rozprawy głównej lub posiedzenia, a także mogą stanowić podstawę wydania wyroku nakazowego.

FUNKCJE POSTĘPOWANIA PRZYGOTOWAWCZEGO:

FUNKCJA PRZYGOTOWAWCZA => polega na przygotowaniu sprawy by możliwe było podjęcie decyzji o zakończeniu postępowania przygotowawczego w oparciu o zgromadzony materiał dowodowy; także umożliwienie sądowi wstępnej kontroli wniesionej skargi oraz merytorycznego rozpoznania danej sprawy na rozprawie głównej lub posiedzeniu.

FUNKCJA PROFILAKTYCZNA => w postępowaniu przygotowawczym należy dążyć do wyjaśnienia okoliczności, które sprzyjały popełnieniu czynu, w celu zapobiegania zjawiskom przestępczym w przyszłości (sygnalizacja)

OGRANICZENIE ZAKRESU PRZEPROWADZANYCH CZYNNOŚCI W POSTĘPOWANIU PRZYGOTOWAWCZYM.

Wniosek o wydanie wyroku skazującego i orzeczenie uzgodnionych z oskarżonym kary lub środka karnego bez przeprowadzenia rozprawy prokurator może umieścić w akcie oskarżenia, gdy:

a/ chodzi o występek zagrożony karą nieprzekraczającą 10 lat pozbawienia wolności

b/ okoliczności popełnienia przestępstwa nie budzą wątpliwości

c/ postawa oskarżonego wskazuje, że cele postępowania zostaną osiągnięte.

Jeżeli zachodzą warunki wym. w pkt. a-c, a w świetle zebranych dowodów wyjaśnienia podejrzanego nie budzą wątpliwości, dalszych czynności dowodowych w postępowaniu przygotowawczym można nie przeprowadzać.

Kolejna regulacja w przedmiocie ograniczenia zakresu prowadzonego dochodzenia zawarta została w art. 325h k.p.k.

Dochodzenie może ograniczyć się do ustalenia czy zachodzą wystarczające podstawy do wniesienia aktu oskarżenia lub innego zakończenia postępowania. Obowiązkowe są jednak następujące czynności:

1/ przewidziane w art. 313 i 314 k.p.k., które regulują instytucję przedstawienia zarzutów podejrzanemu

2/ powiadomienie podejrzanego i obrońcy o terminie końcowego zaznajomienia z materiałami postępowania, jeżeli wystąpili z wnioskiem o końcowe zaznajomienie (art. 321 § 1-5 k.p.k.)

3/ przesłuchanie podejrzanego (art. 325g § 2 k.p.k.)

4/ przesłuchanie pokrzywdzonego

5/ niepowtarzalne, a więc takie, których nie będzie można powtórzyć.

Utrwalenie innych czynności dowodowych następuje w formie protokołu ograniczonego do zapisu najbardziej istotnych oświadczeń osób biorących udział w czynności.

WSZCZĘCIE POSTĘPOWANIA PRZYGOTOWAWCZEGO

Zgodnie z art. 303 k.p.k. oraz art. 325a k.p.k. podstawą wszczęcia postępowania przygotowawczego jest uzasadnione podejrzenie popełnienia przestępstwa.

Ustawodawca nie wymaga zatem pewności, że popełniono przestępstwo, nie wystarcza jednak samo podejrzenie. Jeżeli zachodzi uzasadnione podejrzenie popełnienia przestępstwa to zgodnie z art. 303 k.p.k. i zawartą w art. 10 § 1 k.p.k. zasadą legalizmu organ powołany do ścigania przestępstw jest zobowiązany do wszczęcia i przeprowadzenia postępowania przygotowawczego o czyn ścigany z urzędu. Instrumentem pozwalającym na upewnienie się w sprawie zasadności decyzji o wszczęciu jest konstrukcja czynności sprawdzających przewidziana w art. 307 k.p.k.

„Śledztwo lub dochodzenie może i powinno być wszczęte tylko wtedy, kiedy można przyjąć hipotezę, że popełniono przestępstwo, a hipoteza ta znajduje oparcie w wiadomościach (wiedzy) dotyczących określonego zdarzenia faktycznego. Podejrzenie popełnienia przestępstwa musi być zatem uzasadnione”. Prawdopodobieństwo popełnienia przestępstwa musi obejmować sam czyn (zdarzenie faktyczne), wypełnienie znamion nadających temu czynowi charakter przestępstwa oraz to, że jego karalność nie jest wyłączona.

Źródła informacji o przestępstwie.

Każdy dowiedziawszy się o popełnieniu przestępstwa ściganego z urzędu ma społeczny obowiązek zawiadomienia o tym prokuratora lub Policji (art. 304 § 1 k.p.k.) Obowiązek zawiadomienia ma charakter jedynie społeczny w tym znaczeniu, że jego niewypełnienie nie grozi żadnymi konsekwencjami prawnymi, a w szczególności nie naraża osoby na odpowiedzialność karną. Od tej reguły ustawodawca wprowadza jednak pewne odstępstwo, przewidując w art. 240 k.k. prawny obowiązek zawiadomienia o niektórych kategoriach przestępstw, którego niewypełnienie grozi odpowiedzialnością karną osoby za niezawiadomienie. Są to następujące kategorie przestępstw:

1/ zabójstwo w ramach dyskryminacji

2/ zamach na byt RP

3/ zamach na organ konstytucyjny RP

4/ szpiegostwo

5/ zamach na Prezydenta RP

6/ zamach na siły zbrojne

7/ zabójstwo

8/ sprowadzenie katastrofy

9/ uprowadzenie i porwanie

10/ wymuszenie terrorystyczne

Instytucje państwowe i samorządowe mają prawny obowiązek zawiadomienia o przestępstwie, o którego popełnieniu dowiedziały się w związku ze swą działalnością.

Organy inspekcji i kontroli mają prawny obowiązek zawiadomienia o przestępstwie.

Zawiadomienia pochodzące od pokrzywdzonych => od osób fizycznych, osób prawnych, jednostek organizacyjnych nie mających osobowości prawnej => których dobro prawne zostało bezpośrednio naruszone lub zagrożone przez przestępstwo. Definicję oskarżonego zawiera art. 49 k.p.k.

Zawiadomienia anonimowe => zawiadomienia, których autor nie jest znany organowi ścigania. Zawiadomienie anonimowe (poza próbą ustalenia jego autora) powinno być sprawdzone w drodze czynności sprawdzających i jeżeli w drodze tych czynności znajdzie potwierdzenie, będzie podstawą do wszczęcia postępowania przygotowawczego.

Samooskarżenie => sytuacja, w której to sprawca przestępstwa sam zgłasza organowi ścigania fakt popełnienia określonego czynu.

Artykuł prasowy, audycja radiowa lub telewizyjna => w szczególności materiał o charakterze reportażu, przedstawiający zdarzenie wskazujące na zaistnienie przestępstwa.

Ustalenia własne organów ścigania => zwłaszcza informacje uzyskane w drodze czynności operacyjno-rozpoznawczych. Czynności operacyjno - rozpoznawcze to nie tylko czynności dokonywane w związku z popełnieniem konkretnego przestępstwa, lecz także czynności, które służą gromadzeniu, rejestrowaniu, dokumentowaniu i analizowaniu informacji w celu rozpoznawania zagrożeń przestępczością.

Formy przekazywania informacji organom ścigania.

a/ forma pisemna

b/ ustna

c/ telefoniczna

d/ inne formy

Zgodnie z regulacją zawartą w art. 143 § 1 pkt. 1 k.p.k. przyjęcie ustnego zawiadomienia o przestępstwie wymaga spisania protokołu.

Art. 304a k.p.k. stanowi natomiast, że sporządza się wspólny protokół z

przyjęcia ustnego zawiadomienia o przestępstwie

przesłuchania w charakterze świadka osoby zawiadamiającej;

w protokole takim można ponadto zamieścić wniosek o ściganie.

Czynności sprawdzające.

! Czynności sprawdzające są dokonywane przed wszczęciem postępowania przygotowawczego (przed wydaniem postanowienia o wszczęciu śledztwa lub dochodzenia)

! W razie stwierdzenia, po ich przeprowadzeniu, że nie ma podstaw do prowadzenia postępowania przygotowawczego wydaje się decyzję o odmowie wszczęcia postępowania przygotowawczego.

!!! Istnieją trzy formy postępowania sprawdzającego i są one następujące:

1/ zażądanie uzupełnienia w wyznaczonym terminie danych zawartych w zawiadomieniu o przestępstwie;

2/ uzupełnienie danych zawartych w zawiadomieniu o przestępstwie przez przesłuchanie w charakterze świadka osoby zawiadamiającej;

3/ dokonanie sprawdzenia faktów przez sam organ, z reguły w drodze czynności operacyjno-rozpoznawczych.

!!! W postępowaniu sprawdzającym nie przeprowadza się:

1. dowodu z opinii biegłego

2. czynności wymagających spisania protokołu, z wyjątkiem przyjęcia ustnego zawiadomienia o przestępstwie lub wniosku o ściganie oraz przesłuchania w charakterze świadka osoby zawiadamiającej o przestępstwie

! Postępowanie sprawdzające nie powinno trwać dłużej niż 30 dni od otrzymania zawiadomienia o przestępstwie (najpóźniej w terminie 30 dni od otrzymania zawiadomienia o przestępstwie powinno być wydane postanowienie o wszczęciu śledztwa/dochodzenia albo o odmowie wszczęcia). Termin 30-dniowy jest terminem instrukcyjnym tzn. postanowienie wydane po upływie 30 dni od zawiadomienia pozostaje skuteczne. Zgodnie z treścią art. 306 § 3 k.p.k. jeżeli w ciągu 6 tygodni osoba lub instytucja, która złożyła zawiadomienie, nie zostanie powiadomiona o wszczęciu albo odmowie wszczęcia postępowania może wnieść zażalenie do prokuratora nadrzędnego albo powołanego do nadzoru nad organem, któremu złożono zawiadomienie.

Postanowienie o wszczęciu śledztwa lub dochodzenia.

! Wydanie tego postanowienia rozpoczyna pierwszą fazę postępowania przygotowawczego, określoną jako postępowanie w sprawie [in rem].

! Postanowienie takie musi określać czyn, będący przedmiotem wszczętego postępowania oraz jego kwalifikację prawną.

! Postanowienie o wszczęciu śledztwa wydaje prokurator lub Policja, przy czym Policja ma obowiązek niezwłocznego przesłania prokuratorowi odpisu postanowienia.

Postanowienie o wszczęciu śledztwa w pewnych przypadkach może wydać tylko prokurator. Dlatego zgodnie z art. 304 § 3 k.p.k. zawiadomienie o przestępstwie, co do którego prowadzenie śledztwa przez prokuratora jest obowiązkowe (art. 311 § 2 k.p.k.), lub własne dane świadczące o popełnieniu takiego przestępstwa Policja przekazuje wraz z zebranymi materiałami niezwłocznie prokuratorowi.

! Postanowienie o wszczęciu dochodzenia wydaje prowadzący postępowanie (przy czym może ono zostać zamieszczone w protokole z przyjęcia ustnego zawiadomienia o przestępstwie i przesłuchania w charakterze świadka osoby zawiadamiającej, i nie wymaga ono uzasadnienia). Zgodnie z przepisem art. 325e § 3 k.p.k. nie jest wymagane powiadomienie prokuratora o wszczęciu dochodzenia.

! Wydanie postanowienia o wszczęciu śledztwa lub dochodzenia bądź też postanowienia o odmowie wszczęcia śledztwa/dochodzenia, przez organ powołany do ścigania przestępstw, powinno nastąpić niezwłocznie (bez zbędnej zwłoki).

Odmowa wszczęcia śledztwa lub dochodzenia.

! Postanowienie o odmowie wszczęcia śledztwa lub dochodzenia zostanie wydane wówczas, kiedy organ państwa powołany do ścigania przestępstw nie znajduje podstaw do wszczęcia.

! Okoliczności uniemożliwiające wszczęcie postępowania przygotowawczego to tzw. przeszkody procesowe.

Art. 17 § 1 k.p.k. wymienia zasadnicze przeszkody procesowe, okoliczności wyłączające dopuszczalność procesu karnego.

! Postanowienie o odmowie wszczęcia śledztwa wydaje prokurator albo Policja, przy czym postanowienie wydane przez Policję wymaga zatwierdzenia przez prokuratora.

! Postanowienie o odmowie wszczęcia dochodzenia wydaje organ uprawniony do prowadzenia dochodzenia, wymagane jest jednak jego zatwierdzenie przez prokuratora.

! Postanowienie o odmowie wszczęcia dochodzenia może być zamieszczone w protokole przyjęcia ustnego zawiadomienia o popełnieniu przestępstwa i przesłuchania w charakterze świadka osoby zawiadamiającej.

! Pokrzywdzonemu oraz instytucji państwowej, samorządowej lub społecznej, która złożyła zawiadomienie o przestępstwie przysługuje zażalenie na postanowienie o odmowie wszczęcia śledztwa lub dochodzenia. Wywołana takim zażaleniem kontrola odwoławcza jest swoista, bowiem przewidziano aż dwa szczeble tej kontroli. Zażalenie wnosi się do prokuratora nadrzędnego nad prokuratorem, który wydał lub zatwierdził postanowienie o odmowie wszczęcia (pierwszy stopień kontroli); jeżeli jednak prokurator nadrzędny nie przychyli się do wniesionego zażalenia, kieruje je do sądu (drugi szczebel kontroli odwoławczej).

Faktyczne wszczęcie postępowania przygotowawczego.

W sytuacji określonej w art. 308 k.p.k. może nastąpić faktyczne wszczęcie postępowania przygotowawczego nie poprzedzone wydaniem postanowienia o wszczęciu śledztwa lub dochodzenia.

Rozwiązanie to można określić mianem „czynności procesowych nie cierpiących zwłoki”, czyli tzw. dochodzeniem w niezbędnym zakresie, określanym jeszcze inaczej jako dochodzenie zabezpieczające.

Przeprowadzenie takich czynności jest uzależnione od dwóch warunków:

1. zachodzi uzasadnione podejrzenie popełnienia przestępstwa

2. wypadek (sytuacja) nie cierpiący zwłoki

! Wszczęcie postępowania przygotowawczego następuje w momencie dokonania pierwszej czynności procesowej (faktyczne wszczęcie).Czas trwania śledztwa lub dochodzenia liczy się od dnia pierwszej czynności przeprowadzonej w tym trybie.

! Czynności takie mogą być wykonywane tylko w ciągu 5 dni od dnia przeprowadzenia pierwszej czynności.

! Prokurator albo Policja są uprawnieni w każdej sprawie do przeprowadzenia czynności procesowych nie cierpiących zwłoki.

! W przypadku stwierdzenia podstaw do wydania już formalnej decyzji o wszczęciu w postaci postanowienia o wszczęciu śledztwa bądź dochodzenia należy wydać postanowienie o umorzeniu.

FORMY POSTĘPOWANIA PRZYGOTOWAWCZEGO

ŚLEDZTWO

Śledztwo obligatoryjne => sam ustawodawca zdecydował, że postępowanie przygotowawcze ma być prowadzone bezwzględnie w formie śledztwa

Śledztwo jest obligatoryjne w następujących sprawach:

1/ o zbrodnie

2/ o występki gdy osobą podejrzaną jest:

a/ sędzia

b/ prokurator

c/ funkcjonariusz Policji

d/ funkcjonariusz Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego

e/ funkcjonariusz Agencji Wywiadu

3/ o występki, gdy osobą podejrzaną jest:

a/ funkcjonariusz Straży Granicznej

b/ funkcjonariusz Żandarmerii Wojskowej

c/ funkcjonariusz finansowych organów dochodzenia*

d/ funkcjonariusz organów nadrzędnych nad finansowymi organami dochodzenia

w zakresie spraw należących do właściwości tych organów lub o występki popełnione przez tych funkcjonariusz w związku z wykonywaniem czynności służbowych

4/ o występki w których nie prowadzi się dochodzenia

*Finansowe organy dochodzenia => urząd skarbowy, inspektor kontroli skarbowej, urząd celny i funkcjonariusz Inspekcji Celnej

Zgodnie z art. 311 § 1 k.p.k. śledztwo prowadzi Policja, jeżeli nie prowadzi go prokurator. Oznacza to, że uprawnienia Policji w zakresie prowadzenia śledztwa są ograniczone na rzecz prokuratora. Policja pozbawiona jest możliwości prowadzenia śledztwa w wypadkach, gdy:

a/ ustawa upoważnia do jego prowadzenia wyłącznie prokuratora => ograniczenie ustawowe

Z mocy ustawy (art. 311 § 2 k.p.k.), prokurator jest zobowiązany prowadzić śledztwo

(obligatoryjne śledztwo prokuratorskie) w następujących sprawach:

♦ o przestępstwa gdy osobą podejrzaną jest sędzia, prokurator, funkcjonariusz Policji,

funkcjonariusz Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, funkcjonariusz Agencji Wywiadu

♦ o przestępstwa, gdy osobą podejrzaną jest funkcjonariusz Straży Granicznej, funkcjonariusz Żandarmerii Wojskowej, funkcjonariusz finansowych organów dochodzenia, funkcjonariusz organów nadrzędnych nad finansowymi organami dochodzenia w zakresie spraw należących do właściwości tych organów lub o występki popełnione przez tych funkcjonariusz w związku z wykonywaniem czynności służbowych

♦ o przestępstwo określone w art. 148 k.k.

b/ prokurator uzna za celowe osobiste jego prowadzenie => ograniczenie uznaniowe

Śledztwo fakultatywne => prokurator (w sprawie o czyn będący występkiem, co do którego prowadzone jest dochodzenie) ze względu na wagę lub zawiłość sprawy postanawia prowadzić postępowanie w formie śledztwa

Jeżeli prokurator wszczął śledztwo może powierzyć Policji:

1/ przeprowadzenie śledztwa w całości (poza sytuacjami wymienionymi w art. 309 pkt. 2 i 3 k.p.k.)

2/ przeprowadzenie śledztwa w określonym zakresie

3/ dokonanie poszczególnych czynności śledztwa

O zakresie powierzenia decyduje prokurator, uwzględniając konkretne okoliczności sprawy. Policja może jednak dokonać innych czynności, jeżeli wyłoni się taka potrzeba (art. 311 § 4 k.p.k.)

!!! W razie niezakończenia dochodzenia w ciągu 3 miesięcy, po uprzednim przedłużeniu przez prokuratora czasu trwania do tej granicy, jeśli dochodzenia nie ukończono w ciągu 2 miesięcy, nie ma już możliwości dalszego przedłużenia czasu trwania dochodzenia - dalsze postępowanie musi być prowadzone w formie śledztwa.

W przepisie art. 310 § 1 k.p.k. został określony podstawowy czas trwania śledztwa. Śledztwo powinno być ukończone w ciągu 3 miesięcy od jego wszczęcia. W uzasadnionych wypadkach okres śledztwa może być przedłużony na dalszy czas oznaczony, nie dłuższy jednak niż rok, przez prokuratora nadzorującego śledztwo lub prokuratora nadrzędnego nad prokuratorem, który prowadzi śledztwo. W szczególnie uzasadnionych wypadkach właściwy prokurator nadrzędny nad prokuratorem nadzorującym lub prowadzącym śledztwo może przedłużyć czas trwania śledztwa na dalszy czas oznaczony.

DOCHODZENIE

Dochodzenie prowadzi się w sprawach o przestępstwa:

I należące do właściwości rzeczowej sądu rejonowego

II zagrożone karą nie przekraczającą 5 lat pozbawienia wolności,

III z tym, że w wypadku przestępstw przeciwko mieniu tylko wówczas, gdy wartość przedmiotu przestępstwa albo szkoda wyrządzona lub grożąca nie przekracza 50 000 zł.

IV przewidziane w art. 159 i 262 § 2 k.k. (udział w bójce z użyciem niebezpiecznego narzędzia, ograbienie zwłok, grobu lub innego miejsca spoczynku zmarłego - przestępstwa zagrożone karą pozbawienia wolności do lat 8)

V przewidziane w art. 279 § 1 k.k. (kradzież z włamaniem - zagrożenie do 10 lat pozbawienia wolności) przewidziane w art. 286 § 1 i 2 oraz w art. 289 § 2 k.k., jeżeli wartość przedmiotu przestępstwa albo szkoda wyrządzona lub grożąca nie przekracza 50 000 zł (kradzież z włamaniem - do 10 lat; oszustwo - do lat 8)

Dochodzenia nie prowadzi się w sprawach o przestępstwa:

1/ z art. 155 k.k. - nieumyślne spowodowanie śmierci człowieka

2/ art. 156 § 2 k.k. - nieumyślne spowodowanie ciężkiego uszczerbku na zdrowiu

3/ art. 157a § 1 k.k. - uszkodzenie ciała dziecka poczętego

4/ art. 164 § 2 k.k. - nieumyślne sprowadzenie zdarzenia zagrażającego życiu lub zdrowiu, czy mieniu

5/ art. 165 § 2 k.k. - nieumyślne sprowadzenie niebezpieczeństwa dla życia, zdrowia, mienia

6/ art. 168 k.k. - przygotowania do przestępstw określonych w art. 163,165,166,167 k.k.

7/ art. 174 § 2 k.k. - nieumyślne sprowadzenie bezpośredniego niebezpieczeństwa katastrofy w ruchu lądowym, wodnym lub powietrznym

8/ art. 175 k.k. - przygotowania do przestępstwa sprowadzenia bezpośr. Niebezpieczeństwa katastrofy

9/ art. 181 k.k. - spowodowanie zniszczenia w świecie roślinnym lub zwierzęcym w znacznych rozmiarach

10/ art. 182 k.k. - zanieczyszczenie wody, powietrza lub ziemi w sposób zagrażający życiu lub środowisku

11/ art. 183 k.k. - składowanie czy inne działania z odpadami/substancjami niebezpiecznymi w sposób zagrażający życiu lub środowisku

12/ art. 184 k.k. - działania dot. materiału jądrowego czy innego źródła promieniowania zagrażające życiu lub środowisku

13/ art. 186 k.k. - zaniechanie dot. utrzymywania w należytym stanie urządzeń zabezpieczających przed promieniowaniem radioaktywnym lub jonizującym

14/ art. 187 k.k. - niszczenie terenów przyrodniczych prawnie chronionych

15/ art. 197 § 2 k.k. - doprowadzenie innej osoby groźbą lub podstępem do poddania się innej czynności seksualnej

16/ art. 201 k.k. - obcowanie płciowe z wstępnym, zstępnym, przysposobionym itd.

17/ art. 228 § 2 k.k. - przyjęcie korzyści majątkowej w związku z pełnieniem funkcji publicznej [w wypadku mniejszej wagi]

18/ art. 229 § 2 k.k. - udzielenie bądź obietnica udzielenia korzyści majątkowej osobie pełniącej funkcję publiczną [w wypadku mniejszej wagi]

19/ art. 230 § 2 k.k. - pośrednictwo w załatwieniu sprawy w zamian za korzyść majątkową [w wypadku mniejszej wagi]

20/ art. 230a § 2 k.k. - udzielenie korzyści majątkowej w zamian za pośrednictwo [wypadek mniejszej wagi]

21/ art. 231 § 1 i 3 k.k. - działanie funkcjonariusza na szkodę interesu publicznego lub prywatnego

22/ art. 233 § 1 i 4 k.k. - zeznanie nieprawdy lub zatajenie prawdy w postępowaniu

23/ art. 234 k.k. - fałszywe oskarżenie

24/ art. 235 k.k. - tworzenie fałszywych dowodów

25/ art. 240 § 1 k.k. - niezawiadomienie o przestępstwie wbrew obowiązkowi zawiadomienia

26/ art. 250a § 1-3 k.k. - łapownictwo wyborcze czynne i bierne

27/ art. 258 § 1 i 2 k.k. - udział w zorganizowanej grupie lub związku przestępczym

28/ art. 265 § 1 i 3 k.k. - naruszenie tajemnicy państwowej

29/ art. 266 § 2 k.k. - naruszenie tajemnicy służbowej przez funkcjonariusz publicznego

30/ art. 271 § 1 i 2 k.k. - poświadczenie nieprawdy w dokumencie mającym znaczenie prawne

31/ rozdział XXXVI - przestępstwa przeciwko obrotowi gospodarczemu

32/ rozdział XXXVII - przestępstwa przeciwko obrotowi pieniędzmi i papierami wartościowymi

Drugie ograniczenie co do możliwości prowadzenia dochodzenia ma odmienny charakter i wiąże się z pewnymi sytuacjami występującymi po stronie podejrzanego => ograniczenie podmiotowe

Przepis art. 325c k.p.k. zakazuje prowadzenia dochodzenia wobec podejrzanego

A/ pozbawionego wolności w tej lub innej sprawie, chyba że zastosowano zatrzymanie lub tymczasowe aresztowanie wobec sprawcy ujętego na gorącym uczynku (in flagranti) lub bezpośrednio potem

B/ podejrzany jest nieletni

C/ głuchy, niemy lub niewidomy

D/ zachodzi uzasadniona wątpliwość co do jego poczytalności.

! Zasadniczym organem państwa prowadzącym dochodzenia jest Policja. Poza Policją dochodzenia mogą prowadzić organy Straży Granicznej oraz Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego w zakresie ich właściwości; organy, których uprawnienia wynikają z ustaw szczególnych oraz rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości wydanego w oparciu o delegację ustawową. Uderza w tym rozwiązaniu, że wszystkie te organy (poza Policją) są uprawnione do prowadzenia dochodzeń tylko o ściśle określone czyny.

!! Dochodzenie powinno być zakończone w ciągu 2 miesięcy, z możliwością wydłużenia czasu trwania przez prokuratora do 3 miesięcy. Przekształcenie z tego powodu dochodzenia w śledztwo nie powoduje wyłączenia rozpoznania i rozstrzygnięcia sprawy przez sąd w trybie uproszczonym.

!!! W dochodzeniu istnieje możliwość ograniczenia przeprowadzonych czynności. Ograniczenie zakresu czynności nie ma charakteru obligatoryjnego - o skorzystaniu z takiej możliwości decyduje organ prowadzący dochodzenie. Możliwość tę określono jako => dochodzenie skrócone; w wymiarze praktycznym będzie mogło ono znaleźć zastosowanie w sprawach nieskomplikowanych. [por. str. 2-3]

Dochodzenie rejestrowe => wprowadzone nowelą k.p.k. z 10.01.2003 r. rozwiązanie polegające na tym, że jeżeli dane uzyskane w toku czynności, o których mowa w art. 308 § 1 k.p.k. (dochodzenie w niezbędnym zakresie), lub prowadzonego co najmniej przez 5 dni dochodzenia, nie stwarzają dostatecznych podstaw do wykrycia sprawcy w drodze dalszych czynności procesowych, można wydać postanowienie o umorzeniu dochodzenia i wpisaniu sprawy do rejestru przestępstw. Na postanowienie takie przysługuje zażalenie, a Policja po wydaniu postanowienia o umorzeniu, na podstawie odrębnych przepisów, prowadzi czynności (o charakterze operacyjno - rozpoznawczym) w celu wykrycia sprawcy i uzyskania dowodów. Jeżeli działania takie ujawnią dane pozwalające na wykrycie sprawcy, Policja wydaje postanowienie o podjęciu na nowo dochodzenia.

INSTYTUCJA PRZEDSTAWIENIA ZARZUTÓW

Instytucja przedstawienia zarzutów rozpoczyna drugą fazę śledztwa lub dochodzenia, fazę in personam, inaugurując postępowanie przeciwko określonej osobie. Osoba ta zostaje pociągnięta do odpowiedzialności karnej i staje się podejrzanym, a więc stroną postępowania przygotowawczego. By przedstawić zarzut określonej osobie, musi zaistnieć co najmniej dostateczne podejrzenie, że czyn popełniła ta osoba.

!! Przepis art. 313 § 1 k.p.k. stanowi, że jeżeli dane uzasadniają dostateczne podejrzenie, że czyn popełniła określona osoba, należy tej osobie przedstawić zarzut popełnienia określonego przestępstwa. Zawarto w nim określenie podstawy przedstawienia zarzutów, bliżej jej jednak nie precyzując.

Instytucja przedstawienia zarzutów składa się z pewnego ciągu czynności procesowych; zespół tych czynności jest następujący:

1/ sporządzenie postanowienia o przedstawieniu zarzutów

2/ niezwłoczne ogłoszenie jego treści podejrzanemu

3/ przesłuchanie podejrzanego (pouczenie o uprawnieniach i obowiązkach procesowych - art. 300 k.p.k.)

4/ pouczenie podejrzanego o prawie żądania podania mu ustnie podstaw zarzutów, a także sporządzenia uzasadnienia na piśmie

5/ doręczenie uzasadnienia podejrzanemu i ustanowionemu obrońcy w terminie 14 dni

Rozwiązanie to jest z pewnością zgodne z regułą uczciwego procesu (fair trial) i realizuje zasadę informacji procesowej (lojalności) obowiązującą w naszym systemie procesowym (art. 16 k.p.k.). Informacje te są szczególnie istotne z punktu widzenia realizowania przewidzianego w Konstytucji RP prawa do obrony każdego obywatela (art. 42 ust. 2)

Pewne obowiązki i konsekwencje, o których należy pouczyć podejrzanego wskazują art. 74,75,138 i 139 k.p.k.

