WYKŁAD 1 18.02.2004

1. Gospodarka światowa - można ją zdefiniować jako zbiorowość podmiotów, które pośrednio bądź bezpośrednio zajmują się działalnością gospodarczą, wzajemnie powiązanych w system międzynarodowych stosunków gospodarczych.

System - elementy muszą być ze sobą powiązane, nie ma elementów zawieszonych w próżni.

Podmioty gospodarki światowej:

• przedsiębiorstwa krajowe - tylko takie jest podmiotem gospodarki światowej, które ma jakieś więzi z podmiotami zagranicznymi (np. piekarnia importuje ziarno sezamowe).

• przedsiębiorstwa (korporacje) międzynarodowe - obecnie najważniejszy podmiot gospodarki światowej; najważniejszy podmiot sprawczy globalizacji.

• gospodarki narodowe - poszczególne kraje, każda gospodarka jest podmiotem gospodarki światowej, ale jednak są kraje bardzo otwarte (dużo od siebie dają gospodarce światowej - np. USA), które są wyczulone na to, co dzieje się w gospodarce światowej. Są też takie, które są w minimalnym stopniu podmiotami gospodarki światowej - np. Korea Północna. Miejsce Polski ulegało ciągle zmianom (największe zachodziły po 1989). Im większa gospodarka narodowa, tym ma większy wpływ na gospodarkę światową.

• ugrupowania integracyjne - UE, CEFTA, NAFTA, EFTA, MERCOSUR, APEC, ASEAN, SPARTECA.

• międzynarodowe organizacje gospodarcze - są coraz bardziej znaczące, skupiają coraz więcej państw - MFW, WTO, OECD, Rada Europy, Bank Światowy.

Więzi łączące elementy gospodarki światowej:

• import, eksport (nie tylko w relacji przedsiębiorstw, ale także w gospodarkach narodowych, ugrupowaniach integracyjnych),

• związki finansowo-kredytowe i kapitałowe,

• związki technologiczne (przepływ technologii),

• kooperacja.

Cechy gospodarki światowej:

• złożoność (mnogość podmiotów),

• system historyczny (nie od zawsze mówimy o gospodarce światowej, potrzebne było zaistnienie stałych powiązań pomiędzy podmiotami, które obecnie tworzą gospodarkę światową - wykształciły się one w pewnym etapie rozwoju),

• dynamiczny charakter (zaobserwować można zmiany, jeżeli chodzi o skład gospodarki światowej):

- zmiany ilościowe (np. zanik jakichś organizacji - RWPG),

- zmiany jakościowe (zmiany np. w polskiej gospodarce).

SKŁAD gospodarki światowej - PODMIOTY tworzące gospodarkę światową

STRUKTURA gospodarki światowej - ZWIĄZKI między podmiotami

Cechy gospodarki światowej:

• w latach 60-tych cechą gospodarki światowej był rozwój - wzrost gospodarczy (średnie tempo wzrostu wynosiło ok. 6%),

• w latach 70-tych cechą był kryzys (dwa kryzysy naftowe, dzięki czemu zaczęto myśleć, jakie zmiany jakościowe należy wprowadzić, ze względu na ograniczoność surowców),

• lata 80-te upłynęły pod znakiem tendencji deregulacyjnych (w Wielkiej Brytanii - Tacheryzm, w USA - Reaganomika) - przestano wierzyć w to, że państwo powinno wszystkim kierować, efektem był wzrost gospodarczy o 3%,

• w latach 90-tych - procesy integracyjne, a z drugiej strony znacząca fala globalizacji (obecnie nastanie procesów globalizacyjnych związanych ze zmianami jakościowymi).

2. Tradycyjny międzynarodowy podział pracy - to typ powiązań, jaki wytworzył się w okresie upowszechniania produkcji maszynowej i wprowadzenia nowoczesnych środków transportu (XVIII-XIX wiek) - związany z rozwojem gospodarczym i kolonizacją.

Międzynarodowy podział pracy - szczególny rodzaj społecznego podziału pracy, cechą którego jest wzrost specjalizacji - dzielone są role między poszczególnymi podmiotami międzynarodowymi.

Cechy tradycyjnego międzynarodowego podziału pracy:

• podział świata na kraje rozwinięte - przemysłowe (północy) i na kraje surowcowo-rolnicze (południa),

• system kolonialny (sprzyjał podziałowi),

• specjalizacja międzygałęziowa (jeżeli dany kraj specjalizował się w produkcji danych towarów, to eksportował te towary, nie zajmując się produkcją innych, które importował),

• migracje ludności,

• polityka kolonialna wzmacniająca wpływy państw rozwiniętych.

Kraje Europy Zachodniej:

• rozwój przemysłu,

• wzrost zapotrzebowania na siłę roboczą,

• migracje ludności ze wsi do miast,

• wzrost popytu na żywność,

• przewaga konkurencyjna w produkcji przemysłowej,

• upowszechnianie konsumpcji produktów przemysłowych w różnych krajach,

• produkcja eksportowa jest źródłem przyśpieszonej akumulacji - pogłębienie specjalizacji,

• zaniedbywanie rolnictwa (z rozpoczęciem procesów integracyjnych nastąpiło odbudowanie rolnictwa).

Kraje surowcowo-rolnicze (począwszy od lat 80-tych, był lansowany nowy ład ekonomiczny, ale jak na razie nie przynosi to spodziewanych efektów):

• zaplecze surowcowe i rolnicze dla krajów przemysłowych,

• niekonkurencyjne w produkcji przemysłowej,

• uzależnione polityczno-administracyjnie od krajów przemysłowych,

• inwestycje tylko w dziedzinie surowcowej i rolniczej.

Tradycyjny podział pracy zaczął się rozpadać w okresie międzywojennym (powstanie ZSRR, podział Europy, koniec kolonializmu).

Charakterystyka współczesnego podziału pracy:

• zmiany w strukturze handlu międzynarodowego (brak dominacji przepływów międzygałęziowych, rozwija się handel wewnątrzgałęziowy - dany kraj importuje i eksportuje produkty tej samej branży),

• pojawienie się nowych form współpracy międzynarodowej (powiązania w dziedzinie handlu, produkcji, badań naukowych),

• pojawienie się nowych podmiotów (przedsiębiorstwa międzynarodowe, międzynarodowe organizacje gospodarcze, GATT, MFW),

• tendencje integracyjne,

• przeobrażenia w strukturze politycznej, społecznej i gospodarczej w Europie Środkowo-Wschodniej,

• silna konkurencja ze strony państw nowouprzemysłowionych,

• specjalizacja wewnątrzgałęziowa.

WYKŁAD 2 25.02.2004

Integracja - proces gospodarczego scalania.

Istota integracji - proces przeobrażeń i dostosowań zachodzących w strukturach integrujących się podmiotów (regionów, krajów), w efekcie którego wykształca się nowy jakościowo, spójny i komplementarny organizm.

Warunki integracji:

• komplementarność (rzeczywista lub potencjalna) gospodarek integrujących się państw - wzajemne uzupełnianie się (odwrotność do konkurencyjności),

• infrastruktura transportowa, telekomunikacyjna, finansowa (banki, sektor ubezpieczeń) - warunek niezbędny,

• wysoki poziom rozwoju gospodarczego (im wyższy poziom rozwoju - tym łatwiej o komplementarność - łatwiej się integrować),

• bliskość geograficzna (niekoniecznie - np. UE),

• pro-integracyjna polityka państw (ale sama decyzja polityczna nic nie da, muszą być spełnione inne warunki),

W poszczególnych regionach świata procesy integracyjne cechują się regionalną specyfiką. Wynika to z różnic w:

• warunkach naturalnych,

• ogólnym poziomie rozwoju,

• strukturze gospodarki,

• stopniu wzajemnej pomocy,

• stosunkach politycznych, kulturowe powiązania wewnątrzregionalne oraz z innymi regionami, krajami.

Przyczyny integracji:

• kraje słabo rozwinięte - wierzą, że integracja umożliwi im szybszy rozwój,

• kraje wysoko rozwinięte - produkują towary wysokoprzetworzone (komplementarne) - muszą wyjść ze swoją produkcja za granicę, dzięki integracji handel zagraniczny jest łatwiejszy. Rynek wewnętrzny jest za mały, trzeba wyjść na rynki zagraniczne (im większa produkcja, tym mniejsza cena jednostkowa produktu - większy popyt, większa opłacalność produkcji, większe zyski - niemożliwe do osiągnięcia na rynku wewnętrznym).

W Europie procesy integracyjne miały dać możliwość sprostania konkurencji ze strony USA i Japonii.

Strefa wolnego handlu:

• brak ceł (opłaty nakładane na towar, przy przekraczaniu granicy) i ograniczeń ilościowych (kontyngenty, plafony) w kontaktach wewnętrznych strefy (pozostają ograniczenia jakościowe: normy, standardy),

• autonomia w zakresie polityki celnej i handlowej w stosunku do państw trzecich.

Unia celna:

• brak ceł i ograniczeń ilościowych w kontaktach wewnętrznych strefy (pozostają ograniczenia jakościowe: normy, standardy),

• wspólna zewnętrzna taryfa celna oraz ujednolicenie polityki handlowej w stosunku do państw trzecich.

Wspólny rynek:

• brak ceł i ograniczeń ilościowych w kontaktach wewnętrznych strefy (pozostają ograniczenia jakościowe: normy, standardy),

• wspólna zewnętrzna taryfa celna oraz ujednolicenie polityki handlowej w stosunku do państw trzecich,

• swobodny, wewnętrzny przepływ czynników produkcji (kapitał, praca).

Jednolity rynek wewnętrzny (wymyślony przez wspólnoty europejskie):

• 4 wolności - swoboda przepływu osób, kapitału, usług i towarów (brak ograniczeń w postaci różnych norm i standardów),

• pełna koordynacja, bądź unifikacja wszelkich dziedzin polityki ekonomicznej.

4 wolności:

1. swoboda przepływu osób:

• zniesienie kontroli granicznej,

• harmonizacja ustawodawstwa dotyczącego ruchu granicznego, posiadania broni, zwalczania narkotyków, udzielania azylu,

• swoboda osiedlania się,

• swoboda wyboru miejsca kształcenia,

• swoboda podejmowania pracy w krajach UE,

• wzmocniona kontrola wewnętrzna.

2. swoboda przepływu towarów:

• zniesienie ceł i barier parataryfowych,

• zniesienie ograniczeń ilościowych,

• zniesienie ograniczeń jakościowych,

• zniesienie kontroli granicznej,

• harmonizacja lub wzajemna akceptacja norm i przepływów,

• harmonizacja podatków.

3. swoboda przepływu usług:

• liberalizacja usług finansowych,

• harmonizacja kontroli banków i ubezpieczeń,

• otwarcie rynku usług transportowych,

• otwarcie rynku usług telekomunikacyjnych.

4. swoboda przepływu kapitału:

• swoboda przepływu pieniądza,

• swoboda przepływu kapitału,

• dążenie do wspólnego rynku usług finansowych,

• liberalizacja przepływu papierów wartościowych.

Zalety integracji:

• możliwość ominięcia barier rozwoju gospodarczego,

• możliwość korzystania ze środków, zasobów innych krajów (siła robocza, kapitał, zasoby naturalne),

• wspólne finansowanie badań naukowo-technicznych,

• łatwiejsza koncentracja środków w wybranych dziedzinach produkcji,

• możliwość rezygnacji, bądź ograniczenia produkcji mniej efektywnej,

• wzrost konkurencji,

• ułatwienie w handlu,

• wzrost stopy życiowej,

• wyeliminowanie lub ograniczenie działalności o niskiej efektywności,

• wzrost międzynarodowej konkurencyjności.

Wady integracji:

• nierównomierność rozmieszczenia zasobów produkcyjnych (np. przemieszczanie się ludzi do regionów najbardziej rozwiniętych),

• integracje nierówne - czyli krajów o różnym poziomie rozwoju gospodarczego (większe korzyści mogą odnieść kraje bardziej rozwinięte),

• szybsze przenoszenie wahań koniunkturalnych (kryzysów) pomiędzy krajami na skutek eliminacji barier,

• ograniczenie autonomii danego kraju.

WYKŁAD 3 03.03.2004

Efekt kreacji handlu - oznacza wytworzenie się nowych strumieni handlu między krajami członkowskimi strefy wolnego handlu lub unii celnej. Towary wytwarzane w poszczególnych krajach strefy czy unii zaczynają być traktowane na rynkach innych krajów tejże strefy czy unii preferencyjnie na skutek zniesienia ceł i barier parataryfowych.

Dotyczy dóbr jednorodnych, na które popyt zależy jedynie od ceny (np. pszenica).

Efekt kreacji wystąpi wtedy:

• kiedy znoszona między krajami strefy czy unii stawka celna jest wyższa od występującej poprzednio między nimi różnicy w kosztach produkcji danego towaru,

• kiedy elastyczność cenowa popytu na ten towar w kraju o wyższych kosztach jest odpowiednio wysoka,

• kiedy odpowiednio wysoka jest elastyczność cenowa podaży tego towaru w kraju, w którym jego koszty produkcji są niższe (podaż musi być elastyczna, ponieważ kraj, który poprzednio produkował na rynek wewnętrzny musi mieć możliwość rozszerzenia produkcji na inne rynki w warunkach integracji),

Efekt przesunięcia handlu - dotyczy handlu pomiędzy krajami członkowskimi strefy wolnego handlu lub unii celnej oraz ich handlu z krajami nieczłonkowskimi. Polega na zastępowaniu importu określonych towarów spoza strefy czy unii importem tych towarów ze strefy czy unii.

