1.BUDOWA MIKROSKOPOWA KOŚCI

A) KOŚCI DŁUGIE - w tych kościach tkanka kostna występuje w dwóch postaciach: istoty zbitej i gąbczastej.

W ISTOCIE ZBITEJ znajdują się liczne, przeważnie podłużnie biegnące KANAŁY HAVERSA, które łączą się z kanałami odżywczymi. Dookoła każdego kanału leżą koncentrycznie ułożone blaszki kostne tworzące UKŁAD HAVERSA tzw. OSTEON. Między osteonami znajdują się blaszki wstawne. Na obwodzie kości długich blaszki kostne biegną równolegle do obwodu kości i są to tzw. BLASZKI ZASADNICZE. Na obwodzie kości znajdują się jeszcze kanały VOLKMANA, które wprowadzają naczynia krwionośne z okostnej w głąb kości. Istota zbita otacza centralnie położoną JAMĘ SZPIKOWĄ, wypełnioną szpikiem kostnym żółtym. W nasadach istota zbita tworzy cienką powłokę tzw. ISTOTĘ KOROWĄ otaczającą istotę gąbczastą.

ISTOTA GĄBCZASTA składa się z beleczek kostnych ograniczających przestrzenie tzw. CEWKI KOSTNEJ wypełnionej szpikiem kostnym czerwonym. Beleczki te mają różna grubość i ułożone są równolegle do kierunku działania sił mechanicznych.

B) KOŚCI PŁASKIE - istota zbita tworzy tu dwie blaszki: zewnętrzną i wewnętrzną ( blaszkę szklistą ).

C) KOŚCI PNEUMATYCZNE - zawierają w sobie jamy wyściełane błoną śluzową. Znajdują się tylko w czaszce.

D) OKOSTNA - składa się z warstwy zewnętrznej WŁÓKNISTEJ, z której wnikają do kości WŁÓKNA SHARPEYA z warstwy wewnętrznej , która zawiera w okresie tworzenia kości osteoblasty(komórki kościotwórcze).

E) ŚRÓDKOSTNA - wyścieła jamę szpikową kości długich.

2.ROZWÓJ KOŚCI - KOŚCI POKRYWOWE I ZASTĘPCZE

1. KOŚĆMI ZASTĘPCZYMI nazywamy kości rozwijające się na podłożu chrzęstnym

2. KOŚĆMI POKRYWOWYMI - nazywamy kości rozwijające się na podłożu tkanki łącznej.

Kości rozwijają się z komórek mezenchymy (osteoblastów). W tworzeniu kości bierze udział także drugi rodzaj komórek OSTEOKLASTY(komórki kościożerne), których zadanie polega na procesie resorpcji już wytworzonej tkanki. Powoduje to powstanie w głębi kości jamistych przestrzeni lub cewek.

Kostnienie na podłożu tkanki łącznej nazywa się KOSTNIENIEM BEZPOŚREDNIM gdyż zachodzi bezpośrednio w embrionalnej tkance łącznej.

Kostnienie na podłożu chrzęstnym to tzw. KOSTNIENIE POŚREDNIE. Może przebiegać albo wewnątrz chrząstki tzw. kostnienie śródchrzęstne albo na obwodzie chrząstki tzw. kostnienie dokoła chrzęstne.

Kostnienie śródchrzęstne zaczyna się w kościach długich w środkowej części trzonu i postępuje ku nasadom.

Kostnienie dokołachrzęstne polega na narastaniu kości przez wytworzenie nowych warstw na obwodzie ( tzw. wzrost przez nakładanie).

3.KSZAŁT KOŚCI, JEJ BUDOWA A SIŁY NA NIĄ DZIAŁAJĄCE

Beleczki istoty gąbczastej ułożone są równolegle do kierunku działania sił największego ciśnienia lub pociągani. Na kształty i architekturę istoty gąbczastej wpływają przyczepy mięśni i więzadeł oraz przebieg naczyń krwionośnych i nerwów.

Ciśnienie wywołuje na kościach zagłębienia o różnym kształcie takie jak: dół, dołeczek, bruzda, kanał, otwór, wcięcie, wycisk.

Pociąganie powodowane przez mięśnie i więzadła wytwarza wyniosłości w kształcie: wyrostka, kolca, grzebienia, guza, guzka, guzowatości, rogu, kresy.

Wszystkie te występy służą mięśniom i więzadłom za miejsca przyczepu i nazywamy j odrostkami.

4. MECHANIZMY WZROSTU,ROZROSTU I PRZEBUDOWY KOŚCI

PRZEBUDOWA: wynika z różnych przyczyn tj. niedoborów: wapnia, białek, witamin, hormonów oraz procesu starzenia się. W przebudowie biorą udział osteoklasty (resorbują osteony) i osteoblasty (wytwarzają blaszki kostne nowych osteonów).

WZROST I ROZROST: kostnienie bezpośrednie jest drogą powstawania kości pokrywkowych i kości czaszki. Proces rozpoczyna się powstawaniem stuktury błoniastej z tkanki mezenchymatycznej. W miejscu pojawienia się bogatszej sieci naczyń następuje zróżnicowanie się tkanki mezenchymatycznej w osteoblasty. Następnie formują się beleczki kostne na których układają się nowe osteoblasty przekształcając się w nowe osteocyty. Prowadzi to do przyrastania beleczek na grubość. Beleczki przebiegają w różnych kierunkach wytwarzając płytkę kostną w budowie gąbczastej. W jej wnętrzu tworzy się jama szpikowa. Tworząca się kość ma charakter kości grubowłóknistej (obecność grubych pęczków włókien kolagenowych) i podlega ona procesowi modelowani przy udziale komórek kościogóbnych - osteoklastów.

Kostnienie pośrednie odbywa się na podłożu tkanki chrzęstnej szklistej. Sposób ten jest charakterystyczny dla zasadniczych części szkieletu. Proces ten rozpoczyna się od powstania chrzęstnego modelu kości ( trzon i 2 nasady). Trzon pokryty jest ochrzęstną. W jego środkowej części pojawiają się liczne naczynia krwionośne i w ich otoczeniu tworzą się osteoblasty (tworząc tzw. mankiet kostny). Mankiet kostny rozrasta się na grubość oraz w kierunku obu nasad chrzęstnego modelu kości (proces kostnienia okołochrzęstnego). Wewnątrz mankietu zachodzą procesy zwyrodnianiowe komórek chrzęstntch, są to tzw. punkty kostnienia. Wewnątrz trzonu wytwarzana jest jama szpikowa.

Proces kostnienia zachodzi w czasie wzrostu organizmu. Kostnienie i modelowanie trzonu prowadzi do wytworzenia tkanki kostnej zbitej w części zewnętrznej oraz rusztowania beleczkowatego jamy szpikowej.

5.TEORIE ZWIĄZANE ZE ZMIANAMI KSZTAŁTU KOŚCI (BASET ,CULMAN I INNI)

TWIERDZENIE WOLFA: kształt kości jest genetycznie zakodowany natomiast struktury wewnętrzne kości ich masa i wytrzymałość zmieniają się w zależności od obciążeń zewnętrznych.

CULMAN: uważa się, że kształt kości można udowodnić, wyliczyć matematycznie.

BASET I JASUDER: zjawiska pizodaktyczne czyli zdolność niektórych struktur krystalicznych do generowania prądu elektrycznego pod wpływem nacisku mechanicznego.

6.STREFA OBOJĘTNA KOŚCI

Strefa obojętna kości to centralna części trzonu kości długiej, która poddawana jest najmniejszemu działaniu sił zewnętrznych. W strefie tej działają komórki kościogubne - osteoklasty, zamieniając w okresie rozwoju kości długiej tkankę kostną w jamę szpikową.

7. ZNACZENIE ROZSZERZENIA KOŚCI DŁUGICH - ICH NASAD

Rozszerzenie nasad kostnych sprzyja powstawaniu HIPOMOLCHIONÓW ułatwiających dynamiczną pracę mięśni, jak również umożliwia powstawanie rozległych powierzchni stawowych, które zmniejszają wielość siły nacisku przypadającą na jednostkę powierzchni.

8.ISTOTA ZBITA A ISTOTA GĄBCZASTA.CELOWOŚĆ BUDOWY I RÓŻNICE

ISTOTA GĄBCZASTA - kości jest zbudowana według schematu trajektorii. Są to linie odpowiadające kierunkom działania sił największego nacisku lub pociągania. Wynika stąd duża różnorodność ich w układzie i uzyskanie maksymalnej stabilności przy stosunkowo niewielkiej ilości materiału budulcowego istoty gąbczastej.

Zwarta budowa ISTOTY ZBITEJ ma zasadniczy wpływ na wytrzymałość kości na jej obrzeżach powoduje to znaczną wytrzymałość kości na siły ściskające. Istota zbita tworzy coś w rodzaju rury, a jak wiadomo z fizyki rura ma wiekszą wytrzymałość na zgniatania niż walec z jednolitego materiału.

9. DOŁY I JAMY CZASZKI

1. DÓŁ PRZEDNI CZASZKI: położony najwyżej, wytworzony jest przez: część oczodołową kości sitowej; blaszkę sitową kości czołowej; trzon i skrzydła mniejsze kości klinowej. Do mózgowej powierzchni części oczodołowej, która zajmuje boczne położenie w przednim dole czaszki przylegają dolne powierzchnie płatów czołowych mózgu.

2. DÓŁ ŚRODKOWY CZASZKI: głębszy od poprzedniego i położony niżej. Składa się z dwóch symetrycznych i obszernych części bocznych i znajdującej się pomiędzy nimi części środkowej. Części boczne tworzą: skrzydła większe kości klinowej, część łuskowa i powierzchnia przednia piramidy kości skroniowej. Powierzchnia części bocznej jest zagłębiona i pokryta licznymi wyciskami palczystymi oraz łękami mózgowymi. Na dołach tych opierają się powierzchnie dolne płatów skroniowych mózgu.

3. DÓŁ TYLNY CZASZKI: największy, najgłębszy i najniżej położony. Utworzony przez; trzon kości klinowej; część podstawną i części boczne kości potylicznej; tylna powierzchnie piramidy i część sutkową kości skroniowej; łuskę kości potylicznej. W środku tego dołu znajduje się otwór wielki. Z tyłu tego otworu znajdują się dwa duże doły potyliczne dolne, w których spoczywają półkule mózdżku.

10.OTWORY CZASZKI

Oglądając czaszkę od dołu spostrzega się przede wszystkim OTWÓR POTYLICZNY WIELKI, przez który rdzeń kręgowy łączy się z mózgowiem. Obok wyrostka rylcowatego znajduje się OTWÓR RYLCOWO-SUTKOWY dla nerwu twarzowego. W połowie długości części skalistej leży duży OTWÓR SZYJNY ZEWNĘTRZNY prowadzący do kanału tętnicy szyjnej. W tylnej części kości klinowej znajduje się OTWÓR OWALNY, przez który opuszcza czaszkę nerw żuchwowy - III gałąź nerwu trójdzielnego. Nieco do tyłu i w bok leży niewielki OTWÓR KOLCOWY. Między częściami oczodołowymi kości czołowej leży BLASZKA SITOWA nazwana tak od licznych przebijających ich otworków, przez które przechodzą nici nerwu węchowego.

W skrzydle większym kości klinowej widnieją trzy otwory. Najbliżej szczeliny oczodołowej górnej leży OTWÓR OKRĄGŁY. W bok i do tyłu od niego znajdują się OWALNY i KOLCOWY. Na górnej krawędzi wejścia do oczodołu leży OTWÓR NADOCZODOŁOWY, przez który przechodzi nerw nadoczodołowy. Wejście do jamy nosowej kostnej nazywa się OTWOREM GRUSZKOWATYM. Poniżej oczodołu znajduje się OTWÓR PODOCZODOŁOWY, przez który przechodzi nerw podoczodołowy wraz z towarzyszącymi naczyniami. Po obu stronach guzowatości bródkowej leżą OTWORY BRUDKOWE. Które prowadzą do kanału kończącego się OTWORWM ŻUCH11.PODZIAŁ CZASZKI NA CZĘŚĆ TRZEWNĄ I MÓZGOWĄ

Czaszka składa się z 29 kości podzielonych na dwie części: mózgoczaszke i twarzoczaszkę.

MÓZGOCZASZKA: ochrania mózgowie oraz narząd przedsionkowo-ślimakowy.

Tworzą ją :

• Kość potyliczna 1x

• Kość czołowa 1x

• Kość klinowa 1x

• Kość sitowa 1x

• Kość ciemieniowa 2x

• Kość skroniowa 2x

TRZEWIOCZASZKA: ochrania narząd wzroku, tworzy podporę dla trzew oraz zawartych w nim narządach smaku. Kości te podzielone są na trzy grupy:

GRUPA I: kości czaszki twarzowej:

• Kość nosowa

• Kość jażmowa

• Szczęka

SĄ TO KOŚCI WYCZÓWALNE PARZYSTE

• Kość łzowa

• Małżowina nosowa

• Kość podniebienna

SĄ TO KOŚCI NIEWYCZÓWALNE PARZYSTE

• Kość sitowa

• Lemiesz

• Żuchwa

SĄ TO KOŚCI NIEPARZYSTE

GRUPA II; kość gnykowa

GRUPA III: Kosteczki słuchowe:

• Młoteczek

• Kowadełko

• Strzemiączko

WY.

12.SCHEMAT BUDOWY KOŚĆCA KOŃCZYNY GÓRNEJ

1. OBRĘCZ BARKOWA :

• Obojczyk

• Łopatka

2. RAMIĘ:

• Kość ramienna

3. PRZEDRAMIĘ:

• Kość łokciowa

• Kość promieniowa

4. Nadgarstek

SZEREG BLIŻSZY:

• Kość łódeczkowata

• Kość księżycowata

• Kość trójgraniasta

• Kość grochowata

SZEREG DALSZY:

• Kość czworoboczna mniejsza

• Kość czworoboczna większa

• Kość główkowata

• Kość haczykowata

1.śródręcze: pięć kości

2.palce: odm II do V trzy paliczki: bliższy, dalszy, środkowy, kciuk tylko 2 paliczki

14.RÓŻNICE W BUDOWIE KOŃCZYNY GÓRNEJ I DOLNEJ (POWIĄŻ Z FUNKCJĄ KOŃCZYNY)

Kościec kończyny górnej i dolnej zbudowany jest homologicznie. KOŃCZYNA GÓRNA człowieka w związku z pionową postawą ciała służy za narząd chwytny i ma konstrukcję wybitnie dynamiczną. Ruchy kończyny górnej, jako całości, odbywają się w stawach: ramiennym, barkowo - obojczykowym i mostkowo - obojczykowym. Staw ramienny jest stawem kulistym wieloosiowym co sprawia, że można w nim wykonać ruchy wokół niezliczonej liczby osi. Staw ten posiada dużą swobodę ruchów ze względu na: płytkie i małe wydrążenia w porównaniu z dużą głową stawową oraz luźną i bardzo obszerną torebkę stawową. Ruchy w stawie ramiennym można sprowadzić do czterech zasadniczych: zgięcia i prostowania; odwodzenia i przywodzenia; nawracania i odwracania i obwodzenia (krążenie).

KOŃCZYNA DOLNA jest dłuższa masywniejsza i jako narząd podporowy ma charakter budowy statycznej. Obręcz kończyny dolnej stanowi kość miedniczna, bardzo masywna powstała ze zrośnięcia trzech kości. Kość udowa jest najdłuższą i najmocniejszą kością szkieletu. Kościec golenia składa się z dwóch kości długich: piszczelowej i strzałkowej. Kość piszczelowa jest znacznie mocniej zbudowana od strzałki, gdyż tylko ona dźwiga ciężar ciała i łączy się stawowo z kością udową. Staw biodrowy jest stawem prostym, kolisto-panewkowym. Staw ten jest stawem wieloosiowym o trzech zasadniczych osiach ruchu: poprzecznej, strzałkowej i podłużnej. Staw ten ma jednak ograniczone możliwości ruchu pod względem zakresu ruchu. Czynnikami ograniczającymi swobodę ruchu są: bardzo głęboko osadzone głowy w panewce; silna gruba i napięta torebka stawowa; liczne i mocne więzadła stawowe.

Stopa jako narząd podporowy ciała odznacza się odpornością i sprężystością. Wzmocniona jest licznymi wiązadłami i mięśniami. Mięśnie kończyny dolnej w porównaniu z mięśniami kończyny górnej są silniejsze, o większym przekroju fizjologicznym. Spowodowane jest to funkcją podporową jaką spełniają kończyny dolne.

16.BUDOWA KRĘGU (ANALOGIE I RÓŻNICE W POSZCZEGÓLNYCH ODCINKACH KRĘGOSŁUPA)

W każdym kręgu wyróżnia się trzon( cz. Przednia), który służy do dźwigania masy ciała i część tylną zwaną łukiem kręgu. Trzon wraz z łukiem ograniczają otwór kręgowy. Z połączenia wszystkich kręgów powstaje kanał kręgowy dla rdzenia kręgowego wraz z oponami.

Trzon ma powierzchnię chropowatą dolną i górną, które służą do połączenia z krążkiem międzykręgowym. W miejscu odejścia łuku od trzonu są wcięcia kręgowe dolne i górne. Oba wcięcia sąsiednich kręgów krążkiem międzykręgowym ograniczają otwór międzykręgowy - przechodzi tu nerw rdzeniowy i naczynia. Od łuku odchodzi siedem wyrostków:

1. kolczysty - przyczepiają się do niego mięśnie i więzadła

2. wyrostki poprzeczne - parzyste, przyczepiają się mięśnie i więzadła

3. wyrostki stawowe 4pary - mja powierzchnie stawowe

KRĘGI SZYJNE

Liczba 7

Kręg szczytowy i obrotowy różnia się budową o d pozostałych. Trzony sa niskie, łuki cienkie, otwór kolczysty duży.

• Wyrostki kolczyste pochylone ku dołowi, od 2 do 6 wykazują rozwidlenia, kręg 7 podobny do piersiowego nie ma rozwidlenia

• Wyrostki poprzeczne krótkie, złożone z dwóch blaszek ograniczają otwór wyrostka, przechodzą tędy tętnica kręgowa i żyły kręgowe.

17.BUDOWA KOŚĆCA KLATKI PIERSIOWEJ.

Szkielet klatki piersiowej składa się z:

• 12 kręgów piersiowych

• 12 par żeber

• mostka

ŻEBRA: maja postać wygiętych półksiężycowatych blaszek kostnych. Każde z nich ma koniec przedni-mostkowy, trzon i koniec tylny-kręgosłupowy. Koniec tylny-kręgosłupowy nosi nazwę głowy żebra, która łączy się z dołkami żebrowymi leżącymi na krawędzi trzonów kręgowych. Z boku głowy żebra leży guzek żebra, który stanowi miejsce połączenia stawowego z dołkiem żebrowym wyrostka poprzecznego.

W zależności od sposobu połączenia z mostkiem żebra dzielimy na:

1.żebra prawdziwe (I-VII)- dochodzące bezpośrednio do mostka i łączące się z mostkiem chrząstką żebrową

2.żebra rzekome (VIII-X) łączące się z mostkiem pośrednio za pomocą chrząstki żebra położonego wyżej

3.żebra wolne (XI-XII) nie mające połączenia z mostkiem

MOSTEK: nieparzysta kość ustroju. Ma kształt płaskiej kości ograniczającej od przodu klatką piersiową. Rozróżniamy na nim rozszerzoną część górną-rękojeść mostka; wydłużoną część środkową-trzon mostka i zwęrzającą się część dolną-wyrostek mieczykowaty. Na górnej krawędzi rękojeści znajduje się wcięcie szyjne. Po obu jego stronach leżą wcięcia obojczykowe łączące się z obojczykami. Na bocznych krawędziach rękojeści znajdują się wcięcia żebrowe żeber I i II. Na krawędziach trzonu wcięcia żeber II do VI. Wcięcie dla żebra VII znajduje się na granicy między trzonem a wyrostkiem mieczykowatym

KLATKA PIERSIOWA jako całość ma kształt ściętego stożka. Rozróżnia się otwór górny klatki piersiowej oraz znacznie większy otwór dolny.

18.BUDOWA I FUNKCJA CHRZĄSTKI STAWOWEJ.TOLERANCJA NA DZIAŁANIE.

Chrząstki stawowe zbudowane są najczęściej z chrząstki szklistej, w niektórych tylko stawach (mostkowo-obojczykowy, skroniowo-żuchwowy) zbudowane są z chrząstki włóknistej. Grubość chrząstki jest różna w zależności od wielkości obciążenia stawu, rodzaju stawu i od części jaka wchodzi w skład stawu oraz od wieku organizmu. Chrząstka wyrównuje nierówności części stawowych kości; w połączeniu z płynem stawowym obniża współczynnik tarcia; obniża stresy; redukuje wstrząsy mechaniczne przenoszone na kość. Jeżeli w stawach zanika ruchomość chrząstka stawowa sztywnieje, proces ten następuje szybciej w stawach o zmniejszonej ruchomości.

W obciążeniach chrząstki można wyróżnić:

1.fazę bezpośrednią (dynamiczną), która nie może trwać dłużej niż 2 sekundy

2.Fazę pośrednią (statyczną), która nie może trwać dłużej niż 30 sekund

Po przekroczeniu długości trwania tych faz dochodzi do przekroczenia wytrzymałości chrząstki i do jej przedwczesnego zużycia (ścieńczenie warstwy, jej pękanie, ubytki powierzchni aż do obnażenia kostnej powierzchni stawowej). Analogiczne zmiany mogą wystąpić również w następstwie bodźców mechanicznych o dużej częstotliwości.

19. ZŁAMANIA MARSZOWE-ZASADA POWSTAWANIA.

Złamania marszowe to typ złamań powstających na skutek długotrwałego cyklicznego obciążenia kości. Nie jest to klasyczne złamanie, ale uszkodzenie struktury kości- pękanie wiązań między kryształkami wapnia (pęknięcia strukturalne). Występuje np. u żołnierzy podczas długotrwałego ćwiczenia kroku defiladowego oraz u osób pracujących za zagęszczaczach wibracyjnych, młotach pneumatycznych i innych urządzeniach, których efektywna praca opiera się na wysokich drganiach. Złamania te związane są z mikrourazami i dochodzi do nich najczęściej w kościach śródręcza i śródstopia.

20. OKOSTNA-BUDOWA I FUNKCJE

Okostna składa się z dwóch warstw:

• Zewnętrznej, włóknista, z której wnikają do kości tzw. włókna SHARPEYA;(przymocowane do kości włóknami klejodajnymi). Warstwa ta jest połączona z kością za pomocą w włókien wnikających w głąb kości.

• Wewnętrznej, silnie unaczynionej, zawierającej w okresie kostnienia komórki kościotwórcze-osteoblasty. Odgrywa istotną rolę w procesie gojenia złamań i w procesie rozrostu kości na grubość. Osteoblasty, które zawiera wytwarzają kostninę, która przekształca się w kość. Brak okostnej uniemożliwia zrastanie się kości. W okostną wnikają włókna ścięgien, mięśni i więzadeł stawowych. Zawiera ona naczynia krwionośne, które otworami odżywczymi unaczyniają tkankę kostną oraz szpik kostny. Znajdują się w niej także nerwy.

21. TRZESZCZKI-PRZYKŁADY LOKALIZACJI.ROLA

Przykłady lokalizacji:

• Rzepka stawu kolanowego

• Kość grochowata

• Trzeszczki w sąsiedztwie stawów śródstopno-palcowych

• Trzeszczki w sąsiedztwie stawów śródręczno-palcowych

TRZESZCZKI zwane także HIPOMOLCHIONAMI, są to elementy (stałe lub warunkowe) w układzie kostno stawowym, które powodują zwiększenie kąta natarcia poprzez oddalenie mięśnia lub jego ścięgna od osi ruchu w stawie, na który mięsień ten działa. Np. rzepka stawu kolanowego wmontowana jest w ścięgno mięśnia czworogłowego uda i powoduje oddalenie ścięgna od osi ruchu w tym stawie oraz sprawia, że kąt natarcia końcowego odcinka ścięgna znacznie wzrasta. Ma to bardzo duże znaczenie dla możliwości wykonania jakiegokolwiek ruchu, ponieważ gdyby kat natarcia był równy zeru siła mięśnia skoncentrowana zostałaby na ściąganiu do siebie powierzchni stawowych.

HIPOMOLCHIONY WARÓNKOWE występują w stawach, w których wypukła powierzchnia jest znacznie obszerniejsza niż kontaktująca się z nią powierzchnia wklęsła ( ma to miejsce np. w stawach łokciowym, śródręczno-palcowych, śródstopno-palcowych).

W położeniu wyprostowanym wypukła część powierzchni stawowej po stronie zginania pełni rolę hipomolchionu, umożliwiając zapoczątkowanie ruchu mięśniom zginaczom. Zanikaja one podczas wykonywania ruchu w miarę przesuwania się względem siebie powierzchni stawowych.

22. KOŚCI PNEUMATYCZNE-USYTUOWANIE I ROLA.

Kości te występują u człowieka tylko w obrębie trzewioczaszki.

Zaliczamy do nich kości:

• Szczękowa

• Sitowa

• Klinowa

• Czołowa

Zawierają one w swojej budowie jamki wyściełane błoną śluzową i wypełnione powietrzem są to tzw. zatoki. Połączone za pomocą naturalnych otworów z jama nosową. Kość pneumatyczna traci w ten sposób część swojej wagi. Obecność tych kości w obrębie trzewioczaszki powoduje przesunięcie środka ciężkości głowy do tyłu, co zmniejsza jej moment siły oporu.(TERMICZNA OCHRONA MÓZGU)

23.RODZAJE POŁĄCZEŃ KOSTNYCH (OMÓWIĆ Z PUNKTU WIDZENIA RUCHOMOŚCI).

Połączenia między kośćmi dzielą się na: stawy pełne i jamowe.

Do stawów pełnych zalicza się więzozrosty, kościozrosty, chrząstkozrosty. Każda z tych form może z biegiem czasu ulec skostnieniu (np. połączenie miedzy kośćmi czaszki), przechodząc w trzeci rodzaj stawu pełnego kościozrost. Te trzy formy stawów pełnych różnią się między sobą rodzajem tkanki łącznej sąsiadującej ze sobą kości.

Podstawa podziału stawów jamowych jest kształt powierzchni stawowych. Dzielą się one na: płaskie, kuliste, zawiasowe, obrotowe, siodełkowate, owalne, faliste itp.

24.STAWY PÓŁŚCISŁE.PRZYKŁADY,ZNACZENIE.

Są to stawy jamowe o płaskich powierzchniach stawowych (lub nieregularnych), cienkiej warstwie chrząstki i silnie napiętej torebce stawowej. Ich ruchomość jest nieznaczna. Zaliczamy do nich stawy:

• Nadgarstkowo-śródręczne

• Stępowo-śródręczne

• Krzyzowo-biodrowe

ZNACZENIE: pełnią ważną rolę stabilizatorów w układzie kostno-stawowym. Maja także duże znaczenie amortyzujące. Np. stawy krzyżowo biodrowe łączące obręcz miedniczną z kośćcem tułowia pełnia rolę ogniwa łagodzącego wstrząsy w miejscu przenoszenia się siły reakcji podłoża z kończyn dolnych na kręgosłup. Podobne znaczenie maja stawy półścisłe stopy tworzące wzajemne połączenia między kośćmi stępu i śródstopia.

25.PODZIAŁ CZYNNOŚCIOWY STAWÓW.

Podział czynnościowy stawów bierze pod uwagę ruchomość połączeń kostnych, które można podzielić na trzy zasadnicze grupy:

1. STAWY ŚCISŁE: to grupa połączeń najmniej ruchomych. Odpowiada ona grupie stawów pełnych podziału anatomicznego. Zaliczamy do nich:

• Kościozrosty-całkowicie nieruchome

• Chrząstkozrosty i wiezozrosty-pozwalaja na nieznaczną zmianę położenia kości względem siebie.

2. STAWY PÓŁŚCISŁE: nie maja odpowiednika w podziale anatomicznym. Są to stawy jamowe o płaskich powierzchniach

Stawowych (lub nieregularnych), cienkiej warstwie chrzastki i silnie napietej torebce stawowej. Ich ruchomość jest nieznaczna. Zaliczamy do nich stawy:

• Nadgsrstkowo-śróręczne

• Stępowo-śródstopne

• Krzyzowo-biodrowe

3. STAWY WOLNE (JAMOWE): dzielą się na trzy kategorie:

• KAT. I. - stawy o jednym stopniu swobód ruchu - stawy jednoosiowe (zawiasowe lub obrotowe). W stawach zawiasowych oś ruchu przebiega prostopadle do osi kończyny. W stawach obrotowych oś ruchu przebiega równolegle.

• KAT. II. - stawy o dwóch stopniach swobody ruchu - stawy dwuosiowe (owalne, siodełkowate itp.,). W stawach tych można wykonać ruch obwodzenia tzn. kombinacje ruchów zginania i prostowania z odwodzeniem i przywodzeniem (stawy nadgarstkowe, śródręczno-palcowe, szczytowo potyliczne).

• KAT. III. - stawy o trzech stopniach swobody ruchu - stawy wieloosiowe (stawy nasadowe kończyn, stawy kręgosłupa). W stawach tych można wykonać ruchy: zginania i prostowania, odwodzenia i przywodzenia, obwodzenia, nawracania i odwracania.

26.OGÓLNA BUDOWA STAWU JAMOWEGO.

W każdym stawie odróżniamy następujące składniki:

• Chrząstki stawowe - pokrywające powierzchnie stawowe

• Torebkę stawowa

• Jamę stawową

CHRZĄSTKI STAWOWE: zbudowane są najczęściej z chrząstki szklistej(„BUDOWA I FUNKCJA” patrz pytanie 18).

TOREBKA STAWOWA: otacza cały staw izolując go od zewnątrz. Przyczynia się do ściślejszego przylegania powierzchni stawowych. Zbudowana jest z dwóch warstw. Warstwa zewnętrzna nosi nazwę błony włóknistej. Warstwa wewnętrzna to błona maziowa.

Błona włóknista zbudowana jest z włókien klejodajnych i elastynowych, które przebiegają równolegle lub krzyżują się między sobą przechodząc w miejscach przyczepu torebki w okostną. W niektórych miejscach błona włóknista znacznie grubieje tworząc mocne pasma - więzadła. Zróżnicowanie w grubości i napięciu tego elementu powiązane jest z funkcją określonego stawu. W jednych, torebka jest luźna co zezwala na dużą ruchomość kości w danym stawie, w innych jest silnie napięta stanowiąc czynnik hamujący ruchy.

Błona maziowa jest cienką, miękką, przesówalną błona łącznotkankową, która zawiera włókna sprężyste, komórki tłuszczowe i jest bogato unaczyniona i unerwiona. Błona ta wytwarza maź, która gromadzi się w jamie stawowej. Maź to gęsty płyn zawierający mucynę i kuleczki tłuszczu. Wypełnia on całkowicie szczelinowatą przestrzeń między powierzchniami stawowymi powodując ich przylepność względem siebie oraz zmniejszając tarcie w czasie wykonywania ruchów.

JAMA STAWOWA: prawidłowo jest to tylko bardzo niewielka szczelinowata przestrzeń, wypełniona całkowicie mazią. Tylko w stanach patologicznych przyjmuje postać jamy. Powierzchnie przylegaja do siebie ze względu na przylepnośc powierzchni stawowych, ciśnienia atmosferycznego, napięcia mięśni.

27.STAWY SPRZĘŻONE.DEFINICJA, PRZYKŁADY.

Stawy sprzężone jest to zespół stawów, co najmniej dwóch, w których ruch zachodzi jednocześnie i są to :

-staw skroniowo - żuchwowy

-staw kręgosłupa

-staw kośćca klatki piersiowej (połączenia tylne kręgowo - żebrowe w liczbie 44 par i 12 par połączeń mostkowo żebrowych tworzą system 56 stawów sprzężonych)

-staw skokowy dolny i poprzeczny stępu

-stawy promieniowo - łokciowe przedramienia

-stawy międzynadgarstkowe

-stawy obręczy kończyny górnej (mostkowo - obojczykowy i barkowo - obojczykowy)

28.OŚ RUCHU W STAWIE - WYZNACZANIE, RODZAJE OSI I PŁASZCZYZN GŁÓWNYCH.

OSIĄ RUCHU nazywamy zbiór punktów tworzących prostą, wokół której poruszany segment (kończyny, tułowia itp.) zakreśla łuk w płaszczyźnie ruchu. Położenie tej osi wyznacza się za pomocą zdjęcia rentgenowskiego. W stawach kulistych, zawiasowych, obrotowych i owalnych rzut wypukłej powierzchni stawowej tworzy wycinek koła.

WYZNACZANIE OSI: prowadzimy dwie styczne do okręgu. Następnie ze styku prostej z okręgiem prowadzimy prostą prostopadłą do stycznych. Punkt przecięcia się tych prostopadłych stanowi położenie osi mechanicznej stawu. W stawach kulistych wszystkie osie ruchu przecinają się w środku kuli, której fragment stanowi powierzchnia stawowa. W stawach owalnych ( dwuosiowych) osie ruchów tworzą układ dwu stycznych (proste prostopadłe przecinają się ze sobą).

We wszystkich wyżej wymienionych rodzajach stawów oś ruchu przechodzi zawsze przez nasadę kości, która tworzy wypukła powierzchnię stawową. Jedynym wyjątkiem jest staw siodełkowaty. Każda powierzchnia stawowa ma kształt wklęsło - wypukły. W jednej płaszczyźnie ruchu oś ruchu będzie przechodzić przez jedna z główek kości, a w drugiej płaszczyźnie ruchu oś będzie przechodzić przez główkę drugiej kości tworzącej staw.

RODZAJE OSI: wyróżniamy trzy osie główne przecinające się wzajemnie pod kątem prostym:

1.osie pionowe (długie) - przebiegają z góry w dół, równolegle do największego wymiaru człowieka. Oś główna biegnie ze szczytu głowy do podstawy ciała.

2.Osie poprzeczne lub poziome - prostopadłe do osi długich, przebiegają od lewej ku prawej stronie ciała

3.Osie strzałkowe - są prostopadłe do osi długich, przebiegają od lewej ku prawej stronie ciała

4.Osie strzałkowe - są prostopadłe do obu osi poprzednich, biegną poziomo w kierunku od przodu do tyłu.

PŁASZCZYZNY GFŁÓWNE:

1.płaszczyzny strzałkowe - określone przez oś strzałkową i pionową, biegną równolegle od przodu do tyłu i dzielą ciało na część prawą i lewą.

2.Płaszczyzny czołowe - określone przez oś poprzeczną i pionową, biegną równolegle do czoła i dzielą ciało na część przednią i tylną.

3.Płaszczyzny poprzeczne lub poziome - określone przez oś poprzeczną i strzałkową, biegną poziomo i pod kątem prostym do obu poprzednich dzieląc ciało na część górną i dolną.

29. PODAJ PRZYKŁADY STAWÓW DRUGIEGO STOPNIA RUCHOMOŚCI, W KTÓRYCH MOŻEMY WYKONAĆ RUCHY OBWODZENIA. SCHARAKTERYZUJ TEN RUCH.

