Prawo finansowe I(1)-wykłady z finansów 2011, prawo finansowe


Prawo finansowe

Wykład I 13.10.2011

Sprawy organizacyjne

Zerówka dla tych co chodzą na wykłady i mają 4 z ćwiczeń.

Będą podane zagadnienia egzaminacyjne

Podręczniki

Obowiązującymi materiałami są wyłącznie wykłady i ewentualnie fragmenty z książki Prof. A. Hanszua Dochody jednostek samorządu terytorialnego, które będą określone.

Czym są finanse?

Finanse można postrzegać przede wszystkim jako metodę podziału PKB a także dochodu narodowego za pomocą pieniądza. A więc finanse występują tylko wtyedy, kiedy istnieje gospodarka towarowo pieniężna.

PKB - to pojęcie z zakresu makroekonomii, które oznacza sumę wartości dóbr i usług wytworzonych w danym czasie w danym państwie.

Istota finansów polega na gromadzeniu i rozdysponowaniu zasobów pieniężnych. Zasadniczą cechą finansów jest więc ich pienieżny charakter.

Na finanse można patrzeć także jako na stosunki społeczno-ekonomiczne, które pojawiły się wraz z powstaniem i rozwojem gospodarki towarowo-pienieżnej. Finanse nie istniały więc w warunkach gospodarki naturalnej (np. w Polsce 20 lat temu). Z czasem finanse przybrały podstawową rolę podziału PKB i dochodu narodowego.

Finanse mają też charakter obiektywny a więc podział PKB za pomocą pieniądza nie jest zależny od woli osób uczestniczących w gromadzeniu i wydatkowaniu środków. Są obiektywnym sposobem wymiany dóbr i usług za pomocą pieniądza.

Pieniężny charakter finansów występuje wówczas, gdy w grę wchodzi pieniądz w jego pierwotnej postaci (pieniądz kruszcowy lub krusziec wymienialny na banknoty) ale także wtedy, gdy rolę środka płatniczego pełnią bilety banków centralnych lub zapisy na rachunkach bankowych.

W 1971 r. zmieniono porządek, który zawarto w 1946 zgodnie z którym walutą dominującą jest dolar. W 1971 r. prezydent Nixon przekreślił ten układ i ten moment dał początek tworzeniu derywatów. Skutki dectyzji Nixona dały o sobie znać w 200 r. po upadku Enronu a obecnie pieniądz nie ma żadnego odniesienia do wartości.

Finanse oznaczają całokształt działalności dysponującej środkami pieniężnymi (gromadzenie i wydatkowanie i inne czynności z nimi powiązane). W szczególności finanse polegają na dokonywaniu wpłat i wypłat, przechowywaniu i przesuwaniu w obrębie poszczególnych jednostek środków pieniężnych.

W ramach finansów mieści się wyznaczanie wydatków i dchodów. Ustalanie techniki wydatkowej i techniki w zakresie pobierania dochodów.

Finanse cechuje dwustronność. Oznacza to, że finanse polegają z jednej strony na gromadzeniu środków pienieżnych, a z drugiej strony na ich wydatkowaniu.

Gromadzenie i wydatkowanie środków nie jest działaniem samym w sobie. Celem gormadzenia środków jest gromadzenie uprawnień do dysponowania PKB. Wydatkowanie oznaczać może realizację owych uprawnień, która może dokonywać się bezpośrednio (nabywanie dóbr i usług) lub posredno przez osobę, której te uprawnienia zostały odstąpione. W tym świetle finanse różnią się od np. działalności numizmatycznej polegające na gormadzeniu środków pieniężnych dla celów estetycznych.

Podmiotowy zakres finansów

Wszystkie wyżej wymienione operacje mogą być przypisywane bardzo różnym podmiotom: osobom fizycznym prowadzącym lub nieprowadzącym działalności gospodarczej, przedsiębiorcom, spółkom itd. Te podmioty gromadzą i wydatkują środki pieniężne. Wreszcie podmiotem prowadzącym finanse jest państwo i samorządy terytorialne.

Z tego co zostało przedstawione można wyciągnąć kolejne wnioski iż definiując pojęcie finansów zwrócić należy uwagę, iż operacje finansowe o których była mowa mogą być realizowane w różnej formie i w różny sposób. Operacje te mogą więc mieć charakter zwrotny, bezzwrotny, odpłatny, nieodpłatny, ekwiwalentny, nieekwiwalentny. Sposób gormadzenia i wydatkowania może być scentralizowany, zdecentralizowany, skoncentrowany lub zdekoncentrowany. Ta wszystkie formy i sposoby są obojętne dla definicji finansów.

Pojęcie finansów publicznych

Analizując podmioty uczestniczące w działąlności finansowej można zwrócić uwagę iż są pośród nich państwo i związki prawa publicznego. Podmioty te realizują zadania o charakterze publicznym. Z kolei realizacja zadań o charakterze publicznym, a więc zadań, które nie mogą być zaspokoaane w sposób indywidualny, lecz ich zaspokajanie konieczne jest drogą zbiorowych nakładów, muszą mieć źródło swego finansowania. Są to podmioty, których obowiązkiem jest zaspokajanie potrzeb zbiorowych np. kanalizacja, służba zdoriwa, komunikacja, wymiar sprawiedliwości.

Cechą charakterystyczną pozwalającą mówić o finansach publicznych jest podmiot, który gormadzi i wydatkuje środki pieniężne. Jest nim państwo, jednostki samorządu terytorialnego a także mogą nim być związki wyznaniowe i inne.

Finanse publiczne są też realizowane przez podmioty, które władczo kształtują swe stosunki prawne tzn. kształtują je w drodze przymusu prawnego. Stosunki które w ramach finansów publicznych są tworzone charajteryzują się nierównorzędnością.

Finanse publiczne charakteryzują się właściwymi sobie metodami gromadzenia i wydatkowania środków pieniężnych. W ramach finansów publicznych nie stosuje się metod komercyjnych a metody typu administracyjnego. Brak jest stosunków umownych.

Owe stosunki finansowe (gromadzenie i wydatkowanie) służą określonym celom - realizacją potrzeb lub zadań publicznych lub służą ochronie danego interesu publicznego. Nie służą one maksymalizacji zysku, gdyż tym zajmują się finanse prywatne. Ochrona interesu publicznego dokonywana jest z urzędu a nie na wniosek.

Po drugiej stronie są finanse prywatne, które nie są przedmiotem naszych zainteresowań.

Sfera finansów publicznych charakteryzuje się wysokim stopniem reglamentacji prawnej. Podmioty, które prowadzą finanse mogą działać tylko na podstawie i w granicach prawa (art. 7 Konstytucji).

Finanse publiczne wiążą się ze zbiorowym zaspokajaniem/realizacją zadań publicznych. Zakres finansów publicznych zwiększa się stopniowo, w miarę jak poszerza się zakres zadań państwa rozumianego jako całość (razem z jednostkami samorządu terytorialnego). Zmiany w zsakresie zadań wiążą się za zmianami ustrojowymi, gdyż zakres funkcji państwa jest zależny od ustroju państwa.

Prawo finansowe

Wykład II 27.10.2011

Pojęcie prawa finansowego

Prawo finansów publicznych odnosi się do gałęzi prawa jaką jest prawo finansowe. Przedmiotem regulacji norm prawnofinansowych są wszelkie zjawiska polegające na gromadzeniu środków oraz ich rozdysponowaniu. Ta gałąź prawa reguluje działalność finansową podmiotów prawa publicznego z pomocą norm prawnofinansowych. Prawo finansowe jako odrębne dziedzina wykształciła się w XIX w. i była pierwotnie nazywana w Polsce prawem skarbowym. Normy prawa finansowego nie zostały skodyfikowane.

Normy prawa finansowego niczym nie różnią się w swej budowie o innych norm prawnych, a więc przyjmują budowę trójelementową: Hipoteza---Dyspozycja---Sankcja.

Podmiotami stosunków prawnofinansowych są zawsze podmioty publicznoprawne a więc podmioty wyposażone w atrybut nadrzędnej pozycji prawnej wobec innych podmiotów ego stosunku. Podmiot taki może w sposób władczy kształtować sytuację prawną innego podmotu.

Prawo finansowe jest gałęzią prawa interdyscyplinarną, gdyż zjawiska, która są treścią normy publicznoprawnej powstają na tle zjawisk regulowanych innymi działaniami prawa np. stosunek pracy kreowany przez np. umowę o pracę regulowaną przez prawo pracy.

Źródła prawa finansów publicznych

Źródła prawa europejskiego

Pojęcie i klasyfikacja źródeł prawa europejskiego

Pod pojęciem źródła prawa należy rozumieć akt prawny zawierający przepisy, z których można wyinterpretować normy prawne czyli przyjęte przez prawodawcę wzorce postępowania. Stworzony w ramach UE system prawny sklasyfikować można na potrzeby naszego wykładu na Prawo pierwotne i prawo wtórne czyli pochodne.

Prawo pierwotne (Primary law) obejmuje akty prawa międzynarodowego, które dały początek funkcjonowania i ewolucji UE. Są to traktaty założycielskie, ich uzupełnienia i nowelizacje. Źródła praw pierwotnego należy wiązać z ogólnymi zasadami prawa, które łącznie tworzą konstytucyjne podstawy systemu prawnego UE. Traktaty określają jaki akt prawny może być wydany w danej dziedzinie i przez kogo i w jaki sposób, a więc traktaty określają kto jest obowiązany wydać akt i w jakim terminie. Brak przepisu traktatowego w danej kwestii oznaczam iż regulacja w poszukiwanym obszarze leży w kompetencjach poszczególnych państw członkowskich.

Prawo wtórne (Seconadary law) - zaliczyć do niego należy zespół norm prawnych przyjętych przez instytucje (organy) wspólnotowe w celu realizacji zadań UE wynikających z traktatów. A więc prawo wtórne służy realizacji uprawnień i obowiązków wynikających z prawa pierwotnego. O treści prawa pochodnego decydują instytucje UE i to właśnie odróżnia prawa wtórne od prawa krajowego. Katalog źródeł prawa wtórnego obejmuje:

  1. Rozporządzenia - można je uznać za odpowiednik ustaw krajowych

  2. Dyrektywy - ustawodawstwo krajowe musi być z nimi zgodne

  3. Decyzje

a także:

  1. Opinie

  2. Zalecenia

  3. Konwencje

  4. Umowy międzynarodowe

Do określenia skutków danego aktu normatywnego należy brać pod uwagę nie tylko jego formę, ale również treść i cel danego aktu normatywnego (Substance over form).

Źródła prawa finansów publicznych

Mówiąc o źródłach prawa finansów publicznych w wymiarze europejskim należy zwrócić uwagę na traktat o funkcjonowaniu UE. Art. 121 TFUE nakłada na państwa członkowskie obowiązek koordynacji swoich polityk gospodarczych. Jednym z elementów służących tej koordynacji jest element odnoszący się bezpośrednio do polityki budżetowej. Jest nim wynikający z art. 126 nakaz skierowany do państw członkowskich by zachowując dyscyplinę budżetową unikały nadmiernego deficytu finansów. Deficyt finansów publicznych zwłaszcza w nadmiernych rozmiarach prowadzi bowiem do zadłużenia państw. Zadłużenie to utrudnia lub uniemożliwia prawidłowe wykonywanie zadań publicznych państwa. Z tego względu w protokole nr 12 dołączonym do TFUE wskazane zostały:

  1. Wysokości dopuszczalnego deficytu finansów publicznych w stosunku do PKB

  2. Wysokości dopuszczalnego deficytu długu publicznego w stosunku do PKB

Ich przekroczenie przez państwo powoduje uruchomienie przewidzianej traktatem procedury nadmiernego deficytu. Wskaźniki te wynoszą:

Protokół wyjaśnia iż termin publiczny odnosi się do całej władzy publicznej - rządu centralnego, władz regionalnych i lokalnych oraz do Funduszu Ubezpieczeń Społecznych.

Protokół 12 narzuca na państwa członkowskie powinność kształtowania procedury krajowej w sferze budżetowej tak, aby wywiązać się ze zobowiązań wynikających z traktatu (art. 2)

Nie bez znaczenia dla źródeł prawa finansów publicznych ma także treść preambuły TFUE gdyż wskazuje ona państwom członkowskim na konieczność zapewniania stałe poprawy warunków życia i pracy narodów Europy oraz zagwarantowania stabilności w rozwoju i równowagi w wymianie handlowej.

Niskie deficyty gwarantują stabilizację wysokości długu publicznego w stosunku do PKB. Deficyt nie można wzrastać szybciej niż PKB. Jeśli dług publiczny nie wzrasta szybciej niż PKB to przyjmuje się, że dane państwo będzie cieszyło się zaufaniem instytucji finansowych. Państwa, w których nie wzrasta dług publiczny legitymują się najwyższym poziomem zaufania na rynku finansowym. Przestępstwa takie będę mogły otrzymać w miarę potrzeb środki pieniężne dla powyższych celów w formie kredytów czy sprzedaży obligacji. Państwa, które przekraczają limity określone powyżej legitymują się wysokim stopniem ryzyka więc wysokość wydatków na obsługę zadłużenia będzie wyższa np. w Polsce obligacje są oprocentowane na poziomie 7,5%-8% a w Greckie obligacje tylko na poziomie 4%.

TFUE wprowadza dość istotne dla funkcjonowania poszczególnych państw procedury nadmiernego deficytu. Traktat przewiduje obowiązek państw członkowskich przedkładania Komisji Europejskiej sprawozdań przedstawiających stan finansów publicznych z uwzględnieniem stanu przestrzegania ograniczeń co do deficytu i długu. Komisja Europejska ma obowiązek stałego monitorowania sytuacji finansowej państw członkowskich. Traktat określa postępowanie wobec państw, w których występuje nadmierny deficyt. Postępowanie przy takim deficycie jest kilkuetapowe. Realizacja każdego etapu następuje gdy państwo Ne dokonało poprawy zakresie ograniczeń deficytu i długu:

I etap - sformułowanie wobec państwa z nadmiernym deficytem zaleceń, ale nie podawanych do publicznej wiadomości

II etap - podanie zaleceń do publicznej wiadomości. Państwo wymienione w zaleceniu jako państwo nie przestrzegające limitów deficytu i długu publicznego traci wtedy na wiarygodności, a więc zwiększa się ryzyko nabywania akcji tego państwa. W tym upatruje się motywację państwa do zmniejszania deficytu i długu.

III etap - zastosowanie wobec danego państwa różnych sankcji (art. 12 par. 1 i 2). Jedną z nich jest nałożenie na państwo obowiązku wniesienia nieoprocentowanego depozytu na okres 2 lat. Sposób obliczania wysokości depozytu określa art. 12 Rozporządzenia WE nr 1467/97 w sprawie….i wyjaśnienia procedury nadmiernego deficytu. Przepisy te będą w niedalekiej przyszłości zmienione w ramach przyjętego w wrześniu 2011 r. projektu tzw. 6-paku czyli pakietu 6 rozporządzeń regulujących stosowanie procedury do państw naruszających limity deficytu i długu publicznego.

Po okresie 2 lat od złożenia deficytu depozyt, o ile nie zostanie zwrócony ze względu na podjęcie przez państwo skutecznych działań prowadzących do zmniejszenie deficytu i długu publicznego, nie podlega zwrotowi w ogóle. Wówczas zgodnie z art. 13 stosuje się karę finansową. Mianowicie odsetki od depozytu i nie podlegający zwrotowi depozyt ma być rozdzielony na państwa, które nie przekraczają ograniczeń deficytu publicznego i długu publicznego (art. 16).

Traktat stwierdza przesłanki pojawienia się nadmiernego deficytu nawet stosunku do państw, które nie naruszają jeszcze ograniczeń. Istnieje więc duża swoboda w określeniu nadmiernego deficytu ale też i duża dolegliwość co do wielkości depozytu (nawet do 1,5% PKB).

Podsumowanie

Podsumowując źródłem prawa finansowego na poziomie europejskim jest np:

Przepisy TFUE:

Art. 119 ust. 3 - zawierający obowiązek poszanowania takich zasad jak stabilny cennik, pewne finanse, trwała równowaga pieniężna

Art. 126 ust. 1 - nakaz unikania nadmiernego deficytu finansów

Art. 126 ust. 2 - obowiązek monitorowania przez Komisję Europejską sytuację budżetową państw

Inne ustępy np.

Art. 126 ust. 5 - rola Komisji w sytuacji nadmiernego deficytu

Art. 126 ust. 11 - depozyt

Przepisy protokołu nr 12:

Art. 1 - określający limit deficytu (3% PKB) i długu publicznego (60% PKB)

Protokół definiuje też pojęcia: publiczny, deficyt, zadłużenie

Deficyt - pożyczka netto zgodnie z definicją przyjętą w systemie zintegrowanej działalności gospodarczej

Zadłużenie - całkowita suma zadłużenia brutto w wartości nominalnej wynikająca na koniec roku i skonsolidowana dla wszystkich sektorów władzy publicznej zgodnie z definicją zawartą w pierwszym tiret,

Znaczenie ma też rozporządzenie nr 1467/97 - wyjaśnia nadmierny deficyt publiczny, procedurę nadmiernego deficytu publicznego, właściwy poziom deficytu


Prawo finansowe

Wykład III 10.11.2011

Źródła prawa finansów publicznych

Źródła prawa finansów publicznych w ujęciu krajowym

Słowo wstępne

Problematyka źródeł prawa finansów publicznych w porządku krajowym lub inaczej mówiąc wewnętrznym skupia się przede wszystkim wokół kwestii związanych z charakterem tych źródeł oraz z zagadnienia dotyczącymi kodyfikacji tej dziedziny prawa.

Jeśli chodzi o charakter źródeł to trzeba wymienić katalog źródeł prawa z art. 87 Konstytucji. Wśród nich wymienia się Konstytucję, ustawy, ratyfikowane umowy międzynarodowe oraz rozporządzenia.

Zarówno konstytucja jak i ustawy oraz rozporządzenia zawierają normy prawne o charakterze generalno-abstrakcyjnym. Czyli są to normy prawne, które regulują określone postępowania określonych podmiotów. W prawie finansów publicznych podstawowymi źródłami prawa są akty normatywne prawa wewnętrznego.

Konstytucja

Finanse publiczne ujęte zostały w stosunkowo szerokim zakresie w Konstytucji RP. Normy konstytucyjne regulujące sferę finansów publicznych znajdują się zarówno w Rozdziale X - Finanse Publiczne (art. 216-227) ale również w Rozdziale VII - Samorząd Terytorialny a zwłaszcza w art. 167 ust - mowa o dochodach publicznych, ust. 2 - mowa o dochodach własnych itd. czy art. 168. Problematyka finansów publicznych ujęta w Rozdziale X Konstytucji obejmuje szereg istotnych zagadnień regulujących finanse publiczne. Na uwagę należy zwrócić uwagę na art. 216 Konstytucji. Zawiera on zasadę ustawowej regulacji publicznej gospodarki finansowej wyłącznie w sposób określony w ustawie. Świadczy o tym treść ust. 1,2,3,4,5. Zgodnie z art. 216 ust. 1-5 zagadnienia tam określone regulowane są przesypami ustawy o FP (2009), ustawa o gospodarce nieruchomościami (1997), ustawa gospodarstwami rolnymi Skarbu Państwa (1951). Gdyby nie było tych ustaw to należałoby stosować art. 216 w sposób bezpośredni i ewentualnie następne artykuły zgodnie z zasadą bezpośredniego stosowania Konstytucji. (Sprzeczność z Konstytucją to nie to samo co brak uregulowań ustawowych).

Podkreślenia wymaga też art. 221, który stanowi o inicjatywie ustawodawczej. Inicjatywa ustawodawcza przysługuje tylko i wyłącznie Radzie Ministrów.

Na uwagę zasługują też art. 220-226, które zawierają normy regulujące procedurę budżetową a więc dotyczącą przygotowania, uchwalania i kontroli wykonywania budżetu państwa. Uszczegóławiają te reguły przepisy ustawy o finansach publicznych.

Art. 220 ust. 2 - stawia on w opozycji rząd i NBP. NBP nie może być kasjerem rządu.

Art. 167 ust. 1 i 2 - dotyczy dochodów jednostek samorządu terytorialnego.

Ustawy

Źródła prawa finansów publicznych poza Konstytucją ujęte zostały w licznych innych ustawach. Zaliczyć do nich należy np:

Przepisów regulacji dotyczących finansów publicznych odnoszących się do jednostek samorządu terytorialnego ujęte są w ustawach ustrojowych. Mowa tu o:

  1. Ustawie z 8 marca 1998 r. o samorządzie gminnym

  2. Ustawie z 5 czerwca 1998 r. o samorządzie powiatowym

  3. Ustawie z 5 czerwca 1998 r. o samorządzie województwa

Znajdują się przepisy o gospodarce finansowej gmin, powiatów i województw.

Rozporządzenia

Są to przepisy wykonawcze do ustaw. Wydawane są one nie przez organy ustawodawcze czy legislaturę lecz przez organy wykonawcze (Prezesa RM, ministrów, wojewodów), a więc przez organy wskazane w Konstytucji na podstawie szczegółowego upoważnienia zawartego w ustawie i w celu jej wykonania zgodnie z art. 92 Konstytucji. W regulacji prawa finansów publicznych rozporządzenia nie odgrywają nadmiernej roli, w przeciwieństwie do regulacji prawnopodatkowych.

Ratyfikowane umowy międzynarodowe

Do źródeł prawa finansów publicznych w porządku wewnętrznym należy zaliczyć ratyfikowane umowy międzynarodowe. O tym rodzaju źródeł prawa stanowi art. 91 Konstytucji. Umowy międzynarodowe stają się składnikiem wewnętrznego porządku prawnego po ich ratyfikacji przez Prezydenta RP. W przypadku umów międzynarodowych związanych np. z kwestiami podatkowymi taka ratyfikacja może być przeprowadzona po przeprowadzeniu zgody przez Sejm. Ratyfikowana umowa międzynarodowa dopiero po jej ogłoszeniu staje się częścią krajowego porządku prawnego. Jest ona bezpośrednio stosowana chyba, że stosowanie tej umowy międzynarodowej wymaga uchwalenia ustawy. Ratyfikowana umowa międzynarodowa za uprzednią zgodą wyrażoną w ustawie ma pierwszeństwo przed ustawą jeżeli przepisów tej ustawy nie da pogodzić się z postanowieniami umowy. Przykładem umowy jest Europejska Karta Samorządu Lokalnego z 15 października 1985 r., Europejska Konwencja Ramowa o Współpracy Transgranicznej.

Akty prawa miejscowego

Są to uchwały rady gminy, rady powiatu, sejmiku województwa w sprawach budżetowych, sprawach nakładania danin publicznych w granicach ustawowo zakreślonych. Zgodnie z art. 87 ust. 2 Konstytucji. Akty prawa miejscowego obowiązują na obszarze działania organów, które je ustanowiły. Art. 194 Konstytucji stanowi, iż akty prawa miejscowego mogą wydawać zarówno organy samorządu terytorialnego (organy stanowiące wydają uchwały, a organy wykonawcze - zarządzenia) a także przez terenowe organy administracji rządowej w drodze rozporządzenia wojewody.

Kodyfikacja

Źródła prawa finansów publicznych nie zostały w całości skodyfikowane. Nie ma kodeksu prawa finansowego czy kodeksu prawa podatkowego. Kodeks to ustawa obejmująca podstawową część przepisów należących do danej gałęzi prawa regulujących dany obszar stosunków społecznych. Takie kodyfikacyjne ujęcie powoduje, że inne regulacje dotyczące finansów publicznych powinny by były zgodne z regulacjami kodeksowymi. To że regulacje kodeksowa maja charakter całościowy, wpływają one na interpretację norm dokonywaną na etapie stosowania prawa. Kodeksy charakteryzują się stałością regulacji.

