DZIEJE OBYCZAJÓW skrypt

Wykład I 5X 2011

1. Początki od wczesnego cesarstwa w Rzymie:

• zwyczaje w Rzymie to spadek po zwyczajach w Grecji

• Rzymianie to kontynuatorzy myśli greckiej

• „Grecy są w Rzymie, stanowią jego istotę”

2. Skąd się wzięli Rzymianie?

1. Rzymianinem zostawało się przez decyzję głowy rodziny. Aborcja, porzucenie dziecka przez długi czas było w Rzymie legalne.

• wzięcie na ręce nowego potomka - uznanie dziecka i przyjęcie go pod swój dach

• brak podniesienia - noworodek wyrzucony, zamordowany

• nawet nieobecny ojciec mógł nakazać porzucenie lub pozostawienie dziecka żonie.

• W Rzymie przy odrzuceniu dziecka płeć nie grała większej roli.

• Przyczyną była również bieda, kłopoty z testamentem, zniesławienie rodziny przez niechcianą/ nieplanowaną ciążę

• zdarzały się „pozorne” wyrzucenia - zamiast wyrzucić dawano dziecko pod opiekę służbie, dalszej rodzinie

• porzucenie dziecka czasami było manifestacją polityczną (za czasów Nerona na forum podnoszono noworodka z napisem „nie wychowam Cię byś nie zabił swojej matki”)

• popularna była aborcji

b) przeciętna Rzymianka miała średnio 3 dzieci. Z czasem ta liczba zaczyna rosnąć:

• dziecko uznane za prawowitego potomka również nie było przy matce, były oddawane MAMCE - opiekunce - zajmowała się ich opieką, karmieniem

• z rodzicami tylko przy okazji święta, kolacji

• mamka/piastun nawet dla dorosłego Rzymianina stanowili część rodziny.

100. dzieci trzymane z daleka od rodziców dla ich dobra :

• chowano je przed zepsuciem

• złą rzymską moralnością

• chroniono przed złem, występkiem powszechnym w świecie dorosłych

• rygorystyczne wychowanie miało kształtować młodego człowieka

Do ojca mówiono DOMINE (panie) przez całe życie

500. bliskość więzi : rodzice - dziecko jest dość świeża, dawniej :

• dziecko tylko jako kontynuator nazwiska

• w razie śmierci dziecka opłakiwano jego talenty, a nie samego zmarłego.

e) W Rzymie powszechna była adopcja:

• równie dobry sposób na posiadanie dziecka

• dziecko oddawano bez większych problemów

• adopcja miała zapobiec wygaśnięciu rodu

• Oktawian August adoptowany syn i spadkobierca Cesarza

• adopcja była też sposobem na uregulowanie majątku

f) Rzymska rodzina twór sztuczny:

• część Rzymian - analfabeci

• szkoła była uznaną instytucją

g) 14 latka była już dorosła, przygotowywano ją do roli pani, rzadko kształcono dziewczęta:

• czasami małżonek kontynuował edukację żony

• chłopcy mogli dalej się uczyć - wzbogacenie i poznanie literatury. Nie wykładano przedmiotów pożytecznych, ale te prestiżowe jak np. retoryka)

• obowiązkowa służba wojskowa (?)

• wykształcony Rzymianin musiał znać grekę i literaturę grecką.

• Nauczanie było celem samym w sobie

h) Rzymianin od 16 - 17 roku życia mógł robić karierę polityczną.

• za pełnoletniego mężczyznę uznawano go gdy osiągnął pełnoletność płciową (???)

1. Ojciec niezależnie od tego ile potomek miał lat był panem jego życia i śmierci:

• potomka może zawsze wydziedziczyć

• ojciec jest panem wszystkiego co posiada jego potomek

• ojciec może potomkowi przyznać kieszonkowe

• ojciec może zrzec się prawa do zarządzania majątkiem syna

• syn musi brać pod uwagę zawsze wolę ojca

• jeżeli ojciec ma kilku synów - może wskazać tego, który zrobi karierę

• śmierć ojca była dla wielu wielkim wyzwoleniem.

3. Małżeństwo :

a) nie było ceremonii zawarcia małżeństwa

b) Rzymski ślub :

• akt prywatny, niczym współczesne zaręczyny

• nie zgłasza się go władzom - bo nie ma aktu o zawarciu małżeństwa

• prawo wie, że związek mężczyzny i kobiety został zawarty na podstawie poszlak

• ślub nie jest formalny, ale jego skutki są formalne

100. po rozwodzie żona jeśli miała posag zabiera go ze sobą, a dzieci pozostają przy ojcu

500. wymienia się prezenty ślubne:

• noc poślubna : gwałt analny na żonie

• w okresie ciąży - mąż mu się obejść bez seksu małżeńskiego

• preferowana jest monogamia

• aby być uznanym za dobrego obywatela należy szanować rodzinę

• z czasem małżeństwo włączone w sferę moralności - wpływ stoicyzmu

• moralność republikańska - tylko płodzenie dzieci, żona narzędziem pracy obywatela, który ma płodzić dzieci

• nowa moralność - żona szanowana, traktowana jak przyjaciel, ale powinna okazywać mężowi posłuszeństwo. Dotyczy nie obowiązków obywatela, a człowieka zamężnego - para małżeńska.

• Niewierność żony nie ośmiesza męża przed niczym

• z biegiem lat olbrzyma ilość rozwodów wśród elity

• miłość małżeńska nie była podstawą małżeństwa

4. Nowa moralność:

• cudzołóstwo jest złe

• potępia się zdradę męża

• pieszczoty małżeńskie nie są konieczne - uleganie namiętnościom jest niemoralne (przedsmak chrześcijańskiej ascezy)

Wykład II 12X 2011

Rzym c.d - wczesne cesarstwo

1. Koncepcja małżeńska :

• ewoluowała pod wpływem neoplatonizmu, chrześcijaństwa

2. Niewolnicy :

• „mówiące narzędzie” - insturmentum vocalo

• Rzymianie uważali niewolnika za narzędzie a nie za człowieka

• „nie prawi się morałów zwierzętom” - niewolników się umoralniało

• byli istotami niższymi, podczłowiek z przeznaczenia a nie z przypadku

• z panem łączyły go normalnie więzi międzyludzkie

• w okresie Cesarstwa :

• typ niewolnictwa plantacyjny odszedł w niepamięć (popularne w Republice)

• niewolnicy w rzemiośle

• służba domowa

• pozycja społeczna :

• różnorodna ( może być pomocą kuchenną ale również zarządcą majątku)

• najbliżej właściciela są niewolnicy - intelektualiści, którzy mają szanse na rychłe wyzwoleni

• bliskość niewolnika z panem nie oznacza, że są sobie równi

• niewolników nie wołano po imieniu (wołano do nich „mały”, „chłopcze”)

• niewolników nie podejrzewano o wyższe uczucia np. miłość

• niewolnicy żyją by służyć

• niewolnik jest zdatny do pracy i ma służyć tylko panu

• niewolnicy, którzy umarli dla pana byli wychwalani.

• zły niewolnik:

• zepsute narzędzie, którym pan nie może się posłużyć

• ze strony niewolników :

• starali się zaadaptować, dobrze wykonywać swą pracę, być posłuszni

• myśleli o wyzwoleniu i pragnęli wyzwolenia

• we wczesnym Cesarstwie panowie uważali wyzwolenie niewolnika za rzecz szlachetną

• małżeństwa niewolników:

• długo było niemożliwe, z czasem okazało się opłacalne dla pana

• małżeństwo niewolnicze - ewolucja w kwestii obyczajów

• powszechnie uważano, że moralność niewolnika jest odmienna od moralności pana

• pojawia się nowe spojrzenie na niewolnika - moralność uniwersalna, która odnosi się do wszystkich

• niewolnik może mieć żonę, dzieci, a z moralnego obowiązku służy panu

• pojawia się zjawisko pochówku niewolników

• mimo zmian moralności niewolnik dalej niewolnikiem, nie ma mowy o zniesieniu niewolnictwa.

3. Rodzina w całości :

• głowa rodziny :

• małżonek, ojciec, właściciel/ pan niewolników. Każdy syn po śmierci ojca zostaje głową rodziny i posiada pełną autonomię

• familia:

• mąż, żona, dom i wszystko to co pod dom podlega

• małżonka

• różne role, ważne by miała jakieś zajęcie. Może np. dzierżyć klucze do skarbca

• gdy kobieta wychodzi z domostwa zawsze jej ktoś towarzyszy

• cnotliwa Rzymianka nie wychodzi zbyt często

• niewolnicy :

• pod bokiem państwa - dosłownie i w przenośni. Niewolnicy zawsze pełnia straż. Rzymianie nie zauważają niewolników.

4. Kobieta:

• istotą żony jest poświęcenie, chociaż :

• w świetle prawa spadkowego kobieta jest równa mężczyźnie

• kobiety są szlachetne wobec mężczyzn (on na wygnanie - ona też)

• kobieta u boku mężczyzny to niekoniecznie żona, może być też konkubiną

• KONKUBINA - początkowo pejoratywny wydźwięk, potem już nie. Gdy jest długo przy mężczyźnie z czasem jest akceptowana przez otoczenie. Prawnicy uznawali konkubinat, gdyż stan ten możliwie najbardziej przypomina małżeństwo ( kobieta wolna, monogamia). Konkubinat często był to związek : człowiek wolny + kobieta wyzwolona. Status konkubiny odbiega od małżeństwa - dzieci z tego związku - bękarty. Noszą nazwisko matki i to po niej mają dziedziczyć a nie po ojcu.

• Jeżeli konkubinat kończy się małżeństwem - konkubina (wyzwolenica) zawsze będzie akcentować swoją niższą pozycję wobec męża

• związki homoseksualne pana i np. podczaszego, pazia (formalnie)

• ulubieniec pana może być tylko zwykłą zabawką

5. Wyzwoleńcy:

• sklepikarze, handlarze

• przypisuje im się przedsiębiorczość, bogactwo, ale też skąpstwo

• pozycja wyzwoleńca :

• dziwna

• niewolnik jest wyżej ale też i niżej (???)

• nie może awansować do elity, ale ją naśladuje

• nie stanowią żadnej stałej grupy w społeczeństwie ( gr. przejściowa/tymczasowa)

• status wyzwoleńca jest przejściowy (syn może być już pełnoprawnym obywatelem)

• dlaczego ich wyzwalano? :

• śmierć pana/niewolnika

• ugoda finansowa (niewolnik ma prawo do robienia interesów)

• nagroda za dobre prowadzenie interesów pana

• niewolnik wyzwolony może zostać w domy swojego pana i wykonywać swoje stare obowiązki, z tym, że ma większą godność

• skarbnicy - nigdy nie byli wyzwalani

• umowa wyzwolenia - symbolicznie wolny, ale nadal ma „synowskie” obowiązki wobec swojego pana

6. Klienci :

• ludzie wolni, którzy przypochlebiają się ojcu rodziny

• liczą na protekcję możnego

• liczą na darowizny

• członkowie tej samej warstwy społecznej co patron (liczą na spadek)

• klient to czasami poważny dostojnik

• im ktoś bogatszy, bardziej wpływowy tym ma więcej klientów

• biedak - Rzymianin, który nie ma klienta.

• status klienta - coś w rodzaju instytucji, głośno się o tym mówi, że jest się czyimś klientem. Częste stawianie posągów swoim klientom

• termin przyjaciel - pochlebny synonim klienta

• patron a klient :

• częste poranne powitania

• składanie wyrazów uznania

• częste napiwki

• klienci przyjmowani w przedsionku w kolejności wg statusu

• wielkie nazwisko - obowiązek uczestnictwa w życiu publicznym ,p. ochrona miasta przed sądem, zasilenie skarbca miasta

• KLIENTELIZM - nie był potępiany w Rzymie, podobnie bogacenie się w sprawie publicznej (np. bogacenie się urzędników), najmniejszy urząd był przedmiotem handlu, sprzedawano swoje stare urzędy.

• Popularne łapówki - ale ten kto przekroczył pewną miarę przyzwoitości był publicznie piętnowany ( np. Werres w oczach Cycerona, który wymuszał łapówki przemocą. Cyceron potępił łapczywość Werresa)

• nie chodzi o to by być uczciwym, ale o to by mieć umiar, nie wolno przekraczać akceptowalne normy

• władza urządzała pokazowe protesty ku przestrodze, publicznie ganiono łapczywość jakiegoś urzędnika.

CZAS WOLNY W STAROŻYTNYM RZYMIE

1. Formy spędzania czasu :

• uczta

• uroczystość podczas której człowiek wolny napawał się swoją pozycją

• po zmierzchu Rzymianin udawał się na ucztę

• uczta = swoista sztuka

• ucztowano leząca na łożach biesiadnych wokół stołu

• potrawy ostro przyprawione

• smak kwaśno słodki

• uczta =/= wyżerka

• więcej tam piło się niż jadło

• jedzenie i picie oddzielnie

• biesiadnicy byli smarowani oliwą

• uczta - nie tylko pijacka rozrywka

• występy filozofów, retorów, taniec

• uczty dla bogatych

• lud ucztował w gospodach (rodzaj karczmy)

• uczty miały często charakter religijny

• kult = święto - poganie znajdowali w nim przyjemność

• podstawą kultu była ofiara - po każdej ofierze miał miejsce posiłek (biesiada)

• kolegia

• prywatne, formalne stowarzyszenia

• kolegium działało w obrębie danego miasta

• kolegia =/= związki zawodowe

• miejsce spotkań mężczyzn, bez kobiet

• miały często charakter religijny

• członek kolegium wnosił drobną opłatę

• śmierć członka - kolegium wyprawiało pogrzeb.

• Niewolnicy w kolegium - chęć godnego pochówku

• łaźnie :

• zaleta życia miejskiego

• były płatne w Rzymie. Opłaty były niższe, była też pula bezpłatnych wejściówek

• dostęp mieli wszyscy (kobiety, niewolnicy, cudzoziemcy)

• łaźnia - odpowiednik dzisiejszego plażowania

• gdy nadeszło chrześcijaństwo - limity wejść do łaźni

• bogate domostwa - prywatne łaźnie

• łaźnie nie tylko zakład kąpielowy - zróżnicowana rozrywka

• w łaźni obowiązywał rozdział płci

ZMYSŁOWOŚĆ I NAMIĘTNOŚĆ

1. Antyk nie był światem wolnej miłości

• spętany zakazami

• mit pogańskiej rozwiązłości jest nieprawdziwy

• uprawiać seks w oświetlonym pokoju

• uprawiać seks z nagą kobietą

2. Seks oralny z kobietą na minus

3. Seks oralny z mężczyzną na plus

4. Zakochany mężczyzna - zjawisko niezbyt popularne.

Wykład III 19X 2011

400. STAROŻYTNOŚĆ

1. Rozrywka w Rzymie

• widowiska :

• wręcz namiętność

• każdy Rzymianin bez względu na pochodzenie chciał uczestniczyć

• teatr

• pantomina

• gladiatorzy

• rywalizujące ze sobą fancluby - poważne zamieszki

• gdy nadeszło chrześcijaństwo widowiska zaczęto potępiać

• bardziej ekscytujące od śmierci gladiatora było „podniesienie kciuka” przez cesarza - dlatego też ekscytujące były walki remisowe, moment decydowania o życiu i śmierci był często przedstawiany w malarstwie.

ŚREDNIOWIECZE - ZACHÓD EUROPY

1. Europa feudalna - sfera publiczna i prywatna:

• sfera publiczna :

• to co podlega władzy suwerennej (królewskiej)

• sfera prywatna

• odnosi się do rodziny

• odnosi się do tego co świąteczne

• coś co dzieje się w odosobnieniu - dwór

• wszystko co należy do rodziny, nad czym pan domu ma władzę

• to co intymne i tajne

2. Feudalizacja - prywatyzacja władzy

• kurczy się sfera publiczna

• władza publiczna ulega rozdrobnieniu

• wszystko staje się publiczne ( pozorny paradoks)

• do początku XII w - kurczy się to co było dawniej publiczne później powrót tego co było publiczne

• granicą między publicznym a prywatnym jest „mur”

3. Zagroda, dom i teren wokół niego to swego rodzaju bezpieczne schronienie :

• jeżeli z tego domu wychodzi mężczyzna - nie musi się zakrywać. Kobieta wychodząc musi okryć twarz

• w domu mieszka rodzina wraz z inwentarzem :

• podlegają władzy domowej sprawowanej przez pana domu, władza publiczna może reagować za zezwoleniem pana domu

• władza publiczna normalnie może reagować „poza ogrodzeniem:

4. Ramę życia prywatnego stanowi dom:

• dom ma fizyczną przestrzeń i fizyczne granice

5. „Doskonały dom”

• I wyobrażenie :

• średniowieczna wizja : wielki biały dom, dom skąpany w jasności

• wyobrażenie o religijnym kontekście, tworzone przez duchownych

• II wyobrażenie :

• rycerskie wyobrażenie raju

• Jezus - gospodarz w domu

• Matka Boska - pani domu

• dom jako przestrzeń zamknięta

• wyobrażenia erotyczne

6. Dom w średniowieczu - realny opis :

• dosłownie i w przenośni rajskim domem był klasztor

• KLASZTOR:

• schemat urządzenia opanowany za Ludwika Pobożnego (syn Karola Wielkiego)

• w centrum - kościół - punkt łączący niebo i ziemię

• na południe od kościoła - siedziby mnichów

• dziedziniec, magazyny żywności (1 bok)

• refektarz (2 bok)

• łaźnie i latryny (3 bok)

• przybudówki o gospodarczym znaczeniu

• na północy od klasztoru - siedziba opata

• płn - wschód - chorzy

• płn - zachód - noclegownie dla ludzi z zewnątrz (np. pielgrzymi)'

• hierarchia domu niebieskiego

7. Mnisi kluniaccy

• XI/ XII w - głową wspólnoty opat, który częściej kontaktuje się z mnichami

• OPAT :

• „lepiej jada, lepiej pije”

• zarządza wspólnotą

• jest suwerenem w obrębie społeczności mnichów

• funkcje w klasztorze:

• starszyzna wspomaga opata

• prior - zastępuje opata

• zakrystian - zajmuje się kościołem, jego wyposażeniem

• skarbnik - zajmuje się pieniędzmi, zarządza darami

• szafarz - dostarcza żywność i wodę

• jałmużnik - utrzymuje kontakty z ludźmi z zewnątrz, utrzymuje ubogich wewnątrz klasztoru

• hospitalariusz - przyjmuje gości

• MNISI - 4 grupy :

• nowicjat

• infrymeria

• cmentarz

• klinia (???)