Ustawodawca przewiduje pewne odrębności (modyfikacje) w unormowaniu instytucji przedstawienia zarzutów. Zgodnie z art. 325g § 1 k.p.k. nie jest wymagane sporządzenie postanowienia o przedstawieniu zarzutów w dochodzeniu, chyba że podejrzany jest zatrzymany lub tymczasowo aresztowany. W sytuacji, kiedy nie sporządza się postanowienia o przedstawieniu zarzutów, przesłuchanie osoby podejrzanej zaczyna się od powiadomienia jej o treści zarzutu wpisanego do protokołu przesłuchania. Osobę tę od chwili rozpoczęcia przesłuchania uważa się za podejrzanego. Treść zarzutu wpisanego do protokołu przesłuchania musi spełniać takie same wymagania, jak określone dla postanowienia o przedstawieniu zarzutów.

! w dochodzeniu w niezbędnym zakresie możliwe jest przesłuchanie osoby podejrzanej o popełnienie przestępstwa w charakterze podejrzanego przed wydaniem postanowienia o przedstawieniu zarzutów, jeżeli zachodzą warunki do sporządzenia takiego postanowienia.

Zmiana, rozszerzenie zarzutów w toku prowadzonego śledztwa lub dochodzenia.

W unormowaniu art. 314 k.p.k. przewidziano następujące sytuacje:

1/ w toku prowadzonego postępowania przygotowawczego okaże się, że podejrzanemu należy zarzucić czyn nie objęty wydanym uprzednio postanowieniem o przedstawieniu zarzutów [=>rozszerzenie zarzutów]

2/ okaże się, że podejrzanemu należy zarzucić czyn w postaci zmienionej w istotny sposób [=>zmiana zarzutu]

3/ okaże się, że czyn zarzucany podejrzanemu należy zakwalifikować z surowszego przepisu [=>zmiana oceny prawnej czynu zarzucanego podejrzanemu]

Zgodnie z przepisem art. 314 k.p.k. konieczne staje się ponowienie wszystkich czynności składających się na instytucję przedstawienia zarzutów, przy czym w dochodzeniu modyfikacja zarzutów może nastąpić w formie przewidzianej w art. 325g k.p.k. (nie jest wymagane sporządzenie postanowienia o przedstawieniu zarzutów)

UPRAWNIENIA STRON I ICH PRZEDSTAWICIELI

Stadium postępowania przygotowawczego w przeciwieństwie do stadium postępowania sądowego oparto na modelu procedury śledczej, w którym wyraźnie dominuje reguła działania z urzędu organów prowadzących śledztwo lub dochodzenie.

! Przeprowadzane czynności są niejawne wobec społeczeństwa, a tzw. => jawność wewnętrzna (wobec stron uczestniczących w postępowaniu) jest bardzo ograniczona. Także prawo do obrony podejrzanego doznaje ograniczeń.

! Zasada => kontradyktoryjności realizowana jest w bardzo ograniczonym zakresie.

Zgodnie z przepisem art. 299 § 1 k.p.k. stronami w postępowaniu przygotowawczym są pokrzywdzony i podejrzany. Zarazem przepis ten w § 2 stwierdza, że w wypadkach wskazanych w ustawie określone uprawnienia przysługują także osobom nie będącym stronami (np. w sytuacjach określonych w art. 305 § 4 i w art. 306 § 1 k.p.k.) W tym zakresie szczególnie istotne znaczenie ma przepis art. 302 k.p.k.

Podejrzany staje się stroną z momentem przedstawienia mu zarzutu popełnienia określonego przestępstwa (art. 71 § 1 k.p.k.). Decyduje o tym odpowiedni akt organu procesowego. Definicję oskarżonego zawiera art. 49 k.p.k. (por. str. 4) - przy czym zauważyć należy, że „do tego, by zostać pokrzywdzonym nie potrzeba żadnego kreującego aktu organu procesowego”.

Prawa stron postępowania.

Podejrzany i pokrzywdzony jako strony postępowania przygotowawczego mają prawo do:

1/ korzystania z pomocy przedstawiciela (podejrzany z pomocy obrońcy, pokrzywdzony z pomocy pełnomocnika)

♦ przepis art. 301 k.p.k. stanowi, że na żądanie podejrzanego należy przesłuchać go z udziałem ustanowionego obrońcy, przy czym niestawiennictwo obrońcy nie wstrzymuje czynności przesłuchania; takie żądanie podejrzany może wysunąć jedynie wtedy, kiedy obrońca został już ustanowiony (obrońcę ustanowił bądź sam podejrzany, bądź prezes sądu właściwego do rozpoznania sprawy wyznaczył mu obrońcę z urzędu). Generalnie podejrzany na każdym etapie śledztwa lub dochodzenia może zgłosić żądanie, o którym mowa wyżej.

2/ przeglądania akt sprawy, sporządzania odpisów lub kserokopii za zgodą prowadzącego postępowanie przygotowawcze;

♦ zgodnie z przepisem art. 156 § 5 k.p.k., w toku postępowania przygotowawczego stronom, obrońcom, pełnomocnikom i przedstawicielom ustawowym udostępnia się akta, umożliwia sporządzanie odpisów i kserokopii oraz wydaje odpłatnie uwierzytelnione odpisy lub kserokopie tylko za zgodą prowadzącego postępowanie przygotowawcze.

♦ Na odmowę udostępnienia akt przysługuje stronom zażalenie (art. 159 k.p.k.)

3/ inicjatywy dowodowej (składania wniosków dowodowych)

♦ wniosków o dokonanie określonych czynności śledztwa lub dochodzenia

♦ uprawnienie to wynika z przepisów art. 167 oraz 169, 315 k.p.k.

♦ stronie, która złożyła wniosek, oraz jej obrońcy lub pełnomocnikowi nie można odmówić udziału w czynności, jeżeli tego żądają, jednak podejrzanego pozbawionego wolności nie sprowadza się, jeżeli spowodowałoby to poważne trudności.

4/ uczestniczenia w czynnościach śledztwa lub dochodzenia

♦ przepis art. 316 k.p.k. dotyczy udziału w czynnościach niepowtarzalnych. Jeżeli czynności śledztwa lub dochodzenia nie będzie można powtórzyć (ponowić) na rozprawie sądowej, należy podejrzanego, pokrzywdzonego i ich przedstawicieli ustawowych, a obrońcę i pełnomocnika, jeżeli są już w sprawie ustanowieni, dopuścić do udziału w czynności, chyba że zachodzi niebezpieczeństwo utraty lub zniekształcenia dowodu w razie zwłoki.

♦ dopuszczenie do udziału w czynności określonej w art. 316 § 1 k.p.k. następuje z mocy prawa, a zatem składanie wniosku o dopuszczenie do udziału w takiej czynności jest zbędne.

5/ udziału w przeprowadzeniu dowodu z opinii biegłego (art. 318 k.p.k.)

♦ jeżeli dopuszczono dowód z opinii biegłego, podejrzanemu i jego obrońcy oraz pokrzywdzonemu i jego pełnomocnikowi doręcza się postanowienie o dopuszczeniu tego dowodu (art. 194 k.p.k.)

♦ i zezwala na wzięcie udziału w przesłuchaniu biegłego oraz na zapoznanie się z jego opinią, jeżeli została złożona na piśmie (art. 200 k.p.k.)

♦ udziału w czynności przesłuchania biegłego można odmówić tylko podejrzanemu pozbawionemu wolności, gdy jego sprowadzenie spowodowałoby poważne trudności

6/ wnoszenia zażalenia w przypadkach przewidzianych w ustawie

! Uprawnienie stron (i ich przedstawicieli) do składania wniosków nie ogranicza się jedynie do składania wniosków przewidzianych w art. 315 k.p.k., czyli wniosków o dokonanie określonej czynności w śledztwie lub dochodzeniu. Mogą oni ponadto składać inne wnioski.

!! W niektórych sprawach ważnym uprawnieniem pokrzywdzonego oraz podejrzanego może okazać się podjęcie inicjatywy (przez zgłoszenie odpowiedniego wniosku), by prokurator lub organ prowadzący dochodzenie skierował sprawę do instytucji lub osoby godnej zaufania w celu przeprowadzenia postępowania mediacyjnego między pokrzywdzonym i podejrzanym (art. 23a § 1 k.p.k.)

! Warto wspomnieć o przyznanym pokrzywdzonemu uprawnieniu do zgłoszenia już w toku postępowania powództwa cywilnego, a z nim także wniosku o zabezpieczenie roszczenia - art. 69 k.p.k.

INSTYTUCJA ZAMKNIĘCIA ŚLEDZTWA LUB DOCHODZENIA

! czynności składające się na instytucję zamknięcia śledztwa lub dochodzenia są dokonywane w końcowym etapie postępowania przygotowawczego i to wówczas jeżeli istnieją podstawy do zamknięcia (art. 321 § 1, 325g § 1 k.p.k.). Instytucja ta wchodzi w grę wtedy, kiedy po zakończonym postępowaniu przygotowawczym spraw miałaby zostać skierowana do rozpoznania i rozstrzygnięcia przez sąd I instancji.

Chodzi zatem o sytuację, kiedy ma być sporządzony i wniesiony do sądu:

- akt oskarżenia (art. 331 i 335 k.p.k.)

- wniosek o warunkowe umorzenie postępowania przez sąd na posiedzeniu (art.336 k.p.k.)

- wniosek o umorzenie postępowania ze względu na niepoczytalność podejrzanego i zastosowanie wobec niego środków zabezpieczających (art. 324 k.p.k.).

! Zgodnie z przepisem art. 321 k.p.k., ta instytucja procesowa składa się z określonego ciągu czynności, a przeprowadza je organ prowadzący postępowanie przygotowawcze. Organ prowadzący postępowanie powiadamia podejrzanego i obrońcę na ich wniosek o terminie końcowego zaznajomienia z zebranymi materiałami, pouczając zarazem ich o prawie uprzedniego przejrzenia akt w terminie odpowiednim do wagi lub zawiłości sprawy, określonym przez organ procesowy. Termin zaznajomienia podejrzanego z materiałami postępowania powinien być tak wyznaczony, aby od doręczenia zawiadomienia o nim podejrzanemu i jego obrońcy upłynęła co najmniej 7 dni.

! Uprawnienie przejrzenia akt przewidziane w art. 321 § 1 k.p.k. wynika wprost z ustawy i nie może być ograniczane przez organ procesowy.

! W czynnościach zaznajomienia podejrzanego z materiałami postępowania ma prawo uczestniczyć obrońca, jednak nie usprawiedliwione niestawiennictwo nie tamuje dalszego postępowania (art. 321 § 3 i 4 k.p.k.)

! Samo zaznajomienie podejrzanego z materiałami postępowania przygotowawczego polega na ustnym zreferowaniu (przedstawieniu) przez organ procesowy zebranego w sprawie materiału dowodowego. W trakcie tej czynności zarówno podejrzany jak i jego obrońca mogą wypowiadać się na temat przedstawionych materiałów, a także składać oświadczenia czy też wyjaśniać nasuwające się wątpliwości. Przepis art. 321 k.p.k. nie zobowiązuje prowadzącego śledztwo lub dochodzenie do końcowego przesłuchania podejrzanego.

Z czynności końcowego zaznajomienia podejrzanego z materiałami postępowania sporządza się protokół (art. 143 § 1 pkt. 8 k.p.k.). Sporządzenie protokołu w tym przypadku jest obowiązkowe.

!!! W terminie 3 dni od daty zaznajomienia podejrzanego z materiałami postępowania strony mogą składać wnioski o uzupełnienie śledztwa lub dochodzenia. Po upływie terminu przewidzianego dla złożenia wniosku o uzupełnienie postępowania, jeżeli nie zachodzi potrzeba uzupełnienia śledztwa lub dochodzenia wydaje się postanowienie o jego zamknięciu i ogłasza się je lub o jego treści zawiadamia podejrzanego oraz jego obrońcę.

NADZÓR PROKURATORA NAD POSTĘPOWANIEM PRZYGOTOWAWCZYM

! Art. 326 § 1 k.p.k. stanowi, że prokurator sprawuje nadzór nad postępowaniem przygotowawczym w zakresie, w jakim go sam nie prowadzi i może także objąć nadzorem postępowanie sprawdzające prowadzone w oparciu o art. 307 k.p.k. W systemie organów ścigania prokurator zajmuje zatem pozycję szczególną.

Pewne czynności w postępowaniu przygotowawczym mogą być dokonywane wyłącznie przez prokuratora, np.

1/ stosuje on środki zapobiegawcze (art. 250 § 4 k.p.k.) poza tymczasowym aresztowaniem

2/ składa wniosek do sądu o zastosowanie tymczasowego aresztowania wobec podejrzanego (art. 250 § 2 i 3 k.p.k.)

3/ uchyla lub zmienia zastosowany środek zapobiegawczy, także tan zastosowany przez sąd (art. 253 § 1 i 2 k.p.k.)

4/ wydaje postanowienie o poszukiwaniu podejrzanego listem gończym (art. 279 § 1 k.p.k.)

5/ wydaje postanowienie o zabezpieczeniu majątkowym (art. 293 k.p.k.)

6/ orzeka w sprawie wniosku o zabezpieczenie roszczenia powoda cywilnego (art. 69 § 2 k.p.k.)

7/ powołuje biegłych lekarzy psychiatrów w celu wydania opinii o stanie zdrowia psychicznego podejrzanego (art. 202 § 1 k.p.k.)

8/ składa wniosek do sądu o badanie psychiatryczne podejrzanego połączone z obserwacją w zakładzie leczniczym (art. 203 k.p.k.)

9/ uczestniczy w czynności otwarcia zwłok (art. 209 § 4 k.p.k.)

10/ zarządza wyjęcie zwłok z grobu (art. 210 k.p.k.)

11/ zarządza w stosunku do podejrzanego przeprowadzenie wywiadu środowiskowego (art. 214 § 1 k.p.k.)

12/ zarządza badanie podejrzanego przez biegłych psychologów lub lekarzy (art. 215 k.p.k.)

13/ wydaje postanowienie o zachowaniu w tajemnicy okoliczności umożliwiających ujawnienie tożsamości świadka, w tym danych osobowych (art. 184 § 1 k.p.k.)

Niektóre postanowienia i czynności organów ścigania muszą być zatwierdzone przez prokuratora, np.

1/ przeszukanie dokonane przez Policję lub inny organ w wypadkach nie cierpiących zwłoki (art. 220 § 3 k.p.k.)

2/ tymczasowe zajęcie mienia ruchomego osoby podejrzanej (art. 295 k.p.k.)

3/ postanowienie o odmowie wszczęcia lub o umorzeniu śledztwa wydane przez Policję (art. 305 § 3 k.p.k.)

4/ postanowienie o odmowie wszczęcia, umorzeniu dochodzenia, umorzeniu dochodzenia i wpisaniu sprawy do rejestru przestępstw, zawieszeniu dochodzenia (art. 325e § 1 i 2 k.p.k.)

5/ Prokurator rozpoznaje także większość zażaleń na postanowienia oraz inne czynności organów ścigania.

Możemy wyróżnić trzy różne fazy, w których nadzór prokuratora nad postępowaniem przygotowawczym jest sprawowany:

→ w toku prowadzonego postępowania przygotowawczego

→ w zakresie decyzji kończących to stadium

→ w zakresie już prawomocnych postanowień o umorzeniu

! prokurator ma obowiązek czuwania nad prawidłowym i sprawnym przebiegiem postępowania:

+ szybkość postępowania

+ realizacja celów postępowania

+ respektowanie przepisów prawa

+ respektowanie uprawnień procesowych stron postępowania i innych uczestników tego postępowania

+ udzielanie organom ścigania wszechstronnej pomocy w rozstrzyganiu pojawiających się kwestii prawnych.

Jeżeli chodzi o formy sprawowania nadzoru nad postępowaniem przez prokuratora konieczna jest analiza

art. 326 § 3 k.p.k.

Momentem sprawowania nadzoru jest moment dotyczący już prawomocnych postanowień o umorzeniu śledztwa lub dochodzenia. Są to swoiste formy nadzoru nad postępowaniem przygotowawczym i mogą polegać na:

♦ podjęciu na nowo umorzonego postępowania (art. 327 § 1 k.p.k.)

• umorzone postępowanie przygotowawcze może być w każdym czasie podjęte na nowo na mocy

postanowienia prokuratora, jeżeli nie będzie się toczyć przeciw osobie, która w poprzednim postępowaniu (a więc umorzonym) występowała w charakterze podejrzanego.

♦ wznowieniu prawomocnie umorzonego postępowania (art. 327 § 2 k.p.k.)

• warunek uzasadniający wydanie postanowienia o wznowieniu sformułowany został następująco: „tylko wtedy, gdy ujawnią się nowe istotne fakty lub dowody nie znane w poprzednim postępowaniu albo gdy zachodzi okoliczność określona w art. 11 § 3”

• postanowienie o wznowieniu wydaje prokurator nadrzędny nad tym, który wcześniej wydał lub zatwierdził postanowienie o umorzeniu.

• Prokurator może przedsięwziąć osobiście lub zlecić Policji dokonanie niezbędnych czynności dowodowych w celu sprawdzenia okoliczności uzasadniających wydanie postanowienia.

• Po wniesieniu aktu oskarżenia sąd umarza postępowanie, jeżeli stwierdzi, iż postępowanie przygotowawcze wznowiono mimo braku podstaw (art. 327 § 4 k.p.k.)

♦ uchyleniu prawomocnego postanowienia o umorzeniu postępowania przygotowawczego przez Prokuratora Generalnego (art. 328 k.p.k.)

• uprawnienie to nie dotyczy wypadku, w którym sąd utrzymał w mocy postanowienie o umorzeniu (art. 306 k.p.k.), rozpoznając wniesione zażalenie

• przesłanką jest uznanie przez Prokuratora Generalnego umorzenia postępowania za niezasadne

• po upływie 6 miesięcy od daty uprawomocnienia się postanowienia o umorzeniu śledztwa lub dochodzenia Prokurator Generalny może uchylić lub zmienić postanowienie albo jego uzasadnienie jedynie na korzyść podejrzanego.

ROLA SĄDU W STADIUM POSTĘPOWANIA PRZYGOTOWAWCZEGO

! Powszechnie przyjmuje się, że jedną z gwarancji prawidłowego wymiaru sprawiedliwości jest zapewnienie możliwości kontrolnych sądu nad czynnościami dokonywanymi w postępowaniu przygotowawczym.

Ustawowo uregulowana ingerencja sądu w postępowanie przygotowawcze przejawia się w trzech płaszczyznach:

A/ w kontroli czynności organów prowadzących postępowanie przygotowawcze i wyciągnięciu konsekwencji prawnych ze spostrzeżonych uchybień (=> prawo uchylenia lub zmiany decyzji)

B/ w podejmowaniu określonych czynności procesowych zastrzeżonych dla sądu, które nie mają charakteru decyzji procesowych (art. 298 § 2 k.p.k.)

C/ w podejmowaniu decyzji procesowych, które są wynikiem uprzedniej kontroli i oceny działań podjętych w postępowaniu przygotowawczym pod względem prawnym i merytorycznym i które podlegają dalszej kontroli instancyjnej.

!!! Ingerencję sądu w postępowanie przygotowawcze przewidziano także w wypadkach, w których jest to pożądane ze względu na gwarancje procesowe stron.

! Istotne jest prawo zażalenia na prokuratorskie decyzje o zaniechaniu ścigania karnego, które może wystąpić w następujących postaciach:

• przysługującego pokrzywdzonemu oraz instytucjom państwowym, samorządowym i społecznym, które złożyły zawiadomienie o przestępstwie, zażalenia na odmowę wszczęcia postępowania przygotowawczego.

• Przysługującego stronom zażalenia na postanowienie o umorzeniu śledztwa lub dochodzenia.

! Jeżeli prokurator nadrzędny nie przychyli się do takiego zażalenia kieruje je do sądu.

!!! Uchylając postanowienie o umorzeniu postępowania przygotowawczego lub odmowie jego wszczęcia, sąd wskazuje powody uchylenia, a w miarę potrzeby także okoliczności, które należy wyjaśnić lub czynności, które należy przeprowadzić. Wskazania te są dla prokuratora wiążące (art. 330 k.p.k.)

Sąd rozpoznaje zażalenia na:

1/ postanowienie prokuratora o zabezpieczeniu majątkowym (art. 293 § 2 k.p.k.)

2/ postanowienie prokuratora w przedmiocie środków zapobiegawczych innych niż tymczasowe aresztowanie (art. 252 § 2 i 3 k.p.k.)

3/ zatrzymanie osoby (art.246 k.p.k.)

4/ postanowienie prokuratora dotyczące kontroli i utrwalania rozmów telefonicznych oraz przekazów informacji innych niż rozmowy telefoniczne (art. 240 w zw. z art.241 k.p.k.)

5/ postanowienie prokuratora o zachowaniu w tajemnicy okoliczności umożliwiających ujawnienie tożsamości świadka, w tym danych osobowych (art. 184 § 5 k.p.k.)

Wśród czynności nie będących rozpoznawaniem zażaleń do kompetencji sądu należy wydanie postanowień:

1/ o zastosowaniu oraz o przedłużeniu tymczasowego aresztowania w postępowaniu przygotowawczym (art. 250 i 263 k.p.k.)

2/ o przepadku przedmiotu poręczenia majątkowego lub ściągnięciu sumy poręczenia (art. 270 § 1 k.p.k.)

3/ o stosowaniu aresztowania jako kary porządkowej w toku postępowania przygotowawczego na wniosek prokuratora (art. 290 § 1 w zw. z art. 287 § 2 k.p.k.)

4/ o skierowaniu podejrzanego na obserwację psychiatryczną w zakładzie leczniczym oraz o przedłużeniu trwania takiej obserwacji (art. 203 § 2 i 3 k.p.k.)

5/ o wprowadzeniu kontroli i utrwalania rozmów telefonicznych oraz treści przekazów informacji innych niż rozmowy telefoniczne (art. 237 § 1 w zw. z art. 241 k.p.k.)

6/ o wydaniu oraz odwołaniu listu żelaznego (art. 281 i 282 § 2 k.p.k.)

7/ o zezwoleniu na przesłuchanie w charakterze świadka osoby obowiązanej do zachowania tajemnicy notarialnej, adwokackiej, radcy prawnego, lekarskiej lub dziennikarskiej (art. 180 § 2 k.p.k.)

Sąd decyduje:

1/ o umorzeniu postępowania w razie stwierdzenia popełnienia czynu przez podejrzanego w stanie niepoczytalności i zastosowaniu środków zabezpieczających (art. 324 k.p.k.)

2/ o warunkowym umorzeniu postępowania po przeprowadzonym postępowaniu przygotowawczym (art. 336 k.p.k.)

! w sytuacji określonej w przepisie art. 316 § 3 k.p.k., na wniosek strony, prokuratora albo innego organu prowadzącego postępowanie przygotowawcze, sąd może przeprowadzić czynność dowodową w postaci przesłuchania świadka, jeżeli zachodzi niebezpieczeństwo, że świadka nie będzie można przesłuchać na rozprawie.

! w sprawach o przestępstwa określone w rozdziale XXV k.k. pokrzywdzonego, który w chwili czynu nie ukończył 15 lat przesłuchuje w charakterze świadka sąd.

! sąd ma obowiązek przesłuchania podejrzanego przed zastosowaniem środka zapobiegawczego w postaci tymczasowego aresztowania

!!! Przewidziane w ustawie czynności w postępowaniu przygotowawczym dokonuje na posiedzeniu sąd powołany do rozpoznania sprawy w pierwszej instancji, jeżeli ustawa nie stanowi inaczej.

!!! Sąd dokonuje czynności jednoosobowo także wtedy, gdy rozpoznaje zażalenie na czynności postępowania przygotowawczego, chyba że ustawa stanowi inaczej (art. 329 § 2 k.p.k.)

SPORZĄDZENIE SKARGI ZASADNICZEJ I JEJ WNIESIENIE DO SĄDU

FUNKCJE SKARGI

• funkcja impulsu procesowego - [funkcja inicjująca] - bez skargi uprawnionego oskarżyciela sąd nie przystąpi do rozpoznawania określonej sprawy karnej; wniesienie do sądu skargi przez uprawnionego oskarżyciela wywołuje stan zawisłości sprawy (lis pendens) w sądzie pierwszej instancji. Odstąpienie oskarżyciela publicznego od wniesionego oskarżenia nie wiąże sądu, co oznacza, że impuls procesowy w postaci skargi uprawnionego oskarżyciela publicznego trwa przez cały tok postępowania w sądzie pierwszej instancji niezależnie od późniejszego zachowania się oskarżyciela publicznego.

• funkcja obowiązku procesowego - wniesienie skargi do sądu przez oskarżyciela obliguje sąd do podjęcia działalności procesowej, określonej przez przepisy prawa karnego procesowego. Rozwiązanie przyjęte w k.p.k. powierza prezesowi sądu (przewodniczącemu wydziału) podjęcie decyzji o wyznaczeniu terminu rozprawy (albo inaczej o skierowaniu sprawy na rozprawę główną) lub posiedzenia. On to bowiem ma obowiązek przeprowadzenia kontroli wymagań formalnych, którym musi odpowiadać skarga, oraz obowiązek sprawdzenia, czy nie zachodzi potrzeba wydania rozstrzygnięcia przekraczającego jego uprawnienia, które może być podjęte przez sąd na posiedzeniu.

Funkcja obowiązku procesowego skargi wyraża się i w tym, że sąd pierwszej instancji jest zobowiązany rozpatrzyć sprawę w granicach (ramach) podmiotowych oraz przedmiotowych, zakreślonych przez oskarżyciela w skardze.

=> granice podmiotowe tzn. musi objąć ramami swego postępowania wszystkie osoby wskazane w skardze przez oskarżyciela

=> granice przedmiotowe tzn. sąd ten ramami swego postępowania musi objąć wszystkie czyny określone przez oskarżyciela w skardze

• funkcja informacji procesowej - funkcja związana ściśle z zasadą kontradyktoryjności oraz z zasadą jawności. Skarga to źródło informacji o przedmiocie postępowania, zarówno dla oskarżonego i jego obrońcy, jak również dla innych stron uczestniczących w procesie, a także dla osób (publiczności) uczestniczących w zazwyczaj jawnej rozprawie przed sądem I instancji.

!!! przepis art. 385 k.p.k. stanowi, że przewód sądowy na rozprawie głównej rozpoczyna się od odczytania przez oskarżyciela aktu oskarżenia, a jeżeli wniesiono odpowiedź na akt oskarżenia, przewodniczący składu informuje o jej treści.

!!! akt oskarżenia dostarcza informacji o osobie oskarżonego, zarzucanym mu czynie oraz dowodach, za pomocą których oskarżyciel zamierza wykazać, iż oskarżony winien ponieść odpowiedzialność karną.

• Funkcja bilansująca - skarga stanowi podsumowanie stadium postępowania przygotowawczego

!!! W sprawach o przestępstwa ścigane z oskarżenia publicznego akt oskarżenia wnosi do sądu oskarżyciel publiczny, którym jest prokurator (art. 45 § 1 k.p.k.) a inny organ państwowy (art. 45 § 2 k.p.k.) z mocy szczególnych przepisów ustawy, określających zarazem zakres jego działania.

!!! Przepis art. 331 § 1 k.p.k. stanowi, że w ciągu 14 dni od daty zamknięcia śledztwa albo od otrzymania aktu oskarżenia sporządzonego przez Policję w dochodzeniu, prokurator sporządza akt oskarżenia lub zatwierdza akt oskarżenia sporządzony przez Policję w dochodzeniu i wnosi go do sądu albo wydaje postanowienie o umorzeniu, o zawieszeniu albo o uzupełnieniu śledztwa lub dochodzenia.

Jeżeli podejrzany jest tymczasowo aresztowany, termin wskazany w art. 331 § 1 k.p.k. ulega skróceniu do 7 dni; oba terminy mają charakter instrukcyjny.

RODZAJE SKARG

Zwykły akt oskarżenia

Zwykły akt oskarżenia powinien odpowiadać wymaganiom ustawowym określonym w art. 332 § 1 i 2 oraz

art. 333 k.p.k.

Akt oskarżenia to czynność procesowa, która musi przybrać formę pisemną, z wyjątkiem sytuacji szczególnej, związanej z konstrukcją tzw. procesu wpadkowego, przewidzianej w naszym systemie procesowym w art. 398 k.p.k.

Pisemna forma tej czynności przesądza o tym, że struktura aktu oskarżenia wymaga zachowania określonego układu jego elementów. Co do układu aktu oskarżenia to istnieją dwa jego główne wzorce:

• wzorzec germański - uzasadnienie mieści się na końcu, po przytoczeniu wszystkich elementów postulatywnych

• wzorzec romański - konieczne jest najpierw przedstawienie motywacji oskarżenia, a następnie jego określenie w konkluzji

Przyjęte w naszym systemie procesowym rozwiązanie oparte jest na wzorcu germańskim.

Składniki aktu oskarżenia:

Art. 332 § 1 k.p.k.

→ element ten zakreśla granice podmiotowe postępowania przed sądem I instancji

→ dane osobowe muszą stwierdzać tożsamość oskarżonego w sposób nie budzący żadnych wątpliwości

→ „inne dane“ to przede wszystkim dane wskazujące: datę i miejsce urodzenia, pochodzenie społeczne, zawód, wykształcenie, stan rodzinny oraz majątkowy, dotychczasową karalność, miejsce zamieszkania (pobytu)

Art. 332 § 2 k.p.k.

→ element określany mianem „konkluzji skargi“

→ zakreśla ramy przedmiotowe postępowania przed sądem I instancji

Art. 332 § 4 k.p.k.

→ sąd nie jest związany kwalifikacją prawną czynu przyjętą przez oskarżyciela

Art. 332 § 5 k.p.k.