Normy prawa finansów publicznych

Budowa norm finansów publicznych nie różni się od budowy norm innych działów prawa, a więc składają się z hipotezy, dyspozycji i sankcji. Możne też znaleźć normy pozbawione sankcji prawnej (lege perfecta). Normy prawa finansowego z punktu widzenia funkcji, jakie pełnią w obrocie prawnym można podzielić na normy prawa materialnego, formalnego (proceduralne) i normy prawa ustrojowego. Podstawą do składania skarg od decyzji statecznych jest wykazanie w treści skargi naruszania odpowiednich norm. Podstawą kasacji nie są naruszenia norm ustrojowych w czystym zakresie.

Normy prawa materialnego regulują prawa i obowiązki ustanawiając je w zakresie gromadzenia i rozdysponowania środkami pieniężnymi.

Normy proceduralne ustanawiają zasady postępowania podmiotów uczestniczących w stosunkach prawnofinansowych.

Normy ustrojowoprawne regulują zasady organizacji podmiotów gromadzących i rozdysponowujących środki publiczne.

Mówiąc o prawie finansów publicznych zwrócić należy uwagę, iż ta część prawa ma charakter interdyscyplinarny. Prawo finansów publicznych wykazuje bowiem rozmaite powiązania z normami prawnymi innych działów prawa. Wykorzystuje regulacje tam obowiązujące, w szczególności poprzez przyjmowanie do hipotezy normy prawa finansowego skutków zdarzeń prawnych regulowanych w tych innych na gruncie innych działów prawa.


Prawo finansowe

Wykład IV 24.11.2011

Pojęcia podstawowe finansów publicznych

Sektor finansów publicznych

Jeśli zastanawiamy się nad zakresem podmiotowym zastosowania ustawy finansów publicznych to żeby go określić, ustawa wprowadza pojęcie sektora finansów publicznych. To pojęcie jest ważne również z tego względu, że ze względu na stabilność, efektywność, zdolność państwa, samorządu w wykonywaniu zadań publicznych, z ekonomicznego punktu widzenia interesuje nas kwestia deficytu i długu publicznego, które ograniczają zdolność do wykonywania zadań publicznych. Trzeba wiedzieć czyje zobowiązania brać pod uwagę.

Czasem używa się pojęcia sektor publiczny - te jednostki, które można przyporządkować ze względu na prawo własności do państwa czy samorządu. Węższym elementem sektora publiczna jest sektor finansów publicznych. Pojęcie to jest definiowane w przepisach unijnych ale definicja jest syntetyczna: „Sektor finansów publicznych obejmuje te wszystkie jednostki organizacyjne niezależnie od ich struktury organizacyjnej, które są finansowane ze środków publicznych a przedmiotem ich działalności jest wykonywanie zadań publicznych w zasadzie w sposób niekomercyjny”. W naszym prawie sektor finansów publicznych określony jest w art. 9 ustawy o finansach publicznych. Ustawa wymienia na zasadzie katalogu zamkniętego jednostki organizacyjne zaliczane do sektora finansów publicznych. (Art. 9).

Dlaczego oddzielono podmiot władzy publicznej od zakładów? Ponieważ pierwsze są to podmioty a inne to jednostki organizacyjne za pośrednictwem, który państwo lu samorząd wykonuje zadania.

Jeśli chodzi o sposób tworzenia jednostek sektora finansów publicznego to regulację zawiera art. 8. Formy są wymienione w art. 9. Ale ust. 2 stanowi, że jednostki mogą być tworzone na podstawie niniejszej ustawy lub na podstawie odrębnych ustaw (jednostki budżetowe, samorządowe zakłady budżetowe, instytucje gospodarki budżetowej) ale już agencje wykonawcze, czy fundusze celowe są tworzone na podstawie odrębnych ustaw i już podstawą ich działania są odrębne ustawy i dopiero w drugiej kolejności ustawa o finansach publicznych. Jeżeli podstawą działania jednostki są obie ustawy to problem tkwi w tym w jakim zakresie stosować obie te ustawy, kiedy okazują się sprzeczne. W jakiś sposób kwestię tą rozstrzyga art. 10 ustawy, (art. 10), chociaż gdyby powstała sprzeczność to przecież w źródle prawa zawartej w konstytucji wszystkie ustawy są sobie równe, więc i tak kolizję trzeba rozstrzygać w oparciu o normy kolizyjne, więc art. 10 nie jest do końca prawdziwy (lex specialis). Dodatkową regulację ma art. 10 ust. 2.

ZUS

Zgodnie z ustawą z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych art. 63 ust. 1. ZUS jest państwową jednostką organizacyjną posiadającą osobowość prawną. Organami ZUSu jako osoby prawnej jest Prezes ZUSU, Zarząd i Rada Nadzorcza (art. 72), ale jednocześnie art. 66 ust. 1 - zakładowi przysługują środki prawne właściwe organom instytucji państwowej a więc terenowe jednostki organizacyjne ZUS i prezeską organami administracyjnymi (art. 66 ust.5) a więc wydają decyzje, rozstrzygają sprawy dotyczące ubezpieczeń społecznych. Gospodarka finansowa ZUS (art. 77) - ZUS prowadzi samodzielną gospodarkę finansową w ramach posiadanych środków. Nie jest to jednostka budżetowa więc nie dostaje pieniędzy z budżetu. Ustawa określa wydatki funduszu (art. 77 ust.2) np. na wynagrodzenia pracowników, zakup towarów i usług, koszty bieżącej działalności, wydatki inwestycyjne. Z kolei przychody ZUS pochodzą przede wszystkim z odpisów z funduszy, którymi administrują a także może otrzymywać dotacje z budżetu państwa. ZUS jest dysponentem Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz Funduszu Rezerwy Demograficznej.

Fundusz Ubezpieczeń Społecznych jest z kolei państwowym funduszem celowym (art. 55) - nie ma osobowości prawnej, jest rachunkiem bankowym itd. Z tym, że w ramach FUSu wyróżnia się jeszcze fundusze: emerytalny, rentowy, chorobowy i wypadkowy. Przychody FUSu przede wszystkim pochodzą ze składem na ubezpieczenia społeczne, ale mogą pochodzić także z dotacji z budżetu państwa oraz ze środków Funduszu Rezerwy Demograficznej.

Fundusz Rezerwy Demograficznej ma osobowość prawną (art. 58 i nast.) tym, że organem Funduszu jako osoby prawnej jest ZUS. Do Funduszu Rezerwy Demograficznej wpływają środki, które pozostają na dzień 31 grudnia każdego roku na rachunku Funduszu Emerytalnego. Przeznaczane są one na uzupełnienie wynikającego z przyczyn demograficznych niedoboru funduszu emerytalnego. Fundusz Rezerwy Demograficznej może udzielać pożyczek na zatopienie bieżącej płynności funduszu emerytalnego. Fundusz Alimentacyjny administrowany przez samorządu.

KRUS

Ustawa z 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników. Nie została określona forma prawna KRUSu, ale pewno nie jest jednostką budżetową i na pewno nie jest osobą prawną. Organem centralnym administracji państwowej w zakresie ubezpieczeń społecznych rolników jest Prezes KRUS. Zadaniem Prezesa i KRUSu jest realizowanie ubezpieczeń społecznych rolników. Działalność Kasy polega na tym, że Kasa wykonuje obsługę ubezpieczonych i świadczeniobiorców w sprawach dotyczących objęcia ubezpieczeniem tzn. gromadzi składki, wypłaca świadczenia (art. 62). Także prowadzi działania na rzecz zapobiegania wypadkom przy pracy czy chorób zawodowych. Kieruje na rehabilitację leczniczą do zakładów rehabilitacyjnych. Struktura organizacyjna KASY (art. 61) obejmuje centralę, jednostki terenowej i jednostki…..Art. 75 - KASA prowadzi samodzielną gospodarkę finansową a w skład KRUS wchodzą Fundusz Emerytalno-Rentowy, Fundusz Prewencji i Rehabilitacji, Fundusz Administracyjny są to ogólnie państwowe fundusze celowe, ale także w skład KRUS wchodzi także Fundusz Składkowy, który ma osobowość prawną. Nie ma on swoich organów. Prezes KRUS może utworzyć fundusz motywacyjny, który jednak nie jest ani osobą prawną ani państwowym funduszem celowym.

NFZ

Ustawa z 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnych finansowanych ze środków publicznych. Do 1998 r. ochrona zdrowia była realizowana w formie jednostek budżetowych (szpitale, przychodnie itd.) W 1999 r. nastąpiła reforma i jednostki zostały przekształcone w Samodzielne Zakłady Opieki Zdrowotnej, A do finansowania świadczeń utworzono kasę Chorych, która gromadziła środki i przekazywała je Zakładom, natomiast w 2003 r. utworzono NFZ. Art. 96 ustawy przewiduje utworzenie NFZ i jest on państwową jednostką organizacyjną posiadającą osobowość prawną, a więc nie jest państwowym funduszem celowym. W skład NFZ wchodzi centrala i oddziały wojewódzkie (dawne Kasy Chorych). Z kolei organami NFZ jest Rada NFZ, Prezes NFZ, Rady Oddziałów Wojewódzkich i Dyrektorzy Oddziałów Wojewódzkich. Ale od razu trzeba zauważyć (art. 109, 110), że dyrektorzy i Prezes są organami administracji publicznej w sprawach z zakresu ubezpieczenia społecznego. NFZ zarządza środkami finansowymi przeznaczonymi na udzielanie świadczeń zdrowotnych, ale także NFZ wykonuje zadania z zakresu promocji zdrowia a także opracowywania, wdrażania i finansowania programów zdrowotnych. Fundusz prowadzi gospodarkę finansową w oparciu o przepisy ustawy o świadczeniach zdrowotnych. Przychodami są przede wszystkim składki na ubezpieczenia zdrowotne, ale mogą nimi być dotacje, darowizny i zapisy. Fundusz może także zaciągać kredyty i pożyczki, Środki funduszu przeznacza się na koszty świadczeń opieki zdrowotnych dla ubezpieczonych, na refundację cen leków, koszty pobory i ewidencji składek na ubezpieczenia zdrowotne (art.; 117). Fundusz prowadzi gospodarkę na podstawie planu finansowego, który powinien być zrównoważony i ten plan finansowy zatwierdza minister właściwy ds. zdrowia w porozumieniu z ministrem finansów. 129 art. Stanowi, że zysk netto przeznacza się albo na pokrycie strat albo na fundusz zapasowy. Art. 132 przewiduje że podstawą udzielania świadczeń opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych przez Fundusz jest umowa o udzielanie świadczeń opieki zdrowotnej zawarta między świadczeniodawcą (przedsiębiorca podmiotu leczniczego) a dyrektorem oddziału wojewódzkiego. Ubezpieczeni nie są stronami tej umowy.

Zakłady opieki zdrowotnej

Ona istniały, ale w latach 90.przestały być jednostkami budżetowymi i stały się publicznymi samodzielnymi zakładami opieki zdrowotnej. Podstawą ich działania była ustawa o ZOZ a w tej chwili podstawą działania SZOZ jest ustawa z 15 kwietnia 2011 r. o działalności leczniczej. Ustawa posługuje się pojęciem podmiotu leczniczego (art. 4). SA to albo przedsiębiorcy, jednostki budżetowe nadzorowane np. przez MS, MON, instytucje badawcze, kościoły, kościelne osoby prawne, stowarzyszenia, fundacje i Samodzielne Publiczne Zakłady Opieki Zdrowotnej. Ustawa nie przewiduje tworzenia SPZOZ. Przewiduje tylko, że Skarb państwa i jednostki samorządu terytorialnego mogą prowadzić SPZOZ te które już istnieją. Natomiast SP i jednostki samorządu mogą tworzyć podmioty lecznicze albo w formie spółek kapitałowych albo w formie jednostek budżetowych. Podmioty lecznicze prowadzą samodzielną gospodarkę finansową. Pokrywają koszty z uzyskanych przychodów. Przekazywanie środków publicznych podmiotom wykonującym działalność leczniczą odbywa się na podstawie umowy zawartej z NFZ, ale takim podmiotom mogą być także udzielane dotacje. Ustawa przewiduje przekazywanie środków z budżetu państwa, które nie są dotacjami, ale są przekazywane na podstawie umowy.

Uczelnie publiczne

Działają na podstawie ustawy z lipca 2005 r. Prawo o szkolnictwie wyższym. Ustawa ta reguluje tworzenie i funkcjonowanie uczelni publicznych i niepublicznych. Uczelnia publiczna (art. 12) ma osobowość prawną, a jej utworzenie, likwidacja czy połączenie z inną uczelnią następuje w drodze ustawy. Z tym ,że państwowe uczelnie zawodowe są tworzone przez rozporządzanie ministra. Zadaniem jest kształcenie studentów, prowadzenie badań naukowych. Uczelnia ma także możliwość prowadzenia działalności gospodarcze, z tym że wyodrębnia się ją z podstawowej działalności (art. 7). Art. 4 określa uczelnie jako autonomiczną we wszystkich obszarach swojego działania. Opiera się na wolności nauczania i badań naukowych. Ustawa Prawo nakłada obowiązek zapewnienia uczelniom publicznych środków publicznych na władze publiczne. Obowiązek te (Art. 90) jest realizowany tak, że w akcie o utworzeniu wskazuje się mienie lub organ, który wyposaży uczelnie w mienie. Mienie wyodrębnia się z zasoby Skarbu Państwa lub jednostek samorządu terytorialnego. Działalność uczelni (art. 92) jest finansowana z dotacji z budżetu państwa, ale może być także finansowana z przychodów własnych (inne zadania nie określone w ustawie) art. 94 - kształcenie studiów stacjonarnych, remonty, bezzwrotna pomoc materialna dla studentów., na wykonywanie zadań zakresie udzielania świadczeń zdrowotnych (UM). Oprócz dotacji z budżetu państwa, uczelnie publiczne finansowane są na zasadach z ustawy z 30 kwietnia 2010 r. o finansowaniu badań naukowych. Ustawa przewiduje, że środki na naukę minister przekazuje Narodowemu Centrum Badań i Rozwoju i Narodowego Centrum Nauki i podmioty te mogą przekazywać dotacje na badania naukowe uczelniom publicznym. Gospodarkę finansową uczelnia prowadzi na podstawie planu finansowo-rzeczowego. Plan ten jest przekazywany Ministrowi Finansów z tym, że uczelnia prowadzi gospodarkę finansową samodzielnie tzn. z przychodów sama pokrywa koszty, a jeśli koszty są większe to powstaje dług,. Gdyby uczelnia prowadziła zysk to przeznacza się go na fundusz zasadniczy.

PAN

Podstawą jej działania jest ustawa z 30 kwietnia 2010 r. o Polskiej Akademii Nauk. PAN jest państwową instytucją naukową, która (art. 3 ust.1), która posiada osobowość prawną. Służy ona rozwojowi, promocji, rozpowszechnianiu nauki a do zadań akademii (art.2) należy prowadzenie badań naukowych i prac rozwojowych, sporządzanie opinii, ocen, ekspertyz, prognoz dotyczących spraw istotnych dla polityki państwa, kształcenie na studiach doktoranckich i podyplomowych, opiniowanie ustaw dotyczących nauki itd. Organami Akademii są Zgromadzenie Ogólne PAN, Prezydium PAN, Prezes PAN, Kanclerz. Akademia może tworzyć instytuty naukowe i inne jednostki organizacyjne. Instytuty naukowe posiadają osobowość prawną, która też może tworzyć inne osoby prawne. Działalność Akademii jest finansowana z budżetu państwa i z innych źródeł. Środki z budżetu państwa są przekazywane w formie dotacji. Ustawa przewiduje dotację podmiotowych na pokrycie kosztów działalności PAN ale i celowe np. na kształcenie, inwestycje Inne źródła to przychody z działalności gospodarczej czy darowizny itd. Instytut prowadzą samodzielną działalność pokrywając koszty swojej działalności z przydzielonych im środków publicznych Środki mogą być przydzieloa podstawie ustawy o dotacjach czy ustawy o zasadach nauki.

Organizowaniu i prowadzeniu działalności gospdoaczej z 2001 r.

Instytucje kultury mogą być tworzone przez organy AR i jednostki samorządu terytorialnego będące założycielami instytucji i instytucja nabywa osoboość prawną prze wpis o rejestru przedstawiciela. Prowadzą samodzielną gospodarkę finansową na podstawie planu ale ustawa nakłada na organizatora obowiązek zapewnienia środków na prowadzenie działalności i na utrzymaia obiektów gdzie prowadzone są te działana, muzea, galeria, biblioteki, domy i ośodfki kultury , filmotek natodowa.

Państwoe instytucji filmowe

Są to samodzielne jednostki organizacyjne wpisywane do rejestru PIF nia mają osobowości prawne ,ale pworadzą samdoielną gospodarkę finansową, koszty pokrywają z przychodów a także ustawa przewiduje postępowanie upadłościowe, ale nie można już tworzyć instytucji.s

Prawo finansowe

Wykład V 08.12.2011

Państwowy dług publiczny

Do podstawowych pojęć z zakresu prawa finansów publicznych należy także zaliczyć pojęcie państwowego długu publicznego a także finansowych potrzeb pożyczkowych budżetu państwa. Terminami tymi posługuje się ustawodawca w art. 3 pkt. 3 i 6 a także jego znaczenie wskazuje również treść pkt. 4Zgodnie z art. 72 ustawy o finansach publicznych PDP obejmuje zobowiązania sektora finansów publicznych z następujących tytułów:

PDP to zobowiązania jednostek sektora finansów publicznych wynikających z różnych tytułów.

Papier wartościowy to dokument stwierdzający istnienie danego prawa. Natomiast realizacja tego prawa nie jest możliwa bez władania tym dokumentem.Wierzytelność to nic innego jak uprawnienie wierzyciela do domagania się spełnienia świadczenia przez dłużnika.

Pojęcie kredytów i pożyczek definiuje prawo bankowe i przepisy kodeksu cywilnego.

Depozyt należy rozumieć jako przyjęcie na przechowanie pieniędzy, papierów wartościowych i innych rzeczy przez jednostki sektora finansów publicznych.

Zobowiązanie to stosunek prawny między 2 lub więcej podmiotami z mocy którego jedna osoba zwana wierzycielem może żądać od drugiej osoby zwanej dłużnikiem określonego działania lub zaniechania czyli może żądać określonego świadczenia, a dłużnik zobowiązany jest to świadczenie spełnić.

PDP oblicza się jako wartość nominalną (art. 73) zobowiązań jednostek sektora finansów publicznych po wyeliminowaniu wzajemnych zobowiązań między jednostkami tego sektora. Zasada nominalizmu przyjęta do obliczania PDP oznacza, że zobowiązania pieniężne powinny być spłacane w pierwotnie określonej sumie, a więc bez uwzględniania wahań wartości pieniądza.

Potrzeby pożyczkowe budżetu państwa

Znaczenie tego terminu można ustalić na podstawie definicji ustawowej. Nie ma również innego bliższego określenia tego zwrotu w przepisach ustawy o finansach publicznych. Natomiast temu zagadnieniu poświęcony jest rozdział II ustawy o finansach publicznych. Przez potrzeby pożyczkowe budżetu państwa rozumie się zapotrzebowanie na środki finansowe niezbędne do sfinansowania (art. 76)

  1. Deficytu

    1. Budżetu państwa

    2. Budżetów środków

Potrzeby pożyczkowe budżetu państwa w określa na poszczególne lata budżetowe wieloletni plan finansowy państwa zgodnie z art. 104 ust. 3 pkt. 4 - WPFP określa kwotę deficytu i potrzeb pożyczkowych państwa oraz źródła ich sfinansowania.

Pojęcie i treść budżetu państwa

Problematyka regulowana w Rozdziale II, Dziale III. Ustawodawca większą wagę przypisuje do wieloletniego planu finansowego niż do budżetu państwa o czym świadczy układ ustawy.

Ustawa budżetowa (art. 109). W świetle przepisu ustawy o finansach publicznych brak jest definicji legalnej budżetu państwa. W art. 109 ust. 1 wskazuje się natomiast na ustawę budżetową jako podstawę gospodarki finansowej państwa w danym roku budżetowym. W ust. 2 ustawodawca wskazuje na strukturę ustawy budżetowej twierdząc, że składa się z budżetu państwa, załączników i postanowień, których obowiązek zamieszczania w ustawie budżetowej wynika z ustawy o finansach publicznych lub z przepisów szczególnych ustaw. Okres na jaki ustawa jest uchwalana to rok budżetowy, który jest rokiem kalendarzowym. Ustawa budżetowa nie może zawierać przepisów zmieniających inne ustawy. Pojęcie budżetu państwa nie jest definiowane przez ustawodawcę więc trzeba brac pod uwagę jego wieloaspektowy charakter, Można go analizować w aspekcie politycznym, ekonomicznym i normatywnym.

W aspekcie ustrojowym budżet stanowi instrument kontroli organów przedstawicielskich wobec organów wykonawczych, a wiec kontroli legislatury nad egzekutywą. Za pomocą budżetu organy przedstawiciele określają kierunki działania organów wykonawczych oraz sprawują kontrolę ich działania.

W aspekcie ekonomicznym budżet stanowi instrument zarządzania. Budżet wskazuje bowiem prognozę dochodów i przychodów czyli źródeł finansowania zadań publicznych. Budżet określa definitywnie na jakie cele i w jakiej wysokości środki publiczne zostaną przeznaczone oraz które jednostki sektora finansów publicznych będą realizowały wydatki (rozchody) czyli konkretne zadania publiczne. Efektywność budżetu jako instrumentu zarządzania zależy od metodologii wg której budżet jest przygotowywany. Ujmując problem ogólnie można wyróżnić 2 przeciwstawne metodologie:

Metodologia budżetu historycznego - polega na tym, iż przygotowując budżet bierze się pod uwagę przede wszystkim wykonanie budżetu z lat ubiegłych. Planowanie budżetowe opiera się w istocie na odpowiedniej modyfikacji kwoty dochodów i wydatków w nawiązaniu do istotnych czynników ekonomicznych gospodarczych, społecznych, politycznych itd. Mowa o czynnikach mających znaczenie w danym okresie budżetowym. Taka metodologia nie zapewnia wysokiej efektywności wykorzystywania środków publicznych. Dzieje się tak z 2 powodów:

Błędna alokacja środków publicznych w poprzednich okresach budżetowych może być powielana w następnych kolejnych okresach budżetowych

Metodologia historyczna nie gwarantuje oceny efektywności wydatkowania środków publicznych na poszczególne zadania. Wobec tego brak jest możliwości oceny racjonalności gospodarowania środkami publicznymi.