Efekt może zostać osłabiony lub anulowany jeśli eksporterzy z krajów trzecich do krajów strefy czy unii obniżą swe ceny eksportowe.

Zdecydują się zaś na to tym bardziej:

• im silniej ograniczony zostanie ich eksport do krajów strefy czy unii,

• im większe znaczenie ma dla nich rynek danej strefy czy unii i im trudniej znaleźć jest dla niego rynki alternatywne,

• im niższa jest elastyczność cenowa ich podaży na eksport do tej strefy czy unii.

Unia Europejska:

Historia:

• EWWiS - Europejska Wspólnota Węgla i Stali - traktat podpisany w 1951, a wszedł w życie w 1952; Wspólnota powołana przez państwa Beneluksu, Francję, RFN i Włochy; powołana na czas określony - na 50 lat (już nie istnieje).

• EUROATOM - Europejska Wspólnota Energii Atomowej, utworzona na mocy traktatu Rzymskiego (1957), który zaczął obowiązywać w 1958.

• EWG - Europejska Wspólnota Gospodarcza, utworzona na mocy traktatu Rzymskiego (1957), który zaczął obowiązywać w 1958; zakładała ogólną integrację gospodarczą, a nie tylko integrację sektorową; założono, że do końca 1968 będzie osiągnięta unia celna (udało się osiągnąć w lipcu 1968), a na początku lat 70-tych miał być osiągnięty wspólny rynek (nie udało się, z powodu kryzysów) - pogłębianie integracji zastąpiono poszerzaniem.

Unia Europejska to...

• 15 państw (5 dużych, 10 małych) - Holandia, Belgia, Luksemburg, Francja, RFN, Włochy, Grecja, Portugalia, Hiszpania, Wielka Brytania, Dania, Irlandia, Austria, Szwecja, Finlandia;

• 15 państw (12 bogatych, 3 biednych - Portugalia, Hiszpania, Grecja);

• zlepek regionów o różnym poziomie rozwoju (dla biednych regionów UE uruchomiła fundusz strukturalny);

• różnorodność kulturowa, językowa (12 języków oficjalnych, 11 urzędowych), religijna;

• państwa o rodowodzie chrześcijańskim (katolickie, protestanckie, prawosławne), ale zróżnicowanych relacjach państwo-kościół;

• „rdzeń” w postaci Unii Gospodarczo-Walutowej (12) i „peryferie” funkcjonujące na zasadzie Unii Gospodarczej (3 - Wielka Brytania, Dania, Szwecja);

• finanse czyli budżet - dochody (wpłaty państw członkowskich oparte na PKB, dochody z VAT, dochody z ceł);

• finanse czyli budżet - wydatki (Wspólna Polityka Rolna - ok. 47%, Wspólna Polityka Regionalna - ok. 38%, reszta - na inne polityki związane z wolnym rynkiem);

• instytucje (pochłaniają ok. 5% budżetu);

• nie instytucja charytatywna!!!

Zasady obowiązujące w UE:

• co-financing (kofinansowania) - polega na tym, że Unia nigdy nie daje 100% kosztów realizacji danego projektu, lecz wymaga udziału własnego beneficjenta;

• subsydiarności - UE ingeruje w dany problem, dopiero wówczas, gdy dana kwestia nie może zostać rozwiązana na poziomie niższym (regionalnym, państwowym); inne ujęcie - sprawy powinny być rozwiązywane jak najbliżej obywatela (najlepiej w gminie, jak się nie da, to na poziomie województwa, jak nie, to państwa, jak nie to przekazać kwestię do UE).

EFTA - European Free Trade Association -Europejskie Stowarzyszenie Wolnego Handlu.

04.01.1960 - podpisanie konwencji Sztokholmskiej,

03.05.1960 - wejście w życie konwencji Sztokholmskiej.

Członkowie założyciele: Austria, Dania, Norwegia, Portugalia, Szwecja, Szwajcaria, Wielka Brytania; obecnie z krajów założycielskich pozostały: Norwegia i Szwajcaria; obecnie funkcjonują w ugrupowaniu tylko 4 kraje: Norwegia, Szwajcaria, Lichtenstein, Islandia.

Dlaczego nie głębszy poziom integracji?

Wynikało to z faktu, że państwa założycielskie EFTA bardzo ceniły sobie niezależność i nie chciały ograniczać swej suwerenności w kształtowaniu różnych elementów polityki ekonomicznej na rzecz instytucji ponadnarodowych (tak było w przypadku EWG).

Jednak kraje EFTA nie uniknęły pewnego rodzaju integracji:

W maju 1992 (weszło w życie w 1994) zadecydowano o powstaniu EOG (Europejski Obszar Gospodarczy) - Unia Europejska+EFTA prócz Szwajcarii (18 państw) - w Obszarze obowiązują 4 wolności, jednak nie ma unii celnej, nie ma wspólnych polityk.

Przesłanki powstania NAFTA (North American Free Trade Association):

• powstanie EWG,

• powstanie EFTA,

• stopniowe pogłębianie integracji w ramach EWG - zapowiedź utworzenia Jednolitego Rynku Wewnętrznego z czterema wolnościami (swoboda przepływu towarów, usług, osób i kapitału),

• bliskie kontakty między Kanadą a USA (handel towarów, międzynarodowa wymiana usług, inwestycje bezpośrednie),

grudzień 1992 - podpisanie układu NAFTA przez prezydentów USA i Meksyku oraz przez premiera Kanady,

1 stycznia 1994 - wejście w życie układu o NAFTA.

Główne cele NAFTA:

• eliminacja barier w handlu, ułatwiająca przepływ towarów i usług, a w szczególności eliminacja ceł w ciągu 10 lat,

• rozszerzenie możliwości inwestycyjnych w obrębie krajów należących do układu,

• tworzenie warunków do uczciwej konkurencji oraz jej wspierania,

• zapewnienie ochrony własności intelektualnej.

Mimo że NAFTĘ powołano, to nadal jest współpraca Meksyk-USA i USA-Kanada.

Na powołaniu NAFTY zyskał Meksyk (udział towarów przetworzonych w eksporcie Meksyku wzrósł z 16% do 83%).

MERCOSUR - wspólny rynek - między MERCOSUR i UE jest pierwsza na świecie międzynarodowa strefa wolnego handlu.

WYKŁAD 4 10.03.2004

Internajconalizacja przedsiębiorstw - umiędzynaradawianie, wykraczanie poza rynek wewnętrzny (można ujmować jako proces lub jako stan)

Proces:

1. uświadomienie możliwości międzynarodowych wpływów,

2. dostosowanie się do otoczenia,

3. rozwój międzynarodowy, tj. tworzenie lub przekształcanie obiektów (najbardziej zaawansowana faza).

Stan:

1. liczba obsługiwanych rynków zagranicznych,

2. udział wartości księgowej majątku za granicą w całym majątku przedsiębiorstwa,

3. udział obrotów zagranicznych w całkowitych obrotach przedsiębiorstwa,

4. udział zysków zagranicznych w globalnym zysku przedsiębiorstwa,

5. rozmiary zagranicznych inwestycji bezpośrednich,

6. udziały w rynkach zagranicznych.

Motywy internacjonalizacji przedsiębiorstw:

1. Rynkowe - otwarcie nowych rynków, utrzymanie się na dotychczasowych. Ważne gdy:

• stagnacja na rynku krajowym,

• istnieją niewykorzystane moce produkcyjne,

• obserwowany jest dynamiczny rozwój rynków zagranicznych,

• zostają wprowadzone bariery dla importu na dotychczasowych rynkach przedsiębiorstwa,

• powstają ugrupowania integracyjne o charakterze wspólnego rynku.

2. Kosztowe - dzięki internacjonalizacji zmniejszą się koszty prowadzenia działalności:

• tańsza siła robocza,

• tańsze surowce,

• tańsze kredyty,

• wyeliminowanie kosztów transportu.

3. Zaopatrzeniowe:

• dla zapewnienia stałego zaopatrzenia,

• 
  gdy brak własnych surowców czynnik kluczowy (np. Japonia),

• wyeliminowanie tzw. brudnych przemysłów.

4. Polityczne:

• polityka wspierania eksportu (subwencje eksportowe) - promuje internacjonalizację własnych przedsiębiorstw na zewnątrz,

• polityka ograniczonego dostępu do rynku docelowego.

Wychodząc z działalnością na obce rynki, trzeba uwzględnić czynnik kulturowy. Im kultury są bardziej zbliżone w kraju docelowym w stosunku do kraju macierzystego, tym łatwiejsza będzie internacjonalizacja. W innych krajach, odmiennych kulturowo należy bardzo uważać.

Formy internacjonalizacji przedsiębiorstwa:

1. Funkcjonalne, tj. nie wymagającego kapitałowego zaangażowania za granicą (przy destabilizacji rynku docelowego można się szybko wycofać):

• eksport pośredni (nie ulega zmianie funkcjonowanie przedsiębiorstwa, tylko efekty produkcji są umiędzynarodawiane, eksport produktów poprzez pośrednika),

• eksport bezpośredni (większe ryzyko, przedsiębiorstwo produkuje produkt i samo go sprzedaje za granicę, musi przeprowadzić badania rynku),

• import bezpośredni,

• handel wymienny (towar za towar, transakcje się bilansują),

• przekazanie licencji (przepływ wiedzy technicznej, właściwie przekazanie prawa do wykorzystywania jakiegoś rozwiązania technicznego, np. franchising - dawca jest właścicielem całego programu sprzedaży, biorcą jest firma (nie rozpoznawana na rynku, nie mająca ugruntowanej marki), która posiada gotowy program sprzedaży, program marketingowy - nie zajmuje się strategią promocji, ceny; ponosi opłatę i jest poddawana kontroli),

• leasing (prawo do korzystania ze środka trwałego - dawca przekazuje biorcy odpłatnie do użytku środek trwały - maszyny, hale, urządzenia) - po upływie terminu umowy leasingodawca jest nadal właścicielem przedmiotu leasingu:

• operacyjny (krótkoterminowy) - po upływie czasu na jaki została zawarta umowa środek nie został w pełni zamortyzowany,

• finansowy (długoterminowy) - okazuje się, że po upływie czasu na jaki została zawarta umowa przedmiot umowy został całkowicie zamortyzowany; umowa może być z opcją sprzedaży lub nie.

• clearing (rozliczenie bezpieniężne - przez rok dwa kraje sprzedają i kupują towary; wartość musi zostać zbilansowana przez dewizy - pokrywają różnicę w kosztach),

• obrót uszlachetniony (zleceniodawca przekazuje zleceniobiorcy materiały i wzory, produkcja następuje w kraju zleceniobiorcy, który przekazuje produkt gotowy zleceniodawcy; nikt nie wie, gdzie produkt został wykonany, bo na produkcie jest metka zleceniodawcy; w tego rodzaju produkcji nie były nakładane cła na towary tworzone dla zleceniodawcy, gdyby zleceniodawca produkował na własną rękę, to jego produkcja została by oclona przy sprzedaży zagranicę).

2. Instytucjonalne, tj. wymagające kapitałowego zaangażowania za granicą.

• kontrakt menedżerski,

• budowa zakładu pod klucz,

• filia handlowa (zaangażowanie kapitałowe; filia jednak nie zajmuje się produkcją, tylko dystrybucją produktu za granicę),

• zakład montażowy (gotowe elementy montowane w całość),

• zakład produkcyjny (produkcja od początku do końca realizowana w kraju docelowym),

• oddział (nie ma osobowości prawnej, nie ma samodzielności, jest silnie powiązany z kompanią macierzystą),

• filia (zorganizowana w oparciu o przepisy tego kraju, gdzie działa, ma osobowość prawną),

• spółka córka (zupełnie nie zależna, zorganizowana w oparciu o przepisy tego kraju, gdzie działa, ma osobowość prawną),

• joint venture (wspólne przedsięwzięcie - powstaje nowa osoba prawna, kapitał pochodzi z kilku krajów - co najmniej dwóch).

Co internacjonalizacja wywołuje w skali gospodarki światowej:

Internacjonalizacja - pogłębianie intensywności wzajemnych zależności; upodabnianie na coraz większą skale.

Internacjonalizacja - przepływ wartości materialnych i duchowych - demokratyzacja, ale również problem bezpieczeństwa w szerokim znaczeniu.

Efekty internacjonalizacji:

1. pozytywny - przepływ towarów, usług, kapitału, osób na skalę międzynarodową.

2. negatywny - jeśli kraje są słabe - brak siły przed ochroną przed negatywnymi zjawiskami.

Internacjonalizacja - kiedyś bardziej żywiołowa, obecnie bardziej sterowalna (bo jest większa ilość ugrupowań integracyjnych, także z powodu działania organizacji międzynarodowych).

Kraje rozwinięte - kreują.

Kraje rozwijające się - adaptują.

Obecnie internacjonalizacja dzieje się pod realizację celów określonych podmiotów.

Zaawansowana internacjonalizacja to globalizacja.

Cecha internacjonalizacji - bardzo duża skala otwierania gospodarek.

• traktujemy otwarcie gospodarki jako coś naturalnego; otwarcie gospodarki - nowy, inny sposób gospodarowania, gdzie sektor zagraniczny jest swoistym nowym podmiotem gospodarki, powoduje to konieczność innego rozpatrywania kosztów komparatywnych, cen, kosztów;

• otwieranie gospodarek powoduje, że proces gospodarowanie jest coraz bardziej złożony;

• otwieranie gospodarek powoduje, że porównania międzynarodowe są coraz łatwiejsze, coraz powszechniej wykorzystywane;

Globalizacja - najbardziej zaawansowany poziom internacjonalizacji, gdzie następuje pogłębianie i poszerzanie internacjonalizacji.