CHARAKTERYSTYKAN OBWODZENIA: jest to kombinacja ruchów dookoła osi poprzecznej i strzałkowej tj. zginania i obwodzenia.

Ruch ten można wykonać w stawach; promieniowo - nadgarstkowym, nadgarstkowo - sródręcznym kciuka i nadgarstkowo - śródręcznym palców ręki.

30.OMÓW RODZAJE RUCHÓW JAKIE MOGĄ BYĆ WYKONYWANE W STAWACH CZŁOWIEKA.

• STAW PŁASKI - PRZESÓWANIE SIĘ KOŚCI W STOSUNKU DO SIEBIE np. staw nadgarstkowo - śródręczny

• STAW ZAWIASOWY - ZGINANIE I PROSTOWANIE, jest to ruch, którego oś stanowi oś biegnącą poprzecznie do osi długiej kości tworzących ten staw, np. stawy międzypaliczkowe palców.

• STAW OBROTOWY - KOŚCI DOKONUJĄ W STOSUNKU DO SIEBIE OBROTU, oś tego ruchu biegnie wzdłuż osi długiej kości, np. staw promieniowo - łokciowy.

• STAW ELIPTYCZNY - ZGINANIE,PROSTOWANIE,ODWODZENIE, PRZYWODZENIE I OBWODZENIE, osie tych ruchów przecinaja się pod kątem prostym, wzdłuż osi poprzecznej odbywają się ruchy zginanie i prostowania, wzdłuż osi podłużnej ruchy odwodzenia i przywodzenia. Z kombinacji wyżęj wymienionych ruchów w stawach tych można wykonać ruch obwodzenia, np. staw promieniowo - nadgarstkowy

• STAW SIODEŁKOWATY - zginanie i prostowanie, osie ruchów przechodzą przez obie głowy kości tworzących staw, np., staw nadgarstkowo - sródręczny kciuka

• STAW KULISTY - ZGINANIE, PROSTOWANIE,ODWODZENIE, PRZYWODZENIE,NAWRACANIE,ODWRACANIE I OBWODZENIE, np. stawy ramienny i biodrowy.

31.URZĄDZENIA AMORTYZUJACE W BIERNYM UKŁADZIE RUCHU.

Urządzenia amortyzujące to elementy składowe narządu ruchu, których budowa i umiejscowienie powodują zmniejszenie siły reakcji podłoża przenoszonej przez łańcuchy stawowe na odleglejsze partie ciała. W łagodzeniu wstrząsów biorą udział połączenia stawowe i mięśnie. Amortyzacja stawowa zachodzi przy udziale elementów wchodzących w skład budowy stawu:

• CHRZĄSTKA SZKLISTA pokrywajaca powierzchnie stawowe pełni rolę sprężysto elastycznej warstwy przenoszącej obciążenia na głowy kości, które pokrywa.

• MAŹ znajdująca się wewnątrz stawu, zwilżająca szparę stawową zmniejsza siłę wstrząsu (lub nacisku) na zasadzie prawa Pascala o wielokierunkowym rozchodzeniu się siły w cieczach.

• WIĘZADŁA wewnątrzstawowe i zewnątrzstawowe, jak również i te, które wchodzą w skład budowy torebki stawowej, pełnią rolę napiętych taśm elastycznych przeciwdziałających nadmiernym ruchom w stawach i rozerwaniem ich.

Ważną rolę spełniają łańcuchy stawowe. Gęste przeplecenie elementów kostnych ruchomymi i sprężysto - elastycznymi połączeniami stawowymi powoduje, że wyżej wymienione właściwości stawu zostają zwielokrotnione.

32.ELEMENTY CHRONIĄCE STRUKTURĘ STAWU

W ochronie stawu biorą udział:

A.Układ kostny

B.Wszystkie elementy wewnątrz- i zewnątrzstawowe

C.Mięśnie

UKŁAD KOSTNY: rola układu kostnego polega na rozszerzeniu nasad kostnych, co wpływa na zwiększenie powierzchni stawowych i rozłożeniu siły nacisku.

WSZYSTKIE ELEMENTY WEWNĄTRZ - I ZEWNĄTRZSTAWOWE: ważną rolę pełni chrząstka stawowa pokrywająca powierzchnie kostne, która odznacza się bardzo małym współczynnikiem tarcia spotęgowanym przez obecność mazi, dużą wytrzymałością na ściskanie itp. Jej obecność pozwala na zmniejszenie siły tarcia i zachowanie płynności ruchu w stawie. Maź zmniejsza do minimum siłę tarcia i siłę nacisku jednej chrząstki na drugą. Działa zgodnie z prawem Pascala o wielokierunkowym rozchodzeniu się sił w cieczach. Kaletki maziowe rozmieszczone są na zewnątrz wokół stawu. Podczas skurczu mięśnia kiedy następuje skrócenie jego długości i wzmożenie napięcia, ścięgno do którego jest przymocowany wywiera duży nacisk na torebkę stawową i staw. Obecność kaletek maziowych powoduje rozproszenie siły nacisku w poduszkach wypełnionych płynem maziowym. Więzadła wchodzące w skład torebki stawowej uniemożliwiają występowanie ruchów nieprawidłowych i nadmiernych wychyleń. Podobną funkcję spełniają więzadła wewnątrz- i zewnątrzstawowe. Torebka stawowa tworzy szczelinę zamknięty mankiet zabezpieczający przed rozerwaniem stawu. Siła rozciągająca działająca na staw powoduje wystąpienie ujemnego ciśnienia wewnątrz szpary stawowej co powoduje ściąganie do siebie powierzchni stawowych.

MIĘŚNIE: grubość warstwy mięśni zewnętrznych okrywających staw zapewnia ochronę przed bezpośrednimi urazami. Napięcie spoczynkowej czynne wywiera siłę zawierającą szparę stawu. W czasie ruchów dynamicznych składowa stawowa siły działania mięśnia zabezpiecza staw przed rozerwaniem. W pełni funkcji ochronnej mięśnie i więzadła uzupełniają się wzajemnie.

33.OMÓW STAWY KOŃCZYNY GÓRNEJ (BUDOWA I RUCHOMOŚCI).

STAW RAMIENNY: łączy kończynę górną wolną z jej obręczą. Wypukłą powierzchnię tworzy powierzchnia stawowa głowy kości ramiennej, pokryta chrząstką szklistą, Dół stawowy utworzony jest wydrążenie stawowe łopatki, pokryte chrząstka szklista, która na obwodzie przechodzi w chrząstkę włóknistą wytwarzającą obrąbek stawowy. Obrąbek stawowy pogłębia i powiększa powierzchnię stawową oraz utrwala ruchy w stawie. Powierzchnia stawowa głowy kości ramiennej nigdy nie przylega cała do dołu stawowego, jest płyto osadzona w panewce co ma znaczenie dla obszerności ruchów. W związku ze znaczną różnicą miedzy wielkością głowy oraz panewki i wielka ruchomością stawu, torebka stawowa jest luźna i bardzo obszerna. Torebkę stawową wzmacniają dwa więzadła stawu ramiennego: więzadło kruczo - ramienne i więzadło obrąbkowo - ramienne.

Staw ramienny jest stawem kulistym i wieloosiowym, można w nim wykonać ruchy dookoła trzech głównych osi tj.:

1. wokół osi strzałkowej - odwodzenie i przywodzenie

2. wokół osi poprzecznej - zginani (unoszenie w przód) i prostowanie (unoszenie w tył)

3. wokół osi podłużnej - nawracanie i odwracanie

4. z kombinacji w/w ruchów możliwe jest wykonanie obwodzenie.

STAW ŁOKCIOWY: jest stawem złożonym. Składa się z trzech połączeń, objętych wspólną torebką stawową. Dwa z tych połączeń tj. część ramienno - łokciowa i ramienno - promieniowa stanowią funkcjonalnie jedna całość, a ruch odbywa się wokół wspólnej poprzecznej osi stawu. Są to ruchy zginania i prostowania. Trzecią część stawu łokciowego stanowi połączenie promieniowo - łokciowe tzw. staw promieniowo - łokciowy bliższy, który należy do stawów typu obrotowego. Ruchy obrotowe przedramienia tj. nawracanie i odwracanie mogą odbywać się tylko przy współudziale stawu promieniowego - łokciowego dalszego. W utworzeniu stawu łokciowego uczestniczą trzy pary powierzchni stawowych:

1. część ramienno łokciowa tworzy powierzchnia stawowa bloczka kości ramiennej i wcięcia bloczkowe kości łokciowej

2. część ramienno - promieniową tworzą powierzchnia stawowa główki kości ramiennej i dołek stawowy głowy kości promieniowej

3. część promieniowo - łokciową tworzy wcięcie promieniowe kości łokciowej wraz z obwodem stawowym głowy kości promieniowej.

Torebka stawowa jest obszerna. Cienka z przodu i tyłu, a grubsza na bocznych stronach, gdzie wzmocniona jest silnymi więzadłami. Więzadłami wzmacniającymi ten staw są:

• więzadło poboczne promieniowe

• więzadło poboczne łokciowe

• więzadło pięrścieniowate

• więzadło czworoboczne

Staw łokciowy jako całość można zakwalifikować do typu stawu zawiasowo - obrotowego o dwóch osiach ruchu. Oś poprzeczna przebiega przez bloczek i główkę kości ramiennej i wokół tej osi wykonać można ruch zginania i prostowania. Os ruchu obrotowego jest wspólna dla obu stawów promieniowo - łokciowych: bliższego dalszego, przebiega ona przez środek głowy kości promieniowej i przez dalszą głowę kości łokciowej. Wokół tej osi odbywają się ruchy nawracania i odwracania przedramienia.

STAW PROMIENIOWO - ŁOKCIOWY DALSZY: panewka tego stawu utworzona jest przez wcięcie łokciowe kości promieniowej, a wypukła powierzchnię stawu stanowi obwód stawowy głowy kości łokciowej. Do stawu promieniowo - łokciowego dalszego należy także krążek stawowy, który przylega do dolnej powierzchni głowy kości łokciowej. Oddziela on jamę stawu promieniowo - łokciowego dalszego od jamy stawu promieniowo - nadgarstkowego. Torebka stawowa luźna, ale mocna i najgrubsza po stronie grzbietowej.

Czynnościowo staw ten jest sprzężony ze stawem promieniowo - łokciowym bliższym i należy do stawów typu obrotowego.

34.OMÓW STAWY KOŃCZYNY DOLNEJ (BUDOWA I RUCHOMOŚĆ).

STAW BIODROWY: łączy miednicę z częścią wolną kończyny dolnej. Jest to staw kulisty, panewkowy, wieloosiowy. Powierzchnie stawowe tego stawu tworzą: Powierzchnia księżycowata panewki kości miednicznej i powierzchnia stawowa głowy kości udowej. Powierzchnie stawowe pokrywają chrząstka szklista, która w obrębie panewki, powyżej jej brzegu, przedłuża się w chrząstkę włóknistą wytwarzając obrąbek panewkowy. W dolnej części panewki obrąbek nie zrasta się z jej brzegiem, lecz przerzuca się ponad wcięciem panewki i wytwarza położone wewnątrz stawu więzadło poprzeczne panewki. Więzadło to przekształca wcięcie w otwór, przez który przechodzi do dna panewki tętnica, unaczyniająca tkankę tłuszczową dołu panewki, więzadło głowy i głowę kości udowej, dom której podążą wewnątrz tego więzadła. Dół panewki nie jest pokryty chrząstką szklistą, lecz wypełniony jest tkanka tłuszczowa i rozpoczynającym się tu więzadłem głowy kości udowej, które swój przyczep końcowy posiada w dołku głowy kości udowej. Torebka stawowa, w porównaniu ze stawem ramiennym, jest krótsza i bardziej napięta. Wzmacniają ja liczne i bardzo mocne więzadła, które przyczyniają się częściowo do ograniczenia ruchomości tego stawu. Należą do nich:

• Więzadło biodrowo - udowe

• Więzadło kulszowo - udowe

• Więzadło łonowo - udowe

• Warstwa okrężna

Staw biodrowy jest stawem kulisto - panewkowym, mogą odbywać się w nim ruchy wokół niezliczonej ilości osi, w których wyróżnia się trzy główne: zgięcie i prostowanie dookoła osi poprzecznej, odwodzenie i przywodzenie dookoła osi strzałkowej i dookoła osi pionowej ruchy nawracania i odwracania. Zakres ruchów w tym stawie jest jednak znacznie mniejszy niż w stawie ramiennym.

STAW KOLANOWY: jest największym stawem ustroju ludzkiego. Łączy on udo z golenią. Ze strony podudzia w połączeniu tym uczestniczy tylko kość piszczelowa. Jest to staw złożony, biorą w nim udział trzy kości: udowa, piszczelowa i rzepka. Wypukłą powierzchnie stawową tworzą oba kłykcie koci udowej, które tylko w 1/3 części przylegają do lekko zagłębionych powierzchni stawowych górnych kłykci kości piszczelowej. Od przodu przylega kłykci kości udowej rzepka, która uzupełnia panewką stawową. Powierzchnie stawowe pokrywa gruba warstwa chrząstki szklistej. W jamie stawu znajdują się ruchome uzupełnienia w postaci dwóch przesuwalnych, półksiężycowatych pierścieni włóknisto - chrzęstnych tzw. łękotek. Łękotka boczna jest krótsza i silniej zakrzywiona od łękotki przyśrodkowej. Łękotki znacznie pogłębiają panewkę stawu oraz dzielą obwodowe części jamy stawowej na dwa piętra: górne łękotkowo - udowe oraz dolne łękotkowo - piszczelowe. W piętrze górnym odbywają się głównie ruchy zgięcia zaś w piętrze dolnym głównie ruchy obrotowe. Torebka stawu kolanowego ma przebieg dość zwykły, szczególnie gdy chodzi o jej warstwę maziową. Błona włóknista znajduje się tylko z tyłu i po bokach stawu, z przodu zaś zastąpiona jest przez ścięgno końcowe mięśnia stawu czworogłowego uda .

Więzadła stawu kolanowego dzielimy na zewnętrzne i wewnętrzne.

Do więzadeł zewnętrznych zaliczamy:

• Więzadło poboczne piszczelowe

• Więzadło poboczne strzałkowe

• Więzadło rzepki (stanowi przedłużenie części środkowej mięśnia czworogłowego uda; część włókien, położonych bocznie i przyśrodkowo, tego ścięgna tworzy troczek rzepki boczny i przysrodkowy)

• Więzadło podkolanowe skośne

• Więzadło podkolanowe łukowate

Do więzadeł wewnętrznych zaliczamy:

• Więzadła krzyżowe kolana (przednie i tylne), które napinają się przy wszystkich ruchach(z wyjątkiem ruchu odwracania) i hamują nadmierne wychylenia

• Więzadło poprzeczne kolana, które łączy przednie rogi obu łękotek.

Ruch zgięcia i prostowania w stawie kolanowym, wokół osi poprzecznej, jest kombinacją toczenia i ślizgania. W pierwszej fazie zgięcia kłykcie kości udowej toczą się po piszczelu któremu dalej przeszkadzają napinające się więzadła krzyżowe i toczenie się do tyłu w czasie prostowania do przodu. Ruchy nawracania i odwracania podudzia w stawie kolanowym można wykonać w każdym położeniu stawu z wyjątkiem krańcowego zgięcia i wyprostu.

STAW PISZCZELOWO - STRZAŁKOWY: łączy powierzchnię stawową głowy strzałki z powierzchnią stawową strzałową piszczeli. Torebka stawowa jest silna i napięta wzmocniona: więzadłem przednim i tylnym głowy strzałki. Jest to staw płaski, półścisły o bardzo małej ruchomości.

STAW SKOKOWO - GOLENIOWY: tzw. staw skokowy górny łączy goleń ze stopą. Wypukłą powierzchnię stawową tworzy bloczek kości skokowej, zaopatrzony w powierzchnię górną, powierzchnię kostkową, przyśrodkową i kostkową boczną. Wklęsła powierzchnię stawu tworzy powierzchnia stawowa dolna kości piszczelowej oraz powierzchnie stawowe obu kostek: bocznej i przyśrodkowej. Torebka stawu mocno napięta jest po stronach bocznych, a z przodu i z tyłu jest luźna. Z boku wzmacniają ją silne więzadła: więzadło przyśrodkowe (odchodzi od kostki przyśrodkowej , biegnąc do dołu rozdziela się na trzy pasma kończące się na kościach: łódkowatej, skokowej i piętowej), z boku wzmacniają staw trzy więzadła: więzadło skokowo - strzałkowe przednie, więzadło skokowo - strzałkowe tylne i więzadło piętowo - strzałkowe (zabezpieczają staw przed zwichnięciem)

Staw skokowy górny jest stawem złożonym, bloczkowym o jednej poprzecznej osi ruchu, dookoła której można wykonać ruchy zgięcia podeszwowego i zgięcia grzbietowego stopy.

STAW SKOKOWO - PIĘTOWY: tzw. staw skokowy tylny stanowi połączenie między powierzchnią stawową piętową tylną kości skokowej a powierzchnią stawową skokową tylną kości piętowej. Torebka stawowa przymocowuje się wzdłuż brzegów powierzchnia stawowych i wzmacniają ja więzadła: więzadło skokowe - piętowe boczne, więzadło skokowe - piętowe przyśrodkowe oraz bardzo silne więzadło skokowo - piętowe międzykostne.

STAW SKOKOWO - PIĘTOWO - ŁÓDKOWY: łączy trzy kości: piętową, łódkową i skokową. Na kości skokowej w tworzenie tego stawu zaangażowane są trzy powierzchnie stawowe: powierzchnia stawowa piętowa środkowa i przednia (dla połączenia z kością piętową) oraz powierzchnia stawowa łódkowata ( dla połączenia z kością łódkowatą).Na kości piętowej: powierzchnia stawowa skokowa przednia i środkowa (dla połączenia z kością skokową). Na kości łódkowatej: bliższa powierzchnia kości łódkowatej. Torebka stawowa wzmocniona jest od strony grzbietowej przez część piszczelowo - łódkowatą więzadła przyśrodkowego, więzadło skokowo - łódkowe oraz więzadło skokowo - piętowe (przyśrodkowa część więzadła rozdwojonego). Od strony dolnej: więzadło piętowo - łódkowe podeszwowe oraz więzadło podeszwowe długie. Do wzmocnień tego stawu należy również więzadło skokowo - piętowe międzykostne.

Staw skokowo - piętowy i staw skokowo - piętowo - łódkowy zwane są także stawem skokowym dolnym, gdyż pod względem czynnościowym są ze sobą ściśle związane. Wykonuje się w nich ruchy dolnej części stępu i śródstopia wraz z palcami w stosunku do podudzia i kości skokowej. Ruch stopu w stawie skokowym dolnym wykonuje się wokół osi ustawionej skośnie, pod ostrym kątem do długiej osi stopy (tzw. osi kompromisowej), która jest wypadkową trzech głównych osi ruchu. Wokół tej osi można wykonać ruchy odwracania i nawracania stopy (z czynnością odwracania związany jest równoczesny ruch przywodzenia i zgięcia podeszwowego stopy, a nawracaniu zawsze towarzyszy ruch odwodzenia i zgięcia grzbietowego stopy).

Dzięki współdziałaniu stawu skokowego dolnego za stawem skokowym górnym stopa posiada trzy stopnie swobody ruchu.

STAW PIĘTOWO - SZEŚCIENNY: utworzony jest przez siodełkowatą powierzchnię stawową sześcienną kości piętowej i powierzchnię stawową bliższą kości sześciennej. Torebkę stawową wzmacniają więzadła: więzadło piętowo - sześcienne podeszwowe, więzadło podeszwowe długie oraz więzadło piętowo sześcienne (boczna część więzadła rozdwojonego).

Ruchy w tym stawie odbywają się dookoła osi strzałkowej, które zwiększają zakres ruchów nawracania i odwracania będących udziałem stawów skokowych dolnych.

STAW KLINOWO - ŁÓDKOWY: łączy trzy kości klinowate z kością łódkowatą i kością sześcienną. Torebka stawowa jest silna, przyczepia się do brzegów powierzchni stawowych i obejmuje także powierzchnie stawowe kości klinowatych zwróconych do siebie oraz powierzchnie kości sześciennej zwróconą do kości klinowatej bocznej i kości łódkowatej.

Z uwagi na płaskie powierzchnie stawowe i liczne, krótkie więzadła zespalające kości ze sobą staw ten ma ograniczone możliwości ruchu. Do więzadeł wzmacniających staw należą: więzadła klinowo - łódkowe podeszwowe i grzbietowe, więzadła międzyklinowe (podeszwowe, grzbietowe i międzykostne), więzadła klinowo - sześcienne (podeszwowe, grzbietowe i miedzykostne), oraz więzadła sześcienno - łódkowe podeszwowe i grzbietowe.

STAWY STĘPOWO ŚRÓDSTOPNE: łączą trzy kości klinowate i kość sześcienną z podstawami I - V kości śródstopia. Torebkę stawową wzmacniają: więzadła stępowo - śródstopne podeszwowe i grzbietowe oraz więzadła klinowo - śródstopne międzykostne.

STAWY MIĘDZYŚRÓDSTOPNE: występują w liczbie trzech stawów i łączą skierowane do siebie powierzchnie stawowe podstaw kości śródstopia II - V. Wzmocnione są przez więzadła śródstopne (podeszwowe, grzbietowe i międzykostne).

Stawy stępowo - śródstopne i międzyśródstopne sa stawami płaskimi o minimalnych możliwościach ruchu. Występują w nich tylko nieznaczne ruchy ślizgowe.

STAWY ŚRÓDSTOPNO - PALICZKOWE: łączą głowy kości śródstopia z podstawami paliczków bliższych i palców. Torebki stawowe są wiotkie i wzmocnione przez więzadła: więzadła poboczne, więzadła podeszwowe oraz wiezadło poprzeczne głębokie sródstopia.

W stawach tych możliwe są ruchy zgięcia podeszwowego i grzbietowego oraz w stanie grzbietowego ruchy odwodzenia i przywodzenia palców stopy.

35.CZYNNIKI OGRANICZAJACE RUCHOMOŚĆ STAWÓW - UZASADNIJ CELOWOŚĆ TYCH OGRANICZEŃ.

Czynniki ograniczające ruchomość stawu w warunkach prawidłowych są zjawiskiem pożądanym i oszczędzającym pracę mięśni.

Do czynników tych należą:

1.ELEMENTY KOSTNE: kształt powierzchni stawowej np. powierzchnia siodełkowata decyduje o ograniczeniu ruchomości do dwóch płaszczyzn. Powierzchnia bloczkowa ogranicza ruchomość do jednej płaszczyzny, wyrostek łokciowy ogranicza nadwyprost stawu łokciowego, wyrostki kolczyste kręgów piersiowych przeciwstawiają się nadwyprostowi tego odcinka kręgosłupa.

2.ELEMENTY CHRZĄSTKOWE: ograniczają zakres ruchów np. w stawie ramiennym i biodrowym, a w innych zwiększają zakres ruchomości np. stawy mięedzykręgowe odcinka szyjnego czyniąc z nich stawy wieloosiowe.

3.ELEMENTY WIĘZADŁOWE: więzadła wzmacniają ścianki torebki stawowej, ograniczają zakres ruchomości stawu i przeciwstawiają się nieprawidłowym wychyleniom w stawie. Więzadła wewnątrzstawowe pełnią podobną funkcję jak więzadła zewnętrzne.

4.MIĘŚNIE: ograniczają nadmierne wychylenia w stawach. Poszczególne mięśnie i całe zespoły mięśni otaczają stawy w taki sposób aby przynajmniej część ich siły była przeznaczona na zwieranie szpary stawu. Wychyleniom nadmiernym przeciwstawiają się grupy mięśni antagonistycznych. Z przerostem masy mięśnia i zwiększeniem jego siły wiąże się zmniejszenie ruchomości stawu. Ograniczenie ruchomości stawu pozwala na zmniejszenie masy mięśniowej. Gdyby wszystkie stawy występujące w organizmie człowieka były stawami wieloosiowymi, to aby utrzymać równowagę potrzebna by nam była olbrzymia siła mięśni z co za tym idzie także ich wielka masa. Pociągnęło by to za sobą zmianę lokalizacji środków ciężkości ciała, zwiększenie siły bezwładności, zwiększenie zapotrzebowania na energię co z kolei powoduje zwiększenie zapotrzebowania na tlen i pożywienie, zwiększoną potrzebę wydalania i spalania tkankowego.

Stawy wieloosiowe są więc nieekonomiczne, ale potrzebne gdyż kończynom ludzkim zapewniają rozległy wymach i szybkie oraz wielokierunkowe zabezpieczenie wychwianej równowagi.

36.OMÓW POŁĄCZENIA KRĘGOSŁUPA - BUDOWA I RUCHOMOŚĆ.

Kręgosłup zbudowany jest z 24 kręgów: 7 szyjnych, 12 piersiowych, 5 lędźwiowych. Dla funkcjonowania kręgosłupa jako całości ważne znaczenie ma także podstawa kości potylicznej tworząca kłykcie stawowe dla połączenia z kręgiem szczytowym orz podstawa kości krzyżowej połączonej ruchomo z 5 kręgiem lędźwiowym.

Układ stawowy tworzy połączenia trojakiego typu:

• Trzony kręgów łączą się ze sobą za pomocą chrząstkozrostów w postaci tarcz międzykręgowych

• Więzadła żółte rozpięte półkoliście na łukach kręgowych tworzą sprężysto - elastyczne więzozrosty uzupełniające tylną ścianę kanału kręgowego

• Stawy jamowe, których powierzchnie znajdują się na wyrostkach stawów kręgowych.

Stawy kręgowe posiadają trzy stopnie swobody ruchu, ale niewielki zakres. Dwa górne pietra stawowe: połączenie szczytowo - potyliczne i szczytowo - obrotowe posiadają odmienną budowę.

STAW SZCZYTOWO - POTYLICZNY: posiada dwa stopnie swobody ruchu, występują tu ruchy wokół osi czołowej w płaszczyźnie strzałkowej (ruch potakiwania) oraz ruch wokół osi strzałkowej w płaszczyźnie czołowej (ruch powątpiewania).

STAW SZCZYTOWO - OBROTOWY: posiada jeden stopień swobody ruchu, zachodzi tu ruch obrotowy wokół osi pionowej (ruch przeczenia).

WAŻNIEJSZE ELEMENTY W BUDOWIE POSZCZEGÓLNYCH GRUP KRĘGÓW:

• Krąg szczytowy (ATLAS): dołki stawowe dolne dla połączenia z powierzchniami stawowymi kręgu obrotowego; dołki stawowe górne dla połączenia z kością potyliczną czaszki; na guzku przednim znajduje się dołek zębowy, który stanowi powierzchnię stawowa dla zęba kręgu obrotowego.

• Krąg obrotowy (AXIS): na zębie dwie powierzchnie stawowe: przednia i tylna; na trzonie powierzchnie stawowe górne i powierzchnie stawowe dolne.

• Kręgi piersiowe: powierzchnie stawowe dla żeber (dołki żebrowe: od II - X kręgu po dwie powierzchnie, XI i XII jedna powierzchnia żebrowa); wyrostki stawowe ustawione w płaszczyźnie czołowej: dwa górne i dwa dolne.

• Kręgi lędźwiowe; powierzchnie stawowe ustawione w płaszczyźnie strzałkowej, pionowo.

• Kość krzyżowa: powierzchnie stawowe w płaszczyźnie czołowej (górne wyrostki stawowe); powierzchnie stawowe uchowate dla połączenia z kością miedniczną; różki krzyżowe dla połączenia z kością guziczną.

• Kość guziczna: różki guziczne dla połączenia z kością krzyżową. U ludzi starszych połączenie to kostnieje zrastając się w jedną kość.

37. OMÓW POŁĄCZENIA CZASZKI - TYPY,BUDOWA,MOŻLIWOŚCI RUCHOWE.

W połączeniach kości czaszki występują wszystkie rodzaje połączeń ciągłych i symetryczne połączenia stawowe. Do połączeń ciągłych zaliczamy wszystkie szwy, natomiast do symetrycznych połączeń stawowych pozostałości czaszki błoniastej tzw. ciemiączka. Do wiezozrostów zaliczamy pasma tkanki łącznej, więzadła czaszki i otwory np. wcięcie czołowe i nadczołowe, lub łączą wyrostki kostne np. wyrostek pochyły przedni z wyrostkiem pochyłym średnim.

W połączeniach kości czaszki wyróżniamy także chrząstkozrosty, które występują głównie na podstawie czaszki. Odróżniamy tu chrząstkozrosty: stałe i przejściowe.

CHRZĄSTKOZROSTY STAŁE: chrząstkozrost klinowo - skalisty i chrząstkozrost skalisto - potyliczny.

CHRZĄSTKOZROSTY PRZEJŚCIOWE: do tej grupy zaliczamy te, które po ukończeniu wzrostu kości czaszki przechodzą w kościozrosty, są to: chrząstkozrost klinowo - potyliczny; chrząstkozrost śródpotyliczny przedni i tylny; chrząstkozrost śródklinowy.

U ludzi starszych między 40 a 50 rokiem życia niektóre szwy ulegają zrastaniu kostnemu tzw. kościozrostowi starczemu. Proces ten zaczyna się od strony wewnętrznej. Pierwszym szwem, który ulega temu procesowi jest szew strzałkowy, następnie szew wieńcowy, szew klinowo - czołowy i szew węgłowy.

Kościozrosty szwów pojawiające się przed ukończeniem wzrostu czaszki nazywamy kościozrostami przedwczesnymi i są one powodem zniekształceń czaszki.

STAW SKRONIOWO - ŻUCHWOWY: jest to ruchome połączenie żuchwy z czaszką. Staw ten jest stawem jamowym, niekontaktującym, eliptycznym o dwóch stopniach swobody ruchu. Chrząstka śródstawowa dzieli staw na dwa piętra posiadające wspólną torebkę stawową i osobne błony maziowe.

Staw zabezpieczony jest trzema więzadłami: bocznym, klinowo - żuchwowym i rylcowo - żuchwowym.

Mięśnie biorące udział w ruchach tego połączenia to: mięsień skroniowy, mięsień żwacz, mięsień skrzydłowy przyśrodkowy i mięsień skrzydłowy boczny. Ruchy możliwe do wykonania przy ich udziale to: opuszczanie żuchwy, przesuwanie żuchwy na boki w płaszczyźnie poprzecznej, wysuwanie żuchwy do przodu. Głównymi ruchami w tym stawie są opuszczanie i podnoszenie żuchwy oraz wysuwanie do przodu i cofanie żuchwy. Przesuwanie żuchwy na boki oraz ruch kombinowany tzn. obwodzenie powstają z połączenia ruchów opuszczania, unoszenia i żucia.

Duże możliwości ruchowe tego stawu wynikają z: dwupiętrowej budowy; przedzielenia powierzchni kości elastyczną chrząstką śródstawową, która dopasowuje do siebie te powierzchnie i przesuwa się z głową żuchwy tworząc „ruchomą panewkę” stawową; luźnej torebki stawowej. Żuchwa działa na zasadzie dźwigni jednostronnej.

38.KLASY PAR KINEMATYCZNYCH SPOTYKANE W NARZĄDZIE RUCHU CZŁOWIEKA (POWIĄŻ ZE STOPNIEM SWOBODY).

Parę biokinematyczną tworzą sztywne sztywne człony (kości) i łączące je stawy. Stopniem swobody nazywamy niezależny ruch w stawie, a liczbą stopni swobody nazywamy ogólną liczbę niezależnych względnych ruchów ciała sztywnego. Ciało sztywne wolne od więzów posiada 6 stopni swobody: może wykonać 3 ruchy obrotowe wokół 3 osi i 3 ruchy postępowe wzdłuż nich. Para kinematyczna nie może posiadać więcej jak 5 stopni swobody. Gdy ruch względny członów jest mniejszy niż 5 stopni lub 1 -3 mm, wówczas połączenie takie traktuje się jako luzy, a nie parę kinematyczną. Klasę pary kinematycznej określa liczba będąca różnicą między maksymalną liczbą stopni swobody członu (6), a liczbą stopni swobody danego połączenia.

U człowieka w układzie kostno - stawowym możliwe są tylko ruchy obrotowe. Brak ruchów postępowych powoduje, że stawy są połączeniami tylko klasy II, IV lub V. Jest to następstwem jednostronnego działania mięśni, które mogą jedynie pociągać, a nie mogą pchać.

Stawy kuliste i panewkowe posiadają trzy stopnie swobody. Są to więc połączenia II klasy np. staw ramienny, biodrowy. Stawy eliptyczno - kłykciowe i siodełkowate mają dwa stopnie swobody, zatem klasę IV np. staw promieniowo - nadgarstkowy. Stawy śrubowe, obrotowe i zawiasowe są połączeniami o jednym stopniu swobody i V klasie np. staw międzypaliczkowy.

Łańcuch biokinematyczny to spójny zespół członów połączonych w pary biokinematyczne. Łańcuch może być otwarty lub zamknięty. O otwartym łańcuchu mówimy wtedy gdy ostatnie ogniwo jest wolne, może to być np. palec, kończyna górna lub tułów. Łańcuch zamknięty to taki, w którym ostatnie ogniwo jest ustalone np. połączenie żeber z mostkiem i kręgosłupem, czy też obie kończyny górne złączone dłońmi lub przez obiekt zewnętrzny.

39.CHRZĄSTKI ŚRÓDSTAWOWE - ROLA I PRZYKŁADY LOKALIZACJI.

Chrząstki śródstawowe to dodatkowe elementy w budowie stawów. Dzielą one staw na dwa pietra i występują w stawie żuchwowym, obojczykowo - mostkowym, kolanowym, w połączeniach trzonów kręgosłupa, w spojeniu łonowym. Najczęściej mają one kształty zbliżone do krążków lub półksiężyców. Zbudowane są z tkanki chrzęstnej włóknistej i głównym ich zadaniem jest amortyzacja sił reakcji podłoża przenoszonych na organizm, ale oprócz tej funkcji mogą także przyczyniać się do pogłębiania panewki stawowej (staw kolanowy).

40.TKANKA CHRZĘSTNA - BUDOWA,PRZYKŁADY LOKALIZACJI I ROLI W NARZĄDZIE RUCHU.

Tkanka chrzęstna powstaje z mezenchymy w piątym tygodniu życia zarodka. W organizmie dojrzałym występują pod trzema postaciami, jako chrząstka szklista, chrząstka sprężysta, chrząstka włóknista.

CHRZĄSTKA SZKLISTA: występuje na powierzchniach stawowych kości gdzie pełni funkcje amortyzujące i zmniejsza siłę tarcia podczas wykonywania ruchów w stawach. Wchodzi w skład żeber chrzęstnych łączących pośrednio żebra z mostkiem, jest obecna w ścianach dróg oddechowych. Chrząstka szklista wykazuje stosunkowo duża giętkość i sprężystość. Za wyjątkiem chrząstek stawowych chrząstka szklista pokryta jest ochrzęstną zbudowaną z tkanki łącznej zbitej, która umożliwia jej wzrost i regenerację ponieważ chrząstka szklista nie posiada własnych naczyń krwionośnych ani nerwów. Chrząstka szklista pokrywająca powierzchnie stawowe, pozbawiona ochrzęstnej, w wypadku uszkodzenia praktycznie nie regeneruje się.

