Ćwiczenia z retoryki:)

Retoryka - sztuka pięknego, logicznego mówienia i wyrażania uczuć.

Najwybitniejsi mówcy: JPII, Hitler, Isokrates (ojciec retoryki), Arystoteles, Cyceron, Tacyt, Gorgiasz.

Elementy dobrego przemówienia:

- komunikacja niewerbalna

- zwięzły tekst (krótkie zdania)

- modulacja głosu

- emocjonalność

- zwrot do odbiorcy

- podtrzymywanie kontaktu przez np. pytania retoryczne

- pozwolenie na własne przemyślenia

- brak granic, hierarchii, utożsamianie się z grupą

Różnica między formą mówioną i pisaną:

- tworzywo z jakiego powstaje tekst: mowa (fala akustyczna (mierzalna)); pismo (poza człowiekiem, rzecz wtórna)

- mówienie ma charakter fizjologiczny, bez wysiłkowy

- potrzeba komunikacji jest równa potrzebie zaspokajania głodu (nie mam pojęcia skąd ona wzięła takie rewelacje, ale chyba nie słyszała do Masłowie:/)

- mówienie warunkowane jest przez instynkt imperatywny, który w nas jest

- mowa ma charakter spontaniczny (codzienne dialogi są obciążone niedoskonałościami)

- mowa podąża za myślą

Mowa:

- nieformalna - dialog spontaniczny

- formalna - opracowana (w urzędzie, podczas przemówienia, rozmowy o pracę, lekcji itd.):

formalne zwroty

brak skrótów myslowych

język specjalistyczny

poprawność językowa

unikanie kolokwializmów

szacunek dla odbiorcy

podniosły ton

dostosowanie języka do odbiorców

widoczne jest przygotowanie

przemyślana budowa całości (wstęp, rozw., zakończenie)

pewność siebie

dystans (kwestie kulturowe)

wariant konserwatywny języka

treściwość

kondensacja

Subkod prozodyczny: intonacja, siła głosu, rytm, pauza, akcent, tempo

Subkody nie związane z emitowaniem dźwięku:

- kinezyjny - ruch ciała, komunikacja niewerbalna

- proksemiczny - związany z odległością.

Sytuacyjność - kontekst:

- relacja

- miejsce

- czas (godzina i historyczny)

- temat

Zajęcia nr 2

Grecja - centralne miejsce retoryki (wg. Nietzschego jest to zasadnicza sprawa odróżniająca starożytność od nowoczesności). Potrzebowali komentowania, analizy sposobu komunikacji, systematycznej refleksji.

Klasyczne szkoły retoryczne:

- grecka i grecko-hellenistyczna (V-III wpne) (Gorgiasz, Platon, Arystoteles (Kanon dziesięciu mówców - to lista najwybitniejszych mówców attyckich, zestawiona przez Cecyliusza z Kaleakte (60-5 p.n.e.), retora, teoretyka attycyzmu. Są to: Antyfon, Andokides, Lizjasz, Izajos,Ajschines, Hyperejdes, Izokrates, Likurg z Aten, Demostenes, Dejnarchos))

- nacisk na związek retoryki z etyką (klasyczny konflikt między mniemaniem a prawdą)

- związek z polityką

Retoryka - jedna z 4 gałęzi nauk o języku:

- gramatyka - n. o poprawności językowej

- logika - n. o rozumowaniach niezawodnych

- dialektyka - sztuka zadawania pytań (oparta na argumentach, które definiuje jako coś pewnego (czyli w naszym rozumieniu do aksjomatów lub sądów a priori)

- retoryka - sztuka perswazji (nie musi odwoływać się do dowodów pewnych)

Dla Arystotelesa odnosi się w/w podział również do kanonu pisemnego.