• nowicjat :

• czyni mnicha mnichem

• kandydaci w bardzo młodym wieku

• tam się uczą

• po zakończeniu nauki włączenie/ adopcja do mniszej rodziny

• przyjęty do wspólnoty mnich przebywał 3 dni w odosobnieniu

• Infrymeria

• szpital, gdzie przebywali chorzy - wskutek grzechu, wewnętrznej nieczystości

• tracili prawa członków społeczności aż do czasu wyleczenia

• umieranie w klasztorze - okoliczności najmniej prywatne, to w sumie ceremonia zbiorowa

• w obecności wszystkich umierający mnich musiał się wyspowiadać

• od wszystkich musiał odebrać pocałunek pokoju

• kiedy umrze jego ciało zostanie obmyte przez najbliższych mu mnichów.

• Zmarły chowany na klasztornym cmentarzu

• zmarli nie są w rozumieniu mnichów czymś innym niż żywi - dalej są członkami wspólnoty - w rocznicę śmierci - dodatkowy talerz podczas posiłku

• zmarli „żyją” we wspólnocie

• Wydalenie ze wspólnoty:

• często skutkowało śmiercią

• „szczęście jedynie we wspólnocie”

• wyodrębnienie i nakazana samotność była wielką karą

• samotność - niebezpieczna albo stanowi formę kary

DOMY ŚWIECKIE

• zamieszkuje je rodzina nad którą władzę sprawuje pan domu

• kobiety i dzieci podstawą tego domu'

• celem małżeństwa jest płodzenie dzieci

• „nie było domu bez małżeństwa, a małżeństwa bez domu”

Wykład IV 26X 2011

Rycerstwo

1. Domostwa rycerzy:

• domy możnowładców pełnego średniowiecza miały na pół publiczny na pół prywatny charakter.

• Spotykają się tam 3 rodzaje ludzi:

• estranges - ci, których z panem domu nie łączyły żadne szczególne więzy uczuciowe,

• prives -którzy od amis różnią się być może tym, ze występują tylko związki krwi lub tym, ze amies bywają w domu a prive przebywają tam na stałe - rezydent;

• amies - ma dostęp do domu ale stale tam nie zamieszkuje.

• Prive -przebywający domownicy, czyli wykonują na rzecz pana pracę i tam mieszkają.

• Ta społeczność domowa rycerza przypomina strukturę klasztorną.

• Dom Thomasa Berkeley w Anglii obejmuje 200 os.

• Społeczność domowa rezydencji rycerskiej jest grupą zwartą, trzymaną jedną ręką i na utrzymaniu pana domu.

• Domownik oczekuje pożywienia, odzienia, posłania; deklaruje w zamian podporządkowanie się woli pana domu.

• Jak w zakonie - zakon zaspakaja potrzeby, a mnisi maja odpowiadać modlitwą i posłuszeństwem.

• Przekroczenie tych zasad podpada pod wymogi domowej karności, nieposłuszny domownik/zakonnik (jeżeli nie jest jakimś wybitnym gościem) zostanie ukarany chłostą.

• Wśród tych domowników, są:

• Ci którzy usługują - jedzą przy odrębnym stole, gorsze potrawy - ciemny chleb, w wielkich domach mieszkają często poza obrębem rezydencji - w miasteczku opodal.

• Druga grupa - ci, którym usługiwano, inaczej niż w zakonie, u boku pana pomocnicy traktowani w ten sam sposób, spełniają 2 funkcje: modlitewną i miitarną.

• Funkcja modlitewna - duchowni, im bogatszy dom, tym więcej duchownych;

• Druga grupa - rycerze, także dorośli mężczyźni którzy mieszkają w okolicy we własnych domach - na wezwanie maja się stawić zbrojnie u pana. Odbywają u pana staż, wtedy stają się domownikami, są dopuszczeni do prywatnej otoczki pana - dostają posiłek, posłanie; a gdy przestaną tam mieszkać stają się amies.

• Podobnie jak zakon siedziba możnowładcza nie jest wyalienowana, pełni strukturalną rolę gościnną, pełni ostoję dla ubogich, przysługują im okruchy z pańskiego stołu, pan domu i jego domownicy uważają obecność ubogich za błogosławieństwo, pomyślność.

• W domu przyjmowana jest tez młodzież, która ma się kształtować w rycerskim otoczeniu. Jest to rodzaj szkoły, uczenie się manier, dzielności, kurtuazji.

• Goszczeni są także podróżni - nieodzowni.

• W niektóre dni dom szerzej otwiera swoje podboje, a w sferę prywatności wciągani są wszyscy sąsiedzi:

• Wielkie Zgromadzenia z okazji Bożego Narodzenia, Wielkanocy, Zielonych Świątek itd. - rytm kalendarza katolickiego.

• Funkcja publiczna rozszerza się na całość rezydencji.

• Moment otwarcia to też uroczystość zaślubin.

• Domownicy wychodzą naprzeciw pannie młodej, która idzie na czele orszaku jej rodu.

• Pan młody wita oblubienicę i wprowadza ja w obręb murów rezydencji.

• Wewnątrz - odbywa się biesiada.

• Kolejne podobieństwo do zakonu - system władzy. Tam dominuje opat, tu pan domu - w obu przypadkach ojciec.

• Opatowi nie wypadało działać bez zasięgnięcia opinii, pan domu także powinien zasięgać opinii rodu, która wyrażana jest przez radę w postaci zhierarchizowanego ciała - mężczyźni wg hierarchii, wyznacznik: wiek.

• Perspektywa i priorytety inne: duchowe, wiekuiste/doczesne, świeckie.

• Główny zwornik - prokreacja.

• W centrum sieci władzy - małżeństwo.

• Żona zdominowana przez męża, ale jako matka licznych dziedziców zyskuje pozycję i cząstkę władzy - domina (jak rzymska).

• Pan domu dbając o rozrost rodu powinien starać się o przyciągnięcie i zatrzymanie u siebie tych, którzy żywili się u jego stołu.

2. Feudalizm jest odwróceniem kapitalizmu:

• trwonienie dóbr, pan musi być rozrzutny.

• wszelkie domowe zapasy są przeznaczone na roztrwonienie.

• życie prywatne nie polega na oszczędzaniu - nastawienie na przesadną hojność. Ma to służyć pomnożeniu przyjaciół - prawdziwego bogactwa, literatura świecka przypomina o tym.

• pan domu powinien zaspokajać potrzeby duchowe i cielesne mieszkańców. Do zaspokajania potrzeb - kaplica, izba, sypialnia.

• obowiązek pedagogiczny - pan domu sprowadza książki i zleca tłumaczenie, komentowanie książek, ma ogólny nadzór nad nauczaniem.

• nieczęsto sam to czyni, do tego ma personel robotniczy - sezonowy, aby skompletować bibliotekę lub coś przetłumaczyć. Częściowo jest to personel stały, grupa klerków - rola pedagogiczna, religijna - byli duchowymi zazwyczaj, są wykorzystywani także do rozrywki - komponowanie śpiewów i przedstawień teatralnych.

• rozrywki - także innego rodzaju: polowania, turnieje, uczty - wystawne, hojność.

3. Żona:

• zarządza,

• zawiaduje tym co się dzieje w domu, w szczególności tym co odnosi się do kobiet lub jest utożsamiane z kobiecością.

• nadzór nad dziećmi, zapasami, tym co napływa z zewnątrz do domu.

• żona wyręcza męża w różnych czynnościach.

4. Wzorcem dla tych dworów od monarszych po rycerskie, był dom monarchy karolińskiego:

• ten wzór jest kopiowany na dworach europejskich.

• za najwyższe funkcje uważane są 3 wywodzone z tradycji karolińskiej:

• wielki seneszal,

• wielki skarbnik,

• wielki cieślnik,

• drobna służba stołowa (kierownictwo stolnika i cześnika - jadło i napoje),

• służba komory (podskarbi).

• Jedzenie:

• Stolnik kieruje najszlachetniejszą częścią jedzenia - mięsem i jego podziałem; pomocnicy.

• Wina - cześnik, może nim być kobieta, też ma pomocników, podczaszy nalewa wina,

• podstolnik - nisko w hierarchii, ale tez ma personel pomocniczy - pożywienie dodatkowe, chleb - dodatek do mięs; najniżej w hierarchii -słonina.

• Podskarbi - podwładny - podkomorzy; opieka nad sypialnia, tym co tam jest - odzienie, posłania dla całego dworu, rozkładane każdego wieczoru - a nie stałe łóżka; rozdział świec.

• Urzędnicy stołowi - szlachetne urodzenie ale nie z najwyższych rodów. Dyscyplina, struktura - utrzymanie względnego ładu.

• Rezydencje są pełne ludzi, na stosukowo niewielkiej przestrzeni, ci ludzie są ćwiczeni w orężnej przemocy - element rywalizacji, zazdrości i prowokacji, zwada ma często brutalne konsekwencje i jest b. prawdopodobna w takiej sytuacji w domu.

• Winny - może zostać wygnany, lub np. wysłany na krucjatę; może być wysłany przez ojca na objazd włości, winni np. dorastający synowie - mogą być oddani na wychowanie poza dom, aby usunąć ich z miejsca zwady.

• Środkiem poskramiania młodzieży jest też idea dwornej miłości, wtedy się kształtująca.

• Pan domu - władza sądowa w domu - ma moc rozwiązywania sporów, ale powinien zasięgnąć zdania bliskich, którzy musza udzielić rady.

• Utrzymywanie domowej karności - gdy karność się łamie, podział na stronników - zwykłe niebezpieczeństwa. Jeśli w domu się coś stało a nie ma oczywistych winnych to winna jest oczywiście kobieta.

5. Kobiety:

• są niemoralne - powinny być pacyfikowane przez panią domu.

• wolno urodzone kobiety są zagrożeniem spokoju prywatnego, są więc poddawane nadzorowi i zmuszane podwładności - uzasadnienie - w Biblii.

• obowiązek pana domu - nadzór, kara lub nawet morderstwo krnąbrnej żony, córki, siostry itd.

• kobiety zamykane w najbardziej odosobnionym miejscu - sypialni, separacja, więzienie.

• mężczyźni mają dostęp np. na lekcje śpiewu - zgodę musi wyrazić pan domu, na stałe żaden mężczyzna (ew. ranni i chorzy powierzeni żeńskiej opiece).

• władza pana domu jest ograniczona do nadzoru.

• kobieta - istota słaba i zła bezczynność jest niebezpieczna -> modlitwa i praca.

• tkanie, hafty, tekstylny wystrój sypialni, izby, kaplicy; twórczość artystyczna przypada kobietom.

• wszystko co wiemy o ówczesnym stosunku do kobiet - wiemy od ludzi kościoła, to oni mają największe obawy do tego co mogą kobiety i wyobrażają sobie bezeceństwa kobiet (żeby je potem potępić oczywiście;)).

• kobiety są nieustannie wystawione na pokusę, której się nie mogą oprzeć, więc wg duchownych kiedy są same oddają się stosunkom homoseksualnym, przekazują sobie wiedze o magii, czarach, urokach, miłosnych eliksirach - obrzydzenie ale i chęć zyskania ze strony ludzi kościoła. Wyraźny podział na kobiety i mężczyzn dworu.

• pan i dama - ten związek powinien zmierzać ku płodności.

• dom - jako pomieszczenie pełne uległych prowokacyjnie zachowujących się kobiet.

• według moralistów najbardziej rozwiązłe - kobiety z nieprawego łoża.

• w tym świcie honor jest czymś podstawowym, hańba - poważna rzecz;).

• honor zależy od zachowania się kobiet, podległe włazy mężczyzny kobiety pogardzają mężczyzną.

• domina - wzbudzała pożądanie, zakazy nie pozwalały posiąść tej damy, zdarzały się gwałty - sceny zniewolenia kobiety z literatury.

• aby uniknąć hańby - trzeba się odgrodzić od kobiety. Kobiety więc są izolowane w przestrzeni domowej, jeżeli się je wypuszcza, np. dla celów religijnych - eskorta. Podróżuje często w zasłoniętym pojeździe, lektyce.

6. Małżeństwo:

• po dogłębnym namyśle obu rodów, negocjacje.

• przyszli mąż i żona mają po prostu przyjąć wiadomość.

• mężczyzna - może podróżować, przemieszczać się.

• kobieta nie może wystąpić z inicjatywą małżeństwa (XIII/XIV - literatura, hipotetyczna wzmianka o tym, że kobieta szuka męża - sytuacja nienormalna, koniec świata).

• rola kobiety w przygotowaniach do małżeństwa - jedyne wyjście: poświęcenie się Bogu, zachowanie dziewictwa.

• rytuał małżeństwa tworzy się stosunkowo późno - ok 1000r, duchowni sprawdzają czy zgoda małżonków jest obopólna, czy nie zachodzi pokrewieństwo lub powinowactwo.

• sformalizowane uroczystości - fundament ekonomicznych prerogatyw i moralności oblubienicy.

• desponsatio - zaręczyny i nuptie - ślub; niejednokrotnie są odległe w czasie.

• rody czasem zamieszkują daleko od siebie, małżeństwa często są ustalane kiedy przyszli małżonkowie są jeszcze dziećmi, lub panna to jedynaczka i trzeba jej zapewnić przyszłość.

• narzeczeństwo równa się małżeństwu z wyjątkiem - konsumpcja.

• do soboru trydenckiego konsumpcja małżeństwa jest przypieczętowaniem zawarcia związku które nastąpiło w momencie zaręczyn.

• panna młoda jest oddawana przez ojca małżonkowi, akt - przez połączenie prawych dłoni oblubieńców - zobowiązanie do obopólnego zachowania wierności, kapłan - tylko asystuje, formalnie łączy, małżonkowie udzielają sobie sakramentu - wtedy się to kształtuje.

• mężczyzna 3 razy zakłada kobiecie obrączkę - z miłości i dochowania wiary (wymiana obrączek dopiero w XVIIw), wg niektórych źródeł - kobieta składa pokłon.

• kobieta bierna, mężczyzna aktywny - podkreślenie nie równoprawności.

• błogosławieństwo łoża, małżeńskiej sypialni. Trzeba oddalić złe moce zagrażające płodności.

• następnie małżonkowie idą do łoża na oczach bliskich później prawdopodobnie zostają sami.

• czasami kobieta była szpiegiem swojego rodu, czasem w przypadku konfliktu opowiada się po stronie męża - wtedy jej dzieci mogą zostać zakładnikami, żona może zobaczyć śmierć męża lub dzieci.

• wdowa szukać będzie schronienia w murach klasztornych.

• jednak kobiety czasem same prowokowały konflikt - wyjście z roli bierności (Lady Makbet - manipulacja mężem).

• kobiety mniej są zagrożone w razie otwartego konfliktu, raczej mąż ucierpi;). Porwanie - w XIII w jest rzadkie, ale w XII całkiem częste.

• czasami kobieta jest wspólniczką porwania. Czyni to kobietę aktyną, godząc się n to przeciwstawia się roli rodów, które chciały wydać ją za mąż wbrew jej woli. Porwanie i wyzwolenie dziewczyny trzymanej w zamknięciu lub mężatki.

• w XII w sobory i władza publiczna potępiają porwania i wojnę.

• przemoc fizyczna zaczyna wyrażać się mniej okrutnie - np. w formie turnieju, to wpływa na zmniejszenie napięć w rezydencji rycerskiej, ale nie oznacza to nowej roli kobiety, a nawet przeciwnie.

• w tekstach średniowiecznych - miłość się pojawia, jednak są to dzieła ludzi kościoła; może to być tylko projekcja, ideał.

• w średniowieczu mamy do czynienia z obsesją cudzołóstwa.

• teordalia - sąd boży, np. trzeba utrzymać przez jakiś czas rozżarzone żelazo, lub pojedynek - ten kto zwycięży, oznacza że oskarżenie było nieprawdziwe.

• kobieta przy takim oskarżeniu ma dramatyczne konsekwencje, jednak w druga stronę to nie działa, nierząd mężczyzny poza domem nie zagraża niczemu - ani bezpieczeństwu ani zachowaniu linii rodowej,

Wykład V 2XI 2011

1. Śmierć:

• ceremonia publiczna - skupiająca całą rodzinę.

• przy łożu śmierci - demonstracja spójności i jedności rodziny.

• pochód z trumną - okazja do pokazania się, swojej hojności - wystawny bankiet, z udziałami również ubogich.

• okazanie żałoby - swego rodzaju spektakl.

• kobiety - płacz, rozrywanie szat, szał - rytuał.

• śmierć - rytuał odejścia, w izbie wobec wszystkich domowników, konający podaje do wiadomości ostatnią wolę, decyzje donośnie sukcesji, namaszczenie następcy, znamy pojedyncze relacje > oddanie długów, prośba o przebaczanie, wyznanie grzechów, pożegnanie, agonia - bardziej intymna część, w sypialni;

2. Mieszczaństwo:

• najbardziej zurbanizowana - Italia, tam miast nigdy nie przestały istnieć, najwcześniej zaczęły te odzyskiwać swoje znacznie. Toskania i mieszkańcy miast w późnym średniowieczu - XIV-XV w.

• życie w społeczeństwie - to uczestniczenie w 3 zazębiających się środowiskach:

• wspólnota miasta,

• życie polityczne

• rodzina.

• sfera publiczna - miasto lub królestwo.

