Natalia Bryl

Patrycja Brzozowska

Paulina Straszewska

PW i PP, Grupa A

Temat: Wychowanie a inne procesy i zjawiska społeczne (socjalizacja, edukacja, nauczanie - uczenie się, kształcenie, opieka itp.). Wychowanie a samowychowanie.

1. Wychowanie na tle innych zjawisk i procesów społecznych.

a) socjalizacja i edukacja

Socjalizacja - przygotowanie człowieka do życia w społeczeństwie.

Socjalizacja to „ (…) wszechstronne i zwarte wprowadzenie jednostki w obiektywny świat społeczeństwa albo jakiś jego sektor” (P. L. Berger, T. Luckmann, 1983, s. 204).

Autorzy wyróżniają:

- socjalizację pierwotną - jednostka przechodzi ją w dzieciństwie, staje się członkiem społeczeństwa

- socjalizacja wtórna - stanowi każdy proces wprowadzający jednostkę w nowy sektor obiektywnego świata jego społeczeństwa.

Socjalizacja:

- w szerokim rozumieniu - kształtowanie osobowości społecznej, „nabywanie społecznej dojrzałości czy kompetencji społecznych”, „wchodzenie w kulturę, zwane akulturacją” (S. Kowalski)

- w wąskim rozumieniu - proces oddziaływania społecznego na jednostkę , a także skutek tego wpływu w postaci zachodzących w niej zmian (Łobocki, 2003, s. 42).

Edukacja - to ogół wpływów na jednostki i grupy osób, sprzyjających ich rozwojowi i wykorzystaniu posiadanych możliwości, aby stały się członkami wspólnoty społecznej, narodowej, kulturowej i globalnej , oraz były zdolne do samorealizacji, tożsamości i odrębności.

Wychowanie a socjalizacja i edukacja

- socjalizacja - dominacja w działaniach społecznych akomodacji i aproksymacji

- edukacja - dominacja aproksymacji i indoktrynacji. (schemat A. M. de Tchorzewski, Bydgoszcz 1993, s. 34).

Wychowanie w najszerszym treściowo-zakresowym znaczeniu jest pojęciem bliskoznacznym z pojęciami socjalizacji i edukacji.

Pojęcie socjalizacji ma zastosowanie na gruncie socjologii, a pojęcie edukacji jest pojęciem genetycznie najwcześniejszym.

Socjalizacja i edukacja pozostaje w stosunku podrzędności do wychowania w znaczeniu szerokim lub nadrzędności w znaczeniu wąskim.

„wychowanie jest składową procesu socjalizacji, a więc całokształtu oddziaływań za strony jednostki, organizacji, wytworów ludzkich - adresowanych dla ludzi przynależnych danemu kręgowi kulturowemu” (1983, s. 192).

b) wychowanie a nauczania, kształcenie, uczenia się:

Nauczanie- zespół czynności podejmowanych intencjonalnie przez nauczyciela dla realizacji społecznie akceptowanych celów dydaktycznych. (Władysław P. Zaczyński)

Kształcenie- ogół zjawisk i procesów stwarzających warunki dla wszechstronnego rozwoju umysłowego człowieka. Oznacza to nabywanie przez niego wiedzy, poglądów, przekonań na temat ludzi, ich dzieł, świata, w którym żyje, możliwości zmieniania otaczającej go rzeczywistości oraz samego siebie gotowości do podejmowania działań intelektualnych. (Jadwiga Kędzierska)

Uczenie się może być rozumiane w dwóch znaczeniach

1. znaczenie szerokie: proces nabywania przez jednostkę względnie trwałych zmian w zachowaniu na podstawie jej indywidualnych doświadczeń,

2. znaczenie wąskie: uczenie się bywa ograniczone do świadomego i zamierzonego zdobywania wiadomości i umiejętności (Z. Włodarski)

Związki wychowania z powyższymi procesami:

Wychowanie z znaczeniu najwęższym odnoszące się do sfery emocjonalno-wolicjonalnej osobowości człowieka oraz nauczanie dotyczące kształtowania intelektualnej sfery osobowości człowieka współtworzą pojecie kształcenia ( Hejnicka- Bezwińska 1989, str. 217-218)

c) wychowanie a opieka

Opieka - zaspokajanie pilnych potrzeb człowieka, któremu trudno byłoby samemu je zaspokoić lub który w ogóle jest pozbawiony takiej możliwości.

Rodzaje opieki:

- moralna

- światopoglądowa

- organizacyjna

- intelektualna

- materialna

- zdrowotna

Związki między wychowaniem a opieką:

- wychowanie i opieka stanowią układ przeplatający się wzajemnie w takim stopniu, że można mówić jedynie o procesie opiekuńczo-wychowawczym bez wyodrębnienia stron tego procesu i dzielenia go na opiekę i wychowanie” (H. Radlińska, 1961, s. 71)

• Uzasadnia to działanie opiekuńcze, które obejmuje zapewnianie warunków potrzebnych do normalnego życia i rozwoju fizycznego dzieci i młodzieży: świadczenia materialno-rzeczowe i ich wewnętrzne wzbogacenie psychiczno-emocjonalne (Maciaszkowa J.)

• Opieka która towarzyszy wychowaniu jest utożsamiana z działaniem podejmowanym w celu pokonania przeszkód, które utrudniają normalny przebieg procesu wychowawczego oraz z zamiarem przygotowania wychowanków do radzenia sobie w sytuacjach zagrożenia (Kelm Albin, 1981). Bezpośredni związek wychowania z opieką widzi bez względu na jej rodzaj.