• oznacza wzrost swobody przepływu kapitału, towarów, czynników produkcji między krajami,

• to stopniowy zanik granic gospodarczych i jakościowy skok w mobilności czynników produkcji.

Globalizacja: pięć płyt naruszających równowagę w gospodarce światowej końca XX wieku (wg Lestera Thurow'a):

• upadek komunizmu,

• stworzenie się społeczeństw (państw) rozwiniętych,

• gospodarka globalna,

• oparcie gospodarki na kapitale intelektualnym,

• era bez dominacji mocarstwa ekonomicznego, politycznego, militarnego.

WYKŁAD 5 17.03.2004

Międzynarodowy przepływ kapitału (w wąskim znaczeniu) - wywóz kapitału to wywóz wartości, którego celem jest uzyskanie wartości dodatkowej.

Przepływ kapitału o charakterze bezzwrotnym i nieodpłatnym nie jest ujmowany w definicji sensu stricto.

Warunki wywozu kapitału - odpowiednia podaż kapitału w jednym kraju (nadwyżka) i odpowiedni popyt na kapitał w drugim kraju.

Przyczyny wywozu kapitału:

• chęć ograniczenia ryzyka (dywersyfikacja ryzyka),

• różnice w stopach zysku (łatwo wyliczyć ile można zarobić w różnych krajach posiadając ten sam kapitał),

• chęć ominięcia barier handlowych (cła, podatki zagraniczne, opłaty wyrównawcze, ograniczenie ilościowe) - lepiej wywieźć kapitał i otworzyć produkcje w kraju docelowym, niż eksportować towary na rynek obciążony barierami,

• chęć podporządkowania sobie przedsiębiorstw w innych krajach,

• chęć uzyskania wpływów politycznych w innych krajach (docelowych),

• chęć przeniesienia działalności z kraju o słabej walucie do kraju o silnej walucie aby wyeliminować straty spowodowane niekorzystnymi zmianami w kursie walut.

Formy wywozu kapitału:

1. Kapitał pożyczkowy (pożyczki bądź sprzedaż obligacji) - nie ma miejsca zmiana właściciela kapitału, tylko zezwala się kredytobiorcy na czasowe wykorzystanie kapitału; ten kto kupuje obligacje jest importerem kapitału, emitent jest dłużnikiem, bo po określonym czasie wykupuje obligacje za wyższą cenę; po to dokonuje się wywozu kapitału, aby po określonym czasie uzyskać wyeksportowany kapitał z nadwyżką.

2. Kapitał produkcyjny.

• kapitał pośrednio produkcyjny (inwestycje portfelowe - przejęcie akcji, udziałów zagranicznego przedsiębiorstwa, w ilości nie umożliwiającej przejęcia kontroli),

• kapitał bezpośrednio produkcyjny (organizacja przedsiębiorstwa od podstaw, przejęcie istniejącego przedsiębiorstwa, wykup kontrolnego pakietu akcji, udziałów).

Rodzaje ruchu kapitału:

1. Według okresu, na jaki następuje wywóz lub przywóz kapitału:

• krótkookresowy (okres spłaty krótszy niż rok - kredyty handlowe, niektóre kredyty finansowe, krótkookresowe lokaty na rynku walutowym) - krótkookresowe wkłady szybko i łatwo można wycofać;

• długookresowy (okres spłaty dłuższy niż rok - pozostałe kredyty - kredyty i inwestycje bezpośrednie).

2. Według pochodzenia kapitału:

• wywóz ze źródeł publicznych (budżety agent rządowych, budżety lokalne) - udzielane z myślą o osiąganiu celów makroekonomicznych lub regionalnych;

• wywóz ze źródeł prywatnych (przedsiębiorstwa, banki komercyjne, osoby prywatne);

• wywóz z budżetów organizacji międzynarodowych.

Charakter obrotów kapitałowych:

• wywóz kapitału nie jest od razu rekompensowany importem dóbr i usług,

• korzyści są odłożone w czasie,

• eksport kapitału nie powoduje przeniesienia prawa jego własności,

• głównym kanałem transferu kapitału jest system łączności, zapewniający szybkość transferu (dobry system łączności jest niezbędny - potrzebny jest kontakt między kredytodawcą a kredytobiorcą, czy też między filią a spółką macierzystą).

O efekcie importu kapitału:

• rodzaj produkowanych za granicą towarów lub usług (fakt, czy towary te są konkurencyjne czy komplementarne w stosunku do produkcji wewnętrznej),

• sposób rozporządzania zyskami (fakt, czy powracają one do kraju pochodzenia kapitału) - czy powrócą, czy będą dalej przeznaczane na inwestycje.

Skutki wywozu kapitału:

• wywóz kapitału -> mniejsza podaż kapitału na rynku wewnętrznym -> cena kapitału rośnie -> koszty inwestycji rosną ograniczenie tempa wzrostu gospodarczego

ale z drugiej strony

eksport kapitału pobudza eksport towarów i usług, czyli pobudza wzrost gospodarczy.

Skutki napływu kapitału:

• import kapitału -> większa podaż kapitału -> cena kapitału maleje -> koszty inwestycji maleją -> rośnie tempo wzrostu gospodarczego

ale z drugiej strony

import kapitału pobudza import towarów, co stanowi swoiste zagrożenie dla krajowych producentów.

Skutki transferu kapitału dla kraju-eksportera:

• pogorszenie bilansu płatniczego w krótkim okresie czasu,

• utrata potencjalnych miejsc pracy (o ile kapitał ten mógł być zastosowany w kraju),

• w długim czasie produkcja przedsiębiorstwa zagranicznego może zastępować produkcję wewnętrzną (wzrost importu i zmniejszenie miejsc pracy),

+ poprawa bilansu płatniczego w długim okresie czasu (napływ kapitału w postaci odsetek lub przychodów z akcji lub zysku),

+ wzrost zatrudnienia jeśli wymagany jest eksport komponentów do zagranicznej filii,

+ wzrost eksportu maszyn, urządzeń oraz surowców i półproduktów w formie początkowej,

+ zdobycie nowych rynków zbytu i przezwyciężenie bariery niedostatecznego popytu.

Eksport najczęściej się odbywa między krajami wysokorozwiniętymi (ok. 80%), następnym głównym kanałem przepływowym jest eksport z krajów wysokorozwiniętych do Tygrysów Azjatyckich.

Skutki transferu kapitału dla kraju importera:

1. Kraje rozwinięte:

+ napływ technologii zwiększających zasób wiedzy,

+ zwiększenie funduszy inwestycyjnych w regionach słabiej rozwiniętych,

+ osłabienie monopolu jednego lub kilku przedsiębiorstw dominujących w kraju,

• obawa przed zdominowaniem przez obcy kapitał gospodarki kraju,

• nie uwzględnianie interesów danego kraju przed obce przedsiębiorstwo.

2. Kraje rozwijające się:

+ zwiększenie funduszu inwestycji,

+ zwiększenie zatrudnienia i produkcji,

+ poprawa bilansu płatniczego w krótkim (dopływ kapitału) i długim czasie (wzrost eksportu),

+ napływ technologii podwyższających poziom wiedzy,

• likwidacja krajowych przedsiębiorstw,

• oferowanie produktów o niskiej użyteczności (papierosy),

• nadmierna eksploatacja surowcowa (niższa cena niż w kraju bardziej rozwiniętym),

• nieuwzględnianie interesów danego kraju przez obce przedsiębiorstwa,

• możliwość politycznego zdominowania kraju,

• możliwość pogorszenia bilansu płatniczego w długim okresie (odpływ zysku i odsetek),

• uzależnienie od importowanych technologii, produktów.

WYKŁAD 6 24.03.2004

Międzynarodowy transfer wiedzy technicznej.

Wiedza techniczna - całokształt wiedzy i informacji znajdującej zastosowanie w procesie wytwarzania dóbr i usług, czy też dla obronności danego kraju - nowy czynnik produkcji - teraz i w przyszłości.

Typy wiedzy technicznej:

• postać czysta - w formie informacji pisanej bądź niepisanej,

• postać uprzedmiotowiona - w formie dóbr rzeczowych (maszyn, urządzeń).

Rodzaje przenoszonej wiedzy:

• ogólna,

• szczegółowa:

1. gotowa do praktycznego wykorzystania,

2. wymagająca dalszego przetworzenia.

Rodzaj nośnika wiedzy:

• ludzie,

• publikacje, dokumenty,

• produkty i ich zespoły.

Sposób wykorzystania wiedzy:

• odpłatnie (na zasadach handlowych),

• nieodpłatnie.

Kanały międzynarodowego przepływu wiedzy technicznej:

• obroty licencjami,

• obroty towarami o wysokim stopniu intensywności technologicznej, tj. nowoczesnymi maszynami, urządzeniami,

• zagraniczne inwestycje bezpośrednie (filie, oddziały, join-ventures).

Tylko obroty licencjami stanowią odrębną, swoistą formę MSE.

Kanały międzynarodowego przepływu wiedzy technicznej:

• międzynarodowe operacje licencyjne,

• sprzedaż patentów za granicę,

• consulting międzynarodowy (przyjeżdza specjalista z danej dziedziny i udziela porad; może być odpłatny lub nie; związany z handlem lub nie; z przepływem kapitału lub nie),

• korzystanie z zagranicznej literatury technicznej (specyficzną formą takiej literatury są informacje o patentowanych wynalazkach - przejęcie części wiedzy),

• sprowadzanie zagranicznych prduktów jako wzorców i ich kopiowanie,

• wywiad gospodarczy,

• kształcenie studentów za granicą,

• szkolenie pracowników za granicą lub przez zagranicznych specjalistów w kraju,

• międzynarodowe konferencje, sympozja,

• międzynarodowa kooperacja przemysłowa (jedno przedsiębiorstwo, dostarczając innemu podzespoły, dostarcza - prócz produktów - również wiedzę techniczną),

• międzynarodowe inwestycje bezpośrednie i współpraca techniczna wewnątrz przedsiębiorst transnarodowych,

• handel międzynarodowy,

• międzynarodowe targi i wystawy przemysłowe,

• migracja ludności.

Wynalazek - nowe rozwiązanie zagadnienia technicznego nie wynikające w sposób oczywisty ze stanu techniki i nadające się do zastosowania w gospodarce narodowej lub w zakresie obronności państwa, albo mogące się nadawać po powstaniu odpowiednich warunków.

Wynalazek powinien mieć zdolność patentową, czyli nie mogą być wcześniej użyte analogiczne lub zbliżone rozwiązania.

Patent wynalazczy - formalne uznanie własności wynalazku (jego udzielenie następuje poprzez wydanie dokumentu, który gwarantuje wynalazcy prawo do wyłączności przemysłowego i handlowego wykorzystania wynalazku w danym państwie w określonym czasie - zwykle 10-15 lat).

Można otrzymać więcej niż jeden patent na jeden wynalazek.

Licencja - udzielenie za pomocą sprzedaży-kupna prawa do korzystania w określonym zakresie (pod względem merytorycznym, czasowym, terytorialnym) opatentowanego lub zgłoszonego do ochrony patentowej osiągnięcia (wynalazku) naukowo-technicznego lub techniczno-produkcyjnego, bądź z niedających się do opatentowania lub celowo nie patentowanych lecz utrzymywanych w tajemnicy wiedzy i doświadczeń technicznych, technologicznych i produkcyjnych, czyli tzn. know-how.

Sublicencja - umowa, w której licencjobiorca upoważnia z kolei następną osobę do korzystania z wynalazku udostępnionego mu przez licencjodawcę, sam zachowując nadal prawo na wykorzystywanie tego wynalazku. Jest to umowa o charakterze podnajmu. Umowa ta też wymaga zgody licencjodawcy, gdyż może on nie chcieć udostępniać komuś wynalazku.

Przedmiotem umowy licencyjnej może być:

KNOW-HOW to:

1. dane służące do przemysłowego wykorzystania zarejestrowanych wynalazków i wzorów użytkowych, nie ujawnione w opisach patentowych ani zgłoszeniach o rejestrację,

2. utrzymywane w tajemnicy wynalazki mające zdolność patentową, ale nie opatentowane oraz wynalazki nie mające zdolności patentowej (np. ze względu na brak wystarczającej oryginalności),

3. wszelkie poufne (tajne) wiadomości dotyczące praktycznej znajomości metod wytwarzania i organizacji procesów produkcyjnych.

Know-how to np. Surowiec jakiego trzeba użyć do wykorzystania danego urządzenia, aby uzyskać oczekiwany efekt i nie uszkodzić urządzenia.

Sposoby przekazywania know-how:

• dokumentacja,

• instruktaż (ktoś przyjeżdża i pokazuje),

• porady,

• wskazówki praktyczne,

• szkolenia (pod okiem licencjodawcy),

• staż,

• nadzór,

• inspekcja.

Podziały licencji:

1. dobrowolne i przymusowe (według kryterium związanego z tym dlaczego licencja jest udzielana i jak to się ma do woli wynalazcy - jeżeli dany wynalazek wydaje się być ważny z punktu widzenia rozwoju, to prawo może zmusić wynalazcę do udzielenia licencji).

2. pełne (nieograniczone - licencja nie ogranicza licencjobiorcy, w wykorzystaniu wynalazku - ani czasowo, ani geograficznie) i niepełne (ograniczone - licencjodawca zawęża prawa korzystania licencjobiorcy z wynalazku).