• dom, casa - jadro, jednak prywatność wykracza poza ramy domu i rodziny, sięga sąsiedztwa, miasta lub kantonu. Centum prywatności jest rodzina. Fra Paolino > rodzina to mąż, żona, dzieci i służąca. Leon Battista Alberti stwierdza 120 lat później, ze rodzina to mąż, żona, dzieci i służba. Wtedy ukształtował się po raz pierwszy ten model, rodzina uzyskała autonomię, podmiotowość.

• Liczebność - statystyka zafałszowuje obraz rzeczywisty.

• Istotną rolę w życiu rodziny odgrywają sąsiedzi:

• rola zbliżona do krewnych czy przyjaciół, predestynuje ich do tego bliskość zamieszkania.

• Bocaccio opowiada o florenckim patrycjuszu, który po skosztowaniu wina od sąsiada piekarza, uważał go za przyjaciela - przekroczenie barier społecznych przez bliskość zamieszkania, zatarcie dystansu elity i zwykłego mieszczanina.

• niektórzy spośród sąsiadów mają szansę uzyskać pozycję ojca chrzestnego, może być ich kilku. Jeżeli w rodzinie jest kilkanaście dzieci - ojców i matek chrzestnych może być całkiem sporo. Status ten wzmacnia status.

• ojcowie i matki chrzestne mają swobodny dostęp do domu i intymnej części rodziny.

• oprócz przyjaźni i sąsiedztwa mamy tez więzi klientalne.

• rekomendacje, możniejsi pomagają mniej możnym i mniej wpływowym, klientela to wobec tego coś istotnego, co wchodzi w skład życia prywatnego rodziny.

• jeśli nie jesteśmy czyimś klientem to nie mamy szansy na prawdziwy awans społeczny, bez możnego pana.

• dom rodzina, przyjaciele, sąsiedzi, patroni i klienci.

3. Dzieci:

• bez względu na klasę społ. bawią się gromadami na ulicach.

• w miastach te grupy mogą obejmować całe gromady dzieci lub ich kategorie.

• zabawy, czasem dysputy.

• starsze dzieci - tworzą bandy - brygante, razem ucztują, bija się i bawią.

• czasem wyraźnie określone zasady - np. wyróżniające uniformy, rytuały, zwyczaje.

• niekiedy brygante współzawodniczą ze sobą i walczą, np. na pięści.

• brygante wytwarza dość silną więź, która jest podtrzymywana nawet później istnieje

• także koła, grupy młodych kobiet - wspólnie pielgrzymują, chodzą do spowiedzi.

• Dla ludzi w związku małżeńskim - wyjście poza domowość - festa.

• Ulubiona rozrywka - gry hazardowe, np. w kości, gra się w dzień i w nocy, w domu i poza domem; grać można potajemnie w zaułkach, bramach, nad rzeką - w tych miejscach spotykają się homoseksualiści, miejsca prywatności osób z półświatka.

4. Dom:

• żywność.

• doświadczony ojciec rodziny powinien mieć w domu zapasy (np. pszenica na 2 lata i oliwa).

• wszystkie nadwyżki wykorzystywane aby wypełnić skrzynie z zapasami, zapasy gromadzą nie tylko najbogatsi, robią je wszyscy i to na znaczną skalę.

• w większości mieszkań i domów mieszczańskich jest już kuchnia - jako pomieszczenie we wnętrzu domu.

• XV w osobna kuchnia - także pojawi się w domach miejskich.

• są to dobrze wyposażone pomieszczenia, różnego rodzaju naczynia itd.

• woda - studnie publiczne już w XIIw we Włoszech, jednak nie zawsze jest dobra i wystarczająca dla wszystkich

• gminy budują publiczne cysterny lub jak w Sienie - kanały podziemne, siec fontann. Powstają prywatne studnie w dzielnicach, im bogatsza dzielnica tym więcej studni. Są też instalacje dostarczające wodę na 3 piętro (z wiaderkiem:).

• wzrost higieny czystości i łatwiejsza praca w kuchni.

• dom za dnia często stoi pusty, niektóre prace - chałupnicze - tkactwo (męskie zajęcie) i przędzalnictwo (kobiece), warsztat tkacki lub kołowrotek jako część umeblowania, małżonkowie pracują wtedy obok siebie; życie prywatne obejmuje także prace zarobkową.

• w mieście wspólna praca w domu nie jest zbyt częsta. W niedziele i święta małżonkowie spędzają razem.

• czynności toaletowe nie są wykonywane w samotności, niekiedy mycie należy do służby, tak jak ubieranie.

• czynnością małżeńską jest iskanie się z robactwa przed wyjściem z domu, najbardziej intymny moment między małżonkami;).

• wedle kronikarzy mężowie jadają z żonami, dzieci też są dopuszczane,

• służba nie jada przy stole państwa.

• wieczorem po kolacji rodzina rozmawia się o podatkach, problemach, lokalnych skandalach. Gra się w kości, szach, czyta, edukuje dzieci.

5. Pan domu :

• władza jest skupiona w rękach ojca rodziny, utożsamia się ją z królewską; autorytet. Powiedzenie „Każdy siebie królem jest nazywany”.

• władza nad dziećmi należy jednoosobowo do ojca, włada także wnuczętami niezależnie od wieku synów. Jest jedynym zarządcą majątku i dóbr rodziny.

• zdaniem duchownych kobieta ma się poddawać mężowi.

• prawo do karania dzieci przez ojca i dziadka, ma prawo posłać je do więzienia, za bunt i niesubordynację.

• dziecko ma być posłuszne i pełne poszanowania, na dyspozycję ojca ma odpowiadać „tak, panie”.

• przedmiotem troski ojców jest ukształtowanie moralne synów.

• bunt i arogancja spotykają się z gniewem i potencjalnie z kara, podobnie w przypadku żon. Wychowanie dziecka bez kar cielesnych - uznawane za niemożliwe.

6. Kobieta:

• władza kobiety - w domu ma najsilniejszą pozycję, sprawuje władze formalnie delegowaną i kontrolowaną przez męża.

• męża często w domu nie ma, więc realnie dominuje.

• ma pieczę nad służbą, zajmuje się edukacją dzieci.

• ma być oparciem dla męża, ma mieć drzwi otwarte dla wszystkich potrzebujących oraz gwarantować domowy spokój i zgodę.

• edukacja - ważna rola żony, od męża żona jest młodsza 7-10 lat, za mąż wydana wcześnie,

• małżonka zajmuje pozycję pośrednią między mężem a dziećmi.

• lepiej się dogaduje z dziećmi, niż ojciec którego dodatkowo często nie ma.

• formalnie on bierze górę, żona zwraca się przez wy do męża, lub używa tytułu męża. W niższych warstwach - nie ma takich formalności.

• podziały biegną nie miedzy mężem a żoną a rodzicami i dziećmi.

7. Świat mieszczański :

• w świecie mieszczańskim mamy coraz większe oznaki upodabnia do większej intymności.

• średniowiecze to epoka gdzie liczy się wspólnota, kolektywność,

• u schyłku średniowiecza to upodobanie zaczyna słabnąc,

• jednostka się wyodrębnia; zwiększa się prywatność - większa ilość izb i zamków i drzwi, kilka poziomów prywatności, wejście na parter - peryferia przestrzeni prywatnej, przyjmowanie obcych, prawdziwy dom - pierwsze piętro, antresola. Tam znów są drzwi.

• w obrębie tego właściwego domu też mamy podział - sypialnie najbardziej intymną przestrzenią, może zostać wydzielona jeszcze bardziej - zamknięcie drzwi. 3 poziomy - dla gości, rodziny i pary małżeńskiej.

• sypialnia - małżonkowie często tam przebywają, wieczorny wypoczynek - modlitwa, rozdzianie się, sen lub seks.

• nagość fascynuje - ale nie każdy się na nią decyduje. Teorie medyczne, sztuka kochania -> zdrowe dzieci, ma służyć dobrym celom. Panny z dobrych domów - zachowanie dziewictwa do dnia ślubu; pilnowane ale te bardzo młode.

8. Dzieci:

• dzieci w najmłodszym wieku są przy matce, ale zwykle karmione przez mamki, które w ¾ nie mieszkają z rodzicami, wiec dzieci opuszczają dom i wracają po kilkunastu miesiącach.

• po powrocie pod opieka matki.

• w okresie dżumy - wraca śmiertelność niemowląt i dzieciobójstwo, szczególnie wśród ubogich.

• dziecko śpi w kołysce, dosyć długo, potem w łóżku - często wspólnym - do 6 os.

• w zamożnych domach - dużo zabawek, kolorowe stroje, mnogość.

• w biednych domach - niewielka ilość strojów, niewiele ubiorów na zimę. „podrostek” nie jest w pełni samodzielny, czasem musi pracować, często nie ma swojego łóżka.

• własne łóżko nie oznacza intymności - w jednym pomieszczeniu często jest więcej łóżek.

• dzieci zaczynają pracować dość wcześnie - 7 lat -zakupy, 13 lat pomoc w kuchni,

• córka kupiecka - zajmuje się domem, gotuje, sprząta, przedzie itd.

• chłopcy biegają na posyłki, zaopatrują dom.

• rodzice kontrolują dzieci, także wybór zawodu.

• ojciec ma kontrolę nad majątkiem dziecka.

• w przypadku córki - wybór męża.

• chłopcy często unikają małżeństwa.

• synowie powinni mieć udział w zarządzaniu majątkiem.

• bracia mogą ingerować w zamążpójście sióstr - próg - 14 lat, początek dorosłości.

Wykład VI 9XI 2011

1. Społeczeństwo średniowieczne:

• grupa,

• ten kto się próbuje oderwać jest obiektem podziwu lub podejrzeń, jest kontestatorem - uważa się że trzeba go przed niebezpieczeństwem ochronić - sprowadzić go do grupy, wspólnoty - nawet siła, bo to jest w jego interesie - akt miłosierdzia.

• samotnik mnich eremita - wyjątek, jest godzien szacunku - zdąża do zbawienia swoją drogą.

• ogół to - kolektywność.

• odmienności - w okresie pełnego średniowiecza - od XII w wyraźne stają się dążności do autonomii jednostki, do wyodrębnienia - ożywienie gospodarcze, przemiany mentalności.

• większa skłonność do indywidualnych przedsięwzięć - ma swoje odzwierciedlenie min. w sztuce:

• portal w katedrze Chartres, Remis,

• indywidualizacja postaci, XIII w

• postacie wyrzeźbione nie tylko zindywidualizowane - ale mają tez cechy odzwierciedlające konkretnego człowieka.

• rozkwit literatury autobiograficznej - w pocz. XII w.

• nowe rozumienie małżeństwa:

• powiązanie 2 indywidualnych jednostek,

• obopólne przyzwolenie jednostek (ale rzadko traktowanych równoprawnie).

• wyodrębnienie jednostki w klasztorach

• gdzie życie jest wspólnotowe, publiczne bytowanie,

• teraz większe szanse na życie w odosobnieniu i pół-odosobnieniu.

• rycerz - coraz bardziej zindywidualizowany, żyjący bardziej sam.

• spowiedź - coraz częściej indywidualna.

• sobór laterański w 1215r - zasada spowiedzi indywidualnej jako obowiązek dla wszystkich.

2. Nowożytność:

• od początku XVI do schyłku XVIII w.

• Filip Aries - zagadnienia z jego książki; Norbert Elias „Przemiany obyczajów w cywilizacji Zachodu” - uzupełnienie i rozszerzenie tematu nowożytności, 1-2 pytania z niego na egzaminie.

• ciągłe stopienie jednostki ze wspólnota, więzy lenne trwające choć coraz słabsze, zamykają jednostek w świecie, który nie jest ani prywatny ani publiczny, wiele wydarzeń z codziennego życia dokonuje się i będzie dokonywać publicznie.

• cezurą kiedy to się zmieni będzie dopiero wiek XIX -> społeczeństwo masowe, gdzie nikt nikogo nie zna, człowiek izoluje się w swojej prywatności sam lub w obrębie rodziny, w pocz. XX w. wciąż trwać będą elementy wspólnotowe w niższych warstwach (np. gospoda, pralnia, ulica).

• jak dokonało się przejście od modelu wspólnotowego ze średniowiecza do społeczeństwa jako wspólnoty anonimowych ludzi? 2 koncepcje:

• pierwsza: proces ewolucyjny, ciągły linowy postęp, o zróżnicowanej dynamice, okres między XVI a XVIII w to okres gdzie innowacje i zaszłości stają się nie do rozróżnienia.

• druga koncepcja: od połowy średniowiecza aż do końca XVII w nie zaszły żadne głębokie zmiany mentalności, Aries - przyjmuję tę tezę - okres ten wyodrębnia się na płaszczyźnie ekonomicznej i gospodarczej ale historia mentalności i obyczajów ma się inaczej. Dopiero od poł wieku XVII coś zaczyna się zmieniać, do tego czasu mamy kontinuum średniowiecza. Aries - to niby nie wyodrębniona, ale jednak wyodrębniana epoka;).

• Elias -> sprzeczne wrażenia - ta pozorna sprzeczność zachowań - odpowiada rzeczywistości, sposób zachowania i kodeks się zmieniają, ale ewolucja jest powolna, ludzie stoją pomiędzy, „na moście”.

• mimo zastrzeżeń aries w zakresie obyczajów nowożytność jest odrębną epoką. Co stanowić będzie o swoistości i przyspieszać będzie wyodrębnienie?

3. 3 nowe zjawiska wg Aries:

• nowa rola państwa:

• uwidacznia się od XV w pod różnymi postaciami i w różnych formach,

• zwiększona obecność państwa i prawa stanowionego i egzekwowanego przez to państwo, jego ingerencja w życie jednostki jest z pozoru pozorna, potem od XVIII w owa ingerencja jest bardziej oczywista, realna i czasem dolegliwa, to wdziera się w przestrzeń należącą wcześniej do wspólnoty, gdzie dawniej urzędnik nie miał prawa wnikać.

• te ograniczenia narzucane przez państwo będą dot. wielu kwestii.

• dzieje D'Artagnana i trzej muszkieterów - Richeleu (czyli państwo) zakazało pojedynków - jako formy anarchii. Zakaz pojedynków to jedna z ingerencji, które państwo narzuca.

• podatki od luksusu, ingerencja w życie rodzinne - nakaz kształcenia dzieci i opieki medycznej.

• podział na 3 warstwy: społeczność dworska - formalnie warstwa nowoczesna, najbliższa władzy, jedna pod nowoczesną powłoką jest mieszanina interesów i feudalizmu, przezierają dawne średniowieczne aspekty; niżej - warstwy ludowe miast i wsi - tendencje do współżycia w grupie, świat ulicy, kramów, przykościelnych placów.

• pomiędzy nowa przestrzeń prywatna, która rozwija się w środowiskach pośrednich, średniozamożni notable.

• nowa rola państwa - to pierwsze ze zjawisk oddziałujących na mentalność i obyczajowość.

• drugie ze zjawisk - rozpowszechnienie umiejętności czytania, alfabetyzacja:

• wynalazek druku Gutenberga - można zdobyć wiedzę wyrobić sobie nowy pogląd na świat.

• lektura nakłania nas do własnych przemyśleń.

• trzecie zjawisko - nowe formy religijności:

• Marcin Luter i początek reformacji.

• nowożytny światek - coraz częstszy indywidualny rachunek sumienia w różnych formach, protestant purytanin - np. intymny dziennik samokontrola zachowania.

• samotne rozważanie w prywatnej kapliczce - nowe zachowanie.

4. Aries - 6 kategorii przesłanek, które gromadziły wokół konkretnych elementów owe zmiany i pozwalały uchwycić sposób ich przejawiania się.:

• Pozwala dostrzec jak średniowieczne, rycerskie rytuały przeradzają się w civilite - punkt wyjścia dla nowożytnej cywilizacji wg Erazma; Nowa postawa wobec ciała, rozszerzenie ogromnej przestrzeni wokół własnego ciała - chęć oddalenia i ukrycia przed dotykiem i spojrzeniem innych - zaprzestanie gestów i zachowań takich jak uściski, całowanie stóp i dłoni - gesty b. dyskretne i powściągliwe, zwrócenie uwagi na to co powoduje że zostaje się zapamiętanym. Rodzi się nowa wstydliwość, nowa troska o ukrycie pewnych części ciała i jego czynności.

• Pamiętniki, listy, wyznania - „literatura własnoręczna” dążność do lepszego poznają samego siebie, o sobie i dla siebie bez zamysłu ich publikacji, autobiografie - wybijają się na miejsce literackiego wyznacznika epoki (jak testamenty w średniowieczu).

• Zamiłowanie do samotności - dawniej nie wypadało aby dobrze urodzony był samotny - szukał o bandyta lub pustelnik; to przekonanie że samotność jest zła zmienia się pod koniec XVII w, a w XVIII - samotność wybija się na pierwszy plan.

• Przyjaźń - samotność jest często dzielona z bliskim sercu przyjacielem, rolę powiernika pełni - nauczyciel, sąsiad - rola zwierciadła dla jednostki, kontynuacja braterstwa rycerskiego -wciąż w tej przyjaźni jest wiele z braterstwa pola bitwy - gdzie była kwestią życia i śmierci, rzadko jest to dozgonna więź - raczej ogłada, jest niemniej doceniana.

• Przywiązywanie dużego znaczenia do tego co dzieje się w codziennym życiu, w domu w sobie samym. Rodzi się pojęcie smaku - dobrego smaku, staje się wartością. Piękno i dekoracyjność - nagromadzenie w codziennym życiu, kunszt - jedzenie i picie - nie aby się najeść ale aby dać wyraz civilite - dobrego smaku, delektowania się kunsztem i umiejętnością korzystania z tego.

• Historia domu - konstrukcja względnie stabilna i niezmienna między XII i XV w, przeobrażenia zapoczątkowane pod koniec średniowiecza trwają do naszych czasów,

• zwiększa się liczba małych przestrzeni - b. intymnych, skupia się tam różnorodna działalność - cechy niezależności - gabinet, alkowa. W obrębie domu - łączniki - korytarze, hol itd.

• można wyjść lub wejść bez przechodzenia przez inne pomieszczenia.

• specjalizacja pomieszczeń.

• wprowadzenie sztucznego ogrzewania i oświetlenia.