→ chodzi o wskazanie sądu rzeczowo i miejscowo właściwego do rozpoznania sprawy

→ zgłoszenie przez oskarżyciela propozycji co do trybu postępowania

→ sąd z urzędu bada swoją właściwość (art. 35 k.p.k.)

→ sąd decyduje o trybie postępowania nie będąc związany propozycją oskarżyciela zawartą w akcie oskarżenia

Art. 332 § 6 k.p.k.

→ wykształciły się dwie metody sporządzania uzasadnienia aktu oskarżenia: chronologiczna i

systematyczna.

• metoda chronologiczna - w uzasadnieniu przedstawia się okoliczności sprawy w takiej kolejności, w jakiej były one ujawnione w toku postępowania przygotowawczego

• metoda systematyczna - w uzasadnieniu przedstawia się okoliczności w takiej kolejności, w jakiej przebiegały one w rzeczywistości.

Pamiętać zarazem należy, że akt oskarżenia jako pismo procesowe musi spełniać wymagania ustawowe przewidziane w art. 119 k.p.k.

!!! Wraz z aktem oskarżenia przesyła się sądowi akta postępowania przygotowawczego razem z załącznikami, a także po jednym odpisie aktu oskarżenia dla każdego oskarżonego (art. 334 § 1 k.p.k.)

Szczególne formy aktu oskarżenia.

• skrócony akt oskarżenia

→ akt oskarżenia sporządzony przez Policję lub inny organ uprawniony do prowadzenia dochodzeń może nie zawierać uzasadnienia

→ chodzi o sprawy rozpoznawane przez sąd w trybie uproszczonym

→ akt taki musi spełniać wszystkie, poza uzasadnieniem, ustawowe wymagania przewidziane dla zwykłego aktu oskarżenia

→ organy sporządzające taki akt mogą w nim zamieścić wniosek o skazanie oskarżonego bez przeprowadzenia rozprawy

• uproszczony akt oskarżenia

→ akt oskarżenia wnoszony do sądu przez pokrzywdzonego w sprawach o przestępstwa z oskarżenia prywatnego

→ może ograniczyć się do oznaczenia osoby oskarżonego, zarzucanego mu czynu oraz wskazania dowodów, na których opiera się wnoszone oskarżenie.

→ Policja ma obowiązek na żądanie pokrzywdzonego przyjąć jego ustną lub pisemną skargę (także w razie potrzeby zabezpieczyć dowody) i przesłać ją do właściwego sądu

→ uproszczenia te nie dotyczą aktu oskarżenia wnoszonego przez subsydiarnego oskarżyciela posiłkowego

• ustny akt oskarżenia

→ składany w tzw. procesie wpadkowym, polegający na przedmiotowym rozszerzeniu oskarżenia w toku prowadzonej rozprawy w sądzie I instancji

Czynności zastępujące akt oskarżenia.

• wniosek o warunkowe umorzenie postępowania karnego

→ sporządzany przez prokuratora lub organ prowadzący dochodzenie

→ wniosek taki musi zawierać większość elementów przewidzianych dla aktu oskarżenia (art. 332 § 1 pkt. 1,2,4 i 5 k.p.k. stosuje się odpowiednio)

→ uzasadnienie wniosku można ograniczyć do wskazania dowodów świadczących o tym, że wina oskarżonego nie budzi wątpliwości, a nadto okoliczności przemawiających za warunkowym umorzeniem

→ we wniosku można wskazać proponowany okres próby, obowiązki, które należy nałożyć na oskarżonego i stosownie do okoliczności wnioski co do dozoru.

• wniosek o umorzenie postępowania i zastosowanie środków zabezpieczających (art. 324 k.p.k.)

→gdy ustalone zostanie, że podejrzany popełnił czyn w stanie niepoczytalności i zarazem istnieją podstawy do zastosowania środków zabezpieczających.

• wniosek o ukaranie

→ w sprawach o wykroczenia

POSTĘPOWANIE GŁÓWNE

PRZYGOTOWANIE DO ROZPRAWY GŁÓWNEJ

I ODDANIE POD SĄD

• Sensu largo - w znaczeniu szerokim pojęciem tym określa się akt procesowy określonej władzy lub osoby, na podstawie którego dana osoba zostaje postawiona w akt oskarżenia za zarzucany jej czyn i odpowiada przed sądem na rozprawie, która ma na celu orzeczenie o przedmiocie postępowania.

→ Oddanie pod sąd polega na wniesieniu do sądu przez określoną władzę lub osobę oskarżenia, stawiającego inną osobę w stan oskarżenia. Jeżeli oskarżenie to (akt oskarżenia) spełnia warunki formalne, zobowiązuje ono sąd do wyznaczenia rozprawy głównej.

• Sensu stricto - oddanie pod sąd to akt sądowy, polegający na kontroli przez sąd zasadności oskarżenia przed rozprawą główną. W tym znaczeniu oddanie pod sąd bywa także określane jako oddanie pod sąd przez sąd.

→ Oddanie pod sąd w znaczeniu ścisłym może być obligatoryjne we wszystkich sprawach lub jedynie w sprawach o poważniejsze przestępstwa. W aktualnie obowiązującym Kodeksie postępowania karnego przyjęte zostało rozwiązanie o charakterze mieszanym. Kodeks mianowicie w niektórych sytuacjach przewiduje obligatoryjne oddanie pod sąd (art. 339 § 1, art. 339§ 2 i 344 k.p.k.), w pozostałych sytuacjach pozostawiając tę kwestię prezesowi sądu, uzależniając to od jego uznania, że zachodzi potrzeba wydania innego rozstrzygnięcia przekraczającego jego uprawnienia (art. 339 § 3 k.p.k.)

Pozytywne aspekty oddania pod sąd:

→ wstępna kontrola oskarżenia stanowi gwarancję interesów oskarżonego w procesie karnym

→ oddanie pod sąd przez sąd oszczędza kosztów organom i osobom uczestniczącym w procesie

→ chroni sąd i strony przed niepotrzebnymi czynnościami

→wzmacnia autorytet i powagę władzy państwowej, sprzyjając eliminowaniu niesłusznych oskarżeń

→kontrola zasadności oskarżenia dokonywana jest przez organ sądowy, a więc obiektywnie i bezstronnie

W polskim procesie karnym instytucja oddania pod sąd obejmuje:

1/ kontrolę warunków formalnych aktu oskarżenia (art. 337 k.p.k.)

2/ kontrolę sprawy (art. 339 i 344 k.p.k.)

II KONTROLA WARUNKÓW FORMALNYCH AKTU OSKARŻENIA

! Zgodnie z przepisem art. 337 k.p.k., w trybie określonym w tym przepisie kontroli podlega nie tylko spełnienie szczególnych warunków formalnych przewidzianych w przepisach o akcie oskarżenia (art. 332,333,335 k.p.k.) ale także spełnienie ogólnych warunków formalnych, jakim winny odpowiadać pisma procesowe (art. 119 k.p.k.)

! Kontrola warunków formalnych dokonywana jest przez prezesa sądu; jego uprawnienia realizować może przewodniczący wydziału albo upoważniony sędzia.

! Prezes jest zobowiązany do badania pod kątem spełnienia warunków formalnych każdego wniesionego do sądu aktu oskarżenia.

Prezes sądu bada wniesiony akt oskarżenia pod kątem wymogów formalnych wskazanych w art. 332, 333 lub 335 k.p.k., a także w art. 334 k.p.k., oraz tych, które właściwe są każdemu pismu procesowemu określonych w art. 119 k.p.k.. Jeżeli prezes stwierdzi istnienie braków formalnych zwraca go oskarżycielowi, wzywając do ich uzupełnienia w terminie 7 dni.

!!! Niespełnienie przez akt oskarżenia jakiegokolwiek warunku formalnego jest traktowane jako tożsame z brakiem skargi.

!!! Dokonywana przez prezesa sądu kontrola dotyczyć może wyłącznie warunków formalnych aktu oskarżenia, nie może natomiast łączyć się z merytorycznym badaniem sprawy.

! Jeżeli prezes sądu stwierdzi, że wniesiony akt oskarżenia odpowiada warunkom formalnym albo jeśli stwierdzone przez niego braki zostały w wyznaczonym terminie usunięte, prezes zarządza doręczenie jego odpisu oskarżonemu oraz obrońcy oskarżonego, jeżeli został w sprawie ustanowiony.

→ Doręczając odpis aktu oskarżenia, prezes sądu wzywa go do przedłożenia wniosków dowodowych, wyznaczając do tego celu termin 7-dniowy (termin instrukcyjny)

→ Ważnym składnikiem prawa do obrony oskarżonego jest uprawnienie do wniesienia w terminie 7 dni od daty jego otrzymania pisemnej odpowiedzi na akt oskarżenia (termin instrukcyjny); o uprawnieniu tym należy oskarżonego pouczyć

→ W praktyce często wraz z odpowiedzią na akt oskarżenia formułowany jest wniosek oskarżonego lub jego obrońcy o skierowanie sprawy na posiedzenie przed rozprawą. Zasadniczy sens odpowiedzi na akt oskarżenia sprowadza się do przedstawienia sądowi stanowiska oskarżonego wobec oskarżenia po to, by - jeśli pojawi się taka potrzeba - sprawa mogła być przez prezesa sądu skierowana na posiedzenie przed rozprawą.

! Szczególny tryb badania warunków formalnych aktu oskarżenia dotyczy zarówno tego, który został wniesiony przez oskarżyciela publicznego, jak i tego, który wniesiony został przez oskarżyciela posiłkowego subsydiarnego, czy oskarżyciela prywatnego.

• Dotknięty brakiem akt oskarżenia zwraca się oskarżycielowi. Podstawę prawną obowiązku uzupełnienia przez oskarżyciela publicznego braku aktu oskarżenia stanowi przepis art. 337 § 3 k.p.k.

• Podstawę prawną obowiązku uzupełnienia przez oskarżyciela prywatnego i oskarżyciela posiłkowego samoistnego (subsydiarnego) braku aktu oskarżenia stanowi art. 120 § 2 k.p.k.

Jeśli oskarżyciele ci nie usuną braku w terminie, wówczas pismo takie nie może zostać uznane za skargę inicjującą postępowanie, a postępowanie to należy umorzyć z powodu braku skargi uprawnionego oskarżyciela.

Jeśli nie będą temu stały na przeszkodzie inne przesłanki procesowe, takie oskarżenie uzupełnione i wniesione po terminie wyznaczonym przez prezesa sądu w zarządzeniu, wywoła skutek procesowy w postaci zawiązania procesu z dniem wniesienia do sądu poprawionego aktu oskarżenia.

! Do wniosku o warunkowe umorzenie postępowania stosuje się odpowiednio przepisy rozdziału 40 k.p.k., dotyczące aktu oskarżenia - wniesiony zamiast aktu oskarżenia wniosek o warunkowe umorzenie postępowania musi spełniać takie same warunki formalne, jak te, które powinny cechować akt oskarżenia.

Prezes sądu w przedmiocie zwrotu aktu oskarżenia oskarżycielowi wydaje zarządzenie, w którym wskazuje wszystkie stwierdzone braki formalne oraz określa termin, do którego braki te należy usunąć.

• jeśli akt oskarżenia nie będzie spełniał jednego z warunków określonych w art. 332,333 lub 335 k.p.k., a także jeśli prezes sądu stwierdził, że nie zostały spełnione warunki określone w art. 334 k.p.k., wówczas podstawą prawną takiego zwrotu będzie przepis art. 337 k.p.k.

• jeśli przyczyną zwrotu będzie niespełnienie przez akt oskarżenia wymogów określonych w art. 119 § 1 k.p.k. albo jeśli brak polegał będzie na niezłożeniu należytych opłat lub upoważnienia do podjęcia czynności procesowej, wówczas znajdzie zastosowanie przepis art. 120 § 1 k.p.k.

Na wydane przez prezesa sądu zarządzenie przysługuje oskarżycielowi zażalenie do sądu właściwego do rozpoznania sprawy. Jeśli wniesione przez oskarżyciela zażalenie zostanie uwzględnione, prezes sądu zobowiązany jest do podjęcia dalszych czynności związanych z aktem oskarżenia, a dotyczących przygotowania rozprawy głównej.

Niezachowanie terminu do uzupełnienia braków formalnych.

Jeśli brak formalny pisma nie zostanie usunięty w terminie, wówczas pismo to uznaje się za bezskuteczne. Jeżeli zatem oskarżyciel publiczny nie wniesie do sądu poprawionego lub uzupełnionego aktu oskarżenia, spowoduje to ustanie stanu zawisłości sprawy przed sądem i sprawa na powrót przejdzie w fazę postępowania przygotowawczego.

III WSTĘPNE BADANIE SPRAWY

Czynności dokonywane w ramach tzw. wstępnej kontroli oskarżenia realizowane są w dwóch etapach.

1/ dokonywanym przez prezesa sądu badaniu dot. wyłącznie warunków formalnych wniesionego do sądu aktu oskarżenia

2/ dot. badania sprawy, które ma już charakter merytoryczny i dokonywane jest przez sąd na posiedzeniu poprzedzającym rozprawę główną.

! Sprawę na posiedzenie kieruje prezes sądu z własnej inicjatywy

! Posiedzenie, o którym tu mowa, określane bywa w doktrynie mianem posiedzenia

przygotowawczego

Wstępne badanie sprawy przez sąd na posiedzeniu może być obligatoryjne lub fakultatywne.

• obligatoryjne posiedzenie sądu przed rozprawą - ma miejsce wówczas, gdy sam kodeks wymaga w określonych sytuacjach poprzedzenia rozprawy takim posiedzeniem. Następuje ono wówczas gdy:

1/ prokurator złożył wniosek o orzeczenie środków zabezpieczających

→ po uprawomocnieniu się postanowienia o umorzeniu postępowania przygotowawczego, w razie stwierdzenia istnienia podstaw określonych w art. 99 § 1 i art. 100 k.k. lub w art. 43 § 1 i 2 oraz art. 47 § 3 k.k.s., prokurator występuje do sądu z wnioskiem o orzeczenie tytułem środka zabezpieczającego przepadku wymienionego w art. 39 pkt. 4 k.k.

→ o przepadku tym rozstrzyga sąd na posiedzeniu.

→ wydanie takiego orzeczenia jest możliwe w razie stwierdzenia, że sprawca dopuścił się czynu zabronionego w stanie niepoczytalności albo przyjęcia znikomego stopnia społecznej szkodliwości czynu lub stwierdzenia, że zachodzi okoliczność wyłączająca ukaranie sprawcy czynu zabronionego

→ wydanie takiego orzeczenia jest możliwe także wówczas, gdy

• sprawca dopuścił się czynu w stanie niepoczytalności

• społeczna szkodliwość czynu jest znikoma

• zastosowano warunkowe umorzenie postępowania karnego

• zachodzi okoliczność wyłączająca ukaranie sprawcy czynu zabronionego

• zastosowano wobec sprawcy zamiast kary lub środka karnego środki wychowawcze, lecznicze albo poprawcze

• albo gdy sprawcy zarzucono popełnienie wykroczenia skarbowego

→ z wnioskiem o orzeczenie przepadku tytułem środka zabezpieczającego prokurator może wystąpić również wówczas, gdy postępowanie przygotowawcze zostało umorzone z powodu niewykrycia sprawców przestępstwa, jednak pod warunkiem, że przepisy przewidują orzeczenie takiego przepadku

→ osoba roszcząca sobie prawo do korzyści lub przedmiotów, których przepadek orzeczono tytułem środka zabezpieczającego, może dochodzić swych roszczeń tylko w postępowaniu cywilnym.

2/ zachodzi potrzeba rozważenia kwestii warunkowego umorzenia postępowania, a zwłaszcza wtedy, gdy prokurator złożył odpowiedni wniosek o warunkowe umorzenie postępowania.

→ w razie uznania wniosku prokuratora za zasadny, sąd orzeka o warunkowym umorzeniu postępowania wyrokiem;

→ jeśli natomiast uzna, że warunkowe umorzenie byłoby niezasadne albo jeśli oskarżony sprzeciwia się warunkowemu umorzeniu postępowania, wówczas kieruje sprawę na rozprawę.

→ w takim wypadku wniosek ten zastępuje akt oskarżenia.

3/ akt oskarżenia zawiera wniosek o którym mowa w art. 335 k.p.k.

→ jeżeli akt oskarżenia zawiera stosowny wniosek, wówczas wniosek taki jest rozpoznawany na posiedzeniu, na którym nie prowadzi się postępowania dowodowego, sąd jednak dokonuje ustaleń co do osoby oskarżonego na podstawie przeprowadzonego wywiadu środowiskowego

→ prokurator, oskarżony i pokrzywdzony mogą wziąć udział w posiedzeniu, a ich udział jest obowiązkowy, jeżeli prezes sądu lub sąd tak zarządzi.

→ jeżeli pokrzywdzony lub inna osoba uprawniona nie wystąpiła z wnioskiem o zasądzenie obowiązku naprawienia szkody w całości lub części, wówczas sąd może uzależnić uwzględnienie wniosku o skazanie oskarżonego bez przeprowadzenia rozprawy od naprawienia szkody w całości lub w części, albo od zobowiązania oskarżonego do stosownego trybu życia.

→ uwzględniając wniosek, sąd skazuje oskarżonego wyrokiem na posiedzeniu

→ rodzaje rozstrzygnięć, jakie mogą zostać wydane w związku z uwzględnieniem wniosku określone zostały w art. 343 § 1 k.p.k. Sąd może:

• wykroczyć poza te reguły, które rządzą nadzwyczajnym złagodzeniem kary

• warunkowym zawieszeniem wykonania kary

• zastosować wobec oskarżonego jedynie środek karny, gdy występek przypisany oskarżonemu jest zagrożony karą nieprzekraczającą 5 lat pozbawienia wolności (a więc zrezygnować z wymierzenia oskarżonemu tej kary, która została przewidziana za dany występek)

4/ akt oskarżenia wniósł oskarżyciel posiłkowy (subsydiarny) - w celu zbadania, czy nie zachodzi potrzeba umorzenia postępowania z powodu oczywistego braku faktycznych podstaw oskarżenia

→ wniesienie aktu oskarżenia przez oskarżyciela posiłkowego subsydiarnego następuje po uprzedniej odmowie wniesienia aktu oskarżenia przez prokuratora

5/ zachodzi potrzeba ograniczenia liczby oskarżycieli posiłkowych mogących występować w sprawie

→ ograniczenie to może nastąpić wówczas gdy jest to konieczne dla zabezpieczenia prawidłowego toku postępowania

→ przepis dotyczy zarówno oskarżycieli posiłkowych, którzy przyłączyli się do postępowania zainicjowanego skargą oskarżyciela publicznego, jak i tych, którzy w postępowaniu mogą działać jako oskarżyciele posiłkowi subsydiarni

6/ oskarżony jest tymczasowo aresztowany - w celu rozstrzygnięcia o utrzymaniu w mocy, zmianie lub uchyleniu tego środka; w razie potrzeby sąd na posiedzeniu może orzec również o innych środkach zapobiegawczych.

→ sąd, a w postępowaniu przygotowawczym prokurator, są zobowiązani badać, czy nie ustały przyczyny, wskutek których środek ten został zastosowany.

→ do chwili rozpoczęcia przewodu sądowego rozstrzygnięcie w tym przedmiocie wydawane jest na posiedzeniu, w trybie określonym w przepisie art. 344 k.p.k.

• fakultatywne posiedzenie przed rozprawą - ma miejsce wówczas, gdy prezes wnosi sprawę na posiedzenie, jeżeli według jego oceny zachodzą stany, wymagające wydania postanowienia przez sąd. Prezes sądu kieruje sprawę na posiedzenie także wtedy, gdy zachodzi potrzeba wydania rozstrzygnięcia przekraczającego jego uprawnienia. Kodeks jako przykład takich sytuacji wskazuje na potrzebę:

1/ umorzenia postępowania z powodu niedopuszczalności procesu

2/ umorzenia postępowania z powodu oczywistego braku faktycznych podstaw oskarżenia

→ warunkiem umorzenia postępowania z tej przyczyny jest uprzednie stwierdzenie zupełności postępowania przygotowawczego.

→ brak podstaw faktycznych oskarżenia jest oczywisty

→ w orzecznictwie SN podkreśla, że oczywisty brak podstaw faktycznych oskarżenia zachodzi między innymi w sytuacji braku jakichkolwiek dowodów, świadczących o popełnieniu przez oskarżonego przypisywanego mu czynu, nie może natomiast być efektem ich oceny

3/ wydania postanowienia o niewłaściwości sądu lub zmianie wskazanego w akcie oskarżenia trybu postępowania

→ sąd bada z urzędu swoją właściwość

→ może też zdecydować o zmianie trybu postępowania

4/ zwrotu sprawy prokuratorowi w celu usunięcia istotnych braków postępowania przygotowawczego

→ zwrot do uzupełnienia braków postępowania przygotowawczego z fazy wstępnego badania sprawy może mieć miejsce wówczas, gdy spełnione są następujące warunki:

• stwierdzone braki postępowania przygotowawczego są istotne

• ich usunięcie przez sąd powodowałoby znaczne trudności

warunki te muszą wystąpić koniunkcyjnie

→ przyczyną uzasadniającą zastosowanie sprawy do uzupełnienia może być niewykorzystanie możliwości dowodowych albo niedokonanie lub wadliwe dokonanie czynności procesowych; analiza akt może wskazywać także na potrzebę poszukiwania dalszych dowodów

→ przekazując sprawę do uzupełnienia prokuratorowi sąd wskazuje kierunek uzupełnienia, a w razie potrzeby także odpowiednie czynności, jakie należy przedsięwziąć.

→ o zwrocie sprawy do uzupełnienia postępowania przygotowawczego sąd orzeka postanowieniem, na które stronom przysługuje zażalenie

5/ wydania postanowienia o zawieszeniu postępowania

→ u podłoża tej decyzji może leżeć albo odmienna ocena zebranego w sprawie materiału dowodowego albo pojawienie się przeszkody uzasadniającej zawieszenie postępowania

6/ wydania postanowienia w przedmiocie tymczasowego aresztowania lub innego środka przymusu, gdy areszt tymczasowy lub inny środek przymusu nie był dotąd stosowany albo gdy zachodzi potrzeba orzekania o takim środku przymusu.

7/ wydania wyroku nakazowego

8/ rozważenia celowości przekazania sprawy do postępowania mediacyjnego

9/ wydania rozstrzygnięcia przez sąd w tym etapie procesowym co do innych nie wymienionych wyżej kwestii

→ np. co do przyjęcia powództwa cywilnego

→ wyłączenia części sprawy do odrębnego rozpoznania

→ wyłączenia jawności postępowania, gdy zachodzi niebezpieczeństwo ujawnienia okoliczności, które ze względu na ważny interes państwa powinny być zachowane w tajemnicy

→ w celu rozważenia wydania postanowienia o poszukiwaniu oskarżonego listem gończym.

10/ prezes może skierować sprawę na posiedzenie, jeżeli ze względu na zawiłość sprawy lub inne ważne powody może się to przyczynić do usprawnienia postępowania a zwłaszcza do należytego przygotowania i organizacji rozprawy głównej /tylko sprawa dobrze przygotowana merytorycznie i organizacyjnie powinna być dopuszczona do rozpoznania na rozprawie/

!!! W toku dalszego postępowania, a zwłaszcza na rozprawie, sąd nie jest związany ani oceną stanu faktycznego, ani oceną prawną, przyjętą za podstawę postanowień i zarządzeń wydanych na posiedzeniu w ramach wstępnego badania sprawy (art. 347 k.p.k.)

udział stron oraz obrońców i pełnomocników

! Strony, obrońcy i pełnomocnicy mogą wziąć udział w posiedzeniach sądu wymienionych w art. 339 § 1 k.p.k. (tj. tych, które przeprowadzane są obligatoryjnie w razie zaistnienia określonej w tym przepisie przesłanki).

! Strony, obrońcy i pełnomocnicy mogą także wziąć udział w posiedzeniach wyznaczonych w trybie art. 339 § 3 pkt. 1,2 i pkt. 6 k.p.k.

! Jedynie wówczas gdy przedmiotem posiedzenia jest kwestia orzeczenia o środku zabezpieczającym określonym w art. 94 k.k. (umieszczenie sprawcy w odpowiednim zakładzie psychiatrycznym) lub w art. 95 k.k. (umieszczenie sprawcy w zakładzie karnym, w którym stosuje się szczególne środki lecznicze lub rehabilitacyjne) udział prokuratora i obrońcy jest obowiązkowy.

! Wymienione strony, obrońcy i pełnomocnicy mają prawo wziąć udział w posiedzeniu, jeżeli się stawią;

!! Zawiadomienie ich o terminie posiedzenia nie jest obowiązkowe, zaś rozpoznanie sprawy pod ich nieobecność pozostaje bez wpływu na dopuszczalność podejmowanych czynności.

Odrębnie uregulowane zostało umorzenie postępowania z powodu niepoczytalności sprawcy i zastosowanie środków zabezpieczających na wniosek prokuratora (art. 324 k.p.k.)

→ wniosek prokuratora w tym przedmiocie kieruje się zasadniczo na rozprawę, jeżeli jednak popełnienie czynu i niepoczytalność oskarżonego nie budzą wątpliwości, a prezes sądu a wniosek obrońcy oskarżonego uzna to za celowe, kieruje sprawę do rozpoznania na posiedzeniu z udziałem prokuratora, podejrzanego i jego obrońcy. W posiedzeniu tym ma także prawo wziąć udział pokrzywdzony (o uprawnieniu tym należy pokrzywdzonego pouczyć, a o terminie posiedzenia zawiadomić)

IV CZYNNOŚCI ZWIĄZANE Z ORGANIZACJĄ ROZPRAWY

Prezes sądu wydaje pisemne zarządzenie o wyznaczeniu rozprawy głównej, w którym wskazuje:

1/ sędziego albo członków składu orzekającego, wskazując równocześnie przewodniczącego tego składu, jeśli tworzy go co najmniej dwóch sędziów zawodowych i o ile sam nie przewodniczy temu składowi

→ zgodnie z art. 351 k.p.k. sędziego albo sędziów powołanych do orzekania w sprawie wyznacza się w kolejności według wpływu sprawy oraz jawnej dla stron listy sędziów danego sądu lub wydziału

→ kodeks nie wprowadza nakazu wyznaczania w każdej sprawie składu sądu w drodze losowania, lecz przewiduje ten tryb wyznaczania składu jedynie wówczas, gdy przestępstwo jest zagrożone karą 25 lat pozbawienia wolności albo dożywotniego pozbawienia wolności, a nadto gdy został zgłoszony taki wniosek przez prokuratora lub obrońcę. Prokurator lub obrońca mają prawo być obecni przy losowaniu, a o terminie losowania należy ich zawiadomić; z przebiegu losowania sporządza się protokół.

→ odstępstwo od wyznaczenia składu według wplywu sprawy jest możliwe tylko w formie pominięcia sędziego z powodu jego choroby lub innej ważnej przeszkody, co należy zaznaczyć zarządzeniu o wyznaczeniu rozprawy.

→ w zarządzeniu o wyznaczeniu rozprawy prezes sądu powinien zdecydować również o tym, czy sprawa rozpoznawana będzie w składzie ławniczym, czy zawodowym, o ile kwestia ta na mocy szczególnego uregulowania pozostawiona została jego decyzji.

→ uchybienie podanym wyżej regułom wyznaczania składu sądu stanowiło będzie bezwzględną przyczynę uchylenia orzeczenia (nienależyta obsada sądu)

2/ dzień, godzinę i miejsce rozprawy

3/ strony i inne osoby, które należy wezwać na rozprawę lub zawiadomić o jej terminie

→ wzywa się te osoby, które mają obowiązek stawiennictwa na rozprawę

• oskarżonego

• świadków

• biegłych

→ zawiadamia się te osoby, które są uprawnione do uczestnictwa w rozprawie, nie mają jednak takiego obowiązku

• pozostałe strony procesowe

• osoby, które występują na rozprawie w charakterze przedstawiciela procesowego stron

• prokuratora (przez doręczenie wykazu spraw tzw. wokandy, które mają być w danym dniu rozpoznane)

4/ inne czynności konieczne dla przygotowania rozprawy

→ prezes sądu wydaje zarządzenie o dopuszczeniu dowodów i sprowadzeniu ich na rozprawę (z urzędu lub a wniosek stron lub podmiotu określonego w art. 416 k.p.k.)

→ prezes sądu wyznacza oskarżonemu obrońcę z urzędu w sytuacjach określonych w art. 78 § 1 (tzw. prawo ubogich), art. 79 § 1 i 2 oraz art. 80 k.p.k. (obrona obligatoryjna), jeżeli oskarżony nie ma obrońcy z wyboru.

!!! Aby zapewnić oskarżonemu prawo do obrony pomiędzy doręczeniem oskarżonemu aktu oskarżenia a terminem rozprawy musi upłynąć co najmniej 7 dni. Uprawnieniem oskarżonego lub jego obrońcy jest zgłoszenie wniosku o odroczenie rozprawy, jeżeli terminu tego nie dochowano; jednak mimo niedochowania 7-dniowego terminu oskarżony i jego obrońca mogą być przygotowani do obrony i nie mieć interesu w odroczeniu rozprawy.

OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA ROZPRAWY GŁÓWNEJ

Cel rozprawy głównej → badając twierdzenia aktu oskarżenia, sąd zapoznaje się z informacjami zebranymi w wyniku postępowania dowodowego przeprowadzonego w stadium przygotowawczym procesu karnego. Na ich podstawie czyni ustalenia, co do winy lub niewinności oskarżonego. Podstawę tych ustaleń mogą stanowić tylko takie okoliczności, które zostały ujawnione na rozprawie głównej (ar. 410 k.p.k.); podstawę tych ustaleń mogą stanowić tylko te fakty dowodowe, co do których strony miały możliwość wypowiedzenia się (stawiania pytań, złożenia oświadczenia lub wniosku dowodowego).

→ rozprawa główna pełni także istotne funkcje wychowawcze, dlatego też należy zadbać o należytą kulturę jej przebiegu.

W przebiegu rozprawy głównej można wyróżnić następujące etapy:

• część wstępna rozprawy

• przewód sądowy

• przemówienia stron

• wyrokowanie

Rozprawą w zasadzie kieruje przewodniczący składu sądzącego, ale niektóre czynności związane z kierowaniem rozprawą należą do kompetencji całego składu sądzącego. Przewodniczący składu sądzącego kieruje rozprawą, czuwa nad jej prawidłowym przebiegiem (art. 366 § 1 k.p.k.). Są to czynności związane z porządkiem rozprawy, zaliczane do tzw. kierownictwa formalnego rozprawy. Do przewodniczącego należy też znaczna część czynności tzw. kierownictwa materialnego rozprawy tzn. czynności związanych z wyjaśnianiem okoliczności sprawy.

Do uprawnień przewodniczącego składu w ramach kierownictwa rozprawą należą takie czynności, jak:

1/ podejmowanie decyzji o otwarciu i zamknięciu rozprawy (art. 381 k.p.k)

2/ sprawdzanie obecności osób wezwanych na rozprawę (art. 381 k.p.k.)

3/ kierowanie postępowaniem dowodowym (art. 366 k.p.k.)

4/ decydowanie o przychylnym załatwieniu wniosku dowodowego, któremu inna strona nie sprzeciwiła się (art. 368 k.p.k.)

5/ sprawowanie policji sesyjnej tzn. wydawanie wszystkich zarządzeń niezbędnych do utrzymania na sali sądowej porządku i spokoju (art. 372 k.p.k.)

6/ zarządzanie przerwy w rozprawie (art. 402 k.p.k.)

7/ udzielanie głosu stronom i innym uczestnikom postępowania (art. 406 k.p.k.)

8/ kierowanie przebiegiem narady i głosowania (art. 109 k.p.k.)

9/ ogłaszanie wyroku i pouczanie o prawie, terminie i sposobie zaskarżenia (art. 418 § 1 i art. 100 § 6 k.p.k.)

!!! Zadania przewodniczącego składu sądzącego sprecyzowane zostały także w rozporządzeniu Ministra Sprawiedliwości z 19.11.1987 r. (Regulamin wewnętrznego urzędowania sądów powszechnych [Dz.U. nr 38, poz. 218 ze zm.] )

Niektóre czynności kierowania rozprawą wykonuje także cały skład sądzący. Do uprawnień sądu w tym zakresie należą między innymi, takie czynności jak:

1/ rozstrzygnięcie odwołania od zarządzenia przewodniczącego wydanego na rozprawie (art. 373 k.p.k.)

2/ wyłączenie jawności rozprawy (art. 360 k.p.k.)

3/ zezwolenie przedstawicielom radia, telewizji, filmu i prasy na dokonywanie za pomocą aparatury utrwaleń obrazu i dźwięku z przebiegu rozprawy (art. 357 k.p.k.)

4/ odroczenie rozprawy (art. 404 k.p.k.)

5/ oddalenie wniosku dowodowego (art. 170 § 3 k.p.k.)

CZĘŚĆ WSTĘPNA ROZPRAWY GŁÓWNEJ

Pierwszym etapem rozprawy głównej jest część wstępna. Rozprawę główną i tym samym pierwszy jej etap rozpoczyna wywołanie sprawy (art. 381 k.p.k.). Dokonuje tego protokolant na zarządzenie przewodniczącego składu orzekającego. Wywołanie sprawy polega na głośnym oznajmieniu w poczekalni przed salą rozpraw (także za pośrednictwem aparatury nagłaśniającej), że będzie rozpoznawana kolejna, umieszczona na wokandzie sprawa, z podaniem jej numeru (sygnatury), nazwiska oskarżonego i zarzucanego mu czynu. Od tego momentu zaczyna działać zasada ciągłości (z niezmiennością składu sądzącego). Wywołanie sprawy nie powinno nastąpić wcześniej niż wyznaczona dla rozprawy godzina jej rozpoczęcia.

W ramach pierwszej fazy głównej dokonuje się czynności, które można ująć w czterech grupach:

1/ sprawdzenie obecności osób wezwanych i zawiadomionych

→ w wypadku niestawiennictwa stron lub ich przedstawicieli, trzeba w pierwszej kolejności ustalić, czy zostali oni prawidłowo wezwani lub zawiadomieni o terminie rozprawy, a następnie, czy swą nieobecność usprawiedliwili zgodnie ze stosownymi przepisami.

→ usprawiedliwienie nieobecności z powodu choroby wymaga przedstawienia zaświadczenia, wystawionego przez uprawnionego lekarza, potwierdzającego niemożność stawienia się na wezwanie lub zawiadomienie organu prowadzącego postępowanie (art. 117 § 2a k.p.k.)

w razie prawidłowego doręczenia wezwania lub zawiadomienia oraz braku dostatecznego usprawiedliwienia nieobecności, skutki niestawiennictwa są uzależnione od roli, w jakiej oznaczona osoba występuje w procesie karnym. I tak:

a/ rozprawa może się toczyć w zasadzie tylko w obecności oskarżonego. Wyjątkowo tylko w nieobecności oskarżonego wolno prowadzić rozprawę, jeżeli:

• oskarżony wprawił się ze swej winy w stan niezdolności do udziału w rozprawie

• oskarżony oświadczy, że nie weźmie udziału w rozprawie

• oskarżony uniemożliwia doprowadzenie go na rozprawę

• oskarżony zawiadomiony o niej osobiście nie stawia się na rozprawę bez usprawiedliwienia

• gdy istnieją warunki do wydania wyroku zaocznego w postępowaniu uproszczonym

• w postępowaniu w przedmiocie wydania wyroku łącznego

b/ niestawiennictwo obrońcy oskarżonego powoduje odroczenie rozprawy zarówno wtedy, gdy obrona jest obowiązkowa jak i wtedy, gdy obrona nie jest obowiązkowa, lecz oskarżony oświadczy, że chce korzystać z pomocy obrońcy

c/ skutki niestawiennictwa prokuratora należy oceniać w zależności od tego, czy ego obecność na rozprawie jest obowiązkowa, czy też nie; udział prokuratora w rozprawie nie jest obowiązkowy w sprawach z oskarżenia prywatnego (chyba, że nastąpiła ingerencja prokuratora w takiej sprawie), w sprawach wszczętych na skutek wniesienia tzw. subsydiarnego aktu oskarżenia, w postępowaniu uproszczonym

d/ niestawiennictwo oskarżyciela prywatnego i jego pełnomocnika bez usprawiedliwionej przyczyny powoduje umorzenie postępowania.

d/ w razie niestawiennictwa powoda cywilnego sąd pozostawia powództwo cywilne bez rozpoznania, chyba, że powód wniósł o rozpoznanie sprawy podczas jego nieobecności

e/ w razie niestawiennictwa świadka, niezależnie od nałożenia kary pieniężnej i zarządzenia zatrzymania i przymusowego doprowadzenia, należy podjąć decyzję o prowadzeniu rozprawy lub o jej odroczeniu. Decyzja o prowadzeniu rozprawy zapada wtedy, gdy będzie istniała możliwość odczytania zeznań tego świadka lub gdy sąd ma możliwość przeprowadzenia postępowania dowodowego w części, a w celu przeprowadzeniu dowodu z nieobecnego świadka, przewodniczący zarządzi przerwę w rozprawie lub sąd rozprawę odroczy

f/ niestawiennictwo tłumacza będzie uniemożliwiało przeprowadzenie czynności, chyba że nie stawił się również sam oskarżony

g/ niestawiennictwo biegłego lub specjalisty najczęściej będzie powodowało odroczenie rozprawy

2/sprawdzenie, czy istnieją przeszkody dla rozpoznania sprawy

→ stwierdzenie istnienia przeszkody procesowej musi spowodować wydanie postanowienia o umorzeniu postępowania (art. 17 § 1 k.p.k.)

3/ wykonanie czynności, które mogą być dokonane najpóźniej przed rozpoczęciem przewodu sądowego

→ w myśl obowiązujących przepisów, dopuszczalność dokonania wielu czynności procesowych ustaje z chwilą rozpoczęcia przewodu sądowego (odczytania aktu oskarżenia). Do tej grupy należą następujące czynności:

• złożenie przez pokrzywdzonego oświadczenia, że będzie działał w charakterze oskarżyciela posiłkowego (art. 54 § 1 k.p.k.)

• zgłoszenie przez pokrzywdzonego powództwa cywilnego (art. 62 k.p.k.) - sąd orzeka o przyjęciu lub odmowie przyjęcia powództwa cywilnego, gdy istnieje jedna z okoliczności wymienionych w art. 65 § 1 k.p.k.

• przyłączenie się innego pokrzywdzonego tym samym czynem do toczącego się postępowania (art. 55 § 3 k.p.k. oraz art. 59 § 2 k.p.k.)

• w razie zgłoszenia przez przedstawiciela organizacji społecznej udziału w postępowaniu (art. 90 § 1 k.p.k.), sąd orzeka o jego dopuszczeniu, jeżeli zachodzi potrzeba ochrony interesu społecznego lub ważnego interesu indywidualnego, objętego zadaniami statutowymi tej organizacji, i uzna, że udział przedstawiciela społecznego leży w interesie wymiaru sprawiedliwości

• zgłoszenie wniosku o wyłączenie sędziego z powodu istnienia okoliczności tego rodzaju, że mogłaby wywołać uzasadnioną wątpliwość co do jego bezstronności w danej sprawie (art. 41 § 1 k.p.k.); wniosek taki może zostać zgłoszony po rozpoczęciu przewodu sądowego, jeżeli przyczyna wyłączenia powstała lub stała się stronie wiadoma dopiero po rozpoczęciu przewodu sądowego (art. 41 § 2 k.p.k.)

• cofnięcie za zgodą sądu wniosku o ściganie, jeśli postępowanie nie dotyczy przestępstwa zgwałcenia

• zgłoszenie wniosku o odroczenie rozprawy, jeśli pomiędzy doręczeniem zawiadomienia a terminem rozprawy upłynęło mniej niż 7 dni

• pozostawienie zgłoszonego powództwa cywilnego bez rozpoznania, jeśli pokrzywdzony bez usprawiedliwienia nie stawił się na rozprawę do momentu rozpoczęcia przewodu sądowego i nie wniósł o rozpoznanie powództwa mimo jego nieobecności (art. 383 k.p.k.)

• przekazanie sprawy właściwemu sądowi (grodzkiemu), jeśli zostanie ujawnione, że czyn oskarżonego stanowi wykroczenie (art. 400 k.p.k.)

• umorzenie postępowania przez sąd postanowieniem, jeżeli stwierdzona zostanie okoliczność wyłączająca ściganie (art. 414 § 1 i 2 k.p.k.)

• umorzenie postępowania bez zgody oskarżonego w sprawie o czyn ścigany z oskarżenia prywatnego, jeśli oskarżyciel prywatny odstąpi od oskarżenia (art. 469 § 2 k.p.k.)

• wniesienie przez oskarżonego oskarżenia wzajemnego w sprawie o czyn ścigany z oskarżenia prywatnego (art. 497 § 1 k.p.k.)

• cofnięcie sprzeciwu od nakazu karnego (art. 506 § 5 k.p.k.)

4/ załatwienie innych kwestii związanych z biegiem rozprawy

W tej grupie należałoby wskazać przykładowo na następujące czynności:

a/ sąd postanowieniem może zezwolić przedstawicielom radia, telewizji, filmu i prasy na dokonywanie za pomocą aparatury utrwaleń obrazu i dźwięku z przebiegu rozprawy, gdy uzasadniony interes społeczny za tym przemawia, dokonywanie tych czynności nie będzie utrudniać prowadzenia rozprawy, a ważny interes uczestnika postępowania temu się nie sprzeciwia (art. 357 § 1 k.p.k.)

b/ sąd może wydać postanowienie o wyłączeniu jawności w całości lub części rozprawy

c/ przewodniczący może wydać zarządzenie w celu uniemożliwienia oskarżonemu wydalenia się z sądu przed zakończeniem rozprawy (art. 374 § 2 k.p.k.)

d/ przewodniczący może wydać zarządzenie opuszczenia sali przez osoby, które nie mogą uczestniczyć w rozprawie (art. 356 § 2 i art. 361 § 3 k.p.k.)

Jeśli zostały dokonane wszystkie czynności w ramach części wstępnej rozprawy głównej, przewodniczący ustala, na podstawie danych osobowych, czy któryś ze świadków ma prawo odmowy złożenia zeznań, jako osoba najbliższa dla oskarżonego albo z powodu pozostawania z oskarżonym w szczególnie bliskim stosunku osobistym.

Wezwani na salę rozpraw świadkowie czekają poza salą rozpraw do czasu wezwania ich w celu złożenia zeznań, pozostając do dyspozycji sądu. Podobne zasady dotyczą biegłego, przy czym może on pozostać na sali rozpraw, jeżeli przewodniczący nie zarządzi inaczej. Zarządzenie przewodniczącego o opuszczeniu sali rozpraw nie dotyczy pokrzywdzonego lub podmiotu, o którym mowa w art. 416 k.p.k., choćby mieli składać zeznania jako świadkowie, sąd jednak przesłuchuje ich w pierwszej kolejności. Sąd uznając to za celowe, może zobowiązać pokrzywdzonego do obecności na rozprawie lub jej części.

Po dokonaniu wszystkich czynności omówionych wyżej, przewodniczący zarządza rozpoczęcie przewodu sądowego, o ile nie ma przeszkód do dalszego toczenia sprawy.

PRZEWÓD SĄDOWY

Przewód Sądowy jest podfazą rozprawy, w której przeprowadza się wszystkie dowody dostarczające informacji, pozwalających sądowi na poczynienie ustaleń faktycznych. Przewód sądowy rozpoczyna się odczytaniem aktu oskarżenia, a kończy zarządzeniem przewodniczącego o zamknięciu jego przewodu. W ramach przewodu sądowego można wyodrębnić następujące wyraźne etapy:

I odczytanie aktu oskarżenia

→ według obowiązującego Kodeksu postępowania karnego przewód sądowy rozpoczyna się od odczytania aktu oskarżenia (art. 385 § 1 k.p.k.), co następuje na zarządzenie przewodniczącego. Akt oskarżenia odczytuje oskarżyciel. W postępowaniu publiczno skargowym czyni to oskarżyciel publiczny, w postępowaniu prywatnoskargowym - oskarżyciel prywatny, zaś w postępowaniu wszczętym wskutek wniesienia subsydiarnego aktu oskarżenia - oskarżyciel posiłkowy subsydiarny.

→ w wypadku szczególnie obszernego uzasadnienia aktu oskarżenia można poprzestać na przedstawieniu samych tylko podstaw oskarżenia.

→ jeśli wniesiono odpowiedź na akt oskarżenia przewodniczący informuje o jej treści (art. 385 § 3 k.p.k.), nie jest więc zobowiązany do przytaczania jej treści in extenso.

II wyjaśnienia oskarżonego

→ po odczytaniu aktu oskarżenia przewodniczący poucza oskarżonego o prawie składania wyjaśnień, odmowy wyjaśnień lub odpowiedzi na pytanie, po czym pyta go o to:

a/ czy przyznaje się do zarzucanego mu czynu

b/ czy chce złożyć wyjaśnienia i jakie

→ do czasu zakończenia pierwszego przesłuchania na rozprawie głównej, oskarżony, któremu zarzucono występek, może złożyć wniosek o wydanie wyroku skazującego i wymierzenie mu określonej kary lub środka karnego - bez przeprowadzania postępowania dowodowego. Jest to tzw. skazanie oskarżonego bez przeprowadzenia rozprawy. Sąd może się przychylić do wniosku oskarżonego o wydanie wyroku skazującego tylko wtedy, gdy jednocześnie:

a/ okoliczności popełnienia przestępstwa nie budzą wątpliwości

b/ cele postępowania zostaną osiągnięte, mimo nieprzeprowadzenia rozprawy w całości

c/ nie sprzeciwiają się temu prokurator oraz - należycie powiadomiony o terminie rozprawy i pouczony o możliwości zgłoszenia przez oskarżonego takiego wniosku - pokrzywdzony

Przychylając się do wniosku sąd może uznać za ujawnione dowody wymienione w akcie oskarżenia lub dokumenty przedłożone przez stronę (art. 387 § 4 k.p.k.) W trybie przewidzianym w art. 387 k.p.k. możliwe jest jedynie wydanie wyroku skazującego, nie zaś wyroku warunkowo umarzającego postępowanie karne. W razie nieuwzględnienia wniosku i braku podstaw do zastosowania art. 387 k.p.k. sąd prowadzi dalej postępowanie dowodowe na zasadach ogólnych.

→ sąd może, za zgodą obecnych stron, przeprowadzić postępowanie dowodowe tylko częściowo, jeżeli wyjaśnienia oskarżonego, przyznającego się do winy nie budzą wątpliwości (art. 388 k.p.k.)

→ oskarżony może składać wyjaśnienia, może jednak odmówić ich złożenia. W razie odmowy złożenia wyjaśnień lub oświadczenia przez oskarżonego, że pewnych szczegółów nie pamięta, albo złożenia odmiennych wyjaśnień odczytuje się na rozprawie protokół jego wyjaśnień, złożonych poprzednio w charakterze oskarżonego w tej lub innej sprawie w postępowaniu przygotowawczym lub postępowaniu sądowym albo w innym postępowaniu przewidzianym przez ustawę. Dla odczytania protokołu wyjaśnień oskarżonego nie ma znaczenia to, czy ich treść jest korzystna, czy też niekorzystna dla oskarżonego.

→ przepis art. 389 k.p.k. ma charakter wyjątkowy, stanowi bowiem odstępstwo od zasady bezpośredniości, to zaś oznacza, że nie może on być interpretowany rozszerzająco.

→ o

III dalsze postępowanie dowodowe

→ po złożeniu przez oskarżonego wyjaśnień albo po oświadczeniu, że odmawia ich złożenia, przewodniczący poucza go o przysługującym mu prawie zadawania pytań osobom przesłuchiwanym oraz składania wyjaśnień co do każdego przeprowadzonego dowodu (art. 386 § 2 k.p.k.)

→ w czasie przeprowadzania dowodów mogą być obecne wszystkie strony i ich przedstawiciele

→ na sali rozpraw ma prawo pozostać, jeśli się stawił, pokrzywdzony, nawet jeśli będzie składał zeznania jako świadek; w takim przypadku sąd przesłuchuje go w pierwszej kolejności.

→ oskarżony może być obecny przy wszystkich czynnościach postępowania dowodowego. Wyjątkowo tylko oskarżony może być wydalony z sali rozpraw. Może to mieć miejsce wówczas, gdy obecność oskarżonego mogłaby oddziaływać krępująco na wyjaśnienia współoskarżonego albo na zeznania świadka lub biegłego. W orzecznictwie trafnie zwraca się uwagę na konieczność stosowania w praktyce tej regulacji jedynie wyjątkowo.

→ jeżeli oskarżony, po złożeniu wyjaśnień, opuści salę rozpraw bez zezwolenia przewodniczącego, sąd może dokończyć rozprawę podczas nieobecności oskarżonego. Wydany w tej sytuacji wyrok nie jest uważany za zaoczny.

→ postępowanie dowodowe może toczyć się bez udziału oskarżonego w dwóch sytuacjach:

a/ gdy istnieją warunki do wydania wyroku zaocznego

b/ gdy oskarżony wprawił się ze swej winy w stan niezdolności do udziału w rozprawie

→ jeżeli po rozpoczęciu rozprawy w sprawie, w której oskarżony musi mieć obrońcę i korzysta z obrony z wyboru, obrońca lub oskarżony wypowiada stosunek obrończy, sąd zakreśla oskarżonemu odpowiedni termin do powołania nowego obrońcy, a po bezskutecznym upływie tego terminu prezes sądu lub sąd wyznacza obrońcę z urzędu. W sprawie, w której oskarżony korzysta z obrońcy z urzędu, sąd na uzasadniony wniosek obrońcy lub oskarżonego zwalnia obrońcę z jego obowiązków i wyznacza oskarżonemu innego obrońcę z urzędu. Wyznaczając nowego obrońcę, sąd jednocześnie podejmuje decyzję, czy dotychczasowy obrońca może bez uszczerbku dla prawa oskarżonego do obrony pełnić swe obowiązki do czasu podjęcia obrony przez nowego obrońcę.

→ postępowaniem dowodowym kieruje przewodniczący, który przeprowadza poszczególne dowody w trybie określonym w art. 366 k.p.k.

→ strony i ich przedstawiciele obecni na rozprawie w czasie całego postępowania dowodowego są uprawnieni do składania oświadczeń w związku z przeprowadzonymi dowodami. Przewodniczący powinien umożliwić wymienionym podmiotom wypowiedzenie się co do każdej kwestii podlegającej rozstrzygnięciu; jeżeli jedna ze stron zabiera głos, prawo głosu przysługuje także wszystkim innym stronom, co jest przejawem kontradyktoryjności postępowania sądowego.

→ dowody a poparcie oskarżenia mają być w miarę możliwości przeprowadzone w pierwszej kolejności. Konsekwentnie potwierdzają to przepisy art. 367 § 2 i art. 406 § 1 k.p.k. przyznające oskarżonemu głosu jako ostatniemu (favor defensionis).

→ świadkowi należy umożliwić złożenie relacji, a następnie mogą mu być zadawane pytania przez uczestników procesu w następującej kolejności:

1/ oskarżyciel publiczny

2/ oskarżyciel posiłkowy

3/ pełnomocnik oskarżyciela posiłkowego

4/ oskarżyciel prywatny

5/ pełnomocnik oskarżyciela prywatnego

6/ powód cywilny

7/ pełnomocnik powoda cywilnego

8/ biegły

9/ podmiot, o którym mowa w art. 416 k.p.k.

10/ obrońca

11/ oskarżony

12/ członkowie składu orzekającego

Jednak strona, na której wniosek dowód z zeznań świadka został dopuszczony, zadaje pytania przed pozostałymi stronami.

→ przewodniczący uchyla pytania sugerujące odpowiedź lub gdy z innych powodów uznaje je za niestosowne

→ odstępstwem od zasady bezpośredniości jest odczytanie protokołu zeznań świadka. Protokół z zeznań świadka może być odczytany z urzędu lub na wniosek stron. Art. 391 § 1 k.p.k. przewiduje możliwość odczytania protokołów zeznań świadka złożonych w postępowaniu przygotowawczym lub przed sądem w tej lub innej sprawie, a nawet w innym postępowaniu przewidzianym przez ustawę, jeżeli świadek:

• bezpodstawnie odmawia złożenia zeznań

• składa zeznania odmienne od poprzednich

• oświadcza, że pewnych okoliczności nie pamięta

• przebywa za granicą

• nie można mu było doręczyć wezwania

• nie stawił się na skutek nie dających się usunąć przeszkód

• zmarł

• prezes sądu zaniechał wezwania świadka a podstawie art. 333 § 2 k.p.k.

→ według SN, zeznania złożone w postępowaniu przygotowawczym przez świadka, który przed

złożeniem tych zeznań został uprzedzony o przysługującym mu prawie odmowy zeznań, ale z uprawnienia tego nie skorzystał, mogą być odczytane na rozprawie także wtedy, gdy świadek ten zmarł przed rozprawą.

→ jeżeli świadek jest obecny na rozprawie, to przewodniczący po odczytaniu protokołu jego zeznań powinien zwrócić się do świadka o wyjaśnienie zachodzących sprzeczności.

→ obowiązujący K.p.k. przewiduje szerokie możliwości odczytywania na rozprawie wszelkich protokołów przesłuchania świadków i oskarżonych, sporządzonych w postępowaniu przygotowawczym lub przed sądem albo w innym postępowaniu przewidzianym przez ustawę pod warunkiem, że:

a/ bezpośrednie przeprowadzenie dowodu nie jest niezbędne

b/ żadna z obecnych stron temu się nie sprzeciwia, jednak sprzeciw strony, której zeznania lub wyjaśnienia nie dotyczą, nie stoi na przeszkodzie odczytaniu protokołu.

→ na podstawi art. 393 § 1 k.p.k. wolno na rozprawie odczytywać:

• protokoły oględzin, przeszukania i zatrzymania rzeczy

• opinie biegłych, instytutów, zakładów lub instytucji

• dane o karalności

• wyniki wywiadu środowiskowego

• wszelkie dokumenty urzędowe, złożone w postępowaniu przygotowawczym lub sądowym albo w innym postępowaniu przewidzianym przez ustawę nie wolno jednak odczytywać notatek dotyczących czynności, z których wymagane jest sporządzenie protokołu.

→ na rozprawie mogą być ponadto odczytywane:

• zawiadomienia o przestępstwie, chyba że zostało złożone do protokołu, o którym mowa w art. 304a k.p.k. (art. 393 § 2 k.p.k.)

• wszelkie dokumenty prywatne, powstałe poza postępowaniem karnym i nie dla jego celów, w szczególności oświadczenia, publikacje, listy oraz notatki

• zapisy najbardziej istotnych oświadczeń osób biorących udział w czynności procesowej, jeżeli jest ona utrwalona za pomocą stenogramu lub urządzenia rejestrującego dźwięk

• protokoły zeznań świadka anonimowego, przesłuchanego w warunkach określonych w art. 184 k.p.k. Jawność rozprawy podlega wówczas wyłączeniu, zaś w rozprawie nie mogą uczestniczyć osoby zaufania stron.

→ dane dotyczące osoby oskarżonego oraz wyniki wywiadu środowiskowego uznaje się za odczytane bez odczytywania. Należy je odczytać na żądanie oskarżonego lub obrońcy.

IV zamknięcie przewodu sądowego

PRZERWA I ODROCZENIE ROZPRAWY

Przerwa i odroczenie rozprawy są instytucjami stanowiącymi wyjątek od zasady koncentracji materiału dowodowego, a szczególnie - od ciągłości rozprawy wyrażonej w dyrektywie, zgodnie z którą proces, a zwłaszcza rozprawa, powinny stanowić zwarty tok faktów procesowych, realizowanych bez przerw i zahamowań.

! Przerwę w rozprawie zarządza przewodniczący składu sądzącego (art. 401 § 1 k.p.k.). Decyzja przewodniczącego przybiera postać zarządzenia, natomiast o odroczeniu rozprawy decyduje sąd (art. 404 § 1 k.p.k.). Odroczenie rozprawy wymaga wydania postanowienia, które powinno zawierać uzasadnienie (art. 98 § 1 k.p.k.), chyba że zostało wydane na wniosek strony, któremu inna strona się nie sprzeciwiła (art. 98 § 3 k.p.k.). Od zarządzenia o przerwie strona może się odwołać niezwłocznie do składu sądzącego (art. 373 k.p.k.). Wówczas kwestię tę rozstrzyga sąd w całym składzie. Postanowienie o odroczeniu nie podlega zaskarżeniu zażaleniem.

Przyczyny przerwy i odroczenia są podobne. Przerwę zarządza się:

• w celu sprowadzenia dowodu (np. świadka dopuszczonego dopiero na rozprawie lub osoby, która nie zgłosiła się na rozprawę, gdy odroczenie rozprawy z tego powodu nie jest konieczne)

• dla wypoczynku

• z innej ważnej przyczyny np. niestawiennictwo obrońcy, czy wydalenie się obrońcy przed zakończeniem rozprawy, gdy udział obrońcy w sprawie jest obowiązkowy.

Przyczyny odroczenia zostały ujęte w zasadzie podobnie. Według art. 404 § 1 k.p.k. rozprawę można odroczyć tylko wówczas, gdy zarządzenie przerwy nie byłoby wystarczające.

! Niekiedy ustawa wymaga obligatoryjnego odroczenia rozprawy, jak np. w art. 353 § 2 k.p.k. w razie żądania przez oskarżonego lub jego obrońcę odroczenia rozprawy z powodu niezachowania terminu przewidzianego w art. 353 § 1 k.p.k.

Terminy.

W przeciwieństwie do odroczenia - w odniesieniu do przerwy art. 401 § 2 k.p.k. przewiduje maksymalny jej termin. Zgodnie z tym przepisem, każdorazowa przerwa w rozprawie może trwać najwyżej 35 dni. W postępowaniu uproszczonym maksymalny okres trwania przerwy ustalony został na 21 dni (art. 484 § 1 k.p.k.). Z ujęcia wskazanych tu przepisów wynika, że w jednej rozprawie może być zarządzona więcej niż jedna przerwa, byleby każda z nich nie przekraczała odpowiednio 35 lub 21 dni.

!!! Przewidziany w art. 401 § 2 k.p.k. okres 35 dni jest terminem należącym do grupy pozostałych terminów stanowczych. Procesowym skutkiem przekroczenia tego terminu jest to, że rozprawę uważa się za odroczoną (art. 402 § 3 k.p.k.)

Następstwa przerwania rozprawy.

Jeżeli zarządzona została przerwa w rozprawie, to po jej wznowieniu prowadzi się ją w dalszym ciągu (art. 402 § 2 k.p.k.). Skutek przerwy w rozprawie jest taki, że rozprawę po przerwie prowadzi się w dalszym ciągu. Jeśli jednak sąd uzna to za konieczne lub gdy skład sądzący uległ zmianie, rozprawę prowadzi się od początku.