3. wyłączne i nie wyłączne (ze względu na to, ilu jest licencjobiorców, im mniej licencjobiorców, tym większa opłata za licencję).

4. czyste i mieszane (ze względu na przedmiot umowy licencyjnej, jeżeli przepływowi wiedzy technicznej towarzyszy przepływ maszyn i urządzeń - to są to licencje mieszane, a jeżeli nie, są to licencje czyste).

Cesja patentu - przeniesienie własności opatentowanego wynalazku

• odpłatnie lub nieodpłatnie,

• ma charakter nieodwołalny.

Międzynarodowe obroty licencjami (dane 2000 rok):

Eksport

kraje kapitalistyczne - 99%

pozostałe - 1%

Import

kraje kapitalistyczne - 74%

kraje rozwijające się - 21%

kraje postsocjalistyczne - 5%

Za ponad 80% światowego eksportu licencji odpowiedzialne są następujące kraje (dane 2000 rok): USA (54%), Wielka Brytania (9,3%), Włochy (6,3%), Niemcy (4,8%), Japonia (8,7%).

Japonia i Niemcy to kraje o największym ujemnym saldzie w handlu licencjami.

Przez innowacyjność gospodarki należy rozumieć zdolność i motywację przedsiębiorców do ustawicznego poszukiwania i wykorzystania w praktyce wyników badań naukowych i prac badawczo-rozwojowych, nowych koncepcji, pomysłów i wynalazków. Innowacyjność oznacza takie doskonalenie i rozwój istniejących technologii produkcyjnych, eksploatacyjnych i dotyczących sfery usług, wprowadzenie nowych rozwiązań w organizacji i zarządzaniu, doskonalenie i rozwój infrastruktury, zwłaszcza dotyczącej gromadzenia, przetwarzania i udostępniania informacji.

Nakłady na działalność badawczo-rozwojową powinny być większe niż 1% PKB.

WYKŁAD 7 31.03.2004

Międzynarodowy ruch ludności - migracja siły roboczej w skali międzynarodowej - to przemieszczanie się jej w skali międzynarodowej albo w celu uzyskania pracy w ogóle, albo w celu uzyskania pracy lepiej płatnej niż we własnym kraju.

Warunki migracji:

Nadwyżki siły roboczej w jednym kraju i niedobory w innym kraju.

Przyczyny migracji:

• polityczne,

• ekonomiczne,

• religijne.

Ze względu na kierunek migracje dzielimy na emigrację i imigrację.

Bariery migracji:

• administracyjne (związane z polityką imigracyjną kraju),

• kulturowe (konieczność wejścia w inny krąg kulturowy; niechęć i wrogość wobec imigrantów; istnienie kontekstu kulturowego - różnych nawyków życia),

• bariera języka,

• przeszkody formalne (trudności z uznawaniem dyplomów i uprawnień).

Typy migracji:

A - przymusowa - dobrowolna

B - stała - okresowa

C - legalna - nielegalna

Kierunki migracji:

Początkowo: z Europy do Ameryki i terytoriów podległych.

Obecnie: z krajów o niskim poziomie rozwoju do krajów rozwiniętych.

Skutki przepływu ludności dla kraju emigracji (nie zawsze występują, wszystko zależy od sytuacji):

• zmniejszenie bezrobocia,

• napływ części zarobków emigrantów,

• podniesienie poziomu życia rodzin emigrantów,

• poprawa bilansu płatniczego,

• powracający emigranci są nośnikiem wiedzy technicznej, mają lepsze kwalifikacje, często inwestują w kraju pochodzenia,

• utrata najlepiej wykształconych i przedsiębiorczych jednostek.

Skutki przepływu ludności dla kraju imigracji (które skutki przeważają - pozytywne, czy negatywne zależy od imigrantów):

• imigrantami są z reguły ludzie młodzi, zdolni do pracy,

• kraj nie ponosi kosztów wykształcenia imigrantów a zyskuje ich kwalifikacje (np. Dolina Krzemowa),

• w przypadku braku siły roboczej imigranci zapełniają lukę na rynku pracy (jeżeli jednak imigranci będą pracować za mniejszą stawkę niż ludność miejscowa, to może to wywołać konflikt),

• kraj imigracji może zyskać unikatowe kwalifikacje,

• konieczność przystosowania imigrantów do życia w nowym kraju (finansowanie kursów językowych, pomoc socjalna),

• możliwość wzrostu bezrobocia,

• wzrost przestępczości.

ROLA HANDLU ZAGRANICZNEGO W GOSPODARCE ŚWIATOWEJ:

Czynniki wpływające na zaangażowanie poszczególnych krajów w wymianę:

Czynniki naturalne:

• wielkość kraju,

• położenie geograficzne,

• klimat,

• zasoby naturalne,

• zasoby ludzkie.

Czynniki społeczno-gospodarcze (obecnie mają duże znaczenie):

• system społeczno-polityczny (wywiera wpływ na to, jakie będą zapatrywania na eksport i import),

• poziom rozwoju,

• struktura gospodarki,

• polityka handlu zagranicznego (dwa skrajne modele - autarkii i wolnego handlu),

• zasoby kapitałowe,

• nowoczesność gospodarki.

Stopień oddziaływania handlu zagranicznego na gospodarkę narodową zależy od:

1. zaangażowania kraju w międzynarodowy podział pracy,

2. udziału handlu w tworzeniu i podziale dochodu narodowego,

3. roli jaką pełni handel zagraniczny w gospodarce:

• pasywna - eksport ma dostarczyć jedynie dewiz, którymi płaci się za import,

• aktywna - eksport dostarcza dewiz do zapłaty za import, ale oddziałuje również na gospodarkę, powodując jej dostosowanie do rynku światowego.

Mierniki wpływu handlu zagranicznego na gospodarkę narodową kraju:

1. przeciętna stopa eksportu/importu:

Wskazują na udział handlu zagranicznego w tworzeniu dochodu narodowego (stopa eksportu) i podziale dochodu narodowego (stopa importu).

W krajach małych, wyspecjalizowanych jest zdecydowanie wysoka stopa eksportu, w krajach dużych, typu USA jest mała (ok. 10-12%) - jest to na tyle duży kraj i ma na tyle zróżnicowaną produkcję.

Uważa się, że w Polsce stopa eksportu jest za mała (ok. 25%).

2. krańcowa stopa eksportu/importu:

Określa jak zmieni się eksport/import przy zmianie dochodu narodowego o jednostkę.

Jeżeli
> 1, to taka sytuacja występuje w krajach, gdzie produkcja nie nadąża za potrzebami konsumentów, lub w okresie przyśpieszenia gospodarczego.

3. dochodowa elastyczność eksportu/importu:

Relatywne zmiany eksportu/importu w stosunku do relatywnych zmian dochodu narodowego.

Gdy elastyczność dochodowa eksportu jest duża (
>1), w tym przypadku eksport będzie pobudzał gospodarkę (przyśpieszał rozwój, jeżeli jest
<1, wówczas eksport będzie hamulcem rozwoju gospodarczego.

4. współczynnik importochłonności inwestycji:

Stopień uzależnienia procesów inwestycyjnych od importowanych dóbr kapitałowych.

Importochłonność inwestycji jest duża, gdy
>1, tzn. aby móc inwestować, trzeba dużo dóbr importować, jest to zjawisko charakterystyczne dla krajów słabo rozwiniętych.

5. surowcochłonność importowa produkcji:

gdzie: X_p - produkcja krajowa

Stopień uzależnienia produkcji danego kraju od importowanych surowców.

Jeżeli
>1, to znaczy, że aby nastąpił wzrost produkcji o 1% konieczny jest przyrost importu surowców o więcej niż 1%.

DN wytworzony - to produkcja globalna danego kraju.

DN do podziału - to, co pozostaje do dyspozycji społeczeństwa.

a) w gospodarce zamkniętej:

Y=I+K+G (I-inwestycje, K-konsumpcja, G-wydatki rządowe)

DNw=DNdp

b) w gospodarce otwartej:

jak rośnie eksport to rośnie DNw, a maleje DNdp

import powoduje wzrost DNdp, a obniżenie DNw

Y=I+K+G+Ex-Im

DNw
DNdp

Jeżeli Im>Ex to DNw<DNdp

Jeżeli Ex>Im to DNw>DNdp

Jeżeli Im=Ex to DNw=DNdp

WYKŁAD 8 07.04.2004

Handel zagraniczny a stopa inwestycji:

Gospodarka zamknięta

Y=I+K

I=Y-K

Gospodarka otwarta

Y=I+K+Ex-Im

I=Y-K-Ex+Im gdzie Y-K=O - oszczędności

Poziom inwestycji zależy od akumulacji wewnętrznej (oszczędności) oraz od salda bilansu handlowego. Nadwyżka importu zwiększa możliwości inwestycyjne.

Handel zagraniczny a wzrost gospodarczy:

gdzie
- stopa wzrostu gospodarczego,
- średnia efektywność inwestycji (przyrost dochodu wywołany inwestycjami),
- stopa inwestycji (udział inwestycji w dochodzie narodowym).

gdzie
- stopa oszczędności

Wzrost gospodarczy może mieć charakter ekstensywny lub intensywny:

1)
stopa wzrostu gospodarczego rośnie pod wpływem zwiększenia ilości inwestycji - wzrost ekstensywny.

2)
stopa wzrostu gospodarczego rośnie pod wpływem zwiększenia efektywności inwestycji - wzrost intensywny.

Wpływ eksportu na gospodarkę:

Zwiększa DN wytworzony wzrost zatrudnienia wzrost dochodów ludności wzrost popytu wzrost cen wobec zwiększonego popytu presja inflacyjna

Wpływ importu na gospodarkę:

Spadek DN wytworzonego spadek zatrudnienia spadek dochodów ludności spadek popytu spadek cen wobec zmniejszonego popytu presja deflacyjna

Czynniki strukturalne określające wielkość importu:

1. popyt na import:

• wielkość, struktura gospodarki,

• tempo i kierunki rozwoju (jeżeli dany kraj jest słabo rozwinięty i wchodzi na drogę przyśpieszonego rozwoju, to jego popyt na import znacznie wzrośnie na dobra inwestycyjne),

• postęp techniczny,

• rozmiary i struktura popytu krajowego,

• relacje cen towarów zagranicznych i krajowych.

2) zdolność importowa - możliwości płatnicze:

• wielkość wpływów z eksportu,

• wielkość rezerw,

• możliwość zadłużania się,

• relacje cen.

Import nie wpływa na gospodarkę w sposób jednoznaczny. Zależy to od jego rodzaju:

1) import komplementarny:

• podstawa rozwoju gospodarczego i normalnego funkcjonowania gospodarki.

2) import konkurencyjny:

• hamuje popyt na produkty krajowe,

• może być korzystny, gdy podaż jest niedostateczna,

• przeciwdziała wzrostowi cen poprzez zwiększenie konkurencji.

Wpływ handlu zagranicznego na efektywność gospodarowania:

1) obniżenie kosztów dzięki specjalizacji:

• obniżenie przeciętnego kosztu jednostkowego dóbr wytwarzanych w kraju,

• zwiększenie skali produkcji i obniżenie kosztów,

• pełniejsze wykorzystanie aparatu wytwórczego,

• gromadzenie doświadczeń i poprawa jakości,

• postęp techniczny.

2) import nowoczesnej technologii:

• zlikwidowanie luki technologicznej,

• skrócenie czasu badań,

• przyśpieszenie własnych badań.

1. konkurencja towarów zagranicznych wymuszająca poprawę jakości towarów krajowych i stymulująca postęp techniczny.

Wpływ handlu zagranicznego na strukturę DN:

• uniezależnienie struktury DN podzielonego od struktury istniejącego w danym kraju aparatu wytwórczego,

• umożliwia transformację gospodarki w kierunku przezeń pożądanym,

• umożliwia transformację struktury dóbr konsumpcyjnych wytwarzanych w danym kraju (w przypadku przesunięcia struktury popytu),

• umożliwia rozwiązanie problemu niedoboru niektórych artykułów rolnych powstałego w wyniku nieurodzaju, suszy itp.

Mnożnik - współczynnik określający rozmiary całkowitego wpływu, jaki zmiana jednej wielkości ekonomicznej wywiera na drugą wielkość, której ta pierwsza jest składnikiem.

Przyrost dochodu:

gdzie I_A - inwestycje autonomiczne

gdzie
- zmiana wydatków rządowych

Rodzaje impulsów pobudzających mnożnik inwestycyjny:

• inwestycje autonomiczne,

• wzrost wydatków budżetowych państwa,

• wzrost eksportu.

Mnożnik inwestycyjny mówi o ile zmieni się DN pod wpływem początkowego impulsu

Mnożnik inwestycyjny:

W gospodarce zamkniętej:

jest uzależniony od krańcowej stopy konsumpcji

Może przybierać wartości:

1.
k=1 cały dochód dodatkowy przeznaczony na oszczędności.

2.
k= ∞ brak oszczędności

W teorii:

k
<1; ∞)

W praktyce:

k
<1; kilka)

Warunki działania mnożnika:

• wolne moce wytwórcze,

• elastyczna podaż reagująca na zmiany popytu,

• stabilne ceny (mnożnik nie działa jeżeli występuje inflacja),

• mechanizm rynkowy (w gospodarce centralnie planowanej nie może działać mnożnik bo nie ma mechanizmu rynkowego).

Czynniki hamujące działanie mnożnika:

• koncentracja produkcji (monopolizacja rynku),

• interwencjonizm państwa.