• Struktury, etapy ich kształtowania:

1. Jednostka osiąga intymność - poszukiwanie często związane jest z dążeniem do intymności - alkowa miejsce intymnych rozmów, ale tez tych o polityce i interesach, życie rodzinne - staje się czymś istotniejszym - rodzina wchłonęła problemy jednostki.

2. W pośrednich środowiskach - tworzenie się wspólnot, kultura małych stowarzyszeń - konwersacja, pisanie listów, lektura. Samotność stopniowo bywa doceniana ale przeciętnego człowieka wciąż przeraża, wybór pośredni - ani sam ani w tłumie, niewielki grono - do dyskusji, grania, śpiewu, czytania itd. W Anglii - country parties. Ten zwyczaj spotkań w niewielkim gronie w XVIII w ulega przeobrażeniom - część z tych grup ulega instytucjonalizacji, mniej spontaniczności -> kluby i towarzystwa naukowe, akademie, jeśli ta instytucjonalizacja nie nastąpi - to tracą na wartości stając się podrzędną rozrywką.

3. Przejście do innej formy codziennego bytowania - przenikając wszystkie grupy społeczne. Rodzina zmienia swoje znaczenie -nie tylko jednostka ekonomiczna której podstawowym celem jest reprodukcja, obecnie nie akceptuje żadnych sposobów zniewolenia członków, próbuje stać się miejscem ochrony przed czynnikami z zewnątrz, ma być miejscem rozwoju uczuciowości - między rodzicami a dziećmi. W tej formie rodzi się cos nowego - dzieciństwo, jako cos wyodrębnionego - dziecko nie jest traktowane jak mały dorosły, zaczyna być obdarzane uczuciem dlatego że jest, dzieciństwo obdarzone specjalnymi względami, rodzina rozwoju jednostkę daje jej schronienie. Rodzina wyodrębnia się z publicznej przestrzeni - autorytet nie tylko prawny ale i moralny, szacunek.

Wykład VII 16 XI 2011

Dzieje obyczajów, 16.11.2011

1. Typ władzy - monarchia administracyjna.

• początkowo nie absolutna - tworzy się z czasem.

• Elias - etykietką tworzenia się absolutnego państwa - Francja Ludwika. Ten proces - zmiany obyczajów, państwo rezerwuje prawo do posługiwania się przemocą, reguluje zależności łączące jednostki, tworzy specyficzną nową formację - dwór.

• wyróżnia się nowymi normami zachowań, które będą stopniowo naśladowane.

• życie wojowników - brak potrzeby ograniczania popędów, folgowanie sobie, swoboda emocji i namiętności, dopóki jest silny jeśli nie - wojownik zdany na łaskę i niełaskę wroga, który może użyć skrajnej przemocy i tortur - pofolgować sobie tak jak tamten wcześniej.

• stan rycerski ewaluuje w dworski.

• wkracza państwo - monopolizacja użycia przemocy przez państwo, fizyczne zagrożenie jednostki - nie jest tak bezpośrednie, zakres stosowania przemocy będzie ograniczany a zakres stopniowo osłabiany, nawet wobec tych, którzy się narazili państwu.

• przemoc - skoszarowana, wdziera się do życia jednostki w sytuacjach skrajnych - np. wojny.

• organizacja sprawująca kontrolę nad zachowaniem jednostki, nie ciągła niepewność - ale przemoc ta wprowadza formę poczucia bezpieczeństwa, za kulisami życia społecznego - jednostka nie musi tego być świadoma.

• zmiana systemu samoregulacji psychicznej, jednostka bardziej się kontroluje, dba o nienaruszanie zasad, to wpływa na jej zachowania i obyczaje. Jednostka jest spacyfikowana w spacyfikowanym społeczeństwie.

• nowy sposób bycia w społeczeństwie - surowsza kontrola zachowań, większe poczucie wstydliwości. Najwcześniej upowszechnia się u dworzan, stąd rozpowszechnia przez przyswajanie i naśladownictwo.

• podział na formy zachowań dopuszczalnych publicznie i takie, które należy wyeliminować w obecności innych - np. kwestia nagości, zaspokajanie potrzeb fizjologicznych i seksualnych, stosunek do pewnych części ciała - ich eliminacja z życia publicznego. niewidzialna presja, naciski ze strony władzy - wykształtowanie się podziału na dozwolone i zakazane, jawne i ukryte, publiczne i osobiste/intymne. Literatura papierkiem lakmusowym zachodzących zmian:

• jedno z kluczowych pojęć dot. tych zmian wg Eliasa -civilite.

• gdy załamało się społeczeństwo rycerskie i moc kościoła katolickiego- koniec średniowiecza, społeczeństwo -> nowa obyczajowość istotna dla kształtowania się cywilizacji zachodniej.

• Civilite obejmuje różne narodowości i środowiska, ta formacja w ramach której civilite zyskuje na znaczeniu posługuje się w Europie wspólnym językiem - najpierw włoskim, potem francuskim - przejęcie roli łaciny. Manifestacja jedności Europy, nowa formacja społeczna - dworzanie, kręgosłup Europy.

• Civilite - pierwsza poł XVI w, rodowód tej funkcji - niewielka rozprawa Erazma z Rotterdamu z 1530r „De civilitate morum pouerilium” (Zasady dobrego wychowania)

• okazała się bardzo poczytne, poruszało opinię publiczną, kolejne wydania - nawet 5 wydań rocznie.

• do XVIII w - 130 edycji w wersji Erazma, było jednak adaptowane i naśladowane, poszerzenie kręgu oddziaływania; przekłady, różne wersja - np. katechizm -pytania i odpowiedzi; przeznaczone dla chłopców itd.

• Erazm odnowił znaczenie terminu civilitas - odtąd pojęcie to zaczęło funkcjonować w znaczeniu zasady dobrego wychowania. Odzwierciedlenie znalazło to w wielu językach.

• sama książka nie była wybitnie istotna, stała się jednak symptomem przemiany - nie ze względu na treść ale oddźwiękiem z jakim się spotkała. Rola pojęcia - centralne pojęcie samointerpretacji w społeczeństwie - wg. Eliasa.

• rozprawa traktowała o prawidłach zachowania się ludzi w społeczeństwie, zewnętrznej ogładzie, było zadedykowane synowi księcia, celem - pouczenie jak powinien się zachowywać, nawiązywało do zachowań zapomnianych, zatartych i obcych, opatrywanych etykieta barbarzyńskich,

• Erazm twierdzi ze postawa, gesty, ubiór, wyraz twarzy - zachowania zewnętrzne są wyrazem tego co tkwi w człowieku i go wyraża.

• Tematy: zachowanie przy stole, nakrycia, wygląd zewnętrzny, zachowanie w kościele, o rozrywkach itd.

• Erazm kieruje swe dzieło głównie do dzieci, wcześniej zaś podobna literatura była kierowana do równi dla dorosłych i dzieci.

• Ten nowy adresat - związany z prądami epoki, synteza pobożności i moralności, prądy humanistyczne. Podstawy pedagogiki - efekt będzie najlepszy gdy zaaplikujemy ją w najmłodszych latach życia. Wg humanistów - dzieci są jeszcze nieukształtowane, nie zdeprawowane, przyjmą wszystkie nauki i będą je stosować. Erazm przeznacza to dzieło dla dzieci ale jednocześnie kieruj je do wszystkich, podczas gdy literatura była wtedy kierowana tylko do elity i to młodej - np. młodych rycerzy.

• trzeci nowy element - rozprawa zawiera wyrazy, które powinny być wspólne dla wszystkich - normą były obyczaje jednostkowe - teraz przeciwnie.

• początek społecznej, uogólnianej sociabilite.

• unikanie elementów utrudniających swobodny przepływ znaków i potępia zacieranie różnic płci.

• civilite ma być wspólna dla ludzi, mają być usunięte różnice, to co jest zbyt jednostkowe ma być usunięte, powinno to zbliżyć do siebie ludzi.

• nowatorstwo nie tylko w treści i formie ale tez o charakterze antropologicznym i moralnym - stworzenie więzi. Z biegiem czasu nastąpiło przekształcenie znaczenia książki, redefinicja przedmiotu dzieła -> wynik przekształcania obyczajów.

• model Erazma - z gruntu humanistyczny, jednak ten model szybko związał się z trendami reformacyjnymi i protestanckimi, wychowanie dzieci było dla nich niezwykle istotne, protestanci przeciwnie niż widział to Erazm, uważali że dziecko jest złe i skłania się ku złemu, pomóc może tylko łaska - to jednak jest poza możliwościami człowieka, wiec trzeba zastosować edukację i wychowanie.

• zdaniem protestantów dzieci gdy dorosną będą musiały żyć w społeczeństwie, civilite sprawi, że to będzie łatwiejsze.

• dziecko powinno być pod nieustanną kontrolą - ma temu służy civilite.

• Zmiana i jej kierunki:

• pierwszy kierunek zmian - wykorzystanie dzieła Erazma przez protestantów.

• drugi - rozprawa została włączona do programu szkół - Erazm uważał że edukacja dobrych obyczajów powinna następować w domu - tylko przez naśladownictwo. Protestanci - uważali ze rodzina powinna wpajać zasady ale to nie wystarcza, dyscypliny można nauczyć tylko w grupie. Szkolne ćwiczenia civilite - wpojenie wiedzy religijnej i świeckiej.

• Podręczniki civilite - podstawa nauczania elementarnego w protestanckich krajach, porządek nauki : alfabet, czytanie, wpajanie sentencji łacińskich, język potoczny, druki rękopisy.

• Książki do civilite składane specjalną czcionka nazwaną civilite - przypomina odręczne kaligraficzne pismo.

• Civilite łączone odtąd z ćwiczeniem pisania tego pisma. Od końca XVI w - zaadaptowane przez katolików.

• Civilite instrumentem systematycznej i autorytatywnej kontroli.

2. Jean Baptiste la Salle - przeróbka rozprawy Erazma - ma 126 wydań.

• nastąpią znaczące zmiany koncepcji.

• tekst Erazma - uwrażliwienie dziecka na zasady życia społecznego, bez narzucania, zadanie się na wpływ rodziny i wzorce.

• teraz w adaptowanych wersjach kładziono nacisk na ściślejsze określenie zasad, cel dydaktyczny przez utrwalanie i pamięciowe wpajanie tych zasad.

• zmiana metod nauki dobrego wychowania. W Erazma chodziło o wyczulenie dziecka, teraz - wykład i utrwalenie zasad niezależnie od osobistych doświadczeń osoby.

• wtłoczone w ramy szkolne civilite stało się odporne na zmiany - podstawowe formuły Erazma niezmienne do drugiej połowy XIX w. Wzory utrwalane przez nacisk grupy i jednostkowe wpajanie.

• uspołecznienie sposobów zachowania - przekształcenie się we własneo nauczyciela, normy - druga, właściwsza natura, młodzi ludzie maja nad sobą pracować, cicilite - warunki sprzyjające ciągłym kontaktom międzyludzkim, ale jednocześnie mamy zachętę oddzielenia tego co można wyjawić, kontrola zbiorowa, nakazy; tryumf pozorów.

• do poł. XVI w - miar, skromność i szacunek dla współbiesiadników - z czasem gesty, stół polem zastosowania skomplikowanego rytuału i okazania towarzyskości. Wykluczanie wariantów narodowych. Jedzenie wymaga panowania nad sobą - należy zapomnieć o ciele.

• Civilite stołowe - zasady konsumpcji - ustalona kolejność gestów, rozbudowana ilość sztućców - perfekcyjne posługiwanie się nimi, wykazanie się umiejętnością operowania tym instrumentarium.

Wykład VIII 23 XI 2011

Dzieje obyczajów, 23.11

1. Jedzenie, XVI - XVIII w.

• nowożytność nadała nowe inne, bardziej wyrafinowane formy upodobania dobrego jedzenia i jego oprawy.

• poszukiwanie wspólnoty manier i upodobań smakowych - miały połączyć współbiesiadujących i nadać społeczny w tym obyczajowy wymiar.

• pojęcie kurtuazja - wywodzi się ze średniowiecza, także wtedy istniały podręczniki o dobrych obyczajach - potępiano łakomstwo i zbytnie ekscytowanie się przy stole, niechlujność. To potępienie nie zanikło, ale równocześnie pojawiły się nowe tendencje i tradycje.

• większy nacisk na czystość - własne nakrycia i sztućce, oddzielne dla każdej osoby, potępiany - wspólny półmisek do jedzenia rękami.

• wyraz postępującego indywidualizmu, niewidzialne przegrody - których ludzi nie powinni przekraczać, są one teraz także przy stole.

• średniowiecze - wspólna miska, jeden kielich krąży wśród wszystkich, jedne sztućce itd.

• teraz każdy jest panem swojego nakrycia, na półmiskach - są osobne sztućce, je się w towarzystwie, ale jakby w odizolowaniu od innych.

• ta dbałość nie wynika z obawy zarażenia się jakąś chorobą (nie znano bakterii) - chodzi o obawę zbyt bezpośredniego kontaktu z innym człowiekiem.

• słowo „czystość” rozumiane inaczej niż dziś:

• rozróżnienie czysty-brudny po raz pierwszy w słownikach: 1640r.

• nie oznacza to całkowitej zmiany, do końca XVIII w czystość to raczej elegancja, dystyngowana wewnętrzność, dystynkcja.

• Gorges Bigarello pisze że brak eleganckiego stroju może być rozumiany jak brak czystości, czystość to tez maniery i elegancja - pojęcia nie istnieją bez siebie (czyste ubranie - tzn. modne, dobrze skrojone, zgodne z konwenansami); dostosowanie się do norm i posłuszeństwo wobec konwenansów.

• w XVII w. Francuzi przywiązują do tej specyficznie pojmowanej czystości w kuchni - zachowanie przy stole, obsługa itd.

• brud - to raczej niechlujstwo, przeciwko, któremu występują.

• nowe obyczaje wokół stołowe nie zawsze są oczywiste - jedzenia się nie podnosi na ostrzu noża do ust ale można tak podać ser, oliwki je się łyżką, serwetka leży a nie jest zawiązana itd. - nie znamy uzasadnień.

• zmiana funkcji społecznych zachowań - nie należy kroić chleba (jak dawniej) tylko go połamać w rękach.

• dostosowanie się do obyczajów wielkiego świata, moda - która jest zmienna. Jest kreowana i upowszechniana przez króla i dwór, ale nie wszystko i nie zawsze jest akceptowane czy naśladowane od razu; niektóre rzeczy nie są akceptowane.

• człowiek nieobuty - odstraszający przykład braku manier, kontrapunkt, wspominany b. często.

• od tej pory podstawowym usprawiedliwieniem dla każdego zachowania jest to ze było ono wśród szlachty, gdy jakieś zachowanie zostało uznanie wśród wieśniaków - zostawało od razu potępione. Ci którzy nie potrafią się posługiwać odpowiednimi instrumentami - są wykluczeni.

• rośnie różnica miedzy bogatymi i biednymi.

• coraz liczniejsze zachowania mają być eliminowane przy stole.

• zarzucono zwyczaj żywienia podwładnych, szlachta rzadziej zaprasza uboższych.

• zamożni biesiadują przy odrębnych stołach, segregacja przybierała na sile.

• do XVII w ludzie przy jednym stole nie muszą pić i jeść tego samego, lepsze kąski dla gospodarza i najlepszych gości - segregacja, podział staje się bardziej widoczny w XVIII,

• liberalizacja zachowań przy stole, równość współbiesiadników - stają się bardziej jednorodna wspólnotą.

• ta jednorodność odnosi się do kultury, obyczajów i gustów, włącznie z upodobaniem potraw.

• zmieniają się także gusta - dobry smak staje się przedmiotem mody - powiększającej różnice społeczne, poczucie smaku - nowa ranga.

• źródła 2 rodzajów: relacje podróżnicze i książki kucharskie - kreują gust.

• gusta nie poszerzają na pierwszy rzut oka różnic społecznych, wspólnota gustu niezależnie od pozycji.

• co się je?

• aromaty i przyprawy - częstsze.

• zwiększa się znaczenie ziół - estragon, bazylia, liść laurowy, szczypiorek, cebula pietruszka, dodatek postaci - czosnek, zróżnicowane opinie.

• kapary, oliwki, anchois, trufle, grzyby.

• dostępne dla bogatych i dla ludu - przynajmniej tam skąd się te dodatki wywodzą.

• mięso - w średniowieczu szlachta ceniła dziczyznę i drób, hodowlane - głównie do bulionów (wołowina) albo do zup.

• kucharze nie przygotowywali wtedy wagi do właściwości poszczególnych kawałków mięsa

• od XV w mięsa wykorzystywane są b. zróżnicowanie - do pieczeni, potraw duszonych i zup ( to co ugotowane z garnku).

• na znaczeniu zyskuje rozróżnianie odpowiednich kawałków tuszy.

• w tym przypadku pionierami nie był dwór ale domy mieszczańskie, mieszczańskim kucharzom bliżej do rzeźników, którzy się na tym znają.

• dwór idzie w ślad za nimi.

• linia podziału nie między arystokracją i mieszczaństwem raczącym się bardziej zróżnicowanym mięsiwem, ale elita i mieszczanie którzy wybierają najlepsze kawałki mięsa, a ubodzy, lud - gorsze.

• gorsza jest w wieprzowina - pospolite, zwierzęcia nieczystego. Stopniowo z zakupów skreślane są kolejne części, od 1670r - całość.

• wielcy panowie kupują cielaki, szynki. Słonina stopniowo traci na znaczeniu - wzrasta spożycie masła.

• mieszczanie i zamożni konsumują tylko najlepsze kawałki mięsa, z wieprzowiny pozostaje tylko to co najbardziej poważane - kotlety i szynka. Ta tendencja aż do XX w, elita zwraca uwagę na jakość.

• Eliat zjada gorsze części ale korzysta z przypraw - sól, czosnek, cebula, XVII i XVIII w dobrzy kucharze zaczynają występować przeciwko zwyczajom zmieniającym mak potraw - długie gotowanie i przyprawianie.