CHRZĄSTKA SPRĘŻYSTA: występuje w małżowinie ustnej, trąbce słuchowej oraz chrząstkach krtani.

CHRZĄSTKA WŁÓKNISTA: wchodzi w skład budowy: krążków międzykręgowych gdzie amortyzuje wstrząsy przenoszone z kończyn dolnych na tułów; chrząstek spojenia łonowego; niektórych więzadeł gdzie pełni rolę wzmacniające siłę więzadła i spójność stawu; chrząstek śródstawowych np. w połączeniu kręgów kręgosłupa za pomocą tej chrząstki, krążki międzykręgowe łączą się z powierzchnią górną dolną trzonów kręgowych.

41.CHRZĄSTKA SZKLISTA - LOKALIZACJA I ODPORNOŚĆ MECHANICZNA.

Chrząstka szklista występuje na powierzchniach stawowych kości, wchodzi w skład żeber chrzęstnych i w skład budowy ścian dróg oddechowych.

W badaniu odporności mechanicznej chrząstki wyróżnia się dwie fazy: bezpośrednią i pośrednią.

FAZA BEZPOŚREDNIA: jest to maksymalne obciążenie jakie jest w stanie wytrzymać struktura chrząstki. Wielkość tego obciążenia zależna jest od jej grubości, wielkości i miejsca, w którym się znajduje. Dla chrząstki szklistej kości udowej obciążenie to waha się w granicach od 20 d0 150 kg/cm2, i nie może trwać dłużej niż 2 sek. W przypadku przekroczenia tych granic dochodzi do uszkodzenia budowy chrząstki.

FAZA POŚREDNIA: jest to cykliczne obciążanie chrząstki (wielkościami nie przekraczającymi granic obciążeń fazy bezpośredniej) o częstotliwości kilkudziesięciu razy na minutę. Obciążenia tego typu nie mogą trwać dłużej niż 30 min. Po przekroczeniu tego czasu dochodzi do deformacji lub rozpoczęcia deformacji chrząstki.

42,43.KRZYWIZNY KRĘGOSŁUPA - ROLA,CZAS POWSTANIA; POWIĄZANIE Z PIONIZACJĄ CIAŁA.

Kręgosłup przejawia w płaszczyźnie pośrodkowej wężowate wygięcia. Odcinek piersiowy i krzyżowy tworzą wygięcia w kształcie łuku zwróconego wypukłością do tyłu tzw. kifozy, odcinki lędźwiowy i szyjny tworzą łuki wygięte wypukłością do przodu tzw. lordozy.

ROLA: z punktu widzenia dynamiki rola tych krzywizn polega na łagodzeniu wstrząsów (siły reakcji podłoża) przenoszonych z kończyn na tułów i głowę. Krzywizny te potęgują działanie krążków międykręgowych, których amortyzacja nie wystarczałaby do przeciwdziałania wstrząsom powstałym podczas chodzenia, biegu czy skoku.

CZAS POWSTANIA: kifoza krzyżowa jest wygięciem wrodzonym. Pozostałe kształtują się już w życiu pozapłodowym. W drugiej połowie pierwszego roku życia kształtuje się lordoza szyjna, której powstanie związane jest z próbami i opanowaniem przyjmowania pozycji siedzącej. Kifoza piersiowa i lordoza lędźwiowa kształtują się w ścisłej współzależności ze sobą w drugim roku życia, ich powstawanie związane jest ze zmianami przystosowawczymi w łańcuchu kinematycznym kręgosłupa zmierzających do utrzymania pozycji pionowej tułowia przy minimalnym zużyciu energii mięśniowej.

POWIĄZANIE Z PIONIZACJĄ CIAŁA: wygięcia o charakterze lordozy podsuwają się pod rzut środka ciężkości (głowy, klatki piersiowej, tułowia) skracając ramie siły oporu. Kifoza piersiowa powoduje cofnięcia środka ciężkości klatki piersiowej przesuwając jego rzut pionowy do tyłu.

Kształt kręgosłupa jest właściwością związaną z wyprostowaną postawą ciała człowieka dorosłego. Tworzenie się skrzywienia kręgosłupa do przodu w części szyjnej i lędźwiowej jest w związku z przemieszczaniem się ciężaru głowy i całego ciała z chwilą gdy dziecko zaczyna podnosić głowę podczas siadania i chodzić w pozycji wyprostowanej.

Oprócz skrzywień osi podłużnej występują także skrzywienia boczne tzw. skoliozy. W większości jest to skrzywienie prawostronne, które zaczyna się tworzyć między 7 a 8 rokiem życia. Można je tłumaczyć asymetrią jaka zaczyna się tworzyć między dwoma symetrycznymi połowami organizmu. Lewa połowa ciała jest cięższa z powodu większego ciężaru lewej półkuli mózgu, większej długości kończyny dolnej.

Wszystkie skrzywienia pogłębiają się wraz ze zwieszeniem obciążenia.

Tworzenie się wszystkich fizjologicznych skrzywień kręgosłupa kończy się z 25 rokiem życia. Na ich wielkość może wpływać również zawód człowieka (sposób trzymania się przy wykonywaniu pracy), obciążenie ciała, wiek (u ludzi starszych większe) oraz zwiotczenie więzadeł i krążków międzykręgowych.

44.WYMIEŃ WIĘZADŁA KRĘGOSŁUPA,OPISZ BUDOWE TYPOWEGO POŁĄCZENIA MIĘDZYKRĘGOWEGO.

BUDOWA TYPOWEGO POŁĄCZENIA MIĘDZYKRĘGOWEGO:

Trzony powiązane są: więzadłem podłużnym tylnym; więzadłem podłużnym przednim.

Wyrostki i łuki kręgów powiązane są: więzadłem żółtym (międzyłukowym); więzadłem międzypoprzecznym; więzadłem międzykolcowym; więzadłem nadkolcowym (w odcinku szyjnym więzadło to biegnie w rozwidleniu wyrostków kolczystych i nosi nazwę więzadła karkowego.

POŁĄCZENIA KRĘGOSŁUPA PRZEDKRZYŻOWEGO Z KOŚCIĄ KRZYŻOWĄ: więzadło biodrowo - lędźwiowe.

POŁĄCZENIA W CZĘŚCI KRZYŻOWO - GUZICZNEJ KRĘGOSŁUPA: więzadło krzyżowe - guziczne brzuszne; więzadło krzyżowo - guziczne grzbietowe głębokie; więzadło krzyżowo - guziczne grzbietowe powierzchniowe; więzadło krzyżowo - guziczne boczne.

Skierowane do siebie owalne powierzchnie kości krzyżowej i guzicznej są połączone za pośrednictwem chrząstkozrostu w postaci włóknistego krążka międzykręgowego.

POŁĄCZENIA KRĘGOSŁUPA Z CZASZKĄ: błona szczytowo - potyliczna przednia; błona szczytowo - potyliczna tylna; więzadło krzyżowe kręgu szczytowego (składa się z dwóch części: poziomej - więzadła poprzeczne kręgu szczytowego; pionowej - pęczki podłużne); więzadło wierzchołka zęba; więzadła skrzydłowate; błona pokrywająca.

45.BUDOWA STAWU SKRONIOWO - ŻUCHWOWEGO,JEGO MOŻLIWOŚCI RUCHOWE.

STAW SKRONIOWO - ŻUCHWOWY: jest to ruchome połączenie żuchwy z powierzchnią położoną z czaszką. Powierzchnię wypukłą stawu tworzy głowa żuchwy, zaś powierzchnia położona na kości skroniowej ma kształt nieregularny. W odcinku przednim tworzy ją wypukły guzek stawowy części łuskowatej kości skroniowej, w odcinku tylnym dół żuchwowy. Torebka stawowa jest obszerna i luźna. Zrasta się z krążkiem śródstawowym na jego obwodzie tworząc w ten sposób oddzielne błony maziowe dla każdego piętra stawu.

Staw ten jest stawem jamowym, nie kontaktującym, eliptycznym o dwóch stopniach swobody ruchu. Chrząstka śródstawowa dzieli staw na dwa piętra posiadające wspólną torebkę stawową i osobne błony maziowe.

Staw zabezpieczony jest trzema więzadłami: bocznym, klinowo - żuchwowym i rylcowo - żuchwowym.

Mięśnie biorące udział w ruchach tego połączenia to: mięsień żwacz, skroniowy, skrzydłowy przyśrodkowy i boczny. Ruchy możliwe do wykonania przy ich udziale to: opuszczanie żuchwy, przesuwanie żuchwy na boki w płaszczyźnie poprzecznej, wysuwanie żuchwy do przodu. Głównymi ruchami w tym stawie są opuszczanie i podnoszenie żuchwy oraz ruch kombinowany tzn. obwodzenie powstają z połączenia ruchów opuszczania, unoszenia i żucia.

Duże możliwości ruchowe tego stawu wynikają z: dwupiętrowej budowy; przedzielenia powierzchni kości elastyczną chrząstką śródstawową, która dopasowuje do siebie te powierzchnie i przesuwa się z głową żuchwy tworząc „ruchomą panewkę” stawową; luźnej torebki.

Żuchwa działa na zasadzie dźwigni jednostronnej

46.OMÓW BUDOWĘ WIĘZADŁA I MOŻLIWOŚCI RUCHOWE STAWÓW: POTYLICZNO - SZCZYTOWEGO I SZCZYTOWO - OBROTOWEGO.

STAW POTYLICZNO - SZCZYTOWY: składa się z dwóch symetrycznych stawów łączących kłykcie potyliczne z dołkami stawowymi górnymi kręgu szczytowego. Torebki stawowe tych stawów są cienkie i luźne. Wzmocnienie tych stawów to dwie błony: szczytowo - potyliczna tylna i przednia.

STAW SZCZYTOWO - OBROTOWY: jest to zespół stawów, które podzielić można na dwa symetryczne stawy szczytowo - obrotowe boczne i dwa stawy szczytowo - obrotowe pośrodkowe (przedni i tylny).

W tworzeniu stawów bocznych uczestniczą dołki stawowe dolne położone na częściach bocznych kręgu szczytowego oraz powierzchnie stawowe górne na trzonie kręgu obrotowego.

W stawie szczytowo - obrotowym przednim udział bierze: powierzchnia stawowa przednia zęba kręgu obrotowego, która łączy się z dołkiem zębowym kręgu szczytowego oraz powierzchnie stawowe górne na trzonie kręgu obrotowego.

W stawie szczytowo - obrotowym przednim udział bierze: powierzchnia stawowa przednia zęba kręgu obrotowego, która łączy się z dołkiem zębowym kręgu szczytowego oraz powierzchnią stawową tylną zęba i powierzchnią stawową więzadła poprzecznego kręgu szczytowego.

Każdy z czterech stawów posiada własną, luźną torebkę stawową. Stawy szczytowo - obrotowe wzmocnione są przez: więzadło krzyżowe kręgu szczytowego (składające się z dwóch części: więzadła poprzecznego kręgu szczytowego oraz pęczków podłużnych); więzadło wierzchołka zęba; więzadła skrzydłowate; błonę pokrywającą.

MOŻLIWOŚCI RUCHOWE:

1.ruchy w stawach głowowych odbywają się równocześnie w obu stawach, w osiach:

-poprzecznej: ruchy te polegają na zginaniu głowy do przodu i do tyłu, a ich zakres wynosi w sumie 30 stopni (przy udziale kręgosłupa szyjnego zakres ten może wzrosnąć do ok. 125 stopni

-strzałkowej: zachodzi boczne zgięcie głowy, którego zakres wynosi ok. 10 stopni (przy współudziale kręgosłupa szyjnego wzrasta do ok. 45 stopni).

2.ruchy dolnych stawów głowowych to ruchy obrotowe w prawo i lewo dookoła osi pionowej. Obrót głowy w każdą stronę wynosi ok. 30 stopni (przy współudziale kręgosłupa szyjnego w jedna stronę może być wykonany do 90 stopni).

47.OMÓW POŁĄCZENIA ŻEBRA Z KRĘGOSŁUPEM I MOSTKIEM.

POŁĄCZENIA ŻEBER Z KRĘGOSŁUPEM: z kręgami piersiowymi żebra łączą się za pośrednictwem stawów żebrowo - kręgowych. Każde żebro z wyjątkiem 11 i 12 tworzy dwa odrębne anatomicznie stawy.

1.STAWY GŁÓW ŻEBROWYCH: utworzone przez powierzchnie stawową głowy żebra (podzieloną w żebrach od 2 do 10 przez grzebień głowy żebra) oraz przez powierzchnię stawową dołka żebrowego łuków kręgowych. Powierzchnie stawowe pokrywa chrząstka włóknista. Stawy te wzmocnione są przez więzadła: więzadło promieniste głowy żebra; więzadło śródstawowe głowy żebra.

2.STAWY ŻEBROWO - POPRZECZNE: tworzą wypukłe powierzchnie stawowe guzka żebra i dołek żebrowy wyrostka poprzecznego. Żebra wolne nie mają połączeń żebrowo - poprzecznych. Więzadła wzmacniające torebkę stawową to: więzadło żebrowo - poprzeczne; więzadło żebrowo - poprzeczne górne i boczne. Stawy te są stawami jednoosiowymi, typu obrotowego.

POŁĄCZENIA ŻEBER Z MOSTKIEM: przedłużenie trzonu każdego żebra tworzy listwa chrzęstna, silnie zespolona z kostną częścią żebra i wzmocniona ochrzęstną, będącą przedłużeniem okostnej żebrowej. Chrząstki górnych 7 par żeber łączą się z mostkiem bezpośrednio. Dalszych: 8, 9 i 10 chrząstka żebrowa każdej strony łączy się z chrząstką żebra 7. tylko żebro 1 tworzy chrząstkozrost z rękojeścią mostka. Chrząstki żebrowe zwiększają elastyczność ścian klatki piersiowej i umożliwiają intensywniejsze wychylenia żeber. Połączenia żeber z mostkiem w liczbie 6 par (7 - pierwsze żebro) tworzą połączenia stawowe typu jamowego. Pod względem czynnościowym są to stawy wolne, jednoosiowe. Z punktu widzenia struktury stanowią one wyjątek w narządzie ruchu. W przypadku tych stawów torebka otaczająca szparę stawu łączy wspólnym mankietem z jednej strony kość, z drugiej listwę chrzęstną.

Stawy te w liczbie 12 par tworzą razem z połączeniami tylnymi żeber największy układ w ustroju 56 stawów sprzężonych.

48. STAWY OBRĘCZY KOŃCZYNY GÓRNEJ - BUDOWA, RUCHOMOĆŚ, WIĘZADŁA.

STAW MOSTKOWO - OBOJCZYKOWY: jedyny staw łączący obręcz kończyny górnej z kośćcem osiowym. Powierzchnie stawowe tego stawu tworzą: powierzchnia stawowa końca mostkowego obojczyka oraz wcięcie obojczykowe mostka wraz z przylegającą częścią chrząstki pierwszego żebra. Obie powierzchnie mają kształt siodełkowaty, miedzy nimi znajduje się krążek śródstawowy z chrząstki włóknistej dzielący jamę stawową na część górno - boczną i dolno - przyśrodkową. Torebka stawowa luźna i odporna na rozerwanie, wzmocniona przez: więzadło mostkowo - obojczykowe przednie i tylne; więzadło miedzyobojczykowe; więzadło żebrowo - obojczykowe.

Ruchy w tym stawie podobne są do ruchów stawu kulistego, można wykonać w nim ruchy: do przodu o zakres 30 stopni, do tyłu o zakresie 35 stopni, w górę o zakresie 55 stopni, w dół o zakresie 5 stopni oraz obrót dookoła osi długiej obojczyka. Zakres ruchów jest dość ograniczony ze względu na umocowanie bocznego końca obojczyka do łopatki, bliskie sąsiedztwo górnych żeber i silne więzadła wzmacniające torebkę. Jest to staw o trzech stopniach swobody ruchu.

STAW BARKOWO - OBOJCZYKOWY: utworzony przez wypukłą powierzchnię stawową barkową końca barkowego obojczyka oraz przez wklęsłą powierzchnię wyrostka barkowego łopatki. W jamie stawu występuje krążek śródstawowy z chrząstki włóknistej. Torebka stawowa jest luźna wzmocniona przez: więzadło barkowo - obojczykowe; kruczo - obojczykowe (składające się z dwóch silnych pasm tj. więzadła czworobocznego i więzadła stożkowatego).

Ruchy w tym stawie są sprzężone z ruchami obojczyka w stawie mostkowo - obojczykowym. Są to ruchy: unoszenia i obniżania, wysuwania do przodu i cofania oraz nieznaczne ruchy obrotowe barku. Zakres ruchów jest ograniczony, ale oba stawy obojczykowe znacznie zwiększają zakres ruchów ramienia we wszystkich kierunkach.

49.OPISZ BUDOWĘ,MOŻLIWOŚCI RUCHOWE I ZABEZPIECZENIE WIĘZADŁOWE STAWÓW RAMIENNEGO I BIODROWEGO.

STAW RAMIENNY: łączy kończynę wolną z jej obręczą. Wypukłą powierzchnię tworzy powierzchnia stawowa głowy kości ramiennej pokryta chrząstką szklistą. Dół stawowy utworzony jest przez wydrążenie stawowe pokryte chrząstką szklistą, która na obwodzie przechodzi w chrząstkę włóknistą tworząc obrąbek stawowy. Obrąbek powiększa i pogłębia powierzchnię stawową oraz utrwala ruchy w stawie. Głowa kości ramiennej osadzona jest stosunkowo płytko w panewce co umożliwia wykonywanie obszerniejszych ruchów. Torebka stawowa jest obszerna i luźna , wzmacniają ją więzadło kruczo - ramienne i więzadło obrączkowo - ramienne.

Jest to staw prosty, kulisty i wieloosiowy o trzech stopniach swobody ruchu i znacznym zakresie ruchu. Można w nim wykonać ruchy odwodzenia i przywodzenia o zakresie ok. 90 stopni, zginania i prostowania o zakresie 115 stopni, nawracania i odwracania o zakresie ok. 96 stopni. W następstwie połączenia ruchów zginania i prostowania z odwodzeniem i przywodzeniem powstają ruchy obwodzenia.

STAW BIODROWY: łączy miednicę z wolną kończyną dolną, jest to staw kulisto - panewkowy, prosty i wieloosiowy. Powierzchnie stawowe tworzą: powierzchnia księżycowata panewki kości miednicznej i wypukła powierzchnia stawowa głowy kości udowej. Powierzchnie stawowe pokrywa chrząstka szklista, która w obrębie panewki przechodzi w chrząstkę włóknistą tworząc obrąbek panewkowy.

Więzadła: w dolnej części panewki obrąbek przechodzi w położone wewnątrz stawu więzadło poprzeczne panewki tworząc otwór, przez który przechodzi więzadło głowy kości udowej.

Torebka stawowa w porównaniu z torebką stawu ramiennego jest krótsza i bardziej napięta. Wzmacniają ją liczne i mocne więzadła, które przyczyniają się do częściowego ograniczenia zakresu ruchomości stawu. Są to: więzadło - biodrowo udowe; więzadło kulszowo - udowe; więzadło łonowo - udowe; warstwa okrężna.

W stawie tym można wykonać ruchy wokół trzech osi głównych i są to:

1.Zgięcie i prostowanie wokół osi czołowej

2.Odwodzenie i przywodzenie wokół osi strzałkowej

3.Nawracanie i odwracanie wokół osi podłużnej biegnącej od środka głowy kości udowej do środka stawu kolanowego.

Zakres ruchu zginania od nadwyprostu do maksymalnego zgięcia wynosi 135 stopni, od pozycji pośredniej zaś 120 stopni. Prostowanie uda wynosi w postawie stojącej od położenia pośredniego 15 stopni. Zakres ten może być większy gdy wyprowadzimy kość udową z płaszczyzny ściśle strzałkowej. I tak po uprzednim odwodzeniu uda zakres prostowania wzrasta do około 45 stopni. Ruchy zginania i prostowania ze względu na hamujące działanie nadmiernego napięcia mięśni antagonistycznych osiągają powyższe zakresy tylko przy kończynie zgiętej w stawie kolanowym. Zakres ruchów odwodzenia i przywodzenia uda wynosi około 2x po 40 stopni. W płaszczyźnie czołowej powiększa się do 145 stopni (przywodzenie o 55 stopni, odwodzenie o 90 stopni). Przy udzie zgiętym o 60 stopni zakres ruchów jest znacznie mniejszy niż w stawie ramiennym.

50.OPISZ BUDOWĘ, MOŻLIWOŚCI RUCHOWE I ZABEZPIECZENIE WIĘZADŁOWE STAWÓW ŁOKCIOWEGO I KOLANOWEGO.

STAW ŁOKCIOWY: jest stawem złożonym. Składa się z trzech połączeń, objętych wspólną torebką stawową. Dwa z tych połączeń tj. część ramienno - łokciowa i ramienno - promieniowa stanowią funkcjonalnie jedna całość, a ruch odbywa się wokół wspólnej poprzecznej osi stawu. Są to ruchy zginania i prostowania. Trzecią część stawu łokciowego stanowi połączenie promieniowo - łokciowe tzw. staw promieniowo - łokciowy bliższy, który należy do stawów typu obrotowego. Ruchy obrotowe przedramienia tj. nawracanie i odwracanie mogą odbywać się tylko przy współudziale stawu promieniowego - łokciowego dalszego. W utworzeniu stawu łokciowego uczestniczą trzy pary powierzchni stawowych:

4.część ramienno łokciowa tworzy powierzchnia stawowa bloczka kości ramiennej i wcięcia bloczkowe kości łokciowej

5.część ramienno - promieniową tworzą powierzchnia stawowa główki kości ramiennej i dołek stawowy głowy kości promieniowej

6część promieniowo - łokciową tworzy wcięcie promieniowe kości łokciowej wraz z obwodem stawowym głowy kości promieniowej.

Torebka stawowa jest obszerna. Cienka z przodu i tyłu, a grubsza na bocznych stronach, gdzie wzmocniona jest silnymi więzadłami. Więzadłami wzmacniającymi ten staw są:

1.więzadło poboczne promieniowe

2.więzadło poboczne łokciowe

3.więzadło pięrścieniowate

4.więzadło czworoboczne

Staw łokciowy jest stawem zawiasowo - obrotowym o możliwościach wykonywania zginania o zakresie 140 stopni i prostowania o zakresie 5 stopni ( oba do luźnego zwisu) oraz nawracania i odwracania przedramienia o zakresie łącznym 140 stopni wraz ze stawem promieniowo łokciowym dalszym. Ruchy odwracania i nawracania są hamowane przez więzadła, błonę międzykostną, napięcie mięśni antagonistycznych i napięcie torebek stawowych na obydwu końcach przedramienia. Stawy promieniowo - łokciowy dalszy i bliższy są stawami sprzężonymi.

STAW KOLANOWY: jest największym stawem ustroju ludzkiego. Łączy on udo z golenią. Ze strony podudzia w połączeniu tym uczestniczy tylko kość piszczelowa. Jest to staw złożony, biorą w nim udział trzy kości: udowa, piszczelowa i rzepka. Wypukłą powierzchnie stawową tworzą oba kłykcie koci udowej, które tylko w 1/3 części przylegają do lekko zagłębionych powierzchni stawowych górnych kłykci kości piszczelowej. Od przodu przylega kłykci kości udowej rzepka, która uzupełnia panewką stawową. Powierzchnie stawowe pokrywa gruba warstwa chrząstki szklistej. W jamie stawu znajdują się ruchome uzupełnienia w postaci dwóch przesuwalnych, półksiężycowatych pierścieni włóknisto - chrzęstnych tzw. łękotek. Łękotka boczna jest krótsza i silniej zakrzywiona od łękotki przyśrodkowej. Łękotki znacznie pogłębiają panewkę stawu oraz dzielą obwodowe części jamy stawowej na dwa piętra: górne łękotkowo - udowe oraz dolne łękotkowo - piszczelowe. W piętrze górnym odbywają się głównie ruchy zgięcia zaś w piętrze dolnym głównie ruchy obrotowe. Torebka stawu kolanowego ma przebieg dość zwykły, szczególnie gdy chodzi o jej warstwę maziową. Błona włóknista znajduje się tylko z tyłu i po bokach stawu, z przodu zaś zastąpiona jest przez ścięgno końcowe mięśnia stawu czworogłowego uda .

Więzadła stawu kolanowego dzielimy na zewnętrzne i wewnętrzne.

Do więzadeł zewnętrznych zaliczamy:

1.Więzadło poboczne piszczelowe

2.Więzadło poboczne strzałkowe

3.Więzadło rzepki (stanowi przedłużenie części środkowej mięśnia czworogłowego uda; część włókien, położonych bocznie i przyśrodkowo, tego ścięgna tworzy troczek rzepki boczny i przysrodkowy)

4Więzadło podkolanowe skośne

5.Więzadło podkolanowe łukowate

Do więzadeł wewnętrznych zaliczamy:

1.Więzadła krzyżowe kolana (przednie i tylne), które napinają się przy wszystkich ruchach(z wyjątkiem ruchu odwracania) i hamują nadmierne wychylenia

23.Więzadło poprzeczne kolana, które łączy przednie rogi obu łękotek.

Staw klanowy jest stawem o ruchomości 2 stopni. Ruchy odbywają się wokół dwóch osi: czołowej - ruch zginania i prostowania; podłużnej przechodzącej przez przyśrodkowy kłykieć - ruch obrotu podudzia do wewnątrz i na zewnątrz. Ruch zginania i prostowania jest kombinacją toczenia i ślizgania. Pierwszą fazą jest toczenie się powierzchni stawowych kłykci kości udowej po powierzchniach stawowych kości piszczelowej, następnie przechodzi on w ruch ślizgania, na skutek hamującego działania więzadła krzyżowego. Podczas zginania łękotki przesuwają się do tyłu, rzepka ześlizguje się do dołu. Ruch zginania jest najobszerniejszym ruchem w ustroju wynosi ok. 160 stopni pod działaniem sił zewnętrznych np. siły ciężkości ciała w przysiadzie, same mięśnie wykonują ten ruch do 130 stopni. Ruchy obrotowe mogą odbywać się w każdym położeniu stawu oprócz maksymalnego zgięcia i wyprostu. Obrót na zewnątrz ma większy zakres niż obrót do wewnątrz. Całkowity zakres rotacji rośnie w miarę ugięcia stawu kolanowego i wynosi od 38 do 60 stopni.

51.OPISZ BUDOWĘ,MOŻLIWOŚCI RUCHOWE I ZABEZPIECZENIA WIĘZADŁOWE STAWÓW PROMIENIOWO - ŁOKCIOWYCH i PISZCZELOWO - STRZAŁKOWYCH.

STAWY PROMIENIOWO - ŁOKCIOWE:

1.BLIŻSZY: staw ten jest jedną z części stawu łokciowego. Tworzy go wcięcie promieniowe kości łokciowej oraz obwód stawowy głowy kości promieniowej. Torebka stawowa tego stawu obejmuje razem trzy części stawu. Więzadła wzmacniające to połączenie to: więzadło pierścieniowate; więzadło czworoboczne.

2.DALSZY: panewka tego stawu utworzona jest przez wcięcie łokciowe kości promieniowej, a wypukła powierzchnię stawu stanowi obwód stawowy głowy kości łokciowej. Do stawu promieniowo - łokciowego dalszego należy także krążek stawowy, który przylega do dolnej powierzchni głowy kości łokciowej. Oddziela on jamę stawu promieniowo - łokciowego dalszego od jamy stawu promieniowo - nadgarstkowego. Torebka stawowa luźna, ale mocna i najgrubsza po stronie grzbietowej. Czynnościowo oba stawy są stawami sprzężonymi i należą do stawów typu obrotowego. Oś ruchu obrotowego jest wspólna dla obu stawów i przebiega przez środek głowy kości promieniowej, dalej biegnie skośnie przez błonę międzykostną i u dołu przez głowę kości łokciowej. Ruchy, które odbywają się w tych stawach to ruchy nawracania i odwracania przedramienia o zakresie łącznym ok.. 140 stopni.

STAW PISZCZELOWO - STRZAŁKOWY: łączy powierzchnię stawową głowy strzałki z powierzchnią stawową strzałową piszczeli. Torebka stawowa jest silna i napięta wzmocniona: więzadłem przednim i tylnym głowy strzałki. Jest to staw płaski, półścisły o bardzo małej ruchomości.

52. OPISZ BUDOWĘ, MOŻLIWOŚCI RUCHOWE I ZABEZPIECZENIE WIĘZADŁOWE STAWÓW NADGARSTKOWYCH I SKOKOWYCH.

STAWY NADGARSTKOWE:

STAW PROMIENIOWO - NADGARSTKOWY: Staw promieniowo - nadgarstkowy: tzw. staw bliższy ręki łączy kość promieniową i krążek stawu promieniowo - łokciowego dalszego z trzema kośćmi szeregu bliższego nadgarstka. Panewka stawowa utworzona jest przez powierzchnię stawową nadgarstkową kości promieniowej, uzupełnioną przez powierzchnię stawową krążka stawowego. Powierzchnię wypukłą tworzą trzy z czterech kości szeregu bliższego nadgarstka tj. kość łódeczkowata, księżycowata i trójgraniasta ( z wyjątkiem kości grochowatej). Kości te połączone są silnymi więzadłami międzykostnymi, wspólnymi również dla dalszych stawów ręki. Torebka stawowa jest obszerna i luźna. Staw promieniowo - nadgarstkowy jest złożonym, eliptycznym o dwóch osiach ruchu. Wokół osi poprzecznej wykonywane są ruchy zginania dłoniowego i zginania grzbietowego ręki. Wokół osi strzałkowej można rękę odwodzić: w kierunku łokciowym tj. przyśrodkowo i w kierunku promieniowym tj. bocznie. Następstwem kombinacji ruchów wokół tych osi jest możliwość wykonania ruchu obwodzenia.

STAW ŚRÓDNADGARSTKOWY: Staw śródręczno - nadgarstkowy: tzw. staw dalszy ręki, jest stawem łączącym szereg bliższy z szeregiem dalszym nadgarstka. Torebka stawowa jest napięta po stronie dłoniowej i luźna po stronie grzbietowej. Szczelina stawowa ma kształt zbliżony do litery „S”.

Oba w/w stawy są stawami sprzężonymi, zachodzą w nich łącznie ruchy: przywodzenia dołokciowego i dopromieniowego - w płaszczyźnie przedramienia wokół osi grzbietowo dłoniowej. Przebiegającej przez głowę kości główkowatej, których zakres łączny wynosi ok. 60 stopni, przy czym większe odchylenie od osi podłużnej przedramienia zachodzi w stronę łokciową; zginanie grzbietowe i dłoniowe - w płaszczyźnie grzbietowo - dłoniowej, wokół osi promieniowo - łokciowej. Zakres zginania grzbietowego wynosi do 80 stopni, zakres zginania dłoniowego wynosi do 90 stopni. Z kombinacji wyżej wymienionych ruchów wahadłowych otrzymuje się ruch obwodzenia dłoni.

STAWY MIĘDZYNADGARSTKOWE: występują w obrębie szeregu bliższego i dalszego nadgarstka, łącząc przylegające do siebie kości. Staw kości grochowatej ma bardzo luźną torebkę stawową co powoduje największa ruchomość tego stawu wśród stawów międzynadgarstkowych.

STAWY NADGARSTKOWO - ŚRÓDRĘCZNE: są utworzone przez powierzchnie stawowe dalsze każdej kości szeregu dalszego nadgarstka oraz przez powierzchnie stawowe bliższe podstaw kości śródręcza.

Ruch oddalania i zbliżania palców od osi II palca zachodzi tu w płaszczyźnie promieniowo - łokciowej w granicach od 40 stopni do 60 stopni. Więzadła poboczne polaryzują ruchy w tych zasadniczo kulistych stawach, „uwalniając” je tylko w płaszczyźnie grzbietowo - dłoniowej wokół osi promieniowo - łokciowej, wokół której zachodzi zginanie i prostowanie palców w zakresie 110 stopni do 120 stopni. Z kombinacji tych dwóch ruchów powstaje obwodzenie po płaszczyźnie stożka.

STAW NADGARSTKOWO - ŚRÓDRĘCZNY KCIUKA: stanowi całkowicie odrębny staw i należy do stawów typu siodełkowatego.

Tworzą go powierzchnie stawowe kości czworobocznej większej i podstawy I kości śródręcza. Torebka stawowa jest obszerna

i luźna. Ruchy odbywają się w dwóch głównych osiach. Jedna oś ustawiona jest w kierunku dłoniowo - grzbietowym i odbywają się wokół niej ruchy odwodzenia i przywodzenia. Druga oś biegnie w kierunku promieniowo - łokciowym (poprzecznie) i dookoła niej odbywają się ruchy przeciwstawiania kciuka i odprowadzania czyli powrotu do położenia wyjściowego. Kombinacja wyżej wymienionych ruchów umożliwia współpracę z innymi palcami i ma bardzo duże znaczenie dla czynności chwytnej ręki.

Stawy te mają wspólny aparat więzadłowy. Pasma więzadłowe łączące poszczególne kości na ogół nie dają się odgraniczyć od siebie. Prócz więzadeł, czynnikiem ochronnym stawów ręki są liczne i bardzo silne ścięgna mięśni, które zstępując z przedramienia na rękę pokrywają i otaczają stawy.

Do więzadeł wzmacniających stawy ręki należą:

1.więzadło boczne promieniowe nadgarstka

2więzadło boczne łokciowe nadgarstka

3.więzadło promieniowo - nadgarstkowe dłoniowe

4.więzadło promieniowo - nadgarstkowe grzbietowe

5,więzadło łokciowo - nadgarstkowe dłoniowe

5.więzadła łukowatego dłoniowego nadgarstka

6.więzadła łukowatego grzbietowego nadgarstka

7.więzadeł międzynadgarstkowych dłoniowych, grzbietowych i międzykostnych. Więzadła wzmacniające główne stawy nadgarstkowo - śródręczne i międzyśródręczne

8.więzadła nadgarstkowo - śródręczne dłoniowe i grzbietowe

9.więzadła śródręczne dłoniowe, grzbietowe i międzykostne, które wzmacniają torebki stawów międzyśródręcznych

więzadło poprzeczne nadgarstka (troczek zginaczy), które zamyka bruzdę nadgarstka w kanał i chroni przebiegające w nim ścięgna mięśni, naczynia krwionośne i nerwy przed urazami.