Arystoteles: autor trzech części "Retoryki" (sylogizm, namiętność i styl). Twierdzi, że retoryka stoi ponad innymi naukami. Wskazuje na trzy istotne obszary mowy:

- Ethos - (mówca, kto mówi?) - cechy mówcy, jego moralna i etyczna postawa

- Pathos - (audytorium, do kogo się mówi?) - wymiar emocjonalny

- Logos - (język, co przedstawia?) - intelektualny pierwiastek

Potrzebna jest między nimi równowaga. Relacja łączy mówcę i odbiorcę za pomocą języka (narzędzia obrony i sprawiedliwości). Arystoteles najwyżej cenił mowy sądowe. Typy mów:

- doradcza (doradza v odradza pewne działania)

- sądowa (dotyczy sędziego i odwołuje się do wydarzeń z przeszłości w kontekście sprawiedliwości i niesprawiedliwości)

- popisowa (estetyczna)

Rzym - szkoła rzymska (I wpne - II wne) (osobiście zakreśliłbym nieco większe ramy, ale na ten moment nie ma to chyba znaczenia). Autorzy:

- Cyceron - "Do mówcy" (wymiar praktyczny)

- Kwintylian - "Institutio oratoria" ("Kształcenie mówcy")

- Korinficjusz - "Raetorika"

Retoryka była w centralnym miejscu i stanowiła oś edukacji obywateli. Psychagoga - nauka o kierowaniu duszami ludzkimi (retoryka daje narzędzie do władania innymi ludźmi). Nadanie retoryce systematyki naukowej. Trzy cele sztuki przemawiania (brak hierarchii):

- delectare (podobać się, dostarczać przyjemności)

- movere (poruszać, zagrać na emocjach, dotrzeć do odbiorcy)

- docere (dowieść, przekonać argumentatywnie, racjonalnie)

Kolejne ćwiczenia:)

Klasycznych szkół retorycznych ciąg dalszy:

- szkoła biznatyjska (IV/V - XV w)

- średniowieczna szkoła retoryki (IV/V - XV w)

- św. Augustyn (345 - 430r) - pomost między retoryką starożytną a średniowieczną. Przed nawróceniem był znawcą kultury starożytnej, świetnym mówcą i zapisywał swoje sądy. Używał retoryki jako narzędzia. Kolejno, po nawróceniu zmienił poglądy i retorykę silnie połączył z teologią (poznanie dokonuje się poprzez iluminację). Zaczyna twierdzić, że sama retoryka już nie wystarcza jako źródło pewnego sądu, ale jest jedną z nauk jakich wiele. Stwierdził, że retoryka jest dobra wtedy i tylko wtedy gdy służy teologii.

- Filip Buonaccorsi Kallimach (1463-1496r) (jak ktoś jest ciekawy to pochowano go w kościele dominikanów zwanym konwentem dominikańskim leżącym przy ul. Stolarskiej 12 (da się tam wejść od Małego Rynku).

Schemat nauk w średniowieczu:

Quadrivium:

- arytmetyka

- geometria

- muzyka

-astronomia

Trivium:

- gramatyka (pisanie i czytanie)

- dialektyka (praktyka osądu i rozumowania)

- retoryka (kwestie stylu i przemawiania)

Średniowieczna sztuka kaznodziejska:

- dominikanie

- Europa zlatynizowana

- kazania były nośnikiem wiedzy o świecie (zwłaszcza te od wędrownych kaznodziejów, których KK miał przyjemność ścigać)

Szkoła humanistyczna (XIV/XV - XVII/XVIII w.) - fundamentem była retoryka starożytna.

- Erazm z Rotterdamu (1467-1536r)

- Filip Melanchton (1497-1560r)

- Maciej Kazimierz Sarbiewski (1595-1640r)

Jest to epoka odkryć sztuki starożytnej (pisma Kwintyliana). Powstał spór między cyceronianami (najważniejszy jest cel bez względu na środki) i antycyceronianami (najważniejsza jest etyka). "Cyceronianin, czyli najlepszy sposób mówienia" (najprawdopodobniej chodziło o "Ciceronianus" Erazma z Rotterdamu). Retoryka powinna być związana ze wszystkimi myślami, a nie tylko teologicznymi. Kolejno dochodzi krytyka duchowieństwa, w której chodziło gł. o sposób przekazywania wiedzy i o dysonans między tym co głoszą a tym jak żyją. Ogromnie istotny był wymiar etyczny retoryki. Nieporządny był nadmiar emocjonalności. Najważniejszy by etos retoryki, mowy i mówcy.