• zaczęto wtedy robić sosy, popularyzacja masła. 2 teorie - ludzie średniowiecza byli żarłokami a nie smakoszami, ilość kosztem jakości, w średniowieczu efekt wizualny był równie ważny co smakowy a nawet dominować.

• Wniosek - ludzie XVII i XVIII różnią się od przodków - troszczą się o smak. Choć tezy te są popularne nie koniecznie dadzą się udowodnić.

• wyrafinowanie, finezja, obsługa, ilość dostosowana do możliwości stołowników i ogólny ład - to ma wpływać w XVII w. na smak i estetykę potraw.

• z drugiej strony - ikonografia średniowieczna nie przestawia suto zastawionych stołów.

• Uczty nowożytne - mamy zachowane jadłospisy - bardzo, bardzo obfite (100 dań dla 40 biesiadników).

2. Budowanie społecznego prestiżu

• uczta w średniowieczu gromadziła tłumy - nawet tysiące osób i służących.

• uczty w XVII i XVIII w uczty są zdecydowanie mniej tłumne, elita jest wyizolowana od pozostałych.

• przeciwstawienie ilości i jakości może być efektem zmian w stosunkach społecznych.

3. Jak się je?

• uczta w późnym średniowieczu - to rodzaj widowiska, np. figuralne przedstawienia z potraw, dekoracje, serwowanie ptaków upieczonych i ponownie obleczonych w pióra - duże ptaki; później zrezygnowana z oblekania, jedzono mniejsze ptaki.

• zmiana gustu zdaje się odrzucać tezę o estetycznych doznaniach na równi z smakowymi kiedy w XVII smak miał wziąć górę.

• traktaty kulinarne XVII i XVIII - wykorzystanie bogatego słownictwa, nie wiemy na ile rozróżniane są smaki.

• słowo smak w znaczeniu raczej wartościującym, wydaje się że w średniowieczu bardziej rozróżniano smaki. Istotniejsze w średniowieczu były kolory niż smak, zainteresowanie kolorami samymi w sobie,

• kucharze nowożytni mówią o kolorach tylko jako o elementach rozróżniających smak czy właściwości.

• kolory - nie są sztuczne, odpowiednie gotowanie, dodatki, rozróżnienie potraw-rozróżnienie składników. W XVII i XVIII estetyka staje się nierozerwalna ze smakiem, wygląd ma zapowiadać równie piękny smak.

• wyrafinowane podniebienie jest traktowane z pobłażliwością, „łakomstwo” uznawane za upodobanie delikatnych potraw w opozycji obżarstwa.

• jedzenie dla przyjemności a nie zaspakajania głodu - zmiana funkcji, jedzenie ma służyć tez przyjemności.

• łakomstwo zaczyna być uznawane za swego rodzaju zaletę.

• zmiana zasad obsługi stołu, jej forma stosowana aż po XIX w. to ala francais, później alla russo.

• wszystkie potrawy podawane jednocześnie, stół miał wygląd bufetu, w szanującym się domu min. 3 podają, które powinny mieć 7 dań, osób przy stole ok.20.

• większość biesiadników zaspokaja się jedną potrawą ale ma wybór większy niż dziś.

• książki i podręcznik podawały, ze chodziło o zaspokojenie różnych gustów - każdy miął brać to na co miał ochotę - nie należy podawać obok siebie dwóch tych samych dan.

• wyrozumiałość dla różnorodności gustów - wg. nowożytnej dietetyki uważano wtedy że upodobania żywieniowe są skorelowane z temperamentem i potrzebami danej osoby.

• upodobania wiązały się z natura i cechami temperamentu - sangwinik, choleryk, melancholik i flegmatyk (np. zimne i mokre, gorące i suche - na odwrót charakteru itd.)Takie przekonanie narodziło się na przełomie XV i XVI w. dietetycy traktowali różnorodność temperamentu jako chorobę, zdrowie to równowaga usposobienia, cechy miały być miarkowane przez podanie odpowiednich potraw.

• zaczęto stosować się do zasad kulinarnych (nie indywidualnych przepisów) - uważano że istnieją zasady uniwersalne w żywieniu.

• kucharz średniowieczny- podporządkowany gustom gospodarza, nie mogą krytykować upodobań. W XVII w - krytyka o serwowaniu sosu w książce kucharskiej - istnieją kanony, kto i nie hołduje jest nieobyczajny - nowe podejście do kulinariów.

• od połowy XVII w - dyskusje na temat kulinariów, dobry smak antytezą błędów kulinarnych, na poziomie jednostkowym i wielkich społeczności - np. narodu.

• przekonanie że jedynie w Europie są najlepsze kuchnie i właściwe warunki, uznanie świata pozaeuropejskiego za niecywilizowany. Dobry smak -> dobre obyczaje.

• dobry smak nie był uznawany od zawsze. Smak - warunek rozwoju wyrafinowanej kuchni.

• kuchnia rozwija się wraz z cywilizacją! Bez dobrego smaku nie można przejść ku cywilizacji. Wolter- kulinaria wytworzyły termin gust i smak, który zyskał znaczenie moralne i duchowe odnoszące się do innych dziedzin np. sztuki i literatury.

Wykład IX 30XI 2011

1. Higiena

1. Paryż w średniowieczu : ścieki płynące rzekami, wylewanie ścieków na ulice. Sekwana i jej dopływy są ściekami.

• Czasy Filipa Augusta - Paryż 2 wodociągi, które doprowadzają wodę do Luwru, część tej wody podbierają możni, król nakazywał zwalczać podkradanie tej wody - tylko król mógł mieć dostęp do wody w domu

• przeciętny paryżanin czerpie wodę do domu ze studni. Były to studnie publiczne, było ich ok 20. Niektórzy zaczynają budować własne studnie.

• Łaźnie i kąpiele publiczne - propozycje wizyty w łaźni składano bez skrępowania. Łaźnie były dość rozbudowane : możliwość kąpieli parowej, kąpieli w kadźi, można tam było nocować, zjeść posiłek, były to więc złożone przedsiębiorstwa. Do łaźni uczęszczały wszelkie warstwy społeczeństwa. Łaźnia wersji standard dla pospólstwa, wersja deluxe dla bogatych.

• Kąpiel jest nie tylko zabiegiem higienicznym, jest to raczej okoliczność towarzyska - kąpiel bierze się w towarzystwie ludzi równych pozycją społeczną naszej. Kąpiel to event, okoliczność o charakterze społecznym, towarzyskim. Kąpiel podkreśla wagę wydarzenia.

• Woda i kąpiel podkreślała hojność gospodarza.

• Kąpiele niekoniecznie służyły higienie, miały aspekt odświętności, charakter spotkania towarzyskiego. Dominował tam element ludyczny niż troska o zdrowie.

• Łaźnia miała opinię dwuznaczną : prócz kąpieli oferowała również bardziej zdrożne rozrywki. Łaźnia była miejscem schadzek kochanków, uprawiania nierządu. Władze niektórych miast ograniczały dostęp do łaźni ( zakaz wstępu dla żonatych mężczyzn). W innych miastach nakazano prostytutkom schronić się w łaźniach by w innych miejscach nie siały zgorszenia.

• Woda była elementem zabawy, gry, przyjemności, rozkoszy. Stanowiła dodatek, premie, nie była celem samym w sobie - „radujmy się wodą na zewnątrz i winem do wewnątrz”.

2. Przełom średniowiecza i nowożytności :

• zmiana stosunku do ciała, a więc i higieny

• łaźnie czasowo ograniczają działalność np. podczas epidemii, upałów, które zdaniem ówczesnych ludzi sprzyjały zarazie, z czasem łaźnie zanikają.

• Z czasem łaźnia staje się mityczną opowieścią : w 1655 roku jeden z francuskich historyków traktował łaźnie jako swego rodzaju mit. Łaźnia staje się legendą, baśnią.

• Innym powodem zaniku łaźni są zamiany obyczajów i kultury - wprowadzanie dystansu dotyczącego ciała, zmiany w sposobie rozumienia obyczajowości, obejmowanie przez wstyd rejonów, które dotąd ze wstydem się nie kojarzyły. Nastąpiło wydzielanie konkretnych dni, w których mogą kąpać się Żydzi, czy włóczędzy. Wczesnonowożytna obyczajowość była warunkowana kulturowo.

• Rodzący się lęk przed kontaktem - napędzany początkowo przez epidemie zarazy, ówczesna wiedza medyczna była niewystarczająca, myślano, że zwykły kontakt z chorym może powodować chorobę. Zdaniem ówczesnych powłoki cielesne były słabe, skóra jest porowata, a w niej jest mnóstwo otworów, przez które mogą wedrzeć się złe rzeczy do wnętrza ciała - długie moczenie w wodzie spowoduje otworzenie/ rozszerzenie się tych porów - niebezpieczeństwo jest wówczas większe. Należy nakazać zakaz kąpieli w łaźni i w kąpieliskach, ponieważ mogą one wywołać choroby śmiertelne.

• Organizm postrzegany wówczas metaforycznie jako dom - co zrobić by w tym domu nie zagościła dżuma? Ciepło i woda mogą pozwolić chorobie dostać się do środka, więc trzeba z nich zrezygnować.

• Ubranie powinno idealnie przylegać do skóry, powinno być obcisłe. Fatalne są materiały z bawełny.

• Stopniowo te zalecania przestaje się kojarzyć tylko z dżuma - później z syfilisem czy nawet ciążą.

• Kąpiel osłabia, powoduje głupotę, niszczy potęgę siły i cnoty. Jeżeli już trzeba się kąpać, należy zachować odpowiednią ostrożność - należy powiązać kąpiel z wypoczynkiem w łóżku, z odpowiednim ubiorem. Idea kąpanie nie brzmi więc zachęcająco - kąpiel staje się zabiegiem złożonym i rzadko stosowanym.

• 1610r. król Francji wezwał ministra Saliego do siebie. Wysłannik króla zastał Saliego w kąpieli, ten chce się ubrać i pójść do króla. Wysłannik zabrania mu wyjścia, ponieważ kąpiel uważana była wtedy za niebezpieczną. Zabronił mu wychodzić, ponieważ wyjście na zewnątrz po kąpieli mogłoby mu zaszkodzić.

• Kontakt z wodą nie wiąże się z higieną - to forma rekonwalescencji. Kąpiel jest wskazana np. po jakiś zabiegach. <?>

• w XVI wieku zaczęto zwracać uwagę na dziecko i dzieciństwo : ciało noworodka jest nie w pełni ukształtowane - należy je masować i kształtować pod ciepłą wodą. Ciało noworodka jest obmywane, ale nie chodzi tu o higienę, ale o nadanie członkom odpowiedniego kształtu, odpowiedniego uformowania cała. Skoro skóra dziecka jest tak bardzo przepuszczalna musi być nieustannie uszczelniania, zatykana- aby wzmocnić skórę należy ją pokryć popiołem z małży, ołowiu, oliwa wosk etc. Pory noworodka / dziecka muszą być uszczelniane, po to by je chronić. Pieluchy też mogą pełnić funkcję ochronną. Gdy dziecko rośnie - kąpiel jest szkodliwa. Dzieci z królewskich rodów nie kąpano nawet przez 6/7 lat !

Wykład X 7XII 2011

1. Kobiety:

• zwykle wykluczone z życia społecznego.

• w miastach pełniły już pewne funkcje publiczne - jednak nieoficjalnie. Taka funkcja kobiety nie była dobrze widziana.

• narzucenie ról żony i matki.

• jej miejsce jest w domu.

• bezustanne poświęcanie się, opieka, karmienie, wychowywanie, pielęgnowanie i towarzyszenie przy umieraniu.

• tym zajęciom kobiet powinna oddawać się całkowicie i bezinteresownie.

• kobieta nowożytna to służąca i gospodyni. By spełniała się w tych rolach musi posiadać jakiś autorytet, choć jest on określany przez cnoty jak skromność, oszczędność, skłonność do poświęcania się dla innych.

• nie jest podporządkowana głowie rodziny.

• pewien (niekoniecznie pożądany przez kobietę) podział ról. (Pani Roland, Filipo)

• kiedy kobieta posiada pewien kapitał może nim rozrządzać.

• kobieta nowożytna dba o edukację dzieci, może dobierać służące, w XVIII w nawet pokojówki i osobistego lokaja - personel pomagający w wypełnianiu ról domowych, kontroluje ich i pozostaje z nimi w zażyłości. Prawo karania służących.

• kobieta raczej nie załatwia na zewnątrz spraw domowych - chyba, że jest wdową. Nie chodzi na targ, nie zarządza majątkiem.

• jednak to jest pewien idealny obraz, w praktyce może to wyglądać różnie:

• nieoficjalny obieg dóbr -jedzenie, przysługi, ubrania - mężczyźni tego nie są w stanie kontrolować.

• pożyczki od sąsiadki, sprzedaż drobnych dóbr itd. - pieniądze poza wiedzą męża.

• te kwoty nie są wielkie i nie zapewniają niezależności finansowej.

• pozostające w zasięgu kobiety środki częściowo uniezależniają ja od rodzinnej wspólnoty, pozwalają się wyodrębnić.

• kobiety przebywają we własnym świecie - otoczone innymi kobietami.

• zamknięte lub otwarte drzwi - symbol. Na wsi mężczyzna nie może przekroczyć progu, gdy kobieta jest sama. W ciągu dnia - zamknięcie drzwi - zapobiega niechcianym wizytom, ale też kobieta zyskuje własną przestrzeń - to co robi w domu to jej sprawa.

• kobiety z sąsiadkami i krewnymi spotykają się przy studni, w pralni, młynie itd. Na południu Francji udają się parami lub grupami a potem rozmawiają. Życie przenika więc na zewnątrz - próg, ulica, plac opodal domu, mają charakter pośredni - już nie dom ale też nie przestrzeń publiczna.

• granice tego co publiczne i prywatne wciąż nie są ostro wyznaczone.

• okazją do opuszczania domu są święta i czas wolny.

• dziewczęta nie mają zbyt wielkiej swobody (szczególnie na południu Francji), ale cieszą się pewnym zakresem wolności.

• dziewczęta nie pozostają same - spacerują z przyjaciółkami, na tańce też nie idą same

• ślub:

• moment decydujący.

• zabawa, której oddawała się młódka staje się czymś niestosownym.

• jednak po zamążpójściu nie jest trudniej wyjść, pretekstem opuszczenia domu może być msza, pielgrzymka, modły na misji itd.

• kształtuje się nowy model kobiecej pobożności w końcu wieku XVI - pod wpływem reformacji.

• umożliwienie bardziej intensywnego przeżywania religijnych dogmatów,

• poszerzenie obszarów życia prywatnego kobiet.

• przyjaźnie chłopców poza kręgiem rodzinnych nawiązywane są w kolegium (szkole) a w przypadku kobiet - w klasztorze, gdzie są oddawane na wychowanie.

• w kobiecym świecie jest niewiele tajemnic, które da się utrzymać - nawet kradzieże i inne przestępstwa.

• anonimowość w świecie nowożytnych kobiet nie istnieje.

• kobiety wiele wiedzą, posługują się plotką - więc nie są publicznie odpowiedzialne.

• mężczyźni za obmowę mogą odpowiedzieć w sądzie.

• kobiety mają dostęp do wielu sekretów, wolne od formalnej winy, odgrywają ogromną rolę, są istotnym elementem systemu kontroli społecznej.

• mogą podburzyć opinię publiczną ale same stanowią cel dla innych kobiet.

• pozostają wyłącznymi strażniczkami domowego ogniska i moralności rodzinnej.

2. Dzieci

• wciąż dominuje naturalistyczna koncepcja życia i upływu czasu:

• wyraża się w przekonaniu, ze początek życiu daje ziemia matka a natura nieustannie obumiera i odradza się

• bezpłodność jest rzeczą fatalną - oznacza przerwanie odwiecznego cyklu śmierci i narodzin, łamie solidarność rodu, cykl pokoleń, ucina ich ciągłość.

• z tego pojmowania - specjalna rola kobiety, to ona rodzi, karmi, wychowuje dziecko. Depozytariuszka rodziny i gatunku.

• rytuały płodności - wciąż się utrzymują - kamienie płodności, czy zapładniające źródła i drzewa.

• dziecko bierze się z natury, przyroda daje specjalną formę energii skumulowanej w ziemi.

• każdy człowiek wywodzi się z ziemi i do niej wróci po śmierci. Odwołania do pogańskich wyobrażeń o istocie świata.

• rola przodków - umarli ale odrodzą siew kolejnych pokoleniach. Powoduje iż istnieje zwyczaj nadawania dziecku imienia dziadka lub babki. Przekonanie o ciągłości pokoleń.

• koncepcja ciała bardzo różniła się od współczesnej:

• istota ma własne ciało, jednak po części ciało stanowi własność rodu, do tych, którzy byli i będą.

• to ma dalsze konsekwencje - ograniczenie możliwości życia własnym życiem

• jednostka dysponuje ciałem w takim stopniu w jaki to nie godzi w interesy rodziny.

• bark realnej możliwości spędzenia go w zgodzie z samym sobą, własną indywidualną wolą.

• podporządkowanie naczelnemu obowiązkowi - prokreacji.

• dziecko traktowana jest jak odgałęzienie wspólnoty, część złożonego organizmu, ponadczasowego.

• należy w tym samym stopniu do siebie co do rodziców, jest wspólne. Silna więź łączy dziecko z matką, długo karmione piersią.

• sfera prywatna i publiczna koegzystują od narodzin - w domu ale w asyście krewnych i sąsiadek. Pierwsze kroki symbolicznie stawia na cmentarzu lub w kościele.

• chrzest - uspołecznienie, magiczne obrzędy, mające zapewnić doskonałość jego umysłu. Np. dziecko po ceremonii przetacza się po ołtarzu; rodzice chrzestni - wyraz wspólnoty rodowej.

• kołatki - hałas ma zapewnić chłopcu dobry słuch i łatwość wysławiania się, dziewczynki - ładny głos, śpiew)

3. Rola ojca i matki.

• chłopcy w wieku lat 7-8 podejmują pracę w polu.