Metoda historyczna nie zapewnia najlepszych rezultatów z nakładów a tego żąda ustawodawca w art. 44 ust. 2

Metodologia budżetu zadaniowego - nie koncentruje się na treści historycznej lecz na celach w zakresie realizacji zadań publicznych jakie powinny być osiągnięte dzięki wydatkowaniu środków publicznych. Zakłada ona określenie w pierwszej kolejności tych celów oraz mierników służących ich realizacji a więc realizacji zaplanowanych zadań. W następnej kolejności wskazuje się na konkretne zadania pozwalające osiąganiu celów. Wreszcie szacuje się koszty ich realizacji (ewaluacji). Po zakończeniu okresu budżetowego, metodologia zakłada ocenę stopnia osiągnięcia założonych celów za pomocą przyjętych wcześniej mierników. Pozwala na ocenę efektywności wykorzystywania środków publicznych a także ocenę możliwości osiągania celów przy użyciu zastosowanych sposób ich osiągnięcia. Można więc powiedzieć, że budżet zadaniowy zawiera informacje o tym co rząd zrobił lub zamierza zrobić ze środkami finansowymi jakie zostały mu przekazane. Przy czym stopień w jakim informacje o skuteczności działań wpływają na wielkość finansów może się różnić od braku związku do bezpośrednich powiązań.

Ustawodawca w art. 103 ust. 2 wskazuje na konieczność nie tyle sporządzania budżetu w układzie zadaniowym lecz WPFP. Zgodnie z ust, 2 art., 103 WPFP musi być sporządzany w układzie obejmującym funkcje państwa wraz z celami i miernikami stopnia wykonania danej funkcji. Również art. 122 ust. 2 wskazuje na elementy budżetu zadaniowego. Na elementy budżetu zadaniowego wskazuje również treśćart. 142 pkt 11. Wreszcie art. 40 ust. 3 mówi o zasadach rachunkowości, które mają być przestrzegane przez jednostki sektora finansów publicznych. Pkt 2 ust. 3 wyraźnie mówi o ewidencji . Ust. 4 - Minister finansów ma obowiązek określenia zasad rachunkowości, który będzie odpowiadał układowi zadaniowemu budżetu państwa.

W świetle art. 100 budżet państwa jest z pewnością planem finansowym, a więc liczbowym zestawieniem prognozowanych dochodów i przychodów oraz wydatków i rozchodów państwa z uwzględnieniem wyników środków europejskich, planowanego salda dochodów i rozchodów państwa, limitów zobowiązań zaciąganych kredytów i pożyczek oraz emitowanych papierów wartościowych.

Wielkość deficytu budżetowego musi być uwzględniona w budżecie państwa. Jest to jedyny instrument służący kontroli Parlamentu nad rządem. Nie można go przekroczyć.

Pkt 2 art. 110 mówi o załącznikach.Do takich załączników zaliczyć należy np. szczegółowo zidentyfikowane programy finansowe z udziałem środków europejskich, plany finansowe każdej jednostki organizacyjnej sektora finansów publicznych, wykazy jednostek otrzymujących dotacje podmiotowe i celowe oraz kwoty tych dotacji oraz kwoty dotacji programów finansowanych ze środków pochodzących z budżetu UE oraz niepodlegających zwrotowi środków z pomocy udzielanych przez państwa EFTA, zestawienie programów wieloletnich w układzie zadaniowym, kwpty dotacji przedmiotowych i podmiotowych, plany wydatków i rozchodów budżetu państwa. Wydatki w podziale na działy, rozdziały. Zestawienie zadań z zakresu administracji rządowej i innych zadań zleconych jednostkom samorządu terytorialnego. .

Postanowienia, które są treścią ustawy budżetowej uwzględniają określone uwarunkowania dotyczące wydatków sztywnych, które wynikają z różnych ustaw takich jak np. ustawa określająca wynagrodzenie w państwowej sferze budżetowej, ustawa Karta Nauczyciela, ustawa o ustroju sądów powszechnych, ustawa o prokuraturze. W tych ustawach są ujęte wskaźniki regulujące wynagrodzenia.


Prawo finansowe

Wykład VI 05.01.2012

Pojęcie i treść budżetu państwa - ciąg dalszy

Budżet w swej treści zawiera też normy o charakterze techniczno-prawnym np. limity zatrudnienia.

Zgodnie z art. 110 ustawy o finsnach publicznych budżet państwa to plan finanswoy, który określa:

1) łączną kwotę prognozowanych podatkowych i niepodatkowych dochodów budżetu państwa;

2) łączną kwotę planowanych wydatków budżetu państwa;

3) kwotę planowanego deficytu budżetu państwa wraz ze źródłami jego pokrycia;

4) łączną kwotę prognozowanych dochodów budżetu środków europejskich;

5) łączną kwotę planowanych wydatków budżetu środków europejskich;

6) wynik budżetu środków europejskich;

7) łączną kwotę planowanych przychodów budżetu państwa;

8) łączną kwotę planowanych rozchodów budżetu państwa;

9) planowane saldo przychodów i rozchodów budżetu państwa;

10) limit zobowiązań z tytułu zaciąganych kredytów i pożyczek oraz emitowanych

papierów wartościowych

Są to płaszczyzny, na których budowany jest budżet.

Dochody budżetu państwa

Po stronie dochodów budżet państwa ma charakter prognostyczny co wynika ze stosowania słowa „prognozowany”. Nie jest to więc charakter dyrektywny, a zatem niespełnienie normy je określającej nie uruchamia odpowiedzialności. Przepisy art. 110 pkt. 1 i 2 wskazują na walor analityczny i prgnostyczny budżetu państwa, gdyż mowa jest o kwotach prognozowanych. Nie mają one waloru dyrektywnego. Na prgnostyczny charakter5 tej strony budżetu wskazuje art. 52 ust. 1:

Art. 52.

1. Ujęte w budżecie państwa, budżetach jednostek samorządu terytorialnego i planach finansowych jednostek budżetowych:

1) dochody oraz przychody - stanowią prognozy ich wielkości;

Treść dochodów budżetu państwa określa art. 111, który określa stronę dochodową budżetu. Wskazuje on na dochody podatkowe i niepodatkowe.

Dochodami podatkowymi są takie podatki jak:

  1. podatek od towarów i usług,

  2. podatek akcyzowy,

  3. podatek dochodowy od osób prawnych

  4. podatek dochodowy od osób fizycznych

  5. podatek od gier,

  6. podatek tonażowy.

Dochody podatkowe mają dominujące znaczenie wśród dochodów budżetu państwa. Stanowią one około 80% dochodów budżetowych. Wśród nich największe znaczenie ma podatek od towarów i usług (blisko 50%) a następnie podatek akcyzowy. W dalszym wymiarze podatek dochodowy od osób fizycznych (ok. 18-20%). Mniejsze znaczenie finansowe ma podatek dochodowy od osób prawnych (o 8 miliardów mniej) i podatek od gier (ok. 1,5 mld).

Do pozapodatkowych dochodów budżetu państwa zaliczyć należy:

  1. inne dochody określone w odrębnych ustawach lub umowach międzynarodowych;

  2. środki europejskie i środki pomocowe z art. 5 ust. 3 czyli pochodzące z funduszy strukturalnych, funduszy spójności i europejskiego funduszu rybackiego

  3. odsetki wykupywane przez nabywców obligacji skarbowych lub nadwyżka wynikająca z różnicy pomiędzy ceną emisyjną a wartością nominalną zbywanych obligacji skarbowych.

Wydatki budżetu państwa

Zgodnie z art. 110 ust. 2 budżet państwa określa łączną kwotę planowanych wydatków budżetu państwa. Kwestię wydatków reguluje w pierwszej kolejności art. 112. Nie określa on jednak ustawowej definicji wydatków, a jedynue wskazuje na cele wydatków lub na podmioty, które są ich beneficjentami, Jeśli mówimy o wydatkach ze względu na kryterium ich przeznaczenia to wg tego artykułu wydatki są przeznaczane na:

  1. funkcjonowanie organów władzy publicznej, w tym organów administracji rządowej, organów kontroli i ochrony prawa oraz sądów i trybunałów;

  2. zadania wykonywane przez administrację rządową;

  3. subwencje ogólne dla jednostek samorządu terytorialnego;

  4. dotacje dla jednostek samorządu terytorialnego;

  5. wpłaty do budżetu Unii Europejskiej,

  6. subwencje dla partii politycznych

  7. dotacje na zadania określone odrębnymi ustawami;

  8. obsługę długu publicznego

  9. wkład krajowy na realizację programów finansowanych z udziałem środków europejskich

Wskazując na zakres wydatków nie należy pominąć ich uwzględniania z ekonomicznego punktu widzenia, który został wskazany w art. 124 ust. 1. Przepis ten wskazuje, że wydatki dzielą się na następujące grupy:

Wydatki bieżące

Na wyróżnienie zasługują wydatki bieżące określone w art. 124 ust.3. Obejmują one:

  1. Wydatki osobowe - wynagrodzenia i uposażenia osób zatrudnionych w państwowych jednostkach budżetowych oraz składki naliczane od tych wynagrodzeń i uposażeń

  2. Wydatki rzeczowe

    1. zakupy towarów i usług;

    2. koszty utrzymania oraz inne wydatki związane z funkcjonowaniem jednostek budżetowych i realizacją ich statutowych zadań;

    3. koszty zadań zleconych do realizacji jednostkom zaliczanym i niezaliczanym do sektora finansów publicznych, z wyłączeniem organizacji pozarządowych

Wydatki majątkowe

Zgodnie z art. 124 ust. 4 wydatki majątkowe obejmują:

  1. wydatki na zakup i objęcie akcji oraz wniesienie wkładów do spółek prawa handlowego;

  2. wydatki inwestycyjne państwowych jednostek budżetowych

  3. dotacje celowe na finansowanie lub dofinansowanie kosztów inwestycji realizowanych przez inne jednostki

Różnica między wydatkami bieżącymi a wydatkami majątkowymi jest taka, że wydatki bieżące obejmują tylko wydatki jednostek budżetowych a wydatki majątkowe obejmują tylko wydatki inwestycyjne o czym świadczy także art. 132 jednak nie określa się czyje są wydatki inwestycyjne.

Wydatki na obsługę Skarbu Państwa

Zgodnie z art. 124 ust. 5 wydatki na obsługę Skarbu Państwa obejmują w szczególności wydatki z tytułu:

Środki własne UE

Zgodnie z art. 125 ust.2 środkami własnymi są:

Dotacje

Wg art. 126 dotacje to środki z budżetu państwa, budżetu jednostek samorządu terytorialnego oraz z państwowych funduszy celowych przeznaczone na finansowanie lub dofinansowanie realizacji zadań publicznych.

Ustawa w dalszej kolejności wskazuje na różne dotacje określone w art. 127, 130, 131 i 132 ustawy.

Dotacje celowe

Określone w art. 127 zgodnie z którym dotacje celowe to środki przeznaczone m.in. na:

Dotacje przedmiotowe

Zgodnie z art. 130 są to środki przeznaczone na dopłaty do określonych rodzajów wyrobów lub usług, kalkulowane według stawek jednostkowych. Dotacje przedmiotowe kierowane są do przedsiębiorców wytwarzających określone rodzaje wyrobów lub świadczących określone rodzaje usług oraz do podmiotów wykonujących zadania na rzecz rolnictwa z uwzględnieniem ich równoprawności. Dotacje te pokrywają różnicę, gdy cena jest niższa niż koszty produkcji lub usługi

Dotacje podmiotowe

Zgodnie z art. 131 dotacje podmiotowe obejmują środki dla podmiotu wskazanego w odrębnej ustawie lub w umowie międzynarodowej, wyłącznie na dofinansowanie działalności bieżącej w zakresie określonym w odrębnej ustawie lub umowie międzynarodowej.

Finansowanie inwestycji państwowych jednostek budżetowych

Z budżetu państwa są finansowane inwestycje państwowych jednostek budżetowych wskazane w art. 132.

Podsumowując należy powiedzieć, że w ustawie o finansach publicznych brak jest syntetycznej definicji wydatków budżetu państwa. Są one określane jedynie poprzez ich wskazanie w art. 112 i art. 124 oraz w rozwinięciu w art. 127, 130, 131 i 132, które precyzują je w sposób możliwie dokładny.

Do wydatków budżetu państwa nie zalicza się wydatków jednostek nie posiadających osobowości prawnej i nie będącymi jednostkami budżetowymi (co do zasady). Wydatków nie można zaliczyć do rozchodów stanowiących spłaty wcześniej zaciągniętych zobowiązań. Natomiast wydatkami budżetu państwa nazywa się środki przekazywane z budżetu na realizację zadań państwa. Wydatki uznaje się za dokonane z chwilą przelewu z rachunku bankowego lub wypłaty z kasy jednostki budżetowej. Natomiast nie jest wydatkiem budżetu państwa przekazanie środków piniężnych dysponentowi niższczego szczebla.

Wysokość deficytu budżetu państwa i źródła jego pokrycia

Art. 110 ust. 3 wskazuje, iż treścią budżetu państwa jest również kwota planowanego deficytu budżetu państwa wraz ze źródłami jego pokrycia. Nie ma w ustawie bezposrednio określonej definicji budżetu państwa, natomiast można jej się upatrywać w art. 113:

Art. 113.

1. Różnica między dochodami a wydatkami budżetu państwa stanowi odpowiednio nadwyżkę budżetu państwa albo deficyt budżetu państwa, z zastrzeżeniem art. 118 ust. 2

Skoro treścią budżetu państwa jest kwtoa planowanego deficytu wraz ze źródłami jego pokrycia, to ustawodawca wskazuje te źródła w art. 113 ust. 2. Zgodnie z tym przepisem źródłem pokrycia deficytu budżetu państwa są przychody pochodzące z:

  1. sprzedaży skarbowych papierów wartościowych na rynku krajowym i zagranicznym;

  2. kredytów zaciąganych w bankach krajowych i zagranicznych;

  3. pożyczek;

  4. prywatyzacji majątku Skarbu Państwa;

  5. kwot pochodzących ze spłat udzielonych kredytów i pożyczek;

  6. nadwyżki budżetu państwa z lat ubiegłych;

  7. nadwyżki budżetu środków europejskich, z zastrzeżeniem art. 118 ust. 4;

  8. innych operacji finansowych.

Jest to katalog otwarty (art. 113 ust. 2 pkt. 8).. Inne operacje finansowe powinny jednak być uregulowane ustawowo.


Prawo finansowe

Wykład 19.01.2012

Pojęcie i treść budżetu państwa - ciąg dalszy

Budżet środków europejskich

Kolejną płaszczyzną na której uchwalany jest budżet państwa jest budżet środków europejskim. Stanowi o tym art. 110 pkt. 4-6:

Art. 110.

Budżet państwa określa:

4) łączną kwotę prognozowanych dochodów budżetu środków europejskich;

5) łączną kwotę planowanych wydatków budżetu środków europejskich;

6) wynik budżetu środków europejskich;

Definicję budżetu środków europejskich zawiera art. 117.

Art. 117.

Mając na uwadze treść tego przepisu musimy powiedzieć, że budżet środków europejskich jest rocznym planem dochodów i podlegających refundacji wydatków przeznaczonych na realizację programów finansowanych z udziałem środków europejskich. Wyłącza się z tych środków środki na realizację projektów pomocy technicznej.

Pojęcie środków europejskich

Budżet śreodków europejskich używa terminu „środki europejskie”. Definiując to pojęcie, trzeba zwrócić uwagę na jego elementy składowe, które ujęte są w art. 5 ust.3 pkt. 1,2,4:

Art. 5.

Do środków, o których mowa w ust. 1 pkt 2, zalicza się:

1) środki pochodzące z funduszy strukturalnych, Funduszu Spójności i Europejskiego

Funduszu Rybackiego, z wyłączeniem środków, o których mowa w pkt 5 lit. a i b;

2) niepodlegające zwrotowi środki z pomocy udzielanej przez państwa członkowskie

Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA), z wyłączeniem środków, o których mowa w pkt 5 lit. c i d:

a) Norweskiego Mechanizmu Finansowego 2009-2014,

b) Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego

2009-2014,

c) Szwajcarsko-Polskiego Programu Współpracy;

4) środki na realizację Wspólnej Polityki Rolnej:

a) Europejskiego Funduszu Orientacji i Gwarancji Rolnej „Sekcja Gwarancji”,

b) Europejskiego Funduszu Rolniczego Gwarancji na wydatki, o których mowa w:

- art. 3 ust. 1 rozporządzenia Rady (WE) nr 1290/2005 z dnia 21 czerwca 2005 r. w sprawie finansowania wspólnej polityki rolnej (Dz. Urz. UE L 209 z 11.08.2005, str. 1),

- art. 3 ust. 2 rozporządzenia Rady (WE) nr 1290/2005 z dnia 21 czerwca 2005 r. w sprawie finansowania wspólnej polityki rolnej,

c) Europejskiego Funduszu Rolniczego Rozwoju Obszarów Wiejskich;

Do środków europejskich nie należą środki na pokrycie:

Wydatki budżetu środków europejskicj

W budżecie środków europejskich ujmowane są dochody z tytułu realizacji programów finansowanych z udziałem wymienionych środków europejskich oraz część wydatków podlegających refundacji na realizację tych zadań. Po stronie wydatków w budżecie środków europejskich umieszczone są tylko te wydatki, które podlegają refundacji i przeznaczone są na realizację programów finansowanych z udziałem środków europejskich. Refundacji z budżetu państwa podlegają wydatki przeznaczone na realizację programów finansowanych z udziałem środków europejskich co zgodnie z art. 112 ust. 1 pkt. 9 stanowi wkład krajowy w realizację wspomnianych programów.

Wydatki realizowane ze środków europejskich mogą być przeznaczone wyłącznie na cele określone w umowie międzynarodowej, w przepisach odrębnych lub deklaracji dawcy o czym stanowi art. 204 ustawy o finansach publicznych. Wydatki te mają zatem ściśle określony cel wewnątrz budżetu państwa a zatem ustawa budżetowa w ramach jednego zasobu środków jakim powinien być budżet państwa tworzy swego rodzaju „wewnętrzny fundusz” o wyodrębnionych źródłach dochodów. Ten „wyodrębniony fundusz” w ramach budżetu charakteryzuje się jednak wyłącznie wyodrębnieniem funkcjonalnym. Wobec tego w żadnej mierze nie należy do budżetu środków europejskich stosować zasad, reguł, przepisów regulujących funkcjonowanie państwowych funduszy celowych.

Ustawa w art. 118 ust. 1 i następne zakłada, że dochody i wydatki budżetu środków europejskich nie muszą się równoważyć. Mówi nam o tym tylko art. 118 ust. 1 Deficyt albo nadwyżka środków europejskich nie są wliczane do odpowiednio deficytu lub nadwyżki budżetu państwa. Dochody budżetu środków europejskich także nie są wliczane do dochodów budżetu państwa. Gospodarowanie a także refundacja ze środków europejskich oraz realizacja zadań publicznych dokonywane są w różnych momentach czasowych. Deficyt budżetu środków europejskich jest pokrywany w ramach potrzeb pożyczkowych państwa.

Wydatki i dochody budżetu środków europejskich mają charakter wyłącznie analityczny.

Przychodowo-rozchodowa część budżetu państwa

Ujęte w art. 110 pkt. 8,9,10.:

Art. 110.

Budżet państwa określa:

8) łączną kwotę planowanych rozchodów budżetu państwa;

9) planowane saldo przychodów i rozchodów budżetu państwa;

10) limit zobowiązań z tytułu zaciąganych kredytów i pożyczek oraz emitowanych papierów wartościowych

Przychody

Źródła przychodów o których mowa w art. 110 pkt. 9 ujęte są m.in. w art. 113 ust. 2. Są nimi:

  1. Przychody ze sprzedaży skarbowych papierów wartościowych

  2. Przychody z kredytów zaciąganych w bankach krajowych i zagranicznych

  3. Przychody z pożyczek

  4. Płatności dokonywane z przychodów prywatyzacji majątku Skarbu Państwa

  5. Ze spłat udzielonych pożyczek i kredytów

  6. Nadwyżka budżetu państwa z lat ubiegłych

  7. Nadwyżka środków europejskich

  8. Inne

Konkretyzację tego przepisu zawiera art. 115 wskazując na jakie cele mogą być przyznawane pożyczki.

Art. 115.

1. Z budżetu państwa, w zakresie ustalonym w ustawie budżetowej, mogą być udzielane:

1) pożyczki i kredyty wynikające z umów międzynarodowych;

2) pożyczki wynikające z ustaw innych niż ustawa budżetowa

Rozchody

Jeśli chodzi o stronę rozchodową, trudno znaleźć przepis definiujący rozchody budżetu państwa ale a contrario można powiedzieć, że rozchodami budżetu państwa będzie np:

  1. Wykup skarbowych papierów wartościowych

  2. Spłata rat kapitałowych pożyczek i kredytów

  3. Wydatki na reprywatyzację

Wieloletni Plan Finansowy Państwa

Ujęty w art. 103 i w Dziale 3 ustawy. Obowiązująca ustawa o finansach publicznych wprowadziła do polskiego systemu finansów publicznych obligatoryjne planowanie wieloletnie. Wieloletni Plan Finansowy Państwa jest planem dochodów i wydatków oraz przychodów i rozchodów budżetu państwa sporządzany na 4 lata budżetowe. Wieloletni Plan Finansowy Państwa jest dokumentem w całości zadaniowym, gdyż zgodnie z art. 103 ust. 2 Wieloletni Plan Finansowy Państwa jest sporządzany w układzie obejmującym funkcje państwa wraz z celami i miernikami stopnia wykonania danej funkcji a więc nie jest sporządzany w układzie tradycyjnym tj. takim w jakim sporządzany jest budżet państwa (w większości) a więc w podziale na części, działy i rozdziały. Takich funkcji jest zdefiniowanych 22. Punktem wyjścia dla sporządzania Wieloletniego Planu Finansowego Państwa są cele budżetu państwa o czym stanowi art. 103 ust. 2 pkt 1 i 2 . A więc są to cele średniookresowej strategii kraju oraz kierunki polityki społeczno-gospodarczej Rady Ministrów. Wieloletni Plan Finansowy Państwa zgodnie z art. 104 ust. 1 określa:

  1. podstawowe wartości makroekonomiczne,

  2. kierunki polityki fiskalnej,

  3. prognozy dochodów oraz wydatków w budżecie państwa,

  4. kwotę deficytu i potrzeb pożyczkowych budżetu państwa oraz źródła ich finansowania,

  5. prognozy dochodów i wydatków budżetu środków europejskich,

  6. wynik środków europejskich

  7. skonsolidowaną prognozę bilansu sektora finansów publicznych;

  8. kwotę państwowego długu publicznego.

Prognozę dochodów zgodnie z art. 104 ust. 2 ujmuję się wg głównych kategorii dochodów a więc:

  1. dochodów podatkowych w tym podatków pośrednich i bezpośrednich,

  2. dochodów niepodatkowych i innych.

Prognozę wydatków budżetu państwa ujmuję się w WPFP z uwzględnieniem wydatków związanych z utrzymaniem i funkcjonowaniem organów władzy publicznej, wydatków na obsługę długu i innych o których mowa w art. 104 ust. 3.

Art. 105.

1. Wieloletni Plan Finansowy Państwa stanowi podstawę przygotowywania projektu ustawy budżetowej na kolejny rok budżetowy.

Wieloletni Plan Finansowy Państwa nie jest jedynie niewiążącą deklaracją co do wydatków na 4 lata lecz poprzez 2 mechanizmy ma istotnie wpływać na przyszłe limity wydatków dla poszczególnych dysponentów. Pierwszy dotyczy kwoty globalnych wydatków. Zgodnie bowiem z art. 105 ust. 2 w projekcie ustawy budżetowej na dany rok budżetowy przedstawianym przez Radę Ministrów Sejmowi, poziom deficytu nie może być większy niż poziom deficytu ustalony na ten rok budżetowy w Wieloletnim Planie Finansowym Państwa. Drugi mechanizm dotyczy możliwości zaciągania dla wybranych wydatków zobowiązań wieloletnich do wysokości ujętych w Wieloletnim Planie Finansowym Państwa (art. 160 ust. 1 lit. c). Wieloletni Plan Finansowy Państwa ma zatem charakter wytyczny dla działania władz publicznych. Wprowadza ustalenie w zakresie ogólnych makroekonomicznych danych finansowych i zakładanych kierunków kształtowania się sytuacji finansowej w ułożony sposób ujmując w liczby działalność finansową organów wykonawczych.