Skutki procesowe odroczenia.

Skutek procesowy odroczenia rozprawy jest inny w porównaniu do następstw przerwania rozprawy. W myśl art. 404 § 2 k.p.k. rozprawę odroczoną prowadzi się w nowym terminie od początku. Rozprawę odroczoną sąd tylko wyjątkowo może prowadzić w dalszym ciągu. Wydaje się, iż możliwe to będzie tylko wówczas, gdy przeprowadzone na poprzedniej rozprawie dowody nie mają istotnego znaczenia dla ustalenia stopnia i zakresu winy oskarżonego, w przeciwnym bowiem razie sąd powinien prowadzić odroczoną rozprawę od początku.

! Jakakolwiek zmiana składu sądu zawsze będzie skutkowała koniecznością prowadzenia sprawy od początku.

! SN słusznie przyjmuje, że jeżeli rozpraw ma być po odroczeniu prowadzona w dalszym ciągu, to „ze względu a wyjątkowy charakter tego przepisu, stanowiącego odstępstwo od zasady ciągłości rozprawy, jak też ze względu na zbliżony charakter odroczenia rozprawy do przerwy, okres ten nie może być rażąco dłuższy od okresu przewidzianego dla przerwy w rozprawie”

! W razie podjęcia postępowania zawieszonego, wyjątkowo można prowadzić rozprawę w dalszym ciągu, chyba że skład sądu uległ w międzyczasie zmianie; w takim wypadku rozprawę prowadzić należy od początku.

PRZERWA LUB ODROCZENIE ROZPRAWY W CELU PRZEDSTAWIENIA DODATKOWYCH DOWODÓW.

Wprowadzenie Tej instytucji łączy się z wyraźnym wzmocnieniem obowiązującej we współczesnym procesie karnym zasady skargowości, nakładającej na oskarżyciela obowiązek dostarczenia sądowi dowodów potwierdzających tezę oskarżenia i równocześnie potwierdzenie konstytucyjnej zasady bezstronności, zobowiązującej sąd do rozważenia w sposób bezstronny i obiektywny wszystkich zebranych w sprawie dowodów, bez wikłania się w rolę, którą powinien spełniać w procesie karnym wyłącznie oskarżyciel.

Dla omówienia tej instytucji konieczna jest analiza art. 397 § 1 k.p.k. Novum w przyjętym rozwiązaniu polega na tym, że sąd, pomimo stwierdzenia w toku rozprawy istotnych braków postępowania przygotowawczego, których usunięcie przez sąd uniemożliwiałoby wydanie prawidłowego orzeczenia w rozsądnym terminie, zaś przeszkód tych nie można usunąć dokonując tzw. rekwizycyjnego przeprowadzenia dowodu (art. 396 k.p.k.), nie zwraca sprawy prokuratorowi do usunięcia tych braków, lecz przerywa lub odracza w tym celu rozprawę, wyznaczając oskarżycielowi stosowny termin do przedstawienia dowodów, których przeprowadzenie pozwoliłoby na usunięcie dostrzeżonych braków. Zatem nie ustaje zawisłość sprawy przed sądem, a tym samym kierowniczym organem postępowania pozostaje sąd.

Przepis art. 397 § 1 k.p.k. wymienia kilka przesłanek zastosowania instytucji przerwy lub odroczenia w celu przedstawienia dowodów. Jej zastosowanie jest możliwe, jeżeli:

1/ ujawnią się istotne braki postępowania przygotowawczego (por. str.5)

* mogą one polegać na niewykorzystaniu możliwości dowodowych bądź też na niedokonaniu lub wadliwym dokonaniu czynności procesowych.

2/ braki te ujawnią się dopiero w toku rozprawy

3/ ich usunięcie przez sąd uniemożliwiałoby wydanie orzeczenia w rozsądnym terminie

4/ nie można ich usunąć stosując tzw. rekwizycyjne przeprowadzenie dowodu

Określone w art. 397 § 1 k.p.k. warunki muszą zaistnieć łącznie, koniunkcyjnie. Brak spełnienia jednego z nich uniemożliwia podjęcie decyzji w przedmiocie przerwy lub odroczenia rozprawy w celu poszukiwania dowodów.

! Oskarżyciel publiczny, któremu zakreślony został termin do zebrania dowodów, wypełniających istotne braki postępowania przygotowawczego, może przede wszystkim przedsięwziąć odpowiednie czynności osobiście, zaś prokurator może także zlecić stosowne czynności Policji. Czynności te powinny zostać dokonane we wskazanym przez sąd terminie, termin ten może w razie potrzeby zostać przedłużony. Zakreślony przez sąd termin powinien być realny, a więc pozwalający na zebranie stosownych dowodów. Oskarżyciel publiczny może wystąpić z wnioskiem o przedłużenie wyznaczonego mu przez sąd terminu, zaś przepis art. 397 § 3 k.p.k. nie wyłącza dopuszczalności ponownego przedłużenia tego terminu.

!!! Przepis art. 397 § 4 k.p.k. nakazuje rozstrzyganie na korzyść oskarżonego tych wszystkich wątpliwości, które wynikają z nieprzeprowadzenia tych dowodów, które miał przeprowadzić oskarżyciel. Jeśli działania oskarżyciela nie przyniosą rezultatu i materiał dowodowy nie zostanie uzupełniony o dowody wspierające tezę oskarżenia, wówczas na podstawie istniejących dowodów sąd rozstrzygnie na korzyść oskarżonego, przyjmując, że leżące u podstaw decyzji o przerwie lub odroczeniu rozprawy braki nie zostały usunięte.

!!! Rozstrzygnięcie w przedmiocie przerwy lub odroczenia rozprawy w celu przedstawienia dowodów może zostać podjęte z urzędu, jak i na wniosek strony.

Instytucja określona w art. 397 k.p.k. może być stosowana wyłącznie w sprawach o przestępstwa ścigane z urzędu, a ponadto tylko wówczas, gdy podmiotem wnoszącym do sądu akt oskarżenia jest oskarżyciel publiczny.

!!! Przerwa lub odroczenie rozprawy w celu przedstawienia dowodów może mieć miejsce także w postępowaniu apelacyjnym oraz kasacyjnym.

PRZEDMIOTOWE ROZSZERZENIE OSKARŻENIA

Rozszerzenie oskarżenia na rozprawie przeciwko temu samemu oskarżonemu o inny czyn, oprócz czynów objętych aktem oskarżenia, jest wyjątkowo możliwe w ramach art. 398 k.p.k. Jest to sytuacja, którą określa się nazwą procesu wpadkowego, czyli przedmiotowego rozszerzenia oskarżenia.

Warunki zastosowania przedmiotowego rozszerzenia oskarżenia są następujące:

1/ okoliczności, które wyszły na jaw na rozprawie, wskazują, że oskarżony dopuścił się innego czynu, oprócz objętego aktem oskarżenia

→ czyn (lub czyny), który ujawniony został na rozprawie nie jest czynem zarzucanym oskarżonemu w zmienionej w istotny sposób postaci, lecz czynem nowym

2/ oskarżyciel zarzuca na rozprawie popełnienie tego czynu i domaga się natychmiastowego rozszerzenia postępowania o ten czyn. Mamy wtedy do czynienia z zarzutem sformułowanym w postaci ustnego oskarżenia.

3/ oskarżony wyraża zgodę na rozpoznanie czynu w ramach nowego oskarżenia na tej samej rozprawie

→ oskarżony powinien wyrazić zgodę w sposób wyraźny i nie budzący wątpliwości

→ oświadczenia w tym przedmiocie nie może za niego złożyć jego obrońca

→ oświadczenie to powinno zostać umieszczone w protokole rozprawy

4/ nie zachodzi konieczność przeprowadzenia postępowania przygotowawczego, co do nowego czynu

!!! Pomimo spełnienia wszystkich wymienionych wyżej warunków, sąd nie jest zobowiązany do rozpoznania na rozprawie nowego zarzuconego oskarżonemu czynu. Zgodnie bowiem z treścią przepisu art. 398 § 1 k.p.k. sąd może to uczynić, co oznacza, że nie ciąży na nim obowiązek rozpoznania zarzutu.

! Sąd może także odroczyć rozprawę, powodując czasowe wstrzymanie biegu procesu. Może to mieć miejsce wówczas, gdy oskarżony nie zgadza się na natychmiastowe przystąpienie do rozpoznania czynu zarzuconego mu na rozprawie uznając, że winien mieć czas na przygotowanie obrony. Wówczas nie ustaje zawisłość sprawy przed sądem o oba czyny, lecz oskarżyciel wnosi nowy, uzupełniający akt oskarżenia, który umożliwia oskarżonemu przygotowanie obrony. W takim przypadku pisemny akt oskarżenia powinien być oskarżonemu doręczony przed rozprawą.

! Przedmiotowe rozszerzenie oskarżenia może wystąpić nie tylko w sprawach o przestępstwa ścigane z oskarżenia publicznego, ale nadto w sprawach o przestępstwa prywatno skargowe, a także wówczas, gdy z subsydiarnym aktem oskarżenia wystąpił oskarżyciel posiłkowy.

ZMIANA KWALIFIKACJI PRAWNEJ CZYNU NA ROZPRAWIE

Z funkcji programowej aktu oskarżenia wynika, że sąd rozpoznaje sprawę w granicach oskarżenia, a więc co do tego oskarżonego, który został uwidoczniony w akcie oskarżenia, i co do czynu w nim sformułowanego, z wyjątkami pozwalającymi na przedmiotowe rozszerzenie oskarżenia. Sąd w toku rozprawy nie jest związany ani opisem tego czynu, ani zastosowaną doń kwalifikacją prawną.

Kwalifikacja prawna → jest zastosowaniem normy prawa materialnego do ustalonego stanu faktycznego, stanowiącego czyn przestępczy. Zmiana kwalifikacji prawnej może być pierwotna albo wtórna.

• pierwotna zmiana kwalifikacji prawnej czynu - nie wiąże się ze zmianą ustaleń faktycznych, zostały one bowiem dokonane w sposób prawidłowy, a tylko błędnie zastosowano kwalifikację prawną.

• Wtórna zmiana kwalifikacji prawej czynu - ma miejsce wówczas, gdy zmiana dokonana w opisie zarzucanego oskarżonemu czynu (w zakresie ustaleń faktycznych) pociąga za sobą zmianę jego kwalifikacji prawnej.

! Możliwość zmiany kwalifikacji prawnej na rozprawie przewiduje art. 399 k.p.k.

Czyn oskarżonego może być zakwalifikowany na podstawie innego przepisu prawa materialnego, jednak tylko w granicach oskarżenia. O zamierzonej zmianie sąd powinien uprzedzić strony obecne na rozprawie. Ta notyfikacja powinna przybrać postać postanowienia sygnalizującego możliwość zakwalifikowania czynu na mocy innego, wskazanego w tym postanowieniu przepisu prawa materialnego.

Sygnalizując taką możliwość sąd nie zmienia kwalifikacji prawnej, gdyż ostateczne zdanie w tej materii zamieści w wyroku.

!!! Na wniosek oskarżonego można przerwać rozprawę w celu umożliwienia mu przygotowania się do obrony. Zarządzenie przerwy w rozprawie w takim przypadku nie jest obligatoryjne, jednak w praktyce, zwłaszcza wówczas, gdy zmiana może spowodować zastosowanie przepisu surowszego, zarządzenie przerwy należałoby potraktować jako regułę.

ZAMKNIĘCIE PRZEWODU SĄDOWEGO

Zamknięcie przewodu sądowego stanowi czynność należącą do kompetencji przewodniczącego składu sądzącego. Jest ono jednoznaczne z zamknięciem postępowania dowodowego, tym samym po zamknięciu przewodu sądowego nie jest możliwa jakakolwiek zmiana w zakresie podstawy dowodowej rozstrzygnięcia o przedmiocie procesu. Dla dokonania takiej zmiany konieczne jest uprzednie wznowienie przewodu.

!!! Przed zamknięciem przewodu sądowego przewodniczący powinien zapytać strony, czy wnoszą o uzupełnienie postępowania dowodowego (at. 405 k.p.k.)

Przewód sądowy może być zatem zamknięty, gdy przeprowadzono wszystkie dowody dotyczące istotnych okoliczności sprawy, a ponadto gdy:

• strony nie wnoszą o przeprowadzenie dowodu

• ich wnioski o przeprowadzenie dowodu nie zostały uwzględnione, a dalszych wniosków dowodowych nie zgłaszają

• przewodniczący uzna, że zostały wyczerpane wszystkie możliwości dowodowe, a nikt z członków składu sądzącego nie dopatruje się potrzeby przeprowadzenia dowodu z urzędu.

WZNOWIENIE ZAMKNIĘTEGO PRZEWODU SĄDOWEGO

Zamknięty przewód sądowy może być wznowiony (art. 409 k.p.k.)

Wznowienie przewodu sądowego oznacza cofnięcie rozprawy do fazy przewodu sądowego. Wznowienie przewodu sądowego może nastąpić z fazy wyrokowania (ale tylko do czasu ogłoszenia wyroku) lub z fazy przemówień stron. Wznowienie przewodu sądowego wymaga wydania postanowienia przez sąd. Art. 409 k.p.k. przykładowo wskazuje, że przyczyną wznowienia może być przykładowo potrzeba uprzedzenia stron o możliwości zmiany kwalifikacji prawnej czynu. Można wznowić przewód także w celu

• udzielenia dodatkowego głosu stronom

• w sytuacji określonej w art. 414 § 5 k.p.k.

• gdy sąd dojdzie do wniosku, że dla wydania prawidłowego orzeczenia konieczne jest przeprowadzenie dodatkowego dowodu lub ponowne przeprowadzenie dowodu

• gdy sąd pod wpływem przemówień stron albo pod wpływem dyskusji podczas narady dojdzie do przekonania, że zachodzi potrzeba dopuszczenia nowych dowodów w celu stworzenia optymalnych warunków dla podjęcia decyzji merytorycznej.

We wznowionym przewodzie sądowym dokonuje się czynności, z powodu których nastąpiło wznowienie.

V PRZEMÓWIENIA STRON

Przemówienia stron stanowią odrębny etap rozprawy głównej. Następuje on po przewodzie sądowym, a zatem po wyczerpaniu całego materiału dowodowego.

Przemówienia stron są etapem ściśle związanym z kontradyktoryjną konstrukcją rozprawy głównej.

Cel.

Przemówienia stron służą do wypowiedzenia swego własnego poglądu na wyniki postępowania dowodowego. Są etapem zawierającym ocenę materiału dowodowego z punktu widzenia poszczególnych stron procesowych i ich przedstawicieli. Konstrukcja ta stwarza możliwość wszechstronnej, a więc dokonanej nie tylko przez sąd, oceny materiału dowodowego przed powzięciem przez sąd rozstrzygnięcia w przedmiocie sprawy.

Kolejność przemówień.

Artykuł 406 k.p.k. określa kolejność przemawiania. W myśl tego przepisu przemawiają w następującej kolejności:

1/ oskarżyciel publiczny

2/ oskarżyciel posiłkowy lub oskarżyciel prywatny

3/ powód cywilny

4/ podmiot, o którym mowa w art. 416 k.p.k.

5/ obrońca oskarżonego

6/ oskarżony

! Tylko w stosunku do przedstawiciela społecznego udzielenie głosu nie stanowi obowiązku - przewodniczący składu sądzącego zezwala mu na zabranie głosu w razie potrzeby.

! Przedstawiciele procesowi stron zabierają głos przed tymi stronami, które w procesie reprezentują.

!!! Przemówienia stron mogą zawierać także wnioski dowodowe, które nasunęły się stronom dopiero w tej fazie bądź też które - wcześniej zgłoszone - nie zyskały aprobaty sądu. Ich uwzględnienie przez sąd spowoduje wznowienie zamkniętego przewodu sądowego.

Treść przemówień.

Oskarżyciel w swoim przemówieniu powinien omówić:

• społeczny aspekt sprawy

• stan faktyczny sprawy, ze szczególnym ustosunkowaniem się do ujawnionych w przewodzie sądowym dowodów

• kwalifikację prawną

• swoje stanowisko co do tezy obrony oskarżonego

• w razie domagania się ukarania oskarżonego - wszelkie okoliczności związane z wymiarem kary, a więc przedstawić charakterystykę sylwetki oskarżonego, jego zachowanie przed i po popełnieniu przestępstwa, prognozę na przyszłość oraz inne aspekty osobopoznawcze

Obrońca oskarżonego

• powinien ocenić materiał dowodowy korzystnie dla oskarżonego

• podkreślić wszystkie te elementy podmiotowo-przedmiotowe, które mogą przemawiać na korzyść oskarżonego

VI WYROKOWANIE

Wyrokowanie stanowi fazę rozprawy, w której zostaje wydane rozstrzygnięcie co do przedmiotu procesu. Rozstrzygnięcie to przybiera postać wyroku (art. 413 i 414 k.p.k.)

Sąd przystępuje do wyrokowania niezwłocznie po wysłuchaniu przemówień stron.

W ramach wyrokowania można wyodrębnić wyraźne etapy:

1/ naradę nad wyrokiem

art. 108 i nast. K.p.k.

2/ głosowanie nad wyrokiem

art. 111 i nast. K.p.k.

3/ sporządzenie wyroku na piśmie

• wyrok powinien być sporządzony na piśmie niezwłocznie po ukończeniu głosowania

• wyrok dla swej ważności wymaga sporządzenia na piśmie i ogłoszenia

• wyrok podpisują wszyscy członkowie składu sądzącego, a więc także sędzia przegłosowany

• wyrok wydaje się w imieniu Rzeczypospolitej Polskiej

• każdy wyrok powinien zawierać składniki określone w art. 413 § 1 k.p.k.

• wyrok skazujący powinien ponadto zawierać:

→ dokładne ustalenie czynu przypisanego oskarżonemu (w wyroku należy zamieścić ścisły opis czynu, który ustalił sąd. Oznacza to, że opis ten powinien z dokładnością wskazywać: czas, miejsce oraz czynności wykonawcze, a także dobra prawne, które zostały przez ów czyn zaatakowane, jak również skutki czynu, a zwłaszcza wyrządzoną szkodę).

→ rozstrzygnięcie co do kary, ze wskazaniem, w razie potrzeby, zaliczonego na jej poczet okresu tymczasowego aresztowania

• SN stwierdził, że przepisy o wyrokowaniu nie przewidują uniewinnienia od poszczególnych elementów, zawartych w opisie czynu zarzucanego, lub od kwalifikacji prawnej powołanej w akcie oskarżenia

• W wyroku rozstrzyga się również kwestie:

→ bezwarunkowego lub warunkowego umorzenia postępowania karnego

→ powództwa cywilnego

→ zasądzenia z urzędu odszkodowania na rzecz pokrzywdzonego (art. 415 k.p.k.)

→ orzeczenia nawiązki na rzecz pokrzywdzonego, obowiązku naprawienia szkody lub zadośćuczynienia za doznaną krzywdę

→ zwrot korzyści majątkowej - w wypadku skazania oskarżonego, sąd, uwzględniając wniosek prokuratora, zobowiązuje w wyroku podmiot, który uzyskał korzyść majątkową w warunkach art. 52 k.k. do jej zwrotu w całości lub w części na rzecz Skarbu Państwa

→ kosztów postępowania

4/ ogłoszenie wyroku

• jest czynnością prawną powodującą, że od tej chwili staje się on faktem obowiązującym; nie może go już zmienić organ, który go wydał

• ogłoszenie stanowi moment kreujący wyrok

• od czasu ogłoszenia liczony jest termin do złożenia wniosku o sporządzenie uzasadnienia wyroku; dla pozbawionego wolności oskarżonego, który nie ma obrońcy i nie był obecny podczas ogłoszenia wyroku, termin ten biegnie od daty doręczenia mu wyroku

• wyrok ogłasza się zawsze jawnie, nawet wtedy, gdy rozprawa odbyła się z wyłączeniem jawności

• wyrok ogłasza się przez odczytanie - czyni to przewodniczący składu sądzącego

• w czasie ogłoszenia wyroku wszyscy obecni, z wyjątkiem składu sądzącego, stoją

• gdy sąd wydaje wyrok na posiedzeniu wyrok udostępnia się publicznie przez złożenie jego odpisu na okres 7 dni w sekretariacie sądu, o czym należy uczynić wzmiankę w protokole posiedzenia.

5/ ustne przytoczenie najważniejszych powodów wyroku

• uzasadnienia nie sporządza się z reguły jednocześnie z wyrokiem; namiastkę uzasadnienia stanowi ustne przytoczenie najważniejszych powodów wyroku (motywy wyroku)

• muszą one odzwierciedlać zarówno faktyczną jak i prawną podstawę wszystkich rozstrzygnięć zamieszczonych w wyroku i co do kierunku być zbieżne ze sporządzonym w przyszłości pisemnym uzasadnieniem

• najważniejsze powody wyroku są przytaczane ustnie przez przewodniczącego lub jednego z członków składu sądzącego

6/ pouczenie o prawie, terminie sposobie zaskarżenia wyroku

• jest obowiązkiem prawnym

• pouczenia tego dokonuje przewodniczący składu sądzącego

• brak pouczenia lub mylne pouczenie nie może wywołać ujemnych skutków procesowych dla osoby uprawnionej

Zamknięcie rozprawy głównej

Rozprawa główna kończy się zamknięcie. Decyzja ta przybiera postać zarządzenia przewodniczącego składu sądzącego.

* odroczenie wydania wyroku

Odroczenie wydania wyroku jest instytucją przewidzianą w art. 411 k.p.k. Stanowi ona wyjątek od zasady ciągłości rozprawy i oznacza w rzeczywistości przerwę w rozprawie, orzeczoną w toku wyrokowania przed ogłoszeniem wyroku. Odroczenie wydania wyroku jest możliwe w sprawie zawiłej lub z innych ważnych powodów. Zawiłość sprawy może dotyczyć zarówno stanu faktycznego, jak i strony prawnej. Wśród innych ważnych powodów można wymienić np. zbyt późną porę, zmęczenie, ograniczające w znacznym stopniu prawidłowe wyrokowanie. O odroczeniu wydania wyroku sąd orzeka postanowieniem. W postanowieniu należy wskazać czas (termin publikacyjny) i miejsce ogłoszenia wyroku. Odroczenie wydania wyroku jest możliwe na czas nie przekraczający 7 dni. Jeżeli termin 7 dniowy zostanie przekroczony rozprawę prowadzi się od początku (!!!)

VII CZYNNOŚCI KOŃCOWE W SĄDZIE PIERWSZEJ INSTANCJI

Należy pamiętać, że tak jak zakończenie postępowania przed sądem pierwszej instancji z reguły nie jest tożsame z zakończeniem postępowania karnego w ogóle, tak i zakończenie rozprawy nie oznacza ukończenia czynności przed sądem pierwszej instancji.

Od ogłoszenia wyroku biegnie ustawowy termin do złożenia wniosku o sporządzenie na piśmie i doręczenie uzasadnienia wyroku.

!!! Doręczenie odpisu wyroku wraz z uzasadnieniem otwiera termin do wniesienia skargi apelacyjnej.

!!! Czynności końcowe obejmują czynności dokonywane między zamknięciem rozprawy, a wniesieniem środka odwoławczego, uprawomocnieniem się wyroku sądu pierwszej instancji, oraz pomiędzy zamknięcie rozprawy a skierowaniem wyroku do wykonania, jeśli nie wniesiono środka odwoławczego.

Do najważniejszych grup czynności końcowych należą:

1/ doręczenie odpisu wyroku oskarżonemu, jeżeli ustawa tego wymaga

• z reguły nie doręcza się oskarżonemu wyroku (jest mu on bowiem ogłaszany)

• wyrok doręcza się oskarżonemu tylko wyjątkowo, gdy wynika to z wyraźnego unormowania. Takie sytuacje dotyczą:

→ wypadków, gdy pozbawiony wolności oskarżony, który nie miał obrońcy, nie został doprowadzony na rozprawę w celu wysłuchania wyroku

→ wyroku zaocznego

• jeśli oskarżony nie włada w wystarczającym stopniu językiem polskim, wyrok doręcza się temu oskarżonemu wraz z tłumaczeniem

2/ wniosek o sporządzenie uzasadnienia wyroku sądu pierwszej instancji na piśmie

• wniosek taki może zostać złożony przez stronę, podmiot o którym mowa w art. 416 k.p.k., a także przez pokrzywdzonego, jednak tylko wówczas, gdy wydany został na posiedzeniu wyrok warunkowo umarzający postępowanie. Wniosek o sporządzenie uzasadnienia wyroku może być złożony przez pokrzywdzonego niezależnie od tego, czy wystąpił w postępowaniu przed sądem w roli strony procesowej, czy nie. Wniosek musi przybrać formę pisemną.

• siedmiodniowy termin do złożenia wniosku jest terminem zawitym, co oznacza, że czynność dokonana po jego upływie jest bezskuteczna.

• jeżeli podmioty, o których mowa w art. 422 § 1 k.p.k. zamierzają wnieść apelację od wyroku winny uprzednio złożyć wniosek o sporządzenie na piśmie uzasadnienia wyroku. Podmiot składający wniosek o sporządzenie uzasadnienia wyroku nie jest zobowiązany do wniesienia apelacji od tego wyroku, nie musi także wyjaśniać przyczyn, dla których domaga się sporządzenia na piśmie uzasadnienia wyroku.

• wskazane w art. 422 § 1 k.p.k. podmioty mogą złożyć wniosek o sporządzenie uzasadnienia wyroku na piśmie także bez zamiaru zaskarżenia tego wyroku. Jednakże bez dokonania tej czynności wniesienie apelacji w późniejszym etapie procesu karnego jest niemożliwe.

• złożenie wniosku o sporządzenie uzasadnienia wyroku powoduje powstanie obowiązku sporządzenia uzasadnienia wyroku na piśmie i doręczenia odpisu wyroku wraz z uzasadnieniem tej osobie, która z takim wnioskiem wystąpiła.

• jeżeli wniosek nie pochodzi od oskarżonego, powinien on wskazywać tego z oskarżonych, którego dotyczy

3/ sporządzenie uzasadnienia wyroku

• w niektórych sytuacjach uzasadnienie wyroku sporządza się z urzędu (gdy jeden z członków składu orzekającego zgłosił zdanie odrębne, gdy orzeka jako sąd pierwszej instancji sąd wojskowy)

• uzasadnienie wyroku powinno być sporządzone w ciągu 14 dni od złożenia wniosku, zaś w przypadku sporządzenia uzasadnienia z urzędu - od daty ogłoszenia wyroku (termin instrukcyjny; prezes sądu może termin ten przedłużyć na czas oznaczony)

• uzasadnienie jest dokumentem sprawozdawczym. Uzasadnienie powinno zawierać:

→ wskazanie faktów, jakie sąd uznał za udowodnione lub nieudowodnione, i na jakich w tej mierze oparł się dowodach oraz dlaczego nie uznał dowodów przeciwnych

→ wyjaśnienie podstawy prawnej wyroku

• w uzasadnieniu wyroku należy ponadto przytoczyć okoliczności, które sąd miał na względzie przy wymiarze kary, a zwłaszcza przy zastosowaniu nadzwyczajnego złagodzenia kary, środków zabezpieczających, uwzględnieniu powództwa cywilnego oraz przy innych rozstrzygnięciach zawartych w wyroku.

• uzasadnienie orzeczenia podpisują osoby, które wydały orzeczenie, włącznie z tymi osobami, które zostały przegłosowane. Jeżeli nie można uzyskać podpisu przewodniczącego lub innego członka składu orzekającego, jeden z podpisujących czyni o tym wzmiankę na uzasadnieniu z oznaczeniem przyczyny tego faktu.

• Od daty doręczenia odpisu wyroku wraz z uzasadnieniem biegnie 14-dniowy termin do wniesienia apelacji.

4/ czynności związane z uprawomocnieniem się wyroku

• prawomocność pociąga za sobą z reguły wykonalność wyroku; okoliczność ta powoduje bezzwłoczne wszczęcie postępowania wykonawczego, jeżeli wyrok zawiera rozstrzygnięcia podlegające wykonaniu.

5/ uzupełnienie wyroku

• W ramach czynności końcowych, możliwe jest wydanie postanowienia uzupełniającego, gdy wyrok nie zawiera rozstrzygnięcia w zakresie przepadku, co do zaliczenia tymczasowego aresztowania, zatrzymania lub środków zapobiegawczych albo dowodów rzeczowych lub też wtedy, gdy sąd nieprawidłowo zaliczył okres tymczasowego aresztowania na poczet orzeczonej kary.

POSTĘPOWANIE ODWOŁAWCZE

OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA SYSTEMU KONTROLI ODWOŁAWCZEJ

Decyzje procesowe kończące postępowanie w obowiązującym polskim procesie karnym mogą być zmienione, uchylone na skutek kontroli:

• z urzędu przez z reguły inny podmiot niż ten, który wydał decyzję. Kontrola z urzędu decyzji procesowych, a zwłaszcza orzeczeń kończących postępowanie ma miejsce w następujących sytuacjach:

→ w postępowaniu przygotowawczym ma charakter nadzorczy i przybiera postać:

• podjęcia umorzonego śledztwa lub dochodzenia

• wznowienia prawomocnie umorzonego śledztwa lub dochodzenia

• nadzwyczajnego wznowienia umorzonego śledztwa lub dochodzenia

→ w postępowaniu sądowym może mieć miejsce np. w razie:

• podjęcia postępowania warunkowo umorzonego

• wznowienia postępowania z urzędu

• na skutek zaskarżenia (wniesienia środka zaskarżenia), np. apelacją wyroku, zażaleniem

ŚRODKI ZASKARŻENIA

W systemie kontroli decyzji procesowych dominujące znaczenie mają środki zaskarżenia.