• dziewczynki jak tylko podrosną zaczynają uczyć się roli zony.

• pierwsze zmiany wyprzedzają epokę - XIV w. w zamożnych środowiskach miejskich, więcej uczuciowości i troski w stosunku do dziecka, troska utrzymania go przy życiu, wcześniej na stosunek do śmierci dziecka wpływała świadomość cyklu pokoleń - obowiązek jego utrzymania - nie ma miejsca na żałobę.

• od późnego średniowiecza zaczyna się zaznaczać pragnienie zachowania dziecka przy życiu i staje się coraz bardziej powszechne. Jak zajmować się dzieckiem by rosło zdrowe i silne - rozprawy Moliera i Lock'a. 1693 r. John Lock „O wychowaniu dzieci” - jeden z klasycznych podręczników europejskiej pedagogiki.

• zmiana obyczajów. Rozluźnienie więzi między jednostką a ciągiem pokoleń. Nowy układ między jednostką a grupa, nowe wyobrażenie ciała. Zyskuje autonomie, indywidualizuje się, ciało należy do mnie - staram się oszczędzić mu chorób i cierpień, staram się zapewnić mu nieśmiertelność- przez poczęcie dziecka które będzie kontynuacją.

• symboliczne oderwanie ciała jednostki od organizmu rodziny wyjaśnia uzyskiwanie tak ważnego miejsca przez dziecko w aktywności ojca i matki.

• jednostka zyskuje własny wymiar, pokrewieństwo nie zatarcia jej osobowości, uwydatnia się wychodzi z cienia.

• zmiana postawy wobec dziecka jest procesem powolnym

• związek z ziemią matką zanika w miastach, coraz mniej czasu i miejsca można poświęcić przodkom, rodzina koncentruje się na sobie samej, zagospodarowanie domowej przestrzeni.

• różna dynamika procesu w różnych środowiskach - nie jest tez ciągły, momenty zatrzymań lub nawet cofnięcia się.

• pojawia się „nowe” dziecko i „nowi” rodzice.

• w tekstach z epoki dziecko jest bardziej bystre i dojrzałe. Nowe struktury edukacyjne - powstają przy poparciu rodziców, które nabierają przekonania, ze należy odsuwać pierwotne instynkty, którymi jest owładnięte dziecko, natura sprzyja grzechowi - potrzebna jest kontrola.

• edukacja kształtuje umysły. Nauczyciel ma przekazać wiedzę, której nie są w stanie mu przekazać rodzice - nie mogą ukształtować dziecka odmiennie, niż sami zostali ukształtowani. Od otwartej publicznej edukacji do edukacji typu szkolonego - celem jest także integracja, ale ma ułatwić rozwój dziecka - ok 1550 r.

• dzieckiem interesuje się władza publiczna i kościół, wzmacniają tendencję do traktowania dziecka jako osoby.

• 2 wzorce upowszechnione przez Kościół:

• dziecko mistyczne i dzieciątko Jezus. Mamy dzieci święte niemalże od początku - oddane Bogu.

• drugi wzór - krzewiony we Francji - niewinność, łagodność, bezbronność. Bożonarodzeniowe szopki - element propagandy. Dziecko może także zmierzać ku świętości a nie jest skazane na owładnięciem go grzechu wynikającego z natury.

• laicki wzorzec: wyjątkowego dziecka, geniusza - m.in. u Erazma. Dzieci mówiące kilkoma językami, dzieci poeci, pisarze itd. Wcielenie genialności - Mozart, archetypiczny mały geniusz.

Wykład XI 14 XII 2011

Wiek XIX

1. Sfera prywatna niegdyś stosunkowo mało znacząca, zyskała bardzo na wartości. Stała się czymś czym nigdy dotąd nie była - stała się synonimem szczęścia.

2. 1789 - początek nowej epoki. Nowa epoka na początku niosła zagrożenie prywatności. Osobiste interesy zaczynają być traktowane podejrzliwie. Prywatność to pożywka dla spisku lub wręcz nawet zdrady. Postulatem staje się więc powszechna jawność.

3. Rewolucja francuska :

a) rewolucjoniści chcą zmienić obyczaje, na nowo kształtują społeczną przestrzeń, w której usiłują umieścić nowego człowieka ukształtowanego według myśli oświeceniowych.

b) rewolucja w dłuższej perspektywie też niesie zmiany :

• kładzie nacisk na zdefiniowanie strefy prywatnej i publicznej

• różnicuje rolę płci

• nadaje wartości rodzinie

• rewolucja w wielu stopniach jest patriarchalna, ale też ogranicza rolę ojca

• głosi prawa jednostki

• kładzie nacisk na bezpieczeństwo jednostki

100. zmiany następuję nie tylko w trakcie rewolucji i nie tylko we Francji :

• równocześnie mamy do czynienia w Anglii z rozłączeniem strefy publicznej i prywatnej.

• Klasa średnia zyskuje na znaczeniu

• przemiany w Anglii i we Francji wpłyną na to co będzie się działo w Europy Zachodniej

500. skutki rewolucji:

• rozrost sfery publicznej

• podział między sferą publiczną a prywatną

• upublicznienie życia prywatnego

• życie prywatne stanie się celem brutalnego ataki - to co osobiste będzie podejrzane, to co osobiste nie może przeciwstawiać się powszechnej roli narodu.

• Polityka grup prywatnych staje się synonimem konspiracji, spisku. Prywatne staje się antyrewolucyjne. Rewolucjonista zacznie żądać by wszystko było jawne.

• Troska by interesy prywatne utrzymywać z dala od życia publicznego

• zatarcie granicy między tym co prywatne a tym co publiczne.

• Rewolucja na poziomie indywidualnym, dokonująca się w sercu ma być odbiciem tej dokonującej się w państwie - stąd upolitycznienie życia prywatnego.

Ubiór ma znaczenie dla rewolucjonisty polityczne. Znoszone ubranie było uznawane za dowód patriotyzmu. Rewolucyjne czasopisma modowe : „strój ala konstytucja”, „strój ala równość”. Parlament oprócz różnych wolności potwierdził wolność stroju - dekret ten był wymierzony głównie w klub kobiet, które nosiły czerwone czapki i zmuszały do ich noszenia inne kobiety. Dekret ten który formalnie dotyczył sposobu ubierania był tak naprawdę przejawem męskiego szowinizmu. Pozornie dekret wprowadzał wolność ubierania się, ale naprawdę ingerencja państwa w sposób ubierania się była coraz większa - mężczyźni byli zobowiązani do noszenia trójkolorowej kokardy (kolory rewolucji). Artysta związany z rewolucją miał przedstawić projekt stroju rewolucjonistów - niektórzy przez to żywili nadzieję, że zniknie granica między tym co prywatne a tym co publiczne - wszyscy noszą to samo.

• Strojem kobiecym władze przejmowały się mniej. Uważano że kobiety mogą się ubierać jak chcą - im mundur obywatelski nie był potrzebny, albo też nie przysługiwał (był on zaszczytem)

• rewolucyjny zapał dotyczył też przedmiotów, nie tylko ubioru. Republikańskie zdobienia, dewizy pojawiały się na przedmiotach powszechnego użytku.

500. sfera publiczna :

• zalewają ja zwyczajnie z życia prywatnego

• rewolucjoniści zwracają się do siebie per Ty - chcą to uczynić powszechnym prawem, twierdzą, że byłoby to idealnym przykładem równości

• język, którym obawiałoby się posłużyć publicznie stał się dopuszczalny - miało to skutki destrukcyjne, naruszało to publiczny dyskurs - pewnych rzeczy publicznie się nie podnosiło dotychczas.

• Szczególną nienawiść zaczęła budzić królowa Maria Antonina

• władze próbują narzucić obowiązek posługiwania się językiem francuskim. Przed rewolucją ogromna większość Francuzów posługiwała się gwarą, dialektem. Teraz władze starają się uniformizować język i narzucić konieczność posługiwania się poprawną francuszczyzną

• szkoła ma kształtować nowego człowieka.

e) godło Republiki:

• przybiera postać młodej dziewczyny - Marianny.

• Kobieta i matka jest z jednej strony wynoszona na piedestał, czyniona symbolem nowego państwa, z drugiej strony nie ma praw politycznych - skutkiem tego staje się symbolem nowej Republiki.

• Władza musi mieć jakiś symbol - coś do czego może się odwołać

• władza odwołuje się do uczyć, czasami bywa familiarna

• kiedy utrzymuje się monarchia - król przedstawiany jest jako zatroskany ojciec. Kiedy akcje króla spadają (1791 roku król próbuje uciekać z Francji) zaczyna być prezentowany jako tyran, w obok jego boku będzie znajdować się znienawidzona Maria Antonina.

• Władzę królewską zastąpi Braterstwo Rewolucjonistów - w nowych wizerunkach nie ma już ojca, a matki są prawie niewidoczne. W tej rodzinie brakuje rodziców. W nowej ideologii to bracia mają budować nowy świat i opiekować się siostrami.

• 1972-1794 - siostry stają koło braci, ale to bracia mają być budowniczymi nowej rzeczywistości

• świat rewolucyjny jest zmaskulinizowany - jest tworzony przez mężczyzn

f) konsekwencje cd:

• atak na kościół, szlachtę, wspólnotę miejską, klan rodzinny

• rewolucja wyznacza nową przestrzeń dla jednostki

• miejscem ukształtowania nowego człowieka jest kościół - inne instytucje zostały zniszczone

• przywódcy rewolucji to liberałowie, dzieci oświecenia, które bywało wobec kościoła bardzo surowe - stąd ataki na kościół. Oświecenie zostawiało religię zamkniętą w sferze prywatnej, mogła być ale tylko w sferze prywatne - rzeczywistość odbiegała od założeń - konfiskata majątków Kościelnych, wprowadzono wybieralność duchownych, zabroniono publicznego noszenia szat kościelnych, a poparcie dla duchownych zaczęto uważać za antyrewolucyjne.

• W 1801 roku Napoleon zawrze konkordat ze stolicą apostolską. Zanim to nastąpi - duchowieństwu będzie ciężko. Opoką Kościoła i duchownych staną się kobiety. To one staną się grupa stawiającą opór. Kościół propaństwowy, rewolucyjny został zdławiony przez kobiety, które nie chciały mu się podporządkować. To kobiety ukrywały księży, to one pomagały w organizowaniu mszy. Dzięki nim nastąpiła odnowa dawnych obrzędów religijnych, renesans różańca. Religa zaczęła nabierać charakteru bardziej prywatnego, szczególnie w małych miastach - tam praktyki religijne odbywały się w gronie rodzinnym lub w gronie najbliższych przyjaciół. Po podpisaniu konkordatu zaczęto odrestaurowywać zniszczone Kościoły.

• Ostentacyjne lekceważenie rewolucyjnego kalendarza . Rewolucja zniosła kalendarz z 7 dniowym tygodniem, wprowadziła tydzień bez niedzieli - chłopi to zlekceważyli.

• Mężczyźni częściej odchodzą od praktyk religijnych, powracają do nich okresowo, nie tak jak kobiety.

• Ingerencja władzy publicznej szczególnie głęboko w sferze życia małżeńskiego

4. Małżeństwo :

a) po raz pierwszy w dziejach państwo/ władza publiczna bierze czynny udział w ustanawianiu rodziny - śluby cywilne

b) państwo określa reguły adopcji, prawa dzieci, rozwodów

100. państwo ogranicza władzę ojcowską w kwestii dziedziczenia.

500. środki te mają na celu ochronę rodzin przed tyranią kościoła

5. Władza napoleońska :

• bardziej surowa

• kładzie nacisk na wzmocnienie władzy ojcowskiej, która za czasów Napoleona odzyskuje swoje znaczenie

• państwo porewolucyjne ogranicza w wielu sferach kontrolę rodziny i Kościoła nad jednostką, po to by tę kontrolę samemu przejąć

• gwarantuje prawa jednostki

• ogranicza władze rodzicielską.

• Tendencja państw do ingerencji w sprawy rodzinne

• konflikt prawa jednostki - rodzina

6. Rozwód:

• konsekwencja liberalnych ideii

• konstytucja francuska nadała małżeństwu charakter świecki. Kontrakt można rozwiązać więc i małżeństwo również

• państwo przejmuję rolę Kościoła w kwestiach małżeńskich

• rozwód to wyswobodzenie kobiety od despotyzmu małżeńskiego

• sama ustawa dotycząca rozwodów jest bardzo liberalna wymienia 7 przyczyna rozwodu (obłąkanie , skazanie współmałżonka, znęcanie się, rozwiązłość obyczajów, porzucenie, nieobecność, emigracja)

• możliwy rozwód za pogodzenie obu stron

• możliwy rozwód z powodu niezgodności charakterów (6 miesięcy szansy na pogodzenie się)

• po rozwodzie następne małżeństwo można zawrzeć po roku

• kobieta i mężczyzna mają identyczne prawa występowania o rozwód.

• Kodeks Napoleona zmieni reguły gry:

*3 przyczyny (skazanie, znęcanie się, zdrada małżeńska)

*mąż może żądać rozwodu zawsze, kobieta tylko w szczególnych przypadkach

*wiarołomstwo żony może być karane przez sądy

*rozwód za obopólną zgodną zostanie utrzymany (ograniczenie czasu trwania małżeństwa, rozwieść można się między 2 a 20 rokiem małżeństwa)

• między 1792-1803 - rozwody we Francji bardzo częste ok. 30tys.

• Później duży spadek!

• rozwody przyjęły się głównie w miastach, na wsiach jest ich znacznie mniej

• małżeństwa rozpadają się po stosunkowo krótkim czasie - 3-4% małżeństw rozpadło się w ciągu 10 lat.

• W 1884 roku dopuszczono ponownie rozwody we Francji.

• Kobiety skorzystały na wprowadzeniu rozwodów. Częściej pozew rozwodowy wnosiły kobiety 9 2/3 wniosków)

• wnioski za obopólną zgodą - nieliczne

• przyczyny to zazwyczaj porzucenie lub nieobecność małżonka.

• Druga w kolejności przyczyną jest niedopasowanie.

• Kobiety powołują się na znęcanie.

• Mieszanie spraw publicznych i prywatnych jest uznawane za zdrożność nawet na poziomie osobistym/intymnym

7. Po rewolucji:

• przed rewolucją kobiety prowadziły pamiętniki, w których pisały o intymnych sprawach

• po wybuchu rewolucji nie chcą o tym wspominać w pamiętnikach

• rozwody stają się możliwe

• życie osobiste przeorane przez szereg zmian

• imiona ulegają wpływom rewolucji staja się modne imiona wielkich republikańskich bohaterów, szczególnie z Imperium Rzymskiego

• rewolucyjne imiona otrzymują głównie chłopcy

• ograniczenie kultu religijnego

• zeświecczenie małżeństwa

• upadek autorytetów czerpiących z urodzenia czy majątku

8. 1794 - koniec Rewolucji

9. 1804 - koniec Republiki Napoleona - klęska pod Waterloo

10. XIX w:

• dążność oddzielenia tego co publiczne i tego co prywatnego

• dążenie do wytyczenia ściślejszych i ostrych granic między mężczyzną a kobietą

• wtargnięcie tego co publiczne w prywatność na dłuższą metę okaże się trudne do zniesienia.

21.12.2011

ANGLIA

XIXw. Sweet home.

1. W 1820 miało dojść do koronacji księcia regenta syna Jerzego III- a także małżeństwo z Karoliną Brunssziwdzą, brak głębszych uczuć. Książę regent ma zostać królem, ale problem z koronacją żony, wszczęcie procedury rozwodowej, część po stronie biednej Karoliny, mimo że jej mit upadł to do rozwodu nie doszło, do koronacji także nie doszło.

• Ilustracja poglądów społeczeństwa małżeństwa na istotę rodziny i małżeństwa. Być prawdziwym królem to to samo co być prawdziwym ojcem i małżonkiem.

• Cnoty rodzinne uznane za najwyższe, trzeba hołdować te cnoty.

• Lud miłuje ojca jeżeli pielęgnuje rodzinne cnoty i daje temu wyraz w praktyce.

• Następca Jerzego IV Wilhelm IV i żona Adelajda- wzorcowe małżeństwo podobnie jak królowa Wiktoria. Rodzina królewska i każda rodzina ma być królestwem miłości. Prawdziwy monarcha musi wieść przykładne życie rodzinne.

2. Wiek XVIII wiek obyczajowej swobody nie idzie w parze z życiem rodzinnym, to zmienia się w wieku XIX. Wzorzec arystokratyczny odchodzi do lamusa.

• W ewolucji poglądów rolę odgrywa religia, odłam zwany ewangelizmem.

• Zaznaczony w końcu lat 70 XVIII w przeciw metodyzmowi pozyskującemu warstwy ludowe.

• Reformacje od wewnątrz, ewangelizm ma koncepcję kierowanie przesłania ku elicie od góry propagowanie wśród szlachty ,burżuazji.

• Życie duchowe każdego w centrum obrazu świata. Reformatorzy uważają angielskie społeczeństwo za zepsute z powodu braku religii.

• Propagowana nowa odnowiona wiara bardziej wymagająca .

• Celem ma być przemiana jednostki by stała się nową osobą w Chrystusie.

• Przestrzeganie norm religijnych w życiu codziennym. Wszędzie należy kierować się religijnym przesłaniem w każdym aspekcie życia.

• Wewnętrzna dyscyplina a jej celem ma być przemiana całego społeczeństwa.

• Anglia boi się że rewolucja Francuska przekroczy kanał i to samo stanie się w Wlk. Brytanii a wewnętrzny chaos może temu pomóc, trzeba więc zaprowadzić porządek.

• Ewangelicy jako lekarstwo wyrugowanie grzechu i niemoralności.

• Żeby dać społeczeństwu nowe życie trzeba mieć dobrą nowinę jak największej liczbie ludzi, przyspieszanie wew. Odnowy ze względu na zamieszki we Francji.