Budżet państwa - uwagi końcowe

Reasumując uwagi na temat regulacji dotyczących budżetu państwa można powiedzieć, iż budżet państwa jest podstawowym planem finansowym, gdyż ustawa budżetowa stanowi podstawę gospodarki finansowej państwa. Budżet państwa zawiera bowiem łączne zestawienie znaczącej części planowanych dochodów i wydatków państwa (Sejmu, Senatu, Kancelarii Sejmu i Senatu, sądów, trybunałów - ODPOWIEDŹ NA EGZAMIN CO ROZUMIEĆ POD POJĘCIEM „PAŃSTWO”). Jest więc budżet najważniejszym instrumentem służącym zarządzaniu instrumentami państwa zarówno z uwagi na umocowanie go w Konstytucji, wskazanie podmiotów które uchwalają budżet w formie ustawy (jako jej treść) na okres jednego roku jak również z uwagi na wyznaczanie głównych kierunków i rozmiarów wydatków państwowych, wielkości długu publicznego oraz planu finansowego mający olbrzymi wpływ na finanse jednostek samorządów terytorialnego. Jest to liczbowe zestawienie planowanego dochodu, wydatków, przychodów i rozchodów. Zawarte w nim dyspozycje ustalane są w pieniądzu. Charakteru planu finansowego budżetu nie zmienia fakt, iż mogą znajdować się w nim także normy niepieniężne. Budżet państwa ma charakter dyrektywny a więc normatywny gdy chodzi o stronę wydatkową, natomiast ma walor analityczny i prognostyczny po stronie dochodowej wskazując na zagrożenie i konsekwencje niezrealizowania planowanych dochodów czy przychodów. Prognozowanie dochodów i przychodów oparte jest na wskazaniu ich źródeł i przypisaniu określonym podmiotom wielkości wpływów. Dyrektywny charakter przejawia się poprzez ustalanie limitów wydatków i rozchodów, które wiążą wskazane w budżecie państwa podmioty. Wreszcie budżet państwa zawiera upoważnienia udzielone rządowi do poboru dochodów i pobierania wydatków. Rząd nie może również przekroczyć planowanego deficytu budżetu państwa ponosząc za jego przekroczenie odpowiedzialność konstytucyjną.

Procedura budżetowa - tryb opracowywania i uchwalania budżetu państwa

Prawo finansowe

Wykład VIII 16.02.2012

Procedura budżetowa

Przez procedurę budżetową należy rozumieć szereg czynności regulowanych przepisami prawnymi odnoszącymi się do stanowienia budżetu, wykonywania budżetu oraz kontroli sposobu wykonania budżetu. W procedurze budżetowej wyróżnić można określone etapy.

I etap

Pierwszym etapem jest etap polegający na opracowaniu budżetu jako planu mającego określoną formę prawną. W pierwszej kolejności dokonuje się przygotowania projektu budżetu. Zarówno czynności o charakterze technicznym jak i czynności o charakterze prawnym. Przygotowanie projektu leży w gestii administracji rządowej, a więc władzy wykonawczej. Jest to uzasadnione kilkoma względami. Po pierwsze władza wykonawcza posiada wyspecjalizowany aparat wykonawczy. Po drugie, władza wykonawcza zainteresowana jest kształtem budżetu z uwagi na to, że będzie go wykonywać. Ten etap przygotowania rozpoczyna się od wydania przez Ministra Finansów rozporządzenia zwanego notą budżetową, w którym Minister Finansów każdego roku określa szczegółowy sposób, tryb i terminy opracowania materiałów, które niezbędne są do stworzenia projektu ustawy budżetowej. Treść owego rozporządzenia lub inaczej delegację ustawową do jego wydania zawiera art. 138 ust. 6.

Art. 138.

6. Minister Finansów określi, w drodze rozporządzenia, szczegółowy sposób, tryb i terminy opracowania materiałów, o których mowa w ust. 2-5, w tym:

1) planów rzeczowych zadań realizowanych ze środków budżetowych,

2) projektów planów dochodów i wydatków poszczególnych części budżetowych na rok budżetowy,

3) zestawienia programów wieloletnich,

4) wykazu wydatków związanych z realizacją Wspólnej Polityki Rolnej oraz innych programów, projektów i zadań finansowanych z udziałem środków, o których mowa w art. 5 ust. 1 pkt 2,

5) wzory formularzy,

6) projektów rocznych planów finansowych jednostek, o których mowa w art. 9 pkt 14, dla których organem założycielskim lub nadzorującym jest organ administracji rządowej,

7) materiałów do opracowania zestawienia i planu, o których mowa w art. 142 pkt 10 i 11,

8) materiałów do opracowania i aktualizacji Wieloletniego Planu Finansowego Państwa oraz informacji o przebiegu jego wykonania

- kierując się koniecznością uwzględniania klasyfikacji dochodów i wydatków budżetowych, opracowania budżetu w układzie zadaniowym oraz zakresem podmiotowym i przedmiotowym spraw wymagających ujęcia w projekcie ustawy budżetowej.

Nota budżetowa ujmuje wszystkie elementy określone w art. 92 ust. 1 Konstytucji.

Art. 92.

1. Rozporządzenia są wydawane przez organy wskazane w Konstytucji, na podstawie szczegółowego upoważnienia zawartego w ustawie i w celu jej wykonania. Upoważnienie powinno określać organ właściwy do wydania rozporządzenia i zakres spraw przekazanych do uregulowania oraz wytyczne dotyczące treści aktu.

Materiały do projektu ustawy budżetowej opracowują poszczególni dysponenci części budżetowej a więc ministrowie, kierownicy urzędów centralnych, wojewodowie lub inni dysponenci. Materiały te obowiązani są przekazać Ministrowi Finansów.

II etap

Kolejnym etapem postępowania są rokowania budżetowe w wyniku których na podstawie art. 139 ust. 1 Minister Finansów przedstawia rządowi czyli Radzie Ministrów projekt ustawy budżetowej na rok następny wraz z uzasadnieniem. Rokowania budżetowe to nic innego jak dyskusje na temat planowanych dochodów i wydatków na okres objęty budżetem. Art. 139 ust. 2 zawiera katalog podmiotów o szczególnym statusie prawnobudżetowym. Podmioty te takie jak m.in. Kancelaria Sejmu, Senatu, Prezydenta, KRS, TK, NIK, RPO i inne podmioty tam ujęte dołączają do projektu ustawy budżetowej swoje dochody i wydatki, które nie podlegają rokowaniom budżetowym a więc w takich kwotach w jakich dysponenci Ci zaplanują, w takich kwotach zapisuje się je w projekcie ustawy budżetowej. Nad przekazanym przez Ministra Finansów projektem ustawy budżetowej obraduje Rada Ministrów. Przedmiotem tej debaty ma być podjęcie uchwały w sprawie projektu ustawy budżetowej. Podjęcie uchwały daje możliwości Radzie Ministrów przekazania go wraz z uzasadnieniem do Sejmu. Art. 141 jest w zasadzie powtórzeniem art. 222 Konstytucji, który stanowi, że Rada Ministrów zobowiązana jest przedłożyć projekt ustawy budżetowej wraz z uzasadnieniem najpóźniej na 3 miesiące przed nowym rokiem budżetowej (do 30 września roku poprzedzajacego rok budżetowy). W wyjątkowych przypadkach możliwe jest późniejsze przedłożenie projektu. Art. 142 określa treść projektu ustawy budżetowej oraz załączników do niej.

Art. 142.

Do projektu ustawy budżetowej dołącza się uzasadnienie zawierające w szczególności:

1) główne cele polityki społecznej i gospodarczej, zgodne z Wieloletnim Planem Finansowym Państwa;

2) założenia makroekonomiczne na rok budżetowy i trzy kolejne lata, dotyczące prognozy:

a) produktu krajowego brutto i jego składowych, w tym:

- wielkości eksportu netto,

- popytu krajowego, w tym konsumpcji prywatnej i zbiorowej,

- nakładów brutto na środki trwałe,

b) poziomu cen towarów i usług konsumpcyjnych,

c) kursu walutowego,

d) przeciętnego wynagrodzenia brutto w gospodarce narodowej,

e) poziomu zatrudnienia i bezrobocia,

f) salda obrotów bieżących;

3) kierunki polityki fiskalnej, zawierające w szczególności założenia dotyczące średniookresowego celu budżetowego oraz działania z zakresu polityki fiskalnej i polityki gospodarczej zmierzające do jego osiągnięcia;

4) przewidywane wykonanie budżetu państwa za rok budżetowy poprzedzający rok budżetowy, którego dotyczy projekt ustawy budżetowej;

5) omówienie projektowanych:

a) przychodów i rozchodów oraz dochodów i wydatków budżetowych,

b) przychodów i kosztów państwowych funduszy celowych,

c) przychodów i kosztów agencji wykonawczych,

d) wykazów określonych w art. 122 ust. 1 pkt 2 lit. b i c;

6) omówienie przewidywanych dochodów i wydatków, nadwyżki lub deficytu oraz długu sektora finansów publicznych;

7) omówienie wielkości środków własnych Unii Europejskiej oraz środków ujętych w budżecie środków europejskich;

8) informacje o udzielonych przez Skarb Państwa kwotach poręczeń i gwarancji, według przewidywanego wykonania na koniec roku budżetowego poprzedzającego rok budżetowy, którego dotyczy projekt ustawy budżetowej;

9) kierunki prywatyzacji majątku Skarbu Państwa;

10) zestawienie zadań i celów priorytetowych na dany rok budżetowy;

11) skonsolidowany plan wydatków na rok budżetowy i dwa kolejne lata państwowych jednostek budżetowych, państwowych funduszy celowych, agencji wykonawczych, instytucji gospodarki budżetowej oraz państwowych osób prawnych, o których mowa w art. 9 pkt 14, sporządzany w układzie bzadaniowym.

III etap

Jeśli chodzi o dalszy etap prac nad projektem ustawy budżetowej to zwrócić należy uwagę iż projekt ustawy budżetowej przedłożony Sejmowi podlega procedurze, która stosowana jest w przypadku uchwalania ustaw przez Sejm a następnie przez Senat. Kwestie te reguluje Regulamin Sejmu, który ma formę uchwały. Uchwalanie ustaw opiera się na 3 czytaniach. Gdy chodzi o projekt ustawy budżetowej to istnieje zastrzeżenie, że I czytanie musi się odbyć podczas plenarnego posiedzenia Sejmu. Na tym plenarnym posiedzeniu występuję Minister Finansów, który przedstawia tzw. expose budżetowe. Następnie zaczyna się debata co do expose, która kończy się odesłaniem projektu do komisji sejmowych. Prace w komisjach sejmowych odbywają się z udziałem wszystkich komisji problemowych ale największe znaczenie mają prace Komisji ds. Finansów Publicznych. Po zakończeniu pracy w komisjach projekt kierowany jest do II czyania. II czytanie nie może odbyć się wcześniej niż 7 dnia od doręczenia posłom sprawozdania komisji. Występuje tu poseł-sprawozdawaca, który przedstawia sprawozdanie Komisji ds. Fimansów Publicznych obejmujące opinie innych komisji. II czytanie obejmuje dyskusje, zgłaszanie poprawek i innych wniosków. Sejm może ponownie przekazać projekt do Komisji, jeśli są poprawki. Może też nie przesyłać do komisji projektu pomimo, że są poprawki i debatować dalej na posiedzeniu plenarnym. Nastepnie Sejm dokonuje III czytania projektu ustawy. Jeśli były poprawki to opiniuje się je, uwzględniając je w III czytaniu. W III czytaniu następuje głosowanie nad projektem ustawy budżetowej, które zamyka debatę sejmową. Ustawa budżetowa uchwalana jest przez Sejm zwykłą większoscią głosów przy obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów. Należy podkreślić, iż Sejm uchwalając budżet nie jest poza jednym istotnym wyjątkiem związany projektem złożonym przez Radę Ministrów. Może zmienić więc ogólny poziom planowanych dochodów i wydatków budżetu oraz ich wzajemną relację. Sejm, może także zmienić strukturę strony dochodowej lub strony wydatkowej budżetu. Sejm może także zmienić poziom zaplanowanych dochodów i wydatków podmiotów o szczególnym statusie prawnobudżetowym o których mowa w art. Art. 139 ust. 2 (Kancelarii Sejmu, Senatu, SN, NSA itd.). Istotnym wyjątkiem o którym mowa wyżej jest ograniczenie możliwości oddziaływania na kształt budżetu państwa poprzez zakaz zwiększania wydatków lub ograniczania dochodów zaplanowanych przez Radę Ministrów, które mogą spowodować uchwalanie przez Sejm większego deficytu budżetowego niż zaplanowanego przez Radę Ministrów w projekcie ustawy. Ten zakaz ma rangę konstytucyjną i zawarty jest w art. 220 ust. 1 Konstytucji, który stanowi: „Zwiększenie wydatków lub ograniczenie dochodów planowanych przez Radę Ministrów nie może powodować ustalenia przez Sejm większego deficytu budżetowego niż przyjęty w projekcie ustawy budżetowej.” Oznacza to, że poziom deficytu budżetowego określony przez rząd w projekcie jest dla Sejmu nieprzekraczalny. Deficyt może być obniżony co określa nasz ustrój parlamentarno-gabinetowy. Sejm może zwiększyć dochody i wydatki lub zmniejszyć je. Jeśli Sejm przekroczy wskaźnik deficytu to może być pociągnięty pod Trybunał Stanu.

Ustawę uchwaloną przez Sejm Marszałek Sejmu przekazuje do Senatu, gdzie jest kierowana do komisji. Po rozpatrzeniu ustawy przygotowuje się projekt uchwały Senatu. Zgodnie z art. 223 Senat może uchwalić poprawki do ustawy w terminie 20 dni od dnia przekazania jej Senatowi. Senat może też przyjąć ustawę budżetową bez zmian. Senat nie może jednak odrzucić ustawy budżetowej. Jeżeli w terminie 20 dni od dnia przekazania Senat nie podejmie stosownej uchwały, ustawę budżetową uznaje się za uchwaloną w brzmieniu przyjętym przez Sejm.

Jeśli Senat proponuje poprawki do ustawy budżetowej, wówczas ustawa budżetowa wraca do Sejmu. Po dodatkowym rozpatrzeniu poprawek Senatu przez komisje sejmowe, Sejm albo przyjmuje poprawki w całości bądź w części albo nie przyjmuje propozycji Senatu w ogóle. A jeżeli Senat w ogóle nie wprowadzi żadnych poprawek to ustawę od razu przekazuje się Prezydentowi RP do podpisu.

W myśl konstytucji Prezydent RP ma obowiązek podpisać ustawę budżetową w ciągu 7 dni. Jeśli uzna, iż nie może tego uczynić, może zwrócić się do Trybunału Konstytucyjnego w sprawie stwierdzenia zgodności tej ustawy z Konstytucją. Trybunał Konstytucyjny musi w tej sprawie orzec w przeciągu 2 miesięcy. Prezydent nie ma prawa zawetowania ustawy budżetowej. Prezydent nie ma prawa także odmówić złożenia podpisu pod ustawą budżetową, którą Trybunał Konstytucyjny uznał za zgodną z Konstytucją. Jeśli jednak Trybunał uzna niezgodność ustawy budżetowej z Konstytucją, wówczas Prezydent nie może podpisać ustawy budżetowej. Po podpisaniu ustawy budżetowej to Prezydent zarządza jej ogłoszenie w Dzienniku Ustaw. Regułą jest bowiem, że ogłoszenie ustawy w Dzienniku Ustaw zarządza Prezes Rady Ministrów.

Również na tle procedury budżetowej należy zwrócić uwagę na przepis art. 225 Konstytucji, który stanowi, że jeśli w ciągu 4 miesięcy od dnia przedłożenia Sejmowi projektu ustawy budżetowej nie zostanie ona przedstawiona Prezydentowi do podpisu, Prezydent RP może w ciągu 14 dni zarządzić skrócenie kadencji Sejmu czyli rozwiązać Parlament i zarządzić nowe wybory. Jest to jedyna sytuacja kiedy Prezydent może rozwiązać Parlament.

Prowizorium budżetowe - jest to plan finansowy o mniejszym stopniu szczegółowości niż ustawa budżetowa a także obejmuje okres krótszy, najczęściej 3 miesiące. Po tym okresie obowiazuje ustawa budżetowa, Jeśli nawet rząd nie jest w stanie przygotować projektu ustawy o prowizorium budżetotowym wówczas podstawą gospodarki finansowej państwa od 1 stycznia jest projekt ustawy budżetowej.

Wykonywanie budżetu

Wykonywanie budżetu to szereg czynności polegających na pobieraniu dochodów i gromadzeniu wydatków budżetowych w proporcjach wynikających z ustawy budżetowej na cele i w kwotach tam zawartych. Wykonywanie budżetu to także dokonywanie operacji związanych z zaciąganiem i spłatą długu publicznego. Wykonywanie budżetu to także dokonywanie zmian w planie wydatków zwane Virement (czyt. Viermą). Wykonywanie budżetu także operacje związane z zamknięciem rachunków budżetowych.

W toku wykonywania budżetu obowiązują określone w ustawie zasady określone w art. 162, 164 i 165.:

Art. 162.

W toku wykonywania budżetu państwa obowiązują następujące zasady gospodarki finansowej:

1) ustalanie, pobieranie i odprowadzanie dochodów budżetu państwa następuje na zasadach i w terminach wynikających z obowiązujących przepisów;

2) pełna realizacja zadań następuje w terminach określonych przepisami i harmonogramem, o którym mowa w art. 147 ust. 1;

3) dokonywanie wydatków następuje w granicach kwot określonych w planie finansowym, z uwzględnieniem prawidłowo dokonanych przeniesień i zgodnie z planowanym przeznaczeniem, w sposób celowy i oszczędny, z zachowaniem zasady uzyskiwania najlepszych efektów z danych nakładów;

4) zlecanie zadań powinno następować na zasadzie wyboru najkorzystniejszej oferty, z uwzględnieniem przepisów o zamówieniach publicznych, a w odniesieniu do organizacji pozarządowych - z odpowiednim zastosowaniem art. 43 i art. 151.

Z przepisów tego artykułu wywieźć można więc zasadę legalności, zasadę terminowości, zasadę celowości i zasadę oszczędności (art. 162).

Art. 164.

1. Wydatki nieprzewidziane, których obowiązkowe płatności wynikają z tytułów wykonawczych, wyroków sądowych lub ugód, mogą być dokonywane bez względu na poziom środków finansowych zaplanowanych na ten cel. Odpowiednia zmiana planu wydatków powinna nastąpić w trybie przeniesień wydatków z innych podziałek klasyfikacji wydatków lub z rezerw celowych.

Natomiast z art. 164 wywieźć można zasadę pierwszeństwa płatności wydatków wynikających z tytułów wykonawczych, wyroków sądowych lub umów, a więc wydatków nieprzewidzianych wcześniej.

Art. 165.

1. Wydatki na obsługę długu Skarbu Państwa są dokonywane przed innymi wydatkami budżetu państwa.

Natomiast z art. 165 wywieźć można zasadę pierwszeństwa wydatków na obsługę długu Skarbu Państwa.

Wykonawcy budżetu państwa

Podmioty, które biorą udział w wykonywaniu budżetu państwa, a więc realizują normy ustawy budżetowej można podzielić na 2 kategorie: wykonawców pośrednich i wykonawców bezpośrednich. Obok tych podmiotów, udział w wykonywaniu budżetu państwa nie jest możliwy bez banków sprawujących obsługę budżetu państwa. Pośrednimi wykonawcami budżetu państwa są: Rada Ministrów (art. 159) oraz Minister Finansów. Minister Finansów sprawuje ogólna kontrolę realizacji budżetu oraz poziomu deficytu zgodnie z art. 174. Wreszcie pośrednimi wykonawcami budżetu są także dysponenci poszczególnych części budżetowych zgodnie z art. 175

Natomiast bezpośrednimi wykonawcami są te organy władzy publicznej oraz podlegające im jednostki, które same gromadzą dochody na rzecz budżetu i dokonują wydatki z zasobów budżetowych. Niektóre z tych jednostek są powoływane do gromadzenia dochodów i działalność ta w całości je pochłania np. urzędy skarbowe, urzędy celne. Z reguły jednak będą to jednostki dokonujące wyłącznie lub niemal wyłącznie wydatków ze względu na to że świadczą one usługi niematerialne w sposób nieodpłatny np. sądy, prokuratura, policja, straż pożarna.

Bankowa obsługa budżetu

Polega ona na prowadzeniu rachunków bankowych, na których gromadzone są zasoby pieniężne, przyjmowane są wpłaty z różnych źródeł, z różnych tytułów (przede wszystkim z tytułu danin publicznych) oraz z których dokonywane są wypłaty na zlecenie uprawnionych podmiotów. Bankowa obsługa budżetu obejmuje także sporządzanie sprawozdawczości budżetowych. Szczególny tryb obsługi określają umowy rachunku bankowego jednak i te kwestie (bankowa obsługa budżetowa) poddane są regulacjom ustawy o finansach publicznych.

Centralny Rachunek Bieżący budżetu państwa jako najważniejszy rachunek jest obsługiwany przez NBP.

Ponadto zgodnie z art. 196 §1 dla obsługi budżetu tworzone są także:

  1. rachunki bieżące państwowych jednostek budżetowych,

  2. rachunki bieżące urzędów obsługujących organy podatkowe,

  3. rachunki bieżące państwowych funduszy celowych,

  4. rachunki pomocnicze

  5. rachunki pomocnicze państwowych jednostek budżetowych mających siedzibę poza granicami kraju.


Prawo finansowe

Wykład IX 23.02.2012

Projekt budżetu przygotowany jest przez władzę wykonawczą przez okres całego roku.

Dysponowanie środkami budżetowymi

Środki gromadzone na rachunkach bankowych, o których była mowa tworzą zasoby środków publicznych, które w trakcie wykonywania budżetu wydatkowane są wg przyjętej w ustawie o finansach publicznych procedurze. Procedura ta określa przede wszystkim sposób:

  1. uruchamiania środków budżetowych,

  2. blokowania danych wydatków budżetowych,

  3. dokonywania zmian w budżecie w trakcie jego wykonywania

Uruchamianie środków budżetowych

Uruchamianie środków budżetowych odbywa się poprzez przekazywanie środków pieniężnych z Centralnego Rachunku Budżetu Państwa na rachunki bieżące państwowych jednostek budżetowych. Środki te przekazuje okresowo tj. co 10 dni Minister Finansów podmiotom nazywanym dysponentami głównymi lub inaczej dysponentami środków budżetowych I stopnia. Dysponentami środków budżetowych nazywa się ogólnie mówiąc jednostki realizujące wydatki budżetu państwa i zasilające w środki budżetowe jednostki im podległe.

0x08 graphic

0x08 graphic
Minister Finansów Centralny Rachunek Bieżący Budżetu Państwa

0x08 graphic
0x08 graphic
0x08 graphic
0x08 graphic
0x08 graphic
0x08 graphic

dysp. I st. dysp. I st. dysp. I st. dysp. I st. dysp. I st. dysp. I st.