Czynniki i kierunki zmian strukturalnych we współczesnym handlu towarowym:

1. Czynniki strukturalne:

• tendencje w międzynarodowym podziale pracy,

• specjalizacja i kooperacja międzynarodowa zarówno w dziedzinie produkcji jak i w nauce i technice,

• odchodzenie od wymiany międzygałęziowej na rzecz handlu wewnątrzgałęziowego,

• wzrost udziały towarów przemysłowych w światowych obrotach,

• procesy industrializacji, modernizacji bądź rekonstrukcji określonych dziedzin produkcji,

• wzrost samowystarczalności rolniczej w krajach Europy Zachodniej,

• zmiana specjalizacji eksportowej państw,

• rozwój energooszczędnych i surowcooszczędnych technologii wytwarzania,

• postępujący proces rozwoju i industrializacji krajów rozwijających się.

2. Czynnik koniunkturalne:

• wahania koniunkturalne i ich przenoszenie z kraju do kraju.

Dobra koniunktura liberalizacja polityk narodowych

Zła koniunktura zaostrzanie przepisów, bariery w handlu

3. Czynniki instytucjonalne:

• zagraniczna polityka ekonomiczna poszczególnych krajów,

• międzynarodowa polityka ekonomiczna, czyli różnego rodzaju działania o charakterze regulacyjnym - odnoszące się do produkcji, rynku, warunków wymiany handlowej, polityki handlowej krajów-uczestników wymiany handlowej, cen określonych towarów itd. - podejmowane w ramach międzynarodowych organizacji gospodarczych, ugrupowań integracyjnych, itp. (UE, EFTA, CEFTA, GATT/WTO, OPEC, UNCTASD, itp.)

4. Zmiany cen podstawowych grup towarowych występujących w światowych obrotach towarowych.

Produkty przetworzone 1990 - 70%, 2001 - 75% światowego eksportu.

Produkty rolne 1990 - 12,2%, 2001 - 9% światowego eksportu.

Produkty kopalniane 1990 - 12%, 2001 - 13% światowego eksportu.

Spośród produktów przetworzonych najbardziej wzrósł udział maszyn i środków transportu w światowym eksporcie (z 35% do 41%).

Struktura geograficzna eksportu:

• najważniejsi eksporterzy: kraje wysoko rozwinięte (40% - Europa Zachodnia, 22% - Ameryka Północna, 21,7% - Azja, 4% - Europa Środkowo-Wschodnia),

Największymi importerami i eksporterami są:

1. USA (18%, 12%),

2. Niemcy (8%, 9%),

3. Japonia (5,5%, 6,5%),

4. Francja (5,1%, 5%),

5. Wielka Brytania (5,2%, 4,5%)

...

Polska (0,8%, 0,6%) - podczas gdy: Czechy i Węgry mają po 0,5% udziału w światowym eksporcie.

WYKŁAD 9 14.04.2004

Zagraniczna polityka ekonomiczna - to działalność danego kraju w zakresie jego stosunków z zagranicą.

Składają się na nią trzy elementy:

1. wymiana towarów,

2. wymiana usług,

3. obroty kapitałowe.

Polityka handlowa dotyczy tylko obrotów towarowych.

Dzieli się na:

Polityka autonomiczna - kształtowana przez dany kraj niezależnie od innych krajów.

Polityka konwencyjna - kształtowana na podstawie umów międzynarodowych.

Dzieli się na:

Polityka liberalna - państwo powstrzymuje się od bezpośredniego oddziaływania na obroty gospodarcze z zagranicą; ogranicza się jedynie do zawierania umów, których celem jest maksymalne osłabienie barier w dostępie do rynków zagranicznych dla towarów i przedsiębiorstw krajowych.

Polityka protekcyjna - wprowadzenie i utrzymanie przez państwo różnego rodzaju barier w dostępie towarów zagranicznych do rynku krajowego w celu jego ochrony przed konkurencją zagraniczną; towarzyszy temu wspieranie eksportu.

Zalety protekcjonizmu:

• umożliwia powstanie, utrzymanie się i rozwój niektórych nowych gałęzi produkcji,

• ułatwia uprzemysławianie się krajom rolniczym.

Wady protekcjonizmu:

• osłabia innowacyjność przedsiębiorstw krajowych (z powodu osłabienia konkurencji z przedsiębiorstwami zagranicznymi),

• utrzymywanie przestarzałych struktur gospodarczych,

• sprzyja monopolizacji,

• podnosi ogólny poziom cen - straty konsumentów.

Rzeczywiste przyczyny protekcji:

1. rozproszenie kosztów protekcji i koncentracji jej korzyści - koszty ponoszą konsumenci (wyższe ceny), którzy są bardzo liczni, rozproszeni i niezorganizowani; korzyści odnoszą producenci krajowi, którzy są mniej liczni i zorganizowani, mogą stanowić grupę nacisku chroniącą swoje interesy.

2. państwo najczęściej nie działa w imię interesu ogólnego (dobrobytu obywateli) lecz dobrze zorganizowanych grup społecznych.

Klauzule umowne:

• KNU (klauzula największego uprzywilejowania) - oznacza zobowiązanie się danego kraju do traktowania swego partnera nie gorzej niż jakiegokolwiek najbardziej uprzywilejowanego kraju.

• Klauzula narodowa - zobowiązanie danego kraju, że na swoim terytorium nie będzie traktować towarów firmy swego partnera gorzej niż towary własne.

• Klauzula ochronna - przyznaje krajowi importującemu prawo do zastosowania środków ochronnych jeśli import jakiegoś towaru z kraju partnera dokonuje się w tak zwiększonych ilościach i na takich warunkach, że powoduje to zakłócenia w całej gospodarce, czy też w jej określonym sektorze.

• Klauzula antydumpingowa - przyznaje krajowi importującemu prawo do wprowadzenia środków ochronnych (podwyższenie cła) w przypadku kiedy kraj ten stwierdzi, że import danego towaru dokonywany jest na warunkach dumpingu i kiedy wywołuje on szkody w gospodarce kraju importującego.

• Klauzula STAND-STILL - zobowiązanie stron umowy, że wobec siebie nie wprowadzą żadnych nowych ceł i ograniczeń ilościowych, a jeśli już takie są stosowane, to stopień ich restrykcyjności nie zostanie zwiększony (nie pogarszanie warunków handlu).

Środki zagranicznej polityki ekonomicznej

Cło - to opłata nakładana na towar w momencie przekraczania przez ten towar granicy celnej państwa.

Rodzaje ceł (ze względu na kierunek):

• eksportowe (kiedy wywóz jakichś towarów jest niepożądany),

• importowe,

• tranzytowe.

Sposób ustalania wysokości cła:

• ad valorem (od wartości),

• specyficzne (od ilości),

• kombinowane.

Cło jest środkiem nieelastycznym.

Źródło decyzji o stawce celnej:

• autonomiczne,

• konwencyjne.

Rodzaje taryfy celnej:

• minimalne (obowiązują w stosunku do krajów traktatowych - KNU),

• maksymalne (w odniesieniu do krajów nietraktatowych - brak KNU).

Według zróżnicowanego traktowania:

• cła mniejsze niż minimalne (cła preferencyjne lub preferencje celne),

• cła wyższe niż maksymalne (dyskryminacyjne) - cła retorsyjne (odwetowe - zastosowanie takiego cła, jest karą dla kraju partnerskiego, który potraktował nasz kraj gorzej niż dotychczas), cła antydumpingowe, cła wyrównawcze (antysubwencyjne).

Według ekonomicznego charakteru:

• fiskalne,

• ochronne,

• ekspansywne.

Środki pozataryfowe:

To bariery inne niż cła. Mechanizm ich działania polega na ograniczeniu wolumenu (wartości lub wielkości) wymiany zagranicznej.

ograniczenie ilościowe w handlu:

• kontyngenty (ilość towarów jaką można zaimportować):

+ kontyngent bezcłowy (po przekroczeniu bezcłowego kontyngentu, resztę towarów będzie obejmować cło),

• plafon (ograniczenie ilościowe, które mówi o tym, że określona ilość towarów może wjechać do kraju, ale cło będzie zastosowane gdy po przekroczeniu plafonu zostanie naruszona równowaga na rynku wewnętrznym).

WYKŁAD 10 21.04.2004

Środki pozataryfowe:

To bariery inne niż cła. Mechanizm ich działania polega na ograniczeniu wolumenu (wartości lub wielkości) wymiany zagranicznej.

Ograniczenia ilościowe w handlu:

• kontyngenty (ilość towarów jaką można zaimportować):

+ kontyngent bezcłowy (po przekroczeniu bezcłowego kontyngentu, resztę towarów będzie obejmować cło),

• plafon (ograniczenie ilościowe, które mówi o tym, że określona ilość towarów może wjechać do kraju, ale cło będzie zastosowane gdy po przekroczeniu plafonu zostanie naruszona równowaga na rynku wewnętrznym).

• VER (dobrowolne ograniczenie eksportu) - kraj eksportujący dany artykuł zobowiązuje się wobec kraju, który go importuje, że jego eksport w ustalonym okresie nie przekroczy pewnej wielkości.

Ograniczenia jakościowe (techniczne):

• konieczność uzyskiwania certyfikatów, zaświadczeń, gwarancji, zezwoleń przywozu lub wywozu,

• normy techniczne, ekologiczne, sanitarne, weterynaryjne.

Skuteczność środków polityki handlowej:

1. cła są obecnie małoskuteczne:

• redukcje w ramach GATT/WTO,

• konkurencyjność towarów określana jest w większym stopniu przez ich jakość a nie cenę,

• zagraniczni dostawcy mogli obchodzić cła obniżając cenę,

• mało elastyczne (zmiana taryfy celnej wymaga decyzji parlamentu, raz obniżonych ceł w ramach GATT/WTO nie można jednostronnie podnosić).

2. przeszkody pozataryfowe i parataryfowe:

• niektóre z tych środków stanowią integralną część wewnętrznej polityki i eksporterowi trudno jest udowodnić, iż odbiorca wykorzystuje je do ochrony własnego rynku,

• bardziej elastyczne niż cła,

• nie są przedmiotem negocjacji międzynarodowych,

• nie wymagają skomplikowanej procedury ustawodawczej,

• działają często selektywnie,

• mniejsza odporność na nacisk partnerów handlowych.

Międzynarodowy przepływ usług

Usługi - to czynności, które tworzą nowe wartości użytkowe i niematerialne, niewidoczne, nie nadające się do składowania i transportu, wymagające współdziałania ludzi.

Podział usług:

1. związane z produkcją towarów (krawieckie, gastronomiczne),

2. komplementarne w stosunku do towarów (ubezpieczeniowe, transportowe),

3. substytucyjne w stosunku do towarów (leasing),

4. pozostałe.

Wzrost roli usług w gospodarce światowej wynika z:

1. wzrost zamożności społeczeństw,

2. większej ilości czasu wolnego,

3. postępu techniczno-technologicznego i związanego z nim rozwoju nowych rodzajów usług i nowych produktów.

Klasyfikacja usług:

1. usług sensu stricto:

• transport (fracht towarów, ubezpieczenie transportowanych towarów, inne usługi związane z transportem towarów, np. składowanie, przechowywanie),

• turystyka międzynarodowa i podróże (także w interesach i związane z tym usługi hotelowe, gastronomiczne, rozrywkowe),

• pozostałe transportowe nie ujęte wcześniej (np. pocztowe, obsługa pasażerów, portowe),

• pozostałe inne usługi, w tym: ubezpieczenia niehandlowe, bankowe, biznes (obsługa komputerowa, prawnicza, management). Reklama, leasing, usługi maklerskie, przetwórcze, zawodowe i techniczne.

2. usługi czynnikowe (odstępowanie innemu krajowi czynników produkcji - kapitału i pracy - traktowane tu jako swoista usługa), czy tzw. szersza definicja usług, a więc:

• dochody od kapitału zainwestowanego za granicą (dywidendy i inne),

• dochody z pracy za granicą.

Struktura rzeczowa światowego eksportu usług (1997):

1. transport - 6,1%,

2. pozostałe usługi transportowe - 8,5%,

3. turystyka międzynarodowa i podróże - 15,5%,

4. usługi pozostałe - 20,15%,

5. dochodu z ZIB - 49,8%

Najważniejsi światowi eksporterzy usług:

1. Stany Zjednoczone,

2. Wielka Brytania,

3. Japonia,

4. Niemcy,

5. Francja.

Udział krajów rozwijających się w światowym handlu usługami:

Eksport:

1. Singapur (13 - na świecie),

2. Hongkong (14),

3. Meksyk (18),

4. Korea Południowa (19),

5. Tajlandia (21),

6. Tajwan (22),

7. ChRL (27).

Import:

1. Tajwan (13),

2. Arabia Saudyjska (16),

3. Korea Południowa (19),

4. Meksyk (21),

5. Hongkong (22),

6. Singapur (23).

Ceny w handlu światowym

Cena światowa - wartość towaru, będącego przedmiotem obrotu w handlu międzynarodowym, wyrażona w pieniądzu światowym.

Czynniki określające poziom ceny krajowej:

• popyt i podaż na określone dobro (jeśli mechanizm rynkowy jest nieskrępowany, ceny kształtują się na optymalnym poziomie),

• stopień monopolizacji rynku,

• świadoma polityka państwa (pośrednie lub bezpośrednie kształtowanie cen),

• stopień otwartości gospodarki (otwarta gospodarka powoduje zbliżanie się poziomu cen krajowych i zagranicznych),

• specjalizacja i zjawisko korzyści skali produkcji i zbytu.

