Pojęcie globalizacji
Globalizacja to proces coraz bliższego, realnego scalania gospodarek narodowych, przejawiający się w dynamicznym wzroście obrotów handlowych, międzynarodowych przepływów kapitałowych i usługowych, będący efektem wzrastającej tendencji do traktowania przez coraz większą liczbę przedsiębiorstw całego świata jako rynku zbytu.
Czynniki rynkowe globalizacji to:
upodabnianie się stylów życia i gustów (np. McDonald's),
rozwój turystyki tworzący nowego klienta globalnego,
pojawienie się organizacji działających jako klienci globalni,
wzrost regionalnych i globalnych sieci dystrybucji,
pojawienie się marek światowych (Coca-Cola, Levi's itp.),
rozwój reklamy globalnej.
Czynniki kosztowe globalizacji to:
globalne korzyści skali i zasięgu,
efektywność zaopatrzenia,
usprawnienia logistyczne i postęp w dziedzinie transportu,
kosztowe zróżnicowanie krajów,
wysokie koszty rozwoju produktów,
szybko zmieniające się technologie.
Czynniki rządowe globalizacji to:
sprzyjająca polityka handlowa,
porównywalne standardy techniczne,
powstanie bloków gospodarczych (np. Unia Europejska w 1992 roku),
poziom kontroli rządowej,
prywatyzacja w krajach, gdzie wcześniej dominowała własność państwowa,
przechodzenie na system wolnorynkowy gospodarek postkomunistycznych krajów Europy Wschodniej.
Czynniki konkurencyjne globalizacji to:
wielkość eksportu i importu,
konkurenci z różnych kontynentów i krajów,
wzrost udziału zagranicznych podmiotów w strukturze własności,
wzrost globalnych sieci międzynarodowych współzależności w poszczególnych dziedzinach wytwórczości (np. w elektronice).
Czynniki dodatkowe globalizacji to:
rewolucja w informacji i komunikacji,
globalizacja rynków finansowych,
udogodnienia w podróżowaniu.
Korzyści globalizacji:
rozwój wolnego handlu międzynarodowego,
wykorzystanie kategorii kosztów komparatywnych,
efekty skali w zakresie zaopatrzenia, produkcji, marketingu i sprzedaży oraz serwisu,
zmniejszenie ingerencji państwa oraz likwidacja protekcjonizmu,
liberalizacja gospodarki i rozwój demokracji,
rozwój instytucji międzynarodowych oraz mediacji między państwami.
Niekorzyści globalizacji
nadmierna koncentracja kapitału i zysków, a w ślad za tym koncentracja władzy politycznej i ekonomicznej w słabo kontrolowanych korporacjach, oraz bankach i innych instytucjach finansowych o charakterze ponadnarodowym,
osłabienie państwa jako suwerena,
narastanie społeczno-ekonomicznych nierówności w obrębie poszczególnych krajów oraz pomiędzy narodami; marginalizacja słabiej rozwiniętych regionów świata, szczególnie w Afryce i Azji,
rosnące zanieczyszczenie środowiska naturalnego, grożące powstaniem ekologicznej bariery rozwoju społeczno-gospodarczego,
koncentrowanie się społeczeństwa na inwestycjach, produkcji i handlu zagranicznym kosztem rozwoju społecznego i kulturalnego,
unifikacja wzorców kulturowych oraz narzucanie przez ponadnarodowy biznes kosmopolityzmu oraz amerykańskiej kultury.
Presja globalizacyjna na gospodarkę wynika głównie z:
Funkcjonowania globalnych rynków finansowych.
Nasilenia konkurencji globalnej.
Globalizacji działalności gospodarczej.
Działania korporacji transnarodowych.
Globalizacji przemysłu.
Globalizacji technologii i wiedzy.
Istnienia globalnych instytucji i podmiotów gospodarczych.
Wzrostu oddziaływania zjawisk zewnętrznych na rozwój kraju.
Kosztów społecznych globalizacji.
Międzynarodowe przepływy kapitału - definicje
Transfery siły nabywczej z określonego kraju za granicę i z zagranicy do określonego kraju. Typy transferów:
Nieodpłatne i bezzwrotne - jednostronny ruch kapitału,
Nieodpłatne ale zwrotne,
Odpłatne i bezzwrotne,
Odpłatne i zwrotne.
Jako międzynarodowe przepływy kapitału uznaje się ruchy kapitału przez granicę odnotowywane w bilansie płatniczym - powodujące powstawanie należności i zobowiązań danej gospodarki względem zagranicy.