0x08 graphic
0x08 graphic
0x08 graphic
0x08 graphic

dysp. II st. dysp. II st. dysp. II st. dysp. II st.

0x08 graphic
0x08 graphic
0x08 graphic

dysp. III st. dysp. III st. dysp. III st.

Dysponenci I stopnia to ministrowie, kierownicy urzędów centralnych, wojewodowie i inni, którzy dysponują częściami budżetu. Dysponenci I stopnia wykorzystują przysługujące im środki pieniężne na własne zadania a następnie przekazują ich pozostałą część dysponentom II stopnia. Dysponenci II stopnia przekazane im środki wykorzystują na realizację własnych zadań do których wypełniania zostały powołane. Dokonują tych wydatków podobnie jak dysponenci I stopnia w granicach ujętych w ich planach finansowych a co za tym idzie także w budżecie. Pozostałą część przekazują jednostkom podległym sobie a więc dysponentom III stopnia. Dysponenci III stopnia to podmioty, które otrzymują środki od dysponentów II stopnia lub bezpośrednio od dysponentów I stopnia bez prawa ich dalszego przekazania innym jednostkom budżetowym. Dysponenci I stopnia to podmioty, dla których ustanowiono części budżetowe. Dysponenci II stopnia to podmioty podległe bezpośrednio dysponentom I stopnia, a dysponenci III stopnia to podmioty bezpośrednio podległe dysponentom II stopnia lub niekiedy dysponentom I stopnia.

Przykłady dysponentów wszystkich stopni:

Minister Sprawiedliwości (I) --- Dyrektor Sądu Apelacyjnego (II) --- Dyrektor Sądu Okręgowego (III)

Dyrektor Naczelnego Sądu Administracyjnego (I)-------------------- Dyrektor WSA (III)

Minister Spraw Wewnętrznych (I) --- Komendant Główny Policji (II) --- Komendanci Wojewódzcy Policji (III).

Prokurator Generalny (I) --- Prokuratura Apelacyjna (II) --- Prokuratura Okręgowa (III)

Minister Edukacji Narodowej (I) --- Starostwa powiatowe (II) --- Szkoły (III)

Nie jest tak, że jeden organ jest dysponentem wyłącznie jednej części budżetowej. Czasem jeden minister może być dysponentem I stopniia kilku części budżetowych np. do niedawna istniał jeden Minister Edukacji Narodowej i Sportu co z nazwy wynikało, iż był dysponentem co najmniej 2 części budżetowych (Edukacja, Sport).

Kwestie związane z wykonywaniem budżetu reguluje odpowiednie rozporządzenie w sprawie wykonywania budżetu państwa. Tempo uruchamiania środków budżetowych przesądza o możliwości dokonywania wydatków przez jednostki budżetowe w określonym czasie. Decyduje o tym środków budżetowych wyższego stopnia przekazując je w uznanych przez siebie za uzasadnionych kwotach. Oczywiście kwoty te są zaplanowane w budżecie państwa.

Blokowanie danych wydatków budżetowych

Wśród instrumentów służących wykonywaniu budżetu państwa istnieje także instytucja blokowania wydatków budżetowych. Blokowanie wydatków budżetowych to okresowy lub obowiązujący do końca roku budżetowego zakaz dysponowania całością lub częścią planowanych wydatków budżetowych albo wstrzymanie przekazywania środków na realizację zadań finansowanych z budżetu państwa (art. 177 ust. 2). Zagadnienie to jest regulowane w art. 177, 178, 189. Ustawodawca przewiduje 4 grupy przesłanek decydujących o blokowaniu wydatków budżetowych tzn. w przypadku stwierdzenia:

Art. 177 ust, 3 stanowi, że blokowanie wydatków dokonywane jest aktem prawnym o charakterze decyzji. Decyzje o blokowaniu wydatków podejmuje w świetle art. 177 ust. 3 Minister Finansów w zakresie całego budżetu państwa. Kognicji jego nie podlegają jednostki o szczególnym statusie prawnobudżetowych o których mowa w art. 139 ust. 2 Decyzje o blokowaniu podejmować mogą także dysponenci części budżetowych w zakresie ich części budżetu państwa. Rada Ministrów może zablokować dokonywanie wydatków budżetowych w przypadku zagrożenia realizacji ustawy budżetowej na podstawie art. 179 ust. 1,4 i 5. Dokonuje tego w drodze rozporządzenia. Treść delegacji zawarta jest w ust. 5.

Zagrożenie realizacji ustawy budżetowej będzie miało miejsce w praktyce wówczas, gdy tempo bieżących wydatków budżetowych będzie większe aniżeli tempo gromadzenia dochodów. W takim przypadku blokowanie określonego rodzaju wydatku będzie służyć utrzymaniu równowagi pomiędzy globalnie realizowanymi dochodami i globalnie realizowanymi wydatkami budżetowymi w trakcie całego roku budżetowego.

Zmiany w budżecie w toku jego wykonywania

Budżet co do zasady powinien być wykonywany w kształcie w jakim został uchwalony. Jest to konsekwencja dyrektywnego charakteru budżetu. Jednakże konsekwentne przestrzeganie wszystkich postanowień budżetu w każdej sytuacji mogłoby jednak okazać się w pewnych momentach nieracjonalne np. gdy zaplanowane wcześniej cele przestały być aktualne wobec czego wydatkowane na nie środków budżetowych byłoby bezzasadne lub tez zaplanowana ich wysokość byłaby nadmierna. Na tle tego i podobnych rodzajów sytuacji pojawia się problem prawnej możliwości i celowości dokonywania zmian w budżecie w trakcie jego wykonywania. Art. 171 daje podstawę prawną by dokonać zmian w budżecie w toku jego wykonywania. W trakcie roku budżetowego zmiany w budżecie państwa mogą dokonane albo w drodze nowelizacji ustawy budżetowej albo w wyniku zmian w budżecie państwa dokonywanych na podstawie przyznanych im upoważnień, kompetencji przez organy wykonujące budżet państwa. Jeśli chodzi o pierwszy sposób to nowelizacja ustawy budżetowej możliwa jest w trybie określonym dla uchwalania ustawy budżetowej. Oznacza to, że tylko Rada Ministrów może wystąpić z inicjatywą ustawodawczą w sprawie zmian w ustawie budżetowej przy czym nie istnieją przepisy określające termin i dopuszczalny zakres zmian ustawy budżetowej. Drugim sposobem zmian w budżecie państwa to przeniesienie wydatków polegające na zwiększeniu pewnej pozycji i równoczesne zmniejszenie innej pozycji o tą samą kwotę. Samo przeniesienie wydatków a więc Virement (czyt. Viremła) nie wywołuje bezpośrednich skutków finansowych w tym sensie, że nie oznacza bezpośredniego uruchomienia środków budżetowych a jedynie zmienia ustalone w budżecie limity wydatków. Ustawa o finansach publicznych przewiduje możliwość dokonywania zmian w budżecie, z tym że w przeciwieństwie do nowelizacji ustawy, muszą być one dokonywane nie tylko przez uprawnione organy ale i w przewidzianym w ustawie trybie działania. Zgodnie z art. 171 przeniesienia planowanych wydatków budżetowych mogą dokonywać dysponenci części budżetowych. Czynić to mogą pomiędzy rozdziałami oraz pomiędzy paragrafami klasyfikacji budżetowej lecz wyłącznie w ramach danej części i działu budżetu państwa. Możliwość przesunięcia wydatków jest bowiem wyjątkiem od zasady. Dysponenci części budżetowych mogą upoważnić do dokonywania przeniesień w obrębie rozdziału kierowników podległych im jednostek. Dalsze przepisy ograniczają także możliwości Viremła np. art. 171 ust. 3 i 4:

Art. 171.

3. Przeniesienie polegające na zmniejszeniu lub zwiększeniu wydatków majątkowych jednorazowo o kwotę powyżej 100 tys. zł wymaga zgody Ministra Finansów, z zastrzeżeniem ust. 4. O przeniesieniach wydatków majątkowych dokonanych poniżej tej kwoty dysponenci części budżetowych informują niezwłocznie Ministra Finansów.

4. W przypadku wydatków na inwestycje budowlane, każde przeniesienie polegające na zmniejszeniu lub zwiększeniu tych wydatków wymaga zgody Ministra Finansów.

Rezerwy budżetowe oraz gospodarowanie mieniem. W budżecie państwa tworzone są w celu uelastycznienia gospodarki budżetowej rezerwy budżetowe. Są to: rezerwa ogólna i rezerwy celowe.


Prawo finansowe

Wykład X 01.03.2012

Dysponowanie środkami budżetowymi - ciąg dalszy

Rezerwy budżetowe oraz gospodarowanie nimi

Zmiany w budżecie państwa obejmują również gospodarowanie środkami budżetowymi zapisanymi w rezerwach budżetowych. Rozdysponowanie rezerw budżetowych jest szczególnym przypadkiem przeniesień wydatków budżetowych. Polega na przeniesieniu wydatków ujętych w budżecie jako rezerwy do innych pozycji planu wydatków. Ustawa o finansach publicznych przewiduje możliwość tworzenia 2 rodzajów rezerw budżetowych. Jest to zgodnie z art. 140 ust. 1 - rezerwa ogólna oraz zgodnie z art. 140 ust. 2 - rezerwy celowe.

Rezerwa ogólna

Tworzenie rezerwy ogólnej cechuje brak wskazania jakiegokolwiek przeznaczenia. O faktycznym wykorzystaniu rezerwy ogólnej decyduje podmiot uprawniony do dysponowania rezerwą. Celem utworzenia rezerwy ogólnej jest zapewnienie sfinansowania wydatków budżetowych, których nie udało się w ogóle przewidzieć na etapie opracowywania i uchwalania budżetu. Rezerwa ogólna tworzona jest także z uwagi na możliwe błędy jakie popełniono w toku prac planistycznych. Wysokość rezerwy ogólnej jest limitowana i nie może być wyższa od 0,2% wydatków budżetu. Zgodnie z art. 155 ust. 1 rezerwą ogólną dysponuje Rada Ministrów. W ust. 2 tego artykułu zawarta jest również delegacja dla Prezesa Rady Ministrów i Ministra Finansów do dysponowania środkami rezerwy ogólnej. W tym celu Rada Ministrów obowiązana jest wydać rozporządzenie. Wg Rozporządzenia z 2010 r. Prezes Rady Ministrów może na wniosek podmiotu, który odczuwa brak środków pieniężnych zadysponować rezerwą ogólną do kwoty 5 000 000 zł a Minister Finansów do kwoty 1 000 000 złotych. Ograniczenia dysponowania środkami rezerwy ogólnej zawiera art. 155 ust. 3. Rezerwa nie może być przeznaczana na pokrycie wydatków, które zostały zmniejszone wg procedury Virement.

Rezerwy celowe

Jeśli chodzi o tworzenie rezerw celowych to zgodnie z art. 140 ust. 2 następuje to w toku planowania i uchwalania ustawy budżetowej kiedy znane jest ich przeznaczenie lecz na tym etapie nie można określić ich wysokości oraz szczegółowego podziału na pozycje klasyfikacji budżetowej. Łączna kwota rezerw celowych zgodnie z art. 140 ust. 3 nie może przekroczyć 5% wydatków budżetu. Podziału rezerw celowych dokonuje co do zasady minister finansów zgodnie z art. 154 ust. 1 i następne w porozumieniu z właściwymi ministrami. Do podziału rezerw celowych upoważniona jest także Rada Ministrów . Dokonuje ona zgodnie z art. 154 ust. 4 podziału rezerw celowych przeznaczonych na zwiększenie wynagrodzeń wynikających ze zmian organizacyjnych i nowych zadań w państwowych jednostkach budżetowych. Dysponowanie środków dokonywane jest z inicjatywy podmiotów, które chcą uzyskać środki i w tej sprawie Minister podejmuje decyzje. Rozdysponowanie środkami zapisanymi w rezerwach budżetowych podejmowane jest w drodze decyzji.

Podział rezerw celowych może być dokonany w terminie:

Wynika to z art. 154 ust. 1,3 i z pozostałych przepisów

Kontrola wykonania budżetu państwa

Wykonywanie budżetu państwa podlega kontroli Sejmu (art. 183). Sejm mając możliwość kontroli wykonywania budżetu sprawdza czy wola ustawodawcy została zrealizowana. Jeśli rząd nie wykonuje budżetu zgodnie z wolą ustawodawcy to w państwach zachodnich rząd podejmuje się do dymisji. Kontrola rozpoczyna się już w trakcie wykonywania budżetu. Polega ona na tym, iż Minister Finansów obwiązany jest przedstawić właściwej komisji sejmowej do spraw finansów publicznych i NIK informacje o przebiegu wykonywania ustawy budżetowej za I półrocze roku budżetowego. Termin przedstawienia informacji to 10 września roku budżetowego. Natomiast właściwe prace nad sporządzeniem sprawozdania budżetu państwa rozpoczynają się dopiero po zakończeniu roku budżetowego i zamknięciu rachunków budżetowych. W myśl art. 226 Konstytucji Rada Ministrów w ciągu 5 miesięcy od zakończenia roku budżetowego obowiązana jest przedłożyć Sejmowi sprawozdanie z wykonania ustawy budżetowej oraz informacje o stanie zadłużenia państwa. Sejm zgodnie z art. 266 ust. Konstytucji rozpatruje przedłożone sprawozdanie po zapoznaniu się z opinią NIK w terminie 90 dni od dnia przedłożenia sprawozdania. Wypełnienie normy konstytucyjnej zawartej w art. 226 Konstytucji określa ustawa. Art. 182 w ust. 2 wskazuje jakie informacje muszą towarzyszyć sprawozdaniu, które ma być przedłożone Sejmowi do końca maja roku następnego. Wśród tych materiałów informacyjnych znajdować się muszą:

  1. Sprawozdanie o dochodach i wydatkach związanych z zadaniami z zakresu administracji rządowej, realizowanymi przez jednostki samorządu terytorialnego, i innymi zadaniami zleconymi jednostkom samorządu terytorialnego odrębnymi ustawami - chodzi o zadania dotyczące np. wyborów, referendum, wpisu do KRS

  2. zbiorczą informację o wykonaniu budżetów jednostek samorządu terytorialnego

  3. ocenę realizacji założeń makroekonomicznych - w tym czy utrzymano poziom informacji czy wzrost PKB, poziom bezrobocia

  4. ocenę przebiegu prywatyzacji majątku Skarbu Państwa

  5. informację o wykonaniu wydatków w układzie zadaniowym.

Ust. 2 zawiera elementy obligatoryjne sprawozdania.

Rozpatrzenie sprawozdania przez Parlament opiera się na pracach w komisjach sejmowych i badanie sprawozdania oraz dołączonych do niego materiałów przypomina pracę w tych komisjach, które dokonywały się na etapie uchwalania budżetu państwa. Sejm podejmując zgodnie z art. 266 ust. 2 Konstytucji uchwałę oceniającą proces wykonywania budżetu może udzielić Radzie Ministrów absolutorium lub odmówić udzielenia Radzie Ministrów absolutorium w drodze uchwały. Absolutorium jest aktem zawierającym oświadczenie woli Sejmu, którego treścią jest aprobata sposobu w jaki budżet został wykonany oraz rezultatu tego wykonania. Udzielenie absolutorium pociąga za sobą ten skutek iż Parlament nie może w przyszłości więcej prowadzić dyskusji na ten temat i podejmować uchwał w kwestii sposobu wykonania budżetu. Natomiast konsekwencje nieuzyskania przez Radę Ministrów absolutorium nie są w ogóle regulowane w polskim porządku konstytucyjnym. Art. 226 ust. 2 milczy na ten temat. Nieuzyskanie absolutorium nie rodzi żadnych negatywnych konsekwencji dla Rady Ministrów. Absolutorium ma więc w zasadzie formalnoprawny charakter.

Finanse jednostek samorządu terytorialnego

Rozdział VII Konstytucji zawiera podstawowe regulacje dotyczące funkcjonowania jednostek samorządu terytorialnego w Polsce. Art. 163 stanowi, iż zadania publiczne niezastrzeżone przez Konstytucję lub ustawy dla organów innych władz publicznych wykonuje samorząd terytorialny. Kompetencje te wynikają z domniemania kompetencji. Art. 166 przybliża miejsce i rolę samorządu terytorialnego w realizowaniu zadań publicznych. Zadania publiczne służące zaspokajaniu potrzeb wspólnoty samorządowej są wykonywane przez jednostki samorządu terytorialnego jako zadania własne. Jest to domniemanie interpretacyjne, od którego jest wyjątek w ust. 2. Jeśli państwo ma uzasadnione potrzeby, może w drodze ustawy zlecić jednostce samorządu terytorialnego wykonywanie innych zadań publicznych. Art. 167 Konstytucji zgodnie z ust. 2 stanowi, iż dochodami jednostek samorządu terytorialnego są ich dochody własne a także dochody inne czyli dotacje celowe i subwencje ogólne. Ust. 3 stanowi, iż źródła dochodów jednostek samorządu terytorialnego są określone w ustawie, którą jest ustawa z 13 listopada 2003 o dochodach jednostek samorządu terytorialnego a także inne ustawy. Jednostki samorządu terytorialnego wykonują swe zadania za pośrednictwem organów stanowiących i wykonawczych (art. 169 ust.1 Konstytucji)

Budżet jednostki samorządu terytorialnego

Budżet jednostek samorządu terytorialnego, Wieloletnią Prognozę Finansową, procedury uchwalania i wykonywania budżetu regulowane są przepisami ustawy o finansach publicznych w Dziale 5 tej ustawy. Zgodnie z art. 211 ustawy o finansach publicznych ust. 1-5 podstawą gospodarki finansowej każdej jednostki samorządu terytorialnego jest uchwała budżetowa stanowiąca akt prawa miejscowego. Uchwała budżetowa zgodnie z art. 211 ust. 5 składa się z:

  1. Budżetu jednostki samorządu terytorialnego

  2. Załączników

Budżet jednostki samorządu terytorialnego jest natomiast rocznym planem dochodów i wydatków oraz przychodów i rozchodów danej jednostki samorządu terytorialnego czyli liczbowym zestawieniem przewidywanych dochodów i wydatków oraz przychodów i rozchodów. Budżet jest uchwalany na rok budżetowy, a rokiem budżetowym jest rok kalendarzowy. Art. 212 zawiera w ust. 1 sugestie wskazującą na to, iż mowa jest w tym art. 212 tylko o uchwale budżetowej. Pkt 1,2,3,4,5,6 podaje jednak nic innego jak elementy treści budżetu jednostki samorządu terytorialnego. Wniosek interpretacyjny można wynieść z art. 211, definiującego uchwałę budżetową. Na podstawie art. 212 ust. 1 wywieźć można iż treścią budżetu jednostki samorządu terytorialnego jest: Kwota planowanych dochodów jst z wyodrębnieniem dochodów bieżących i majątkowych - Ustawodawca dokonuje w ten sposób wewnętrznego podziału budżetu, gdyż wyraźny jest podział na dochody

  1. Łączną kwotę planowanych wydatków jst z wyodrębnieniem wydatków bieżących i wydatków majątkowych - Ustawodawca dokonuje w ten sposób wewnętrznego podziału budżetu, w kategorii wydatków na wydatki bieżące i majątkowe

  2. Kwota planowanego deficytu wraz ze źródłami jego pokrycia albo planowanej nadwyżki budżetu jednostki samorządu terytorialnego wraz z jej przeznaczeniem

  3. Łączną kwotę planowanych przychodów jednostki samorządu terytorialnego

  4. Łączną kwotę planowanych rozchodów budżetu jednostki samorządu terytorialnego

  5. Limit zobowiązań z tytułu zaciąganych kredytów i pożyczek oraz emitowanych papierów wartościowych oraz kwota wydatków przypadających do spłaty w danym roku budżetowych z tytułu poręczeń i gwarancji udzielonych przez jednostkę samorządu terytorialnego

Załączniki do uchwały budżetowej określone są wyraźnie w art. 214. Zgodnie z art. 214 załączniki stanowiące treść uchwały budżetowej zawierają:

Pozostałą treścią budżetu jednostki samorządu terytorialnego którą można określić jako załącznik określają pozostałe punkty art. 212.

Dochody jednostki samorządu terytorialnego

Mówiąc o dochodach jednostki samorządu terytorialnego trzeba ponownie przywołać art. 167 ust. 1 i 2 Konstytucji gdzie ustawodawca konstytucyjny wskazuje na dochody jednostki samorządu terytorialnego. W art. 167 ust. 2 mowa jest o dochodach jednostki samorządu terytorialnego, które ustawodawca podzielił na dochody własne oraz subwencje ogólne i dotacje celowe z budżetu państwa. Natomiast w ust. 1 zapewnia się jednostkom samorządu terytorialnego także udziały w dochodach publicznych. Mając to na uwadze ustawodawca wskazuje, iż źródła dochodów stanowi odrębna ustawa. Jest nią ustawa z 13 listopada 2003 r. o dochodach jednostek samorządu terytorialnego. Ustawa ta określa zarówno dochody budżetu gmin, jak i budżetu powiatów i budżetu województw samorządowych. Dochodami tymi są zgodnie z ustawą o finansach publicznych dochody bieżące i dochody majątkowe. Do dochodów bieżących ustawodawca w art. 235 ust. 2 karze zaliczać wszystkie te dochody, które nie są dochodami majątkowymi. Natomiast w ust. 3 wskazuje, iż dochodami majątkowymi są:

Dochody bieżące budżetu jednostki samorządu terytorialnego określone zostały w ustawie o finansowaniu jednostek samorządu terytorialnego. W art. 4 ust. 1 mowa jest o dochodach własnych gminy wśród których wymienia się:

  1. wpływy z podatków:

    1. podatku od nieruchomości,

    2. podatku rolnego,

    3. podatku leśnego,

    4. podatku od środków transportowych,

    5. karty podatkowej,

    6. podatku od spadków i darowizn,

    7. podatku od czynności cywilnoprawnych,

  2. wpływy z opłat:

    1. opłaty skarbowej,

    2. opłaty targowej,

    3. opłaty miejscowej,

    4. opłaty uzdrowiskowej,

    5. opłaty od posiadania psów,

    6. opłaty eksploatacyjnej i inne.

W tych przepisach także znajdziemy dochody majątkowe:

  1. dochody z majątku gminy np. ze sprzedaży, leasingu, dzierżawy, najmu.

Wśród dochodów majątkowych powiatów można uwzględnić spadki, zapisy, darowizny na rzecz powiatu, odsetki od pożyczek, dochody z grzywien, wpływy z opłat stanowiących dochody powiatu, dotacje na inwestycje. Dochody budżetów samorządowych (art. 6 ustawy o dochodach jst) - dochody z majątku, dochody od odsetek itd.

Wydatki bieżące i majątkowe jst


Prawo finansowe

Wykład XI 08.03.2012

Budżet jednostek samorządu terytorialnego

Dochody jednostek samorządu terytorialnego

System dochodów określony jest w Konstytucji i w ustawie o dochodach jednostek samorządu terytorialnego. Na dochody składają się: subwencja ogólna, dotacje i dochody własne. Konstrukcję subwencji określa ustawa o dochodach jednostek samorządu terytorialnego. Rodzaje dotacji też w części normuje ustawa o dochodach jednostek samorządu terytorialnego, ale w zasadzie o tym czy jednostka otrzyma dotację czy nie wynika z odrębnych ustaw regulujących realizację pewnych zadań np. ustawa o systemie oświaty, która stanowi czy jednostka samorządu terytorialnego otrzyma dotację czy nie. Katalog dochodów własnych sformułowany jest w ustawie o dochodach a sama konstrukcja dochodów jest uregulowana w innych ustawach, natomiast sama ustawa o dochodach dokonuje klasyfikacji dochodów na bieżące i majątkowe.