Retoryka barokowa:

- język - narzędzie wpływu na człowieka i jego uczucia; manipulacja

- movere - poruszenie, dotrzeć do uczucia, które jest istota społeczeństwa

- pathos

- kazania barokowe - gorzkie żale - kazania pasyjne

I jeszcze jedne ćwiczenia:)

Sofistyka; erystyka; dialektyka

1) Sofistyka:

- Gorgiasz z Leontinoi (V-IV wpne) :

debaty sądowe i filozoficzne

mowa musi być dostosowana do audytorium i do sytuacji

rozgrzesza Helenę (Trojańską oczywiście) gdyż została uwiedziona słowami, a słowa zniewalaja i mają poteżną moc.

retoryka - sztuka przekonywnia, perswazji, gdy zna się społeczeństwo to można z nim zrobić wszystko.

prawdą jest to na co się wszyscy zgodzimy

kairos - dogodny, odpowiedni moment, w którym coś powinno zostać powiedziane

Sofiści za pieniądze podejmowali się różnych usług (byli w stanie przekonać każdego do jakiejś tezy).

sofoi - mędrcy, zawodowi żonglerzy słowem

mówca jest podobny do aktora

udaje że przeżywa

przekonuje do rzeczy o których sam nie jest przekonany

jest przekaźnikiem między ideą tego co jest istotą mowy, a odbiorcą

2) Erystyka (Eris - grecka bogini niezgody; złote jabłko to jej sprawa):

- debata jako spór wojowniczy, waśń

- nie prawda jest najważniejsza, a przekonanie przeciwnika

- Euklides z Megary (V-IV wpne)

- dwie metody przekonywania Sokratesa:

elenktyczna (obalająca)

majeutyczna (akuszerująca) - strategia zadawania odpowiednich pytań (przeciwnik ma sobie uświadomić, że był w błędzie)

3) Dialektyka:

- dwa sposoby przekonywania:

dyskusja - wymiana argumentów

spór erystyczny - debata = wojna --> osaczenie --> zniszczenie --> pokonanie

- dialektyka erystyczna - Artur Schopenhauer (1788-1860r) twierdził, że swoich racji warto bronić aż do końca.

Kolejne ćwiczonka:)

Wg Arystotelesa jest 5 etapów pracy nad mową, które są działami retoryki:

1) Inventio - obejmuje sposoby wynajdowania i opracowania tematu:

- temat narzucony przez okoliczności i miejsce

- sposób wygłaszania tematu

- sfera myśli

Inwencja - wyszukiwanie; locus (gr. miejsce) - skąd można czerpać tworzywo inwencyjne:

- słowa, miejsca, znaki

- miejsca wspólne - coś co będzie łączyło mówce z odbiorcą

- przestrzeń wspólna (ta która będzie nas łączyć)

- podobne wartości

- toposy (zbiory myśli, cytaty) uniwersalne - archetypy, figury, cechy wspólne,

- odpowiedzieć sobie samemu na elementarne pytania: kto, co, gdzie, kiedy, w jakich okolicznościach, w jaki sposób

- każdy temat można przygotować w postaci jednego lub kilku pytań

- 5 elementów przemowy:

proemium:

sygnalizuje temat

wprowadza w temat

zyskuje przychylność audytorium

łagodnie przechodzi w dalszą część

długość zależy od kompozycji i ważności treści

narratio:

wymagania:

- podawanie faktów w kolejności chronologicznej

- wdzięk formy

- spokojne i harmonijne prowadzenie wywodu

- elementy niezbędne z punktu widzenia całości

- zła jest mowa zbyt zwięzła, oschła = filozofia złotego środka

- dygresje nie mogą przyćmić całości

- musi być koherentna (nie może przeczyć samej sobie)

- to co mówimy nie może stać w opozycji z nasza wiedzą i zdrowym rozsądkiem (korespondencyjna z prawdą)

- wyrazistość

- konkretyzm

- prawdopodobieństwo

tractatio/probatio (doradzanie) - cześć niezbywalna mowy

refutatio (odparcie argumentów)

peroratio (zakończenie) - powtórzenie najważniejszych elementów przemowy i działanie na emocje.