Czynniki określające poziom ceny światowej:

• popyt i podaż w ujęciu globalnym,

• powiązania między krajami,

• stopień kartelizacji rynku poszczególnych produktów (np. OPEC, „ceny transferowe korporacji, 30-40% handlu międzynarodowego to obrót pomiędzy filiami korporacji),

• polityka poszczególnych państw, lub grup państw (np. polityka rolna UE),

• brak cen światowych na niektóre produkty (nie wszystkie produkty są przedmiotem wymiany, a koszty ich produkcji są nieporównywalne),

• dumping - przykład połączonego negatywnego wpływu kartelizacji i polityki państwa.

Nie ma cen światowych na wszystkie towary (tylko na wystandaryzowane).

Produkty wystandaryzowane (surowce, towary rolne):

• identyczne walory użytkowe,

• jednakowe parametry technologiczne,

• łatwe do jednoznacznej klasyfikacji bez względu na miejsce wytworzenia,

• łatwo zastępowalne.

Produkty zindywidualizowane (wyroby przemysłowe):

• walory użytkowe określane przez indywidualnych nabywców,

• różnice często mają charakter pozorny i są trudne do ustalenia,

• zwykle produkowane w krótkich seriach.

Elastyczność podaży:

• cenowa:

względna zmiana podaży, odpowiadająca względnej zmianie ceny.

• dochodowa:

względna zmiana podaży, odpowiadająca względnej zmianie dochodu.

Elastyczność popytu:

• cenowa:

stosunkowa zmiana popytu wywołana przez stosunkowe zmiany ceny.

Przed wzorem znajduje się minus, gdyż ze wzrostem ceny popyt na dane dobro maleje.

• dochodowa:

stosunkowa zmiana popytu wywołana przez stosunkowe zmiany dochodu.

E>1 - duża elastyczność (popyt, podaż jest elastyczna),

Edp>1 zmiana ceny o 1% wywołuje zmianę popytu o więcej niż 1% (popyt elastyczny).

Edp<1 zmiana ceny o 1% wywołuje zmianę popytu o mniej niż 1% (popyt nieelastyczny).

Edp=1 wzrost ceny o 1%, powoduje spadek popytu o 1% (popyt proporcjonalny).

Edp=0 cena nie ma wpływu na popyt (popyt doskonale nieelastyczny).

Analiza warunków podaży produktów standardowych:

1. artykuły rolne (niska elastyczność podaży względem ceny i dochodu):

• długi cykl produkcyjny,

• wysokie koszty magazynowania,

• niska elastyczność jest efektem polityki sprzedaży prowadzonej przez eksporterów,

• protekcjonizm rolny i polityka stabilizacji dochodów ludności rolniczej.

2. surowce (większa elastyczność podaży względem ceny i dochodu, jednak również niska):

• długi cykl inwestycyjny,

• mniejsze rozproszenie producentów i dystrybutorów,

• możliwość składowania,

• czynnikiem usztywniającym podaż jest polityka cenowa dostawców oraz polityka państwa utrzymująca produkcję surowców ze względów strategicznych lub socjalnych.

Analiza zmian popytu na dobra standardowe:

1. produkty rolne (niska elastyczność popytu względem ceny i dochodu):

• określone rozmiary potrzeb żywnościowych człowieka (prawo Engla - tempo przyrostu wydatków na żywność we wzrastających dochodach ludności zamożnej maleje w stosunku do tempa przyrostu innych wydatków, udział wydatków na żywność w ogólnych wydatkach maleje).

2. surowce (popyt z reguły rośnie wraz ze wzrostem dochodu ale jest mało elastyczny względem ceny):

• duża zależność procesów technologicznych od systematycznych dostaw surowców,

• proces dostosowania zależy od postępu technicznego (jest kosztowny i długotrwały),

• zmiany koniunktury decydują o zmianach popytu na surowce,

• popyt na surowce wzrasta w sytuacjach konfliktów zbrojnych i społeczno-gospodarczych.

Ceny w krótkim czasie są mało stabilne.

Analiza warunków podaży artykułów przemysłowych:

(podaż jest elastyczna względem ceny i dochodu)

• mniejsza zależność produkcji od warunków naturalnych,

• korzystne warunki produkcji,

• niższe koszty stałe produkcji,

• możliwość zmiany skali i struktury produkcji,

• niższe koszty składowania,

• duża koncentracja produkcji,

• możliwość przewidywania zmian popytu (popyt często jest kształtowany przez producenta poprzez strategię marketingową),

Analiza warunków popytu na dobra przemysłowe:

(elastyczność cenowa i dochodowa jest zróżnicowana)

• lojalność wobec marki, kampania marketingowa,

• nacjonalizm,

• prestiż, snobizm, itp.

Ceny w krótkim okresie są bardziej stabilne.

WYKŁAD 11 28.04.2004

Długookresowe tendencje kształtowania się cen światowych:

• popyt na żywność rośnie wolniej niż dochody ludności (prawo Engla),

• protekcjonizm rolny w krajach wysokorozwiniętych (wzrost samowystarczalności żywnościowej krajów, które były tradycyjnymi importerami produktów rolnych),

• stagnacja przyrostu naturalnego,

• postęp techniczny ogranicza zużycie surowców naturalnych.

W długim okresie ceny artykułów rolnych i surowców rosną wolniej niż ceny wyrobów przemysłowych.

Nominalne (cenowe) terms of trade:

• relacje zmian cen dóbr eksportowanych do zmian cen dóbr importowanych przez dany kraj

lub

gdzie:

Pex_(t) - cena realizowana w eksporcie w okresie badanym,

Pex₍₀₎ - cena realizowana w eksporcie w okresie bazowym,

Pim_(t) - cena realizowana w imporcie w okresie badanym,

Pim₍₀₎ - cena realizowana w imporcie w okresie bazowym.

Mówić o poprawie terms of trade będziemy wtedy, kiedy licznik będzie większy od mianownika, czyli cały wzór>1. Może być tak kiedy:

1.
w imporcie ceny się nie zmieniły, a Pex_(t)>Pex₍₀₎ (ceny w eksporcie rosną).

2.
ceny w eksporcie się nie zmieniają, a w imporcie maleją Pim₍₀₎>Pim_(t).

3. ceny w imporcie wzrosły, a ceny w eksporcie wzrosły jeszcze bardziej.

4. ceny w eksporcie spadły, a ceny w imporcie spadły jeszcze bardziej.

Realne (ilościowe) terms of trade:

Zmiana ilości towarów (przy nie zmienionej strukturze) jakie musi eksportować kraj aby móc importować określone ilości danego zestawu towarów.

Towarowe terms of trade:

Relacja zmiany cen surowców do zmiany cen towarów przemysłowych.

Takie samo towarowe terms of trade jak cenowe jest dla krajów rozwijających się.

W długim okresie czasu towarowe terms of trade się pogarsza.

GATT - Układ Ogólny w Sprawie Taryf Celnych i Handlu

Postanie GATT: 1 stycznia 1948

Cele GATT:

Liberalizacja handlu międzynarodowego oraz przyczynianie się do jego rozwoju przez obniżanie stawek celnych i znoszenie innych barier, eliminowanie dyskryminacji, ochronę rynku wewnętrznego jedynie przez taryfę celną, ustabilizowanie zasad, na których odbywa się wymiana handlowa.

Cztery zasady handlowe GATT (kodeks dobrego postępowania wymiany międzynarodowej):

1. KNU, obowiązująca między członkami układu.

2. Klauzula Narodowa, zgodnie z którą produkt importowany nie powinien być traktowany mniej korzystnie niż podobne produkty pochodzenia krajowego (zasada dotyczyła obciążeń podatkowych oraz przepisów i wymogów dotyczących sprzedaży, zakupu i przewozu, dystrybucji i użytkowania towarów na rynku wewnętrznym.

3. Zasada wzajemności, inaczej: zasada korzyści i koncesji (żaden członek GATT nie był zobowiązany do redukcji swoich stawek celnych lub też udzielania innych koncesji bez uzyskania wzajemnych ustępstw od partnera).

Ważne! Wyjątkiem był System Powszechnych Preferencji (GSP), który działał jednostronnie na rzecz państw rozwijających się.

4. Podstawowym narzędziem interwencyjnym w handlu przed ujemnymi skutkami rosnącego importu lub rozwoju nowo powstających gałęzi przemysłu powinny być cła, a nie instrumenty polityki handlowej.

Członkostwo w GATT:

Cztery rodzaje członkostwa:

• członkostwo zwyczajne (pełne),

• członkostwo tymczasowe - na 3 lata, lub dłużej, bez możliwości korzystania z KNU,

• członkostwo de facto - dla byłych kolonii, automatyczne traktowanie jako członków GATT przez 3 lata,

• członkostwo stowarzyszone - bez prawa głosowania.

W chwili utworzenia GATT liczyło 20 państw.

Na początku lat 90-tych 103+29 państw członkowskich de facto.

GATT istniał do końca 1994 - był to układ, który legł u podstaw powstania WTO.

Rundy	Udział handlu objętego obniżką ceł w ogólnej wartości handlu światowego w %	Wysokość redukcji w %	Liczba uczestniczących krajów
1947 Genewa	44	35	23
1948 Annecy	3	35	33
1951 Torquay	9	27	34
1956 Genewa	11	15	22
1961-62 Genewa, Runda Dillona	14	20	45
1964-67 Genewa, Runda Kennedy'ego	64	33	48
1973-76 Genewa, Runda Tokijska	33 (art. Przemysłowe) 30 (art. Rolne)	38 40	99
1986-94 Genewa, Runda Urugwajska	30	40	117

1986-1994 - Genewa - Runda Urugwajska

30% udział handlu objętego obniżką ceł w ogólnej wartości handlu światowego:

• handel usługami + produkty rolne,

• międzynarodowy przepływ kapitału,

• porozumienie dotyczące ochrony własności intelektualnej.

Średnia stawka celna wcześniej - 30%, po tej rundzie - 5%.

WTO - Światowa Organizacja Handlu

Podpisanie porozumienia - 15 kwietnia, Marakesz, Maroko.

Rozpoczęcie działalności - 1 stycznia 1995.

WTO ma:

• stanowić forum negocjacji dotyczących wielostronnych stosunków handlowych jej członków w dziedzinie objętych porozumień,

• stanowić forum do dalszych negocjacji pomiędzy członkami na temat wielostronnych stosunków handlowych,

• stanowić ramy dla wdrażania tych rokowań,

• administrować uzgodnieniem w sprawie reguł i procedur dotyczących rozstrzygania sporów,

• zarządzać mechanizmem przeglądu polityki handlowej,

• współpracować z MFW i MBOiR oraz grupą Banku Światowego,

• sprawować funkcję regulacyjną (forum negocjacji, współpracy i rozstrzygania sporów),

• sprawować funkcję kontrolną (nadzór nad wcieleniem w życie i praktycznym funkcjonowaniem porozumień),

WTO liczy ponad 140 państw członkowskich, które reprezentują ponad 90% handlu światowego.

Obecnie problematyka negocjacji w ramach WTO obejmuje:

• międzynarodową wymianę towarów przemysłowych,

• międzynarodową wymianę towarów rolnych,

• międzynarodową wymianę usług,

• międzynarodowy przepływ kapitału,

• kwestie związane z ochroną własności intelektualnej,

• współzależności gospodarki światowej,

• program pomocy technicznej dla krajów najmniej rozwiniętych,

• koordynacji działań organizacji międzynarodowych,

• problemy ochrony środowiska.

Polska w GATT/WTO

Od listopada 1960 - członek stowarzyszony GATT.

Od stycznia 1967 - członek GATT.

Od 1978 - zawieszenie stosunków handlowych Polski z krajami GATT (z powodu zadłużenia - cofnięcie KNU).

Od 1990 - wznowienie negocjacji, które nie zostały zakończone w 1994 roku.

Od 1995 - status obserwatora WTO.

Od 1 lipca 1995 - Polska jest członkiem WTO.

WYKŁAD 12 05.05.2004

Kurs walutowy i rynek walutowy

Kurs walutowy - cena jednej waluty narodowej wyrażona w drugiej walucie.

Rynek walutowy - międzynarodowy rynek, na którym dokonują się przepływy walut między krajami.

rynek walutowy nie jest rynkiem o ściśle określonej lokalizacji i strukturze organizacyjnej.

rynek walutowy (od strony technicznej) - to sieć połączeń telefonicznych i komputerowych łączących ze sobą podmioty zlokalizowane w różnych krajach i zajmujące się kupnem i sprzedażą walut; zdecydowana większość transakcji na rynku walutowym ma formę obrotu bezgotówkowego.

Główni uczestnicy rynku walutowego to:

• banki komercyjne,

• brokerzy, specjalizujący się w operacjach walutowych.

Transakcje na rynku walutowym

Transakcje bieżące (transakcje spot) - kupno i sprzedaż walut z myślą o ich natychmiastowej dostawie (obie strony stawiają do dyspozycji waluty będące przedmiotem obrotów natychmiast lub najpóźniej w ciągu 2 dni od zawarcia transakcji).

Transakcje terminowe (transakcje forward) - kupno i sprzedaż walut z myślą o dostawie w przyszłości. W chwili zawarcia transakcji ustala się kurs, po którym w ściśle określonym momencie w przyszłości nastąpi transakcja kupna i sprzedaży - zwykle po 30, 90, 180 dniach.

UWAGA!!!