STAWY SKOKOWE:

STAW SKOKOWO - GOLENIOWY: tzw. staw skokowy górny łączy goleń ze stopą. Wypukłą powierzchnię stawową tworzy bloczek kości skokowej, zaopatrzony w powierzchnię górną, powierzchnię kostkową, przyśrodkową i kostkową boczną. Wklęsła powierzchnię stawu tworzy powierzchnia stawowa dolna kości piszczelowej oraz powierzchnie stawowe obu kostek: bocznej i przyśrodkowej. Torebka stawu mocno napięta jest po stronach bocznych, a z przodu i z tyłu jest luźna. Z boku wzmacniają ją silne więzadła: więzadło przyśrodkowe (odchodzi od kostki przyśrodkowej , biegnąc do dołu rozdziela się na trzy pasma kończące się na kościach: łódkowatej, skokowej i piętowej), z boku wzmacniają staw trzy więzadła: więzadło skokowo - strzałkowe przednie, więzadło skokowo - strzałkowe tylne i więzadło piętowo - strzałkowe (zabezpieczają staw przed zwichnięciem)

Staw skokowy górny jest stawem złożonym, bloczkowym o jednej poprzecznej osi ruchu, dookoła której można wykonać ruchy zgięcia podeszwowego i zgięcia grzbietowego stopy (zakres ruchu wynosi 2 x 30 stopni).

STAW SKOKOWO - PIĘTOWY: tzw. staw skokowy tylny stanowi połączenie między powierzchnią stawową piętową tylną kości skokowej a powierzchnią stawową skokową tylną kości piętowej. Torebka stawowa przymocowuje się wzdłuż brzegów powierzchnia stawowych i wzmacniają ja więzadła: więzadło skokowe - piętowe boczne, więzadło skokowe - piętowe przyśrodkowe oraz bardzo silne więzadło skokowo - piętowe międzykostne.

STAW SKOKOWO - PIĘTOWO - ŁÓDKOWY: łączy trzy kości: piętową, łódkową i skokową. Na kości skokowej w tworzenie tego stawu zaangażowane są trzy powierzchnie stawowe: powierzchnia stawowa piętowa środkowa i przednia (dla połączenia z kością piętową) oraz powierzchnia stawowa łódkowata ( dla połączenia z kością łódkowatą).Na kości piętowej: powierzchnia stawowa skokowa przednia i środkowa (dla połączenia z kością skokową). Na kości łódkowatej: bliższa powierzchnia kości łódkowatej. Torebka stawowa wzmocniona jest od strony grzbietowej przez część piszczelowo - łódkowatą więzadła przyśrodkowego, więzadło skokowo - łódkowe oraz więzadło skokowo - piętowe (przyśrodkowa część więzadła rozdwojonego). Od strony dolnej: więzadło piętowo - łódkowe podeszwowe oraz więzadło podeszwowe długie. Do wzmocnień tego stawu należy również więzadło skokowo - piętowe międzykostne.

Staw skokowo - piętowy i staw skokowo - piętowo - łódkowy zwane są także stawem skokowym dolnym, gdyż pod względem czynnościowym są ze sobą ściśle związane. Wykonuje się w nich ruchy dolnej części stępu i śródstopia wraz z palcami w stosunku do podudzia i kości skokowej. Ruch stopu w stawie skokowym dolnym wykonuje się wokół osi ustawionej skośnie, pod ostrym kątem do długiej osi stopy (tzw. osi kompromisowej), która jest wypadkową trzech głównych osi ruchu. Wokół tej osi można wykonać ruchy odwracania i nawracania stopy (z czynnością odwracania związany jest równoczesny ruch przywodzenia i zgięcia podeszwowego stopy, a nawracaniu zawsze towarzyszy ruch odwodzenia i zgięcia grzbietowego stopy).

Dzięki współdziałaniu stawu skokowego dolnego za stawem skokowym górnym stopa posiada trzy stopnie swobody ruchu.

53.OPISZ BUDOWĘ,MOŻLIWOŚCI RUCHOWE I ZABEZPIECZENIE WIĘZADŁOWE STAWÓW STOPY.

STAW SKOKOWO - GOLENIOWY: tzw. staw skokowy górny łączy goleń ze stopą. Wypukłą powierzchnię stawową tworzy bloczek kości skokowej, zaopatrzony w powierzchnię górną, powierzchnię kostkową, przyśrodkową i kostkową boczną. Wklęsła powierzchnię stawu tworzy powierzchnia stawowa dolna kości piszczelowej oraz powierzchnie stawowe obu kostek: bocznej i przyśrodkowej. Torebka stawu mocno napięta jest po stronach bocznych, a z przodu i z tyłu jest luźna. Z boku wzmacniają ją silne więzadła: więzadło przyśrodkowe (odchodzi od kostki przyśrodkowej , biegnąc do dołu rozdziela się na trzy pasma kończące się na kościach: łódkowatej, skokowej i piętowej), z boku wzmacniają staw trzy więzadła: więzadło skokowo - strzałkowe przednie, więzadło skokowo - strzałkowe tylne i więzadło piętowo - strzałkowe (zabezpieczają staw przed zwichnięciem)

Staw skokowy górny jest stawem złożonym, bloczkowym o jednej poprzecznej osi ruchu, dookoła której można wykonać ruchy zgięcia podeszwowego i zgięcia grzbietowego stopy.

STAW SKOKOWO - PIĘTOWY: tzw. staw skokowy tylny stanowi połączenie między powierzchnią stawową piętową tylną kości skokowej a powierzchnią stawową skokową tylną kości piętowej. Torebka stawowa przymocowuje się wzdłuż brzegów powierzchnia stawowych i wzmacniają ja więzadła: więzadło skokowe - piętowe boczne, więzadło skokowe - piętowe przyśrodkowe oraz bardzo silne więzadło skokowo - piętowe międzykostne.

STAW SKOKOWO - PIĘTOWO - ŁÓDKOWY: łączy trzy kości: piętową, łódkową i skokową. Na kości skokowej w tworzenie tego stawu zaangażowane są trzy powierzchnie stawowe: powierzchnia stawowa piętowa środkowa i przednia (dla połączenia z kością piętową) oraz powierzchnia stawowa łódkowata ( dla połączenia z kością łódkowatą).Na kości piętowej: powierzchnia stawowa skokowa przednia i środkowa (dla połączenia z kością skokową). Na kości łódkowatej: bliższa powierzchnia kości łódkowatej. Torebka stawowa wzmocniona jest od strony grzbietowej przez część piszczelowo - łódkowatą więzadła przyśrodkowego, więzadło skokowo - łódkowe oraz więzadło skokowo - piętowe (przyśrodkowa część więzadła rozdwojonego). Od strony dolnej: więzadło piętowo - łódkowe podeszwowe oraz więzadło podeszwowe długie. Do wzmocnień tego stawu należy również więzadło skokowo - piętowe międzykostne.

Staw skokowo - piętowy i staw skokowo - piętowo - łódkowy zwane są także stawem skokowym dolnym, gdyż pod względem czynnościowym są ze sobą ściśle związane. Wykonuje się w nich ruchy dolnej części stępu i śródstopia wraz z palcami w stosunku do podudzia i kości skokowej. Ruch stopu w stawie skokowym dolnym wykonuje się wokół osi ustawionej skośnie, pod ostrym kątem do długiej osi stopy (tzw. osi kompromisowej), która jest wypadkową trzech głównych osi ruchu. Wokół tej osi można wykonać ruchy odwracania i nawracania stopy (z czynnością odwracania związany jest równoczesny ruch przywodzenia i zgięcia podeszwowego stopy, a nawracaniu zawsze towarzyszy ruch odwodzenia i zgięcia grzbietowego stopy).

Dzięki współdziałaniu stawu skokowego dolnego za stawem skokowym górnym stopa posiada trzy stopnie swobody ruchu.

STAW PIĘTOWO - SZEŚCIENNY: utworzony jest przez siodełkowatą powierzchnię stawową sześcienną kości piętowej i powierzchnię stawową bliższą kości sześciennej. Torebkę stawową wzmacniają więzadła: więzadło piętowo - sześcienne podeszwowe, więzadło podeszwowe długie oraz więzadło piętowo sześcienne (boczna część więzadła rozdwojonego).

Ruchy w tym stawie odbywają się dookoła osi strzałkowej, które zwiększają zakres ruchów nawracania i odwracania będących udziałem stawów skokowych dolnych.

STAW KLINOWO - ŁÓDKOWY: łączy trzy kości klinowate z kością łódkowatą i kością sześcienną. Torebka stawowa jest silna, przyczepia się do brzegów powierzchni stawowych i obejmuje także powierzchnie stawowe kości klinowatych zwróconych do siebie oraz powierzchnie kości sześciennej zwróconą do kości klinowatej bocznej i kości łódkowatej.

Z uwagi na płaskie powierzchnie stawowe i liczne, krótkie więzadła zespalające kości ze sobą staw ten ma ograniczone możliwości ruchu. Do więzadeł wzmacniających staw należą: więzadła klinowo - łódkowe podeszwowe i grzbietowe, więzadła międzyklinowe (podeszwowe, grzbietowe i międzykostne), więzadła klinowo - sześcienne (podeszwowe, grzbietowe i miedzykostne), oraz więzadła sześcienno - łódkowe podeszwowe i grzbietowe.

STAWY STĘPOWO ŚRÓDSTOPNE: łączą trzy kości klinowate i kość sześcienną z podstawami I - V kości śródstopia. Torebkę stawową wzmacniają: więzadła stępowo - śródstopne podeszwowe i grzbietowe oraz więzadła klinowo - śródstopne międzykostne.

STAWY MIĘDZYŚRÓDSTOPNE: występują w liczbie trzech stawów i łączą skierowane do siebie powierzchnie stawowe podstaw kości śródstopia II - V. Wzmocnione są przez więzadła śródstopne (podeszwowe, grzbietowe i międzykostne).

Stawy stępowo - śródstopne i międzyśródstopne sa stawami płaskimi o minimalnych możliwościach ruchu. Występują w nich tylko nieznaczne ruchy ślizgowe.

STAWY ŚRÓDSTOPNO - PALICZKOWE: łączą głowy kości śródstopia z podstawami paliczków bliższych i palców. Torebki stawowe są wiotkie i wzmocnione przez więzadła: więzadła poboczne, więzadła podeszwowe oraz wiezadło poprzeczne głębokie sródstopia.

54. WYMIEŃ STAWY POSIADAJĄCE WIĘZADŁA WEWNĄTZRSTAWOWE,WYJAŚNIJ ICH ROLĘ.

STAW KOLANOWY: więzadła krzyżowe kolana (przednie i tylne) stanowią pozostałość pionowej przegrody stawu. Przy wszystkich ruchach stawu (z wyjątkiem ruchu odwracania) więzadła te napinają się hamując nadmierne ruchy. Więzadło poprzeczne kolana łączy się hamując nadmierne ruchy. Więzadło poprzeczne kolana łączy przednie rogi obu łękotek.

STAW BIODROWY: więzadło poprzeczne panewki przekształca wcięcie panewki w otwór, przez który przechodzi do dna panewki: tętnica unaczyniającą tkankę tłuszczową dołu panewkowego; więzadło płowy, które podąża do dołka kości udowej. Więzadło głowy kości udowej zabezpiecza przed wybiciem głowy kości udowej z panewki.

55.OMÓW ROLĘ WIĘZADEŁ POSIADAJĄCYCH PRZEWAGĘ WŁÓKIEN SPRĘZYSTYCH,PODAJ PRZYKŁADY ICH LOKALIZACJI.

Więzadła z tkanki łącznej sprężystej to np. więzadła żółte, występujące w kręgosłupie, niektóre więzadła krtani oraz więzadło karkowe. Więzadła te odznaczają się dużą elastycznością. Więzadła żółte tzw. więzadła międzyłukowe rozpięte są między łukami sąsiadujących ze sobą kręgów, przyczyniają się do wypełnienia wolnych przestrzeni w ścianie kanału kręgowego. Mają one także duże znaczenie dla statyki i mechaniki kręgosłupa.

Więzadło karkowe przyczepia się na grzebieniu potylicznym wewnętrznym i biegnie wzdłuż wyrostków kolczystych. U człowieka jest więzadłem szczątkowym, ale odgrywa rolę w podtrzymaniu głowy w stanie równowagi gdyż środek ciężkości głowy wysunięty jest nieznacznie do przodu. W utrzymaniu głowy razem z tym więzadłem współdziałają mięśnie.

56.OMÓW RODZAJE DŹWIGNI WYSTĘPUJĄCYCH W UKŁADZIE KOSTNO - MIĘŚNIOWYM CZŁOWIEKA, PODAJ PRZYKŁADY.

W narządzie ruchu występują dwa wyróżniane w mechanice rodzaje dźwigni, przy czym każdy z nich występuje w dwóch odmianach. Mogą to być dźwignie dwustronne lub dźwignie jednostronne.

1.DŹWIGNIA JEDNOSTRONNA: to dźwignia gdzie punkty przyłożenia działających sił mięśni i oporu leżą po jednej stronie punktu obrotu w stawie (tzw. punktu podparcia). Siła reakcji więzów w stawie jest wówczas geometryczną różnicą obu sił. Wśród tych dźwigni mogą występować formy siłowe i szybkościowe. W skład dźwigni oszczędnościowych (o większym ramieniu działania siły mięśni od ramienia siły oporu), wchodzą te mięśnie, których przyczepy znajdują się w znacznej odległości od poruszanego stawu, a kąty ich natarcia mogą być dodatkowo powiększone przez dystalnie położone hipomolchiony. Przykładem tej dźwigni może być: staw łokciowy, staw skroniowo - żuchwowy.

2.DŹWIGNIA DWUSTRONNA: to dźwignia gdzie punkty przyłożenia sił działających mięśni i sił oporu leżą po obu stronach punktu obrotu w stawie (tzw. punktu podparcia). Siła reakcji więzów w stawie jest wówczas geometryczną różnicą obu sił. Wśród tych dźwigni mogą występować formy siłowe i szybkościowe. Gdy ramię siły mięśniowej jest dłuższe niż ramię siły oporu, wówczas wielkość siły mięśniowej użytej dla utrzymania dźwigni w równowadze może być odpowiednio mniejsza od siły oporu. Ten typ dźwigni nosi nazwę dźwigni oszczędnościowej. Przykładem tej dźwigni może być: staw biodrowy, zespół stawów i mięśni kręgosłupa, stawy szczytowo - potyliczne (dźwignia oszczędnościowa), w okolicy szczytu kifozy piersiowej występują dźwignie typu siłowego.

57.WIĘZADŁA ICH FUNKCJA,POCHODZENIE I ODPORNOŚĆ MECHANICZNA.

Więzadła to dodatkowe wzmocnienie torebki stawowej. Są one ważnym elementem stawu. Ich obecność przyczynia się do silniejszego przylegania powierzchni stawowych, są także czynnikiem zabezpieczającym staw przed nadmierną ruchomością.

Zbudowane są najczęściej z tkanki łącznej włóknistej, ale występują także więzadła zbudowane z tkanki łącznej sprężystej, które odznaczają się znaczną elastycznością. Pochodzą z trzeciego listka zarodkowego - mezodermy i mezenchymy.

58.RODZAJE WŁÓKIEN MIĘŚNIOWYCH,OMÓW RÓŻNICE W ICH BUDOWIE.

Rozróżniamy włókna białe i czerwone. Włókna białe są ubogie w sarkoplazmę, a czerwone zawierają jej większe ilości. Sarkoplazma włókien czerwonych zaopatrzona jest w większą ilość mioglobiny co powoduje, że pracują one wolniej ale równie powoli się męczą. Włókna białe zawierają mniejszą ilość mioglobiny, pracują szybko i szybko się męczą. Ze względu na szybkość kurczenia się dzielimy jeszcze włókna mięśniowe na wolno- i szybkokurczliwe.

59.TKANKA MIĘŚNIOWA - ZRÓŻNICOWANIE Z PUNKTU WIDZENIA BUDOWY, STEROWANIA ITP.

Pod względem budowy i różnic czynnościowych odróżniamy trzy rodzaje włókien mięśniowych wchodzących w skład trzech różnych tkanek mięśniowych, są to: włókna gładkie (wchodzą w skład tkanki mięśniowej gładkiej, czynnościowo niezależnej od naszej woli), włókna poprzecznie prążkowane serca(czynnościowo niezależne od naszej woli), włókna poprzecznie prążkowane szkieletowe (czynnościowo zależne od naszej woli).

1.TKANKA MIĘŚNIOWA GŁADKA: kształt komórek wrzecionowaty. W środkowej, najgrubszej, części włókna gładkiego leży owalne wydłużone jądro. Miofibryle (włókienka mięśniowe) są anizotropowe tzn. załamują jednakowo (podwójnie) wzdłuż całej osi światło. Tkanka ta kurczy się powoli, a unerwiona jest przez włókna układu nerwowego autonomicznego. Występuje wszędzie tam gdzie chodzi o utrzymanie skurczu przez dłuższy czas, a więc w trzewiach, skórze, ścianach naczyń krwionośnych i narządzie wzroku.

2.TKANKA MIĘŚNIOWA SERCA: zbudowana jest z włókien poprzecznie prążkowanych o kształcie cylindrycznym. Włókna te łączą się ze sobą w sploty, dzięki czemu włókienka mięśniowe przechodzą z jednej komórki w drugą tworząc zespolenia komórkowe (syncytium lub symplasma) w sarkoplaźmie znajdują się ziarenka glikogenu i centralnie położone jądro, a w jego otoczeniu tłuszczowo - barwnikowe ziarenka lipofuscyny. Włókienka w dwojaki sposób załamują światło tzn. podwójnie (anizotropowo - wł. Ciemniejsze) i pojedynczo (izotropowo - wł. Jaśniejsze).

3.TKANKA MIĘŚNIOWA SZKIELETOWA: zbudowana jest z jąder cylindrycznych zawierających dużo jąder położonych w obwodowych częściach komórki (pod błoną) komórkową. Każde włókno mięśnia poprzecznie prążkowanego przedzielone jest ciemniejszymi, poprzecznie biegnącymi przegrodami zwanymi błonkami granicznymi - „odcinkami mięsnymi”. Każdy odcinek składa się z pasma anizotropowego i izotropowego. Miofibryle trzymają się granic komórkowych, nie przechodzą z jednej komórki do drugiej, nie leżą w sarkoplaźmie pojedynczo lecz tworzą wiązki tzw. Słupki mięsne. Oprócz mitochondriów w sarkoplaźmie znajdują się także ziarenka międzywłókienkowe tzw. Sarkosomy. Zawierają one substancje zapasowe: glikogen, lipidy, białka potrzebne do pracy mięśni. Włókna mięśniowe łączą się za pośrednictwem tkanki łącznej - omięsnej wewnętrznej - w pęczki. Kilka lub kilkanaście włókien mięśniowych złączonych razem omięsną zewnętrzną tworzy pęczek pierwszego rzędu. Pęczki pierwszego rzędu łączą się z kolei w grubsze pęczki drugiego i trzeciego rzędu. Mięsień od zewnątrz otacza omięsna zewnętrzna.

Mięśnie człowieka dzielimy na animalne i wegetatywne. Do animalnych zaliczamy mięśnie szkieletowe, gdyż siła wytwarzana przez nie przenoszona jest na narząd bierny ruchu (układ kostny). Mięśnie szkieletowe unerwione są przez obwodowy układ nerwowy. Mięśnie wegetatywne nie służą do poruszania kośćca, ich praca zużyta jest w trzewiach, układzie naczyniowym oraz w skórze. Wśród tych mięsni większość zbudowana jest z mięśni gładkich unerwionych przez nerwy układu autonomicznego, ale w grupie tej znajdują się także mięśnie poprzecznie prążkowane zależne od naszej woli takie jak: mięśnie jamy ustnej, krocza, odbytu, gardła i krtani.

60.FORMY WSPÓŁDZIAŁANIA MIĘŚNI, MIĘŚNIE ANTAGONISTYCZNE, AGONISTYCZNE, SYNERGISTYCZNE, POJĘCIE TAŚMY MIĘŚNIOWEJ, OMÓW I PODAJ PRZYKŁADY.

W warunkach naturalnych działanie poszczególnych mięśni w oddzieleniu od reszty praktycznie nie występuje. W ruchach tzw. naturalnych działają zespoły i taśmy mięśniowe. Pod nazwą zespołu kryje się pojęcie topograficzne lub czynnościowe. Anatomia analizuje podział topograficzny mięśni, biomechanika podział czynnościowy. Mięśnie wykonujące wspólnie tę samą czynność noszą nazwę AGONIOSTÓW np. mięsień żwacz i mięsień skrzydłowy, wewnętrzny.

Mięśnie współdziałające w określonym ruchu nazywamy SYNERGISTAMI np. mięsień piszczelowy przedni z grupy prostowników stopy i mięsień piszczelowy tylny z grupy zginaczy stopy wspólnie wykonują supinację, są zatem synergistycznymi w ruchu unoszenia brzegu przyśrodkowego stopy; mięsień prosty brzucha i mięsień czworoboczny lędźwi strony prawej, należące do zespołu zginaczowego kręgosłupa, zapoczątkowują wraz z prostownikami grzbietu strony prawej przegięcie boczne tułowia w tę samą stronę.

Mięśnie wskazujące działanie sobie przeciwstawne noszą nazwę ANTAGONISTÓW np. prostowniki względem zginaczy, odwodzące względem przywodzących, mięśnie pronujące względem supinatorów.

Wśród mięśni zaangażowanych w określony ruch jedne wykonują czynność podstawową, inne pełnią rolę czynnika korygującego czynność mięśni podstawowych celem ukierunkowania ruchu w ściśle określonej płaszczyźnie. Przykładem może być udział mięśni w ruchu odwodzenia w stawie biodrowym: ruch ten wykonuje zespół w skład, którego wchodzą mięśnie: pośladkowy średni, pośladkowy najmniejszy i naprężacz powięzi szerokiej. Mięśnie te jednak tworzą równocześnie zespół pronatorów uda, a zatem wykonywany przez nie ruch zabarwiony jest komponentą nawrotną. CZYNNIKIEM KORYGUJĄCYM jest tu mięsień pośladkowy wielki, który wplata swoje włókna w pasmo biodrowo - piszczelowe, będące ścięgnem zakończeniowym mięśnia naprężacza powięzi szerokiej, i na tej zasadzie działa jako odwodziciel. Równocześnie jest on jednak supinatorem uda. W takim układzie oba dodatkowe komponenty - pronujący i supinujący - znoszą się wzajemnie.

Do mięśni współdziałających zalicza się także mięśnie torebek stawowych, które rzadko występują w postaci odrębnych jednostek morfotycznych, jest to np. mięsień łokciowy. Jego czynność jest co prawda ściśle powiązana w czasie i czynnością mięśnia trójgłowego ramienia, nie znaczy to jednak, że ten malutki mięsień jest w stanie przeciwstawić się momentowi siły ciężkości przedramienia wraz z ręką. Rola jego jest bardzo istotna i niezbędna., polega na napinaniu ściany torebki stawowej w ruchu prostowania stawu łokciowego. Podobną rolę spełnia w ruchach stawu kolanowego mięsień podkolanowy. W stawie ramiennym funkcje tę dodatkowo spełniają mięśnie: nadgrzebieniowy, podgrzebieniowy i obły mniejszy, która część swoich włókien wplatają w ścianę torebki stawu.

Oprócz mięśni jedno- i dwustawowych w łańcuchach kinematycznych człowieka występują mięśnie wielostawowe. Niezależnie od ilości aktonów już sam ich przebieg ponad szeregiem ogniw stawowych wpływa na lepszą koordynację i płynność wykonywanych ruchów. Do grupy tej należą m.in. mięsień najszerszy grzbietu, mięsień biodrowo - żebrowy, mięsień prosty brzucha, mięśnie prostowniki i zginacze palców. Wielostawowa budowa sprawia, że biorą one udział w ruchach złożonych. Określa się je mianem TAŚM MIĘŚNIOWYCH STRUKTURALNYCH w odróżnieniu od TAŚM MIĘŚNIOWYCH CZYNNOŚCIOWYCH działających również w ruchu złożonym, lecz składającym się z szeregu zachodzących na siebie odrębnych jednostek morfotycznych. Możliwości i kombinacje ruchowe taśmy strukturalnej uwarunkowane są jej ściśle określona budową i układają się podobnie, natomiast skład poszczególnych elementów taśmy czynnościowej może ulegać zmianom i w zależności od tego ruchy złożone będą się różnić między sobą efektem czynnościowym.

61. AKTON - DEFINICJA,PRZYKŁADY MIĘŚNI WIELOAKTONOWYCH.

AKTON MIĘŚNIOWY: to zespół włókien o jednakowym przebiegu i funkcji. Zespół ten może stanowić mięsień jego część lub głowę, w których układ przebiegu włókien ma zbliżony lub jednakowy kierunek przebiegu osi obrotu w stawie.

Mięśnie wieloaktonowe to np. mięsień pośladkowy średni, którego część środkowa odwodzi udo w bok, część przednia wykonuje nawracanie, część tylna obraca w stronę wewnętrzną; mięsień dwugłowy ramienia, który wykonuje ruchy odwracania i zginania przedramienia.

62. MIĘŚIEŃ WIELOSTAWOWY, WIELOAKTONOWY, WIELOGŁOWY - OMÓW DZIAŁANIE, PODAJ PRZYKŁADY.

Mięśnie wielostawowe przebiegając ponad szeregiem ogniw stawowych wpływają na lepszą koordynację i płynność wykonywany ruchów. Wielostawowa budowa sprawia, że biorą one udział w ruchach złożonych. Noszą nazwę TAŚM MIĘŚNIOWYCH STRUKTURALNYCH. Działanie mięśni wielostawowych może objawiać się w różny sposób: mogą one działać jednokierunkowo na wszystkie stawy nad którymi przebiegają, lub też odmienne np. na jeden staw jako zginacze, na drugi jako prostowniki. Kierunek działania mięśnia uzależniony jest od położenia mięśnia w stosunku do osi ruchu stawu. Mięśnie przebiegające prostopadle i do przodu osi poprzecznej działają jako zginacze, a mięśnie przebiegające do tyłu osi poprzecznej działają jako prostowniki. Mięśnie położone bocznie od osi strzałkowej odwodzą, natomiast mięśnie położone przyśrodkowo przywodzą. Mięśnie przebiegające skośnie lub poprzecznie do podłużnej osi stawu wykonują ruchy obrotowe tzn. nawracanie lub odwracanie.

Mięśnie wieloaktonowe to mięśnie, które uczestniczą we wykonywaniu co najmniej dwóch ruchów. Przykładem mięśnia wielostawowego i wieloaktonowego może być mięsień czworoboczny grzbietu, mięsień piersiowy większy.

63.FORMY DZIAŁANIA MIĘŚNIA SZKIELETOWEGO (KONCENTRYCZNA, STABILIZUJĄCA, EKSCENTRYCZNA) - PRZYKŁADY.

Bodziec nerwowy stopniujący wielkość napięcia mięśniowego jest podstawowym czynnikiem regulującym precyzję ruchu. W zależności od wielkości wyzwalanej siły rozróżniamy trzy formy działania mięśni: koncentryczne, stabilizujące i ekscentryczne.

DZIAŁANIE KONCENTRYCZNE: zachodzi wówczas gdy moment siły mięśniowej jest większy od momentu siły oporu. W tej sytuacji mięsień lub zespół wykonuje swoją „nominalną” funkcję tzn. zginacz - zgina, prostownik - prostuje, itd.

DZIAŁANIE STABILIZUJĄCE: zachodzi wówczas gdy moment siły mięśniowej jest równy momentowi siły oporu (siłę oporu może stanowić siła zewnętrzna lub siła mięśni antagonistów). W działaniu tym nie zachodzą zmiany wielkości kątowych w stawach.

DZIAŁANIE EKSCENTRYCZNE: w działaniu tym moment siły mięśniowej jest mniejszy od siły oporu. Ruch powstający e tych warunkach jest zgodny z kierunkiem działania siły oporu. Przeciwstawiająca się siła mięśniowa wpływa na zmniejszenie prędkości wykonywanego ruchu.

64.DZIAŁANIE ANTYGRAWITACYJNE MIĘŚNI - OMÓW NA PRZYKŁADZIE.

W ruchu zginania stawu łokciowego siła mięśnia zginacza przeciwstawia się sile ciężkości. Siła ciężkości przedramienia przeciwstawia się sile zginania. Siła ciężkości skierowana jest w dół, a punktem jej przyłożenia jest środek ciężkości przedramienia wraz z ręka.

65.WYJAŚNIJ TEORIĘ ŚLIZGOWĄ SKURCZU MIĘŚNI.

Skurcz mięśnia zapoczątkowany jest impulsem nerwowym, który dochodząc do motorycznej płytki końcowej stymuluje wydzielanie acetylocholiny. Depolaryzuje ona błonę włókien mięśniowych wyzwalając potencjał czynnościowy, który powoduje wzrost stężenia jonów wapnia i hudrolizę miozyny ATP, wapń wiąże się z troponiną, co powoduje nieznaczne przemieszczenie i odsłonięcie miejsc aktynowych filamentów aktynowych. Dzięki temu powstaje czasowe połączenie mostków miozyny z miejscami aktywnymi aktyny, następnie hydroliza ATP i skurcz. Filamenty aktynowe przesuwają się względem filamentów miozynowych, dzięki pociąganiu przez drgające mostki miozynowe. Rozkurcz mięśnia wymaga obniżenia stężenia wolnych jonó wapniowych w komórce mięśniowej, co następuje dzięki ponownej ich akumulacji w siateczce sarkoplazmatycznej.

66.ZASADA DZIAŁANIA MIĘŚNI SZKIELETOWYCH,OMÓW NA PRZYKŁADZIE MIĘŚNIA JEDNOSTAWOWEGO,DWUPRZYCZEPOWEGO.

Mięśnie układu szkieletowego pracują na zasadzie dźwigni co pociąga za sobą dwojakie zużytkowanie siły mięśniowej: część jej powoduje zmianę położenia belek kostnych, druga część natomiast ochrania staw (pierwsza część siły mięśnia nazwana jest składową obrotową, druga składową stawową). W układzie ruchu człowieka spotykamy oba wyróżnione w mechanice rodzaje dźwigni, przy czym każdy z nich występuje w dwóch odmianach. Mogą to być dźwignie dwustronne lub dźwignie jednostronne.

1.DŹWIGNIA JEDNOSTRONNA: to dźwignia gdzie punkty przyłożenia działających sił mięśni i oporu leżą po jednej stronie punktu obrotu w stawie (tzw. punktu podparcia). Siła reakcji więzów w stawie jest wówczas geometryczną różnicą obu sił. Wśród tych dźwigni mogą występować formy siłowe i szybkościowe. W skład dźwigni oszczędnościowych (o większym ramieniu działania siły mięśni od ramienia siły oporu) wchodzą te mięśnie, których przyczepy znajdują się w znacznej odległości od poruszanego stawu, a kąty ich natarcia mogą być dodatkowo powiększone przez dystalnie położone hipomolchiony. Przykładem tej dźwigni może być: staw łokciowy, staw skroniowo - żuchwowy.

2.DŹWIGNIA DWUSTRONNA: to dźwignia gdzie punkty przyłożenia sił działających mięśni i sił oporu leżą po obu stronach punktu obrotu w stawie (tzw. punktu podparcia). Siła reakcji więzów jest wówczas równa sumie geometrycznej obu sił. Wśród tych dźwigni mogą występować formy siłowe wiążące się z intensywnym wydatkiem energetycznym mięśni, a także dźwignie szybkościowe, w których każde przesunięcie (ruch w stawie) powoduje, że punkt położony na końcu dłuższego ramienia dźwigni wykonuje dłuższą drogę w tym samym czasie, a zatem porusza się z większą szybkością. Gdy ramie siły mięśniowej jest dłuższe niż ramię siły oporu, wówczas wielkość siły mięśniowej użytej dla utrzymania dźwigni w równowadze może być odpowiednio mniejsza od siły oporu. Ten typ dźwigni nosi nazwę dźwigni oszczędnościowej. Przykładem tej dźwigni może być: staw biodrowy, zespół stawów i mięśni kręgosłupa, stawy szczytowo potyliczne (dźwignia oszczędnościowa), w okolicy szczytu kifozy piersiowej występują dźwignie typu siłowego.

W mięśniu jednostawowym dwuprzyczepowym (tzw. mięśniu jednoaktonowym) występuje tylko jeden kierunek działania siły. Mogą to być np.. mięśnie międzypoprzeczne i mięedzykololcowe kręgosłupa, mięsień podeszwowy długi itp.

67.KĄT ŚCIĘGNOWO - KOSTNY, WIELKOŚĆ SKŁADOWEJ STAWOWEJ I OBROTOWEJ.

KĄT ŚCIĘGNOWO - KOSTNY (tzw. kąt natarcia): jest to kąt przyczepu mięśnia do kości. W ustroju ludzkim kąt ten jest większy od 0 stopni, ale w zdecydowanie większej ilości tych połączeń mniejszy niż 90 stopni.

ZNACZENIE WIELKOŚCI KĄTA NATARCIA: dzięki występowaniu pewnego kąta natarcia siła działającego mięśnia ulega rozłożeniu na dwie składowe: stawowa i obrotowa.

1.SKŁADOWA STAWOWA: skierowana jest wzdłuż prostej łączącej środkowy punkt przyczepu mięśnia z osią obrotu w stawie. Przenoszona jest na zabezpieczenie stawu przed rozerwaniem. Chroni przed rozciągającym działaniem sił zewnętrznych.

2.SKŁADOWA OBROTOWA: skierowana jest prostopadle do składowej stawowej, leży na stycznej do okręgu, którego promień stanowi odległość od osi obrotu do punktu przyczepu mięśnia. Przeznaczona jest na wykonanie ruchu.

Przy wartościach kąta natarcia o kącie równym 0 stopni cała siła przeznaczona byłaby na zwieranie jamy stawowej, bez możliwości wykonania ruchu w tym stawie. Przy wartościach większych od 0 stopni, a mniejszych od 45 stopni składowa stawowa jest większa od składowej obrotowej. Przy wartościach kąta natarcia równej 45 stopni obie składowe są sobie równe, przy wartościach większych składowa obrotowa jest większa od składowej stawowej.

68.POJĘCIE RAMIENIA I MOMENTU SIŁY.WYZNACZ RAMIONA SIŁY MIĘŚNIA I OPORU ORAZ MOMENTY SIŁ NA WYBRANYM PRZYKŁADZIE.

RAMIĘ SIŁY (r): jest to najkrótsza odległość między kierunkiem działania siły, a punktem obrotu w stawie. Wyznaczamy je za pomocą linijki, jednostką jest metr.

MOMENT SIŁY (M): jest to wartość siły przyłożonej pomnożona przez ramię siły. Obliczamy go ze wzoru M = F x r, jednostką jest niutonometr [Nm].

69.HIPOMOLCHIONY STAŁE,WARUNKOWE - OMÓW ZNACZENIE PODAJ PRZYKŁADY.

HIPOMOLCHION to takie miejsce, dookoła którego ścięgno mięśnia przewija się i przechodzi w nowy kierunek. Mogą nimi być także trzeszczki:

Przykłady lokalizacji:

• Rzepka stawu kolanowego

• Kość grochowata

• Trzeszczki w sąsiedztwie stawów śródstopno - palcowych

• Trzeszczki w sąsiedztwie stawów śródręczno - palcowych

Hipomolchiony są to elementy (stałe lub warunkowe) w układzie kostno stawowym, które powodują zwiększenie kąta natarcia poprzez oddalanie mięśnia lub jego ścięgna od osi ruchu w stawie, na który mięsień ten działa np. rzepka stawu kolanowego wmontowana w ścięgno mięśnia czworogłowego uda powoduje oddalenie ścięgna od osi ruchu w tym stawie oraz sprawia, że kąt natarcia końcowego odcinka ścięgna znacznie wzrasta. Ma to bardzo duże znaczenie dla możliwości wykonania jakiegokolwiek ruchu, ponieważ gdyby kąt natarcia był równy zeru cała siła mięśnia skoncentrowana zostałaby na ściąganiu do siebie powierzchni stawowych.