Wydatki jednostek samorządu terytorialnego

W zasadzie wydatki jednostek samorządu terytorialnego wiążą się z realizacją ich zadań i zgodnie z takim rozumieniem wydatków te wydatki są klasyfikowane w art. 216 ust. 2 ustawy o finansach publicznych. Wydatki budżetu jednostki samorządu terytorialnego są przeznaczone wg tego przepisu na realizację zadań określonych w odrębnych przepisach, a w szczególności na:

  1. zadania własne jednostek samorządu terytorialnego;

  2. zadania z zakresu administracji rządowej i inne zadania zlecone ustawami jednostkom samorządu terytorialnego;

  3. zadania przejęte przez jednostki samorządu terytorialnego do realizacji w drodze umowy lub porozumienia;

  4. zadania realizowane wspólnie z innymi jednostkami samorządu terytorialnego;

  5. pomoc rzeczową lub finansową dla innych jednostek samorządu terytorialnego, określoną odrębną uchwałą przez organ stanowiący jednostki samorządu terytorialnego;

  6. programy finansowane

Natomiast art. 236 ustawy o finansach publicznych dzieli wydatki na bieżące i majątkowe tak jak i dochody. Jest więc inaczej niż w budżecie państwa, gdyż tam wydatki były dzielone na bieżące, majątkowe ale i na obsługę Skarbu Państwa itd. Ustawodawca określił co to są wydatki majątkowe, a reszta wydatków to wydatki bieżące choć przykładowo określa też wydatki bieżące. Jeśli chodzi o wydatki majątkowe to art. 236 ust. 4 wskazuje na wydatki majątkowe:

Wszystkie inne wydatki to wydatki bieżące np. na wynagrodzenia, wydatki związane z realizacją standardowych zadań jednostek organizacyjnych, świadczenia na rzecz osób fizycznych, wydatki na obsługę długu. Art. 242 ust. 1 ustawy o finansach publicznych nakłada ograniczenia na jednostki co do konstrukcji budżetu. Nie można uchwalić budżetu w którym planowane wydatki bieżące są wyższe niż dochody bieżące powiększone o nadwyżkę z lat ubiegłych i wolne środki. W budżetach jednostek samorządu terytorialnego w zasadzie niemożliwy jest deficyt w zakresie gospodarki bieżącej. Generalnie możliwy jest deficyt tzn. wydatki mogą być większe od dochodów ale może to wynikać tylko z tego, że są stosunkowo duże wydatki majątkowe. A w zasadzie deficyt w zakresie wydatków bieżących jest niedopuszczalny. Z art. 217 ust. 1 można wyprowadzić definicję deficytu i nadwyżki - różnica między dochodami i wydatkami budżetu stanowi odpowiednio nadwyżkę i deficyt budżetu jednostki samorządu terytorialnego. Art. 217 ust. 2 zawiera katalog zamknięty źródeł finansowania deficytu budżetowego w budżetach jednostek samorządu terytorialnego. Tymi źródłami mogą być:

  1. Sprzedaż papierów wartościowych wyemitowanych przez jst

  2. Kredyty i pożyczki

  3. Prywatyzacja majątku jst

  4. Nadwyżka budżetu z lat ubiegłych

  5. Wolne środki - jest to nadwyżka środków pieniężnych na rachunku bieżącym budżetu jednostki samorządu terytorialnego, wynikających z rozliczeń wyemitowanych papierów wartościowych, kredytów i pożyczek z lat ubiegłych. Są to te środki, które pozostały na rachunku budżetu na koniec roku po zrealizowaniu wszystkich przypadających na dany rok płatności.

Wieloletnia Prognoza Finansowa

Budżet jest planem rocznym ale oprócz tego potrzebne jest planowanie wieloletnie na poziomie państwa i jednostek samorządu terytorialnego. Na poziomie jednostek samorządu terytorialnego odbywa się to m.in. w formie Wieloletniej Prognozy Finansowej. Uformowana jest w art. 226 i n. ustawy o finansach publicznych. Jest to wieloletni plan finansowy określający dochody, wydatki, przychody i rozchody jednostek samorządu terytorialnego, deficyt lub nadwyżkę. Jednak jest to plan o charakterze analitycznym w przeciwieństwie do Wieloletniego Planu Finansowego. W budżecie państwa wydatki i rozchody stanowią bowiem nieprzekraczalny limit. Ustawa o finansach publicznych w art. 226 określa treść Wieloletniej Prognozy Finansowej:

  1. dochody bieżące oraz wydatki bieżące budżetu jednostki samorządu terytorialnego, w tym na obsługę długu, gwarancje i poręczenia;

  2. dochody majątkowe, w tym dochody ze sprzedaży majątku, oraz wydatkib majątkowe budżetu jednostki samorządu terytorialnego;

  3. wynik budżetu jednostki samorządu terytorialnego;

  4. przeznaczenie nadwyżki albo sposób sfinansowania deficytu;

  5. przychody i rozchody budżetu jednostki samorządu terytorialnego, z uwzględnieniem długu zaciągniętego oraz planowanego do zaciągnięcia;

  6. kwotę długu jednostki samorządu terytorialnego

Art. 227 ust. 1 stanowi, że Wieloletnia Prognoza Finansowa obejmuje okres roku budżetowego oraz co najmniej 3 kolejnych lat. Czasami Wieloletnia Prognoza Finansowa musi obejmować okres dłuższy niż 4-letni bo powinna obejmować okres na który jednostka samorządu terytorialnego zaciąga lub planuje zaciągnąć zobowiązanie (art. 227 ust. 2) np. emisja papierów wartościowych.

Relacje między budżetem a Wieloletnią Prognozą Finansową

Art. 229 stanowi, że wartości przyjęte w wieloletniej prognozie finansowej i budżecie jednostki samorządu terytorialnego powinny być zgodne co najmniej w zakresie wyniku budżetu i związanych z nim kwot przychodów i rozchodów oraz długu jednostki samorządu terytorialnego. W budżecie nie określa się kwoty długu. Ustawa nie przesądza, który plan przesądza o treści drugiego planu, ale gdyby oprzeć się o procedurę uchwalania budżetu i Wieloletniej Prognozy Finansowej to można powiedzieć, że Wieloletnia Prognoza Finansowa powinna wyznaczać treść budżetu na kolejne lata. Mechanizm jest bowiem taki, że powinna zostać uchwalona Wieloletnia Prognoza Finansowa i projekt uchwały budżetowej powinien być zgodny z treścią Wieloletniej Prognozy Finansowej, natomiast po podjęciu uchwały budżetowej powinna nastąpić zmiana, skorygowanie Wieloletniej Prognozy Finansowej w 2 kierunkach:

  1. w celu uzgodnienia jej treści z uchwałą budżetową, gdyby przyjęto inne kwoty

  2. wydłużenie okresu Wieloletniej Prognozy Finansowej o kolejny rok, bo Wieloletnia Prognoza Finansowa zawsze musi dotyczyć okresu roku budżetowego i 3 kolejnych lat.

Wieloletnia Prognoza Finansowa jest więc planem kroczącym co stanowi coś zupełnie innego niż budżet, który jest nadany na dany rok. Po 31 grudnia wydatki budżetu wygasają. Ustawa budżetowa i uchwała budżetowa przestaje istnieć. Pieniądze, które zostały nie mogą być wydane zgodnie z przepisami na poprzedni rok. Wieloletni Plan Finansowy nie wygasa tylko przesuwa się.

Uchwalenie i zmiana Wieloletniej Prognozy Finansowej

Jeśli chodzi o uchwalenie Wieloletniej Prognozy Finansowej i zmian to przepisy są niejasne (Art. 230-232). Projekt uchwały w sprawie Wieloletniej Prognozy Finansowej i zmiany przygotowuje organ wykonawczy (wójt/burmistrz/prezydent miasta albo zarząd). Uchwałę podejmuje organ stanowiący (Rada Gminy/Powiatu, Sejmik Województwa). Podjęcie uchwały Wieloletniej Prognozy Finansowej a później zmiany następować mają w terminie nie późniejszym niż podjęcie uchwały budżetowej. Czyli w zasadzie budżet i Wieloletnią Prognozę Finansową trzeba uchwalać jednocześnie co powoduje upadek koncepcji. Jeśli następuje zmiana uchwały budżetowej to powinna nastąpić także zmiana Wieloletniej Prognozy Finansowej (art. 231). Art. 232 wprowadza coś nowego - zmian w Wieloletniej Prognozy Finansowej z małymi wyjątkami dokonuje zarząd. Wyjątek to limit zobowiązań i limit wydatków na przedsięwzięcia. A więc są 2 procedury zmian: albo co roku tak jak uchwała budżetowa dokonuje zmian organ stanowiący na wniosek organu wykonawczego lub zmian dokonuje organ wykonawczy.

Procedura budżetowa

Procedura ta obejmuje 4 etapy: przygotowanie projektu uchwały, podejmowanie uchwały, wykonanie uchwały i kontrola wykonania

Przygotowanie projektu uchwały budżetowej

Art. 233 stanowi, że inicjatywa w sprawie sporządzenia projektu uchwały budżetowej przysługuje wyłącznie organowi wykonawczemu. Ale art. 234 stanowi, że organ stanowiący może określić szczegółowe zasady prac nad przygotowaniem projektu uchwały budżetowej. Art. 238 określa termin przygotowania projektu - organ wykonawczy przedkłada projekt uchwały budżetowej w terminie do 15 listopada roku poprzedzającego rok budżetowy. Przesunięcie względem budżetu państwa jest konieczne, gdyż statystycznie ok. 2/3 dochodów samorządowych płynie z budżetu państwa. Są to wydatki budżetu państwa lub środki gromadzone przez państwowe jednostki organizacyjne np. dotacje, subwencje i udziały w podatkach państwowych. Tak więc dopóty nie ma uchwały budżetu państwa, dopóty nie można ustalić jakie dochody uzyskałaby jednostka samorządu terytorialnego. Projekt jest przedkładany organowi stanowiącemu i Regionalnej Izbie Rachunkowej w celu zaopiniowania. Regionalna Izba Obrachunkowa opiniuje projekt wskazując czy w razie podjęcia uchwały budżetowej zgodnej z treścią projektu nastąpiłoby naruszenie prawa czy nie.

Uchwalanie uchwały budżetowej

Art. 239 stanowi zasadę i wyjątki. Zasada jest taka, że uchwałę budżetową organ stanowiący podejmuje przed rozpoczęciem roku budżetowego. Art. 238 ust. 3 stanowi, że przed podjęciem uchwały organ stanowiący zapoznaje się z opinią Regionalnej Izby Rachunkowej. Jest to opinia a więc organ stanowiący może ją uwzględnić lub nie. Gdyby nie uwzględnił opinii to wówczas uchwała niezwłocznie przekazana by była Regionalnej Izbie Rachunkowe. Jeśli Regionalna Izba Obrachunkowa stwierdziłaby naruszenie prawa przez uchwałę i wskazała na czym polega naruszenie to wyznaczyłaby termin do usunięcia naruszenia. Gdyby organ tego nie usunął to Regionalna Izba Obrachunkowa mogłaby stwierdzić nieważność uchwały. Art. 239 wprowadza wyjątek co do terminu podjęcia uchwały. W szczególnie uzasadnionych przypadkach uchwała budżetowa powinna być podjęta do 31 stycznia roku budżetowego. W poprzednim stanie prawnym był to okres aż do 31 marca. Gdyby uchwała nie była podjęta do końca starego roku budżetowego, do czasu podjęcia uchwały budżetowej podstawą gospodarki finansowej jest projekt uchwały (art. 240). Gdyby do 31 stycznia nie została podjęta uchwała budżetowa (art. 240 ust.3). Jeśli we właściwym terminie czyli do 31 stycznia nie zostanie podjęta uchwała budżetowa to wówczas Regionalna Izba Obrachunkowa w terminie do końca lutego ustala budżet jednostki samorządu terytorialnego w zakresie zadań własnych oraz zadań zleconych. Wtedy do końca lutego podstawą gospodarki będzie projekt uchwały. Z uchwalaniem wiążą się pewne ograniczenia nałożone na organ stanowiący. Po pierwsze art. 240 ust. 2 stanowi, że bez zgody organu wykonawczego organ stanowiący nie może wprowadzić zmian powodujących zmniejszenie dochodów lub zwiększenie wydatków jeżeli spowoduje to zwiększenie deficytu. Czyli nie można zwiększyć deficytu wynikającego z projektu. Ograniczenie to łatwo obejść bo mowa jest o dochodach i wydatkach planowanych. Drugie ograniczenie określa art. 242 - organ stanowiący nie może uchwalić budżetu w którym planowane wydatki bieżące są wyższe niż planowane dochody bieżące. Z tym, że z ust. 2 i 3 wynika, że zakaz „deficytu bieżącego” dotyczy nie tylko treści uchwały budżetowej ale i jego wykonania. Trzecie ograniczenie wynika z art. 243, który zawiera ograniczenie wysokości planowanych na dany rok rozchodów na spłatę długu i wydatków na obsługę długu. Chodzi o to, aby relacja sumy tych rozchodów i wydatków do dochodów nie była zbyt duża. R+O/Dochody. W poprzednim stanie prawnym taka relacja była wspólna dla wszystkich jednostek samorządu terytorialnego - nie większa niż 15%. Wynikało z tego, że co najmniej 80% wydatków trzeba było przeznaczyć na realizację zadań. Ograniczenie to wymaga, by spłatę kredytów, pożyczek itd. rozkładać na raty. Obecnie tą relację określa się odrębnie dla każdej jednostki samorządu terytorialnego biorąc pod uwagę jej dochody i wydatki bieżące. Dla każdej jednostki samorządu terytorialnego ustala się relacje między dochodami bieżącymi powiększonymi o dochody ze sprzedaży mienia - wydatki bieżącymi a w mianowniku określa się dochody do dochodów (???). Ta relacja wyznacza granicę wydatków na obsługę długu. Wynik ten ustala się ze średniej z 3 ostatnich lat.

Wykonywanie budżetu

Wykonywanie budżetu należy do kompetencji organu wykonawczego (art. 240 ust.1). Art. 249 stanowi, że nie ma pełnej klasyfikacji dochodów i wydatków w budżecie. Ust. 1 stanowi, że organ wykonawczy powinien w okresie 21 dni od podjęcia uchwały przekazać informacje o ostatecznych kwotach dochodów i wydatków jednostkom organizacyjnym realizującym dochody i wydatki. Wówczas następuje uszczegółowienie dochodów i wydatków. A także organ opracowuje w tym terminie plan finansowy realizacji zadań. Art. 249 ust. 3 stanowi, że organ wykonawczy może opracować harmonogram realizacji budżetu i poinformować o nim podległe jednostki. Art. 254 określa zasady wykonywania budżetu:

  1. Zasada legalności - wykonywanie zgodnie z prawem

  2. Zasada terminowości - wykonywanie w terminach określonych prawem

  3. Zasada planowości - odesłanie do art. 256

  4. Zasada celowości, oszczędności, efektywności

  5. Zasada wyboru najkorzystniejszej oferty wykonania w przypadku zlecania wykonania zadań

W toku wykonania budżetu mogą być dokonywane zmiany. Zgodnie z art. 257 zmian dokonuje w zasadzie zarząd ale nie wszystkich np. gdy minister informuje o zmianie kwoty subwencji to zarząd może zmienić dochody ale wydatków już nie, a jeśli zachodzi zmiana dotacji to zarząd zmienia i dochody i wydatki. Organ stanowiący może upoważnić zarząd do innych zmian (art. 258). Art. 260 reguluje blokowanie wydatków. Organ wykonawczy może wydać decyzję o blokowaniu wydatków z powodu nieprawidłowości (niegospodarność, nadmiar środków, nieterminowa realizacja zadań). Art. 263 ust. 1 stanowi, że niezrealizowane kwoty wydatków wygasają, z tym, że organ stanowiący może ustalić wykaz wydatków, które nie wygasają z końcem roku.

Obsługa bankowa - art. 264 ust. 1 stanowi, iż obsługę bankową wykonuje bank wybrany w oparciu o przepisy o zamówieniach publicznych. Art. 264 ust. 3 - organ stanowiący może upoważnić zarząd do lokowania środków w innym banku lub w formie depozytu u Ministra Finansów.

Kontrola wykonania budżetu

Kontrola wykonania należy do kompetencji organu stanowiącego. Ta kontrola zachodzi w sposób wstępny (w ciągu roku) i końcowy (po roku). W terminie do 31 lipca roku budżetowego organ wykonawczy przedkłada sprawozdanie o przebiegu wykonania planu finansowego jednostki za pierwsze półrocze, uwzględniającą w szczególności stan należności i zobowiązań, w tym wymagalnych (art. 265). Ostateczna kontrola wykonania budżetu odbywa się po zakończeniu roku budżetowego (art. 267). Polega ona na tym, że organ wykonawczy przedstawia w terminie do 31 marca następnego roku budżetowego organowi stanowiącemu sprawozdanie roczne z wykonania budżetu zawierające zestawienie dochodów i wydatków wynikające z zamknięć rachunków budżetu. Po drugie, w terminie do 31 maja organ wykonawczy przedstawia organowi stanowiącemu sprawozdanie finansowe. Jest ono przygotowane bardziej w oparciu o przepisy o rachunkowości. To sprawozdanie z wykonania budżetu przedkładane jest także Regionalnej Izbie Rachunkowej natomiast sprawozdanie finansowe w zasadzie przekazane jest biegłemu remitentowi. W terminie do 31 czerwca organ stanowiący podejmuje uchwałę w sprawie absolutorium dla organu wykonawczego.


Prawo finansowe

Wykład XII 15.03.2012

Prawo bankowe

Pojęcie prawa bankowego

Pojęcie prawa finansowego się zmienia. Kiedyś rozumiano je szerzej i kiedyś wyodrębniano segment prawa finansowego jakim jest prawo budżetowe, prawo ubezpieczeniowe, prawo przedsiębiorstw państwowych i prawo bankowe. Były to 4 segmenty prawa finansowego. Dzisiaj stawia się znaki zapytania czy, prawo ubezpieczeniowe, prawo przedsiębiorstw państwowych i prawo bankowe to segmenty prawa finansowego czy może już rodzaj prawa administracyjnego.

Prawo bankowe to dziedzina prawa wyodrębniona ze względu na przedmiot działalności a nie ze względu na sposób normowania stosunków prawnych tak jak np. przy prawie cywilnym. Przedmiotem prawa bankowego jest funkcjonowanie systemu bankowego. Obejmuje ono normy regulujące funkcjonowanie systemu bankowego. W obrębie prawa bankowego można wyróżnić publiczne prawo bankowe i prywatne prawo bankowe. To wyodrębnienie jest trudne w praktyce, bowiem oba te rodzaje prawa pochodzą z tych samych źródeł. Wyodrębnienie to jest jednak konieczne ze względu na charakter prawa publicznego i prawa prywatnego. Wg innych reguł dokonywana jest wykładnia prawa publicznego a inaczej jest dokonywana wykładnia prawa prywatnego (inne reguły wykładni językowej, zakres stosowania analogii itd.)

Publiczne prawo bankowe reguluje zagadnienia tworzenia banku, wprowadza zasadę koncesjonowania działalności bankowej, określa ono zakres działalności banków, normuje nadzór bankowy, normy nadzorcze, instrumenty wkraczania przez nadzór w działalność banków. Publiczne prawo bankowe reguluje kwestię gwarantowania depozytów, kwestię zakresu gwarantowania. Publiczne prawo bankowe normuje także organizację i funkcjonowanie banku centralnego oraz tworzenie i realizację polityki pieniężnej.

Prywatne prawo bankowe reguluje stosunki między bankami oraz między bankami a ich klientami. Moglibyśmy powiedzieć, że prywatne prawo bankowe jest częścią szczególną prawa cywilnego. Relacje miedzy bankami i między bankami a klientami są kształtowane na podstawie umów.

Można powiedzieć, że prawo publiczne określa stosunki pionowe, tzn. państwo określa warunki utworzenia banku (liczba założycieli, kapitału zakładowego), określa granice świadczenia usług itd. Prywatne prawo bankowe reguluje regulacje poziome, czyli miedzy równorzędnymi podmiotami.

Źródła prawa bankowego

Należy wyodrębnić źródła prawa krajowego, prawa unijnego i międzynarodowego.

Prawo krajowe

Konstytucja

Konstytucja w rozdziale 10 (Finanse Publiczne) normowane są zagadnienia dotyczące banku centralnego oraz polityki pieniężnej. Art. 227 Konstytucji wprowadza zasadę wyłączności banku centralnego w zakresie kształtowania i realizacji polityki pieniężnej i jednocześnie określa cel działania banku centralnego i polityki pieniężnej (czuwanie nad wartością polskiego pieniądza). Poza tym Konstytucja normują pewne elementy niezależności banku centralnego od organów państwa. Elementem tej niezależności jest status Prezesa NBP i innych organów NBP oraz wynikający z art. 220 zakaz finansowania deficytu budżetowego przez zaciąganie zobowiązań w NBP.

Ustawy

W odniesieniu do banku centralnego, na poziomie ustawowym, podstawą działalności NBP jest ustawa z 1997 r. o NBP. Ustawa określa organizację NBP, jego relację z organami państwowymi i relację miedzy NBP a bankami operacyjnymi oraz reguluje politykę pieniężną.

Źródłami prawa bankowego publicznego i prywatnego jeśli chodzi o banki operacyjne są:

  1. Ustawa z 1997 r. - Prawo bankowe - definiuje samo pojęcie banku, definiuje zagadnienia tworzenia banku, dopuszczalnych form prawnych w jakich mogą być tworzone banki, warunki tworzenia banku, koncesjonowanie banku, zakres działania banku w tym czynności bankowe, normy nadzorcze, ograniczenia nakładane na banki i instrumenty nadzoru bankowego, definicje kredytu, rachunku bankowego itd.

  2. Ustawa z 1997 o listach zastawnych i bankach hipotecznych - normująca funkcjonowanie banków specjalnych jeśli chodzi o ich zakres działalności. Określa zakres działalnosci banków hipotecznych, szczególne rodzaje nadzoru tych banków o ich organizacji.

  3. Ustawa z 2000 r. o funkcjonowaniu banków spółdzielczych, ich zrzeszaniu się i bankach zrzeszających - określa zakres działania banków spółdzielczych, normuje zasady zrzeszania banków spółdzielczych i szczególne zasady wykonywania nadzoru nad tymi bankami.

  4. Ustawa z 2002 o elektronicznych instrumentach płatniczych - normuje dokonywanie rozliczeń za pomocą kart płatniczych a także normuje funkcjonowanie instytucji pieniądza elektronicznego, tworzenie instytucji, sposób nadzoru tych instytucji.

  5. Ustawa z 1994 o bankowym funduszu gwarancyjnym - normuje funkcjonowanie systemu gwarantowania depozytu w tym m.in. organizację i zakres działania Bankowego Funduszu Gwarancyjnego.

  6. Ustawa z 2006 r. o nadzorze nad rynkiem finansowym - normuje organizację nadzoru nad rynkiem finansowym więc m.in. nad rynkiem bankowym. Ustawa ta tworzy instytucje nadzoru, określa jej zakres działania.

Rozporządzenia

Rozporządzenia mogą być np.