Rodzaje argumentów:

- nieoparte na sztuce retorycznej

- oparte na sztuce retorycznej:

etyczne

patetyczne (te podobno są najważniejsze, ale to chyba zależy od odbiorcy)

logiczne

Etos mówcy:

- dobry charakter

- zrównoważony stan ducha

- szlachetność i osobowość

- wizerunek mówca buduje przez całe życie

2) Discositio - (kompozycja) obejmuje sposoby porządkowania argumentów i wyboru kompozycji; całości mowy

3) Elocutio - sztuka przekładania myśli na słowa:

- nadanie mowie formy materialnej

- przechodzenie do sfery publicznej

- techniki i sposoby ozdabiania mowy

4) Mnemoria - sztuka zapamiętywania (mnemonika)

5) Actio - sposób wygłaszania tekstu

I już przechodzimy do kolejnych ćwiczeń:)

Kompozycja - porządek naturalny (kulturowy: wstęp, rozwinięcie i zakończenie); sztuczny (artystyczny)

Elokucja (wysławianie się) - ubieranie myśli w słowa; słowo jest służebne wobec myśli; słowo to narzędzie

III zasady Arystotelesa:

1) poprawność gramatyczna (dykcyjna)

2) przejrzystość wypowiedzi (trafność, dobre rozplanowanie treści)

3) stosowność wyrażania

Tropy i figury retoryczne:

- pewne środki stylistyczne

- tropy - działają na poziomie słowa

- figury - relacje, kombinacje słów (ozdobniki które można usunąć bez szkody dla wywodu) i myśli (operują na poziomie tekstu, są nieusuwalne gdyż wtedy zaburzymy przejrzystość)

Figury słowa:

- anafora - powtarzanie słowa na początku zdania, wersu

- epifora - powtarzanie słowa na końcu zdania, wersu

- paralelizm składniowy - powtarzanie tej samej konstrukcji zdaniowej

- anakolut - wyraźny, zamierzony błąd składniowy

- apostrofa - zwrot do adresata

- elipsa - wyrzucenie v pominięcie elementu zdania

- inwersja - zmiana szyku zdania (na mistrza Yode: Moim sprzymierzeńcem jest Moc i potężnym sprzymierzeńcem ona jest...)

Figury myśli:

- pytania retoryczne

- antycypacja - wcześniejsze analizowanie tego co będzie później

- ironia

- przeinaczenie

Tropy:

- metafora - nazwanie czegoś za pomocą obrazu (niestandardowo, nietypowe ułożenie słów)

- alegoria - przenośnia zakorzeniona kulturowo (nośna, wracająca w tekstach)

- animizacja - ożywienie

- hiperbola - wyolbrzymienie

- metonimia - coś zamiast czegoś (np. czytam Słowackiego zamiast: czytam dzieła Słowackiego)

- synekdocha - odmiana metonimii, wyraźnie wskazująca na jakieś zjawisko przez użycie nazwy innego zjawiska, zawierającego to pierwsze lub zawierającego się w pierwszym.

- porównania:

potoczne

poetyckie

homeryckie

I jeszcze jedne:)

Mnemonika - nauka o zapamiętywaniu ( rozwija się od XVIII w i ma charakter praktyczny (bzdura! pierwsze próby kodyfikacji jako nauki zachodnioeuropejskiej przypadają na XVIII w. Na długo przed upowszechnieniem się pisma istniały "szkoły zapamiętywania" gdyż mało kto umiał utrwalać święte teksty inaczej niż w pamięci. Uczono się więc technik pamięciowych i przywiązywano do tego najwyższą rangę. To samo tyczy się nauki w okresie średniowiecza kiedy to biblię cytowano na pamięć).