Istnieje wyraźna zależność między systemem środków zaskarżenia i systemem kontroli orzeczeń. Określonemu środkowi zaskarżenia odpowiada właściwy mu środek kontroli. Środek zaskarżenia uruchamia odpowiadający mu środek kontroli procesowej. Tak np. wniesienie apelacji (środek zaskarżenia) uruchamia postępowanie apelacyjne (kontrolę apelacyjną).

Pojęcie.

Środek zaskarżenia => stanowi skargę skierowaną do organu procesowego z żądaniem przeprowadzenia kontroli decyzji procesowej. Niekiedy zaskarżeniu i kontroli może podlegać czynność procesowa inna niż decyzja, a nawet brak czynności - bezczynność organu. Środek zaskarżenia wnosi się w celu zmiany lub uchylenia wydanej decyzji procesowej.

Cechy środków zaskarżenia.

Cechą charakterystyczną środków zaskarżenia jest to, że impulsem koniecznym do przeprowadzenia kontroli lub spowodowania utraty mocy prawnej postanowienia jest złożenie skargi (skarga etapowa)

Środki zaskarżenia cechuje:

1/ skargowość => kontrola następuje na skutek wniesienia skargi (etapowej)

2/ suspensywność => wniesienie środka zaskarżenia powoduje wstrzymanie:

- prawomocności decyzji

- wykonalności decyzji, które może mieć charakter bezwzględny (np. w razie wniesienia apelacji) lub względny (np. w razie wniesienia zażalenia lub nadzwyczajnych środków odwoławczych).

System środków zaskarżenia.

System środków zaskarżenia w polskim procesie karnym składa się z następujących członów:

1/ środków odwoławczych, stanowiących zasadniczy składnik środków zaskarżenia

• zasadniczym kryterium pozwalającym na wyodrębnienie tej grupy jest dewolutywność, polegająca na tym, że zaskarżenie powoduje przesunięcie sprawy do wyższej instancji w celu jej rozpoznania. Środki odwoławcze w przeciwieństwie do sprzeciwów mają charakter dewolutywny.

→ dewolutywność bezwzględna - gdy wniesienie środka odwoławczego pociąga za sobą konieczność przekazania sprawy wyższej instancji do rozpoznania

→ dewolutywność względna - gdy obowiązujące przepisy zezwalają na załatwienie środka odwoławczego w tej samej instancji

→ brak pełnej dewolutywności (dewolutywność spłaszczona) - w razie rozpoznania zażalenia przez inny skład sądu równorzędnego lub rozpoznania zażalenia na zarządzenie prezesa sądu przez sąd właściwy do rozpoznania sprawy.

• Inne cechy środków odwoławczych to:

→ skargowość - tzn. kontrola przeprowadzona za pomocą tych środków jest uruchamiana na żądanie, tj. na skutek złożenia skargi odwoławczej; wyjątek stanowi art. 542 k.p.k.

→ charakter suspensywny, który przejawia się w powstrzymaniu prawomocności i wykonalności zaskarżonego orzeczenia.

Powstrzymanie prawomocności orzeczenia w razie wniesienia zwyczajnego środka odwoławczego ma charakter bezwzględny, gdyż zaskarżenie wyklucza możliwość uprawomocnienia się decyzji do czasu rozpatrzenia środka odwoławczego przez uprawniony organ procesowy.

Powstrzymanie wykonalności orzeczenia na skutek wniesienia środka

odwoławczego może być bezwzględne (np. w razie wniesienia apelacji) lub względne

(np. w razie wniesienia zażalenia lub nadzwyczajnych środków odwoławczych). W tej drugiej sytuacji pomimo zaskarżenia postanowienia zażaleniem podlega ono wykonaniu.

→ charakter reformacyjny oznacza, że wniesienie środka odwoławczego powoduje uruchomienie merytorycznej kontroli orzeczenia, w wyniku której organ procesowy może zaskarżone orzeczenie nie tylko uchylić lub utrzymać w mocy, ale także zmienić.

• Wśród środków odwoławczych można wyodrębnić:

A/ zwyczajne środki odwoławcze

→ pozwalają na zaskarżenie i badanie prawidłowości decyzji nieprawomocnych. Do tej grupy należą: apelacja (umożliwiająca kontrolę wyroków) i zażalenie, uruchamiające kontrolę postanowień, zarządzeń oraz innych czynności procesowych a także kontrolę bezczynności organu.

B/ nadzwyczajne środki odwoławcze

→ umożliwiają kontrolę prawomocnych orzeczeń kończących postępowanie sądowe. Środki te przybierają postać: kasacji, wznowienia postępowania zakończonego prawomocnym orzeczeniem sądu, wniosek o stwierdzenie nieważności orzeczenia w trybie ustawy z 1991r.

2/ sprzeciwów i środków zaskarżenia zbliżonych do sprzeciwów (quasi-sprzeciwy)

• Sprzeciwy i quasi-sprzeciwy charakteryzują się:

→ skargowością (są formą skargi)

→ brakiem dewolutywności, gdyż wniesiony sprzeciw wywołuje prawe skutki w postępowaniu pierwszoinstancyjnym przed tym organem, który wydał zaskarżone sprzeciwem orzeczenie

→ kasacyjnością tzn. wniesienie sprzeciwu a te skutek, że zaskarżone nim orzeczenie traci z ustawy (ex lege) moc prawną, a sprawa toczy się w dalszym ciągu przed tym organem, który poprzednio wydał zaskarżoną decyzję.

• W przypadku sprzeciwu od wyroku zaocznego wyrok ten traci moc prawną, gdy oskarżony lub jego obrońca stawią się na rozprawie (art. 482 § 3 k.p.k.)

• Do sprzeciwów i quasi-sprzeciwów można zaliczyć:

→ sprzeciw od wyroku zaocznego - może go wnieść oskarżony, usprawiedliwiając swoją nieobecność na rozprawie. Ze sprzeciwem może być połączony wniosek o uzasadnienie wyroku na wypadek nieprzyjęcia lub nieuwzględnienia sprzeciwu. Uwzględnienie sprzeciwu powoduje ponowne rozpoznanie sprawy. Wyrok zaoczny traci moc, gdy oskarżony lub jego obrońca stawi się na wyznaczonej rozprawie.

→ sprzeciw od wyroku nakazowego

→ żądanie rozpoznania sprawy zgłoszone przez oskarżonego w razie umorzenia postępowania karnego z powodu abolicji. Z chwilą zgłoszenia żądania postanowienie o umorzeniu traci moc prawną.

3/ odwołanie do składu sądzącego

• natychmiastowe odwołanie, które przysługuje stronom, ich przedstawicielom oraz innym osobom, od zarządzeń przewodniczącego składu na rozprawie do sądu (art. 373 k.p.k.)

4/ wniosek o stwierdzenie nieważności w trybie ustawy z 1991 r.

ZAGADNIENIA OGÓLNE KONTROLI ODWOŁAWCZEJ

Środek odwoławczy - pojęcie.

Środek odwoławczy wszczyna kontrolę odwoławczą. Środek odwoławczy jest nazwą zbiorczą. Obejmuje ona swym zakresem apelację oraz zażalenie. Środek odwoławczy nie występuje jako skarga odwoławcza, gdyż może ona przybrać postać skargi apelacyjnej lub zażaleniowej. Kodeks postępowania karnego posługuje się nazwą „środek odwoławczy” przy regulowaniu instytucji wspólnych dla apelacji i zażalenia. Reasumując nazwa środek odwoławczy oznacza skargę odwoławczą przybierającą postać apelacji lub zażalenia, wnoszoną w celu uruchomienia kontroli odwoławczej.

Dopuszczalność środka odwoławczego.

Dopuszczalność środka odwoławczego jest ściśle związana z systemem dwuinstancyjności polskiego procesu karnego. W myśl ogólnej normy wynikającej z treści art. 425 § 1 k.p.k. środek odwoławczy przysługuje od orzeczeń wydanych w pierwszej instancji. Od tej reguły istnieją wyjątki:

→ w toku postępowania odwoławczego od niektórych orzeczeń przysługuje zwyczajny środek odwoławczy do innego równorzędnego składu sądu odwoławczego (np. na postanowienie sądu odwoławczego o przeprowadzeniu obserwacji oskarżonego w zakładzie leczniczym, o zastosowaniu środka zapobiegawczego oraz nałożeniu kary porządkowej)

→ zaskarżalność postanowień i zarządzeń nie jest przeprowadzana w całej rozciągłości. Zaskarżeniu podlegają tylko określone kategorie postanowień i zarządzeń, a niekiedy inne czynności lub bezczynność organu.

Zaskarżenie poszczególnych rozstrzygnięć.

Kodeks postępowania karnego, przewidując możliwość wniesienia środka odwoławczego w całości lub w części przeciwko orzeczeniom wydanym w pierwszej instancji, dopuszcza możliwość zaskarżenia poszczególnych rozstrzygnięć. Rozstrzygnięcia w myśl art. 413 § 1 pkt. 5 k.p.k. zawiera wyrok. W tym znaczeniu są to „wewnętrzne decyzje” zamieszczone w wyroku.

Zaskarżenie uzasadnienia.

Strona może godzić się z rozstrzygnięciem, może natomiast mieć istotne zastrzeżenia co do samego uzasadnienia. Obowiązujący K.p.k. w sposób wyraźny przewiduje możliwość zaskarżenia samego uzasadnienia orzeczenia.

Gravamen.

Odwołujący się może zaskarżyć jedynie rozstrzygnięcia lub ustalenia naruszające jego prawa lub szkodzące jego interesom. Po stronie skarżącego musi zatem istnieć uciążliwość (gravamen), wynikła z wydanego orzeczenia. Strona ogólnie uprawniona do wniesienia środka odwoławczego w konkretnym wypadku może skorzystać z przysługującego ej prawa, jeżeli istnieje gravamen. Ograniczenie to nie dotyczy oskarżyciela publicznego, który może wnosić środek odwoławczy zarówno na niekorzyść jak i na korzyść oskarżonego (art. 425 k.p.k.)

!!! Zgodnie z orzecznictwem SN oskarżony może zaskarżyć wyrok uniewinniający oparty na błędnej podstawie prawej lub faktyczne, jeżeli narusza jego prawa lub szkodzi jego interesom.

Badanie skargi.

Skarga odwoławcza jest badana pod kątem jej niedopuszczalności. W sądzie pierwszej instancji czyni to prezes sądu, badając czy skarga wniesiona została w terminie lub przez osobę uprawnioną, albo czy jest dopuszczalna z mocy ustawy. W razie stwierdzenia w tym zakresie uchybień prezes sądu odmawia przyjęcia środka odwoławczego. Sąd odwoławczy pozostawia bez rozpoznania przyjęty środek odwoławczy, gdy zachodzą okoliczności wymienione w art. 429 § 1 lub gdy przyjęcie środka odwoławczego nastąpiło na skutek niezasadnego przywrócenia terminu.

WYMOGI FORMALNE SKARGI ODWOŁAWCZEJ

Wymogi co do formy.

Kodeks postępowania karnego stoi na stanowisku, że skarga odwoławcza wymaga formy pisemnej. Jako pismo procesowe skarga odwoławcza powinna odpowiadać ogólnym wymaganiom pisa procesowego, określonym w art. 119 k.p.k., a więc zawierać:

A/ oznaczenie sądu (organu) odwoławczego, do którego jest skierowana, oraz oznaczenie sprawy, jakiej dotyczy

B/ oznaczenie wnoszącego skargę odwoławczą

C/ treść wniosku lub oświadczenia, w miarę potrzeby z uzasadnieniem

D/ datę i podpis wnoszącego skargę

!!! Do apelacji sporządzonej przez prokuratora, obrońcę lub pełnomocnika dołącza się odpowiednią liczbę odpisów dla stron przeciwnych, a do apelacji wnoszonej do sądu apelacyjnego dodatkowo jeden odpis.

Wymogi co do treści.

W zakresie treści skargi odwoławczej przepisy wymagają, aby skarżący w środku odwoławczym wskazał zaskarżone rozstrzygnięcie lub ustalenie, a także podał, czego się domaga. Skarga odwoławcza powinna zatem zawierać wniosek odwoławczy, który pozwala na ustalenie, czy orzeczenie zostało zaskarżone w całości czy też w części.

Ustawa nie nakłada na skarżącego generalnego obowiązku sprecyzowania zarzutów. Jest to związane z dążeniem do odformalizowania czynności. Jeśli jednak środek odwoławczy pochodzi od oskarżyciela publicznego, obrońcy lub pełnomocnika, powinien on zawierać wskazanie zarzutów stawianych zaskarżonemu orzeczeniu oraz uzasadnienie.

Zarzut => jest twierdzeniem o uchybieniach. Sformułowanie zarzutu nie jest równoznaczne z istnieniem uchybienia. Zarzutem będzie ujemna ocena skarżącego zawarta w skardze odwoławczej, odnosząca się do uchybienia.

Skarżący zmierzając do spowodowania skutku w postaci zmiany lub uchylenia orzeczenia, zgodnie z jego interesem, powinien w skardze wskazać takie uchybienia, które wywołują skutek określony w art. 438 k.p.k. Określone w art. 438 k.p.k. kategorie nie wiążą skarżącego, lecz wskazują grupy uchybień, pociągające za sobą zmianę lub uchylenie zaskarżonego orzeczenia.

Odwołujący może również wskazać nowe fakty lub dowody (art. 427 § 3 k.p.k.)

Termin i „adresat”.

Skargę odwoławczą wnosi się do sądu (organu), który wydał zaskarżone orzeczenie. Skarga odwoławcza powinna być złożona w oznaczonym terminie zawitym. Skargę omyłkowo wniesioną do niewłaściwego organu uważa się za wniesioną z zachowaniem terminu, jeżeli została złożona przed upływem właściwego dla niej terminu. Skargę odwoławczą przesyła się wówczas do właściwego sądu (organu).

Stwierdzenie braków formalnych.

Jeżeli skarga nie odpowiada warunkom formalnym, wówczas ma zastosowanie art. 120 k.p.k. Gdy brak jest usuwalny, tzn. tego rodzaju, że pismo nie może otrzymać biegu, lub gdy nie dołączono upoważnienia do podjęcia czynności (pełnomocnictwa), prezes sądu wzywa skarżącego do usunięcia braku w terminie 7 dni. W razie uzupełnienia braku w terminie, skarga odwoławcza wywołuje skutki od dnia jej wniesienia. Natomiast w razie nieuzupełnienia braku w terminie skargę odwoławczą uznaje się za bezskuteczną.

Jeżeli skarga nie została uzupełniona w terminie albo gdy brak jest nieusuwalny (skarga niedopuszczalna) prezes sądu odmawia przyjęcia wniesionej skargi odwoławczej.

COFNIĘCIE WNIESIONEGO ŚRODKA ODWOŁAWCZEGO

Wniesiony środek odwoławczy może być cofnięty (art. 431 § 1 k.p.k.)

Termin.

Obowiązujące przepisy nie przewidują żadnego terminu, w którym możliwe jest cofnięcie środka odwoławczego. Z faktu tego można wyprowadzić wniosek, że cofnięcie skargi odwoławczej jest możliwe w całym postępowaniu odwoławczym, zarówno przed sądem (organem) pierwszej instancji, jak i przed sądem (organem) drugiej instancji. Cofnięcie środka odwoławczego może zatem mieć miejsce do czasu wydania orzeczenia przez sąd odwoławczy.

Podmioty uprawnione.

Środek odwoławczy może cofnąć osoba, która go wniosła. Od tej reguły istnieją wyjątki idące w dwóch kierunkach. Po pierwsze, w niektórych wypadkach na skuteczne cofnięcie skargi odwoławczej przez osobę, która ją wniosła, konieczna jest zgoda oskarżonego. Dotyczy to środka odwoławczego wniesionego na korzyść oskarżonego przez:

• oskarżyciela publicznego

• obrońcę oskarżonego

• osoby wymienione w art. 76 k.p.k.

W orzecznictwie SN słusznie podkreśla się, że wyrażona przez oskarżonego zgoda na cofnięcie apelacji wniesionej na jego korzyść powinna być na tyle wyraźna, aby nie było żadnych wątpliwości, że oskarżony wyraził wolę tej właśnie treści.

Po drugie, oskarżony może cofnąć skargę odwoławczą wniesioną na jego korzyść z wyjątkiem:

• skargi wniesionej przez oskarżyciela publicznego

• wypadków przewidzianych w art. 79 k.p.k.

Moc prawna cofniętego środka odwoławczego.

Cofnięty środek odwoławczy nie traci mocy prawnej. Skargę taką sąd odwoławczy pozostawia bez rozpoznania, chyba że zachodziłoby jedno z uchybień określonych w art. 439 lub art. 440 k.p.k.

Mimo cofnięcia środka odwoławczego skarga odwoławcza podlega rozpoznaniu, jeżeli zajdzie potrzeba uchylenia zaskarżonego orzeczenia z powodu przyczyn określonych w art. 439 lub 440 k.p.k.

Pozostawienie bez rozpoznania cofniętego środka odwoławczego powoduje uprawomocnienie się zaskarżonego orzeczenia, jeżeli jest to jedyny środek odwoławczy w sprawie.

PRZYCZYNY ODWOŁAWCZE

Przyczyny odwoławcze stanowią kategorię uchybień, które powodują uchylenie lub zmianę zaskarżonego orzeczenia. Postępowanie kontrolne, uruchamiane wniesioną skargą odwoławczą, ma na celu ustalenie istnienia lub nieistnienia tych uchybień.

Kategorie (względnych) przyczyn odwoławczych wymienia art. 438 k.p.k. Przepis ten stanowi, że orzeczenie ulega uchyleniu lub zmianie w razie stwierdzenia w postępowaniu odwoławczym:

1/ obrazy prawa materialnego

• To ogólne sformułowanie trzeba rozumieć szeroko, obejmując nim każde prawo materialne, które miało lub powinno mieć zastosowanie w postępowaniu karnym. Rzecz zrozumiała, że art. 438 pkt.1k.p.k. dotyczy głównie prawa karnego materialnego.

• Do zakresu praw materialnego, o który stanowi art. 387 pkt. 1 k.p.k. trzeba zaliczyć prawo cywilne. Prawo to może być naruszone w postępowaniu karnym w sytuacjach, w których jest ono stosowane, np.

→ przy rozpoznawaniu powództwa cywilnego

→ przy zasądzeniu odszkodowania z urzędu

→ przy rozstrzygnięciu przez sąd karny odszkodowania za niesłuszne ukaranie i niewątpliwie niesłusznego tymczasowego aresztowania lub zatrzymania

• Pojawiające się w praktyce naruszenia prawa materialnego z reguły mogą przybierać jedną z następujących postaci:

→ uchybienia w stwierdzeniu przestępczości czynu, a więc gdy skazano sprawcę, mimo że:

- czyn przypisany nie zawiera ustawowych znamion czynu zabronionego

- ustawa określa, że sprawca nie popełnia przestępstwa

- ustawa określa, że sprawca nie podlega karze

→ uchybienia w zakresie kwalifikacji prawnej czynu, np. zastosowanie niewłaściwego przepisu do ustalonego stanu faktycznego

→ uchybienia w zakresie konsekwencji prawej czynu, gdyż zastosowanie tej konsekwencji nastąpiło z pogwałceniem normy prawnomaterialnej, np. orzeczono karę poniżej lub powyżej zagrożenia ustawowego, orzeczono karę, której za przypisane przestępstwo nie można było wymierzyć, błędnie wymierzono karę łączą.

• Obraza przepisów prawa materialnego jest z reguły uwzględniana w ramach granic środków odwoławczych. Obrazę przepisów prawa karnego materialnego uwzględnia się z urzędu poza granicami środka odwoławczego opartego na podstawie art. 455 k.p.k.

2/ obrazy przepisów postępowania, jeżeli mogła ona mieć wpływ na treść tego orzeczenia

• Obraza przepisów postępowania karnego może przybrać różną postać naruszeń w zakresie stosowania tego prawa. Może ona polegać na:

→ niezastosowaniu normy prawa karnego procesowego nakazanej ustawą

→ dokonaniu czynności procesowej zakazanej przez ustawę

→ dokonaniu czynności przez nieuprawniony podmiot

→ niewłaściwym stosowaniu przepisów postępowania karnego, które może przejawiać się w postaci naruszenia przepisów postępowania będącego następstwem błędów w zakresie wykładni tych przepisów

→ naruszeniu przepisów dotyczących postępowania dowodowego

• W ramach naruszeń przepisów postępowania można wyróżnić dwie zasadnicze grupy:

A/ przyczyny odwoławcze => tylko takie naruszenia prawa procesowego, które mogły mieć wpływ na treść zaskarżonego orzeczenia.

B/ wszelkie inne uchybienia, które nie mogą doprowadzić do uchylenia lub zmiany orzeczenia

• Art. 438 pkt. 2 k.p.k. wymaga, aby między uchybieniem procesowym a orzeczeniem stanowiący wynik postępowania zachodził związek przyczynowy. Z jego treści wynika, że ustawa nie wymaga, aby wpływ ten rzeczywiście zaistniał; wystarczy możliwość jego zaistnienia (hipotetyczny związek przyczynowy)

• Do przyczyn odwoławczych określonych w art. 438 k.p.k. zalicza się w orzecznictwie także uchybienia, które utrudniają lub uniemożliwiają kontrolę odwoławczą np. uchybienia związane ze sporządzeniem protokołu z rozprawy oraz ze sporządzeniem uzasadnienia wyroku.

• W ramach przyczyny odwoławczej, jaką stanowi obraza prawa procesowego, można wyodrębnić dwie podgrupy:

→ Przyczyny uwzględniane przez sąd odwoławczy w ramach granic odwoławczych. Sąd musi je brać pod uwagę, orzekając o uchyleniu lub zmianie orzeczenia w ramach zakresu zaskarżenia.

→ Bezwzględne przyczyny odwoławcze, które powodują, że uchybienia procesowe upoważniające sąd do rozszerzenia kontroli poza granice środka odwoławczego sąd odwoławczy musi brać pod uwagę z urzędu w wypadkach przewidzianych w

art. 439, 440, 455 k.p.k.

3/ błędu w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę orzeczenia, jeżeli mógł on mieć wpływ na treść tego orzeczenia

• Przyczyn błędu w ustaleniach faktycznych może być wiele. Wśród nich można wymienić następujące:

→ niewiarygodność źródeł dowodowych

→ nieuwzględnienie źródeł dowodowych (brak należytych źródeł)

→ nieuwzględnienie wszystkich faktów wynikających z przeprowadzonych dowodów (pominięcie faktów mających istotne znaczenie dla wydania prawidłowego orzeczenia)

→ oparcie orzeczenia na okolicznościach nie udowodnionych, a więc takich, które nie wynikają z przeprowadzonych dowodów

→ sprzeczność wniosków między sobą

→ sprzeczność wniosków z zebranymi dowodami

→ sprzeczność między faktami ustalonymi przez sąd

→ nietrafność przyjętych kryteriów oceny

4/ rażącej niewspółmierności kary albo niesłusznego zastosowania lub niezastosowania środka zabezpieczającego lub innego środka

• Kontrolą jest objęty wymiar kary, co jest zrozumiałe, jeśli weźmie się pod uwagę obowiązywanie dyrektywy trafnej represji.

• Aby wykluczyć przekształcenie się swobodnego uznania sądu w ocenę dowolną, ustawodawca nakłada na sąd obowiązek uzasadnienia orzeczenia w zakresie wymiaru kary

• Przyczyną odwoławczą przewidzianą w art. 438 pkt. 4 k.p.k. nie jest każda niewspółmierność kary, lecz tylko niewspółmierność w stopniu rażącym

• Do tej przyczyny odwoławczej należy także uchybienie w zakresie niesłusznego zastosowania środka zabezpieczającego lub innego środka, jak np. środka poprawczego lub środka wychowawczego.

5/ inne przyczyny odwoławcze

• Nowe fakty i dowody, które powstają lub zostają ujawnione po wydaniu orzeczenia w pierwszej instancji, a szczególnie po wydaniu wyroku.

ZAKRES KONTROLI ODWOŁAWCZEJ

Według obowiązującego Kodeksu postępowania karnego sąd odwoławczy rozpoznaje sprawę w granicach środka odwoławczego, w zakresie szerszym o tyle, o ile ustawa to przewiduje (art. 433 k.p.k.)

Przedmiotem kontroli odwoławczej jest treść orzeczenia (decyzji), czynność procesowa lub bezczynność organu. Mówiąc o zakresie kontroli orzeczenia, należy mieć na myśli to, czy podlega ono kontroli w pełnym zakresie, czy też co do poszczególnych rozstrzygnięć oznaczonych przez skarżącego w skardze odwoławczej.

O zakresie kontroli odwoławczej według obowiązującego Kodeksu postępowania karnego decydują następujące czynniki:

I granice środka odwoławczego

• Koncepcja I - granice środka odwoławczego wyznaczają cztery składniki zawarte w skardze odwoławczej, a mianowicie: zakres zaskarżenia, zarzuty odwoławcze, wnioski odwoławcze oraz kierunek środka odwoławczego.

• Koncepcja II - granice środka odwoławczego tworzy zakres zaskarżenia, który wyznaczają wnioski odwoławcze i zarzuty odwoławcze. Kierunek środka odwoławczego, jest składnikiem odrębnym w stosunku do granic środka odwoławczego, wpływającym a zakres rozpoznania sprawy w instancji odwoławczej.

→ zakres zaskarżenia - wyznaczają te składniki orzeczenia sądu pierwszej instancji, przeciwko którym jest skierowany środek odwoławczy. O zakresie zaskarżenia decyduje więc żądanie zawarte w skardze odwoławczej (wnioski odwoławcze), tzn. to, czego domaga się skarżący, oraz art. 447 § 1 i 2 k.p.k. (rozszerzony zakres zaskarżenia)

→ rozszerzony zakres zaskarżenia - w postępowaniu apelacyjnym zakres zaskarżenia ulega zmodyfikowaniu z mocy art. 447 § 1 i 2 k.p.k.. W myśl art. 447 § 1 k.p.k. apelację wniesioną co do winy uważa się za zwróconą przeciwko całości wyroku. Natomiast apelację co do kary uważa się za wniesioną co do całości rozstrzygnięcia o karze (art. 447 § 2 k.p.k.)

→ sformułowanie zarzutów w skardze odwoławczej nałożono na oskarżyciela publicznego, obrońcę lub pełnomocnika. Przytoczenie w skardze zarzutów, nawet wtedy, kiedy strona nie jest do tego zobowiązana, ma tę zaletę, że podlegają one rozpoznaniu przez sąd odwoławczy.

Granice środka odwoławczego, których sąd odwoławczy nie może przekroczyć, wyznacza:

• zakres zaskarżenia, zmodyfikowany przepisem art. 447 § 1 i 2 k.p.k. (rozszerzony zakres zaskarżenia); orzekanie poza zakresem zaskarżenia jest możliwe w ramach przepisów art. 439, 440 i 455 k.p.k.

• zakres zarzutów tylko w razie wniesienia środka odwoławczego na niekorzyść oskarżonego przez oskarżyciela publicznego lub pełnomocnika, przy czym orzekanie poza zakresem zarzutów jest dopuszczalne w ramach przepisów art. 439, 440 i 455 k.p.k.

Kierunek środka odwoławczego jest czynnikiem decydującym o zakresie rozpoznania sprawy w instancji odwoławczej, nie należącym do granic środka odwoławczego.

II kierunek środka odwoławczego

• Każda skarga odwoławcza powinna przejawiać dążenie do zmiany sytuacji oskarżonego, sprecyzowanej w zaskarżonym orzeczeniu

• Tę cechę środka odwoławczego, która przejawia się w dążeniu do polepszenia lub pogorszenia sytuacji oskarżonego, określa się nazwą => kierunek środka odwoławczego. O kierunku środka odwoławczego przesądza najczęściej stanowisko procesowe wnoszącego skargę odwoławczą. W myśl art. 425 § 3 k.p.k. odwołujący może zaskarżyć jedynie rozstrzygnięcia lub ustalenia naruszające jego prawa lub szkodzące jego interesom. Skarga odwoławcza oskarżonego, jego ustawowych przedstawicieli lub obrońcy z natury rzeczy może zmierzać wyłącznie do polepszenia sytuacji oskarżonego w procesie. Oskarżyciel prywatny, posiłkowy i ich przedstawiciele mogą, w myśl art. 425 § 3 k.p.k., złożyć skargę odwoławczą na niekorzyść oskarżonego. Powód cywilny i jego przedstawiciele są uprawnieni do wniesienia skargi odwoławczej na niekorzyść oskarżonego. Nieco inaczej przedstawia się kwestia w odniesieniu do oskarżyciela publicznego. Jest on uprawniony do zaskarżenia orzeczenia zarówno na niekorzyść, jak i na korzyść oskarżonego (art. 425 § 4 k.p.k.)