Formy i rodzaje MPK
Kryterium motywu międzynarodowych ruchów kapitału:
Charakter polityczny lub humanitarny - zazwyczaj jednostronny przepływ kapitału, jako taki nie zaliczany do przepływów kapitału sensu stricto, pomoc gospodarcza w postaci zwrotnych pożyczek długoterminowych jest zaliczana do MPK,
Charakter ekonomiczny:
Różnice w krańcowej efektywności kapitału rzeczowego,
Różnice uzyskane w dochodach z kapitału pieniężnego,
Próby minimalizacji ryzyka.
Niekiedy motywy polityczne i ekonomiczne występują równocześnie.
Ze względu na okres MPK:
Krótkoterminowe:
Lokowanie i wycofywanie wkładów na rachunkach w bankach zagranicznych,
Krótkoterminowe kredyty kupieckie,
Krótkoterminowe kredyty bankowe.
Długoterminowe:
W akcje i obligacje:
Inwestycje bezpośrednie,
Inwestycje portfelowe,
Długoterminowe kredyty i pożyczki
Kryterium podmiotów sprawczych i sposobu przemieszczania się kapitału:
Ze względu na status prawny uczestników:
Publiczne transfery kapitału,
Prywatne transfery kapitału,
Ze względu na przynależność podmiotów dokonujących transfer kapitału do różnych sektorów gospodarczych:
Sektor pieniężny - banki i centralne instytucje monetarne,
Sektor niepieniężny - przedsiębiorstwa, osoby prywatne, rządy.
Najbardziej typowe przepływy kapitału:
Przepływy kapitału między przedsiębiorstwami:
Kredyty kupieckie,
Inwestycje bezpośrednie,
Inwestycje portfelowe,
Przepływy kapitału między bankami:
Kredyty wiązane,
Kredyty finansowe,
Przepływ kapitału między instytucjami rządowymi:
Dotacje,
Transfery warunkowozwrotne,
Kredyty,
Charakter międzynarodowych ruchów kapitału:
Przepływy autonomiczne - dokonywane niezależnie od innych transakcji w bilansie płatniczym,
Przepływy indukowane (wyrównawcze, przystosowawcze, kompensujące) - stanowią pasywne dostosowanie do określonej pozycji bilansu,
Kierunek międzynarodowych ruchów kapitału:
Eksport kapitału - obroty aktywne,
Import kapitału - obroty pasywne,
Bezpośrednie inwestycje kapitałowe
Podejmowanie samodzielnej działalności gospodarczej za granicą od podstaw, nabycie większościowego pakietu akcji lub całkowite przejęcie już istniejącego przedsiębiorstwa. Coś więcej niż przepływ kapitału - podejmowanie odpowiedzialności za działalność za granicą. Przepływy kapitału, technologii, know-how oraz ludzi. Przybierają postać:
Inwestycje typu greenfield,
Fuzje i przejęcia.
Motywy BIZ-u
Dla eksportera kapitału:
Efektywniejsze wykorzystanie kapitału za granicą - wyższa cena kapitału w kraju lokalizacji, możliwa przewaga technologiczna i/lub marketingowa, możliwość zmonopolizowania rynku,
Możliwość przedłużenia życia produktu,
Korzyści lokalizacji - zbliżenie producenta do zasobów bogactw naturalnych, taniej siły roboczej, taniej energii, rynku zbytu itp.,
Korzyści internalizacji - korzyści z obrotu kapitału, technologiami, know-how wewnątrz firmy a nie na otwartym rynku,
Rozwijanie powiązań wielonarodowych między firmami spokrewnionymi kapitałowo - obroty usługami i towarami pomiędzy filiami jednego przedsiębiorstwa nabierają coraz większego znaczenia, są wyjęte spod jurysdykcji narodowej co powoduje iż wielonarodowe przedsiębiorstwa prowadzą działalność podporządkowaną swoim interesom ekonomicznym, tracąc z pola widzenia interesy krajów gdzie są zlokalizowane.