1. kurs terminowy < kurs bieżący różnica = DYSKONTO

np. kurs bieżący 1 USD = 3,8 PLN

kurs terminowy 1 USD = 3,7 PLN

dyskonto 0,1 PLN

2. kurs terminowy > kurs bieżący różnica = PREMIA

np. kurs bieżący 1 USD = 3,8 PLN

kurs terminowy 1 USD = 3,95 PLN

premia 0,15 PLN

inny sposób obliczania premii (dyskonta):

1. dyskonto = (kurs terminowy - kurs bieżący) : kurs bieżący · 100%

dyskonto = (3,7 - 3,8) : 3,8 · 100% = -2,63%

2. premia = (kurs terminowy - kurs bieżący) : kurs bieżący · 100%

premia = (3,95 - 3,8) : 3,8 · 100% = +3,94%

Rodzaje transakcji dokonywanych na rynku walutowym:

• transakcje spekulacyjne: transakcje zakupu i sprzedaży walut wynikające z chęci uzyskania dochodu biorącego się ze zmian kursu.

• Transakcje hedgingowe: transakcje zakupu i sprzedaży walut mające na celu wyeliminowanie ryzyka walutowego.

Czynniki określające poziom kursu walutowego:

• popyt na walutę,

• podaż waluty.

Czynniki te zależą od aktualnego stanu gospodarki ocenianego za pomocą takich wskaźników jak:

1. zmiany PKB,

2. zmiany cen,

3. zmiany stopy procentowej.

ale uwzględnia się również takie elementy, jak:

1. realizowana polityka ekonomiczna (monetarna, fiskalna, handlowa itp.),

2. czynniki polityczne (zmiany systemowe, stopień stabilności politycznej, wydarzenia jednorazowe),

3. długookresowe tendencje gospodarcze (zmiany wydajności pracy, zmiany w dostępności niektórych dóbr, długookresowy deficyt - nadwyżka - bilansu obrotów bieżących, zmiany w gustach, postęp techniczny, konkurencyjność gospodarki, dochodowość i ryzyko inwestycyjne).

Dodatkowo na poziom kursu danej waluty wpływają:

• oczekiwania zmian kursu w wyniku w wyniku możliwości zmian działania wymienionych czynników,

• spekulacje na temat zmiany kursów.

Rodzaje kursów walutowych:

1. według sposobu ustalania:

• urzędowe (określane przez bank centralny),

• prywatne (oparte na faktycznie dokonywanych transakcjach).

2. według stopnia ingerencji państwa w kształtowanie się kursu walutowego:

• kurs wolnorynkowy (wyznaczany wyłącznie przez rynek),

• kursy wymagające ograniczonej ingerencji walutowej państwa,

• kursy wymagające interwencji walutowej i stosowania innych środków polityki gospodarczej.

3. według amplitudy wahań:

• kurs zmienny,

• kurs stały,

• kurs sztywny.

4. według liczebności kursów:

• 
  system kursu jednolitego,

• system kursu dualnego,

• system kursu różnicowanego.

Funkcje kursu walutowego:

1. informacyjna:

• bezpłatna informacja dla eksporterów, importerów, producentów, inwestorów, organów państwowych ułatwiająca planowanie i zarządzanie,

• umożliwia ustalenie należności i zobowiązań zagranicznych w pieniądzu krajowym.

2. cenotwórcza:

• przenoszenie zagranicznego układu cen na układ cen krajowych przez możliwość porównania cen towarów krajowych z cenami towarów zagranicznych,

• kurs walutowy wpływa na koszty wytwarzania (w przypadku importowanych surowców).

Polityka kursu walutowego:

Zmierza do ustalenia i zapewnienia optymalnego poziomu kursu walutowego z punktu widzenia bilansu płatniczego i gospodarki wewnętrznej.

Dewaluacja jednorazowa obniżka kursu walutowego.

Deprecjacja proces obniżania się kursu walutowego (utrata siły nabywczej pieniądza).

Rewaluacja jednorazowa podwyżka kursu walutowego.

Aprecjacja proces wzrostu kursu walutowego (wzrost siły nabywczej pieniądza.

Waluta międzynarodowa - wszystkie rodzaje pieniądza powszechnie i w długim czasie używanego we wzajemnych rozliczeniach przez kraje trzecie, z których żaden nie jest jego emitentem i pełniącego w nich fukcję miernika wartości i środka płatniczego.

Funkcje walut międzynarodowych:

• miernik wartości - w nich wyrażone są ceny wymienianych towarów; służą porównaniu cen towarów importowanych i eksportowanych,

• środek płatniczy - środek rozliczenia zobowiązań,

• środek gromadzenia rezerw.

Warunki osiągania statusu waluty międzynarodowej przez waluty narodowe:

• udział emitenta w obrotach handlu światowego,

• udział emitenta w międzynarodowych obrotach kapitałowych,

• podaż waluty dla zagranicy (podaż netto),

• ustabilizowana wartość waluty,

• istnienie form instytucjonalnych, ułatwiających pełnienie przez daną walutę funkcji waluty międzynarodowej (sieć bankowa, rynek pieniężny i kapitałowy).

Międzynarodowy system walutowy - zespół zasad, procedur, instrumentów i instytucji niezbędnych do wykonywania płatności międzynarodowych.

Międzynarodowy system walutowy - obszar międzynarodowej współpracy gospodarczej.

Międzynarodowe systemu walutowe:

• system waluty złotej (walutowo-złoty) - od 1870-1880 do 1914 - parytet waluty wyrażony w złocie,

• system waluty sztabowo-złotej - okres międzywojenny do kryzysu lat 1929-1933 - w obiegu krajowym pieniądz nie jest wymieniany na złoto; złoto nadal używane do bilansowania obrotów międzynarodowych.

• System z Bretton Woods oparty na następujących zasadach:

1. stabilność walutowa (dopuszczalne wahania ± 1%),

2. wyznaczenie parytetu walut w złocie lub dolarach USA.

3. możliwość zmiany parytetu po uzgodnieniu z MFW, jedynie w przypadku zaburzeń bilansu płatniczego.

Symboliczna data upadku systemu z Bretton Woods - 15 sierpnia 1971 - Stany Zjednoczone zawiesiły wymianę dolarów przedkładanych przez banki centralne innych krajów na złoto.

Współczesny międzynarodowy system walutowy:

• dewaluacja dolara w 1971 i 1972,

• przejście Wielkiej Brytanii do płynnego kursu walutowego,

• utworzenie przez kraje EWG „węża walutowego” w 1973.

1973 - swobodne kształtowanie się kursu walut USA, Japonii i Szwajcarii.

MFW - początek działalności: 1947, początkowo ok. 40 państw, obecnie ponad 180, od 1982 pięć grup rodzajów polityk kursów:

1. system wiązania kursu waluty z kursem pojedynczej waluty (z SDR-ami - Libia),

2. system wiązania kursu walutowego z koszykiem walut (Islandia, Tajlandia),

3. system kierowanej elastyczności (ChRL, Egipt, Białoruś),

4. system kształtowanych niezależnie kursów płynnych (USA, Kanada, Japonia),

5. współpraca (kraje Unii Gospodarczo-Walutowej).

Od października 1991 Polska stosuje kurs kierowanej elastyczności. Upłynnienie złotego przy zachowaniu prawa NBP do interwencji na rynku walutowym wprowadzone w 2000 roku zbliżyło nas do polityki kształtowanych niezależnie kursów płynnych.

SDR - pieniądz bezgotówkowy, niewymagający materialnego pokrycia.

SDR - waluta wymyślona przez MFW, w nich utrzymywane są rezerwy przez państwa członkowskie, umożliwia równoważenie bilansu płatniczego między państwami członkowskimi. SDR-y są oparte na koszyku walut. Od 1999 skład koszyka uległ zmianie.

SDR:

USD	39%
EURO	32%
Jen	18%
Funt	11%

Przydział głosów w MFW:

Każdy z krajów członkowskich ma 250 głosów + 1 głos za wpłatę 100 000 SDR do kapitału MFW.

USA	371743	(17,53%)
Japonia	133378	(6,29%)
Niemcy	130332	(6,15%)
Francja	107635	(5,08%)
Wielka Brytania	107635	(5,08%)
Polska	13940	(0,66%)

WYKŁAD 13 19.05.2004

MFW przydziela SDR krajom członkowskim proporcjonalnie do ich kwot udziałowych w kapitale zakładowym.

Kraje posiadające nadwyżki ponad przydział otrzymują oprocentowanie od tych nadwyżek. Kraje, które mają mniej SDR niż ich przydział - płacą odsetki Międzynarodowemu Funduszowi Walutowemu.

Kraje członkowskie mogą używać SDR w transakcjach bezgotówkowych:

• między sobą,

• z MFW,

• z 16 organizacjami i instytucjami (m.in. MBOiR).

MFW - 41 państw założycielskich, od 1999 - 182 państwa.

Ułatwienia finansowe dostępne dla członków MFW:

• promesy kredytowe (SBA) - do 100% kwoty,

udzielane na 3 lata z możliwością przedłużenia o 1 rok; udzielane na uzdrowienie gospodarki, na stabilizację bilansu płatniczego;

• ułatwienia rozszerzone (EFF) - do 300% kwoty,

udzielany na 3,4 lata od 1974 roku; udzielany by rozwiązać problem nierównowagi bilansu płatniczego, który to problem jest związany ze zmianami strukturalnymi;

• ułatwienia kompensacyjne (CCFF) - do 65% kwoty,

związane z kompensacją braku równowagi między eksportem (wpływami) a importem (kosztami);

• ułatwienia w finansowaniu zapasów buforowych (BSFF) - do 25% kwoty,

• dodatkowe ułatwienia rezerwowe (SRF) - bez ograniczeń,

• ułatwienia dostosowań strukturalnych (SAF) - do 50% kwoty,

udzielane na 3 lata, dla krajów bardzo słabo rozwiniętych;

• wzmocnione ułatwienia dostosowań strukturalnych (ESAF) - do 180% kwoty,

udzielane na 3 lata, dla krajów najbiedniejszych.

Kredyty przyznane Polsce w latach 90:

SBA	1990	357,5	mln SDR
EFF	1991	76,7	mln SDR
CCFF	1991	162,6	mln SDR
SBA	1993	357,5	mln SDR
SBA	1994	283,3	mln SDR

Wszystkie kredyty zostały spłacone w 1995 roku.

Polska w MFW:

• państwo założycielskie,

• wystąpiła w 1950,

• ponownie przyjęta w 1986.

PROBLEMY GLOBALNE:

• dotyczą całego świata bądź większości krajów,

• są złożone,

• do ich rozwiązania niezbędne jest współdziałanie państw na szeroką skalę,

• brak rozwiązań może doprowadzić do nieprzewidywalnych skutków.

Najważniejsze problemy globalne:

• problemy demograficzne - eksplozja i implozja demograficzna,

• problem głodu,

• wyczerpywanie surowców naturalnych,

• degradacja środowiska naturalnego,

• zadłużenie międzynarodowe,

• terroryzm,

• dysproporcje związane między poziomem życia.

Zadłużenie międzynarodowe:

Geneza kryzysu zadłużeniowego:

• wojna Egipsko-Izraelska,

• czterokrotny wzrost ceny ropy naftowej,

• załamanie sytuacji krajów rozwijających się, importujących ropę naftową,

• wzrost ich deficytu handlowego z 8,7 mld USD w 1973 do 42,9 mld USD w 1974 i 51,3 mld USD w 1975 roku,

• relacje cen towarów importowanych do cen towarów eksportowanych zmieniły się w stosunku 100:40,

• państwa OPEC - ogromne nadwyżki,

• wzrost nadwyżek państw OPEC z 6 mld USD w 1973 do 66,7 mld USD w 1974 roku,

• lokowanie nadwyżek (tzw. petrodolarów) na rynkach pieniężnych w Londynie i Nowym Jorku,

• malejące stopy oprocentowania w krajach uprzemysłowionych,

• uznanie krajów Ameryki Łacińskiej za kraje o dobrych perspektywach rozwojowych,

• olbrzymie pożyczki o ruchomej stopie procentowej dla krajów Ameryki Łacińskiej,

• wzrost stopy procentowej z 9,5% do 16,6% między 1978 a 1981 rokiem,

• recesja w krajach rozwijających się,

• zadłużenie u 4 największych dłużników w 1982:

Argentyna - 43 mld USD,

Brazylia - 92 mld USD,

Meksyk - 86 mld USD,

Wenezuela - 32 mld USD.

• początek kryzysu - meksykańskie moratorium (tzw. jednostronna deklaracja o niewypłacalności) z 12 sierpnia 1982 roku.

Państwa zadłużone wpadły w pułapkę zadłużenia - kiedy aby spłacić kredyt zaciąga się kolejny.

Wierzyciele:

• Klub Londyński - nieformalne stowarzyszenie banków wierzycielskich różnych państw, utworzone w celu restrukturyzacji udzielonych kredytów nie gwarantowanych w sytuacji, kiedy dłużnicy zagraniczni nie są w stanie sprostać umownym zobowiązaniom płatniczym. Kredyty nie gwarantowane - te, których nie ubezpieczono w specjalnych instytucjach rządowych.

• Klub Paryski - utworzony w celu przeprowadzania restrukturyzacji gwarantowanych zobowiązań kredytowych zadłużonych państw, które nie są w stanie spłacać długów w ustalonych terminach. W posiedzeniach uczestniczą przedstawiciele instytucji rządowych krajów wierzycielskich oraz rządowi negocjatorzy państw dłużników.

Restrukturyzacja zadłużenia:

• umorzenie części długu,

• zamiana długu na udziały w przedsiębiorstwach,

• wykup długu za gotówkę (buy back),

• eko-konwersja - zamiana długu na inwestycje w ochronę środowiska,

• wydłużenie okresu karencji,

• renegocjacja wysokości oprocentowania.