Wygłaszanie:

- ostatni etap - zwieńczenie mowy

- mówca to aktor, menadżer mowy

- poprawna artykulacja

- poprawny oddech

- użycie rezonatorów (przepony)

- mowa ciała

- ubiór, makijaż

- harmonia gestu i mowy

- gesty pomagają określić sformułowania metaforyczne

- autoadaptatory - gesty, które wykonujemy w sytuacjach stresujących

- trema - potrzeba aby mieć szacunek dla audytorium (jest to zjawisko fizjologiczne)

- sposoby radzenia sobie ze stresem:

dobre przygotowanie

nabranie dystansu do siebie

identyfikacja źródła lęku

flaszka

joint

sex:)

Kolejne ćwiczenia

Przemówienie:

Kto? (kim jestem kiedy mówię; jaką odgrywam rolę; kogo reprezentuje) - to pytanie narzuca nam wymogi i ograniczenia.

Do kogo? (analiza audytorium):

- liczebność słuchaczy

2 os

3-5 (mała grupa)

7-20 (większa grupa)

20-50 (małe audytorium)

ponad 50 (duże audytorium)

odbiór przez środki masowego przekazu

Im większa gr. tym więcej formalności należy zachować.

Poziom audytorium (jego wiedza i fachowość w danym temacie) (nie należy przeceniać fachowości, ale też nie traktować odbiorcy jak debila)

- jednorodność grupy (wiek, oczekiwania) (brakiem jednorodności będzie przykład wiernych v nie na kazaniu)

- wiek, płeć, status społeczny

- przekonania religijne, narodowe, polityczne (jeśli możemy to ominąć to omijamy; jeśli chcemy poruszyć temat to musimy się rozeznać i przygotować)

- środowisko i zawód słuchaczy (żargon)

- grupy interesów

- nastrój należy wyczuć

W jakim celu? (co chcemy v musimy osiągnąć)

Kategorie wystąpień:

1) Informacyjne:

- przekazywanie informacji na temat zjawisk

- wyjaśnienie przyczyn powstawania zjawisk

- nauczenie określonych umiejętności i metod postępowania

- sformułowanie definicji i pojęć porządkujących

2) Perswazyjne:

- utrwalanie odbiorcy w wierze i przekonaniach

- mające na celu zmianę wiary, przekonań, postawy

- zachęcenie do podjęcia określonych działań

3) Okolicznościowe:

- deklaracja postawy, polityki, zamierzeń

- podkreślenie wagi uroczystości

- uhonorowanie ludzi, którzy są bohaterami uroczystości

- sprawienie przyjemności słuchaczom, którzy muszą siedzieć na jakiejś pojebanej uroczystości

4) Negocjacyjne:

- rozmowy handlowe

- mediacyjne

5) Konsultacyjne (wysoki stopień fachowości)

Co chcesz powiedzieć? ("Tylko głupiec mówi wszystko co ma w głowie" podobno Księga Przysłów)

- retoryka jest sztuką selekcji

"Zawsze można dorzucić słowo, ale nie sposób wycofać raz powiedzianego" Baltazar Gracjan - zasada ważenia słowa

Jak masz wystąpić?

- nie nudzić, wzbudzać zaufanie

- wybór stylu:

odwołanie do uczuć lub umysłów

oparcie się na własnych doświadczeniach v na cudzych

styl podniosły v oszczędny

wściekłość v opanowanie

śmiech v powaga

- forma wystąpienia:

czytanie tekstu

recytacja tekstu z pamięci

wygłaszanie wg. punktów

spontanicznie

Kiedy będziemy przemawiać?

- pora dnia

- układ okoliczności

- jako pierwszy czy jako ostatni

To jeszcze raz ćwiczenia...

"Zacznij od tego, że powiesz co chcesz powiedzieć. potem powiedz to,a na zakończenie powiedz co powiedziałeś."