Hipomolchiony warunkowe występują w stawach, w których wypukła powierzchnia wklęsła ( ma to miejsce np. w stawach: łokciowym, śródręczno - palcowych, śródstopno - palcowych).

W położeniu wyprostowanym wypukłą część powierzchni stawowej po stronie zginania pełni rolę hipomolchionu , umożliwiając zapoczątkowanie ruchu w miarę przesuwania się względem siebie powierzchni stawowych.

70. OMÓW TOPOGRAFIĘ I ZASADĘ DZIAŁANIA MIĘSNI WYRAZOWYCH TWARZY.

Występują u człowieka w obrębie głowy i w powierzchniowej warstwie szyi. Objęte są ogólną nazwą mięśni mimicznych. Są to mięsnie typu somatycznego, zależne od naszej woli. Lecz z punktu widzenia biochemicznego różnią się od szkieletowych tym , że ścięgienka końcowe wnikają w tkankę podskórną i tam się kończą. Skurcz mięśnia skórnego powoduje zbliżenie ku sobie przyczepów końcowych po prostej, równoległej do włókien mięśniowych, a efektem jego działania jest przesuwanie ograniczonej partii skóry wraz z tkanką podskórną względem warstw położonych głębiej. Wyróżniamy wśród nich mięśnie zamykające i otwierające. Mięśnie zamykające mają przebieg okrężny i są to: mięsień okrężny oka, mięsień okrężny ust. Mięśnie otwierające mają przebieg promienisty i dzielą się na szereg jednostek, które przyjmują nazwy czynności, które wykonują np. mięsień śmiechowy; mięsień ,marszczący brwi. Jedynym mięśniem mimicznym mającym przyczep na kościach jest mięsień policzkowy. Jego skurcz powoduje przesuwanie się pokarmu między zęby, pociąga ku bokowi kąciki ust zwiększa ciśnienie w jamie ustnej. Drugi duży mięsień potyliczno - czołowy współdziała z czepcem ścięgnistym, który pokrywa sklepienie czaszki.

71.OMÓW LOKALIZACJE I ZASADĘ DZIAŁANIA MIĘŚNI SKÓRNYCH.

Mięśnie te mają kilka swoistych cech, które odróżniają je od innych mięśni szkieletowych. Przyczepy mięśni skórnych znajdują się, na jednym lub obu końcach, nie na kośćcu lecz na częściach miękkich twarzy. Wskutek tego podczas skurczu tych mięśni tworzą się w skórze lub na błonie śluzowej rynienkowate lub dołeczkowate zagłębienia, które powstając prowadzą do odpowiedniego ułożenia skóry. Wywołuje to u osób młodych okresowe, a u osób starszych utrzymujące się zmarszczki.

Druga ich właściwością jest to, że są one bardzo płaskie i niejednokrotnie składają się z jednej warstwy wiązek mięśniowych. Wiązki ścięgniste również nie tworzą wspólnego ścięgna lecz biegną samodzielnie i zbudowane są z tkanki łącznej elastycznej. Mięśnie te z wyjątkiem mięśnia policzkowego nie posiadają powięzi. Właściwością tych mięśni jest także ich indywidualne zróżnicowanie pod względem grubości i rozpiętości. Od zróżnicowania tego zależne są rysy twarzy ludzkiej.

72.MIĘSIEŃ MOSTKOWO - OBOJCZYKOWO - SUTKOWY. OMÓW JEGO DZIAŁANIE NA STAWY KRĘGOSŁUPA SZYJNEGO I OBRĘCZY KOŃCZYNY GÓRNEJ.

Jednostronny skurcz mięśnia przy ustalonej klatce piersiowej powoduje pochylenie głowy w tę sama stronę z jednoczesnym obrotem głowy w stronę przeciwną i uniesieniem twarzy ku górze. Jednoczesny skurcz obu mięśni zwraca twarz ku górze i powiększa lordozę szyjną. W pozycji leżącej mięsień ten unosi klatkę piersiową pociągając mostek ku górze. Działa więc jako silny pomocniczy mięsień wdechowy.

73.OMÓW RODZAJ DŹWIGNI ZESPOŁU MIĘŚNI KARKU I ICH ROLĘ.

74.DŹWIGNIE SIŁOWE - PRZYKŁADY WYSTĘPOWANIA I KORZYŚCI PŁYNĄCE Z ICH ZASTOSOWANIA.

Dźwignia siłowa ma miejsce wtedy gdy ramię działania siły mięśniowej jest krótsze od ramienia siły oporu (rm > rz) siła mięśniowa musi być odpowiednio większa, tak aby iloczyn rz x Fz był równy iloczynowi rm x Fm. Im krótsze jest ramie siły w stosunku do ramienia oporu, tym działająca siła mięśniowa musi być (proporcjonalnie) większa. Działanie tego rodzaju dźwigni wiąże się z intensywniejszym wydatkiem energetycznym mięśni dlatego noszą one nazwę dźwigni siłowych. Nazywa się je także dźwigniami szybkościowymi dlatego, że każde przesunięcie punktu A sprawia, że w tej samej jednostce czasu punkt B (leżący na końcu dłuższego ramienia dźwigni) wykonuje dłuższą drogę, co oznacza że porusza się z większą prędkością. W organizmie człowieka prawie wszystkie dźwignie są dźwigniami szybkościowymi.

75.OMÓW RUCHY JAKIE MOGĄ ZACHODZIĆ W OBRĘCZY KOŃCZYNY GÓRNEJ I OKREŚL UDZIAŁ POSZCZEGÓLNYCH MIĘŚNI W ICH REALIZACJI.

Obręcz barkowa człowieka połączona jest z tułowiem za pomocą jednego stawu i mięśni, na których jest zawieszona. W szparze stawowej występuje chrząstka śródstawowa dzieląca jamę stawu na dwie komory. Więzadła wzmacniające torebkę hamują ruchy obojczyka. W stawie tym mogą zachodzić ruchy: unoszenia 55 stopni i opuszczania 5 stopni w płaszczyźnie czołowej wokół osi strzałkowej; wysuwania 30 stopni i cofania 35 stopni barku w płaszczyźnie poprzecznej wokół osi pionowej; skombinowany z wyżej wymienionych ruch obwodzenia po płaszczyźnie stożka; w pewnym stopniu ruchy obrotowe wokół osi długiej obojczyka. Staw ten posiada trzy stopnie ruchomości.

Zespół unoszący stanowią następujące mięśnie:

1. część górna i włókna górne mięśnia czworobocznego grzbietu

2. mięsień dźwigacz łopatki

3. mięsień równoległoboczny

4. część obojczykowa mięśnia mostkowo - sutkowo - obojczykowego

5. część górna i środkowa mięśnia zębatego przedniego

6. część obojczykowa mięśnia piersiowego

Mięśnie takie jak: piersiowy większy, czworoboczny grzbietu, mostkowo - sutkowo - obojczykowy, dźwigacz łopatki (są tu dwu wielostawowe). Przy zmianie przyczepu ustalonego w przyczep ruchomy te same mięśnie zmieniają również kąt między obojczykiem a kręgosłupem szyjnym. Przy zwiększaniu tego kąta mięśnie te mogą być zaangażowane pracując skurczem ekscentrycznym. We wszystkich tych przypadkach działają dźwignie jednostronne i w przeważającej ilości szybkościowe. Mięśnie te zazwyczaj sa typu krótkiego, lecz o dużym przekroju fizjologicznym. Mięśnie unosiciele mogą również pracować antygrawitacyjnie (statycznie bez zmiany kąta) równoważąc ciężar barku i kończyny oraz działanie mięśni antagonistycznych.

Zespół opuszczający stanowią:

1. mięsień piersiowy większy

2. mięsień najszerszy grzbietu

3. część dolna mięśnia czworobocznego grzbietu

4. mięsień piersiowy mniejszy

5. mięsień podobojczykowy

w skurczu koncentrycznym zmniejszają one w płaszczyźnie czołowej kąt dolny między obojczykiem a kręgosłupem piersiowym. Znacznie częściej i znacznie ważniejsza rola tego zespołu przypada mu po zmianie przyczepu ustalonego i ruchomego tj. przy podciąganiu tułowia przypada mu po zmianie przyczepu ustalonego i ruchomego tj. przy podciąganiu tułowia przy ustalonym barku lub przy jednoczesnym zbliżaniu elementów tworzących ramiona kąta i ich niepełnym ustaleniu. Statyczne mięśnie te działają np. po zahamowaniu podciągania i utrzymaniu pewnego kąta.

Skurcz ekscentryczny występuje np. przy wolnym opuszczaniu barku w staniu na głowie, a więc przy ćwiczeniach bardzo wymyślnych. We wszystkich przypadkach spotykamy dźwignie jednostronną najczęściej szybkościową. Jedynie dla mięśnia piersiowego większego i mięśnia najszerszego grzbietu przy kończynie przywiedzionej do tułowia położenie środka może być tak bliskie, że dźwignia ulega zmianie za oszczędnościową. Mięsień piersiowy większy jest dwustawowy, a mięsień najszerszy grzbietu i część dolna mięśnia czworobocznego grzbietu - wielostawowe.

Zespół wysuwający stanowią:

1. mięsień piersiowy mniejszy

2. mięsień piersiowy większy

3. mięsień zębaty przedni

4. mięsień dźwigacz łopatki

Zespół ten działa np. przy ciosie prostym, z przy zamianie przyczepu ustalonego i ruchomego w unoszeniu ciała przez rozwinięcie kończyny górnej (wyprost ramion w leżeniu przodem). Statycznie zespół ten pracuje np. w utrzymaniu pewnego kąta podczas podporu przodem. Ekscentrycznie przy powolnym opuszczaniu się na ziemię w podporze. Dźwignie te są jednostronne szybkościowe.

Zespół cofający stanowią:

1. mięsień czworoboczny grzbietu

2. mięśnie równoległoboczne

3. mięsień najszerszy grzbietu

skurczem koncentrycznym działają one przy wykonywaniu zamachu ręką; skurczem izometrycznym przy mostku; skurczem ekscentrycznym przy opuszczaniu się powoli z wagi tyłem. Podczas ruchów barkiem przy przywiedzionej kończynie włókna mięśniowe przyczepiające się daleko w okolicy stawu ramiennego mogą działać na zasadzie dźwigni oszczędnościowej. Inne włókna jednak, a także wszystkie mięśnie przy zmianie przyczepu ustalonego i ruchomego, pracują na zasadzie dźwigni siłowej (szybkościowej).

Działanie nawrotne wykazują mięśnie wysuwające i opuszczające bark od strony przedniej (mięsień piersiowy mniejszy) oraz cofające i unoszące bark od strony tylnej (mięsień równoległoboczny i mięsień dźwigacz łopatki).

Działanie odwracające posiadają mięśnie opuszczające i wysuwające bark od strony tylnej (część dolna mięśnia czworobocznego grzbietu i mięsień zębaty przedni) oraz cofające i unoszące od strony przedniej (część górna mięśnia czworobocznego grzbietu).

W wysuwaniu kąta dolnego łopatki do boku i przodu bierze udział:

1. mięsień zębaty boczny

2. część dolna i górna mięśnia czworobocznego grzbietu

Za pomocą skurczu koncentrycznego zespół wymienionych mięśni powoduje podniesienie rąk powyżej poziomu. Pracę statyczną wykonuje on przy utrzymaniu tak wyciągniętych rąk. Skurczem ekscentrycznym zespół ten pracuje przy powolnym opuszczaniu rąk z pozycji wzniesionej powyżej poziomu.

Górnej części mięśnia czworobocznego grzbietu można przypisać działanie na zasadzie dźwigni dwustronnej, innym mięśniom jednostronnej szybkościowej.

Ruchy łopatki kątem dolnym do tyłu i w kierunku kręgosłupa powodują:

1. mięsień dźwigacz łopatki

2. mięśnie równoległoboczne

3. mięsień piersiowy mniejszy

4. mięsień piersiowy większy i mięsień najszerszy grzbietu przy ustalonym stawie ramiennym

Zespół działa skurczem koncentrycznym np. przy podciąganiu się na rękach (ma tu jednocześnie miejsce zmiana przyczepu ruchomego i ustalonego); statycznie przy utrzymaniu się w podporze rozpiętym; skurczem ekscentrycznym przy powolnym opuszczaniu się do całkowitego zwisu.

Ruch w obydwu wyżej wymienionych stawach są ściśle skorelowane i zsynchronizowane: wysuwanie dolnego kąta łopatki z wysuwaniem i unoszeniem obojczyka (barku), a cofanie tegoż kata z opuszczaniem

76.OMÓW RUCHY JAKIE MOGĄ ZACHODZIĆ W STAWIE RAMIENNYM I OKREŚL UDZIAŁ POSZCZEGÓLNYCH MIĘŚNI W ICH REALIZACJI.

Staw ramienny znajduje się pomiędzy obręczą barkową a częścią nasadową kończyny górnej. Jest to typowy staw kulisty o trzech stopniach swobody i znacznym zakresie ruchu.

Ruch zginania i prostowania w płaszczyźnie prostopadłej do płaszczyzny łopatki mają zakres ruchu 115 stopni. Natomiast ruchy zachodzące ściśle w płaszczyźnie strzałkowej, wokół osi czołowej ograniczają się właściwie jedynie do zginania ok. 50 stopni. Dzieje się tak ponieważ wydrążenie oś stawowego łopatki nie jest osią czołową. Biegnie ona w płaszczyźnie łopatki i cofająca się w płaszczyźnie kość ramienna natrafia na opór łopatki.

Podobnie przedstawia się sprawa ruchów odwodzenia i przywodzenia. W płaszczyźnie łopatki wokół osi do nie prostopadłej zakres ruchów wynosi ok. 90 stopni, a w płaszczyźnie czołowej wokół osi strzałkowej ok. 70 stopni. Z kombinacji tych dwóch kierunków ruchu można uzyskać ruch obwodzenia po płaszczyźnie stożka. Ruchy nawracania i odwracania wokół osi długiej kości ramiennej wynoszą w całości ok. 96 stopni.

Działanie zginające (wysuwanie w przód) wykonują:

1. część obojczykowa mięśnia naramiennego

2. część obojczykowa mięśnia piersiowego większego

3. mięsień kruczo - ramienny

4. głowa długa i krótka mięśnia dwugłowego ramienia

5. część barkowa mięśnia naramiennego

6. mięsień podłopatkowy

Taki ruch wykonywany jest np. przy ciosie prostym i przy wyrzucie do przodu kijków narciarskich. Częściowa zmiana przyczepu ustalonego i ruchomego ma miejsce w końcowej fazie prowadzenia ręki pod wodą w pływaniu stylem grzbietowym. Skurcz ekscentryczny ma miejsce przy powolnym odchylaniu się od drabinek w staniu tyłem, a praca statyczna przy utrzymywaniu takiej pozycji. Dźwignie jednostronne szybkościowe.

Prostowanie (cofanie) ramienia umożliwiają:

1. tylna część mięśnia naramiennego

2. mięsień obły większy

3. mięsień najszerszy grzbietu

4. głowa długa mięśnia trójgłowego ramienia

5. mięsień podłopatkowy

6. mięsień obły mniejszy

7. część brzuszna mięśnia piersiowego większego.

Tego rodzaju ruch kości ramiennej występuje np. przy wyrównawczych ruchach kończyn górnych w biegu, przy ścinaniu piłki nad siatką. Zmianę przyczepu ustalonego i ruchomego tych mięśni obserwujemy odpychaniu się kijkami narciarskimi, podczas wspinania się po linie. Skurcz ekscentryczny tych mięśni ma miejsce przy opuszczaniu się do zwisu, a praca statyczna podczas utrzymywania się w takiej pozycji. Dźwiganie jednostronne szybkościowe.

Odwodzenie ramienia powodują:

1. część barkowa mięśnia naramiennego

2. mięsień nadgrzebieniowy

3. głowa mięśnia dwugłowego ramienia

4. część grzbietowa i część obojczykowa mięśnia naramiennego.

Ze skurczem koncentrycznym tych mięśni spotykamy się przy odwodzeniu ramienia do poziomu; ze skurczem izometrycznym podczas utrzymywania ramienia uniesionego w bok; ze skurczem ekscentrycznym przy powolnym przywodzeniu do 90 stopni. Z wyjątkiem mięśnia nadgrzebieniowego, który w pewnych położeniach ramienia wykazuje się dźwignią dwustronną inne mięśnie działają na zasadzie dźwigni jednostronnej siłowej (szybkościowej).

Działanie przywodzące wykonują:

1. mięsień piersiowy większy

2. długa głowa mięśnia trójgłowego

3. mięsień obły większy

4. mięsień najszerszy grzbietu

5. krótka głowa mięśnia dwugłowego

6. mięsień kruczo - ramienny

Mięśnie te działają z wielką siłą wtedy gdy kość ramienna znajduje się w położeniu odwiedzionym. Dlatego nie należy zapominać o niewielkiej lecz ważnej roli pomocniczych mięśni przywodzących, które działają w położeniu zwisowym, przywiedzionym. Są to:

1. część obojczykowa i grzebieniowa mięśnia naramiennego

2. mięsień podłopatkowy

3. mięsień podgrzebieniowy

Dodatkowo mięsień podłopatkowy naciąga torebkę stawową stawu ramiennego. Przy zwykłym przywodzeniu ramienia w postawie stojącej mięśnie te na ogół nie muszą pracować. Zachodzi to w pozycji leżącej oraz po zmianie przyczepu ustalonego i ruchomego. I tak skurcz koncentryczny zachodzi przy dźwiganiu w górę tułowia na rozpiętych ramionach (wspieranie ciągiem); skurcz izometryczny przy podporze rozpiętym; skurcz ekscentryczny przy opuście siłą ze stania na rękach do podporu rozpiętego.

Ruch nawracania (pronatio - obrót do wewnątrz) powodują:

1. mięsień podłopatkowy

2. mięsień piersiowy większy

3. głowa długa i krótka mięśnia dwugłowego ramienia

4. mięsień obły większy

5. część obojczykowa mięśnia naramiennego

6. mięsień najszerszy grzbietu

Mięśnie te w większości maja silniejsze działanie w odwiedzionej pozycji kości ramiennej. Lecz głowa długa mięśnia dwugłowego ramienia, mięsień obły większy i mięsień najszerszy grzbietu przeciwnie w pozycji pośredniej.

Ruch odwracania (supinatio - obrót na zewnątrz) wykonują:

1. mięsień podgrzebieniowy

2. mięsień obły mniejszy

3. część grzebieniowa mięśnia naramiennego

4. mięsień nadgrzebieniowy.

77.OMÓW RUCHY JAKIE MOGĄ ZACHODZIC W STAWIE ŁOKCIOWYM I OKREŚL UDZIAŁ POSZCZEGÓLNYCH MIĘŚNI W ICH REALIZACJI.

Staw łokciowy anatomicznie składa się z trzech stawów (ramienno - łokciowego, ramienno - promieniowego, promienno - łokciowego bliższego). Dla celów biomechaniki dogodniej jest omawiać je w nieco zmienionym zestawie. Wspólna oś dwóch pierwszych przebiega w części wypukłej, a więc w dalszym końcu kości ramiennej. Wokół tej osi zachodzić mogą ruchy w płaszczyźnie strzałkowej: zginanie ok. 140 stopni luźnego zwisu i prostowanie ok. 5 stopni. Rolę czynnika umożliwiającego „start” mięśniom zginaczom w pozycji wyprostu lub nadwyprostu przedramienia poprzez właściwie skierowanie ich składowych obrotowych spełnia hipomolchion warunkowy w postaci bloczka kości ramiennej.

Zespół zginaczy stanowią:

1. mięsień dwugłowy ramienia

2. mięsień ramienny

3. mięsień ramienno - promieniowy

4. mięsień nawracacz obły

5. mięsień zginacz nadgarstka promieniowy

6. mięsień prostownik nadgarska długi i krótki

7. mięsień dłoniowy długi

Pomimo zróżnicowanego ułożenia przyczepów początkowych i końcowych w stosunku do tego stawu wspólną ich cechą warunkujacą działanie zginające tych mięśni jest przebieg linii działania sił do przodu od jego osi czołowej. Skurczem koncentrycznym zespół ten działa przy zbliżeniu przedramienia przeciwko a sile ciężkości. Mamy wtedy do czynienia z ze zmianą przyczepu ruchomego i ustalonego. Statycznie ( tu antygrawitacyjnie) pracują zarówno przy utrzymaniu przedramienia w stanie ugiętym, jak i przy zwisie z ugięciem w stawie łokciowym. Skurczem ekscentrycznym działają mięśnie podczas powolnego opuszczania przedramienia zgodnie z wektorem przyspieszenia ziemskiego. We wszystkich przypadkach mamy do czynienia z dźwigniami jednostronnymi, na ogół szybkościowymi.

Działanie prostujące wywierają mięśnie, których linia działania siły leży ku tyłowi do osi czołowej. I są to wszystkie głowy mięśnia trójgłowego ramienia. Działanie skurczem koncentrycznym zachodzi przy wszelkich szybkich wyprostach w stawie łokciowym np. cios prosty, rzut oszczepem, oraz wolnych jeżeli nie zachodzą zgodnie z wektorem przyspieszenia ziemskiego. Ze zmianą przyczepu ruchomego ustalonego spotykamy się podczas unoszenia z leżeniem przodem, a ze skurczem izometrycznym w podporze leżąc przodem z rękami ugiętymi w stawach łokciowych. Skurcz ekscentryczny ma miejsce podczas opuszczania się z takiej pozycji do leżenia przodem.

Działanie mięśnia trójgłowego na przedramię jest typowym przykładem dźwigni dwustronnej szybkościowej. Na ramię mięsień ten działa na zasadzie dźwigni jednostronnej.

78. OMÓW RUCHY JAKIE MOGĄ ZACHODZIĆ W STAWACH PROMIENIOWO - ŁOKCIOWYCH I OKREŚL UDZIAŁ POSZCZEGÓLNYCH MIĘŚNI W ICH REALIZACJI.

Pozostałe ruchy przedramienia tj. nawracanie i odwracanie zachodzą w stawie ramienno - promieniowym i promieniowo - łokciowym bliższym i dalszym, wokół osi biegnących przez główki kości promieniowej i łokciowej. Ruchy nawracania i odwracania hamowane są przez więzadła, błonę międzykostną, napięcie mięśni antagonistycznych i napięcie torebek stawowych na obydwu końcach przedramienia.

Zespół nawracający stanowią:

1. mięsień nawrotny obły

2. mięsień nawrotny czworoboczny

3. mięsień ramienno - promieniowy (z położenia supinacji)

4. mięsień zginacz nadgarstka promieniowy

5. mięsień prostownik nadgarstka promieniowy długi

Najłatwiej można zaobserwować to działanie przy ugiętym przedramieniu, ponieważ wtedy nie dołącza do niego działanie mięśni obracających ramię. Przykładem skurczu koncentrycznego jest odkręcanie prawą ręką słoika. Chcąc wywołać zianę przyczepu ruchomego i ustalonego należałoby wykonać obrót ciała w zwisie na jednym ręku przy ugiętym stawie łokciowym. Skurcz izometryczny (z pracą statyczną) zajdzie, jeżeli położymy przedramię na stole stroną dłoniową do góry, tak aby dłoń i część przedramienia wystawała za krawędź. W dłoni spoczywa napięta linka przywiązana do leżącego na podłodze ciężarka. Z chwilą wykonania nawracania ciężarek podniesie się; jeżeli ruch ciężarka w pewnym miejscu się zatrzyma to mięśnie będą wykonywać prace statyczną; gdy ciężarek będziemy powoli opuszczać to mięśnie wykonają pracę ekscentryczną. Mięśnie te działają na zasadzie dźwigni jednostronnej zwykle oszczędnościowej.

Zespół odwracający stanowią:

1. mięsień dwugłowy ramienia

2. mięsień odwracacz

3. mięsień ramienno - promieniowy (z położenia pronacji)

Przykładem wszystkich trzech rodzajów skurczów tych mięśni jest nakręcanie sprężyny ręką przy ugiętym stawie łokciowym, zgodnie z ruchami wskazówek zegara. Przy nakręcaniu będą one działać skurczem koncentrycznym, utrzymanie sprężyny w stanie nakręcenia wywoła skurcz izometryczny, powolne odkręcanie skurcz ekscentryczny. Mięśnie te działają zwykle na zasadzie dźwigni oszczędnościowej jednostronnej.

81.OMÓW RUCHY JAKIE MOGĄ ZACHODZIĆ W STAWIE BIODROWYM I OKREŚL UDZIAŁ POSZCZEGÓLNYCH MIĘŚNI W ICH REALIZACJI.

Staw biodrowy łączy wolną część kończyny dolnej z obręczą miedniczną. Liczne więzadła wzmacniają torebkę i hamują odpowiednie ruchy. Ponadto poważne działanie wzmacniające mają składowe stawowe licznych działających mięśni. Dzięki dużej powierzchni styku kości dociskane są przez ciśnienie atmosferyczne, a lepkość mazi wewnątrzstawowej także przeciwdziała ich rozsunięciu. Staw biodrowy jest stawem kulistym panewkowym o 3 stopniu swobody ruchu. Ruchy odbywają się wokół trzech osi głównych. Ruch zginania i prostowania uda odbywa się wokół osi czołowej przy ustalonej obręczy biodrowej. Wokół osi strzałkowej odbywa się przywodzenie i odwodzenie. Wokół osi podłużnej biegnącej od środka głowy kości udowej do środka stawu kolanowego odbywa się nawracanie i odwracanie. Zakres ruchów w stawach biodrowych może być powiększony przez równoczesny ruch w odcinku lędźwiowym kręgosłupa.

Zakres ruchu zginania (wysuwania uda) w stawie biodrowym od nadwyprostu do maksymalnego zgięcia wynosi 135 stopni, od pozycji pośredniej zaś 120 stopni. Pełny zakres osiągany jest przy zgiętym kolanie, zarówno z powodu zmniejszenia ramienia siły ciężkości oraz momentu bezwładności, jak i powiększenia napięcia mięśni właściwych dla ruchu z jednoczesnym rozluźnieniem mięśni antagonistycznych.

Zespół zginający, od położenia pośredniego przy ustalonej obręczy biodrowej, stanowią:

1. mięsień prosty uda

2. mięsień biodrowo - lędźwiowy

3. mięsień naprężacz powięzi

4. mięsień krawiecki

5. część przednia mięśnia pośladkowego małego

6. mięsień grzebieniowy

7. mięsień przywodziciel długi

Ruch ten wywołany jest skurczem koncentrycznym.

W ruchu zachodzącym z maksymalnego wyprostu do pozycji pośredniej zespół ten stanowią:

1. mięsień biodrowo - lędźwiowy

2. mięsień prosty uda

3. mięsień przywodziciel długi

4. mięsień krawiecki

5. miesień grzbietowy

6. mięsień smukły

Działanie typu koncentrycznego notuje się najczęściej w fazie wolnej podczas chodu i biegu, gdy kończyna wyprowadzana jest do przodu. Tym samym skurczem działają wymienione mięśnie podczas powrotu z opadu w tył do postawy pionowej. Działanie w/w mięśni skurczem ekscentrycznym zachodzi np. gdy w przysiadzie prostym przy ustalonych stopach wykonuje się powolny opad tułowia aż do leżenia tyłem. Ruch ten zatrzymany w dowolnym miejscu powoduje statyczna prace mięśni. Mięśnie te działają za zasadzie dźwigni jednostronnej i w większości siłowej.

Prostowanie (cofanie) uda wynosi w postawie stojącej do położenia pośredniego 15 stopni. Ruch ten może być obszerniejszy (ok. 45 stopni) jeżeli wyprowadzimy kość udową z płaszczyzny ściśle strzałkowej.

Zarówno ruchy zginania jak i prostowania osiągają podane powyżej zakresy tylko przy kończynie zgiętej w stawie kolanowym, co minimalizuje nadmierne napięcie mięśni antagonistycznych.

Ruch prostowania do położenia ugiętego do pośredniego wywołują:

1. część dolna i górna mięśnia pośladkowego wielkiego

2. część tylna mięśnia przywodziciela wielkiego

3. mięsień półbłoniasty

4. mięsień połścięgnisty

5. wiązki tylne mięśnia pośladkowego średniego

6. głowa długa mięśnia dwugłowego uda

7. mięsień czworoboczny uda

8. mięsień zasłaniacz zewnętrzny

9. mięsień przywodziciel krótki

10. mięsień smukły

W części końcowej ruchu od pozycji pośredniej do wyprostu kolejność aktywności mięśni jest następująca:

1. tylne wiązki mięśnia pośladkowego średniego

2. część dolna i górna mięśnia pośladkowego wielkiego

3. mięsień półbłoniasty

4. głowa długa mięśnia dwugłowego uda

5. mięsień pośladkowy mały

Działanie koncentryczne w/w mięśni zachodzi podczas opuszczania nogi naciskającej na pedał w czasie jazdy na rowerze oraz w końcowej części fazy podporowej w czasie biegu i chodu. Skurcz ekscentryczny występuje podczas powolnego opadu w przód, przysiadu i załamania nóg w biodrach. Przysiad lub opad w przód zatrzymany w pewnym momencie powoduje pracę izometryczną mięśni.

Zakres ruchów przywodzenia i odwodzenia uda z ok. 2 x 40 stopni w płaszczyźnie czołowej powiększa się do 145 stopni (55 stopni + 90 stopni) przy udzie zgiętym o 60 stopni.

W ruchu odwodzenia z pozycji przywiedzionej do pośredniej udział biorą kolejno mięśnie:

1. mięsień naprężacz powięzi szerokiej

2. mięsień pośladkowy średni

3. część górna mięśnia pośladkowego wielkiego

4. mięsień prosty uda

5. mięsień pośladkowy mały

W ruchu z pozycji pośredniej do odwiedzionej udział mięśni jest następujący:

1. mięsień pośladkowy średni i mały

2. mięsień prosty uda

3. część górna mięśnia pośladkowego wielkiego

4. mięsień naprężacz powięzi szerokiej

5. mięsień gruszkowaty

6. mięsień krawiecki

Opisane wyżej ruchy kości udowej zachodzą raczej w ćwiczeniach gimnastycznych, w pływaniu żabką itp., natomiast w życiu codziennym znacznie częściej zdarza się zmiana przyczepu ruchomego i ustalonego. Pojawia się to podczas opadania miednicy na stronę nogi swobodnej w postawie „spocznij” lub nogi wolnej w chodzie. Odwodziciele strony przeciwnej zostają naciągnięte (działając skurczem ekscentrycznym), aby w następnej fazie przez skurcz koncentryczny doprowadzić miednicę do położenia poziomego. Mięśnie działają na zasadzie dźwigni jednostronnej siłowej.

W ruchu przywodzenia do pozycji odwiedzionej do pośredniej biorą udział:

1. mięsień przywodziciel wielki, długi i krótki

2. część dolna mięśnia pośladkowego wielkiego

3. mięsień półbłoniasty

4. długa głowa mięśnia dwugłowego uda

5. mięsień biodrowo lędźwiowy

6. mięsień półscięgnisty

7. mięsień zasłaniacz zewnętrzny

8. mięsień grzebieniowaty

9. mięsień smukły

10. mięsień czworoboczny uda

W ruchu przywodzenia do pozycji pośredniej do przywiedzionej biorą udział:

1. mięsień przywodziciel: wielki, długi i krótki

2. mięsień biodrowo - lędźwiowy

3. mięsień półbłoniasty

Skurcz koncentryczny występuje w wielu ćwiczeniach podczas przenoszenia uda w poziomie z pozycji rozkrocznej do zwartej. Skurcz ekscentryczny występuje np. podczas opuszczania się do siadu rozkrocznego. Skurcz izometryczny następuje w czasie zatrzymania każdego z w/w ruchów. Mięśnie te działają na zasadzie dźwigni jednostronnych siłowych.

W ruchach obrotowych oś pionowa nie przechodzi wzdłuż trzonu kości udowej, ale po cięciwie łączącej środkowe punkty stawów biodrowego i kolanowego (jest to tzw. linia nośna kończyny dolnej). W postawie zasadniczej zakres ruchów wynosi: odwracanie 25 stopni, nawracanie 35 stopni. Po rozluźnieniu przez częściowe zgięcie i odwiedzenie uda zakres ten wzrasta do 100 stopni (odpowiednio 40 + 60 stopni).

Odwracanie w pozycji nawróconej do pośredniej powodują:

1. mięsień pośladkowy wielki

2. mięsień biodrowo - lędźwiowy

3. mięśnie bliźniacze wraz z mięśniem zasłaniaczem wewnętrznym

4. część tylna mięśnia pośladkowego średniego

5. mięsień gruszkowaty

6. mięsień czworoboczny uda

Odwracanie z pozycji pośredniej do pełnego odwrócenia powodują:

1. mięsień pośladkowy wielki

2. tylna część mięśnia pośladkowego średniego

3. mięśnie bliźniacze wraz z mięśniem zasłaniaczem wewnętrznym

4. mięsień przywodziciel wielki

5. miesień gruszkowaty

6. mięsień biodrowo - lędźwiowy

7. mięsień pośladkowy mały

8. mięsień prosty uda

9. mięsień zasłaniacz zewnętrzny

10. mięsień przywodziciel krótki

11. miesień grzebieniowaty

12. głowa długa mięśnia dwugłowego uda

Koncentryczny skurcz tych mięśni zachodzi podczas wielu dowolnych ruchów supinacyjnych, które zewnętrznie mogą różnić się bardzo ze względu na stan ugięcia w stawie biodrowym, kolanowym i skokowym górnym.

Skurcz ekscentryczny tej grupy mięśni zachodzi podczas hamowania ruchów w stronę przeciwną powodowanych siłą ciężkości, bezwładności lub siłami zewnętrznymi. Skurcz izometryczny przy zatrzymaniu w/w ruchów, pod warunkiem, że nie zaniknie siła wywołująca ruch nawrotny.. w przypadku ruchów rotacyjnych stosowany podział na dźwignie jedno- i dwustronne ni ma większego znaczenia i można je pominąć. Wszystkie dźwignie występujące w tych mięśniach to dźwignie oszczędnościowe.