Dla importera kapitału:
Możliwość zwiększenia zasobów kapitałowych, nie mogą być jednak traktowane jako zastępstwo dla akumulacji wewnętrznej, ponieważ środki kierowane są tam gdzie inwestor widzi możliwość zysku a nie gdzie chciałby kraj lokalizacji (w Polsce największe zapotrzebowanie na inwestycje w infrastrukturę drogową i budownictwo mieszkaniowe - ale nieatrakcyjne dla inwestorów bo niska stopa zwrotu i długi okres zwrotu kapitału),
Oczekiwanie, iż kapitał zmniejszy skalę bezrobocia - czy spełniane? Inwestycje kapitałochłonne i pracooszczędne, częste restrukturyzacje przejętych przedsiębiorstw,
Oczekiwanie, iż kapitał wpłynie na wzrost poziomu technicznego produkcji - do pewnego stopnia spełniane, zazwyczaj ograniczone do przedsiębiorstwa inwestora zagranicznego, nie wpływa na wzrost prowadzonych badań, nie wpływa zazwyczaj na rozwój terenów zacofanych,
Skutki przepływu kapitału
Dla kraju zasilanego:
Powiększenie posiadanych środków pieniężnych do dyspozycji,
Zwiększenie popytu na towary i usługi,
Zwiększenie obiegu pieniężnego - co z reguły prowadzi do wewnętrznego wzrostu cen,
Może powodować ograniczenie eksportu i wzrost importu,
Jeżeli dodatkowe środki nie są wykorzystane do finansowania importu, zwiększają środki płynne banków - zwiększają możliwości kredytowe i prowadzą do obniżenia stopy procentowej,
Wzrasta kurs walutowy kraju importującego kapitał,
Przywóz kapitału wpływa na podwyższenie stopy wzrostu krajowego dochodu narodowego
Dla kraju wywożącego kapitał:
Zmniejsza pulę środków pieniężnych do dyspozycji,
Zwalnia tempo wzrostu gospodarczego?
Stymuluje eksport,
Jeżeli lokowany w papiery wartościowe - wzrost importu, nadwyżka importu nad eksportem,
Spadek cen.
Międzynarodowe przepływy siły roboczej
Za migrację uważa się zmianę miejsca pobytu na okres dłuższy niż jeden rok - definicja ONZ. Dwa pojęcia:
Emigracja - opuszczenie przez ludzi ich dotychczasowego kraju zamieszkania i osiedlenie się na dłuższy czas pobyt lub na stałe w innym kraju,
Imigracja - napływ do danego kraju na dłuższy pobyt lub na stałe ludzi zamieszkujących dotychczas inny kraj.
Etap rozwoju kraju a migracje
Wczesny etap rozwoju kraju - duży rezerwuar niewykwalifikowanej siły roboczej, nie importuje ale może w zależności od warunków eksportować, może być skłonny do niewielkiego importu wykwalifikowanej siły roboczej,
Gdy kraj się uprzemysławia - zmniejszają się zasoby niewykwalifikowanej siły roboczej, jeżeli we wcześniejszych etapach następował odpływ tego rodzaju siły roboczej, będzie on malał. Gwałtowna industrializacja może spowodować wyschnięcie rezerwuaru niewykwalifikowanej siły roboczej - może nastąpić konieczność jej importu.
Można zauważyć korelację między przypływem i odpływem wykwalifikowanej siły roboczej a przypływem i odpływem bezpośrednich inwestycji zagranicznych do danego kraju. Oraz między odpływem wykwalifikowanej siły roboczej a eksportem kapitału danego kraju.
Przyczyny migracji
Przyczyny migracji:
Ekonomiczne:
Chęć znalezienia pracy,
Nadzieja na lepiej płatne zatrudnienie,
Zamiar poprawy statusu zawodowego poprzez podniesienie kwalifikacji,
Zdobycie fachowego wykształcenia,
Uzyskanie dostępu do specjalistycznej aparatury badawczej,
Pozaekonomiczne:
Polityczne,
Religijne,
Ideologiczne.
Rodzaje migracji
Migracja tradycyjna - obejmowała okres do II wojny światowej, emigrowały głównie osoby niewykształcone, nie znające języków obcych, bez specjalnych kwalifikacji. Opuszczały swój kraj bez sprecyzowanego celu migracji. Zapoczątkowana w czasach pierwszej rewolucji przemysłowej, główne kierunki migracji z Europy do Stanów Zjednoczonych, Kanady, Australii, Nowej Zelandii, Brazylii, Argentyny.
Migracja współczesna - obejmuje ludność wykształconą, w tym również wysoko kwalifikowanych specjalistów, znających przynajmniej podstawy języka kraju emigracji. Przeważnie cel emigracji jest ściśle określony. Zmieniają się również kierunki emigracji
Rodzaje współczesnej migracji
Mały ruch przygraniczny - regularne (codzienne lub cotygodniowe) udawania się do pracy za granicę przez dłuższe okresy (co najmniej przez rok).