• Poprawnie przebiegającemu procesowi wychowania muszą towarzyszyć działania opiekuńcze, czyli zapewnienie wychowankom elementarnych warunków bytowych

• Znaczące jest łączenie sprawowania opieki nad dziećmi i młodzieżą z oddziaływaniami wychowawczymi, czyli z pobudzaniem ich do własnej aktywności i umożliwianiem przejmowania przez nich odpowiedzialności za swój własny wybór

• Łączenie opieki z wychowaniem dotyczy wszystkich wychowanków, także upośledzonych fizycznie i umysłowo, chorych psychicznie czy też w inny sposób dotkniętych nieszczęściem

Różnice między wychowaniem, a opieką:

Opieka i wychowanie stanowią dwie odrębne dziedziny działalności ludzkiej.

Różnice wg. Zdzisława Dąbrowskiego (2000, s. 159 i n.)

- opieka jest działalnością pierwotną w rozwoju człowieka o czym łatwo się przekonać w okresie jego niemowlęctwa, kiedy dominuje ona wyraźnie nad wychowaniem

- opieka zapewnia ciągłość istnienia gatunku ludzkiego jako wartości fundamentalnej dla życia w ogóle, podczas gdy w wychowaniu zabiega się głównie o zachowanie i przekazywanie dziedzictwa kulturowego poprzednich pokoleń

- opieka stanowi niemal wyłączną część działalności opiekuńczej podejmowanej np. wobec dzieci, młodzieży i dorosłych upośledzonych umysłowo w stopniu głębokim, a także osób nieuleczalnie chorych będących ofiarami sił żywiołowych.

d) Wychowanie a samowychowanie

Samowychowanie - czynne ustosunkowanie się podmiotu do procesu własnego rozwoju, wyrażające się w regulowaniu swego postępowania i działanie według dobrowolnie przyjętych wzorców lub systemów wartości. Jest to świadome i celowe kierowanie sobą człowiek wychowując samego siebie staje się podmiotem wychowania, jednostką zaangażowaną w działalność wychowawczą, skierowaną na nią, bądź na grupę w której uczestniczy. (I. Jundziłł)

Trzy ujęcia samowychowania w kontekście wychowania:

1. Samowychowanie w stosunku do wychowania widziane jest jako zjawisko wtórne. Pojawia się jako następstwo i wynik wcześniejszych procesów wychowawczych. (A.J. Sowiński)

2. Samowychowanie spostrzegane jest jako nieodzowny składnik wychowania, integralna jego część lub istotny aspekt. (M. Łobocki)

3. Wdrożenie jednostki do samowychowania jako dynamiczny i rozwojowy cel wychowania. (K. Sośniocki)

„Ja” realne a „ja” idealne:

Ja realne - obszar wiedzy o sobie, który dotyczy tego kim się jest.

Ja idealne - wiedzę na temat tego, jakim chciałbym być.

Aktywność samowychowawcza powstaje pod wpływem braku równowagi pomiędzy podmiotem a otaczającym światem, przede wszystkim zaś światem ludzi i stosunków między nimi. Nierównowaga występuje wówczas, kiedy jednostka odczuwa konflikt między pragnieniami a powinnościami, między zachciankami a normami regulującymi współżycie ludzkie. Może ona powstać również pod wpływem różnic dostrzeganych między „ja” idealnym a „ja” realnym. Nierównowaga wywołuje potrzebę regulowania swego stosunku z otoczeniem oraz potrzebę osiągnięcia w życiu wybranych wartości. Potrzeby te stają się punktem aktywności samowychowawczej.

Bibliografia:

1. Kubiak-Szymborska E., Zając D., Podstawowe problemy teorii wychowania, Wydawnictwo Wers, Bydgoszcz 2006.

2. Kubiak-Szymborska E., Zając D., Wokół podstawowych zagadnień teorii wychowania, Wydawnictwo Wers, Bydgoszcz 2002.

3. Kubiak-Szymborska E., Dariusz Z., O wychowaniu i jego antynomiach ,Wydawnictwo Wers, Bydgoszcz 2008.

4. Łobocki M., Teoria wychowania w zarysie, Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków 2005.

Kubiak-Szymborska E., Zając D., Podstawowe problemy teorii wychowania, Wydawnictwo Wers, Bydgoszcz 2006, s. 135.

Kubiak-Szymborska E., Zając D., Podstawowe problemy teorii wychowania, Wydawnictwo Wers, Bydgoszcz 2006, s. 135.

Kubiak-Szymborska E., Zając D., Wokół podstawowych zagadnień teorii wychowania, Wydawnictwo Wers, Bydgoszcz 2002, s. 58.

Kubiak-Szymborska E., Zając D., Podstawowe problemy teorii wychowania, Wydawnictwo Wers, Bydgoszcz 2006, s. 134.

Kubiak-Szymborska E., Zając D., Podstawowe problemy teorii wychowania, Wydawnictwo Wers, Bydgoszcz 2006, s. 135.

Ewa Szymborska-Kubiak, Dariusz Zając, Podstawowe problemy teorii wychowania, Wyd. WERS s 135-138

Kubiak-Szymborska E., Dariusz Z., O wychowaniu i jego antynomiach ,Wydawnictwo Wers, Bydgoszcz 2008, s. 341-342.

Łobocki M., Teoria wychowania w zarysie, Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków 2005, s.47.

---