Ruchy nawracania z pozycji odwróconej do pośredniej wykonują:

1. mięsień półbłoniasty

2. część przednia mięśnia pośladkowego małego

Ruch nawracania z pozycji pośredniej do nawróconej wykonują:

1. mięsień naprężacz powięzi szerokiej

2. przednia część mięśnia pośladkowego małego

3. mięsień prosty uda

4. przednia część mięśnia pośladkowego szerokiego

5. warunkowo głowa długa mięśnia dwugłowego uda

Momenty sił rozwijane przez mięśnie nawrotne są o wiele mniejsze niż mięśni odwracających. Skurcz koncentryczny zachodzi częściowo łącznie z ruchami przywodzenia (zwierania) ud oraz ich silnym prostowaniem np. w tylnym wahadle nogi wolnej w chodzie. Skurcz ekscentryczny pojawia się podczas hamowania przeważającej siły odwracającej. Skurcz izometryczny przy równowadze takiej siły z siła zespołu nawracającego. Stosunki dźwigniowe są bardzo podobne jak w w/w grupie odwracaczy.

Z trzech w/w rodzajów ruchomości można łącznie wykonać ruch kombinowany obwodzenia po płaszczyźnie stożka i wokół jego wysokości. Ruch obwodzenia podobnie jak w przypadku stawu ramiennego polega na kolejnym włączaniu się leżących dookoła stawu biodrowego zespołów mięśniowych. Kolejność ta zależy od kierunku ruchu.

82.OMÓW RUCHY JAKIE MOGĄ ZACHODZIĆ W STAWIE KOLANOWYM I OKREŚL UDZIAŁ POSZCZEGÓLNYCH MIĘŚNI W ICH REALIZACJI.

Staw kolanowy łączy podudzie z udem. Objętościowo i powierzchniowo jest największym stawem ustroju ludzkiego. Staw kolanowy jest stawem o ruchomości 2 stopni. Ruchy odbywają się wokół dwóch osi: czołowej (ruch zginania i prostowania) oraz podłużnej (ruch obrotu podudzia do wewnątrz i na zewnątrz). Położeniem wyjściowym dla ruchów w stawie kolanowym jest położenie wyprostne. Ruchy zginania i prostowania są kombinacją toczenia i ślizgania. Pierwszą fazą jest toczenie się powierzchni stawowych kłykci kości udowej po powierzchniach stawowych kości piszczelowej, następnie przechodzi on w ruch ślizgania na skutek hamującego działania więzadła krzyżowego. Podczas zginania łękotki przesuwają się do tyłu, rzepka ześlizguję się do dołu. Ruch ten jest najobszerniejszy w ustroju, wynosi ok. 160 stopni pod działaniem sił zewnętrznych, mięśnie wykonują go do 130 stopni. Ruch prostowania zachodzi we stronę przeciwną i ma zakres 160 stopni.

Zespół zginający stanowią:

1. mięsień półbłoniasty

2. mięsień półścięgnisty

3. mięsień dwugłowy uda

4. mięsień smukły

5. mięsień krawiecki

Skurcz koncentryczny zachodzi podczas dowolnego zginania podudzia, w wahadle tylnym nogi wolnej w biegu. Zmiana przyczepu ruchomego i ustalonego w normalnych warunkach zdarza się rzadko, wymaga bowiem podciągania całego ciała do ustalonych stóp. Skurcz izometryczny zachodzi podczas zatrzymania ruchów podczas ciągłego działania sił prostujących. Skurcz ekscentryczny zachodzi podczas hamowania ruchu prostowania np. wahadle przedniej nogi w biegu i chodzie.

Mięśnie te działają na zasadzie dźwigni jednostronnych.

Ruch prostowania powodowany jest przez:

1. mięśnie obszerne : boczny, pośredni, przyśrodkowy

2. mięsień prosty uda

Działanie tych mięśni obserwuje się bardzo często. Skurcz koncentryczny zachodzi przy wszelkiego rodzaju wykopach, w wahadle przednim kończyny wolnej w chodzie. Zmiana przyczepu ustalonego i ruchomego zachodzi we wszelkich unoszeniach ciała z przysiadu i w wyskokach. Skurcz ekscentryczny występuje w fazie amortyzacji w naskokach i w fazie lądowania nogi wolnej w biegu. Skurcz izometryczny ma miejsce podczas zatrzymania któregoś z wymienionych ruchów ciała w ugiętej pozycji stawu kolanowego.

Zespół prostujący w większości pozycji działa na niekorzystnym ramieniu przeciwko dużemu momentowi siły ciężkości. Zespół ten należy do grupy mięśni tzw. podstawowych, stanowiąc środkowe piętro w taśmie prostowniczej tej grupy. Działanie odbywa się na zasadzie dźwigni jednostronnej siłowej. Dwa mięśnie spośród zespołu (mięsień prosty i mięsień naprężacz powięzi szerokiej) są dwustawowo i działają zginająco na staw biodrowy. Ruchy obrotowe mogą odbywać się w każdym położeniu stawu z wyjątkiem maksymalnego wyprostu i zgięcia. W czasie ruchów obrotowych oś przechodzi przez przyśrodkowy kłykieć kości piszczelowej.

W ruchach nawracania biorą udział:

1. mięsień półbłoniasty

2. mięsień półścięgnisty

3. mięsień podkolanowy

4. mięsień krawiecki

5. mięsień smukły

Odwracanie powodują:

1. mięsień dwugłowy uda

2. mięsień naprężacz powięzi szerokiej

Na położenia kości podudzia składają się:

1. staw piszczelowo - strzałkowy na końcu bliższym

2. więzozrost piszczelowo - strzałkowy na końcu dalszym

3. błona międzykostna goleni na całej długości

W sumie zapewniają one nieznacznie większą możliwość przesuwania kości goleni w stawach typu półścisłego i znaczenie ich dla mechaniki kończyny jest pośrednie.

83.OMÓW RUCHY JAKIE MOGĄ ZACHODZIĆ W STAWACH SKOKOWYCH I OKREŚL UDZIAŁ POSZCZEGÓLNYCH MIĘŚNI W ICH REALIZACJI.

Staw skokowy dolny i poprzeczny stępu posiada nieregularny kształt powierzchni stawowych kości, różnokierunkowość przebiegu szpar stawowych, ograniczająca rola bardzo licznie występujących i o bardzo urozmaiconym przebiegu więzadeł powodują skomplikowany układ wypadkowych osi różnych komponentów ruchu.

Wyróżnia się dwa zasadnicze komponenty ruchowe: wokół osi pionowej (odwodzenia i przywodzenia) i wokół osi strzałkowej (odwracania i nawracania stopy). Ruchy odwodzenia i przywodzenia oraz ruchy obrotowe wynoszą po 30 stopni.

Ruch przywodzenia sprzężony jest z odwracaniem i wykonują go:

1. mięsień brzuchaty łydki

2. mięsień płaszczykowaty

3. mięsień piszczelowy tylny

4. mięsień piszczelowy przedni

5. mięsień zginacz palucha długi

6. mięsień zginacz palców długi

Skurcz koncentryczny nachodzi przy ruchach dowolnych stopą.

Sprzężone ruchy odwodzenia i pronacji wykonują:

1. mięsień strzałkowy długi

2. mięsień strzałkowy krótki

3. mięsień prostownik palców długi

4. mięsień strzałkowy trzeci

Skurcz koncentryczny zachodzi w czasie odbicia nogi napędowej w jeździe na łyżwach. Skurcz ekscentryczny występuje przy przechyłach ciała w stronę przeciwną rozpatrywanej kończyny np. na statku. Skurcz izometryczny zachodzi podczas zatrzymania na trawersowym zboczu.

84.OMÓW RUCHY JAKIE MOGĄ ZACHODZIĆ W STAWACH PALCÓW STOPY I OKREŚL UDZIAŁ JEDNOSTEK MIĘŚNIOWYCH.

W dalszej stopy występują dwie grupy stawów płaskich, półścisłych, o szparach ułożonych strzałkowo doczołowo. Stawy te otoczone są licznymi więzadłami, które zwierają kości między sobą, umożliwiając tylko nieznaczne ich przesunięcia względem siebie i zabezpieczając przed spłaszczeniem łuk wysklepienia stopy.

Podobnie więc jak w dłoni, i w stopie występuje pomiędzy odcinkami o znacznej ruchomości część o niewielkich możliwościach ruchowych, głównie amortyzujących.

Druga zasadnicza część ruchów krocznych stopy odbywa się w stawach śródstopno - palcowych. Mechanikę tych wszystkich stawów należy rozpatrywać łącznie. Stawy śródstopno - palcowe są silnie spolaryzowane do ruchów w płaszczyźnie strzałkowej tj. zginania podeszwowego i grzbietowego (30 + 60 stopni). Jedynie w położeniu zgięcia grzbietowego zachodzą słabe ruchy oddalania palców od osi długiej stopy wokół osi pionowej.

W stawach międzypaliczkowych, które są typu zawiasowego, zachodzi w zasadzie tylko ruch zginania podeszwowego, a potem powrót do pozycji normalnej tj. równoległej do płaszczyzny podeszwy. Ponieważ mięśnie działające w płaszczyźnie strzałkowej biegną ponad paliczkami bliższymi, stawy śródstopno - palcowe poruszane są raczej biernie. Nie ma tu tak subtelnej gry drobnych mięśni oraz poszczególnych oddzielających się i wplatających w torebki włókien mięśni długich jak w ręce. Toteż niezależność kierunku ruchu w stawach śródstopno - palcowych i każdym międzypaliczkowym jest mocno ograniczona. Najważniejszą rolą jaką spełniają te mięśnie jest takie działanie na promienie palcowe aby okresowo mogły one być dobrą podstawą dla odbicia stopy.

Ruchy zgięcia podeszwowego palców II - V wykonują:

1. miesień zginacz palców długi

2. mięsień czworoboczny podeszwy

3. mięsień zginacz palców krótki

4. mięsień odwodziciel palca małego

5. mięśnie glistowate

6. mięśnie miedzykostne grzbietowe

7. mięśnie międzykostne podeszwowe

Ruchy zgięcia podeszwowego palucha wykonują:

1. mięsień zginacz długi palucha

2. mięsień zginacz krótki palucha

3. mięsień odwodziciel palucha

Działanie tych mięśni skurczem koncentrycznym można spowodować jako ruch dowolny. Jednak najczęściej są one angażowane po zamianie przyczepu ruchomego i ustalonego skurczem ekscentrycznym oraz izometrycznym.

Ruchy zgięcia grzbietowego palców wykonują:

1. mięsień prostownik palców długi

2. mięsień prostownik palcóe krótki

Ruchy zgięcia podeszwowego palucha wykonują:

1. mięsień prostownik długi palucha

2. mięsień prostownik krótki palucha

Ich akcja koncentryczna poza ruchami dowolnymi zachodzi np. w przenoszeniu kończyny wolnej (wahadło tylne moment pionu). Jako całość kończyna dolna w stosunku do górnej jest mniej uniwersalna, a wyspecjalizowana w funkcjach napędowych i podporowych. Znajduje to wyraz zarówno w samej budowie jak i w przeznaczeniu do obsługi zasadniczych ruchów wahadłowych w płaszczyźnie strzałkowej jednostek mięśniowych homologicznych z wieloczynnościowymi kończyny górnej.

85. WYJAŚNIJ MECHANIKĘ CHWYTU. UDZIAŁ STAWÓW I MIĘŚNI.

(Patrz pytanie nr. 80)

86.STOPA JAKO WAŻNE OGNIWO AMORTYZACJI W NARZĄDZIE RUCHU.

W rozwoju ontogenetycznym stopa przystosowała się do przenoszenia dużych i zmiennych obciążeń. Kościec stopy tworzy sklepienie podłużne i poprzeczne. Prawidłowo zbudowana stopa dotyka do podłoża guzem kości piętowej oraz głowami I i V kości śródstopia. Opiera się ona również częściowo na bocznym brzegu stopy. Brzeg przyśrodkowy stopy jest uniesiony tworząc sklepienie podłużne. Sklepienie poprzeczne tworzy odpowiednie ułożenie kości śródstopia. Taka budowa stopy umożliwia nie tylko przenoszenie dużych obciążeń, ale przyczynia się również do amortyzacji wstrząsów. Stopę jako całość wzmacniają liczne więzadła. Ich osłabienie powoduje powstanie zniekształcenia stopy, do których należy przede wszystkim stopa płaska. Do najważniejszych więzadeł stopy należą więzadło piętowo - łódkowe i więzadło podeszwowe długie. Sama konstrukcja kostno - więzadłowa nie byłaby jednak w stanie podołać tak dużemu naciskowi, jaki wywierany jest na stopę. Z racji tej nie bagatelną rolę dla utrzymania prawidłowego sklepienia odgrywają zarówno liczne krótkie mięśnie podeszwowe jak i niektóre spośród długich mięśni goleni. Poprzeczne sklepienie jest zwiększone niejako na pętli ścięgnistej wytworzonej przez ścięgna końcowe mięśnia piszczelowego przedniego i mięśnia strzałkowego długiego, a którą wzmacniają i uzupełniają mięsień piszczelowy tylny i mięsień strzałkowy krótki. Spośród krótkich mięśni stopy najistotniejszą role odgrywa głowa poprzeczna mięśni przywodziciela palucha, która zwęża stopę w jej części dalszej.

Podłużne sklepienie stopy utrzymuje głównie mięsień zginacz długi palucha, którego ścięgno końcowe przebiegając pod podpórką skokową kości piętowej unosi część przednią tej kości, ustawiając ja bardziej stromo.

Skurcz w/w mięśni, którego siła jest regulowana odruchowo przy stawianiu stopy działają jako siła ciągnąca sklepienie ku górze. Dzięki temu nawet przy zwiększonym obciążeniu stopa nie ulega spłaszczeniu a tym samym nie następuje oddalenie się od siebie poszczególnych punktów jej podparcia.

Przy płaskiej stopie sklepienie jej jest obniżone do tego stopnia, że przyśrodkowy brzeg przylega do podłożą, stopa przybiera położenia pronacji. Równocześnie kości stępu zmieniają nie tylko swe położenie, ale z czasem nawet i kształt. Wtedy dopiero można się przekonać jak ważna rolę odgrywa prawidłowe wysklepienie stopy, które stanowi bardzo ważny czynnik amortyzujący wstrząsy.

87.OMÓW MECHANIKĘ RUCHÓW ODDECHOWYCH.

Oddychanie składa się z dwóch zasadniczych faz: wdechu i wydechu.

W procesie oddychania biorą udział elementy:

• struktura kostna klatki piersiowej

• połączenia stawowe pomiędzy poszczególnymi elementami kostnymi

• mięśnie

• nerwy motoryczne

STRUKTURA KOSTNA - 12 kręgów piersiowych; 12 par żeber; trzyczęściowy mostek. Cechą całości konstrukcji jest budowa odcinkowej równoczesnej zmienności żeber. Żebra najdłuższe (VI - X0 posiadają największą amplitudę wahań oddechowych.

POŁĄCZENIA STAWOWE - dzielą się na tylne i przednie. Główka każdego żebra łączy się stawem jamowym z trzonem odpowiedniego kręgu, a guzek żebrowy z powierzchnią stawową na wyrostku poprzecznym kręgu. Są to stawy jednoosiowe, obrotowe. Połączenia tylne kręgowo - żebrowe stanowią zespół stawów sprzężonych. Połączenia przednie: przedłużenie trzonu każdego żebra tworzy listwa chrzęstna silnie zespolona z kostną częścią żebra i wzmocniona ochrzęstną. Chrząstki te zwiększają elastyczność ścian klatki piersiowej i umożliwiają intensywniejsze wychylenie żeber. Sześć par żeber tworzy z mostkiem połączenie stawowe typu jamowego, są to stawy wolne jednoosiowe.

Stawy przednie i tylne stanowią zespół 56 stawów sprzężonych co stanowi największy taki zespół w organizmie ludzkim. Mostek spełnia rolę klamry, która zamyka i wzmacnia przednią ścianę klatki piersiowej. Rusztowanie kostno - stawowe może być traktowane jako zespół łańcuchów kinematycznych zamkniętych. Ruchy w stawach żebrowych przednich i tylnych powodują obrót szyjki żebra co daje zmianę położenia trzonu żebra. To przechylenie listwy kostnej zwiększa wymiar czołowy i strzałkowy klatki piersiowej. Równocześnie kąt jaki tworzy część kostna żebra z częścią chrzęstną ulega zwiększaniu dzięki elastyczności chrząstki. Chrząstka ta wśród elementów biernych mechanizmu oddychania jest największym czynnikiem warunkującym rozszerzalność klatki piersiowej.

MIĘŚNIE - dzielą się na:

1. synchronizatory ruchów 56 stawów sprzężonych; mięśnie międzyżebrowe i mięśnie dźwigacze żeber

2. mięśnie oddechowe (zasadnicze i dodatkowe)

• WDECHOWE: przepona (główny mięsień wdechowy), mięśnie zębate tylne górne oraz mięśnie pochyłe (rola dodatkowa)

• WYDECHOWE: wdech jest e dużej mierze bierną fazą dzięki elastycznym właściwościom klatki piersiowej, wydech wspomagają mięśnie tłoczni brzusznej tj. mięśnie skośne brzucha.

1. mięśnie oddechowe zapasowe: mięsień piersiowy mniejszy i większy, mięsień zębaty przedni, mięsień podobojczykowy. Uruchamiane są w warunkach niedoboru tlenowego.

NERWY MOTORYCZNE:

• mięśnie międzyżebrowe zaopatrzone są w gałązki ruchowe z nerwów międzyżebrowych

• zespół mięśni wdechowych unerwiony jest w większej części przez gałęzie splotu szyjnego

• przepona unerwiona jest przez nerw przeponowy

• mięśnie wydechowe unerwione są przez nerwy międzyżebrowe

• mięsień czworoboczny lędźwi unerwiony jest przez gałązki krótkie ze splotu lędźwiowego

• mięśnie oddechowe zapasowe unerwione są ze splotu ramiennego

88.OMÓW BUDOWĘ ŚCIANY JAMY BRZUSZNEJ.

Jama brzuszna osłonięta jest częściami kostnymi jedynie w części górnej i dolnej. U góry wchodzi ona w obręb klatki piersiowej, do której wpukla się przepona stanowiąca górną ścianę jamy brzusznej. U dołu jama brzuszna sięga w obręb miednicy.

Od przodu i z boków jama brzuszna ograniczona jest mięśniami przyczepiającymi się na żebrach i na kościach miednicy. W częściach bocznych znajdują się mięśnie płaskie, których włókna mają kierunek podobny do mięśni międzyżebrowych. Są to: mięsień skośny zewnętrzny i wewnętrzny brzucha, pod nimi leży mięsień poprzeczny brzucha. Mięśnie te w części przyśrodkowej przechodzą w rozcięgna, między, którymi przebiegają pionowo: mięsień prosty brzucha i mięsień piramidowy.

Przepona jest cienkim mięśniem oddzielającym jamę brzuszną od jamy klatki piersiowej. Ma ona kształt kopuły zwróconej wypukłością do góry. Mięśnie przepony są przyczepione do brzegów dolnego otworu klatki piersiowej. Zależnie od przyczepów odróżniamy w przeponie część: lędźwiową, żebrową i mostkową.

Ścianę tylną brzucha stanowią: mięsień czworoboczny lędźwi i mięśnie międzypoprzeczne boczne lędźwiowe. Mięsień czworoboczny lędźwi złożony jest z dwóch warstw, których włókna krzyżują się ze sobą.

Pod skóra brzucha leży powięź podskórna. Głębiej, w zależności od grubości podściółki tłuszczowej, leży powięź mięśnia skośnego brzucha zewnętrznego. Jest to powięź powierzchniowa brzucha, która stanowi część powięzi powierzchniowej ciała. Powięź ta w okolicy pierścienia pachwinowego powierzchniowego przechodzi na otwory wychodzące z tego kanału pod skórę, a więc na powrózek nasienny u mężczyzny i więzadło obłe macicy kobiety. Powięź otacza te otwory, zstępując z nimi, u mężczyzn do moszny jako powięź mięśnia dźwigacza jądra, u kobiet do zakończenia więzadła w wargach sromowych większych.

Na powierzchni wewnętrznej ściany przedniej znajduje się pięć fałdów, oddzielających sześć dołków. Od szczytu pęcherza biegnie do pępka fałd pępkowy pośrodkowy. Biegnie w nim pasmo łącznotkankowe, które jest zanikłym przewodem omoczni. Po obu stronach fałdu leżą doły nadpęcherzowe, po boku których biegną fałdy pępkowe przyśrodkowe z zanikłymi tętnicami pępkowymi. Bocznie od tych fałdów leżą doły pachwinowe przyśrodkowe, które od zewnątrz ograniczone są fałdami pępkowymi bocznymi.

89.PUNKTY ZMNIEJSZONEJ ODPORNOŚCI JAMY BRZUSZNEJ - PRZEPUKLINY.

Przepuklina nazywamy stan powstały na skutek przemieszczenia narządu z miejsca jego stałego położenia przez zwężone przejście. Elementami przepukliny są jej wrota, worek i treść, pod nazwą przepukliny zazwyczaj rozumiemy wyjście trzew poza obręb jamy brzusznej. Trzewia z jamy brzusznej wychodzą przez: kanał pachwinowy, kanał udowy, pierścień pępkowy lub przez otwór w kresie białej, które stanowią wrota przepukliny.

W stanie prawidłowym wrota te są zamknięte powięziami i otrzewną. W przypadku osłabienia ściany brzusznej i wzmożonego ciśnienia wewnątrzbrzusznego narządy wewnętrzne mogą uwypuklić zamykające drogę błony wytwarzając z nich worek przepuklinowy. Tego rodzaju przepukliny są przepuklinami nabytymi. Narządy, które wyjdą z jamy brzusznej i znajdą się w worku przepuklinowym stanowią treść przepukliny.

PRZEPUKLINA PĘPKOWA: może powstać w obrębie pierścienia pępkowego tj. szczeliny znajdującej się w utkaniu kresy białej. Może ona być nabyta, wrodzona i fizjologiczna powstająca w czasie znacznego wzrostu pętli pępkowej.

PRZEPUKLINA KRESY BIAŁEJ: miejscami zmniejszonego oporu mogą być również drobne otworki dla naczyń i nerwów w obrębie kresy białej. W pewnych okolicznościach mogą one się powiększać tworząc wrota dla tej przepukliny.

PRZEPUKLINA UDOWA: występuje w dwóch rodzajach:

1. Przepuklina PACHWINOWA SKOŚNA: przechodzi przez cały kanał pachwinowy

2. NABYTA przepuklina PACHWINOWA PROSTA: uwypukla się od strony jamy brzusznej przez dół pachwinowy przyśrodkowy.

Przepukliny pachwinowe mogą być nabyte i wrodzone. Wrodzone powstają w przebiegu zstępowania jąder przez kanał pachwinowy i są zawsze skośne.

90.OMÓW MOŻLIWOŚCI RUCHOWE STAWÓW KRĘGOSŁUPA I MIĘŚNIE,KTÓRE BIORĄ UDZIAŁ W TYCH RUCHACH.

UKŁAD STAWOWY tworzy połączenia trojakiego typu:

• Trzony kręgów łączą się ze sobą za pomocą chrząstkozrostów w postaci tarcz międzykręgowych.

• Więzadła żółte rozpięte półkoliście na łukach kręgowych tworzą sprężysto - elastyczne więzozrosty uzupełniające tylną ścianę kanału kręgowego.

• Stawy jamowe, których powierzchnie znajdują się na wyrostkach stawów kręgów

Są to stawy 3 stopnia swobody ruchu, a duży promień krzywizny sprawia, że zasięg ruchu w każdym piętrze stawowym jest niewielki. Dwa górne piętra - stawowe: połączone szczytowo - potylicznie i szczytowo - obrotowe nie mają tarcz miedzykręgowych z powodu braku trzonu w kręgu szczytowym. Odmienna budowa kostna powoduje odmienną konstrukcję stawową. Staw szczytowo - potyliczny jest połączeniem 2 stopnia swobody, a staw szczytowo - obrotowy wykazuje tylko 1 stopień swobody ruchu. W stawach szczytowo - potylicznych występują ruchy wokół osi czołowej w płaszczyźnie strzałkowej (ruch potakiwania), natomiast w stawach szczytowo - obrotowych zachodzą ruchy obrotowe wokół osi pionowej (ruchy przeczenia).

Stawy jamowe kręgosłupa utworzone przez wyrostki stawowe kręgów tworzą na wysokości każdego segmentu parę stawów sprzężonych, w których ruchy te zachodzą zawsze jednocześnie.

Ruchy te to:

• Skłony (w płaszczyźnie strzałkowej, wokół osi czołowej)

• Przegięcia boczne (w płaszczyźnie czołowej, wokół osi strzałkowej)

• Obroty (wokół osi pionowej)

Zakres ruchów w stawach międzykregowych nie jest we wszystkich segmentach jednakowy. Zależy to nie tylko od ukształtowania powierzchni stawowych, lecz w dużym stopniu od wysokości tarcz międzykregowych.

UKŁAD MIĘŚNIOWY można podzielić na trzy grupy pod względem topograficznym i czynnościowym. Są to:

• Mięśnie szyi - w skład zespołu działającego na układ stawowy kręgosłupa wchodzą:

-mięsień mostkowo - obojczykowy - sutkowy (zgina działając obustronnie, rotuje działając jednostronnie)

grupa przedkręgowa (zgina działając obustronnie, powoduje skłon boczny działając jednostronnie) i są to: mięśnie -pochyłe (przedni, tylny i środkowy), mięsień długi głowy

-drobne mięśnie jednosegmentowe: mięsień prosty głowy przedni i boczny mają znaczenie uzupełniające. Grupa mięśni pod- i nadgnykowych nie ma wpływu na ruchy części szyjnej kręgosłupa.

W/w grupy mięsni szyjnych wykonuje całkowity skłon głowy w przód skurczem koncentrycznym. Podczas przegięć bocznych skurczem koncentrycznym działają mięśnie strony, na którą zachodzi ruch. Po wychyleniu głowy poza pozycje równowagi, przy dalszym przechylaniu głowy włącza się grupa antagonistyczna (mięśnie strony przeciwnej do ruchu) działając skurczem ekscentrycznym.

• Mięśnie brzucha - stanowią przednią obudowę lordozy lędźwiowej.

W skład tego zespołu wchodzą:

1.mięsień prosty brzucha

2mięśnie płaskie: skośny, zewnętrzny, wewnętrzny i poprzeczny

3.miesień czworoboczny lędźwi

Skłon w przód zapoczątkowują skurczem koncentrycznym mięsień prosty i mięsień czworoboczny lędźwi. Mięsnie płaskie współdziałają w tym ruchu i spełniają role pasa uciskającego trzewia i przeciwdziałają ich bezwładnemu opadaniu. Po wychwianiu górnej partii tułowia z pozycji równowagi dalszy skłon w przód odbywa się pod wpływem siły ciężkości, przy czym prędkość tego ruchu jest regulowana działaniem ekscentrycznym mięsni prostowników grzbietu. Przegięcia boczne odbywają się na tej samej zasadzie co podobne ruchy w części szyjnej.

• Mięśnie grzbietu właściwe - można uszeregować w cztery zespoły różniące się charakterem czynnościowym. Są to:

1.mięśnie łączące punkty jednoimienne kręgosłupa: to mięśnie międzypoprzeczne, mięśnie międzykolcowe i mięsień kolcowy. Grupa ta przy skurczu obustronnym powoduje nadwyprost; przy skurczu jednostronnym występuje przegięcie w stronę działających mięśni.

2.mięśnie łączące punkty różnoimienne, tworzące układ w górę zbieżny: rozpoczynają się na wyrostkach poprzecznych, a kończą na wyrostkach kolczystych. Należą do nich mięśnie skręcające krótkie (obejmujące 1 segment), mięsnie skręcające długie (obejmujące 2 segmenty), mięsień wielodzielny (3 - 4 segmenty) i mięsień półkolcowy (5 - 6 segmentów). Ukośny przebieg ich włókien sprawia, że przy skurczu jednostronnym powodują obrót (szyi, tułowia) w stronę przeciwną. Podczas skurczu obustronnego działają prostująco).

3.mięśnie łączące punkty różnoimienne tworzące układ w górę rozbieżny: mięsień płatowaty głowy, mięsień płatowaty szyi. Ukośny przebieg ich włókien powoduje, że podczas skurczu jednostronnego powodują obrót głowy w stronę mięśnia działającego (mięśnie strony lewej skręcają głowę w prawo), w działaniu obustronnym odchylają głowę do tyłu.

4.mięśnie długie: kształtują lordozę lędźwiowatą i częściowo szyjną. W skład tego zespołu wchodzą: mięsień najdłuższy i mięsień biodrowo - lędźwiowy.

Wszystkie w/w mięśnie grzbietu działają na zasadzie dźwigni dwustronnych.

RUCHY W PŁASZCZYŹNIE STRZAŁKOWEJ: zachodza wokół osi poprzecznych (czołowych). Zapoczątkowują je skurczem koncentrycznym mięśnie szyi i brzucha. Po wychwianiu środka ciężkości z położenia równowagi dalszy skłon regulowany jest przez ekscentryczne działanie prostowników grzbietu. Prostowanie tułowia odbywa się przy udziale grupy prostowniczej działającej skurczem koncentrycznym.

RUCHY W PŁASZCZYŹNIE CZOŁOWEJ: występują w formie przegięć bocznych wokół osi strzałkowych. Przegiecie w prawo zapoczątkowuje prawostronny zespół prostowników i prawostronny zespół zginaczy. Po wychwianiu środka ciężkości tułowia dalsza faza przegięcia odbywa się przy udziale hamującego działania ekscentrycznego prostowników i zginaczy lewostronnych.

RUCHY OBROTOWE WOKÓŁ OSI PIONOWEJ: dokonują się przy udziale tzw. Taśmy rotacyjnej kręgosłupa, w skład której wchodzą mięśnie o kierunku włókien skośnym.

91.MIĘŚNIE STABILIZATORY POSTAWY.

• Mięsień prostownik grzbietu

• Mięsień lędźwiowy większy

• Mięsień prostownik brzucha

• Mięsień czworogłowy uda

• Mięsień trójgłowy łydki

• Miesień piszczelowy przedni

92.MIĘŚNIE JAKO AMORTYZATORY APARATU RUCHU.WYJAŚNIJ POJĘCIE „POGOTOWIE UGIĘCIOWE” KOŃCZYN KRĘGOWCA.

Układ mięśniowy spełnia dwojaką rolę w łagodzeniu wstrząsów:

1. wzmożone napięcie zginaczy (silniejsze od napięcia antagonistów) sprawia, że łańcuchy stawowe tworzą system kątowych załamań pomiędzy poszczególnymi belkami kostnymi. Ten typ amortyzacji zaznacza szczególna rolę u kręgowców czworonożnych i nosi nazwę „pogotowia ugięciowego”. Stałe ugięcie kończyn występuje w stawach: barkowym, biodrowym, kolanowym i łokciowym.

2. mankiet mięśniowy wokół stawu zbudowany z tkanki o właściwościach elastycznych i kurczliwych spełnia rolę czynnika łagodzącego siłę wstrząsów.

U człowieka w związku z pionową postawą, lokalizacja głównych ogniw amortyzujących ulega rozsunięciu do dołu i do góry tworząc dwie strefy:

1. pierwszą jest stopa wsparta na półkolistej podstawie, utworzonej i utrzymywanej przez silny aparat więzadłowo - mięśniowy ( Patrz pyt. 83 i 84).

2. druga jest znacznie rozleglejsza i jest to układ krzywizn kręgosłupa oraz aparat więzadłowo - mięśniowy kręgosłupa. (Patrz pyt. 42 i 43).

93. BUDOWA ŚCIANY SERCA.SPECYFIKA BUDOWY MIĘŚNIA SERCOWEGO.

Ściana serca zbudowana jest z trzech warstw: nasierdzia, mięśnia sercowego i wsierdzia.

NASIERDZIE: jest cienką błoną surowiczą pokrywającą zewnętrzną powierzchnię mięśnia sercowego wraz z leżącymi za jego powierzchni naczyniami wieńcowymi.

MIĘSIEŃ SERCOWY - zbudowany jest z tkanki mięśniowej poprzecznie prążkowanej. Różni się swą budową od mięśni szkieletowych tym, że poszczególne komórki łączą się z komórkami sąsiadującymi za pomocą odgałęzień, tworząc w ten sposób sieć mięśniową. Włókna kurczliwe przechodzą przez odgałęzienia do komórek sąsiednich. Wnętrze komórki zajęte jest przez sarkoplazmę i leżące w niej jądra. Na przebiegu włókien mięśniowych biegną poprzecznie cienkie twory tzw. wstawki. Warstwa mięśniowa serca jest najgrubsza w obrębie komory lewej, cieńsza w ścianie komory prawej i najcieńsza w przedsionkach. Błona mięśniowa komór nie łączy się bezpośrednio z błoną mięśniową przedsionków oprócz pęczka przedsionkowo - komorowego. Na granicy miedzy przedsionkami i komorami znajdują się pierścienie włókniste.

Błona mięśniowa przedsionków składa się z dwóch warstw: powierzchniowej i głębokiej. Warstwa głęboka jest oddzielna dla każdego przedsionka. Jedne z włókien tej warstwy zaczynają się i kończą na pierścieniach włóknistych tworząc pętlę. Inne gromadzą się okrężnie na ujściach żył do przedsionków.

Błona mięśniowa komór składa się z trzech warstw. Włókna warstwy powierzchniowej zbiegają się do pierścieni włóknistych i na końcach zawijają się ósemkowato tworząc tzw. wir serca. Włókna te wchodzą w skład warstwy wewnętrznej ściany komory. Warstwa środkowa najgrubsza w ścianie komory lewej, jej włókna rozpoczynają się i kończą w pierścieniach włóknistych.

W okolicy ujścia żyły głównej do przedsionka prawego oraz w przegrodzie międzykomorowej znajdują się komórki mięśniowe przewodzące serca (włókna Purkinjego). Komórki te tworzą UKŁAD AUTONOMICZY SERCA, w którym powstają bodźce do skurczów serca.

WSIERDZIE: jest przezroczystą błoną, która pokrywa ściany przedsionków i komór, przechodząc bezpośrednio w błonę wyściełającą naczyń. Wsierdzie pokrywa również z obu stron zastawki.

94.ZASTAWKI SERCA.BUDOWA I LOKALIZACJA.

Zastawki zbudowane są z tkanki łącznej włóknistej. Pokryte są z obu stron przez wsierdzie. Znajdują się one na granicy komór i przedsionków i są to zastawki przedsionkowo - komorowe oraz w miejscach ujść aorty i pnia płucnego i są to odpowiednio zastawki aorty i zastawka pnia płucnego. Zastawki ujść utworzone są od strony komór przez wsierdzie a od strony pni tętniczych przez ich błoną wewnętrzną.

1. ZASTAWKA PRZEDSIONKOWO - KOMOROWA PRAWA (TRÓJDZIELNA): każdy z jej płatków ma kształt trójkąta. Jeden bok płatka przytwierdzony jest do pierścienia włóknistego otaczającego ujście, a dwa pozostałe płatki są wolne. Do wolnych brzegów i dolnej powierzchni każdego płata przymocowane są struny ścięgniste, które drugim końcem przymocowane są do wierzchołków mięśni brodawkowatych. Czynność tych strun polega na zabezpieczaniu zastawek przed wywinięciem w kierunku przedsionków podczas skurczu. Na ścianie wewnętrznej komory znajdują się beleczki mięśniowe, z których wychodzą mięśnie brodawkowate. Liczba mięśni równa się ilości płatów zastawek.