Sezonowa migracja pracownicza - o ile ma charakter regularnej, powtarzającej się corocznie pracy sezonowej za granicą. O tym typie migracji decyduje koniunktura.
Wyjazd do pracy za granicę na określony czas - na ogół na okres paru lat po czym następuje powrót do kraju.
Wyjazdy na stałe - ze względu na zamiar połączenia się z rodziną, zawarcie związku małżeńskiego, propozycją pracy wiążącą się ze zmianą obywatelstwa.
Skutki migracji
Dla kraju emigracji:
Pozytywne:
Możliwość zwiększenia zasobów dewizowych,
Łagodzi negatywne skutki bezrobocia,
Wpływa pozytywnie na poziom kwalifikacji ludzi wracających z zagranicy,
Negatywne:
Utrata (przynajmniej przejściowa) specjalistów opuszczających kraj, w którym zdobyli wykształcenie i wysokie kwalifikacje, obciążająca dochód narodowy kraju emigracji (drenaż mózgów),
Podniesie średniej wieku ludności pozostającej w kraju - a co za tym idzie przeniesienie kosztów utrzymania rencistów i emerytów na ludność zatrudnioną w kraju.
Dla kraju imigracji:
Pozytywne:
Napływ tanich robotników o relatywnie wyższych kwalifikacjach niż pracownicy krajowi, zwłaszcza jeżeli chodzi o tzw. niepopularne zawody,
Imigracja ludności wykształconej stwarza możliwość obniżenia nakładów na kształcenie w kraju,
Negatywne:
Zwiększenie liczby ludności poszukującej pracy - w przypadku złej koniunktury powoduje to wzrost bezrobocia,
Wprowadza nowe obyczaje cywilizacyjne i religijne, ponadto rodzi zjawiska patologii społecznej,
Obciąża bilans płatniczy - masowe przesyłanie części zarobków rodzinom w kraju emigracji.
W ujęciu makroekonomicznym migrację należy traktować jako zjawisko wpływające na przyspieszenie dynamiki rozwoju gospodarczego i wzrostu dobrobytu społecznego zarówno w kraju emigracji, jak też kraju imigracji.
Czynniki pomagające we wzroście przepływu siły roboczej:
Rozwinięcie się zorganizowanego „przemysłu” rekrutowania pracowników,
Nowoczesny transport i komunikacja ułatwiły z jednej strony migrację a z drugiej rozprzestrzenianie się informacji o możliwościach pracy w innych krajach,
Znaczne złagodzenie barier ograniczających przepływy siły roboczej.
Międzynarodowe przepływy technologii
Przekazywanie wiedzy techniczne przez jedne kraje innym krajom. Może mieć charakter:
Nieodpłatne przekazanie wiedzy technicznej - charakter pomocy technicznej, wiedza nie najbardziej aktualna,
Odpłatne przekazanie wiedzy technicznej - charakter komercyjny, wiedza bardziej aktualna, chociaż niekoniecznie najnowsza.
Pojęcie wiedzy technicznej
Wiedza techniczna obejmuje:
Wiedzę ogólną (sensu largo) - przekazywanie dorobku intelektualnego powstałego w trakcie badań podstawowych i stosowanych oraz doświadczeń w toku procesów produkcyjnych. Formy przekazywania: konferencje naukowe, seminaria, ksiązki, czasopisma fachowe, Internet.
Wiedza konkretna (sensu stricte) - przekazywanie wiedzy technicznej i umiejętności jej stosowania przy produkcji określonych wyrobów.
Formy przekazywania wiedzy konkretnej
Handlowe formy przekazywania wiedzy technicznej:
Eksport-import towarów przemysłowych konsumpcyjnych reprezentujących przodujący poziom technologiczny i konstrukcyjny,
Przepływy specjalistów.
Produkcyjne formy przekazywania wiedzy technicznej:
Kooperacja produkcji,
Wspólne inwestycje,
Bezpośrednie inwestycje kapitałowe.
Zakupy licencji.
Skutki międzynarodowego przepływu technologii
Dla importera wiedzy:
Obciąża bilans płatniczy w krótkim okresie i poprawia w długim,
Pozytywny wpływ nowych technologii produkcji na wzrost wydajności pracy,
Obniżka kosztów produkcji,
Podniesienie jakości i nowoczesności produkcji,
Zmniejszenie wydatków na własne badania naukowe.
Dla eksportera wiedzy:
W krótkim okresie poprawia bilans płatniczy, w długim wpływa na jego pogorszenie,
Zmniejsza eksport i powoduje rozwój konkurencji eksportowej.