• Kierunek środka odwoławczego ma doniosłe znaczenie w postępowaniu odwoławczym. Sąd odwoławczy orzeka zgodnie z kierunkiem środka odwoławczego. Rozstrzygnięcie sądu odwoławczego wbrew kierunkowi środka odwoławczego jest zakazane, chyba że zezwala na to wyraźny przepis. Takim przepisem jest art. 434 § 2 k.p.k. W razie wniesienia środka odwoławczego na niekorzyść oskarżonego dopuszczalne jest „przełamanie” kierunku środka odwoławczego. W wypadku wniesienia skargi odwoławczej jedynie na korzyść oskarżonego „przełamanie” kierunku środka odwoławczego jest zabronione. Wówczas bowiem obowiązuje zakaz reformationis in peius.

III bezwzględne przyczyny odwoławcze

• Bezwzględne przyczyny odwoławcze obejmują te sytuacje, kiedy sąd odwoławczy jest uprawniony i zobowiązany do orzekania z urzędu niezależnie od granic środka odwoławczego, a więc do wykraczania poza zasięg wyznaczony zakresem zaskarżenia i podniesionymi zarzutami.

• Upoważnienia tego rodzaju obejmują:

→ bezwzględne przyczyny uchylenia orzeczenia

♦ Przyczyny te są uwzględniane przez sąd odwoławczy poza zakresem zaskarżenia i podniesionymi

zarzutami

♦ Z grupy bezwzględnych przyczyn odwoławczych trzeba wyróżnić uchybienia przewidziane w art. 439 § 1 k.p.k. Określa się je nazwą bezwzględnych przyczyn uchylenia orzeczenia. Posiadają one dwie cechy:

• sąd odwoławczy nie bada związku między uchybieniami a treścią zaskarżonego orzeczenia

• sąd odwoławczy jest zobowiązany zaskarżone orzeczenie uchylić i w następstwie uchylenia postępowanie umorzyć lub przekazać sprawę do ponownego rozpoznania.

♦ Uchylenie orzeczenia jedynie z powodu przyczyn określonych w art. 439 § 1 pkt. 9-11 k.p.k. może nastąpić tylko a korzyść oskarżonego (art. 439 § 2 k.p.k.)

♦ Uchylenie orzeczenia na podstawie art. 439 § 1 k.p.k. może nastąpić na posiedzeniu, w którym mają prawo wziąć udział strony, obrońcy i pełnomocnicy.

♦ Uchylenia w sprawie o wykroczenie nie uchyla się z tego powodu, że sąd orzekł w postępowaniu karnym zamiast w postępowaniu w sprawach o wykroczenia.

♦ Sąd odwoławczy, na wniosek oskarżonego pozbawionego wolności, zarządza sprowadzenie go na posiedzenie, chyba że uzna za wystarczającą obecność obrońcy. O prawie złożenia wniosku należy pouczyć oskarżonego. Jeżeli sąd nie zarządza sprowadzenia oskarżonego, który nie ma obrońcy, wyznacza mu obrońcę.

♦ Wyliczenie uchybień (przyczyn uchylenia) przewidzianych w art. 439 § 1 k.p.k. jest taksatywne. Artykuł 439 § 1 k.p.k. przewiduje następujące bezwzględne przyczyny uchylenia orzeczenia:

I. Uchybienia polegające na tym, że w wydaniu orzeczenia wzięła udział osoba:

a/ nieuprawniona

! Musi występować nieuprawnienie do orzekania, konieczny jest brak:

• powołania do orzekania

• powołania do orzekania w określonej kategorii sprawy

• powołania do udziału w osądzeniu konkretnej sprawy

! Ustalenie braku uprawnień określonej osoby wymaga stwierdzenia braku aktu powołania na stanowisko sędziego lub ławnika. Orzekanie przez osobę bez takiego powołania lub przed powołanie albo po wygaśnięciu powołania, stanowi sytuację „udziału osoby nieuprawnionej do orzekania”. Warunkiem koniecznym i wystarczający do wypełnienia tej przyczyny, jest udział w wydaniu orzeczenia chociażby jednej osoby nieuprawnionej do orzekania w składzie sądzącym. Jeżeli orzeczenie wydał skład, w którym wszystkie osoby były nieuprawnione do orzekania, to takie „orzeczenie” ma tylko pozory decyzji procesowej (sententia non existens).

b/ niezdolna do orzekania (sędzia dotknięty chorobą psychiczną, sędzia w chwili orzekania był w stanie nietrzeźwości, lub w stanie odurzenia po użyciu środków narkotycznych)

c/ podlegająca wyłączeniu z mocy prawa na podstawie art. 40 k.p.k.

II. Sąd był nienależycie obsadzony lub którykolwiek z jego członków nie był obecny a całej rozprawie.

! W tej grupie mieści się tzw. orzekanie w składzie nieznanym ustawie.

! „Nienależyta obsada” może być wynikiem odstępstwa od przewidzianej w ustawie liczby członków składu orzekającego w stosunku do rodzaju spraw karnych lub niezachowania ustalonych proporcji pomiędzy liczbą osób występujących w nim o różnym statusie prawnym (sędzia, ławnik).

! W orzecznictwie SN zdaje się dominować pogląd, że brzmienie przepisu art. 439 § 1 pkt. 2 k.p.k. nie pozwala na jakąkolwiek wątpliwość co do tego, że każda obsada sądu niezgodna z przepisami ustawy pociąga za sobą konieczność uchylenia wyroku.

! Uregulowanie dotyczące sytuacji, gdy którykolwiek z członków składu sądzącego nie był obecny na całej rozprawie, podyktowane jest zasadą bezpośredniości, aby w sprawie orzekał sędzia, który miał możliwość bezpośredniego zetknięcia się z całym materiałem dowodowym. Nieobecność sędziego, chociażby w fragmencie rozprawy stanowi bezwzględną przyczynę odwoławczą.

III. Sąd powszechny orzekł w sprawie należącej do właściwości sądu szczególnego albo sąd szczególny orzekł w sprawie należącej do właściwości sądu powszechnego.

! Bezwzględna przyczyna uchylenia orzeczenia wskazana w art. 439 § 1 pkt. 3 k.p.k. związana jest z rozgraniczeniem kompetencji między sądami powszechnymi a sądami szczególnymi, jakimi są sądy wojskowe.

! Decyzja sądu wojskowego o przekazaniu sprawy sądowi powszechnemu jest dla sądu powszechnego wiążąca. Nie przyjęcie sprawy przez sąd wojskowy, przekazanej mu przez sąd powszechny, powoduje, że podlega ona rozpoznaniu przez sąd powszechny.

IV. Sąd niższego rzędu orzekł w sprawie, należącej do właściwości sądu wyższego rzędu.

! Sądem niższego rzędu w znaczeniu tego przepisu jest sąd niższy w znaczeniu właściwości rzeczowej.

V. Wymierzono karę, środek karny, lub środek zabezpieczający nieznany ustawie

! chodzi o środek w ogóle nieznany ustawodawstwu karnemu; wymierzenie np. kary znanej systemowi obowiązującego prawa lecz nieprzewidzianej za konkretne przestępstwo, nie stanowi bezwzględnej przyczyny uchylenia orzeczenia.

VI. Naruszenie zasady większości głosów lub nie podpisanie orzeczenia przez którąkolwiek z osób biorących udział w jego wydaniu

! Uchybienie to zachodzi zarówno wtedy, gdy wyroku nie podpisał żaden z członków składu orzekającego, jak i wówczas, gdy brak było podpisu chociażby jednego z członków składu sądzącego w chwili ogłaszania wyroku.

! Wydaje się, że uzupełnienie brakującego podpisu po ogłoszeniu wyroku lub

postanowienia jest bezskuteczne, gdyż uchybienie to nie może być konwalidowane po ogłoszeniu orzeczenia.

VII. Ma miejsce sprzeczność w treści orzeczenia, uniemożliwiająca jego wykonanie

VIII. Orzeczenie wydane zostało pomimo tego, że postępowanie co do tego samego czynu tej samej osoby zostało prawomocnie zakończone.

! Stanowi to naruszenie reguły ne bis in idem

IX. Istnieje jedna z okoliczności wyłączających postępowanie karne wymieniona w art. 17 § 1 pkt. 5, 6, i 8-11 k.p.k.

! Są to sytuacje, gdy wydano orzeczenie inne zamiast umorzenia postępowania w sytuacjach istnienia jednej z przeszkód procesowych w/w

X. Oskarżony w postępowaniu nie miał obrońcy w wypadkach określonych w art. 79 § 1 i 2 oraz art. 80 k.p.k. lub gdy obrońca nie brał udziału w czynnościach, w których jego udział był obowiązkowy.

! Co do obrony obowiązkowej, określonej w art. 79 § 1 k.p.k., obowiązek

uczestniczenia obrońcy w czynnościach dotyczy rozprawy głównej oraz tych

posiedzeń, w których obowiązkowy jest udział oskarżonego.

! Według SN prowadzenie rozprawy głównej w czasie nieobecności jednego z

obrońców oskarżonego, gdy obrona jest w świetle art. 79 § 1 i 2 oraz art. 80 k.p.k. obowiązkowa stanowi uchybienie określone w art. 439 § 1 pkt. 10 k.p.k.

XI. Sprawę rozpoznano podczas nieobecności oskarżonego, którego obecność była obowiązkowa.

! Nieobecność oskarżonego, chociażby na części rozprawy, skoro obowiązek jego uczestnictwa w rozprawie obejmuje wszystkie poszczególne jej etapy należy uznać za uchybienie.

→ rażącą niesprawiedliwość orzeczenia

♦ Nie każde uchybienie mogące mieć wpływ na treść orzeczenia pozwala na zastosowanie tego przepisu lecz tylko uchybienia w stopniu rażącym, które wywołują w konkretnej sprawie stan niesprawiedliwości zaskarżonego orzeczenia.

♦ Jeżeli utrzymanie w mocy orzeczenia byłoby rażąco niesprawiedliwe, podlega ono zmianie na korzyść oskarżonego albo uchyleniu niezależnie od granic zaskarżenia i podniesionych zarzutów.

♦ Sąd odwoławczy, dokonując zmiany zaskarżonego orzeczenia, nie może orzekać w ramach tego przepisu na niekorzyść oskarżonego.

♦ Uchylenie orzeczenia nie jest orzekaniem ani na korzyść, ani na niekorzyść. Jeżeli sprawa zostaje przekazana do ponownego rozpoznania, to orzekanie na korzyść czy też na niekorzyść jest uzależnione od tego, czy uchylony wyrok był zaskarżony na niekorzyść czy też wyłącznie na korzyść oskarżonego.

→ poprawienie błędnej kwalifikacji prawnej czynu

♦ Nie zmieniając ustaleń faktycznych, sąd odwoławczy poprawia błędną kwalifikację prawną niezależnie od granic zaskarżenia i podniesionych zarzutów.

♦ Poprawienie kwalifikacji prawnej na niekorzyść oskarżonego może nastąpić tylko wtedy, gdy wniesiono środek odwoławczy na jego niekorzyść. Uregulowanie to ma takie znaczenie, że w razie złożenia jedynie środka odwoławczego na korzyść oskarżonego nie jest możliwe poprawienie kwalifikacji prawnej na niekorzyść oskarżonego.

ZAKAZ REFORMATIONIS IN PEIUS

Zakaz reformationis in peius jest instytucją gwarantującą prawo oskarżonemu do zaskarżenia błędnego orzeczenia. Chroniąc oskarżonego przed bardziej ujemnymi konsekwencjami w procesie, zakaz reformationis in peius eliminuje wszelkie ryzyko, jakie mogłoby się wiązać z zaskarżeniem przez niego lub przez inne osoby na jego korzyść wydanego orzeczenia.

Warunkiem działania zakazu reformationis in peius jest zaskarżenie orzeczenia wyłącznie na korzyść oskarżonego. Zostaje on wyłączony w razie wniesienia środka odwoławczego na niekorzyść oskarżonego, bez względu na to, czy obok niego istnieje środek odwoławczy wniesiony a korzyść oskarżonego czy też nie. Wynika z tego, że zakaz reformationis in peius nie działa, gdy jednocześnie wniesiono środek odwoławczy na niekorzyść oraz środek odwoławczy na korzyść oskarżonego.

W obowiązujących przepisach zakaz reformationis in peius występuje w postaci:

• zakazu bezpośredniego, adresowanego do sądu rozpoznającego środek odwoławczy

→ Zakaz bezpośredni wyraża art. 434 § 1 k.p.k. (str.8). W myśl tego przepisu sąd odwoławczy może orzec na niekorzyść oskarżonego tylko wtedy, gdy wniesiono na jego niekorzyść środek odwoławczy i tylko w granicach oskarżenia. W wypadku wniesienia środka odwoławczego przez oskarżyciela publicznego lub pełnomocnika na niekorzyść oskarżonego wyłączenie zakazu reformationis in peius obejmuje tylko zakres wynikający z podniesionych zarzutów.

→ Zakazu orzekania na niekorzyść oskarżonego nie stosuje się w wypadkach w art. 60 § 3 i 4 k.k. oraz w wypadkach skazania z zastosowaniem art. 343 lub 387 k.p.k. (str.8)

• zakazu pośredniego, obowiązującego w postępowaniu ponownym

→ Dotyczy on postępowania ponownego po uchyleniu wyroku zarówno w postępowaniu apelacyjnym, jak i w postępowaniu w trybie kasacji.

→ W razie przekazania sprawy do ponownego rozpoznania wolno w dalszym postępowaniu wydać orzeczenie surowsze niż uchylone tylko wtedy, gdy orzeczenie to było zaskarżone na niekorzyść oskarżonego. Nie dotyczy to orzekania o środkach wymienionych w art. 93 i 94 k.k.

→ W postępowaniu ponownym także występuje ograniczenie zakazu reformationis in peius, przewidziane w art. 434 § 3 k.p.k.

→ W wypadkach objętych działaniem zakazu reformationis in peius wolno dokonywać tylko takich zmian zaskarżonego orzeczenia, które nie pogorszą sytuacji oskarżonego w konkretnym wypadku.

→ Zakaz reforationis in peius wiąże się ze środkami odwoławczymi zwyczajnymi i

nadzwyczajnymi. Nie dotyczy pozostałych środków zaskarżenia (sprzeciwów i quasi-

sprzeciwów)

REGUŁA NE PEIUS

Artykuł 454 k.p.k. zawiera jeszcze dale idące ograniczenia w postaci reguły ne peius, adresowane do sądu odwoławczego. Ograniczenia te, mimo wniesienia środka odwoławczego na niekorzyść oskarżonego, obejmują następujące sytuacje:

• sąd odwoławczy nie może skazać oskarżonego, który został w pierwszej instancji uniewinniony, lub co do którego w tej instancji postępowanie umorzono bezwarunkowo lub warunkowo

• sąd odwoławczy może orzec surowszą karę pozbawienia wolności tylko wtedy, gdy ie zmienia ustaleń faktycznych przyjętych za podstawę zaskarżonego wyroku

• sąd odwoławczy nie może zaostrzyć kary przez wymierzenie kary dożywotniego pozbawienia wolności

Regułę ne peius znajdujemy także w art. 439 § 2 k.p.k. (str.5), według którego uchylenie orzeczenia jedynie z powodów wymienionych w przepisie może nastąpić na korzyść oskarżonego.

ORZEKANIE W ISTANCJI ODWOŁAWCZEJ W SPRAWIE OSKARŻOEGO, CO DO KTÓREGO NIE WIESIONO ŚRODKA ODWOŁAWCZEGO.

Sąd odwoławczy może w ramach art. 435 k.p.k. orzekać w sprawie współoskarżonego mimo niewniesienia co do niego środka odwoławczego. Przepis ten ma zastosowanie w sprawach, w których istnieje więcej oskarżonych.

!!! Orzekanie, a zatem zmiana lub uchylenie zaskarżonego orzeczenia w ramach tego przepisu, jest możliwe tylko na korzyść współoskarżonego i pod warunkiem, że uwzględniono wniesiony środek odwoławczy na korzyść oskarżonego, co do którego orzeczenie zostało zaskarżone środkiem odwoławczym.

! Uchylenie lub zmiana orzeczenia co do współoskarżonego wymaga istnienia tych samych przyczyn, które zadecydowały o zmianie lub uchyleniu orzeczenia w sprawie oskarżonego co do którego wniesiono środek odwoławczy.

! Nie ma też znaczenia czy brak środka odwoławczego co do współoskarżonego jest wynikiem niewniesienia środka odwoławczego, gdy uprawnienie do zaskarżenia w ogóle temu oskarżonemu przysługiwało, czy jest następstwem cofnięcia wniesionego środka odwoławczego, czy wreszcie spowodowane tym, że oskarżonemu w ogóle środek odwoławczy nie przysługiwał z mocy ustawy.

ROZPOZNANIE SPRAWY W OGRANICZONYM ZAKRESIE

Ograniczenie zakresu rozpoznania sprawy w instancji odwoławczej wynika z art. 436 k.p.k. Sąd odwoławczy może ograniczyć rozpoznanie środka odwoławczego do poszczególnych uchybień:

• podniesionych przez strony w ramach zarzutów

• podlegających uwzględnieniu z urzędu

jeżeli rozpoznanie sprawy w tym zakresie jest wystarczające do wydania orzeczenia, a rozpoznanie pozostałych uchybień byłoby:

• przedwczesne, lub

• bezprzedmiotowe dla dalszego toku postępowania.

PYTANIA PRAWNE I ICH ROZSTRZYGANIE

• Pytania prawne pozwalają SN na ujednolicenie obowiązujących przepisów

• SN swe funkcje wykonuje między innymi przez podejmowanie uchwał zawierających rozstrzygnięcia zagadnień prawnych budzących poważne wątpliwości w konkretnej sprawie, tzn. kiedy istnieje bezpośredni związek pytania prawnego ze stanem konkretnej sprawy.

• Jeżeli w postępowaniu wyłoni się zagadnienie prawne wymagające zasadniczej wykładni ustawy, każdorazowy sąd odwoławczy może odroczyć wydanie orzeczenia i przekazać to zagadnienie do rozstrzygnięcia SN, a SN składowi 7 sędziów.

• Kwestię tę przedstawia, a więc pytanie prawne przekazuje, sąd rejonowy działający jako sąd odwoławczy, sąd okręgowy odwoławczy lub sąd apelacyjny, a także SN powiększonemu składowi tegoż sądu.

• SN, któremu przekazano zagadnienie prawne do rozstrzygnięcia, może:

→ pytanie prawne pozostawić bez rozpoznania, kiedy wystąpi podmiot do tego nieuprawniony

→ odmówić udzielenia odpowiedzi, gdy pytanie nie dotyczy istotnej kwestii lub gdy została już w uchwale stanowiącej zasadę prawną

→ przejąć sprawę do swego rozpoznania

→ przekazać zagadnienie prawne do rozpoznania składowi powiększonemu tegoż sądu

→ udzielić odpowiedzi na przedstawione zagadnienie prawne

→ umorzyć postępowanie, jeżeli podjęcie uchwały stało się zbędne

• SN rozpoznaje kwestię prawną na posiedzeniu, w którym mogą wziąć udział, oprócz prokuratora, obrońcy i pełnomocnicy. SN udziela odpowiedzi w formie uchwały. Uchwała, tzn. zawarta w niej wykładnia, jest wiążąca w danej sprawie.

• Pytanie jest bezprzedmiotowe gdy nie stanowi „zagadnienia prawnego” lub gdy nie wyłoniło się przy rozpoznaniu środka odwoławczego.

ROZSTRZYGNIĘCIA SĄDU ODWOŁAWCZEGO

Merytoryczna kontrola zaskarżonego orzeczenia jest przeprowadzona na rozprawie lub na posiedzeniu. W zależności od wyników dokonanej kontroli sąd odwoławczy wydaje odpowiednie rozstrzygnięcie. W świetle art. 437 k.p.k. sąd odwoławczy wydaje jedno z następujących rozstrzygnięć:

I. Utrzymanie w mocy zaskarżonego orzeczenia.

→ Rozstrzygnięcie to kończy tok instancji i powoduje uprawomocnienie się orzeczenia

pierwszoinstancyjnego.

II. Zmiana zaskarżonego orzeczenia.

→ oznacza ona wydanie rozstrzygnięć co do istoty odmiennych od tych, które zawiera zaskarżone

orzeczenie.

→ o zmianie zaskarżonego orzeczenia orzeka sąd odwoławczy, gdy dysponuje odpowiednim materiałem dowodowym; odmienną ocenę dowodów można by dopuścić w instancji odwoławczej tylko wówczas, gdy sąd uzupełnia postępowanie dowodowe w ramach art. 452 § 2 k.p.k.. W przeciwnym razie powinien zaskarżone orzeczenie uchylić i przekazać sprawę do ponownego rozpoznania.

→ zmiana zaskarżonego orzeczenia może być następstwem orzekania zarówno w granicach, jak i poza granicami środka odwoławczego, może dotyczyć poszczególnych rozstrzygnięć, mieszczących się w zaskarżonym orzeczeniu, lub powodować wydanie orzeczenia całkowicie odmiennego w swej treści od zaskarżonego.

III. Uchylenie zaskarżonego orzeczenia.

→stanowi ono pierwotne rozstrzygnięcie sądu odwoławczego, na mocy którego zaskarżone orzeczenie traci byt procesowy, przestaje obowiązywać.

→ uchylając zaskarżone orzeczenie, sąd odwoławczy musi wydać rozstrzygnięcie wtórne (następcze), a więc zdecydować o losie dalszego postępowania karnego.

→ sąd odwoławczy uchyla zaskarżone orzeczenie, gdy dopuszczono się uchybienia, stanowiącego bezwzględną przyczynę uchylenia orzeczenia, lub które mogło mieć istotny wpływ na treść zaskarżonego orzeczenia, gdy jednocześnie:

a/ nie wchodzi w grę zmiana orzeczenia

b/ zebrany materiał dowodowy jest niewystarczający do wydania orzeczenia co do istoty sprawy i gdy nie można go uzupełnić w sposób przewidziany w art. 452 k.p.k.

→ uchylając zaskarżone orzeczenie, sąd odwoławczy ma możliwość:

a/ przekazania sprawy do ponownego rozpoznania, gdy zebrany materiał dowodowy nie wystarcza do wydania o zmianie, lub gdy dopuszczono się istotnego uchybienia wymagającego ponownego przeprowadzenia rozprawy przed sądem pierwszej instancji

b/ umorzenia postępowania

→ uchylenie może dotyczyć całego orzeczenia lub odpowiednich jego części w zależności od tego, czy przyczyna uchylenia obejmuje całe orzeczenie, czy też poszczególne jego części

→ obowiązujący k.p.k. staje na stanowisku możliwości uchylenia wyroku w części co do kary lub innego środka, a utrzymania w części do winy, co zdaje się wyraźnie wynikać z przepisów o postępowaniu ponownym.

POSTĘPOWANIE PONOWNE

Z postępowaniem ponownym mamy do czynienia z reguły wówczas, gdy sąd odwoławczy uchyli zaskarżone orzeczenie i przekaże sprawę do ponownego rozpatrzenia sądowi pierwszej instancji.

Postępowanie ponowne przeprowadza sąd pierwszej instancji według przepisów regulujących tok postępowania przed tym sądem z następującymi odmiennościami:

• sąd rozpoznający sprawę może orzekać tylko w granicach, w jakich nastąpiło przekazanie.

! Jednak uchylenie wyroku tylko w zakresie rozstrzygnięcia o karze albo innym środku, nie stoi na przeszkodzie uniewinnieniu oskarżonego lub umorzeniu postępowania.

• sąd orzekający w pierwszej instancji przeprowadza na nowo rozprawę. Przeprowadzając postępowanie w zakresie dowodów, które nie miały wpływu na uchylenie wyroku, sąd może za zgodą stron poprzestać na ich ujawnieniu.

! Przepis ten może mieć zastosowanie tylko do tych dowodów, co do których sąd odwoławczy wyraźnie stwierdził, że nie miały wpływu na uchylenie wyroku. Natomiast wyjątek ten nie dotyczy zarówno dowodów, co do których sąd odwoławczy stwierdził, że miały wpływ na uchylenie wyroku, jak i tych, co do których sąd odwoławczy w ogóle się nie wypowiedział.

• Zapatrywania prawne i wskazania sądu odwoławczego co do dalszego postępowania są wiążące dla sądu, któremu sprawę przekazano do ponownego rozpoznania.

! Wskazania sądu odwoławczego dotyczące kierunków postępowania dowodowego; według SN sąd ponownie rozpoznający sprawę jest związany zaleceniami co do zakresu uzupełnienia materiału dowodowego, sprawdzenia i wyjaśnienia nasuwających się wątpliwości lub choćby ponownego rozważenia już ustalonych okoliczności, które mogą mieć wpływ na treść wyroku.

! Zapatrywania prawne co do wykładni określonych przepisów i ich stosowania (chyba, że ulegnie zmianie stan faktyczny, do którego odnosiło się zapatrywanie)

• W postępowaniu ponownym obowiązuje zakaz reformationis in peius

• W postępowaniu ponownym nie może orzekać sędzia, który brał udział w wydaniu orzeczenia uchylonego, gdy sprawę przekazano do ponownego rozpoznania.

!!! Omawiane unormowanie ma odpowiednie zastosowanie w razie uchylenia prawomocnego orzeczenia kończącego postępowanie sądowe w wyniku rozpoznania kasacji i przekazania sprawy do ponownego postępowania sądowi pierwszej instancji.

!!! Z postępowaniem ponownym mamy do czynienia także w wyniku wznowienia postępowania zakończonego prawomocny orzeczeniem sądu.

POSTĘPOWANIE APELACYJNE

Skarga apelacyjna i osoby uprawnione do jej wniesienia.

Postępowanie apelacyjne jest jedną z odmian postępowania odwoławczego stanowiącego wyodrębniony etap w toku procesu karnego. Rozpoczyna się ono wniesieniem skargi apelacyjnej a kończy przesłaniem (odesłaniem) przez sąd apelacyjny akt sprawy sądowi pierwszej instancji.

Można wyróżnić dwie fazy w przebiegu postępowania apelacyjnego:

• ad quo (postępowanie apelacyjne przed sądem pierwszej instancji)

→ Apelacja jest środkiem odwoławczy o charakterze bezwzględnie dewolutywnym i bezwzględnie suspensywnym

→ postępowanie apelacyjne wszczyna wniesienie skargi odwoławczej (zasada skargowości)

→ Skargę apelacyjną wnosi się do sądu, który wydał zaskarżony wyrok.

→ prezes sądu bada, czy:

• złożyła ją osoba uprawniona. Do wniesienia skargi apelacyjnej uprawniona jest:

♦ strona

♦ przedstawiciele strony

♦ podmiot określony w art. 416 k.p.k.

♦ pokrzywdzony od wyroku warunkowo umarzającego postępowanie wydanego na posiedzeniu

♦ oskarżyciel posiłkowy oraz powód cywilny

• jest ona dopuszczalna (przysługuje od wyroku sądu I instancji, za wyjątkiem wyroku

nakazowego). Apelacja przysługuje przeciwko:

♦ wyrokowaniu skazującemu

♦ uniewinniającemu

♦ umarzającemu postępowanie

♦ warunkowo umarzającemu postępowanie

♦ wyrokowi zaocznemu i łącznemu

• wniesiono ją we właściwym terminie.

!!! Skargę apelacyjną wnosi się w terminie 14-dniowym; termin do wniesienia

apelacji dla każdej uprawnionej osoby biegnie od daty doręczenia jej wyroku z

uzasadnieniem. Jest to termin zawity.

!!! warunkiem wniesienia skargi apelacyjnej jest uprzednie złożenie wniosku o sporządzenie na piśmie uzasadnienia wyroku. Sporządzenie uzasadnienia wyroku z urzędu nie zwalnia strony od złożenia wniosku o sporządzenie uzasadnienia.

• odpowiada warunkom formalnym

→ Jeżeli skarga nie odpowiada warunkom formalnym prezes sądu wzywa skarżącego o usunięcie braku w terminie 7 dni. Jeżeli brak zostanie uzupełniony w terminie, skarga wywołuje skutki od dnia jej wniesienia. W przeciwnym razie zostaje uznana za bezskuteczną. Prezes sądu odmawia jej przyjęcia.

→ Jeżeli skarga apelacyjna jest niedopuszczalna, wniesiona przez osobę nieuprawnioną lub po terminie prezes sądu także odmawia jej przyjęcia.

→ Jeżeli nie ma przyczyn do wydania zarządzenia o odmowie przyjęcia apelacji, prezes sądu wydaje zarządzenie o przyjęciu apelacji. O decyzji tej zawiadamia się prokuratora oraz obrońców i pełnomocników, a także strony.

→ Po dokonaniu w/w czynności prezes sądu pierwszej instancji przesyła niezwłocznie akta sprawy sądowi apelacyjnemu.

• ad quem (postępowanie apelacyjne przed sądem drugiej instancji)

→ w omawianym postępowaniu można wyróżnić trzy następujące podfazy:

• przygotowanie do rozprawy apelacyjnej

♦ ponowne badanie skargi

♦ ustalenie czy rozpoznanie ma mieć miejsce na rozprawie czy na posiedzeniu

♦ prezes sądu decyduje o konieczności wzięcia udziału w postępowaniu stron, pełnomocników, obrońcy (w wypadkach nie wymienionych w art. 79 i 80 k.p.k.)

• rozprawę apelacyjną (posiedzenie)

♦ część wstępna (służy ustaleniu warunków umożliwiających odbycie rozprawy; pozwala na zgłoszenie wniosków, które mogą być przedstawione do czasu rozpoczęcia przewodu sądowego)

♦ przewód sądowy, który obejmuje:

a/ sprawozdanie sędziego sprawozdawcy, który powinien przedstawić:

! treść zaskarżonego wyroku

! zarzuty i wnioski apelacyjne

! kwestie, które sąd apelacyjny powinien brać pod uwagę z urzędu.

b/ ewentualne postępowanie dowodowe)

! nie przeprowadza się dowodów co do istoty sprawy

! sąd odwoławczy może wyjątkowo uzupełnić przewód sądowy, przeprowadzając dowody bezpośrednio a rozprawie (przesłanka pozytywna => przyśpieszenie postępowania, warunek negatywny => nie jest konieczne przeprowadzenie na nowo przewodu sądowego lub w znacznej części)

♦ przemówienia stron (art. 453 § 3 k.p.k.)