W ciągu lat XX wieku...

• ludność zwiększyła się 3,3 razy,

• aktywność gospodarcza zwiększyła się 23 razy,

• obciążenie środowiska naturalnego wzrosło 75 razy.

Świat zużywa najwięcej tych nośników energii, których zasoby są nie tylko najmniejsze, ale też rozłożone najbardziej dysproporcjonalnie w stosunku do regionów zużycia.

W skali światowej przemysłowe zasoby węgla są 2 razy większe niż łączne zasoby ropy i gazu.

W sferze zużycia relacja jest odwrotna.

Znane obecnie zasoby:

• węgla wystarczą na 250 lat aktualnego wydobycia,

• gazu ziemnego na około 100 lat,

• ropy naftowej na 35 lat.

Ropa naftowa w 1995 roku:

Złoża	Wydobycie	Zużycie
Europa Zach.	1%	21%
Ameryka Płn.	3%	30%
Azja	5%	20%
Afryka	6%	3%
b. ZSRR	7%	13%
Ameryka Łac.	12%	8%
Bliski Wschód	66%	5%

Ludność ziemi:

4000 lat temu - 40-50 mln,

początek naszej ery - 240 mln,

rok 1650 - 500 mln,

1650-1850 - przyrost o 650 mln,

1950 - około 2 mld,

1950-2000 - przyrost o 3,5 mld.

Nie została jeszcze wydana komenda „stop”, czyli nadal daleko do tzw. zerowej stopy przyrostu naturalnego.

Im później przyrost naturalny zostanie zahamowany, tym później i na wyższym poziomie nastąpi stabilizacja liczby ludności świata.

Jeśli zerowa stopa wzrostu naturalnego wystąpi w okresie 2040-2055, to do stabilizacji ludności dojdzie po roku 2220 na poziomie 15 mld osób.

Gdyby zerowy przyrost naturalny wystąpił w okresie 1970-75, to stan ludności stacjonarnej zostałby osiągnięty około 2170 roku na poziomie 5,7 mld.

Trudności wynikają z czynników:

• ekonomicznych,

• obyczajowo-mentalnościowych,

• religijnych.

Problemy demograficzne są ściśle powiązane z problemem głodu:

Teoretycznie Ziemia jest w stanie wyżywić 12 mld ludzi.

Rocznie z głodu umiera 13 mln ludzi.

Liczba osób stale głodujących w skali świata to 800 mln-1 mld.

Liczba osób niedożywionych - kolejny 1 mld.

Przy obecnych metodach produkcji oraz przy założeniu optymalnych warunków zewnętrznych (brak katastrof klimatycznych i ekologicznych) w roku 2025 Ziemia będzie mogła wyżywić maksymalnie 8,5 mld ludzi - na poziomie dysproporcjonalnej diety z końca XX wieku; przy dwukrotnie większej liczbie osób niedożywionych.

Amerykanie wydają na kuracje odchudzające 2 mld USD rocznie - dwa razy więcej niż wynosi cała pomoc żywnościowa Zachodu dla głodującej Afryki.

„Globalice 2000” = globalna wioska (1000 mieszkańców):

• 150 osób mieszka w części zamożnej,

• 780 osób mieszka w dzielnicach uboższych,

• 70 osób zamieszkuje „przysiółki” przechodzące transformację,

• do 200 mieszkańców należy 86% majątku wioski,

• średni dochód to 6 tys. USD,

• ok. 50% osób ma na dzienne przeżycie mniej niż 2 USD.

WYKŁAD 14 26.05.2004

Bilans płatniczy - to syntetyczne zestawienie wszystkich zawartych transakcji i dokonanych płatności pomiędzy krajami rezydentami a zagranicą w określonym okresie, zazwyczaj roku kalendarzowego.

Struktura bilansu płatniczego:

1. bilans transakcji bieżących,

2. bilans kapitałów,

3. rezerwy walutowe,

4. saldo błędów i opuszczeń.

A. Rachunek obrotów bieżących:

1. towary:

• import i eksport towarów, leasing, kupno i sprzedaż złota niemonetarnego.

2. wysyłka towarów:

• frachty - opłaty za przewóz towarów, w tym także za linie energetyczne, rurociągi itp.,

• ubezpieczenia towarów - usługi ubezpieczeniowe, odszkodowania wypłacone i otrzymane,

• inne usługi związane z wysyłką towarów - składowanie, przeładunek, usługi spedycyjne i pakowanie, przygotowywanie do wysyłki.

3. inne usługi transportowe:

• przewozy pasażerów,

• usługi portowe - usługi za bunkrowanie, naprawy statków, holowanie,

• czarterowanie statków i samolotów łącznie z usługami przewozowymi.

4. podróże zagraniczne:

• towary i usługi sprzedawane w kraju cudzoziemcom,

• zakupy towarów i usług przez wyjeżdżających z kraju za granicę.

5. dochody z inwestycji zagranicznych:

• dochody z inwestycji bezpośrednich,

• dochody z inwestycji finansowych.

6. inne towary, usługi i dochody:

• transakcje rządowe - wydatki na utrzymywanie placówek zagranicznych, wydatki wojskowe zagranicą,

• transakcje prywatne - dochody pracowników sezonowych, dochody z patentów, licencji, praw autorskich, nieruchomości, ubezpieczenia na życie, usługi pocztowe, abonamenty czasopism, wydatki na reklamę, badania, szkolenia itp.

7. transfery nieodpłatne:

• transfery prywatne - przekazy i przesyłki emigrantów, spadki, dary instytucji charytatywnych, składki dla organizacji naukowych,

• transfery rządowe - składki dla międzynarodowych organizacji, renty i emerytury przekazywane za granicę, podatki, opłaty pobierane od cudzoziemców, zagraniczna pomoc w formie darowizn towarów, uzbrojenia, żywności, odszkodowania wojenne, umorzenie długów.

B. Obroty kapitałowe:

Kapitał dzieli się na:

1. zagraniczne inwestycje bezpośrednie,

2. inwestycje portfelowe,

3. inne kapitały (np. zmiany wkładów na rachunkach bankowych, kredyty kupieckie, wpłaty do organizacji międzynarodowych).

Rachunek obrotów kapitałowych dzieli się na:

1. aktywa (należności) i pasywa (zobowiązania),

2. kapitały i rezerwy.

C. Rezerwy walutowe:

• dewizy i inne należności - dewizy to należności zagraniczne, które ze względu na formę mogą być wykorzystywane do regulowania zobowiązań w obrocie międzynarodowym (np. należności na rachunkach zagranicznych raz należności od cudzoziemców),

• pozycja rezerwowa w MFW to niewykorzystana transza rezerwowa jaką ma do dyspozycji kraj członkowski,

• SDR - w MFW, które mogą być wykorzystane na zakup walut wymienialnych lub bezpośrednio na uregulowanie niektórych płatności,

• złoto monetarne - rezerwa w złocie.

Równowaga rzeczywista bilansu:

wydatki = należności

Nie ma salda obrotów wyrównawczych.

Równowaga transakcji autonomicznych osiągana bez interwencji państwa.

Równowaga pozorna bilansu:

wydatki = należności

Nie ma salda obrotów wyrównawczych.

Równowaga transakcji autonomicznych osiągana w wyniku interwencji państwa np. zmiana kursu walutowego, polityka fiskalna, celna itp.

Teoria Meade'a:

Operacje w bilansie płatniczym dzieli się na:

• operacje autonomiczne - niezależne od stanu bilansu i podejmowane z chęci osiągnięcia zysku,

• operacje wyrównawcze - zmiany stanu oficjalnych rezerw państwowych oraz pożyczek zagranicznych (jeżeli operacje wyrównawcze się pojawiają, to mówimy, że bilans faktycznie nie jest zrównoważony).

Nadwyżka bilansu płatniczego:

wydatki < należności

występuje saldo obrotów wyrównawczych.

Deficyt bilansu płatniczego:

wydatki > należności

występuje saldo obrotów wyrównawczych.

Przyczyny nierównowagi bilansu płatniczego:

1. w krótkim okresie:

• zmiany w poziomie dochodu narodowego,

• zmiany krajowego poziomu cen (powoduje zmianę opłacalności eksportu i zmianę skłonności do importu),

• zmiany cen światowych,

• zmiany kursu walutowego,

• polityka ekonomiczna państwa,

• kataklizmy naturalne.

2. w długim okresie:

• zmiany w dochodach ludności,

• dynamika oszczędności,

• zmiany potrzeb konsumpcyjnych,

• zmiany poziomu krańcowej stopy importu,

• zmiany bezwzględnego poziomu stopy wzrostu,

• rodzaj i wielkość inwestycji,

• postęp techniczny i technologiczny,

• zmiany zachodzące zagranicą (porównanie cen, kurs walutowy, tempo inflacji, przenoszenie się koniunktury).

Przywracanie równowagi w bilansie płatniczym:

• mechanizm monetarny przy stałych kursach walutowych:

nadwyżka podaży pieniądza zwiększenie wydatków wzrost cen dóbr i usług krajowych zwiększenie importu i spadek eksportu, czyli deficyt bilansu płatniczego zmniejszenie rezerw walutowych zmniejszenie bazy walutowej i zmniejszenie podaży pieniądza zmniejszenie wydatków obniżka cen towarów krajowych wzrost eksportu i spadek importu przywrócenie równowagi bilansu płatniczego;

• mechanizm monetarny przy płynnych kursach walutowych:

nadwyżka podaży pieniądza zwiększenie wydatków zwiększenie importu i deficyt bilansu płatniczego deprecjacja waluty wzrost cen wzrost popytu na pieniądz przywrócenie równowagi między podażą i popytem pieniądza, a tym samym równowagę bilansu płatniczego.

Polityka dostosowawcza:

A. polityka zmiany wydatków:

1. polityka fiskalna:

• polityka podatkowa,

• polityka wydatków budżetowych.

2. polityka pieniężna.

B. polityka przesuwania wydatków:

1. polityka kursowa:

• dewaluacyjna,

• rewaluacyjna.

2. polityka wybiórczego przesuwania wydatków:

• ograniczenia handlowe,

• ograniczenia dewizowe,

• ograniczenia przepływu kapitału.

Polityka pieniężna:

Pogorszenie bilansu płatniczego decyzja o realizacji polityki dostosowawczej władze monetarne wprowadzają politykę drogiego pieniądza - podnoszą stopy procentowe spada podaż pieniądza spadek wydatków na inwestycje spadek dochodu (ze względu na mnożnik większy od początkowego spadku wydatków na inwestycje) spadek importu poprawa bilansu.

Polityka fiskalna:

• ekspansywna:

zwiększenie wydatków rządowych i zmniejszenie podatków zwiększenie inwestycji prywatnych zwiększenie dochodu zwiększenie importu redukcja nadwyżki w bilansie;

• restrykcyjna:

zmniejszenie wydatków rządowych i zwiększenie podatków zmniejszenie inwestycji prywatnych spadek dochodu spadek importu przywrócenie równowagi poprzez likwidację deficytu.

GLOBALIZACJA - szczególny, bardzo zaawansowany etap internacjonalizacji.

Wiodąca rola kapitału intelektualnego.

Ważną przesłanką globalizacji jest zmiana podstaw przewagi konkurencyjnej.

Istotną specyfiką obecnego etapu postępu technicznego jest zmiana roli czynników produkcji i sprzedaży.

Obecnie do zasobów obfitych zalicza się: kapitał, fabryki, niewykorzystane moce, surowce, półfabrykaty, pozostający bez pracy ludzie.

Natomiast wyselekcjonowany kapitał ludzki, czyli KAPITAŁ INTELEKTUALNY, stanowi czynnik minimum, tj. czynnik relatywnie rzadki.

Posiadanie i umiejętność dbania o wydajność kapitału intelektualnego stanowi podstawę długotrwałej przewagi konkurencyjnej.

Kapitał intelektualny można podzielić na trzy grupy:

• ci, którzy potrafią identyfikować problem (określić wiarygodnie co można opłacalnie i na dużą skalę sprzedać),

• ci, co rozwiązują problemy (projektują wysokiej klasy produkty lub usługi, sposoby produkcji i promocji w ramach wskazanych przez specjalistów pierwszej grupy celów),

• ci, którzy budują sieć produkcji i sprzedaży na całym rynku światowym (tworząc optymalny dobór i optymalną kombinację czynników produkcji).

Kapitał intelektualny tj. unikalny kapitał ludzki to główne aktywa firm dostosowujących się do wyzwań przyszłości.

Globalizacja - nowy typ specjalizacji:

• przyspieszenie podziału pracy wynikające z wejścia w etap postindustrialny skutkuje stopniowym przejściem do gospodarki, w której głównym bogactwem jest wiedza i informacja, a nie kapitał,

• sieć transportowa przenosiła produkty społeczeństwa industrialnego,

• sieć telekomunikacyjna, Internet, bankowość elektroniczna przenoszą produkty społeczeństwa informacyjnego,

• przyspieszenie podziału na gałęzie rozwojowe i schyłkowe,

• w krajach najbardziej rozwiniętych rozwija się: sprzęt i oprogramowanie komputerowe, sprzęt telekomunikacyjny, mikroelektronika, biotechnologie, roboty, usługi w zakresie zarządzania i finansów, szeroko rozumiane badania i wdrożenia nowości.

45

(różny kurs dla różnych grup podmiotów, np. importerów i eksporterów)

Podstawą emisji SDR jest zobowiązanie uczestników, że będą posługiwali się SDR jako środkiem płatniczym.

---