Wstęp:

- zasygnalizowanie tematu

- zorientowanie słuchaczy co do tematu i celu wystąpienia

- pozyskanie uwagi słuchaczy:

coś zabawnego (anegdota itp.) związanego z tematem

odmalować dramatyczną scenę

nawiązać do aktualnych wydarzeń

pytania retoryczne

bulwersujące stwierdzenie

- zdobycie sympatii słuchaczy (ważne jest pierwsze wrażenie)

Błędy:

- pominięcie wstępu

- za długi wstęp

- zrażenie słuchaczy na samym początku

- obietnice, których się nie spełnia

- usprawiedliwianie się

Zakończenie:

- podsumowanie

powtarzamy najistotniejsze rzeczy

podajemy propozycje by odnieść skutek

- stworzenie klamry zamykającej przemówienie

cytat

anegdota

nawiązanie do obecnej sytuacji

- podziękowanie

za przybycie

za wysłuchanie

Błędy:

- przeciąganie

- usprawiedliwianie się

- przyspieszanie

- skróty myślowe (zakończenie musi wybrzmieć)

Argumentacja:

- arg. etyczne (związane z osobą mówcy)

mówca sam jest argumentem

wiarygodność mówcy

- arg. patetyczne (działające na emocje)

rozpoznanie nastawienia słuchaczy

- arg. logiczne

twarde dowody

apelacja do rozumu

I ostatnie jak na razie ćwiczenia.

Przemówienie okolicznościowe:

- deklaracja postawy, polityki, zamierzeń

okoliczność jest pretekstem i opakowaniem dla naszych celów i musimy posługiwać się zręcznymi metaforami

- podkreślenie wagi uroczystości

- uhonorowanie tych, którzy są tego godni:)

- przyjemność dla słuchaczy (popisy retoryczne)

Przemówienia ściśle okolicznościowe:

- przypomnienie powodów uroczystości

- przedstawienie przebiegu zdarzeń i prezentacja osób z nim związanych

- podkreślenie znaczenia tych zdarzeń w kontekście historycznym i aktualnym

Ożywienie w przemówieniach okolicznościowych:

- ciekawostki (element informacyjny)

- mało konkretów typu daty i nazwiska

- przekonywanie do swoich poglądów (to nie może być natrętne, a powinno być sugestywne)(element perswazyjny)

- analogie

Dwa szczególne podtypy mów okolicznościowych:

Mowy pogrzebowe:

- nie za długie (do 5 min)

- o zmarłym mówimy albo dobrze albo w cale

- adresatem jest przede wszystkim rodzina zmarłego

- wielka taktowność

- 2 warianty:

w 3 os. (jaki był zmarły - opowieść neutralna)

w 2 os. (zwrot do osoby zmarłej)(przykładem może być Sienkiewiczowskie:
"Panie pułkowniku Wołodyjowski!
- Dla Boga, panie Wołodyjowski! Larum grają! wojna! Nieprzyjaciel w granicach! a ty się nie zrywasz! szabli nie chwytasz? na koń nie siadasz? Co się stało z tobą, żołnierzu? zaliś swej dawnej przepomniał cnoty, że nas samych w żalu jeno i trwodze zostawiasz?"

Toasty:

- krótkie przemówienie

- zanikający jest to zwyczaj (od II WŚ)

- zwrot do adresata (pijemy za kogoś/coś v na czyjąś/czegoś cześć)

- koniec: "Wiwat!" v "Sto lat!"

grupa B miała wyjaśnić pojęcie "mnemonika", dokonać analizy audytorium, scharakteryzować przemówienie informacyjne, skomentować cytat Nietzschego, wymienić rodzaje argumentów i o ile się nie mylę to ten gosc nazywał się Ockham :)

Brzytwa Ockhama: zasada, zgodnie z którą w wyjaśnianiu zjawisk należy dążyć do prostoty, wybierając takie wyjaśnienia, które opierają się na jak najmniejszej liczbie założeń i pojęć ♥♥

---