♦ wyrokowanie

a/ narada

b/ głosowanie

c/ sporządzenie wyroku

d/ ogłoszenie wyroku

e/ przytoczenie ustnych motywów

- czynności końcowe

♦ sporządzenie uzasadnienia (z urzędu w terminie 14 dni)

♦ mogą być wydane postanowienia (np. dot. środków zapobiegawczych)

♦ odesłanie akt sprawy sądowi pierwszej instancji

POSTĘPOWANIE ZAŻALENIOWE.

Postępowanie zażaleniowe jest oprócz postępowania apelacyjnego formą postępowania odwoławczego.

Dopuszczalność. Jest ono dopuszczalne zarówno w czasie trwania postępowania głównego, kiedy zaskarżeniu uległo postanowienie wydane w postępowaniu przed sądem pierwszej instancji, które nie zamyka drogi do wydania wyroku, jak i po wydaniu postanowienia kończącego postępowanie przed sądem pierwszej instancji.

→ Przesłanką postępowania zażaleniowego jest wniesienie skargi zażaleniowej.

→ Zażalenie, a ściślej skargę stanowiącą zażalenie, wnosi się do sądu (organu) pierwszej instancji. Wymaga ono fory pisemnej. Zażalenie powinno odpowiadać wymaganiom stawianym każdej skardze odwoławczej.

→ Zażalenie wnosi się w terminie 7 dni, licząc od oznajmienia postanowienia, a więc ogłoszenia, lub gdy ustawa przewiduje obowiązek doręczenia, od daty doręczenia odpisu postanowienia.

→ Dotyczy to także zażalenia w przedmiocie kosztów lub opłat zamieszczonym w wyroku.

→ Jeżeli odwołujący się złoży wniosek o sporządzenie na piśmie i doręczenie uzasadnienia wyroku, zażalenie można wnieść w terminie przewidzianym do złożenia apelacji.

Podmioty uprawnione. Do wniesienia zażalenia są z reguły uprawnione strony i ich przedstawiciele, także osoby, których postanowienie bezpośrednio dotyczy, chyba że ustawa stanowi inaczej.

Przedmiot zaskarżenia. Zażalenie przysługuje na następujące kategorie postanowień sądu:

→ na postanowienia zamykające drogę do wydania wyroku, chyba że ustawa stanowi inaczej (do takich postanowień należą postanowienia umarzające postępowanie z powodu jakiejkolwiek przeszkody procesowej)

→ na postanowienia co do środka zabezpieczającego (postanowienie o zawieszeniu postępowania, w przedmiocie środka zabezpieczającego)

→ inne postanowienia w wypadkach przewidzianych w ustawie, a więc wtedy, gdy ta wyraźnie stanowi szczególny przepis

Przepisy o zażaleniu stosuje się odpowiednio do przewidzianych w ustawie zażaleń na czynności lub bezczynność organu.

Brak możliwości zaskarżenia zażaleniem. Jeżeli postanowienia nie można zaskarżyć zażaleniem to w skardze apelacyjnej od wyroku wolno podnosić zarzuty, które nie stanowiły lub nie mogły stanowić przedmiotu zażalenia.

Fazy. W przebiegu postępowania zażaleniowego można wyodrębnić dwie wyraźne fazy:

• postępowanie ad quo, tzn. przed sądem (organem) pierwszej instancji

→ Po wniesieniu skargi stanowiącej zażalenie prezes sądu sprawdza ją zarówno pod kątem wymagań formalnych, jak i okoliczności wymienionych w art. 429 § 1 k.p.k.. Jeżeli skarga nie może być merytorycznie rozpoznana, prezes sądu odmawia jej przyjęcia. Na zarządzenie to przysługuje zażalenie.

→ W razie zaskarżenia zażaleniem postanowienia sądu pierwszej instancji, ten sąd może je uwzględnić w całości, jeżeli orzeka w tym samym imiennym składzie, w którym wydał zaskarżone postanowienie.

→ Jeżeli zażalenie nie zostało uwzględnione w całości (częściowego uwzględnienia ustawa nie przewiduje), zażalenie przesyła się niezwłocznie sądowi uprawnionemu do jej rozpoznania. Z reguły będzie to sąd II instancji, a niekiedy inny skład tego samego sądu lub sąd właściwy do rozpoznania sprawy.

→ wniesienie zażalenia wprawdzie powoduje powstrzymanie prawomocności zaskarżonego postanowienia, ale nie powoduje ono wstrzymania wykonania tegoż postanowienia. Jednakże zarówno sąd, który wydał zaskarżone postanowienie, jak i sąd uprawniony do rozpoznania zażalenia mogą wstrzymać wykonanie zaskarżonego postanowienia (względnie suspensywny charakter zażalenia w zakresie wykonalności postanowienia)

• postępowanie ad quem tzn. przed sądem (organem) rozpoznającym zażalenie.

→ sąd rozpoznaje zażalenia na posiedzeniu, skoro ustawa nie wymaga przeprowadzenia kontroli na rozprawie

→ strony oraz obrońcy i pełnomocnicy mają prawo wziąć udział w posiedzeniu sądu rozpoznającego zażalenie na postanowienie kończące postępowanie

→ sąd w postępowaniu zażaleniowym jest uprawniony do przeprowadzenia dowodów na podstawie art. 97 k.p.k.

→ w razie wniesienia zażalenia na czynności lub zaniechanie czynności, uznając zasadność zażalenia, organ odwoławczy stwierdza niezgodność czynności z prawem lub brak czynności i zarządza co należy, zwłaszcza w celu naprawienia skutków uchybienia oraz zapobieżenia podobnym uchybieniom w przyszłości, a także podejmuje inne przewidziane w ustawie środki.

KODEKSOWE POSTĘPOWANIE SZCZEGÓLNE

ZAŁOŻENIA KONSTRUKCYJNE POSTĘPOWAŃ SZCZEGÓLNYCH

Postępowanie szczególne => postępowanie w przedmiocie odpowiedzialności karnej, przewidziane w systemie prawa karnego procesowego, w swoim przebiegu zmodyfikowane w stosunku do procesu zwykłego (typowego)

A/ postępowanie szczególne o wzbogaconym przebiegu

→ w kpk z 1928 r. postępowanie przed sądami przysięgłych; obecnie nie występuje

B/ postępowanie szczególne o zredukowanym przebiegu (zredukowanym formalizmie)

→ postępowanie uproszczone

→ postępowanie w sprawach z oskarżenia prywatnego

→ postępowanie nakazowe

C/ postępowanie szczególne równoważne

→ postępowanie w stosunku do nieletnich

Sposób wprowadzenia modyfikacji

- jednostopniowo => konstruuje się postępowanie szczególne przez wprowadzenie zmian do postępowania zwyczajnego

- dwustopniowo => wprowadzenie postępowania szczególnego o charakterze zredukowanym, od którego tworzy się dalsze zmodyfikowane postępowanie szczególne.

Przesłanki modyfikacji:

1/ potrzeba szybkiej reakcji na popełnienie przestępstwa o szczególnym charakterze

2/ osoba sprawcy (jej nieletniość)

3/ niewielka waga przestępstwa

!!! istotne znaczenie ma sprawa zachowania gwarancji praw stron, a szczególnie gwarancji oskarżonego. zredukowana postać postępowania szczególnego nie może pozbawiać stron ich uprawnień, a w tym pozbawiać oskarżonego możliwości korzystania z przysługującego mu prawa do obrony!

Podział postępowań szczególnych o zmodyfikowanym przebiegu ze względu na umiejscowienie regulacji:

a/ kodeksowe postępowanie szczególne (uproszczone, w sprawach z oskarżenia prywatnego, nakazowe)

b/ pozakodeksowe postępowanie szczególne (postępowanie w stosunku do nieletnich)

Podział ze względu na przedmiot odpowiedzialności karnej

a/ postępowanie karne o przestępstwa i wykroczenia skarbowe

b/ postępowanie w sprawach o wykroczenia

c/ postępowanie w zakresie odpowiedzialności podmiotów zbiorowych za czyny pod groźbą kary

POSTĘPOWANIE UPROSZCZONE

Szczególne przesłanki dodatnie

• art. 469 k.p.k. - sąd rozpoznaje w trybie uproszczonym sprawy, w których było prowadzone dochodzenie

Przesłanki negatywne

• pozbawienie oskarżonego wolności w tej czy innej sprawie (art. 325c. pkt.1 patrz tab.)

• istnienie okoliczności wymienionych w art. 79 § 1 k.p.k.

• nieletniość oskarżonego

• prowadzenie postępowania przed sądem wojskowym

Przebieg postępowania uproszczonego.

• w stadium przygotowawczym przybiera postać dochodzenia

• prowadzący dochodzenie sporządza akt oskarżenia, chyba że prokurator sam to czyni; taki akt oskarżenia nie wymaga uzasadnienia

• w postępowaniu przed sądem pierwszej instancji odmienności w postępowaniu uproszczonym można wyrazić w kilku punktach:

→ zmiany dotyczące składu sądzącego

• sąd rozpoznaje sprawy w składzie 1 sędziego; prezes sądu może zarządzić

rozpoznanie sprawy w składzie jednego sędziego i dwóch ławników, jeżeli jest to uzasadnione jej okolicznościami (regułą w postępowaniu uproszczonym jest rozpoznanie sprawy w składzie jednoosobowym)

- sędzia orzekający w jednoosobowym składzie ma prawa i obowiązki przewodniczącego.

→ prawo wykonywania czynności oskarżyciela publicznego przysługuje także innym organom w granicach ustawowego upoważnienia.

a/ rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości:

• Państwowa Inspekcja Handlowa

• Państwowa Inspekcja Sanitarna

• urzędy skarbowe i inspektorzy kontroli skarbowej

• organy Państwowej Agencji Radiokomunikacyjnej

• organy Straży Granicznej

b/ określony ustawy szczególne

• Straż Leśna

• dyrektorzy Parków Narodowych

• strażnicy Państwowej Służby Łowieckiej

→ wiosek oskarżonego o skazanie go, o którym mowa w art. 387 § 1 k.p.k., złożony przed rozprawą, sąd może rozpoznać na posiedzeniu.

• o posiedzeniu tym zawiadamia strony, przesyłając im jednocześnie odpis wniosku oskarżonego

• nieusprawiedliwione niestawiennictwo pokrzywdzonego lub oskarżyciela publicznego nie stoi na przeszkodzie uwzględnieniu wniosku, jeżeli spełnione są pozostałe wymagania określone w art. 387 k.p.k.

→ istnieją modyfikacje powodujące redukcję formalizmu postępowania jurysdykcyjnego:

a/ odpis aktu oskarżenia doręcza się oskarżonemu łącznie z wezwaniem na rozprawę

b/ niestawiennictwo oskarżyciela nie tamuje toku rozprawy lub posiedzenia

c/ w razie niestawiennictwa oskarżonego i jego obrońcy istnieje możliwość wyrokowania zaocznego, chyba że usprawiedliwili swoje niestawiennictwo

d/ postępowanie uproszczone toczy się również w razie przerwania rozprawy

(każdorazowa przerwa nie może trwać dłużej niż 21 dni)

e/ po przekroczeniu terminu przerwy sąd rozpoznaje sprawę w dalszym ciągu w postępowaniu zwyczajnym w tym samym składzie.

• w postępowaniu apelacyjnym jedyna modyfikacja dotyczy składu sądzącego. Prezes sądu okręgowego może zarządzić rozpoznanie sprawy w składzie jednego sędziego, jeżeli była ona rozstrzygnięta w pierwszej instancji w takim składzie.

WYROK ZAOCZNY

! Wyrokowanie zaoczne stanowi zmodyfikowaną postać postępowania uproszczonego.

Przesłanki.

1/ dopuszczalność postępowania uproszczonego

2/ na rozprawę nie stawił się ani oskarżony, ani jego obrońca, którzy zostali prawidłowo powiadomieni o rozprawie, chyba że oskarżony wniósł o odroczenie rozprawy, dostatecznie usprawiedliwiając swoje niestawiennictwo

3/ istnieje możliwość odczytania wyjaśnień oskarżonego

!!! Jeżeli nie stawił się oskarżony nie usprawiedliwiając swojej nieobecności, a zgłosił się jego obrońca, postępowanie można przeprowadzić bez udziału oskarżonego. Wówczas odczytuje się poprzednio złożone wyjaśnienia.

Orzekanie o środkach zabezpieczających.

→ wyrokiem zaocznym można orzec tytułem środka zabezpieczającego, jedynie przepadek przewidziany w art. 39 pkt. 4 k.k.

→ do zastosowania innych środków zabezpieczających konieczna jest obecność oskarżonego

Sprzeciw od wyroku zaocznego.

→ wydany wyrok podlega doręczeniu oskarżonemu i od tego czasu biegnie termin 7 dni do złożenia sprzeciwu, w którym oskarżony powinien usprawiedliwić swoją nieobecność na rozprawie

→ oskarżony może połączyć ze sprzeciwem wniosek o uzasadnienie wyroku na wypadek nieprzyjęcia lub nieuwzględnienia sprzeciwu

→ nieuwzględnienie sprzeciwu następuje wtedy, gdy sąd uzna nieobecność oskarżonego za nieusprawiedliwioną

→ na postanowienie to służy zażalenie

→ uwzględnienie sprzeciwu powoduje ponowne rozpatrzenie sprawy

Apelacja.

→ wniesienie apelacji następuje w terminie 14 dni od doręczenia wyroku wraz z uzasadnieniem

→ wyrokiem zaocznym nie jest wyrok wydany podczas nieobecności oskarżonego, który samowolnie wydalił się z sali rozpraw po złożeniu wyjaśnień, albo który jest nieobecny na rozprawie w wypadkach określonych w art. 377 k.p.k.

ZMIANA TRYBU POSTĘPOWANIA

138

SLAJD NR 3

PROCES KARNY - POJĘCIE

Przewidziane prawem zachowanie się organów państwowych i pozostałych uczestników zmierzające do:

• wykrycia i ustalenia czynu przestępczego

• wykrycia i ustalenia sprawcy czynu przestępczego

• wymierzenie sprawcy kary lub zastosowanie innych środków albo do uniewinnienia oskarżonego.

Art. 2. § 1. Przepisy niniejszego kodeksu mają na celu takie ukształtowanie postępowania karnego, aby:

  1)  sprawca przestępstwa został wykryty i pociągnięty do odpowiedzialności karnej, a osoba niewinna nie poniosła tej odpowiedzialności,

  2)  przez trafne zastosowanie środków przewidzianych w prawie karnym oraz ujawnienie okoliczności sprzyjających popełnieniu przestępstwa osiągnięte zostały zadania postępowania karnego nie tylko w zwalczaniu przestępstw, lecz również w zapobieganiu im oraz w umacnianiu poszanowania prawa i zasad współżycia społecznego,

  3)  uwzględnione zostały prawnie chronione interesy pokrzywdzonego,

  4)  rozstrzygnięcie sprawy nastąpiło w rozsądnym terminie.

§ 2. Podstawę wszelkich rozstrzygnięć powinny stanowić prawdziwe ustalenia faktyczne

SLAJD NR 9

PRZEDMIOT PROCESU KARNEGO - TEORIE C.D.

M. Cieślak

- kwestia prawna, której załatwienie (rozstrzygnięcie) jest zadaniem postępowania

- kwestia odpowiedzialności prawej sprawcy czynu przestępczego

- odpowiedzialność prawa:

odpowiedzialność karna

odpowiedzialność cywilna

SLAJD NR 11

NIEZMIENNOŚĆ PRZEDMIOTU PROCESU.

Opis czynu zamieszczony jest w kilku decyzjach procesowych:

- postanowieniu o wszczęciu postępowania

- postanowieniu o przedstawieniu zarzutów

- akcie oskarżenia

- wyroku

SLAJD NR 10

NIEZMIENNOŚĆ PRZEDMIOTU PROCESU

Przedmiot procesu określony jest za pomocą dwóch elementów:

a/ opisu czynu

b/ kwalifikacji prawej czynu (element zmienny)

Skoro kwalifikacja prawna czynu może ulegać zmianie (nawet w postępowaniu odwoławczym) zatem najistotniejszy jest opis czynu.

SLAJD NR 13

NIEZMIENOŚĆ PRZEDMIOTU PROCESU

Akt oskarżenia:

- wskazuje sprawcę czynu (osobę, która została postawiona w stan oskarżenia) za pomocą danych personalnych

- wskazuje przedmiot postępowania wiążący dla sądu; zbadanie czy to o co sprawca został oskarżony jest identyczne z tym co mu przypisano jest niezwykle trudne.

SLAJD NR 12

NIEZMIENNOŚĆ PRZEDMIOTU PROCESU

- na etapie postępowania przygotowawczego przedmiot może ulec zmianie (tzw. modyfikacja zarzutów)*

- na etapie postępowania sądowego (po wniesieniu aktu oskarżenia) przedmiot procesu nie może ulec zmianie

- przejawem jest funkcja programowa aktu oskarżenia - określa przedmiotowe i programowe granice rozpoznania

SLAJD NR 15

NIEZMIENNOŚĆ PRZEDMIOTU PROCESU

Kryteria negatywne

Wystarczy jeden fałszywy, ale jaki?

M.Cieślak przyjął trzy kryteria tożsamości:

- różność podmiotów czynu (oskarżono A, a skazany został B)

- różność przedmiotów ochrony (np. przestępstwo przeciwko mieniu - przestępstwo przeciwko życiu)

- kryterium ocenne - jeżeli wg. Rozsądnej życiowej oceny obu opisów nie można uznać za opis tego samego zdarzenia faktycznego

SLAJD NR 14

NIEZMIENNOŚĆ PRZEDMIOTU PROCESU

Kryteria tożsamości

- pozytywne: wymagają badania każdego elementu bo koniunkcja jest wtedy i tylko wtedy prawdziwa, gdy wszystkie jej człony są prawdziwe

- negatywne: wystarczy, że jeden element jest fałszywy, by całe twierdzenie było fałszywe

Art. 69. § 1. Jeżeli powództwo cywilne zostało zgłoszone w toku postępowania przygotowawczego, organ prowadzący postępowanie załącza pozew do akt sprawy, a postanowienie co do przyjęcia powództwa wydaje sąd po wpłynięciu sprawy z aktem oskarżenia; za dzień zgłoszenia roszczenia uważa się wówczas dzień zgłoszenia powództwa.

§ 2. Jeżeli wraz z powództwem cywilnym został zgłoszony wniosek o zabezpieczenie roszczenia, w przedmiocie tego wniosku orzeka prokurator.

§ 3. Na postanowienie co do zabezpieczenia roszczenia przysługuje zażalenie do sądu.

§ 4. W razie umorzenia lub zawieszenia postępowania przygotowawczego pokrzywdzony w terminie zawitym 30 dni od daty doręczenia postanowienia może żądać przekazania sprawy sądowi właściwemu do rozpoznawania spraw cywilnych. Jeżeli pokrzywdzony w terminie tym żądania nie zgłosi, zabezpieczenie upada, a wniesiony poprzednio pozew nie wywołuje skutków prawnych.

Art. 415.  § 1. W razie skazania oskarżonego sąd uwzględnia albo oddala powództwo cywilne w całości albo w części.

§ 2. W razie innego rozstrzygnięcia sąd pozostawia powództwo cywilne bez rozpoznania.

§ 3. Sąd orzeka o pozostawieniu powództwa cywilnego bez rozpoznania, również jeżeli materiał dowodowy ujawniony w toku rozprawy nie wystarcza do rozstrzygnięcia powództwa cywilnego, a uzupełnienie tego materiału spowodowałoby znaczną przewlekłość postępowania.

§ 4. W razie skazania oskarżonego sąd może także z urzędu zasądzić odszkodowanie na rzecz pokrzywdzonego, chyba że ustawa stanowi inaczej. Zasądzenie odszkodowania z urzędu nie jest dopuszczalne, jeżeli zachodzą okoliczności wymienione w art. 65 § 1 pkt 2, 4 lub 5.

§ 5. W razie skazania oskarżonego lub warunkowego umorzenia postępowania w wypadkach wskazanych w ustawie sąd orzeka nawiązkę na rzecz pokrzywdzonego, obowiązek naprawienia szkody lub zadośćuczynienia za doznaną krzywdę. Nawiązki na rzecz pokrzywdzonego, obowiązku naprawienia szkody lub zadośćuczynienia za doznaną krzywdę nie orzeka się, jeżeli roszczenie wynikające z popełnienia przestępstwa jest przedmiotem innego postępowania albo o roszczeniu tym prawomocnie orzeczono.

§ 6. Jeżeli zasądzone odszkodowanie, obowiązek naprawienia szkody lub zadośćuczynienia za doznaną krzywdę albo nawiązka orzeczona na rzecz pokrzywdzonego nie pokrywają całej szkody lub nie stanowią pełnego zadośćuczynienia za doznaną krzywdę, pokrzywdzony może dochodzić dodatkowych roszczeń w postępowaniu cywilnym.

§ 7. W razie orzeczenia przez sąd obowiązku naprawienia szkody, zadośćuczynienia za doznaną krzywdę lub nawiązki na rzecz pokrzywdzonego, nie stosuje się § 1 i 4.

Art. 588. § 1. Sądy i prokuratorzy udzielają pomocy prawnej na wniosek sądów i prokuratorów państw obcych.

§ 2. Sąd i prokurator odmawiają udzielenia pomocy prawnej i przekazują odmowę właściwym organom obcego państwa, jeżeli żądana czynność byłaby sprzeczna z zasadami porządku prawnego Rzeczypospolitej Polskiej albo naruszałaby jej suwerenność.

§ 3. Sąd i prokurator mogą odmówić udzielenia pomocy prawnej, jeżeli:

  1)  wykonanie żądanej czynności nie należy do zakresu działania sądu lub prokuratora według prawa polskiego,

  2)  państwo, od którego wniosek o udzielenie pomocy prawnej pochodzi, nie zapewnia w tym zakresie wzajemności,

  3)  wniosek dotyczy czynu, który nie jest przestępstwem według prawa polskiego.

§ 4. Do czynności procesowych, dokonywanych na wniosek sądu lub prokuratora państwa obcego, stosuje się ustawy polskie. Należy jednak uczynić zadość życzeniu tych organów, aby przy dokonaniu czynności zastosowano szczególny tryb postępowania lub szczególną formę, jeżeli nie jest to sprzeczne z zasadami porządku prawnego Rzeczypospolitej Polskiej.

§ 5. Koszty udzielania pomocy prawnej ustala się zgodnie z art. 616-619.

Art. 589. § 1. Wezwany z zagranicy świadek lub biegły nie będący obywatelem polskim, który stawi się dobrowolnie przed sądem, nie może być ani ścigany, ani zatrzymany, ani też tymczasowo aresztowany z powodu przestępstwa będącego przedmiotem danego postępowania karnego i jakiegokolwiek innego przestępstwa popełnionego przed przekroczeniem polskiej granicy państwowej. Nie może być także w stosunku do niego wykonana kara orzeczona za takie przestępstwo.

§ 2. Świadek lub biegły traci ochronę przewidzianą w § 1, jeżeli nie opuści terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, chociaż mógł to uczynić, w ciągu 7 dni od czasu, gdy sąd oznajmił mu, że obecność jego stała się zbędna.

§ 3. Wezwanemu świadkowi lub biegłemu przysługuje zwrot kosztów podróży i pobytu oraz zwrot utraconego zarobku, a biegłemu - wynagrodzenie za sporządzenie opinii.

§ 4. W wezwaniu doręczonym świadkowi lub biegłemu stale przebywającemu za granicą należy zamieścić pouczenie o treści przepisów § 1-3. Nie należy natomiast zamieszczać zagrożenia stosowaniem środków przymusu z powodu niestawiennictwa.

SLAJD NR 19

ZASADA - POJĘCIE

~ dyrektywa, postulat, wzorzec, idea

~ stanowi normę prawną wyraźnie oznaczoną lub wyinterpretowaną z innych norm

SLAJD NR 20

ZASADA - PODZIAŁY

~ skodyfikowane i nieskodyfikowane

~ dotyczące całego procesu i dotyczące jakiegoś jego etapu

~ ustrojowo-organizacyjne i ściśle procesowe

w ramach ściśle procesowych

- związane z wszczęciem procesu

- dotyczące postępowania dowodowego

- dotyczące formy i sposobu prowadzenia postępowania

- dotyczące sytuacji prawnej oskarżonego

Art. 28. § 1. Na rozprawie głównej sąd orzeka w składzie jednego sędziego i dwóch ławników, jeżeli ustawa nie stanowi inaczej.

§ 2. Ze względu na szczególną zawiłość sprawy sąd pierwszej instancji może postanowić o rozpoznaniu jej w składzie trzech sędziów.

§ 3.  W sprawach o przestępstwa, za które ustawa przewiduje karę dożywotniego pozbawienia wolności, sąd orzeka w składzie dwóch sędziów i trzech ławników.

Art. 29. § 1. Na rozprawie apelacyjnej i kasacyjnej sąd orzeka w składzie trzech sędziów, jeżeli ustawa nie stanowi inaczej.

§ 2.  Apelację lub kasację od wyroku orzekającego karę dożywotniego pozbawienia wolności rozpoznaje sąd w składzie pięciu sędziów.

Art. 476. § 1. Sąd rozpoznaje sprawę jednoosobowo. Prezes sądu rejonowego może zarządzić rozpoznanie sprawy w składzie jednego sędziego i dwóch ławników, jeżeli jest to uzasadnione jej okolicznościami. Prezes sądu okręgowego może zarządzić rozpoznanie sprawy jednoosobowo, jeżeli była rozpoznana w pierwszej instancji w takim składzie.

§ 2. Jeżeli sąd rozpoznaje sprawę jednoosobowo, sędzia ma prawa i obowiązki przewodniczącego

Art. 40. § 1. Sędzia jest z mocy prawa wyłączony od udziału w sprawie, jeżeli:

  1)  sprawa dotyczy tego sędziego bezpośrednio,

  2)  jest małżonkiem strony lub pokrzywdzonego albo ich obrońcy, pełnomocnika lub przedstawiciela ustawowego albo pozostaje we wspólnym pożyciu z jedną z tych osób,

  3)  jest krewnym lub powinowatym w linii prostej, a w linii bocznej aż do stopnia pomiędzy dziećmi rodzeństwa osób wymienionych w pkt 2 albo jest związany z jedną z tych osób węzłem przysposobienia, opieki lub kurateli,

  4)  był świadkiem czynu, o który sprawa się toczy, albo w tej samej sprawie był przesłuchany w charakterze świadka lub występował jako biegły,

  5)  brał udział w sprawie jako prokurator, obrońca, pełnomocnik, przedstawiciel ustawowy strony, albo prowadził postępowanie przygotowawcze,

  6)  brał udział w wydaniu zaskarżonego orzeczenia lub wydał zaskarżone zarządzenie,

  7)   brał udział w wydaniu orzeczenia, które zostało uchylone,

  8)   (uchylony),

  9)  brał udział w wydaniu orzeczenia, co do którego wniesiono sprzeciw,

10)   prowadził mediację.

§ 2. Powody wyłączenia trwają mimo ustania uzasadniającego je małżeństwa, wspólnego pożycia, przysposobienia, opieki lub kurateli.

§ 3. Sędzia, który brał udział w wydaniu orzeczenia objętego wnioskiem o wznowienie lub zaskarżonego w trybie kasacji, nie może orzekać co do tego wniosku lub tej kasacji.

Art. 41. § 1. Sędzia ulega wyłączeniu, jeżeli istnieje okoliczność tego rodzaju, że mogłaby wywołać uzasadnioną wątpliwość co do jego bezstronności w danej sprawie.

§ 2. Wniosek o wyłączenie sędziego, zgłoszony na podstawie § 1 po rozpoczęciu przewodu sądowego, pozostawia się bez rozpoznania, chyba że przyczyna wyłączenia powstała lub stała się stronie wiadoma dopiero po rozpoczęciu przewodu.

SLAJD NR 25

ZASADA ŚCIGANIA Z URZĘDU

Wyjątki:

- ściganie z oskarżenia prywatnego (tj. na skutek wniesienia prywatnego aktu oskarżenia)

- ściganie na wniosek ** pokrzywdzonego

względnie wnioskowe

bezwzględnie wioskowe

- ściganie na wniosek dowódcy jednostki

- organu opieki społecznej lub właściwej instytucji

SLAJD NR 24

ZASADA ŚCIGANIA Z URZĘDU

- ściganie przestępstwa ściganego z urzędu odbywa się przez organy państwa niezależnie od woli (a także niekiedy - wbrew woli) pokrzywdzonego *

- dotyczy całego biegu postępowania a nie tylko jego wszczęcia

- niekiedy ściganie z urzędu jest uzależnione od spełnienia określonego warunku (np. gdy ściganie uzależnione jest od zezwolenia)

SLAJD NR 26

ZASADA ŚCIGAIA Z URZĘDU

Forma ścigania wynika zatem z przepisów prawa materialnego, choć jest to kwestia procesowa (formalna)

Milczenie ustawy co do formy ścigania oznacza, że przestępstwo jest ścigane z urzędu