Szczególnym rodzajem źródłem są źródła nie mające oparcia konstytucyjnego - są to uchwały Komisji Nadzoru Finansowego w sprawie norm nadzorczych. Te normy nadzorcze czyli ograniczenia nakładane na banki, odnoszące się do czynności bankowych są w zasadzie regulowane w ustawie Prawo bankowe, o listach zastawnych itd. ale ustawy te zawierają uprawnienie dla KNF do uchwalania uchwał zawierających inne normy nadzorcze niż te, które wynikają z ustawy. Przykładową normą jest zakaz udzielania kredytów, których łączna suma przekracza 25% kapitału zakładowego banku.

Jeśli chodzi o prywatne prawo bankowe to chodzi o uprawnienia banku do wydawania ogólnych reguł zawierania umów i regulaminów określających zakres dokonywania czynności bankowych. Te ogólne warunki będą wiążące, jeżeli będą dostarczone drugiej stronie przy zawarciu umowy. W świetle ustawy chroniącej konsumentów powołanie się na te reguły jest konieczne, aby były one wiążące dla strony. Zakres wiązania zasadami ogólnymi wynika z rodzajów czynności np. czy lokata przewiduje stałą czy zmienną stopę procentową.

Prawo międzynarodowe

Są to umowy międzynarodowe tworzące międzynarodowe instytucje np.:

Prawo unijne

Prawo unijne odnosi się tylko do publicznego prawa bankowego. Nie znajdzie się tu rozporządzeń bezpośrednio normujących stosunki prawne gdy chodzi o prawo bankowe prywatne. W odniesieniu do bankowości centralnej źródłami prawa unijnego są:

Regulują one zagadnienie koncesjonowania, określają minimalne wymagania, które trzeba postawić założycielom instytucji kredytowych. Dyrektywy normują niektóre normy nadzorcze i instrumenty nadzorcze.

  1. Dyrektywa z 1995 r. w sprawie systemu gwarantowania depozytu - dyrektywa określa zasady wypłaty środków gwarantowanych, minimalną kwotę środków gwarantowanych itd.

Obieg pieniężny

Obieg pieniężny jest to sposób, system dokonywania zapłat w gospodarce narodowej. Jest to ogół czynności, działań związanych z wykonywaniem zapłat. Wyróżnić można 2 sfery obiegu pieniężnego: obieg gotówkowy i bezgotówkowy.

Obieg gotówkowy polega na dokonywaniu zapłat za pomocą pieniądza gotówkowego czyli z wykorzystaniem znaków pieniężnych (banknotów i monet) np. wręczenie znaków pieniężnych, zapłata w kasie wierzyciela, czek gotówkowy.

Obieg bezgotówkowy polega na dokonywaniu zapłat za pomocą zmiany zapisów na rachunkach bankowych stron rozliczenia. W wyniku tego obiegu rachunek dłużnika jest obciążany (umniejsza się kwotę zgromadzona na rachunku) a rachunek właściciela jest uznawany (zwiększa się kwotę zgromadzoną na rachunku). Obieg bezgotówkowy polega na dokonywaniu zapłat za pomocą pieniądza bankowego.

Trzeci sposób istnienia pieniądza to pieniądz elektroniczny, emitowany przez instytucje pieniądza elektronicznego w zamian za przyjęcie przez niego pieniądza gotówkowego czy bankowego w stosunku 1:1. Pieniądz jest zapisany tylko na „elektronicznej portmonetce”, specjalnej karcie przypominającej kartę płatniczą. W oparciu o ten pieniądz nie jest formowany 3 rodzaj obiegu pieniężnego.

Obowiązkowe rozliczenie bezgotówkowe

Kiedyś obieg gotówkowy i bezgotówkowy był wyraźnie podzielony na obieg ludności (gotówkowy) i obieg ogniw systemu bankowego (bezgotówkowy). Dzisiaj nie ma wyraźnych granic między tymi obiegami ale w pewnym zakresie istnieje obowiązek rozliczania się w formie bezgotówkowej. Czyli zasada jest taka, że to strony dokonują wyboru formy rozliczania, a wyjątkowo wprowadza się obowiązek rozliczenia w formie bezgotówkowej. Jest kilka takich przypadków::

  1. Ustawa o swobodzie działalności gospodarczej w art. 22 przewiduje iż dokonywanie lub przyjmowanie płatności związanych z wykonywaną działalnością gospodarczą następuje za pośrednictwem rachunku bankowego przedsiębiorcy, jeżeli:

    1. stroną transakcji jest inny przedsiębiorca

    2. jednorazowa wartość transakcji przekracza wartość 15 000 euro.

  2. Art. 61 Ordynacji Podatkowej- Zapłata podatku przez podatników prowadzących działalność gospodarczą (i wynikających z działalności gospodarczej) i obowiązanych do prowadzenia ksiąg rachunkowych lub podatkowej księgi przychodów i rozchodów następuje w formie polecenia przelewu. Nie ma jednak takiego obowiązku jeżeli podatek jest płatny za pomocą papierów wartościowych (tylko teoretycfznie, bowiem w praktyce nie ma takich papierów) lub jeśli podatek jest pobierany przez płatnika lub inkasenta.

  3. Ustawa o systemie ubezpieczeń społecznych w art. 47 ustępy 4 - Płatnik składek na ubezpieczenia społeczne w zasadzie ma obowiązek dokonywania wpłat tych składek w formie bezgotówkowej.

  4. Art. 58 Prawa celnego przewiduje, iż jeśli należności celne przekraczają określoną wartość to należy je uiszczać w formie bezgotówkowej a rozporządzenie MF określa że chodzi o należności, których łączna kwota przekracza wartość 1 000 euro.

Formy rozliczeń bezgotówkowych

Teoretycznie przyglądając się tym formom można wyróżnić 2 zasadnicze rodzaje i formy nie mieszczące się w tych 2 formach:

Rozliczenia typu przelewowego - to są takie rozliczenia, które są wszczynane z inicjatywy dłużnika np. polecenie przelewu i czek rozrachunkowy.

Rozliczenia typu inkasowego - takie rozliczenia, które są wszczynane z inicjatywy wierzyciela np. polecenie zapłaty.

Jeśli sam dłużnik wszczyna rozliczenie to oznacza, że dłużnik zgłasza do banku, aby obciążyć własny rachunek i uznać rachunek wierzyciela.

Jeśli wierzyciel wszczyna rozliczenie to zgłasza on do banku, aby ten obciążył rachunek innej osoby i uznał rachunek własny. Dlatego do rozliczenia typu inkasowego potrzebna jest zgoda dłużnika.

Szczególne formy rozliczeń - akredytywa, rozliczenie za pomocą karty płatniczej, potrącenie

Ustawowa regulacja rozliczeń

Ustawa prawo bankowe normuje rozliczenia pieniężne w dziale 4 oraz w rozdziale 6 dotyczącym gwarancji poręczeń i akredytyw (Art. 85 i 86 normują akredytywy)

W prawie polskim nie ma zamkniętego katalogu form rozliczenia czyli mogą być stosowane takie formy rozliczeń, które uzgodnią między sobą strony rozliczenia. Ustawa prawo bankowe jeśli chodzi o rozliczenia przeprowadzane za pośrednictwem banków, stawia warunek, iż aby rozliczenie było realizowane przez bank to przynajmniej jedna ze stron musi mieć rachunek bankowy. Art. 62 wskazuje na formy rozliczeń gotówkowych za pośrednictwem banku:

  1. przez czek gotówkowy lub

  2. wpłatę gotówki na rachunek wierzyciela,

Z kolei rozliczeniami bezgotówkowymi dokonywanymi za posrednictwem banku są w szczególności:

  1. polecenie przelewu,

  2. polecenie zapłaty,

  3. rozliczenie czekiem rozrachunkowym,

  4. rozliczenie przy pomocy karty płatniczej


Prawo finansowe

Wykład XIII 22.03.2012

Obieg pieniężny

Rodzaje bankowych rozliczeń pieniężnych

Bankowe rozliczenia pieniężne można podzielić na gotówkowe i bezgotówkowe.

Bankowe rozliczenia gotówkowe

Rozliczenia gotówkowe mogą być przeprowadzone za pomocą:

  1. Czeku gotówkowego

  2. Poprzez wpłatę gotówki na rachunek wierzyciela

Wpłata gotówki na rachunek wierzyciela czyli beneficjenta wpłaty wiąże się z obowiązkiem banków przyjmowania wszelkich wpłat gotówkowych. Zgodnie z art. 66 ustawy Prawo bankowe banki są zobowiązane przyjmować wpłaty gotówkowe na rachunki bankowe oraz przeliczać i sortować banknoty i monety pochodzące z tych wpłat. Wpłaty gotówkowe mogą być dokonywane przez każdego, zawsze jednak konieczne jest wskazanie konkretnego adresata takiej wpłaty.

Czek gotówkowy zgodnie z art. 63b Prawa bankowego stanowi dyspozycję wystawcy czeku udzieloną trasatowi czyli bankowi wystawcy czeku, obciążenia jego rachunku kwotą na którą czek został wystawiony. Dyspozycja ta obejmuje wpłatę tej kwoty okazicielowi czeku lub osobie wskazanej na czeku. Zgodnie z art. 63b ust. 2 czek gotówkowy może być przedstawiony do zapłaty bezpośrednio u trasata albo w innym banku. Zapłata czeku gotówkowego przedstawionego do zapłaty w innym banku może nastąpić dopiero po uzyskaniu przez ten bank od trasata środków niezbędnych do zapłaty czeku. Szczegółowe warunki przedstawiania czeku gotówkowego do zapłaty w innym banku określa umowa między tym bankiem a posiadaczem czeku. W Polsce czeki gotówkowe stanowią schyłkową formę rozliczeń gotówkowych.

Bankowe rozliczenia bezgotówkowe

Do bankowych rozliczeń bezgotówkowych zalicza się:

  1. Polecenie przelewu

  2. Czek rozrachunkowy

  3. Polecenie zapłaty

  4. Karty płatnicze

  5. Akredytywy

  6. Potrącenia czyli kompensacje

Formy rozliczeń bezgotówkowych można klasyfikować z uwzględnieniem różnych kryteriów. Jednym z nich jest inicjowanie rozliczeń pieniężnych. Inicjatorem tym może być dłużnik lub wierzyciela:

Polecenie przelewu - zgodnie z art. 63 polecenie przelewu stanowi udzieloną bankowi dyspozycję dłużnika obciążenia jego rachunku określoną kwotą i uznania tą kwotą rachunku wierzyciela tj. wierzyciela dłużnika wydającego dyspozycję wykonania przelewu. Bank wykonuje dyspozycje dłużnika w sposób przewidziany w umowie rachunku bankowego. Inicjatorem tej formy rozliczeń jest dłużnik.

Czek rozrachunkowy - art. 63e. Czek rozrachunkowy stanowi dyspozycję wystawcy czeku udzieloną trasatowi do obciążenia jego rachunku kwotą, na którą czek został wystawiony oraz uznania tą kwotą rachunku posiadacza czeku. Czek rozrachunkowy może być przedstawiony do rozrachunku bezpośrednio u trasata lub w banku w którym posiadacz czeku ma swój rachunek. Uznanie rachunku posiadacze czeku następuję po uzyskaniu przez bank posiadacza czeku od trasata czyli banku wystawcy czeku środków niezbędnych do pokrycia czeku. Jest to schyłkowa forma rozliczeń pieniężnych. Jest to rozliczenie typu przelewowego

Polecenie zapłaty - jest to inkasowa forma rozliczeń gotówkowych uregulowana w swym podstawowym kształtem przepisami art. 63d Prawa bankowego. Inicjatorem tego rodzaju rozliczenia jest wierzyciel. Polecenie zapłaty stanowi udzieloną bankowi dyspozycję wierzyciela obciążenia określoną kwotą rachunku bankowego dłużnika i uznania tą kwotą rachunku tego wierzyciela, który wydaje dyspozycję. Dyspozycja wierzyciela oznacza równocześnie jego zgodę na cofnięcie przez bank dłużnika obciążenia rachunku dłużnika i cofnięcie uznania rachunku wierzyciela w przypadku dokonanego przez dłużnika odwołania polecenia zapłatyPolecenie zapłaty wykorzystywane jest najczęściej do rozliczeń z przedsiębiorcami świadczącymi usługi masowe takie jak dostarczanie energii, gazu, usług telekomunikacyjnych, czynsze mieszkaniowe. Polecenie zapłaty jest korzystne dla tego rodzaju przedsiębiorców, którzy są aktywną stroną dokonywanych rozliczeń. Daje im pewność, że uzyskają w terminie swoje należności. Wierzyciel przesyła do banku instrukcje obciążenia rachunku dłużnika prowadzonego w tym lub innym banku. Natomiast rola dłużnika ogranicza się wyłącznie do wyrażenia zgody na obciążenie jego rachunku (zgoda jest jednorazowa). Polecenie zapłaty nie może być jednak stosowane swobodnie. Dostępność tej formy rozliczeń uzależnione jest bowiem od spełnienia kilku warunków:

  1. Wierzyciel i dłużnik muszą posiadacz rachunki bankowe, w bankach które zawarły porozumienie w sprawie stosowania polecenia zapłaty

  2. Udzielenie przez dłużnika wierzycielowi zgody na obciążenie rachunku dłużnika w drodze polecenia zapłaty musi poza tą zgodą zawierać terminy zapłaty i określić rodzaje zobowiązań

  3. Zawarcie między wierzycielem a bankiem prowadzącym jego rachunek umowy w sprawie stosowania polecenia zapłaty przez wierzyciela

  4. Maksymalna kwota pojedynczego polecenia zapłaty nie może przekraczać 1 000 euro, w przypadku, gdy dłużnikiem jest osoba fizyczna nie wykonująca działalności gospodarczej i 50 000 euro w przypadku pozostałych dłużników. Limity te to elementy służące ochronie interesów dłużnika.

Polecenie zapłaty jest wygodną formą dokonywania płatności dla wierzyciela i dłużnika bowiem gwarantuje terminowość zapłaty a także daje możliwość odwołania zgody dłużnika na obciążenie jego rachunku. Pewnym niebezpieczeństwem dla wierzyciela może być fakt, że na rachunku dłużnika nie ma wystarczających środków pieniężnych. Możliwość odwołania zgody gwarantuje art. 63d ust. 6 wskazując na terminy 30 dni, gdy chodzi o osoby fizyczną nie wykonującą działalności gospodarczej i 5 dni dla pozostałych dłużników. Terminy te nie mogą być skracane w drodze umowy.

Karta płatnicza - jest to szczególna forma rozliczenia bezgotówkowego. Nazwa karty płatniczej używana jest w języku potocznym i prawnym. Kartę płatniczą na gruncie prawa bankowego należy rozumieć tak samo jak kartę płatniczą wg ustawy o elektronicznych instrumentach płatniczych (art. 4 pkt. 4 ustawy) Karta płatnicza jest kluczem dostępu do zgromadzonych na koncie bankowym posiadacza karty środków pieniężnych. Karta ta musi identyfikować wystawcę karty oraz posiadacza karty. Karta płatnicza uprawnia do dokonywania zapłaty a także do wypłaty gotówki. Karty płatnicze można podzielić z uwzględnieniem różnych kryteriów. Podstawowy podział wynika ze sposobu wykorzystania środków pieniężnych znajdujących się na rachunku posiadacza karty i pochodzenie tych środków. Zgodnie z tymi kryteriami karty płatnicze można podzielić na:

  1. Karty debetowe

  2. Karty kredytowe

  3. Karty obciążeniowe

Karty debetowe są powiązane z rachunkiem posiadacza karty, czyli z rachunkiem płatniczym. Ten rachunek służy do wykonywania transakcji płatniczych. Transakcje dokonywane za pomocą karty obciążają rachunek płatniczy posiadacza. Warunki w tym zakresie określone są umową. Umowa miedzy posiadaczem karty a bankiem lub instytucją płatniczą. Karty te służą do uiszczania opłaty za towary i usługi z wykorzystaniem rachunków pieniężnych zgromadzonych na rachunku posiadacza karty, a wiec z obciążeniem środków pieniężnych posiadacza karty. Obciążenie jest dokonywane w momencie transakcji. Karty debetowe są wydawane na podstawie umowy. Kartą debetową można dokonywać płatności do wysokości środków zgromadzonych na rachunku posiadacza karty. Co do zasady nie możliwe jest przekroczenie salda rachunku posiadacza karty, jednak umowa może przewidywać przekroczenie salda.

Karty kredytowe - są pozyskiwane na podstawie umowy, lecz funkcjonują one w oparciu o przyznaną przez bank lub instytucję płatniczą określoną formę kredytu. Uzyskanie karty kredytowej nie wymaga posiadania rachunku bankowego w baku wystawcy karty, gdyż rozliczenia pieniężne dokonywane są w oparciu o środki, które przyznane zostały w drodze kredytu posiadaczowi tej karty (nie stanowią jego własności, stanowią one własność banku lub instytucji płatniczej, która udziela posiadaczowi kredytu). Karta kredytowa funkcjonuje w oparciu o rachunek bankowy, na które zostały przelane środki pieniężne udostępnione posiadaczowi karty w ramach umowy o kredyt bankowy. Niemożliwe jest więc wystawianie kart kredytowych przez inne instytucje jak banki czy instytucje płatnicze. Osoba ubiegająca się o wydanie karty kredytowej w rzeczywistości zawiera umowę kredytu. Osoba taka musi brać pod uwagę okoliczność, iż będzie badana jej zdolność kredytowa, a wiec badanie stanu majątkowego, dochodów, które umożliwią spłatę kredytu wraz z odsetkami w określonym czasie. Posiadacz karty kredytowej uzyskuje tzw. kredyt odnawialny. W jego ramach istnieje możliwość częściowej spłaty kredytu dotychczas wykorzystanego. O te wielkość powiększy kwota środków dostępnych. W ramach tej karty istnieje możliwość zaciągania kredytu darmowego (bezodsetkowego)

Karta obciążeniowa - upoważnia ona do zaciągania kredytu kupieckiego. Kredyt kupiecki polega na odroczeniu płatności za nabywane towary i usługi. Są połączone zazwyczaj z rachunkiem osobistym posiadacza karty. Karta obciążeniowa stanowi odmianę karty kredytowej. Różnica polega na możliwości spłaty kredytów zaciągniętych poprzez płatności kartą w krótkich odstępach czasu (najczęściej raz w miesiącu). Różnica sprowadza się więc od określonego w umowie terminu spłaty przez posiadacza. W przypadku karty obciążeniowej posiadacz karty musi dokonać spłaty całości zadłużenia powstałego w okresie rozliczeniowym (np. w okresie miesiąca). W przypadku karty kredytowej posiadacz może spłacić jedynie część zadłużenia tj. minimalną kwotę określoną w umowie a resztę zadłużenia w kolejnych okresach rozliczeniowych.

Akredytywa


Prawo finansowe

Wykład XIV 29.03.2012

Obieg pieniężny - ciąg dalszy

Rodzaje bankowych rozliczeń pieniężnych - ciąg dalszy

Bankowe rozliczenia bezgotówkowe - ciąg dalszy

Akredytywa - zaliczana do bankowych rozliczeń pełni funkcję zabezpieczającą spłatę należności. Akredytywę regulują przepisy art. 85-86 prawa bankowego w sposób blankietowy. Regulacje te dotyczą otwierania i potwierdzania akredytywy przez banki. Nie jest to regulacja zupełna. Z uwagi na niezupełną regulacje w prawie bankowym wszystkich kwestii dotyczących akredytywy, stosowanie akredytywy w praktyce wymaga odpowiedniego stosowania przepisów k.c. oraz zwyczajów międzynarodowych. Te ostatnie w dużej części ujęte są w jednolitych zwyczajach i praktykach dotyczących akredytywy dokumentowej oraz w międzynarodowych praktykach dotyczących akredytywy standby Międzynarodowej Izby Handlowej w Paryżu.

Akredytywa dokumentowa - regulowana przepisami art. 85. Polega ona na tym, że bank otwierający akredytywę, działając na zlecenie klienta, (ale we własnym imieniu) zobowiązuje się pisemnie wobec osoby trzeciej tj. beneficjenta, że dokona zapłaty beneficjentowi akredytywy ustalonej kwoty pieniężnej po spełnieniu przez beneficjenta wszystkich warunków określonych przy otwarciu akredytywy. Akredytywa dokumentowa musi w szczególności zawierać nazwę i adres zleceniodawcy, nazwę i adres beneficjenta, kwotę i walutę akredytywy, termin ważności akredytywy oraz opis dokumentów po których przedstawieniu beneficjent jest uprawniony do żądania wypłaty w ramach akredytywy. Z jurydycznego punktu widzenia akredytywa jest umową nienazwaną, mieszaną (zawierającą zarówno elementy umowy zlecenia, poręczenia, świadczenia na rzecz osoby trzeciej i umowy przekazu) np. sięgnąć należy do art. 734 k.c., 737 k.c. Zwykle w przypadku akredytywy dokumentowej kupujący np. importer czy zleceniodawca występuje do banku otwierającego akredytywę o nieodwołalne zobowiązanie się banku do dokonania zapłaty sprzedającemu np. eksporterowi, zapłaty określonej kwoty pieniężnej w określonym czasie za okazaniem odpowiednich dokumentów. Te dokumenty mają potwierdzić wysłanie towarów. Bank otwierający akredytywę zwykle dokonuje wypłaty za pośrednictwem banków z siedzibą w kraju beneficjenta a więc przy rozliczeniu w formie akredytywy dokumentowej występują w niej:

  1. Zleceniodawca np. importer lub kupujący

  2. Bank otwierający akredytywę

  3. Bank pośredniczący

  4. Beneficjent akredytywy czyli eksporter lub sprzedający

Akredytywa pieniężna - polega na tym, że bank otwierający akredytywę działając na zlecenie klienta (ale we własnym imieniu) zobowiązuje się pisemnie wobec innego banku, że dokona zwrotu kwot wypłaconych beneficjentowi lub skupi weksle trasowane ciągnione przez beneficjenta na wskazany bank. Akredytywa pieniężna musi w szczególności zawierać nazwę i adres osoby upoważnionej do dokonywania wypłat, kwotę i walutę akredytywy oraz termin ważności. Zleceniodawca akredytywy pieniężnej ma obowiązek zapewnić bankowi środki na pokrycie wydatków związanych z realizacją akredytywy pieniężnej. Bank dokonujący wypłaty powinien zweryfikować tożsamość beneficjenta akredytywy, gdyż to stanowi warunek konieczny dokonania wpłaty. W akredytywie mogą być zawarte także inne warunki, które powinny być spełnione aby bank mógł dokonać wypłaty. Cechą istotną pozwalającą odróżnić akredytywę pieniężną od dokumentowej jest to, że przy akredytywie pieniężnej uczestniczą przynajmniej 2 banki.