• W centrum tego religijnego doświadczenia indywidualna wiara- prywatna lektura biblii i modlitwa, prywatna introspekcja. Zeszyty postanowień, ale wszystko to winno być podtrzymywane przez rodziną modlitwę. Każdy przewodnikiem dla pozostałych a zarazem ochroną wartości. Rodzina to przestrzeń od zepsutego świata. Rodzina to mały kościół

3. Kobieta Hannah More literatka - obawa przed doświadczeniem chaosu rewolucji francuskiej.

• Rzeczniczka ewangelizmu, aktywne działanie.

• Wydaje broszury dla ubogich by być posłusznym władzy, polityczna konserwatysta, a zarazem religijny radykał, bardzo żarliwy.

• Powieść- Coebels w poszukiwaniu żony.-książka dla burżuazji od nich zamierza More rozpocząć moralne odrodzenie, bo to oni tworzą jądro anglikańskich parafii.

• Książka pełna porad codziennego życia, synteza racji płci.

• Cebels szuka żony nie w Londynie, bo on jest zepsuty ucieka na wieś, siedlisko cnoty na wsi. Zamieszkuję u boku rodziny religijnej Steleyów. Mężczyzna ma zajmować się życiem publicznym , żona m zajmować się domem i rodziną. Odmienne sfery obu płci. Każda płeć z natury odmienna ma własne wartości. More nienawidzi emancypantek- równość płci jest niemoralna, przeznaczenie płci jest odmienne, już biologizm na nią wskazuję. Kobiety i mężczyźni równi duchowo w drodze do zbawienia ale tylko w tym aspekcie. Kobiety mogą wpływać na mężów, w zaciszu domowego ogniska kobieta jako domowa kapłanka. Kobiety bardziej podatne są na duchowe wpływy świat zewnętrzny mniej na nie oddziałuję-

4. Metodyści, independenci, baptyści- podobne przekonania.

• Zwalczali areligijne postawy.

• Zwalczali zakorzenione tam wyobraźnia męskości, a z drugiej argumenty na temat równości płci. Nowa moralność propagowana przez pastorów.

• Kobiety zaangażowane ale nie kierowały przebiegiem owych zadań.

• Kobiety mają coraz mniejszą rolę w stowarzyszeniach literackich, czy biesiadach członków stowarzyszenia, np. nie dopuszczane do czytelni. Kobiety mogą być członkiniami i płacić składki ale nie mają raczej żadnych praw.

• Restrykcje usuwane pod koniec XIXw.

5. Przedsiębiorstwa prowadzone przez obojga małżonków, wspólnicy w biznesie. Kobieta nie może zawiera umów nie może prowadzić procesów, realnie prowadzi biznes mąż z zoną u boku.

6. Z córkami nie wiążę się nadziei nie kształci się ich.

• Kobietą coraz trudniej uczestniczyć w interesach- kredytodawcą jest bank , a to męska instytucja w budynku giełdy w którym bywają tylko mężczyźni.

• Kobiety samoistnie wykluczone.

7. Dom

• Dom nie ma związku z biznesem- nowy trend wśród burżuazji- oddzielenie życia zawodowego i rodzinnego.

• Konsekwencje biznes daleko od domu . Kobiety na uboczu.

• Biznes i handel domeną mężczyzn- kobiety tylko sklepiki z żywnością. Dwie sfery między biznesem a domem.

• Dom powiększany w miarę większych dochodów.

• Specjalizacja poszczególnych pomieszczeń. Pokój do zabaw, do nauki- nowa koncepcja domu, zróżnicowanie przestrzeni.

• Dom ma być ostoją zmęczonego mężczyzny ma zapewnić mężczyźnie kontynuowanie jego pracy, od której zależy pomyślność rodziny, rodzina ma sprawić by nie zatracił się w złym świecie

Męskości zaspokajanie potrzeb bliskich

Kobiecość związana z zawodem męża, tarci podmiotowość jeżeli posiada własny zawód. Nowa kategoria osób- kobiety zajmujące się domem.

Ubogich umoralnia się przez rodziny- szkółki niedzielne, towarzystwa dobroczynne- idea rozdziału płci. Alternatywą przedstawianą kobitą jest rola służącej lub rola szanowanej żony i matki we własnym domu.

Odmienne wykształcenie dla chłopców i dziewcząt. Szkoły dla robotników tylko dla mężczyzn- formowanie dobrych mężów i ojców, to oni maja formować dobre żony. Sami robotnicy maja inne koncepcje rodziny od tych burżuazyjnych. Klasa robotnicza przyjęła aspekty dyskursu religijnego, np. alkoholizm i abstynencja. Wiara w możliwość postępu technicznego każdego człowieka. Za najgorszy ze skutków alkoholizmu demoralizacja i zniszczenie rodziny. Kobieta powinna być dobrą gospodynią

4.1.2012

XIX w.

1. W centrum rodziny ojciec:

• jego rola podkreślana, eksperesjonowana przez tradycjonalistów,

• we Francji szczególnie gdy została republiką,

• ojciec ma być substytutem króla.

• Przedstawiciele republikańskich trendów także piszą o ojcu z sentymentem.

• Silna władza w rodzinie być powinna. Stosunki wewnątrz rodziny regulowane przez kodeks cywilny Napoleona- wyższość męża w małżeństwie i ojca w rodzinie pozbawiał pozycji w rodzinie żony i matki.

• Kobieta nie mogła sprawować opieki prawnej, być świadkiem aktu o prawnym charakterze, jeśli opuszczała dom mogła być do niego sprowadzona z powrotem przez władzę publiczną.

• Mężczyzna który łamał śluby małżeńskie nie ryzykował niczego, żona nie miała prawa do dysponowania własnym majątkiem- aprobowane to nawet przez liberałów.

• Prawo do wymierzania żonie mężowskiej sprawiedliwości.

• Np. 6 przypadków w których mąż może zabić żonę, np. w przypadku rozwiązłości jej pijaństwo, kradzież czy marnotrawstwo.

• Władza męża dotyczy też dzieci, nawet gdy stają się pełnoletnie, aby dziecko mogło się ożenić przed 25 rokiem życia potrzebna zgoda ojca, prawo do nakazania aresztowania swoich dzieci(poniżej 16 lat aresztowanie do 1 msc) procedury były proste do przeprowadzenia.

• Łatwo było tez zamknąć żony w domach dla obłąkanych.

• Ojciec ma wyłącznie uprawnienia w sferze politycznej. W domu rządzi za pomocą pieniędzy, wyznacza sumę dla żony na utrzymanie.

• Wyróżniają się rodziny wiejskie żona uzyskuje tu rolę ministra finansów zarządzała pieniędzmi.

• Do ojca rodziny należą podstawowe decyzję w kwestii gospodarczej. W drugiej połowie XIX w kobiety zamknięte w domu oddalonych od fabryki- mało wspólnego z życiem zawodowym. Wychowanie dzieci- decyzja należy od ojca, ojcowie aranżowali małżeństwa.

• Kobiety zbyt religijne, mniej wykształcone, podatne na uczucie- ojciec przykładem intelektu, dlatego on ma prawo do wyboru kandydata na męża. Wielkie umysły domagały się by pozycja ojca w rodzinie była umacniana. Dom to zbyt ważna sfera by mogła w jego sprawach decydować słaba kobieta.

• Ojciec ma prawo kontroli dzieci, żony.

• Pod koniec XIX w. prawo męża do korespondencji staję się kwestią sporną.

• Kobiety coraz częściej przeciwstawiają się tej sytuacji. Prawa ograniczają moralną wolność kobiety. Prawa te powinny zostać zmienione.

• Stopniowo władza ojca ulega uszczupleniu- nadgryzana przez kobiety i dzieci lub skutkiem ingerencji państwa, pozwalającemu się wkraczać w życie rodzinnym , szczególnie u rodzin ubogich.

• Wprowadzenie kontroli państwa w imię interesów dziecka, lub prawo do odchodzenia ojcostwa.

• Kobiety uzyskały prawo do rozwodu, a także instytucja separacji, dostosowanie prawa do zmian, dokonywanych w łonie samej rodziny.

2. MAŁŻEŃSTWo

• Ważna instytucja, centralna, dominująca.

• Odrzuceni są ci, którzy nie są w stanie funkcjonować w małżeństwie- homoseksualiści i ludzie samotni.

• Małżeństwo łączy ludzi w zbliżonym wieku, stosunkowo młodych. Daję im to możliwość podjęcia samodzielnego życia.

• Dążenie ze strony kobiet do poszukiwania młodego partnera.

• Małżeństwa mają charakter homogeniczny, poślubiamy podobnego sobie, bo podobnych sobie najczęściej się spotyka. Coraz częściej wieśniacy migrują np. do Paryża, ale także tam spotykają podobnych sobie, ale w dzielnicach miejskich odtworzona struktura rodzinnych stron.

• Praca i życie prywatne nakładają się na siebie.

• Istotne także sprawy posagowe. Pracowita służąca jest w cenie ma oszczędności, które gdy zostanie żoną robotnika pomogą mu spłacić długi. W środowiskach drobnej burżuazji homogenicznośc nie jest tak silna. Szuka się wyższych statusem małżonka.

• Zawarcie małżeństwa poprzedzają decyzję rodziny, proboszcza.

• Zaczyna liczyć się nazwisko, poważanie, np. przedstawiciele wolnych zawodów, a także uroda.

• Kobiety zamykały się w domu. Rośnie liczba dzieci w rodzinie. Próba nadania sensu najdrobniejszym czynnością. Nie są bierne, zrezygnowane, własny obraz świata jako osąd rzeczy. Mężczyźni niosą chaos i śmierć.

3. LUD I WIEŚ

• Kobiety to gospodynie.

• Kobiety w domu nie we wnętrzu, gdzie ciasno i ubogo.

• Gospodyni domowa, ma funkcje opieki nad dziećmi.

• Matka karmi dzieci piersią. Dzieci szybko poruszają się same.

• Troska o rodzinę i prace gospodarcze, najtańszej żywności.

• Kobieta gotuję posiłki, dostarcza je mężowi, przynosi wodę.

• Mają mało czasu dla siebie.

• Pracują w drobnych usługach, zajmują się drobnym handlem.

• Kobiety z ludu coraz częściej zatrudnione. Praca przy szyciu na maszynie.

• Od pracy w domu wyżej ceniona praca poza domem, np. w fabryce, gdzie pracuję się mniej samotnie.

• Kobiety coraz częściej dysponują wypłatą, także mężowską. Kobieta zarządza rodziny funduszem. Najczęściej to zarządzanie niedostatkiem i biedom.

• Do kobiet należy opieka medyczna- lekarz jest zbyt kosztowny. Kobieta dba o rodziną higienę.

• Gospodyni lepiej wykształcone, umieją uczyć tego uczą dzieci, uczą dzieci religii.

• Kobieta buntuję się przeciw mężowi ta z warstw ludowych jest obiektem przemocy.

4. DZIECKO:

• Bardziej niż kiedykolwiek dziecko w centrum rodziny, zbierając nakłady rodziny, inwestycje ekonomiczne, możliwości duchowe, uznawane za przyszłość rodziny.

• Sposób na unieśmiertelnię rodziców. Obfitsza literatura dotycząca dzieciństwa.

• Dziecko jako kontynuator rodu, anie osoba sama w sobie. Dziecko postrzegane także przez państwo- to obywatel, pracownik, żołnierz jutra. Państwo ingeruję w stosunki między dzieckiem, a innymi członkami rodziny.

• Dzieci jako pierwsze wyłączone od pracy w fabrykach, dzieciństwo to sfera gdzie sfera publiczna i prywatna ociera się o siei.

• Dziecko jest obiektem postępu wiedzy. Medycyna , psychologia, prawo poświęcają uwagę dzieciństwu i dziecku- lepsze rozumienie i większa kontrola nad dzieckiem.

• Dzieci stopniowo coraz więcej. Liczba urodzeń ograniczana- odsetek urodzeń stopniowo spada.

• Urodzenie dziecka to nie tylko sprawa rodziny i rodziców. Częste jest przerywanie ciąży.

• Uboga antykoncepcja.

• Pragnienie posiadania dziecka także u mężczyzn. Z

• abiegi i kuracje dla mężczyzn zwiększające płodność. Wizyty u papieża, pielgrzymki.

• Adopcje dzieci.

• Narodziny dziecka ma miejsce w domu jest prywatny i kobiecy.

• Częściej przy porodzenie asystuję akuszerka a nie lekarz- wynika to ze wstydliwości kobiety. W szpitalu rodzą ubogie i niezamężne kobiety.

• Urodzone dziecko rejestrowane, nadaję się mu nazwisko- włączenie go oficjalnie do społeczeństwa.

• Ojciec mniej interesuję się niemowlakiem.

• Wczesne lata dziecka to także sprawa kobiet i chłopcy i dziewczynki noszą długie sukienki i włosy.

• Coraz częściej maja zabawki.

Dzieje obyczajów 11 I 2012

WYODRĘBNIANIE SIĘ JEDNOSTKI ZE ZBIOROWOŚCI W WIEKU XIX

1. Upowszechnianie się podpisów i inicjałów

2. Nowe możliwości kontemplacji własnego wizerunku :

• Lustra

• Portrety

• Medaliony

3. Fotografia:

• Lata 30te/40te XIX w

• Na początku dagerotypy - pozujemy nieruchomo, nie można z nich zrobić kopii

• Lata 50 te XIX - upowszechnia się fotografia zbliżona do współczesnej, staje się ona coraz bardziej masowa - w 1862 r jeden z fotografów potrafił sprzedać 2400 fotografii. Na zdjęcie czeka się kilka sekund i można go kopiować. Ceny też są stosunkowo niższe niż ceny dagerotypów.

• Pojawiają się uliczni fotografowie, którzy sprzedają kopie fotografii po bardzo niskich cenach

• Gesty utrwalone przez fotografów będą przenosić się na scenę prywatną - za sprawą domowych aparatów

• Fotografia stanowi impuls do tego by na nowo spojrzeć na ciało

• Pojawia się sztuka retuszu - czynimy swoją postać piękniejszą na zawsze.

• Zdjęcia wkładane do rodzinnych albumów - na nowo konfiguruje się ród, ekonomiczne przemiany zagrażały spójności rodzinie, a teraz album na nowo ją scala.

• Nagłe upowszechenie się portretu zmienia wizję postrzegania upływu czasu. Teraz łatwiej wyobrazić sobie swoją starość - inaczej postrzegamy ludzi w starszym wieku

• Zdjęcia to pamiątka z przeszłości, powodują nostalgię, umożliwiają spojrzenie na przodków, którzy już nie żyją - ich odejście będzie mniej bolesne, ich wizerunek na zawsze pozostanie przy nas. Pozwala to zmniejszyć żal spowodowany ich stratą

• Fotografią to także wulgaryzacja nagości : mimo sprzeciwu władz sprzedawano obsceniczne zdjęcia (jeszcze nie porno). Te zdjęcia coraz częściej się pojawiają, wykonują je już amatorzy.

• Fotografia przydatna w pracy policji, a od początku XX wieku pojawiają się rejestry odcisków palców

4. Zindywidualizowane epitafia:

• Indywidualizują postać

• Zawierają wiele informacji o zmarłym, już nie tylko kiedy się urodził a kiedy zmarł, ale zawiera opis cech uznanych za istotę zmarłego.

5. Spisy ludności, świadectwa pracy ludzi odchodzących ze służby domowej etc - każdy jest gdzieś wymieniony, znany władzy

6. Do 1890 sprytny człowiek mógł dowolnie zmieniać swoją tożsamość. Od XX wieku zamiana tożsamości staje się prawie niemożliwa. Według wielu budzi to zagrożenie życia osobistego jednostki.

7. W kulturze 2 przeciwstawne trendy :

• Pragnienie zachowania anonimowości

• Dążenie do rozszyfrowania tego kim są Ci, którzy chcą zaszyfrować swoją anonimowość - pojawienie się w życiu kultury nowej postaci - detektywa.

Powieść detektywistyczna zaczyna święcić triumfy - Sherlock Holmes.

8. Człowiek coraz częściej ma własne łóżko, własny pokój. Nowe kwestie mieszkaniowe. Minimum prywatności ma być zapewnione. Poszerzenie sfery intymności. Swój pokój można urządzić po swojemu - wielka swoboda.

9. Coraz częściej dba się o higienę. Upowszechniają się prysznice, bidety, podpaski u bogatych w początkach XXw. u biednych zdecydowanie później.

• Zalecenia wobec kąpieli : wiek, płeć, zawód - to wszystko wpływa na częstość kąpieli

• Uważa się, że kobiety nie powinny się za specjalnie myć, bo przez to mogą być bezpłodne, higiena intymna kobiet jest utrudniana

• Na wsi utrzymuje się przekonanie, że zbyt częste sprzątanie to strata czasu, uważa się, że warstwa brudu konserwuje.

• Na przełomie XIX/XX wieku czystość uważana jest za coś potrzebnego z drugiej strony robotnicy niechętnie widzą ingerencję państwa, które wydaje instrukcje dot. higieny pracy.

• To co ówczesne elity uważają z higienę w pojęciu ludu wiąże się przede wszystkim z wyglądem. Być czystym to mieć schludny ubiór, mieć uczesane włosy, unikać grubiaństwa, czasem umyć ręce, ewentualnie pokropić się wodą kolońską.

• Państwo wywiera nacisk na upowszechnianie publicznej higieny.

• Lud nowe formy higieny przyjmie dopiero w międzywojniu. I dotyczy do zachodu Europy. Popularyzacja prysznica i łazienki przeznaczonego do mycia nastąpi np. we Francji dopiero w latach 50tych.