2. ZASTAWKA PRZEDSIONKOWO - KOMOROWA LEWA (DWUDZIELNA): struny ścięgniste tej zastawki przymocowane są do dwóch silnych mięśni brodawkowatych.

3. ZASTAWKA UJŚCIA PNIA PŁUCNEGO: znajduje się w komorze prawej. Składa się z trzech płatów. Każdy z nich jedną krawędzią przymocowuje się do tętnicy, a brzegiem wolnym styka się z płatkami sąsiadującymi. Zastawka ta pozwala na swobodne przejście krwi do tętnicy w czasie skurczu komory, zamyka natomiast powrót krwi w czasie rozkurczu.

4. ZASTAWKA AORTY: znajduje się w ujściu aorty miedzy przegrodą międzykomorową a ujściem przedsionkowo - komorowym. Zbudowana jest z trzech półksiężycowatych płatków.

95.TOPOGRAFIA UMIESZCZENIA SERCA W KLATCE PIERSIOWEJ.ROLA OSIERDZIA.

Serce leży w śródpiersiu: od tyłu sąsiaduje z przełykiem, od przodu przylega, na pewnej przestrzeni, do ściany klatki piersiowej, po bokach sąsiaduje z opłucną. Leży asymetrycznie 1/3 po stronie prawej, 2/3 po stronie lewej.

Serce umieszczone jest w worku osierdziowym (osierdziu), które składa się z dwóch blaszek: zewnętrznej - ściennej i wewnętrznej - trzewnej. Między nimi znajduje się niewielka ilość płynu.

Blaszka ścienna tworząca worek wsierdziowy przylega do opłucnej śródpiersiowej, do tylnej powierzchni mostka, do przepony i od tyłu do przełyku. Blaszka trzewna (nasierdzie) pokrywa mięsień sercowy wraz z naczyniami wieńcowymi. Blaszka tworząca przechodzi w ścienną na początkowych odcinkach wielkich naczyń serca. Worek osierdziowy stanowi silna osłonę serca, która nie pozwala na jego nadmierne rozciąganie się. Płyn znajdujący się w worku zapobiega tarciu serca podczas jego pracy.

96.BUDOWA I FUNKCJA PRZEDSIONKÓW SERCA.

Błona mięśniowa przedsionków składa się z dwóch warstw powierzchniowej i głębokiej. Warstwa głęboka jest oddzielna dla każdego przedsionka. Jedne z włókien tej warstwy zaczynają się i kończą na pierścieniach włóknistych tworząc pętlę. Inne gromadzą się okrężnie na ujściach żył do przedsionków.

Bona mięśniowa komór składa się z trzech warstw. Włókna warstwy powierzchniowej zbiegają się do pierścieni włóknistych i na końcach zawijają się ósemkowato tworząc tzw. wir serca. Włókna te wchodzą w skład warstwy wewnętrznej ściany komory. Warstwa środkowa jest najgrubszą w ścianie komory lewej, jej włókna rozpoczynają się i kończą w pierścieniach włóknistych.

PRZEDSIONEK PRAWY: zbiera krew żylną z całego organizmu (krew odtlenowaną) i wtłacza ją do komory prawej. Uchodzą do niego obie żyły główne: górna i dolna, zatoka wieńcowa serca i część żył najmniejszych serca. Na ścianie przedniej znajduje się wypustka przedsionka tzw. uszko serca prawe. Wypustka ta od wewnątrz pokryta jest przez mięśnie grzebieniaste. W ścianie przyśrodkowej w życiu płodowym znajduje się otwór owalny, który po urodzeniu zamyka się na stałe zastawką. W ścianie tylnej leżą ujścia żyły głównej dolnej i zatoki wieńcowej.

PRZEDSIONEK LEWY: przyjmuje krew z krwioobiegu małego za pośrednictwem czterech żył płucnych, które do niego uchodzą (po dwie z każdej strony). Ma nieco grubsze ściany niż przedsionek prawy. Od przodu przykryty jest aortą i pniem płucnym. Uszko lewe jest węższe i dłuższe od prawego i przykrywa początek pnia płucnego. Powierzchnia wewnętrzna jest pokryta mięśniami grzebieniastymi mniejszymi i mniej licznymi niż w uszku prawym.

97.BUDOWA I FUNKCJA KOMÓR SERCA.

KOMORA PRAWA: krew dostaje się tu z przedsionka prawego. Dalej komora prawa tłoczy krew do naczyń krwioobiegu małego. Ze względu na małe opory ciśnienie wytwarzane przez tę komorę nie musi być wielkie co powoduje zmniejszenie grubości ścian o około 3x w stosunku do komory lewej. Zadaniem mięśniówki komory prawej jest tłoczenie krwi do płuc, w celu umożliwienia wymiany gazowej.

Komora ta ma kształt półksiężyca. Jej światło zwęża się w kierunku koniuszka serca. W ujściu pnia płucnego znajduje się zastawka złożona z trzech płatków. Każdy z nich jedna swoją krawędzią przymocowuje się do ściany tętnicy, a brzegiem wolnym styka się z płatkami sąsiednimi, zamykając światło pnia. W ujściu przedsionkowo - komorowym prawym znajduje się zastawka przedsionkowo - komorowa albo trójdzielna. Każdy z jej płatków ma kształt zbliżony do trójkąta. Jeden bok płatka przytwierdzony jest do pierścienia włóknistego otaczającego pierścień, dwa pozostałe są wolne. Do wolnych brzegów i dolnej powierzchni każdego płatka przymocowane są struny ścięgniste, które drugim końcem łączą się z wierzchołkami mięśni brodawkowatych. Czynność tych strun polega na zabezpieczeniu przed wywinięciem się zastawek w kierunku przedsionków podczas skurczu. Na ścianie wewnętrznej komory znajdują się beleczki mięśniowe, z których wychodzą mięśnie brodawkowate. Ich liczba jest równa liczbie płatów zastawek.

KOMORA LEWA: tłoczy krew do krwioobiegu wielkiego. Wymaga to wytworzenia dużego ciśnienia co prowadzi do zwiększenia grubości ścian komory lewej i powiększenia masy mięśniówki.

Komora lewa jest dłuższa od prawej, owalna lub okrągła na przekroju. Wewnętrzna powierzchnia jest pokryta beleczkami mięśniowymi, gętrzymi i bardziej poprzeplatanymi niż w komorze prawej. Między przegrodą międzykomorową a ujściem przedsionkowo - komorowym lewym bierze początek tętnica główna. W ujściu aorty znajduje się zastawka aorty zbudowana z trzech półksiężycowatych płatków. Ujście przedsionkowo - komorowe lewe zmyka zastawka dwudzielna. Struny ścięgniste tej zastawki przymocowane są do dwóch silnie rozwiniętych mięśni brodawkowatych.

98.OMÓW NACZYNIA DOPROWADZAJĄCE KREW DO SERCA.

Naczynia doprowadzające krew do serca dzieli się na dwa układy: układ żyły głównej górnej i układ żyły głównej dolnej.

ŻYŁA GŁÓWNA GÓRNA: jest naczyniem powstającym z połączenia żył ramienno - głowowych prawej i lewej. Zbiera ona ze ścian klatki piersiowej, głowy, szyi oraz kończyn górnych.

ŻYŁA GŁÓWNA DOLNA: jest najgrubszym naczyniem organizmy. Powstaje z połączenia dwóch żył biodrowych wspólnych. Żyła ta leży poza otrzewną po prawej stronie tętnicy głównej. Do śródpiersia dostaje się przez otwór w środku ścięgnistym przepony.

99.NACZYNIA ODPROWADZAJĄCE KREW Z SERCA.

Naczynia odprowadzające krew z serca to: tętnica główna, pień płucny oraz tętnice wieńcowe prawa i lewa.

TĘTNICA GŁÓWNA: jest największym naczyniem tętniczym w ustroju człowieka. Bierze początek w lewej komorze serca.

Dzielimy ją na trzy części:

1. aortę wstępującą

2. łuk aorty

3. aortę zstępującą, w której wyróżniamy odcinek piersiowy i brzuszny

Jej odgałęzienia zaopatrują w krew narządy całego ciała i dzielimy je na:

1. gałęzie łuku aorty

2. gałęzie aorty piersiowej

3. gałęzie aorty brzusznej

Od łuku aorty odchodzą trzy gałęzie zaopatrujące w krew kończyny górne i głowę i są to:

• pień ramienno - głowowy

• tętnica szyjna wspólna lewa

• tętnica podobojczykowa

Od części piersiowej aorty zstępującej odchodzą cienkie gałęzie oskrzelowe, przełykowe, śródpiersiowe i 10 par tętnic międzyżebrowych tylnych.

Część brzuszna dzieli się na naczynia końcowe: dwie tętnice biodrowe i nieparzystą tętnicę krzyżową pośladkową.

Tętnice wieńcowe prawa i lewa odchodzą od początkowego odcinka aorty nad płatkami półksiężycowatymi prawym i lewym.

100.KRĄŻENIE WIEŃCOWE.BUDOWA,ZNACZENIE.

Mięsień sercowy wymaga intensywnego ukrwienia. Zaopatrują go w krew tętniczą dwie tętnice wieńcowe prawa i lewa. Obie odchodzą od początkowego odcinka aorty (nad płatkami półksiężycowatymi prawym i lewym od tzw. opuszki aorty, która składa się z trzech zatok leżących między jej ścianą a zastawkami półksiężycowatymi).

Tętnica wieńcowa prawa leży pod uszkiem prawym. Dochodzi i wchodzi w bruzdę wieńcową, a potem biegnie do koniuszka serca jako gałąź międzykomorowa tylna. Oddaje gałązki do komory prawej i przedsionka prawego. Wzdłuż gałęzi międzykomorowej tylnej biegnie od koniuszka serca w kierunku bruzdy wieńcowej - żyła średnia serca, która uchodzi do zatoki wieńcowej.

Tętnica wieńcowa lewa biegnie między uszkiem prawym a pniem płucnym. Jej pień dzieli się na dwie gałęzie - międzykomorową przednia i okalającą.

Tętnica wieńcowa prawa zaopatruje głównie prawa część serca wraz z mięśniami brodawkowatymi komory prawej, tylną trzecią część przegrody międzykomorowej, częściowo mięsień brodawkowaty tylny komory lewej, część ściany komory lewej oraz główne części układu przewodzącego.

Tętnica wieńcowa lewa zaopatruje większą część lewej połowy serca wraz z mięśniami brodawkowatymi komory lewej, przednie 2/3 przegrody międzykomórkowej oraz część mięśnia brodawkowatego przedniego komory prawej oraz odcinek przedniej ściany komory prawej.

Wypełnienie tętnic wieńcowych następuje w fazie rozkurczu komór, kiedy część krwi w aorcie cofa się i zamyka płatki półksiężycowate.

101.KRĄŻENIE PŁUCNE.BUDOWA.ZNACZENIE.

z prawej komory serca wychodzi pień płucny, który dzieli się na dwie tętnice - prawą i lewą. Tętnica prawa jest dłuższa od lewej i uchodzi do wnęki płuca prawego poniżej oskrzela. Tętnica lewa uchodzi poniżej oskrzela lewego. Tętnice płucne dzielą się na gałęzie odpowiadające liczbie płatów płuca, a następnie przechodzą przez coraz drobniejsze odgałęzienia aż do naczyń włosowatych, oplatających pęcherzyki płucne. Z komory prawej do płuc płynie krew odtleniona. Naczynia włosowate zbierają się w żyły, którymi krew dopływa do serca. Z wnęki każdego płuca wychodzą po dwie żyły płucne. Żyły te uchodzą do przedsionka lewego, skąd przez komorę lewą tłoczone są do krwioobiegu dużego.

102.AORTA.BUDOWA,ODGAŁĘZIENIA.

Ściana tego naczynia zbudowana jest z trzech warstw błon: wewnętrznej, środkowej i zewnętrznej. Błona wewnętrzna zbudowana jest z śródbłonka i cienkiej warstwy tkanki łącznej. Błona środkowa to tkanka mięśniowa, której włókna przebiegają okrężnie. Na granicy między warstwą wewnętrzną z środkową skupia się dużo włókien sprężystych. Błona zewnętrzna składa się z tkanki łącznej. W ścianach tętnicy znajdują się cienkie naczynia umożliwiające odżywianie grubszych ścian naczyń.

Odgałęzienia aorty zaopatrują w krew narządy całego ciała. Bierze ona początek z lewej komory serca, a jej ujście zamknięte jest zastawką. Tętnice tę dzielimy na trzy części: aortę wstępującą, łuk aorty i aortę zstępującą, w której wyróżniamy część piersiową i brzuszną.

Od łuku aorty odchodzą odgałęzienia zaopatrujące w krew kończyny górne i głowę. Są to: tętnica szyjna wspólna lewa, pień ramienno - głowowy i tętnica podobojczykowa lewa. Te naczynia odchodzą od wypukłej części łuku, natomiast od wklęsłej części łuku aorty odchodzą cienkie gałęzie oskrzelowe.

Od części piersiowej aorty zstępującej odchodząca cienkie gałęzie oskrzelowe, przełykowe, śródpiersiowe oraz 10 par tętnic międzyżebrowych tylnych. Część brzuszna dzieli się na naczynia końcowe i są to: dwie tętnice biodrowe wspólne i nieparzysta tętnica krzyżowo pośladkowa.

Od początkowego odcinka aorty odchodzą tętnice wieńcowe prawa i lewa, mające za zadanie ukrwienie serca. Odchodzą one nad płatkami półksiężycowatymi prawym i lewym.

103.OMÓW BUDOWĘ I TOPOGRAFIĘ DUŻYCH NACZYŃ ŻYLNYCH.

BUDOWA: w skład ścian naczyń żylnych wchodzą 3 warstwy:

1. BŁONA WEWNĘTRZNA: składa się z śródbłonka i warstewki tkanki łącznej

2. BŁONA ŚRODKOWA: zawiera nieliczne włókienka mięśniowe i w naczyniach tych jest bardzo cienka

3. BŁONA ZEWNĘTRZNA: w przeciwieństwie do tętnic jest najgrubsza. Zawiera włókna klejodajne oraz włókna mięśni gładkich o przebiegu podłużnym. Żyły średnie i grube mają grubszą warstwę zewnętrzną.

TOPOGRAFIA DUŻYCH NACZYŃ ŻYLNYCH:

1. ŻYŁA GŁÓWNA GÓRNA: powstaje z połączonych żył ramienno - głowowych prawej i lewej. Sąsiaduje z przodu z grasicą od strony prawej z opłucną śródpiersiową. Żyła ta zbiera krew ze ścian klatki piersiowej, głowy, szyi oraz kończyn górnych. Jej dopływy to: żyła nieparzysta krótka i żyły ramienno - głowowe prawa i lewa.

2. ŻYŁA SZYJNA WEWNĘTRZNA: powstaje z żył mózgu i opon mózgowych. Łączy się z żyłą podobojczykową tworząc żyłę ramienno - głowową. Jej dopływy dzielimy na grupy i są to: żyły powłok czaszki, żuły powierzchniowe i głębokie twarzy, żyły ścian kostnych czaszki, żyły mózgu.

3. ŻYŁY KOŃCZYNY GÓRNEJ:

POWIERZCHNIOWE:

• Żyła odpromieniowa

• Żyła pośrodkowa

• Żyła odłokciowa

GŁĘBOKIE: żyły głębokie towarzyszą tętnicom. Każdej tętnicy palców towarzyszą po dwie żyły, które łączą się ze sobą (także po dwie) na grzbiecie ręki w cztery żyły grzbietowe śródręcza. Tętnicy promieniowej łokciowej towarzyszą po dwie żyły, które na wysokości dolnego brzegu mięśnia piersiowego większego łączą się w żyłę pachwową. Żyły powierzchniowe kończyny górnej i żyły głębokie posiadają zastawki przy czym głębokie posiadają tych elementów więcej.

4. ŻYŁA GŁÓWNA DOLNA: jest najgrubszym naczyniem organizmu ludzkiego. Powstaje z dwóch żył biodrowych wspólnych. Żyła ta leży poza otrzewną po prawej stronie tętnicy głównej. Do śródpiersia dostaje się przez otwór w środku ścięgnistym przepony. Dopływy jej dzielimy na ścienne i trzewne.

5. ZYŁY BIODROWE WSPÓLNE: powstają z żyły biodrowej zewnętrznej (rozstęp mięśni pod więzadłem pachwinowym) i biodrowej wewnętrznej (boczna ściana miednicy mniejszej).

6. ŻYŁY KOŃCZYNY DOLNEJ:

POWIERZCHNIOWE:

• Żyła odpiszczelowa

• Żyła odstrzałkowa

GŁĘBOKIE: rozpoczynają się na grzbietowej powierzchni stopy i na podeszwie, każdej tętnicy towarzyszą po dwie żyły. Z podwójnych żył piszczelowych przednich i tylnych powstaje żyła podkolanowa. Z dołu podkolanowego żyła ta przechodzi do kanału przywodzicieli przybierając nazwę żyły udowej. Następnie przechodzi pod więzadłem pachwinowym do jamy brzusznej gdzie staje się żyłą biodrową zewnętrzną.

7. UKŁAD ŻYŁY WROTNEJ: żyła wrotna prowadzi krew z brzusznej części przewodu pokarmowego, śledziony, trzustki do wątroby. Powstaje ona w okolicy głowy trzustki przez połączenie żyły śledzionowej z żyłą krezkową górną. We wnęce wątroby żyła dzieli się na gałąź prawą i lewą, które unaczyniają odpowiednie płaty wątroby. Układ żyły wrotnej nie ma zastawek. Bezpośrednio do tej żyły uchodzą żyła żołądkowo - sieciowa prawa i lewa.

104.OMÓW PODSTAWOWE RÓŻNICE MIĘDZY SIECIĄ NACZYNIOWĄ TĘTNICZĄ A ŻYLNĄ.

FUNKCJE: tętnice są naczyniami rozprowadzającymi krew utlenowaną do narządów ciała ludzkiego, żyły są narządami zbierającymi krew odtlenioną; tętnice wyprowadzają krew z serca, żyły ją doprowadzają.

BUDOWA: (patrz pyt. 106).

105.UKŁAD PRZEWODZĄCY SERCA.

W mięśniówce serca występują włókna odmienne od głównej masy mięśniowej. Są one jaśniejsze. Skupienia tej tkanki tworzą układ przewodzący serca, złożony z węzłów i pęczków włókien. Układ ten składa się z węzła zatokowo - przedsionkowego, węzła przedsionkowo - komorowego i pęczka przedsionkowo komorowego. W układzie tym powstają bodźce wywołujące skurcze mięśnia sercowego. Bodźce te powstają w węźle zatokowo - przedsionkowym leżącym w ścianie przedsionka prawego. Węzeł przedsionkowo - komorowy leży po stronie prawej przegrody przedsionkowo - komorowej. Przedłuża się on i tworzy pęczek przedsionkowo - komorowy. Układ odgrywa ogromną rolę dla prawidłowej pracy serca. Każdy węzeł ma własny rytm: zatokowo - przedsionkowy ok. 70 x / min; przedsionkowo - komorowy ok. 50 x / min; pień pęczka przedsionkowo - komorowego ok. 30 x / min. W wypadku uszkodzenia węzła zatokowo - przedsionkowego zmienia się rytm pracy serca co powoduje tzw. Blok serca, w którym przedsionki i komory kurczą się własnym rytmem.

106.OMÓW RÓŻNICĘ W BUDOWIE ŚCIANY NACZYNIA TĘTNICZEGO I ŻYLNEGO.

ŻYŁY:

BUDOWA: w skład ścian naczyń żylnych wchodzą trzy warstwy

1. BŁONA WEWNĘTRZNA: składa się z śródbłonka i warstewki tkanki łącznej

2. BŁONA ŚRODKOWA: zawiera nieliczne włókienka mięśniowe i w naczyniach tych jest bardzo cienka

3. BŁONA ZEWNĘTRZNA: w przeciwieństwie do tętnic jest najgrubsza. Zawiera włókna klejodajne oraz włókna mięśni gładkich o przebiegu podłużnym. Żyły średnie i grube mają grubszą warstwę zewnętrzną.

TĘTNICE:

Ściana tych naczyń zbudowana jest z trzech warstw błon: wewnętrznej, środkowej i zewnętrznej.

• Błona wewnętrzna zbudowana jest z śródbłonka i cienkiej warstwy tkanki łącznej

• Błona środkowa to tkanka mięśniowa, której włókna przebiegają okrężnie. Na granicy między warstwą wewnętrzną a środkową skupia się dużo włókien sprężystych.

• Błona zewnętrzna składa się z tkanki łącznej w ścianach tętnicy znajdują się cienkie naczynka umożliwiające odżywianie grubszych ścian naczyń.

107.BUDOWA I ROLA ZESPOLEŃ TĘTNICZO ŻYLNYCH.

ANASTAMOZY TĘTNICZO - ŻYLNE: bezpośrednie połączenie żył z tętnicami.

Zespolenie tętniczo - żylne łączy przedwłosowatą tętniczkę z zawłosowatą żyłką.

Połączenie takie może wyglądać dwojako:

1. pierwszy typ ma postać pojedynczego naczynka łączącego bezpośrednio tętniczkę z żyłką. Naczynko to ma budowę częściowo żyły częściowo tętnicy. Część tętnicza ma urządzenie zaciskowe, którym są silniej wykształcone włókna mięśniowe o przebiegu okrężnym i dodatkowo włókna mięśniowe podłużne leżące pod śródbłonkiem. Zespolenia także występują w wielu narządach wewnętrznych: nerwach płucach, jelitach, gruczołach wewnątrz- i zewnątrzwydzielniczych.

2. drugi typ jest bardziej skomplikowany. Między żyłką a tętniczką występuje kłębek naczyniowy otoczony komórkami nabłonkowymi. Kłębki takie znajdują się na zakończeniach części ciała. Są w łożyskach paznokci rąk i nóg, na końcu i w narządach płciowych.

108.DROGA PRZEPŁYWU KRWI PRZEZ SERCE.

Odtlenowana krew powraca do prawego przedsionka serca żyłami główną górną i główną dolną. Z przedsionka prawego przedostaje się do komory prawej skąd pniem opłucnym uchodzi do krwioobiegu małego. Dostaje się do płuc gdzie zostaje oddany CO2, a pobierany O2. Natlenowana krew czterema żyłami powraca do przedsionka lewego, następnie do komory lewej. Praca komory lewej powoduje wtłoczenie krwi do tętnicy głównej, która rozprowadza ją krwioobiegiem po całym organizmie.

109.SLEDZIONA.BUDOWA.FUNKCJA.POŁOŻENIE.

Śledziona jest narządem chłonnym należącym do układu krwionośnego. Położona jest w jamie brzusznej, w podżebrzu lewym. Na kształt śledziony wpływają sąsiadujące z nią organy. Wyróżniamy na niej gładka i wypukłą powierzchnię przeponową oraz powierzchnię żołądkową, nerkową, okrężniczą. Między powierzchniami nerkową i żołądkową znajduje się wnęka śledziony, przez którą wnika do niej tętnica śledzionowa oraz kilka gałęzi żylnych łączących się w żyłę śledzionową. Narząd otoczony jest torebką łącznotkankową, która wnika do miąższu śledziony dzieląc ja na nieregularne zraziki. W torebce i przegrodach łącznotkankowych występują włókna mięśniowe gładkie umożliwiające kurczenie się tego organu. W miąższu śledziony wyróżniamy grudki śledzionowe, są ośrodkami rozmnażania limfocytów. Przez każdą grudkę przechodzi tętniczka, która następnie rozpada się na drobne naczynia - pędzelki. Otwierają się one do rozszerzonych naczyń włosowatych - zatok. Ściany zatok zbudowane są z komórek o wydłużonych jądrach w kształcie pręcików. Zatoki łączą się w żyły, które zbierają się w żyłę śledzionową.

CZYNNOŚCI I FUNKCJE:

1. nie cała krew bierze udział w krążeniu. Część z niej jest wyłączona z krwioobiegu i zmagazynowana w wątrobie i śledzionie. Śledziona pełni więc funkcję magazynu krwi.

2. śledziona pełni funkcję narządu kontrolującego krew. Są tutaj wychwytywane i niszczone starzejące się krwinki czerwone. A składniki z ich rozkładu przekazywane drogą krwi do wątroby.

3. jako narząd chłonny bierze udział w wytwarzaniu limfocytów.

110.SZPIK KOSTNY.LOKALIZACJA.FUNKCJA.

Wypełnia jamy szpikowe kości. Jest miejscem powstawania krwinek czerwonych, granulocytów, płytek krwi oraz w małym stopniu także limfocytów i monocytów. Do 20 roku życia szpik jest czynny we wszystkich kościach. Po tym okresie szpik wypełniający jamy szpikowe kości długich staje się nieczynny. Spowodowane jest to nagromadzeniem w szpiku tłuszczy, które zamieniają szpik czerwony w nieczynny „szpik żółty”. Szpik zawiera dwa szeregi komórek - układu białokrwinkowego ok. 75% i czerwonokrwinkowego ok. 25%. Komórki te stanowią różne etapy wykształcenia się ostatecznych komórek krwi.

111.SIEĆ NACZYŃ CHŁONNYCH.ZNACZENIE.

W skład układu chłonnego wchodzą naczynia i przewody chłonne, tkanka limfatyczna w postaci grudek, migdałów, węzłów chłonnych oraz grasica i śledziona. Naczynia i przewody chłonne zbudowane są jak naczynia krwionośne żylne. Maja jednak liczniejsze i gęściej ułożone zastawki regulujące jednokierunkowy przepływ chłonki. Naczynia te tworzą dodatkowy układ przenoszący płyn tkankowy z przestrzeni międzykomórkowej do żylnej części układu krążenia.

112. BUDOWA WĘZŁA CHŁONNEGO I JEGO FUNKCJA.PODAJ PRZYKŁADY LOKALIZACJI NAJWAŻNIEJSZYCH WĘZŁÓW CHŁONNYCH.

Są to twory o owalnym kształcie pokryte torebką, od której wnikają w głąb węzła beleczki łącznotkankowe. W węzłach znajdują się grudki chłonne, w których gupują się limfoblasty. W części wewnętrznej węzła znajduje się rdzeń z pasmami rdzennymi. Pomiędzy miąższem a torebką znajdują się wolne przestrzenie, którymi płynie chłonka. Węzły pełnią rolę narządów, w których powstają limfocyty i w nich zostają zatrzymane i zniszczone bakterie i ciała płynące z chłonką. Są one rozmieszczone w sąsiedztwie narządów jako ich węzły okoliczne, na kończynach dolnych i górnych w pobliżu stawów kolanowych i łokciowych, na granicy głowy i szyi, szyi i tułowia oraz na ścianach tułowia.

113.KREW ICHŁONKA OMÓW SKŁAD I ICH ROLĘ.

Krew i chłonka tworzą środowisko wewnętrzne ustroju, w którym żyją wszystkie komórki.

ZADANIA KRWI:

• dostarczanie komórkom substancji odżywczych i tlenu

• zabieranie z komórek produktów rozpadu powstałych w procesach przemiany, które muszą ulec wydaleniu

• utrzymanie stałości środowiska wewnętrznego

• zapewnienie łączności pomiędzy poszczególnymi częściami i narządami ustroju za pomocą hormonów

• ochrona ustroju przed czynnikami szkodliwymi przenikającymi z zewnątrz.

SKŁAD KRWI:

1.OSOCZE ok.. 50 - 60%

*FRAKCJE OSOCZA:

-woda ok. 90 - 92%

-albuminy - wywierają ciśnienie osmotyczne

-globuliny

-fibrynogen - odpowiedzialny za krzepnięcie krwi. Krzepnięcie odbywa się przez przemianę białka fibrynogenu w nierozpuszczalną fibrynę (tzw. Włóknik)

-immunoglobuliny - noszą przeciwciała i lipoproteidy

-alfaglobuliny

bettaglobuliny

związki azotowe

--aminokwasy

-mocznik

-kwas moczowy

-kreatynina

-glukoza

-lipidy

-tłuszcze

-kwas mlekowy

-sole mineralne

1.HEPARYNA - środek przeciwkrzepliwy

2.KRWINKI CZERWONE - ERYTROCYTY: powstają w szpiku kostnym czerwonym. Odpowiedzialne za uwalnianie hemoglobiny.

3.PŁYTKI KRWI - TROMBOCYTY biorą udział w procesie krzepnięcia krwi

4.

KRWINKI BIAŁE - LEUKOCYTY, GRANULOCYTY(obojętnochłonne, kwasochłonne, zasadochłonne), LIMFOCYTY, MONOCYTY. Odpowiedzialne za walkę z ciałami obcymi.

CHŁONKA: jest żółtawym płynem o składzie chemicznym i biologicznym podobnym do składu osocza krwi. Od krwi różni się brakiem krwinek czerwonych i znaczną zawartością limfocytów.

114.BUDOWA I TOPOGRAFIA NACZYŃ CHŁONNYCH.

Naczynia chłonne włosowate zbudowane są z warstwy śródbłonka bez błony podstawnej. Przechodzą przez nią płyny tkankowe do światła naczyń. W ścianie większych naczyń chłonnych występuje niewielka ilość włókien mięśniowych gładkich. Naczynia chłonne mają liczne i gęsto ustawione zastawki, które regulują przepływ chłonki od tkanek do naczyn żylnych.

NACZYNIA I WĘZŁY CHŁONNE KOŃCZYNY DOLNEJ:

Dzielimy je na powierzchniowe i głębokie, naczynie powierzchniowe leżą w tkance podskórnej całej kończyny. Największe z nich towarzyszą żyle odpiszczelowe i odstrzałkowej. Naczynia żyły odpiszczelowej uchodzą do węzłów chłonnych pachwinowych, które leżą w trójkącie udowym. Naczynia żyły odstrzałkowej uchodzą do węzłów podkolanowych.

Głębokie naczynia chłonne zbierają chłonkę z mięśni, powięzi i okostnej. Mają liczne połączenia z naczyniami powierzchniowymi i wpadają do węzłów podkolanowych i pachwinowych.

NACZYNIA I WĘZŁY CHŁONNE JAMY BRZUSZNEJ I MIEDNICY MNIEJSZEJ:

Naczynie jamy brzusznej uchodzą do węzłów chłonnych biodrowych wewnętrznych, węzłów lędźwiowych i do zespołu węzłów trzewnych.

Naczynia chłonne głębokie narządów płciowych zewnętrznych i wewnętrznych oraz naczynia odbytnicze uchodzą do węzłów chłonnych lędźwiowych.

Naczynia nerek i trzustki uchodzą do węzłów trzewnych. Naczynia chłonne wątroby dzielą się na powierzchniowe i głębokie. Powierzchniowe wpadają do węzłów leżących we wnęce wątroby, głębokie do węzłów śródpiersiowych przednich.

Naczynia chłonne śledziony uchodzą do węzłów trzustkowo - śledzionowych. Naczynia chłonne jelit mają szczególną budowę. Zawartość ich stanowi tzw. Mlecz (duża ilość emulgowanych tłuszczów). Naczynia te rozpoczynają się ślepo w kosmkach jelitowych po czym wpadają do węzłów krezkowych i trzewnych. Przewód piersiowy jest głównym naczyniem chłonnym ustroju, zbiera chłonkę z całej lewej części ciała (górnej) oraz całej części dolnej.

NACZYNIA I WĘZŁY CHŁONNE KLATKI PIERSIOWEJ:

Dzielą się na powierzchniowe i głębokie. Powierzchniowe leżą pod opłucną, głębokie towarzyszą rozgałęzieniom naczyń płucnych oraz rozgałęzieniom oskrzeli.

Z naczyń powierzchniowych i głębokich chłonka odpływa do węzłów chłonnych położonych we wnękach płuc, a stąd do węzłów śródpiersiowych.

NACZYNIA I WĘZŁY CHŁONNE GŁOWY I SZYI:

Dzielą się na powierzchniowe i głębokie. Naczynie chłonne okolicy potylicznej uchodzą do węzłów potylicznych. Naczynia okolicy skroniowej i ciemieniowej do węzłów podżuchwowych. Powierzchniowe naczynia chłonne kończą się przeważnie w węzłach chłonnych szyjnych powierzchniowych i głębokich. Inne naczynia wchodzą do węzłów nadobojczykowych.

Z głębszych warstw twarzy i narządów szyi chłonka odpływa do węzłów leżących po obu stronach przełyku i krtani.

MÓZGOWIE nie ma naczyń chłonnych, istnieją tu tylko połączenia przestrzeni podpajęczynówkowej z górnym korytem chłonki przez osłonki nerwów mózgowych.

Z naczyń chłonnych głowy i szyi tworzy się pień szyjny, który uchodzi do przewodu piersiowego (po lewej) i do przewodu chłonnego prawego (po prawej).

NACZYNIA I WĘZŁY CHŁONNE KOŃCZYNY GÓRNEJ:

Dzielą się na powierzchniowe i głębokie. Powierzchniowe znajdują się w tkance podskórnej, naczynia głębokie zbierają chłonkę z mięśni, kości i powięzi. Naczynia chłonne kończyny górnej uchodzą do węzłów chłonnych łokciowych i do kilkunastu węzłów pachwowych, które mają połączenia z węzłami nadobojczykowymi. Chłonka z kończyny górnej uchodzi za pośrednictwem pnia podobojczykowego do głównych naczyń chłonnych: przewodu chłonnego prawego i do przewosu piersiowego.

115.WYMIEŃ ODCINKI DRÓG ODDECHOWYCH.

W skład układu oddechowego wchodzą górne i dolne drogi oddechowe oraz płuca.

DROGI ODDECHOWE GÓRNE: jama nosowa i gardło

DROGI ODDECHOWE DOLNE: krtań, tchawica i oskrzela.

116.JAMA NOSOWA BUDOWA I FUNKCJA.

Podzielona jest na dwie połowy przegrodą nosa ustawioną w płaszczyźnie strzałkowej. Przegroda ta zbudowana jest z: KOŚCI (lemiesz i blaszka pionowa kości sitowej), CHRZĄSTKI (część chrzęstną tworzy chrząstka przegrody nosa), SKÓRA (część błoniasta wysunięta najbardziej do przodu).

Od tyłu jama nosowa łączy się z gardłem przez nozdrza tylne. Każda z połówek jamy nosowej podzielona jest dodatkowo przez trzy małżowiny nosowe na trzy przewody nosowe: górny, dolny i środkowy. Między wolnymi brzegami małżowiny a przegrodą nosa znajduje się przewód nosowy wspólny.

Z przodu znajduje się przedsionek nosa, który tworzy rozszerzoną część jamy nosowej - grobla nosa. Z tyłu przewody nosowe łączą się z przewodem nosowo - gardłowym.

Jama nosowa łączy się z zatokami przynosowymi: klinowa, szczękową i czołową oraz komórkami kości sitowej.

Wysłana jest błona śluzową, pokrytą nabłonkiem wielowarstwowym migawkowym, jest bardzo obficie unaczyniona. Przedsionek jamy pokrywa naskórek z tkwiącymi w nim krótkimi, grubymi włosami. Nerwy błony śluzowej należą do I i II gałęzi nerwu trójdzielnego.