Potrącenia - inną spośród szczególnych form rozliczeń bezgotówkowych są potrącenia czyli kompensacje regulowane przepisami kodeksu cywilnego (art. 438). Potrącenie następuje wówczas, gdy podmioty będące względem siebie wierzycielami nie spełniają oddzielnie świadczeń lecz jeden z nich zamiast spełniać swoje świadczenie umarza je a to poprzez zaliczenie świadczenia drugiego podmiotu na poczet swojej należności. Potrącenie może mieć charakter potrącenia umownego bądź potrącenia ustawowego. Potrącenie umowne dochodzi do skutku na podstawie umowy wzajemnej między ogół wierzycielami. Skutkiem potrącenia jest umorzenie obu wierzytelności do wysokości wierzytelności niższej chyba, że obie wierzytelności są równe. Potrącenie ma miejsce w rozliczeniach między bankami na podstawie zawartej przez banki umowy w sprawie wzajemnych rozliczeń. W tym celu każdy bank prowadzi w Krajowej Izbie Rozrachunkowej S.A. rachunek, gdzie izba na podstawie dokumentów dostarczonych przez banki ustala ich wzajemne salda. Natomiast rachunek rozliczeniowy prowadzonych jest w NBP. Krajowa Izba Rozrachunkowa rozlicza tylko salda i na ich podstawie NBP dokonuje rozliczenia czyli księgowania na prowadzonym przez siebie rachunku. Zaletą potrącenia jest szybkość rozliczeń, niższe koszty, możliwość kontroli rozliczeń.

Ostatecznie wszystkie rozliczenia gotówkowe można przedstawic wg schematu:

Formy bankowych rozliczeń pieniężnych

Formy gotówkowe rozliczeń pieniężnych

  1. Czek gotówkowy

  2. Wpłata gotówki na rachunek wierzyciela

Formy bezgotówkowe rozliczeń pieniężnych

Formy przelewowe

Formy inkasowe

  1. Polecenie zapłaty

Formy szczególne

  1. Potrącenie

  2. Karta płatnicza

    1. Karta debetowa

    2. Karta kredytowa

    3. Karta obciążeniowa

  3. Akredytywa

    1. Akredytywa dokumentowa

    2. Akredytywa pieniężna

Zasady budżetowe

Zasady budżetowe wyznaczają pożądany wzorzec działania organów stosujących prawo finansów publicznych w tym dotyczące budżetu państwa i budżetów jednostek samorządu terytorialnego. Są one ujęte w przepisach prawa finansów publicznych a więc regułami prawnymi, które obowiązują wszystkie podmioty stosujące prawo finansów publicznych lecz są nimi także pewne wyobrażenia o prawidłowym funkcjonowaniu systemu budżetowego. A wiec są poglądami literatury przedmiotu oraz orzecznictwa sądowego w kwestii charakteru i treści budżetu państwa i budżetów jednostek samorządu terytorialnego. Zasady budżetowe są wiec zarówno rozwiązaniami prawnymi przesądzającymi o modelu budżetu państwa i jst znajdujące swoje źródła normatywne w przepisach regulujących finanse publiczne jak też stanowiące wytyczne dla działalności organów, które nie znajdują swojego odzwierciedlenia w przepisach prawa całkowicie lub w części. Treść i liczba zasad budżetowych bywa różnie ujmowana w literaturze prawa finansowego zależnie od miejsca, czasów i warunków w jakich zasady te są formułowane. Ponadto szczególne cechy budżetu a zwłaszcza jego konstrukcji normatywnej ulegają dość częstym zmianom. Wobec tego zmianie ulegają poglądy na temat istoty budżetu, zasad jego tworzenia i wykonywania. Do najważniejszych współcześnie zasad budżetowych zaliczyć należy:

  1. zasadę zupełności budżetu,

  2. zasadę jedności budżetu,

  3. zasadę równowagi budżetowej,

  4. zasadę szczegółowości budżetu,

  5. zasadę jawności budżetu,

  6. zasadę uprzedniości budżetu

  7. zasadę roczności budżetu.

Zasada zupełności budżetu

Zasada zupełności budżetu przesądza sprawę jego zasięgu, roli i miejsca w obszarze finansów publicznych. Formułując tę zasadę w jej najszerszym znaczeniu wskazać należy iż budżet jako plan finansowy państwa oraz związków samorządu terytorialnego powinien obejmować całość działalności finansowej państwa oraz związku samorządu terytorialnego. Budżet powinien przy tym obejmować w kwotach pełnych całość dochodów i wydatków jednostek sektora finansów publicznych. Celem tak szeroko rozumianej zasady zupełności budżetu jest objęcie pełną kontrolą realizacji dochodów i wydatków za pośrednictwem budżetu. Celem tak szeroko rozumianej zasady jest ograniczenie swobody decyzji rządu w zakresie wykonywania budżetu a więc akcentuje polityczny charakter budżetu. Tak rozumiana zasada zupełności (powszechności) budżetu doznaje różnego rodzaju ograniczeń i wyłączeń. Jej przestrzeganie ma miejsce w tych wszystkich sytuacjach, w których sektor finansów publicznych realizuje swoje zadania zgodnie z art. 11 ustawy o finansach publicznych tj. poprzez jednostki budżetowe. Jednostki budżetowe wszystkie swoje wydatki pokrywają bezpośrednio z budżetu a pobrane dochody odprowadzają na rachunek odpowiednio budżetu państwa lub budżetu jednostki samorządu terytorialnego. A więc ta norma organizacyjnoprawna spełnia wymagania jakie stawia się przed budżetem, który ma być realizowany zgodnie z zasadą zupełności.

Ograniczenie zasady zupełności budżetu

Ograniczenia tej zasady wynikają z możliwości realizowania zadań publicznych w innych formach aniżeli jednostki budżetowe. Zaliczyć do nich należy zgodnie z art. 15 ust. 1 i następne samorządowe zakłady budżetowe. Samorządowe zakłady budżetowe rozliczają się z odpowiednimi budżetami samorządowymi różnicą między przychodami a kosztami a więc wynikowo. Kolejnym przejawem ograniczenia zasady zupełności jest funkcjonowanie agencji wykonawczych zgodnie z art. 18, 19, 20 i 21. Agencje wykonawcze ograniczają tak rozumianą zasadę zupełności, gdyż rozliczają się w sposób wynikowy. A więc koszty swojej działalności pokrywają ze swoich dochodów a wynikiem rozliczają się z budżetem. Kolejne ograniczenie wynika z istoty funkcjonowania instytucji gospodarki budżetowej na podstawie art. 23 i 24. Zgodnie z art. 24 ust. 5 instytucja gospodarki finansowej rozlicza się wynikowo. Kolejnym przejawem ograniczania zasady zupełności jest art. 11a czyli gromadzenie środków pieniężnych na wydzielonym rachunku dochodów prowadzonym przez państwowe jednostki budżetowe prowadzące działalność określoną w ustawie z 7 września 1991 r. o systemie oświaty. Funkcjonowanie tego rachunku uregulowane jest w art. 11a. Kolejnym ograniczeniem zasady zupełności jest wydzielony rachunek dochodów o którym mowa jest w art. 223 ust. 1, czyli prowadzone przez samorządowe jednostki budżetowe prowadzące działalność w zakresie oświaty.

Wyłączenie zasady zupełności budżetu

Zasada zupełności podlega wyłączeniu w przypadkach, których nie ma powiązania co do zasady pomiędzy gospodarką finansową realizowaną przez jednostki sektora finansów publicznych z budżetem państwa lub budżetem jednostki samorządu terytorialnego. Ma to miejsce ongi w przypadku funkcjonowania państwowych funduszy celowych na podstawie art. 29 oraz państwowych i samorządowych osób prawnych na podstawie przepisów art. 30 i 31.

Podsumowanie

Jak z powyższego wynika gospodarka środkami pieniężnymi może być prowadzona w ramach budżetu a więc z zachowaniem zasady zupełności, ale również w licznych przypadkach także poza budżetem. W tym ostatnim przypadku może być powiązana wpłatami i wypłatami z budżetu państwa czy budżetu jednostki samorządu terytorialnego, wówczas mowa jest o ograniczeniu zasady zupełności lub może być też z nimi zupełnie w żaden sposób niepowiązana. Do takich sytuacji może dojść w przypadku funduszy celowych i państwowych i samorządowych osób prawnych (tak może być, ale nie musi bo np. instytucje te mogą korzystać z dotacji budżetu państwa). Współcześnie gospodarka finansowa państwa nie może zamykać się wyłącznie w obszarze budżetu państwa. Wynika to z ogromu zadań jakie państwo przyjęło i przyjmuje na siebie. Zasada ta ma mieć zarówno swoje umocowanie normatywne jak i wyraża sferę postulatywną formułowaną przez literaturę przedmiotu. Wzmacnia ona rolę budżetu państwa i jst w finansowaniu zadań publicznych i zmierza do tego by zadania te były finansowane wyłącznie z budżetu państwa lub jst.

Zasada jedności budżetu

Email: sknppumcs@gmail.com Studenckie Koło Naukowe Prawa Podatkowego UMCS


Prawo finansowe

Wykład XV 12.04.2012

Zasady budżetowe - ciąg dalszy

Zasada jedności budżetu

Zasady jedności budżetu rozpatrywać można w 2 płaszczyznach:

  1. w płaszczyźnie formalnej

  2. w płaszczyźnie materialnej czyli merytorycznej.

Zasada jedności budżetu w sensie formalnym

Zasada jedności budżetu w sensie formalnym przybiera postać żądania aby każdy związek publicznoprawny a więc państwo, gmina, powiat, województwo miało własny jeden i tylko jeden budżet, aby podstawą ich gospodarki finansowej było jedno zestawienie planowanych dochodów i wydatków, przychodów i rozchodów, sporządzone w jednym dokumencie tj. planie finansowym uchwalonym przez organy stanowiące (Sejm, Rada Gminy, Rada Powiatu, Sejmik Województwa). Zasada jedności budżetu w sensie formalnym jest wyrazem politycznego postulatu zmierzającego do zapewnienia organom stanowiącym a więc Parlamentowi, Radzie Gminy, Radzie Powiatu, Sejmikowi Województwa łatwiejszej i efektywniejszej kontroli funkcjonowania finansów państwa i odpowiednio jednostek samorządu terytorialnego. Przestrzeganie zasady jedności w sensie formalnym ma jeszcze inny istotny walor. Otóż umożliwia jednoznaczne i proste ustalenie istnienia lub nieistnienia równowagi budżetowej. Zasada jedności w sensie formalnym jest w pełni przestrzegana i ma walor normatywny:

Art. 109.

1. Ustawa budżetowa jest podstawą gospodarki finansowej państwa w danym roku budżetowym .

2. Ustawa budżetowa składa się z:

1) budżetu państwa;

2) załączników;

3) postanowień, których obowiązek zamieszczenia w ustawie budżetowej wynika z niniejszej ustawy lub z odrębnych ustaw.

Zgodnie z art. 109 ust. 2 ustawa budżetowa składa się z budżetu a nie z budżetów. Podobnie uregulowana jest struktura uchwały budżetowej co wynika z art. 211

Art. 211.

4.  Podstawą gospodarki finansowej jednostki samorządu terytorialnego w danym roku budżetowym jest uchwała budżetowa.

5. Uchwała budżetowa składa się z:

1) budżetu jednostki samorządu terytorialnego;

2) załączników.

Można jednak podawać przykłady ustawodawstw w innych krajach w których zasada jednolitości w sensie formalnym nie jest przestrzegana i tego waloru nie posiada np. Belgia w której już od XIX w. pojawiały się budżety nadzwyczajne i w innych krajach gdzie w zależności od sytuacji uchwalano budżety dodatkowe (Włochy), prowizoryczne czy uzupełniające, a w Wielkiej Brytanii budżet jest ujęty w formie expose budżetowego jaki wygłasza Kanclerz Skarbu podczas przemówienia w Izbie Gmin a więc nie ma nawet jednego czy kilku dokumentów. Współcześnie w Belgi uchwalane są budżety poszczególnych ministerstw. Można też wyróżniać budżety administracyjne czy wojskowe.

Zasada jedności budżetu w sensie materialnym

Zasada jedności w sensie materialnym czyli merytorycznym wyraża konieczność aby wszelkie dochody i przychody budżetu tworzyły jeden ogólny zasób środków pieniężnych, w którym nie przypisuje się z góry określonych wydatków i rozchodów. Ten ogólny zasób środków zaplanowanych w budżecie służyć ma pokryciu wszelkich wydatków i rozchodów zaplanowanych w budżecie bez wiązania ich z konkretnymi źródłami dochodów i przychodów. Zgodnie z tak rozumianą zasadą jedności materialnej wszystkie dochody i przychody powinny być przekazywane do ogólnej puli w której następuje ich połączenie w jedną całość natomiast wydatkowane na poszczególne cele i zadania dochody i rozchody budżetu nie są powiązane z określonymi źródłami ich pochodzenia. Zasadę tą można wyrazić jeszcze inaczej jako zakaz przekazywania określonych dochodów i przychodów budżetowych na określone cele i zadania. Zasada ta sprzyjać ma prowadzeniu gospodarki budżetowej w sposób efektywny z pełnym wykorzystaniem posiadanych środków pieniężnych. Gdyby ta zasada nie była przestrzegana wówczas można by zaobserwować iż pewne zadania nie byłyby w sposób należyty finansowane z uwagi na brak źródeł pozwalających je w pełni pokryć. Inne natomiast mogłyby być „przefinansowane”, gdy nadmiar środków nie mógłby być „z różnych powodów” wykorzystany. Przestrzeganie zatem zasady jedności materialnej pozwala na zwiększenie elastyczności budżetu i zmianę przeznaczenia środków publicznych wraz ze zmieniającymi się okolicznościami.

Rys. 1 Budżet wg zasady jedności materialnej

BUDŻET

0x08 graphic
Źródła dochodów Wydatki

A-----100--------------> -----200-------------->A'

B-----200--------------> -----300-------------->B'

C-----300--------------> -----100-------------->C'

Wszystkie zadania są finansowane wg zaplanowanej wielkości wydatków. Bez znaczenia mają tu kwoty poszczególnych źródeł dochodów.

Rys. 2 Budżet z zaprzeczeniem zasady jedności materialnej

BUDŻET

0x08 graphic
Źródła dochodów Wydatki

0x08 graphic
A-----100--------------> 100 ----- ----- -----200-------------->A' - 100

0x08 graphic
B-----200--------------> 200 ---- 300-------------->B' - 100

0x08 graphic
C-----300--------------> 300 -----100-------------->C' +200

Jak wynika z rysunku 2 część zadań pozostaje niedofinansowana. Są to zadania A' i B'. Inne zadania tj. C' zostają „przefinansowane” w kwocie 200 jednostek.

Zasada jedności w sensie materialnym ma charakter normatywny i jest określona w art. 42 ust. 2 ustawy o finansach publicznych:

Art. 42..

2. Środki publiczne pochodzące z poszczególnych tytułów nie mogą być przeznaczane na finansowanie imiennie wymienionych wydatków, chyba że odrębna ustawa stanowi inaczej.

Trzeba jednak podkreślić, iż zasada ta podlega jurydycznym ograniczeniom. Ujęte są one w art. 42 ust. 3. Otóż zasady jedności w sensie materialnym nie stosuje się do:

  1. wydatków finansowanych z kredytów udzielonych przez międzynarodowe instytucje finansowe, o ile umowa tak stanowi

  2. wydatków finansowanych ze środków europejskich

  3. wydatków finansowanych ze środków przeznaczonych na realizację celów w ramach programów:

    1. Europejskiej Współpracy Terytorialnej,

    2. Europejskiego Instrumentu Sąsiedztwa i Partnerstwa,

    3. Norweskiego Mechanizmu Finansowego

    4. Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego

    5. i temu podobnych.

Zasada jedności jest również ograniczana treścią przepisów art. 29 ust. 1, art. 30 ust. 1 i art. 31 ust. 1 ustawy o dochodach jednostek samorządu terytorialnego. Treść art. 29 ust. 1 stanowi iż gminy w których wskaźnik G jest większy niż 150% wskaźnika Gg dokonują wpłat do budżetu państwa z przeznaczeniem ich wyłącznie na część równoważącą subwencji ogólnej dla gminy. Przepisy art. 30 i 31 mają podobne brzmienie lecz odnoszą się do wpłat powiatów i województw samorządowych.

Zasada równowagi budżetu

Zasada równowagi budżetowej postuluje aby strona po której zaplanowano w budżecie wydatki równała się stronie dochodowej. Zasada ta oznacza zatem konieczność wzajemnego dopasowania rozmaitych wydatków budżetowych do dochodów (wydatki trzeba dopasowywać do dochodów a nie odwrotnie). Zasada równowagi budżetu podyktowana jest dobrem ogólnopaństwowym. Chodzi o to, aby państwo , gmina, powiat czy województwo nie popadały w długi. Ścisłe przestrzeganie tej zasady wyklucza istnienie deficytu budżetowego czyli ujemnej różnicy między zaplanowanymi dochodami i wydatkami (art. 113 ust. 1). W przypadku występowania deficytu w sposób naturalny rodzi się konieczność jego pokrycia. Pokrycie to musi nastąpić z wpływów nie będących dochodami budżetowymi. Występowanie deficytu zmusza państwo, podobnie jak jednostki samorządu terytorialnego do sięgnięcia ku innym źródłom finansowym leżącym poza obszarem dochodów budżetowych. W ten tylko sposób można zrównoważyć wydatki budżetowe, które nie znajdują w danym roku pokrycia w zaplanowanych dochodach budżetowych. Obecnie ta ujemna różnica między wydatkami a dochodami ujęta została w kwocie 35 miliardów złotych. Przenosząc powyższe uwagi na grunt rozwiązań normatywnych należy zwrócić uwagę, że zasada ta nie znajduje akceptacji w polskim porządku prawnym. Zarówno bowiem Konstytucja w art. 220 ust. 2 jak również ustawa o finansach publicznych (art. 113 ust.1) a także w szeregu innych przepisów prawnych nie przewiduje się obowiązku uchwalania budżetu państwa i budżetu jednostek samorządu terytorialnego w sposób zrównoważony. Przepisy polskiego prawa dopuszczają uchwalanie budżetu zarówno z deficytem jak i z nadwyżką. Można także przyjąć, iż także budżetów zrównoważonych choć o zrównoważonym budżecie nie ma w żadnym przepisie jakiejkolwiek wzmianki. W praktyce budżetu jednostki samorządu terytorialnego można wskazać, że corocznie budżet jest uchwalany z nadwyżką (najczęściej gminy górnicze zasilane opłatą eksploatacyjną). Konstytucja w art. 220 ust. 2 przewiduje, że ustawa budżetowa nie może przewidywać pokrywania deficytu przez zaciąganie zobowiązań w centralnym banku państwa. Tym samym ustawodawca dopuszcza uchwalanie budżetu z deficytem. Normy te zawiera także art. 113 ust.1.

Źródła pokrycia deficytu budżetowego

Skoro ustawodawca przewiduje możliwości uchwalania budżetu z deficytem, wskazał również źródła jego finansowania. Źródła te zostały określone w art. 113 ust. 2. Przepis ten zawiera katalog zamknięty źródeł sfinansowania deficytu budżetowego. Do źródeł tych zalicza:

Z deficytem budżetu państwa wiążą się potrzeby pożyczkowe budżetu państwa przez które rozumie się zapotrzebowanie na środki finansowe niezbędne do sfinansowania deficytu budżetu państwa i deficytu budżetu środków europejskich (art. 76). Art. 77 określa szerokie kompetencje Ministra Finansów w zakresie sfinansowania potrzeb pożyczkowych.

Papiery wartościowe

Jednym ze źródeł pokrycia deficytu jest emisja skarbowych papierów wartościowych. Zasady i tryb emisji skarbowych papierów wartościowych reguluje Rozdział 5 ustawy i finansach publicznych. Art. 95 definiuje czym jest skarbowy papier wartościowy. Skarbowy papier wartościowy jest takim papierem wartościowym, w którym Skarb Państwa stwierdza, że jest dłużnikiem właściciela takiego papieru. Jednocześnie Skarb Państwa zobowiązuje się wobec właściciela papieru do spełnienia określonego świadczenia. To świadczenie może mieć charakter zarówno pieniężny jak i niepieniężny. Skarbowe papiery wartościowe, które opiewają na świadczenia pieniężne emitowane mogą być tylko przez Ministra Finansów, natomiast opiewające na świadczenia niepieniężne emituje Minister Skarbu, ale w porozumieniu z Ministrem Finansów. Za zobowiązania wynikające z emitowanych papierów wartościowych odpowiada Skarb Państwa całym swoim majątkiem. Skarbowe papiery wartościowe mogą być emitowane lub wystawiane jako:

  1. Bony skarbowe

  2. Obligacje skarbowe

  3. Skarbowe papiery oszczędnościowe

Bon skarbowy jest krótkoterminowym papierem wartościowym oferowanym do sprzedaży w kraju na rynku pierwotnym z dyskontem i wykupywanym według wartości nominalnej po upływie okresu, na jaki został wyemitowany. (art. 99). Spełnienie świadczenia następuje wówczas poprzez obciążenie rachunku bankowego Ministra Finansów prowadzonego przez NBP. Rozporządzenie Ministra Finansów reguluje emisje bonów skarbowych.

Obligacja skarbowa - jest papierem wartościowym o okresie wykupu dłuższym niż rok oferowanym do sprzedaży w kraju lub za granicą. Oprocentowana jest w postaci dyskonta lub odsetek. Sprzedaż z dyskontem polega na tym, iż nabywa się dany papier wartościowy po cenie niższej aniżeli nominalnej czyli dyskonto oznacza, że nabywca płaci kwotę niższą niż nominalna wartość, natomiast przy jej wykupie uzyskuje wartość nominalną. Obligacja skarbowa może być oprocentowana w sposób stały lub zmienny a także może być zerokuponowa. Z reguły występuje w postaci zdeformalizowanej czyli w formie zarejestrowania tej obligacji w Krajowym Depozycie Papierów Wartościowych, Wyjątkowo obligacja ma charakter dokumentu, gdy nabywcą jest podmiot zagraniczny. Obligacja jest sprzedawana na rynku pierwotnym z dyskontem, wg wartosci nominalnej i powyżej wartości nominalnej i wykupywana po upływie okresu na jaki została wyemitowana.

Skarbowy papier oszczędnościowy - jest skarbowym papierem wartościowym oferowanym do sprzedaży określonym podmiotom tj. osobom fizycznym, stowarzyszeniom, innym organizacjom społecznym i zawodowym oraz fundacjom wpisanym do rejestru sądowego, a w przypadku nierezydentów — również wpisanym do innego rejestru urzędowego, o ile warunki emitowania tak stanowią (art. 101). Charakteryzują się ograniczoną możliwością obrotu na rynku. Są zbywane na rynku pierwotnym odpłatnie w zasadzie na nieregulowanym rynku bankowym. Mają formę zdematerializowaną. Spełnienie świadczenia następuje wówczas poprzez obciążenie rachunku bankowego Ministra Finansów prowadzonego przez NBP.

10 dni


Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Prawo finansów publicznych wykład 11 2011
Prawo finansów publicznych wykład0 11 2011
Prawo finansów publicznych wykład! 12 2011
Prawo finansów publicznych wykład 10 2011
Prawo finansów publicznych wykład 11 2011
Prawo finansów publicznych wykład# 11 2011
Prawo finansów publicznych wykład& 10 2011
Prawo finansów publicznych wykład 12 2011
Prawo finansów publicznych wyklad 12 2011
Prawo finansów publicznych wykład 10 2011
controlling finansowy wykład 2 & 11 2011
controlling finansowy wykład 1  11 2011
Zadania na wykład RK X 2011 dla studentów, FINANSE I RACHUNKOWOŚĆ, Rachunek Kosztów
Finanse wykład 03 2011
controlling finansowy wykład 2 & 11 2011
Prawo gospodarcze publiczne wykład! 10 2011
prawo?ministracyjne Wyklad I" 02 2011
prawo?ministracyjne Wyklad V# 03 2011
Wykłady Benduch 2011, UE KATOWICE ROND, I stopień, V semestr, Prawo karno-skarbowe - Benduch

więcej podobnych podstron