10. Wiek XIX kończy się ok 1914/1918 a wiek XX zacznie się już w 1989 - według wydarzeń historycznych a nie norm czasowych. Krótkie, 50letnie stulecie

Wiek XX

1. Rodzina :

• Od stuleci stała na pograniczu świata prywatnego i publicznego

• W wieku XX straciła funkcję publiczną, utrzymuje tylko funkcję prywatną

• Część obowiązków rodziny przejęły instytucje publiczne : przedszkole, szkoła, w zamian za to pozostawiły rodzinie całą sferę prywatną

• Zmiana funkcji rodziny pociągnęła za sobą zmianę samej natury owej rodziny sprywatyzowanie rodziny oznacza jej zdezinstytucjanolizację

• W obrębie rodziny z jednej strony jednostki kultywują życie prywatne

• Rodzina złożona z jednej osoby - życie rodziny zastępowane jest przez życie zindywidualizowanej jednostki

• Ramy życia domowego to kwestia przestrzeni

• Do wczesnych lat 50tych mamy wielką różnicę między rodzinami mieszczańskimi a robotniczymi

• Robotnicy gnieżdżą się w ciasnych pomieszczeniach

• Robotnicy nie mogą się od siebie odseparować

• Mieszczanin ma o wiele więcej przestrzeni, mają duże domy, wiele wolnych pomieszczeń

• Na wsi wiele domów nie ma nawet kuchni, w tym samym pomieszczeniu robi się wszystko! W wielu regionach są jeszcze wspólne łóżka. Dopiero w okresie międzywojennym wieś się wzbogaci i dopiero wtedy lóżka będą osobne

• Wielkość pomieszczeń i ich liczba świadczy o zamożności rodziny

• Na przełomie XIX/XX wieku domy miejskie są raczej jednorodne.

• Francja 1894 : mieszkanie jednoizbowe bardzo popularne, prawie co piąte mieszkanie w dużych miastach Francji jest jednoizbowe. Te mieszkania są często przeludnione.

• Państwo stara się chronić najbiedniejszych więc kontroluje czynsze, przedsiębiorcy nie chcą budować i wynajmować za półdarmo, a samo państwo nie stać na budowę mieszkań dla swoich obywateli (FRANCJA)

• W większości mieszkań wciąż brak bieżącej wody, połowa ulic francuskich miast nie ma ścieków. Prymitywne toalety są albo na podwórkach albo w podwórkach. Czasami nie ma w ogóle ogrzewania

• W połowie XX wieku, bo w 1954 we Francji niecałe 60% mieszkań ma bieżącą wodę. Wanna i prysznic była w tym roku tylko w co 10 francuskim mieszkaniu.

• Przełom następuje w latach 60tych, po wojnie władze Francuskie wzięły się za budowanie mieszkań dla swoich obywateli. Budowało państwo, ale także ludzie prywatni - czynsze poszły w górę. Władze zaczęły pilnować norm odnośnie budowy i wielkości mieszkań (łazienka, toaleta, kuchnia, centralne ogrzewanie, woda, kanalizacja) Przeciętne mieszkanie mieszczan ma 3,5 izby, każdy członek rodziny ma do dyspozycji ok 24 m 2.

• W rodzinach robotniczych członek rodziny ma do dyspozycji ok 18 m2.

2. Prywatność:

• Do XX wieku częste były „publiczne” kąpiele, bal była na środku i tam kąpali się członkowie rodziny. W jednym łóżku często spało po kilka osób. Trudno w tych warunkach było mieć coś osobistego, prywatnego. Trudno było coś ukryć przed innymi. Nie było własnego kąta. To wszystko dotyczyło też stanu ducha - każdy widział jaki masz nastrój. Ciężko było się odizolować.

• Na początku XX wieku życie seksualne stanowiło tabu w domach zamożniejszych. W biedniejszych domach życie seksualne było po części prywatne/ publiczne na oczach innych członków rodziny. Moraliści nie potępiali tego zachowania. Wszyscy wszystkich pilnują, więc nikt na tym nie cierpi.

• Na początku XX wieku życie prywatne utożsamiane z życiem publicznym. Wiele rzeczy było wspólnych. Coś co było tylko moje było bardzo rzadkie. Były to zazwyczaj skromne przedmioty, które miały wartość przede wszystkim symboliczną.

• W tej publicznej prywatności większość rzeczy jest przemilczana, chociaż pojawiają się pewni powiernicy sekretów, najczęściej są to ludzie z którymi kontakty są bardzo rzadkie : lekarze, pielęgniarki. Najlepszy powiernikiem na zachodzie na początku XX wieku jest ksiądz i notariusz.

• Mieszczanin ma zdecydowanie więcej powierników : służba domowa, domowy lekarz. Mieszczanin ma zdecydowanie więcej wolnego czasu niż ludzie na wsi. Lecz los drobnych mieszczan jest podobny do losu drobnych chłopów na wsi.

• W latach 30tych pojawią się urlopy i czas pracy zacznie być skracany. Życie rodzinne będzie się toczyć podczas posiłków szczególnie w kuchni

• 3 płaszczyzny egzystencji jednostki : życie publiczne - praca, życie prywatne - rodzina, życie intymne

3. 2 połowa XX w:

• Normą staje się posiadanie samochodu - dzięki niemu możemy wyrwać się z prywatnego kręgu. Samochód to też pewna określona przestrzeń.

• Pojawiają się nowe zjawiska - przyjaźń, wakacyjna miłość.

• Życie prywatne wymyka się z domu rodzinnego.

• Jednak wciąż utrzymuje się społeczna kontrola nad intymnością jednostek

4. XX wieczna rodzina :

• Głową rodziny nadal jest mąż

• Władza ojcowska wobec dzieci wciąż sankcjonowana przez prawo

• Znamy jednak przypadki gdzie faktyczną władzę w rodzinie sprawowały kobiety, jednak prymat mężczyzny wciąż sankcjonowany przez opinię.

• Rola kobiety jest niemała. Często pojawia się podział : sprawy wewnątrzrodzinne należą się kobiecie, to co na zewnątrz należy się mężczyźnie.

• Przestrzeń domowa należy do kobiety - jest ona rzeczywistą panią domu. Tu króluje żona, męża zazwyczaj się tu nie dopuszcza.

• Mężczyzna w przestrzeni domowej tylko przeszkadza. Zaczynają się tworzyć kręgi wśród mężczyzn, których miejsce jest poza domem. Mężczyźni uciekają do barów.

• Pomieszczeniem w domu przypisanym mężczyźnie jest komórka, schowek. On tu majsterkuje.

• Walka mężczyzn i kobiet o podział władzy i podział domowego terytorium. Które terytorium przez kogo będzie zdominowane?

• W sferach burżuazyjnych mężczyzna ma sporo wolnego czasu.

• Z czasem mężczyzna zyskuje większą prywatność. Kupuje sobie garsonierę.

• Męża poznaje się już nie w sąsiedztwie, na weselu kuzynki, ale np. na uczelni, na wspólnym wyjeździe.

5. Władza rodzicielska:

• Kwestia podziału władzy między męża a żonę

• Władza rodzicielska nad dziećmi w początkach XX w była kwestią bezdyskusyjną

• Wolny czas dzieci należał do rodziców

• Rodzice kontrolowali znajomości dzieci

DZIEJE OBYCZAJÓW 18 I 2012

Obyczaje w kręgu rodzinnym

1. Edukacja a stosunki rodzinne

• Małżeństwo służy emancypacji dzieci, dzieci mogą się wymknąć spod władzy rodziców

• XX wiek - rozwój szkolnictwa, początkowo zmiany dotyczą czasu wydłużania nauki, w XIX w obowiązkowa nauka obejmowała dzieci tylko do 13 roku życia

• Nauka zajmuje coraz większą część życia dziecka, młodego człowieka. Kilka lat nauki więcej to następstwo przeniesienia pracy poza sferę prywatną

• Dzieci nie uczą się już zawodu przy boku rodziców, bo rodzice nie pracują już w domu. Dzieci więc muszą uczyć się gdzieś indziej niż w domu. Szkoła ma przyuczyć do życia społecznego, niegdyś to przyuczenie do życia było realizowane na łonie rodziny, ale przeniesienie pracy poza dom wywołało m.in. liczbę realizacji obyczajów

• Zniknęło wiele powodów dla których dzieci były obciążane obowiązkami, władza rodzicielska staje się władzą arbitralna

• Socjalizacja odbywa się w coraz większym stopniu nie w rodzinie, a w szkole, coraz bardziej istotne staje się przedszkole. We Francji od 1959 roku we jest niepisana zasada, że dzieci należy wysłać do przedszkola. Dawniej dzieci jak najdłużej należało trzymać w domu. Dawniej w przedszkolach znajdowały się dzieci z najuboższych warstw (matki musiały pracować, dziecko nie mogło być przy matce)

• Nową regułę wysyłania dzieci do przedszkola kreują bogate rodziny

• Rodzina skupia się na życiu prywatnym, szkoła przejmuje część dotychczasowych funkcji rodziny. Przekonanie, że w rodzinie nie można zapewnić dziecku właściwej edukacji. Ewolucję tych poglądów potwierdza przykład koloni. Początkowo celem wysyłania dzieci na kolonie była głównie higiena (dzieci z miast mogą oddychać tam świeżym powietrzem) teraz rodzice szukają koloni z atrakcyjnym programem, teraz nie chodzi tylko o zdrowie ale o edukację, atrakcyjność wyjazdu. Mali Francuzi nie lubili kolonii, ponieważ na swój sposób dążyli do zachowania swojej sfery prywatności.

• W początkach XX wieku niepewnie patrzono na znajomości, które dziecko nabywało poza kręgiem rodzinnym, teraz to się zmienia. Oznacza to że rodzice muszą zrezygnować z prawa do kontroli do przyjaźni dziecka. Nie są w stanie tej kontroli efektywnie realizować. Uważają, że im dziecko szybciej nawiązuje kontakty z innymi to tym lepiej. Służy to przyuczaniu ich do życia w społeczeństwie.

• Dzieci teraz nawiązują własne stosunki towarzyskie, nawiązują swoje stosunki z rówieśnikami.

• Szkoła należy do sfery publicznej, a dziecko ma swój własny świat - świat zabawy. Ten ich świat nie może Mie ram, które go ograniczają, tworzą jakieś ramy. Kolonie dla dzieci wyznaczały ramy, ograniczały swobodę, dlatego dzieci ich nie lubią.

• Jeżeli rodzina będzie rygorystycznie kontrolować dziecko to dziecko odsunie się od niej. Ale reguły muszą być, bez nich nie można funkcjonować. Trzeba negocjować.

• Rośnie wpływ szkoły na decyzje dot. przyszłości dzieci. Dotąd te decyzje podejmowała tylko rodzina. Teraz rodzina decyduje tylko o wysłaniu do podstawówki, gimnazjum, potem te decyzje podejmuje dziecko pod wpływem szkoły.

• Nowa sytuacja jest źródłem konfliktów wynikającego z aspiracji rodziców.

2. Kontrola państwa

• Ingerencja państwa w życie rodzinne nie kończy się na przedszkolu czy na szkole - państwo jest zainteresowane dzieckiem zanim pójdzie do przedszkola i jak skończy szkołę średnią

• Zasiłek dla matki w trakcie ciąży

• We wczesnym dzieciństwie państwo kontroluje matkę i dziecko np. przez obowiązkowe szczepienia

• Działalność opieki społecznej - gdy rodzina nie radzi sobie z wychowaniem dziecka, to państwo może jej go odebrać. W Szwecji dziecko może poskarżyć się na to, że rodzina źle je wychowuje

• Rola rodziców jest coraz bardziej okrawana z kolejnych kompetencji

• Ostatecznie rodzice : żywią, ubierają, dbają o rozwój emocjonalny potomków. Ale nawet jedzenie i ubiór jest kontrolowane przez państwo.

• Rodzina stopniowo traci swoje funkcje, traci wyjątkową pozycje, przestaje być podstawową komórką społeczną. Rodzina przestaje być instytucją. Staje się obszarem, w którym stykają się życia prywatne wszystkich jej członków.

3. XX wiek - małżeństwo:

• Ilość rozwodów rośnie.

• Pozwy rozwodowe w większości wysyłały kobiety

• Społeczna norma nadal nie uznaje aby uczucia były konieczne do zawarcia małżeństwa, nie twierdzi się też że uczucia są podstawą małżeństwa.

• Pojęcie seks nie jest używane, nie ma pojęć jak seks, seksualny, tymi pojęciami nie posługują się ludzie Zachodu (lata 30te XX), nazywano seks „fizycznym aspektem małżeństwa”

• Po wojnie zaczynają się duże zmiany. Po raz pierwszy uwzględnia się aspekt SEKSU, zaczyna się po wojnie używać tego terminu

• Małżeństwa studenckie - ponad 12% studentów jest w małżeństwach. Dawniej zabezpieczeniem małżeństwa była podstawa materialna, nie uczucia. Studenci nie pobierają dla stabilności materialnej - studenci pobierają się z miłości. To ogromna zmiana. Zmiana stosunków między kobietą a mężczyzną.

• Uważa się, że pomiędzy rodzicami potrzebne jest uczucie. Miłość to zasadnicza sprawa w małżeństwie. Nowa norma sankcjonuje aspekt seksu. Seksualność jest lekka, niemal dziewicza. Seks ulega zwulgaryzowaniu dopiero pod koniec lat 50tych.

• Seks staje się wyrazem prawdziwości uczuć. Seksualność odtąd staje się językiem miłości. Oznacza to odejście od tradycyjnego rozumienia związków męsko damskich (dawniej akt płciowy, seks, był ustępstwem ze strony mężczyzny, który powinien raczej być ascetom, a nie folgować namiętnością. Z drugiej strony powinien utrzymać gatunek)

• Seksualność nadal wiąże się z prokreacją, antykoncepcja jest znana, ale wciąż zalezy od mężczyzny. Ciąża należy tylko do mężczyźni

• Większa tolerancja do seksu przedmałżeńskiego, ale warunkiem jest miłość dwojga i zamiary wspólnej przyszłości. Rośnie liczba urodzeń pozamałżeńskich

• 1968 coraz większe znaczenie ma feminizm, zmiany dotyczące antykoncepcji. Antykoncepcja zmienia wiele, seksualność dotąd nierozerwalnie była związana z prokreacją. Małżeństwo przestaje być przez to instytucją. Teraz nie jest konieczne małżeństwo by utrzymywać stosunki seksualne z partnerem. Teraz ciąża zależy od naszej zgody.

• Coraz częstsze jest mieszkanie ze sobą przed ślubem. W końcu lat 60tych - 17%, koniec lat 70tych już 44%. Większość rodziców o tym że dzieci mieszkają ze sobą przed ślubem wie o tym, nawet często wspierają ich finansowo.

• Zawarcie ślubu teraz nie zmienia nic w sytuacji młodych - przykład kryzysu małżeństwa jako instytucji.

• Małżeństwo teraz to ograniczenie swobody, wyrzeczenie się z pewnych rzeczy. Wspólne mieszkanie bez małżeństwa jest czymś lepszym. Młodzi obawiają się, że małżeństwo tylko zniszczy to co jest między nimi. Młodym zależy na świeże, spontanicznej, intensywnej miłości. Kontrakt małżeński nie jest im do tego potrzebny.

• Związek ludzi jest kwestią prywatną, dotyczy samego związku. Sankcja prawna traci na sile. Małżeństwa zawierane coraz rzadziej.

• Od 1975 roku rozwód we Francji staje się rzeczą bardzo łatwą. Rozwody nawet po kilku latach po ślubie.

• Coraz więcej ludzi samotnych oraz par bez ślubu. To bardzo popularne wśród ludzi z miasta. W Paryżu w 1982 ponad połowa to rodziny jednoosobowe. Część samotnych matek to rozwódki, a część z nich jest samotna z wyboru.

• Ojcowie coraz częściej przyznają się do nieślubnych dzieci

• Coraz częstsze sytuacja gdzie rodzina nie istnieje : nie ma ojca, jest tylko matka i dziecko.

• W początkach XX rodzina była na pierwszym miejscu, teraz na pierwszym miejscu jest jednostka.

4. Jednostka :

• Dawniej jednostka podporządkowana rodzinie, jej sprawy spychane na dalsze miejsce

• Teraz rodzina to tylko miejsce gdzie stykają się jednostki. Chwilami te jednostki tworzą rodzinę, ale na co dzień te jednostki żyją własnym, prywatnym życiem.

• Jeśli jednostka uzna że rodzina ją przytłacza to zerwie z nią kontakty

• Rodzina jest oceniana według tego w jaki sposób przyczynia się do rozwoju życia prywatnego każdej z tworzących ją jednostek

• Jednostka ostatecznie wybija się na pozycję dominującą.

• Kult ciała - w początkach XX wieku status ciała zależał od środowiska społecznego. Ceniona była krzepa, wytrzymałość fizyczna - warstwy niskie. W przypadku burżuazji, kryteria były bardziej estetyczne. Zewnętrzność była na pokaz.

• W początkach XX wieku ciało było otoczone pewną niepewnością, chrześcijaństwo, ciało jako więzienie duszy. Zbytnie zainteresowanie ciałem samo w sobie jest grzechem, wystawianiem siebie na grzech cielesny.

5. Higiena:

• Rolę w higienie odgrywa szkoła podstawowa

• Do I wojny światowej nogi były myte raz na tydzień, dzieci porządnie myte tylko raz na tydzień

• Dopiero po II wojnie światowej w domach pojawi się łazienka.

• Kształtuje się nowy stosunek do ciała i ubrania.

• Coraz bardziej promowana będzie gimnastyka

• Pojawią się diety - tradycyjne menu zostanie skrócone, zacznie się mniej jeść.

• Problemem stanie się troska o jak najdłuższe zachowanie atrakcyjności. Kobieta coraz więcej czasu będzie poświęcała na makijaż

• Wzorcem stają się gwiazdy filmowe.

• Dietetyka i kultura osobista. Dietetyka dyktuje coraz lżejsze posiłki

• Waga ciała spada.

• Pojawia się silny bodziec, mnożą się okazje by eksponować ciało : plaże, baseny, korty tenisowe. Gimnastyka staje się więc społeczną potrzebą.

• Rozwój komunikacji miejskich i poza miejskich umożliwia coraz częstsze wyjazdy na łono natury. Upowszechnia się np. camping

• Ludzie coraz bardziej dbają o formę, pojawiają się kluby sportowe, jogging, rośnie popularność sportu indywidualnego, który jest uprawiany dla zdrowia i kondycji.

• Coraz modniejsze są sportowe ubrania, nosi się je już nie tylko na wczasach, ale można w nich przyjść np. do pracy i to jest O.K.

---