CZYNNOŚCIOWO JAMĘ NOSOWĄ MOŻNA PODZIELIĆ NA:

1. Okolice węchową: zajmuje górna część jamy, między małżowiną nosową górną a przegrodą nosa. W błonie śluzowej tej okolicy znajdują się zakończenia nerwów węchowych.

2. Okolicę oddechową: pozostała część jamy, przechodzi przez nią powietrze do dalszych odcinków dróg oddechowych.

FUNKCJA: powietrze przechodzące przez jamę nosową zostaje:

• Oczyszczone z kurzu

• Ogrzane

• Nasycone parą wodną

Dzięki temu powietrze wdychane do płuc nie zanieczyszcza, nie oziębia i nie wysusza dolnych dróg oddechowych i samych płuc.

117.DOLNE DROGI ODDECHOWE - WYMIEŃ ODCINKI, OMÓW BUDOWĘ PŁUC.

W skład układu oddechowego wchodzą górne i dolne drogi oddechowe oraz płuca.

DROGI ODDECHOWE GÓRNE: jama nosowa i gardło

DROGI ODDECHOWE DOLNE: krtań, tchawica i oskrzela.

BUDOWA PŁUC: płuca są właściwym narządem oddechowym, w którym dochodzi do wymiany gazów między krwią a powietrzem. Maja one kształt stożków ściętych z jednej strony. Górna część płuca to szczyt, dolna to podstawa. Płuco prawe jest krótsze i szersze od lewego. Na każdym z nich wyróżniamy trzy powierzchnie: przeponową, żebrową i przyśrodkową. Kształt ich jest dostosowany do zarysów ścian klatki piersiowej i sąsiadujących z płucami zarządów. Miejsce, w którym płuca przylegają do serca to wycisk sercowy. Powierzchnie płuc oddzielone są od siebie brzegami dolnym i przednim.

Każde płuco podzielone jest na płaty, a płaty podzielone są szczelinami.

1. płuco prawe: górny, środkowy i dolny

2. płuco lewe: górny i dolny.

Każdy z płatów rozpada się na odrębne jednostki czynnościowe tzw. Segmenty oskrzelowo - płucne, do których prowadzą oskrzela segmentowe.

Na przyśrodkowej powierzchni płuca znajduje się wnęka płuca, przez która wchodzą do płuc tętnica płucna, gałęzie oskrzelowe aorty piersiowej, oskrzela i nerwy, a opuszczają żyły płucne, żyły oskrzelowe i naczynia chłonne. Twory, które wnikają bądź wychodzą w okolicy płuc noszą nazwę korzenia płuc.

118.OPŁUCNA.BUDOWA I FUNKCJA.

Opłucna pokrywa płuca oraz wewnętrzną powierzchnię klatki piersiowej. Należy do błon surowiczych. Zbudowana jest z cienkiej warstwy tkanki łącznej i pokrywającego ją nabłonka śródjamowego.

Błona ta dzieli się na: opłucna ścienną i opłucną płucną, obydwie blaszki opłucnej oddziela szczelinowata przestrzeń tzw. Jama opłucnej, w której znajduje się niewielka ilość płynu surowiczego. Płyn ten zmniejsza tarcie w czasie ruchów płuc. Opłucna ścienna przechodzi w płucną na korzeniu płuca. Opłucna ścienna przyjmuje nazwy od narządów, do których przylega. I tak wyróżniamy części: opłucna żebrowa, przeponowa, śródpiersiowa i osklepek opłucnej (cz. Szczytowa płuca). Opłucna przylega ściśle do tkanki płuca i wchodzi do szczelin międzypłatowych.

Opłucna ścienna jest bogato unerwiona przez gałęzie nerwów międzyżebrowych i przeponowych.

Opłucna nie dopuszcza do zapadnięcia się płuc. Ujemne ciśnienie w jamie opłucnej przeciwdziała ściągającemu działaniu włókien sprężystych zawartych w płucach.

119.KRTAŃ - BUDOWA I FUNKCJA.

Z jamy gardła oddechowa prowadzi do krtani. Ma ona kształt trójściennej piramidy, szerszej na górze. Zawieszona jest na kości gnykowej za pomocą więzadeł i mięśni. Na dole krtań łączy się z tchawicą. Do powierzchni bocznych krtani przylega gruczoł tarczowy (tarczyca) i częściowo mięśnie szyi. Tylna powierzchnia krtani sąsiaduje z gardłem. Krtań jest jednocześnie narządem głosu.

CHRZĄSTKI KRTANI: tworzą szkielet krtani złożony z 9 elementów chrzęstnych, które połączone są za pomocą więzadeł i mięśni. Chrząstki dzielą się na parzyste i nieparzyste.

1. nieparzyste: tarczowa, pierścieniowata i nagłośniowa

2. parzyste: nalewkowata, klinowata i różkowata.

Chrząstka tarczowata, nalewkowata i pierścieniowata połączone są ze sobą stawami.

WIĘZADŁA KRTANI: dzielą się na dwie grupy:

1. Więzadła łączące krtań z otoczeniem: więzadło tarczowe - gnykowe, więzadło tarczowo - gnykowe boczne, więzadło pierścienno - tchawiczne.

2. Więzadła właściwe krtani: więzadło głosowe, więzadło kieszonki krtaniowej, więzadło pierścienno - tarczowe, więzadło tarczowo - nagłośniowe.

MIĘŚNIE KRTANI:

Dzielą się na dwie grupy:

1. Mięśnie przebiegające między krtanią, kością gnykową i mostkiem.

2. Mięśnie właściwe krtani, które wpływają na ruchy poszczególnych chrząstek powodując zbliżenie lub oddalenie chrząstki tarczowej od chrząstek nalewkowatych, zwężają lub rozszerzają szparę głośni. Do mięśni właściwych należą: mięsień głosowy, mięsień tarczowo - nalewkowy, mięsień pierścienno - tarczowy, mięsień nalewkowy poprzeczny, mięsień, mięsień nalewkowy skośny, mięsień pierścienno - nalewkowy boczny i tylny.

JAMA KRTANI: wysłana jest błoną śluzową, pokryta nabłonkiem wielorzędowym migawkowym. Migawki nabłonka poruszają się w kierunku jamy gardła i wyrzucają drobne ciała trafiające z powietrza.

Wnętrze krtani dzielimy na trzy odcinki: przedsionek krtani, głośnie i jamę podgłośniową..

Głośnia to najwęższa część jamy krtani. Od góry ograniczają ją fałdy kieszonki krtaniowej. Poniżej fałdów biegną fałdy głosowe. Powietrze przechodząc przez zwężoną głośnie wprawia w drgania fałdy głosowe.

120.OMÓW BUDOWĘ I FUNKCJE JAMY USTNEJ.

Jama ustna jest początkowym odcinkiem przewodu pokarmowego. Ograniczają ją: od góry - podniebienie; po bokach - policzki; od dołu dwa mięśnie żuchwowo - gnykowe tworząc tzw. Przeponę jamy ustnej. Ścianę przednią tworzą wargi, w tyle zaś jama ustna łączy się z gardłem otworem zwanym cieśniną gardzieli.

Łuki zębowe górny i dolny dzielą jamę ustną na dwie części mające kształt szpary: przedsionek jamy ustnej oraz jamę ustną właściwa.

Szparę ust ograniczają unerwione i unaczynione wargi: górna i dolna łączące się ze sobą w kącie ust. Zrąb warg stanowi mięsień okrężny ust. Zrębem policzka jest mięsień policzkowy pokryty z zewnątrz skórą, a od wewnątrz błoną śluzową. Z warg i policzków błona przechodzi na wyrostki zębodołowe, gdzie zrasta się z okostną, otacza szyjki zębowe oraz pokrywa przestrzenie międzyzębowe tworząc dziąsła.

W jamie ustnej dochodzi do rozdrobnienia pokarmu, zmieszania go ze śliną i przekazanie za pomocą języka do dalszych odcinków przewodu pokarmowego.

121.OMÓW BUDOWĘ I FUNKCJE ŻOŁĄDKA.

Żołądek stanowi workowate rozszerzenie przewodu pokarmowego.

FUNKCJE:

• Zmagazynowanie pokarmu

• Przemienienie pokarmu w płynną miazgę poprzez działanie wytworzonych w żołądku kwasu solnego i enzymów(pepsyny).

W żołądku odróżniamy dwie ściany przednią i tylną, które łączą się na górze wzdłuż krzywizny mniejszej, na dole wzdłuż krzywizny większej. W górnym końcu krzywizny mniejszej żołądek łączy się z przełykiem. Otwór stanowiący ujście przełyku do żołądka to wpust. Ujście żołądka do dwunastnicy to odźwiernik zaopatrzony w gruby pierścień błony mięśniowej okrężnej.

BUDOWA ŚCIANY ŻOŁĄDKA: ściana składa się z 4 warstw:

1. Błona surowicza: to część otrzewnej, która pokrywa cały żołądek

2. Błona mięśniowa: to pęczki mięśni gładkich. Składa się z trzech warstw:

• Zewnętrznej: zawierającej pęczki ułożone podłużnie

• Środkowej: zawierającej pęczki o przebiegu okrężnym. W ścianie odźwiernika błona grubieje tworząc mięsień zwieracz odźwiernika.

• Wewnętrznej: niekompletnej, którą stanowią włókna skośne wychodzące z warstwy okrężnej mięśniówki przełyku i rozchodzące się wachlarzowato na ściany żołądka.

3. Tkanka podśluzowa: to tkanka łączna wiotka, zawierająca liczne naczynia krwionośne i nerwy.

4. Błona śluzowa: to wewnętrzna warstwa żołądka. Powierzchnie błony pokrywa nabłonek jednowarstwowy walcowaty, na którego powierzchni znajduje się ujście gruczołów żołądkowych: właściwych i odźwiernikowych.

122.OMÓW BUDOWĘ I FUNKCJE GARDŁA I PRZEŁYKU.

GARDŁO: ma kształt cewki. Położone jest w tyle za jama nosową, ustną i krtanią. Włóknista warstwa ściany gardła jest mocno przytwierdzona do podstawy czaszki. Jamę gardła dzielimy na trzy części:

1. górną - nosową tzw. Jamę nosowo - gardłową

2. środkową - ustną

3. dolną - krtaniową

Gardło ma szereg otworów, które łączą jamę gardła z jamami sąsiednimi: nozdrza tylne z jamą nosową; ujście gardłowe trąbek słuchowych z jamą bębenkową; cieśń gardzieli z jamą ustną.

W dolnej części gardło przechodzi w przełyk.

BUDOWA ŚCIANY GARDŁA: ściana składa się z 4 warstw:

1. Błona zewnętrzna: pokrywa od zewnątrz mięśnie gardła oraz łączy je z narządami sąsiednimi.

2. Błona mięśniowa: to mięśnie poprzecznie prążkowane przebiegają podłużnie (m. Dźwigacze gardła) i okrężnie (m. Zwieracze gardła).

3. Błona włóknista: położona pod w/w jest mocną blaszką łącznotkankową, która na górze przyczepia się do podstawy czaszki.

4. Błona śluzowa: pokryta w części ustnej i krtaniowej nabłonkiem wielowarstwowym płaskim, w części nosowej walcowatym i migawkowym.

Część krtaniowa gardła należy wyłącznie do układu pokarmowego, część nosowa wyłącznie do układu oddechowego.

PRZEŁYK: jest najwęższą częścią układu pokarmowego. Ma kształt długiego wąskiego cylindra ciągnącego się od dolnej granicy gardła do żołądka. Odpowiednio od okolicy w jakiej przebiega rozróżniamy części: szyjną; piersiową; brzuszną. Ściana przełyku zbudowana jest z trzech warstw: błony śluzowej; błony mięśniowej i błony zewnętrznej.

123.OMÓW BUDOWĘ I FUNKCJE JELITA CIENKIEGO.

Jelito cienkie rozpoczyna się od odźwiernika żołądka i kończy ujściem do jelita grubego. Rozróżniamy w nim trzy odcinki: dwunastnicę, jelito czcze i jelito kręte.

Ściana jelita cienkiego składa się z 4 warstw:

1. Błona surowicza: stanowi warstwę zewnętrzną, która pokrywa w całości jelito czcze i kręte, dwunastnicę natomiast tylko z przodu.

2. Błona mięśniowa: są to pęczki mięśni gładkich ułożonych w dwóch warstwach: zewnętrznej - podłużnej i wewnętrznej - okrężnej.

3. Tkanka podśluzowa: łączy błonę śluzową z mięśniówką. Jest to rozwinięta warstwa tkanki łącznej wiotkiej. Dzięki niej błona śluzowa ma dużą ruchomość.

4. Błona śluzowa: gruba i mocno unaczyniona. Pokrywa ją nabłonek jednowarstwowy walcowaty, który tworzy liczne gruczoły jelitowe. Błona ta tworzy liczne fałdy okrężne. Pofałdowanie to zwiększa powierzchnię jelita, przez którą odbywa się wydzielanie soków trawiennych i wchłanianie pokarmów. Powierzchnię błony śluzowej pokrywają także komórki jelitowe, za pomocą których odbywa się wchłanianie pokarmu już strawionego. Pod powierzchnią każdego kosmka znajduje się sieć naczyń włosowatych krwionośnych, do których przenikają z jelita produkty trawienia węglowodanów i białek.

GRUCZOŁY JELITA CIENKIEGO: są prostymi, cewkowatymi zagłębieniami w błonie śluzowej. Wydzielają sok jelitowy przeznaczony do trawienia pokarmu.

DWUNASTNICA: jest początkowym odcinkiem jelita cienkiego, który łączy się z odźwiernikiem żołądka. Jest przytwierdzona do tylnej ściany jamy brzusznej, leżąc pozaotrzewnowo. Uchodzą do niej przewody wyprowadzające dwóch największych gruczołów trawiennych - wątroby i trzustki.

Rozróżniamy w niej 4 części: górną, zstępującą, poziomą i wstępującą. W początkowym odcinku dwunastnicy tzw. Opuszce dwunastnicy, błona śluzowa nie ma fałdów. W połowie części zstępującej błona śluzowa tworzy fałd podłużny dwunastnicy kończący się brodawką większą, na której znajduje się ujście przewodu żółciowego wspólnego i przewodu trzustkowego. Błona śluzowa dwunastnicy jest grubsza niż w pozostałej części jelita cienkiego. Pokrywają ją krótkie, grube kosmki. Błona podśluzowa zawiera głównie w górnej połowie dwunastnicy gruczoły dwunastnicze.

JELITO CZCZE I JELITO KRĘTE: są przymocowane do tylnej ściany jamy brzusznej za pomocą krezki. Krezka jelita cienkiego jest podwójnym fałdem otrzewnej, który schodzi z tylnej ściany jamy brzusznej i w swym wolnym brzegu zawiera jelito. Brzeg wolny krezki ma długość równą długości jelita cienkiego, natomiast brzeg przeciwległy, przytwierdzony do ściany jamy brzusznej (korzeń krezki) jest krótki. Duża różnica długości obu brzegów krezki może być wyrównana tylko przez silne pofałdowanie brzegu wolnego. Wobec tego jelito cienkie układa się w liczne pętle.

Jelito czcze zajmuje lewą część jamy brzusznej poniżej żołądka, pętle jelita krętego układają się w prawej dolnej części jamy brzusznej.

Pomiędzy dwoma blaszkami krezki przebiegają naczynia krwionośne i chłonne oraz nerwy zdążające do jelita. W krezce znajdują się także liczne węzły chłonne.

124.OMÓW BUDOWĘ I FUNKCJĘ JELITA GRUBEGO.

Rozpoczyna się w prawym dole biodrowym szerokim, workowatym odcinkiem ślepo zakończonym tzw. Jelitem ślepym.

W jelicie grubym odróżniamy części:

1. Okrężnica dzieląca się na części: wstępującą, poprzeczną, zstępującą i esowatą

2. Odbytnicę.

W jelicie grubym warstwa błony mięśniowej podłużnej nie jest rozłożona w ścianie jelita równomiernie lecz skupiona jest w trzech taśmach: swobodnej, krezkowej i sieciowej.

JELITO ŚLEPE: to początkowy odcinek jelita grubego. Na granicy z okrężnicą uchodzi do niego jelito cienkie ograniczone zastawką krętniczo - kątniczą. Zastawka ta nie pozwalana cofanie się zawartości jelita grubego poniżej zastawki w ścianie tylno - przyśrodkowej jelita ślepego znajduje się ujście wyrostka robaczkowatego. Wyrostek ma kształt cienkiego uchyłku kątnicy. Jest w całości pokryty otrzewną, nie bierze udziału w trawieniu, a jego światło często ulega zarośnięciu.

OKRĘŻNICA: okrężnica wstępująca rozpoczyna się powyżej ujścia jelita krętego. Po dojściu do dolnej powierzchni wątroby tworzy zgięcie prawe okrężnicy i przechodzi w okrężnicę poprzeczną. Okrężnica poprzeczna jest otoczona ze wszystkich stron otrzewną, która tworzy na jej ścianie tylnej krezkę okrężnicy poprzecznej. Od przodu tę część okrężnicy pokrywa sieć większa. Ponad nią znajduje się wątroba, pęcherzyk żółciowy, krzywizna większa żołądkami część dolna powierzchni śledziony. Okrężnica zstępująca rozpoczyna się od zgięcia lewego okrężnicy, skąd biegnie do dołu wzdłuż lewej ściany jamy brzusznej. Z przodu i po bokach pokryta jest otrzewną. Okrężnica esowata rozciąga się od grzebienia biodrowego do poziomu II i II kręgu krzyżowego. Pokryta jest w całości otrzewną.

ODBYTNICA: jest końcowym odcinkiem jelita grubego. Taśmy okrężnicy na odbytnicy łączą się ze sobą i tworzą jednolitą warstwę błony mięśniowej podłużnej. W swym przebiegu tworzy dwa zgięcia w płaszczyźnie strzałkowej i kilka zgięć w płaszczyźnie czołowej. Otrzewna pokrywa tylko niewielką część odbytnicy, tylko ściany boczne i przednią do połowy ich długości. Natomiast tylna ściana przymocowana jest do ściany i narządów miednicy za pomocą tkanki łącznej wiotkiej i tłuszczowej.

Błona mięśniowa odbytnicy składa się z dwóch warstw: zewnętrznej - podłużnej i wewnętrznej - okrężnej. Błona mięśniowa okrężna grubieje na dole odbytnicy tworząc mięsień zwieracz wewnętrzny odbytu. Otwór końcowy przewodu pokarmowego nazywa się odbytem.

125.OMÓW TOPOGRAFIĘ POSZCZEGÓLNYCH NARZĄDÓW UKŁADU POKARMOWEGO.

1. JAMA USTNA: leży w części twarzowej czaszki;

• PRZEDSIONEK: zawarty jest między policzkami i wargami, a wyrostkami zębodołowymi szczęk i żuchwy

• JAMA USTNA: leży poza wyrostkami zębodołowymi

• PODNIEBIENIE: tworzy sklepienie jamy ustnej

• ZĘBY: w wyrostkach zębodołowych szczęki i żuchwy

• ŚLINIANKA PRZYUSZNA: leży z boku i w tyle żuchwy

• ŚLINIANKA PODŻUCHWOWA: leży pod dnem jamy ustnej

• ŚLINIANKA PODJĘZYKOWA: leży na dnie jamy ustnej

• GARDŁO: leży w szyi, sięga do podstawy czaszki na dole przechodzi bezpośrednio w przełyk

• PRZEŁYK: zaczyna się na poziomie VI kręgu szyjnego na wysokości X lub XI kręgu piersiowego, uchodzi do części wypustowej żołądka

• ŻOŁĄDEK: lewa strona jamy brzusznej w okolicy pępkowej

• JELITO CIENKIE: jama brzuszna

• JELITO GRUBE: jama brzuszna

126.WYMIEŃ,ZLOKALIZUJ I OMÓW FUNKCJE GRUCZOŁOW UKŁADU POKARMOWEGO.

WĄTROBA: zajmuje prawie całe podżebrze prawe, znaczną część nadbrzusza i sięga do podżebrza lewego.

Bierze udział w procesach trawienia, gospodarce węglowodanowej, przemianie białkowej i tłuszczowej. Odbywa się w niej przemiana glukozy w glikogen. Reguluje także stężenie poszczególnych aminokwasów we krwi. Aminokwasy zostają w niej przerobione na glukozę i mocznik. Powstają w niej albuminy krwi oraz protrombina. Gromadzi żelazo i miedź. Rola ochronna wątroby polega na wychwytywaniu z krwi substancji trujących.

ZASTAWIENIE CZYNNOŚCI WĄTROBY:

• Wytwarza żółć

• Magazynuje glikogen, tłuszcze, białka i witaminy

• Bierze udział w tworzeniu i niszczeniu krwinek czerwonych

• Pełni rolę odtruwającą

• Wytwarza białka osocza, fibrynogen i protrombinę

• Jest centralnym narządem przemiany węglowodanów, białek i tłuszczów.

TRZUSTKA: ułożona poprzecznie na tylnej ścianie jamy brzusznej za żołądkiem na poziomie I i II kręgu lędźwiowego.

Wytwarza dwa rodzaje wydzieliny: sok trzustkowy - wydzieliny do dwunastnicy, który bierze czynny udział w trawieniu pokarmów;

Hormony - insulinę (regulującą przemianę węglowodanową), glukagon (podnoszący stężenie glukozy we krwi przez rozpad glikogenu).

127. WYMIEŃ NARZĄDY WEWNĄTRZOTRZEWNOWE< ZEWNĄTRZOTRZEWNOWE I WTÓRNIEZEWNĄTRZOTRZEWNOWE.

W zależności od tego w jakim stopniu narządy wewnętrzne są pokryte przez otrzewną, mówimy o różnym ich położeniu. Są więc:

POŁOŻONE WEWNĄTRZOTRZEWNOWO: są pokryte otrzewną ze wszystkich stron i są to: żołądek, jelito cienkie (oprócz dwunastnicy), śledziona, wątroba, jelito ślepe, wyrostek robaczkowy, okrężnica poprzeczna, esica, górna część odbytnicy i macica.

POŁOŻONE ZEWNĄTRZOTRZEWNOWO: tzn. otrzewna przylega tylko z jednej strony i są to: nerki, nadnercza, trzustka i dwunastnica.

POŁOŻONE WTÓRNIEZEWNĄTRZOTRZEWNOWO: w trakcie rozwoju osobniczego znalazły się wtórnie w położeniu częściowo pozaotrzewnowym (inaczej położenie śródtrzewnowe) i są to: pęcherz moczowy, środkowa część odbytnicy, okrężnica wstępująca i zstępująca.

128.OTRZEWNA,BUDOWA I FUNKCJA.WYJAŚNIJ ROLĘ KREZKI.

Jest to błona surowicza, wyściełająca ściany jamy brzusznej i miednicy oraz pokrywa całkowicie lub częściowo w tych jamach narządy. Część otrzewnej wyściełająca od zewnątrz ściany jamy brzusznej i miednicy to otrzewna trzewna. Otrzewna schodząc ze ściany jamy brzusznej na narządy tworzy fałdy tzw. Krezki (lub więzadła). Blaszki, z których składa się krezka rozchodzą się przy brzegu narządów, do którego dochodzą i który otaczają, tworząc jego błonę surowiczą. Na krezce zawieszone jest jelito cienkie (oprócz dwunastnicy), okrężnica poprzeczna i esowata.

129.NERKA - TOPOGRAFIA,UMOCOWANIE,FUNKCJA.

Nerki położone są na tylnej ścianie jamy brzusznej po obu stronach kręgosłupa na wysokości XI kręgu piersiowego. W położeniu takim utrzymywane są przez pokłady tkanki tłuszczowej tworzącej torebkę tłuszczową, która połączona jest tkanką łączną z tylną ścianą jamy brzusznej. Do utrzymania nerek w ich pozycji przyczyniają się także duże pni naczyniowe - tętnica i żyła nerkowa oraz ciśnienie panujące w jamie brzusznej. Nerki stanowią filtr oczyszczający osocze krwi z końcowych produktów przemiany materii np. mocznik, kreatynina, kwas moczowy. Z moczem wydalane są także sód, potas, wapń, fosforany, ale nerki kontrolują wydalanie tych związków w taki sposób aby utrzymał się stały ich poziom stężenia w płynach ustrojowych. Pełnią także rolę regulacji wodno - elektrolitowej, kwasowo - zasadowej, utrzymania stałego ciśnienia osmotycznego i pH środowiska wewnętrznego. Nerka wytwarza: reninę, która pośredniczy w utrzymaniu ciśnienia tętniczego i objętości krążącej krwi, oraz erytropoetynę - czynnik stymulujący wytwarzanie krwinek czerwonych.

130.BUDOWA WEWNĘTRZN NERKI.

Nerka zbudowana jest z dwóch warstw: zewnętrznej (kory nerki) i wewnętrznej (rdzenia nerki). Rdzeń składa się z trójkątnych pól tzw. Piramid nerkowych, pomiędzy które wchodzi kora tworząca słupy nerkowe. Wcięcie brzegu przyśrodkowego to wnęka nerkowa, przez którą wchodzą naczynia nerkowe i moczowe. Blisko wnęki (we wnętrzu nerki) znajduje się miedniczka nerkowa. Miedniczka na zewnątrz przechodzi w moczowód, a do wewnątrz rozgałęzia się na 2 - 3 kielichy nerkowe większe, które następnie dzielą się na kielichy nerkowe mniejsze i obejmują końce piramid nerkowych tworzących brodawki.

131.DROGI WYPROWADZAJĄCE MOCZ - OMÓW BUDOWĘ.

MOCZOWÓD: jest to długi przewód łączący miedniczkę nerkową z dnem pęcherza moczowego. Moczowody biegną zaotrzewnowo do dołu do miednicy mniejszej. Ściana moczowodu składa się z trzech warstw: błony mięśniowej, błony zewnętrznej (łącznotkankowej), błony śluzowej (nabłonek przejściowy).

PĘCHERZ MOCZOWY: jest to worek mięśniowy położony w miednicy mniejszej za spojeniem łonowym. Służy jako zbiornik moczu. Ściana pęcherza moczowego składa się z trzech warstw: błony śluzowej, błony mięśniowej i błony zewnętrznej.

CEWKA MOCZOWA ŻEŃSKA: jest krótkim przewodem, który zaczyna się ujściem wewnętrznym w pęcherzu moczowym, a kończy ujściem zewnętrznym w przedsionku pochwy. Od wewnątrz wysłana jest błona śluzową. W kobiety cewka moczowa służy wyłącznie do wyprowadzania moczu na zewnątrz.

CEWKA MOCZOWA MĘSKA: jest przewodem wyprowadzającym zarówno mocz jak i spermę. Rozpoczyna się w ujściu pęcherza moczowego, a kończy ujściem zewnętrznym żołędzi prącia. Odróżniamy w niej trzy części: sterczową - przebija gruczoł krokowy; błoniastą - przechodzi przez przeponę moczowo - płciową; gąbczastą - przebiega w ciele gąbczastym prącia. W części błoniastej włókna mięśniowe przechodzące z przepony moczowo - płciowej na cewkę moczową tworzą w jej ścianie mięsień zwieracz cewki. Część gąbczasta tworzy w części końcowej rozszerzenie tzw. Dół łódkowaty.

132.WYMIEŃ PRZYKŁADY MORFOLOGICZNYCH STRUKTUR CHRONIĄCYCH ORGANIZM PRZED ODWODNIENIEM.

133.RÓŻNICE PŁCIOWE W BUDOWIE DRÓG WYPROWADZAJĄCYCH MOCZ I ICH ZNACZENIE DLA HIGIENY I PROFILAKTYKI.

CEWKA MOCZOWA MĘSKA:

• Rozpoczyna się ujściem wewnętrznym cewki w dnie pęcherzyka moczowego a kończy ujściem zewnętrznym na żołędzi prącia

• Ma 3 części: sterczowa biegnie przez gruczoł krokowy, na tylnej ścianie jej biegnie grzebień cewki na, którym leży wzgórek nasienny z ujściem przewodów wytryskowych; błoniasta biegnie przez przeponę, ma w ścianie mięsień zwieracz cewki moczowej; gąbczasta najdłuższa, pokryta ciałem gąbczastym, zakończona dołem opuszki na początku i dołem łódkowatym na końcu.

• Ma 2 wygięcia: pierwsze wklęsłością do góry jako krzywizna podłonowa a drugie wypukłe do dołu jako krzywizna przedłonowa

• Wewnątrz pokryta błoną śluzową ułożoną w fałdy z gruczołami śluzowymi chroniącymi ściany przed moczem, miedzy fałdami zatoki cewki, błona ta wysłana nabłonkiem wielorzędowym, wielowarstwowym.

CEWKA MOCZOWA ŻEŃSKA:

• Długość 3 - 5 cm

• Rozpoczyna się ujściem wewnętrznym cewki w pęcherzu moczowym a kończy w przedsionku pochwy ujściem zewnętrznym

• Ściana ma 2 warstwy i błonę śluzowa ułożona w fałdy, a na tylnej ścianie tworzy grzebień cewki w głównym odcinku pokryta nabłonkiem przejściowym a u dołu wielorzędowym cylindrycznym aż do nabłonka wielowarstwowego płaskiego; błona mięśniowa złożona z wewnętrznych włókien podłużnych i zewnętrznych okrężnych.

134.NEFRON - BUDOWA I CZYNNOŚCI.

Nefron jest to jednostka czynnościowa i strukturalna nerki. Składa się on z ciałka nerkowego i wychodzącego z niego układu kanalikowego. Ciałko nerkowe zbudowane jest z pętli naczyń włosowatych tworzących kłębuszek nerkowy oraz otaczającej go torebki ciałka nerkowego. Od torebki odchodzi kanalik kręty bliższy, który przechodzi w pętlę nefronu o dwóch ramionach: wstępującym i zstępującym. Ramię wstępujące przechodzi w kanalik krety dalszy, który uchodzi do cewki moczowej. W skład obu nerek człowieka wchodzi około 2,5 mln. Nefronów.

CZYNNOŚCI: nadchodząca krew do nerek doprowadzana jest tętniczką doprowadzającą do splotu naczyniowego. W splocie w ok. 1/5 przepływającego osocza przesącza się do torebki ciałka nerkowego tworząc tzw. Mocz pierwotny. Mocz pierwotny przechodzi do układu kanalikowego gdzie ulega przemianom do moczu ostatecznego. Składają się na to dwa procesy: wchłanianie zwrotne (resorpcja) i wydzielanie (serekcja).

135.WYMIEŃ ŻEŃSKIE NARZĄDY PŁCIOWE ZEWNĘTRZNE I WEWNĘTRZNE,OMÓW ICH FUNKCJĘ.

WEWNĘTRZNE:

1. JAJNIK: wytwarzane są w nim gamety żeńskie

2. JAJOWÓD: służy do przyjęcia i przeprowadzenia komórki jajowej jajnika do jamy macicy

3. MACICA: jest miejsce, w którym zapłodnione jajo, zarodek, a następnie płód rozwija się. W okresie rozwoju macica dostarcza rozwijającemu się płodowi substancji odżywczych oraz materiału na budowę tkanek. Z chwilą zakończenia rozwoju odgrywa główną rolę w wydalaniu płodu na zewnątrz w czasie porodu działając tu jako narząd mięśniowy.

4. POCHWA: łączy przedsionek pochwy z macicą. Głównym jej zadaniem jest przejęcie nasienia wprowadzonego do niej podczas stosunku płciowego przez członek męski. W czasie porodu służy jako kanał wyprowadzający dla płodu. Stanowi drogę odpływu krwi menstruacyjnej i innych produktów wydzielania macicy.

ZEWNĘTRZNE:

1. WZGÓREK ŁONOWY

2. WARGI SROMOWE WIEKSZE: chronią struktury położone głębiej

3. WARGI SROMOWE MNIEJSZE: ograniczają ujście pochwy

4. PRZEDSIONEK POCHWY: znajduje się w nim ujście zewnętrzne cewki moczowej i ujście pochwy

5. ŁECHTACZKA: receptor i transformator bodźców czuciowych inicjujących i wzmagających pobudzenie płciowe

6. OPUSZKI PRZEDSIONKA: wyściełają wejście do pochwy

7. GRUCZOŁY PRZEDSIONKOWE WIĘKSZE: produkują wydzielinę śluzową

136.WYMIEŃ NARZĄDY PŁCIOWE MĘSKIE ZEWNĘTRZNE I WEWĘTRZNE. OMÓW ICH FUNKCJE.

WEWNĘTRZNE:

1. JĄDRO: wytwarzane są w nich gamety męskie - plemniki. Pełnią rolę gruczołu dokrewnego produkującego hormony odpowiedzialne za regulację czynności pozostałych narządów płciowych oraz rozwój i utrzymanie wielu wtórnych cech płciowych męskich

2. NAJĄDZRE: magazynuje plemniki, gdzie osiągają one pełną dojrzałość

3. NASIENIOWÓD: służy do szybkiego przeprowadzania nasienia do cewki moczowej

4. GRUCZOŁ KROKOWY: produkuje wydzielinę, która stanowi ok. 20% płynnej części nasienia

5. GRUCZOŁY OPUSZKOWO - CEWKOWE: produkują w czasie pobudzenia płciowego wydzielinę o odczynie zasadowym.

6. PRZEWODY WYTRYSKOWE: przewód dla nasienia od bańki nasieniowodu do ujścia cewki moczowej.

ZEWNĘTRZNE:

1. PRĄCIE: służy do wprowadzania nasienia do dróg rodnych kobiety w trakcie aktu płciowego oraz do wyprowadzania moczu z pęcherza na zewnątrz.

2. MOSZNA: stanowi worek skórny dla jąder. Dostarcza części pokrywy dla członka w czasie jego wzwodu

3. CEWKA MOCZOWA PRĄCIA

137.BUDOWA I ZNACZENIE OPON MÓZGOWIA I RDZENIA KRĘGOWEGO.

MÓZGOWIE: otaczają go trzy opony: opona zewnętrzna (twarda), środkowa (pajęczynówka), wewnętrzna (miękka).

1. OPONA TWARDA: jest błoną włóknistą. Stanowi również okostną jamy czaszki. Od pajęczynówki oddzielona jest jama podtwardówkową. Ma kształt długiego worka, zbudowanego ze zbitej tkanki łącznej. Rozpoczyna się w otworze wielkim kości potylicznej gdzie przechodzi w oponę twardą mózgowia. Kończy się na poziomie II kręgu krzyżowego. Opona twarda wysyła do każdego z otworów międzykręgowych wypustkę otaczającą oba korzenie nerwu rdzeniowego wraz ze zwojem nerwowym. Między wcięciem opony twardej a ściana kanału kręgowego istnieje jama nadtwardówkowa, która jest ważnym czynnikiem chroniącym rdzeń kręgowy przed uciskiem. Opona twarda unerwiona jest przez gałęzie oponowe nerwów rdzeniowych. Składa się z dwóch blaszek zewnętrzne (okostnej) i wewnętrznej. Warstwa okostna zrasta się mocno z podstawą czaszki, a warstwa wewnętrzna wysyła w kierunku mózgowia przegrody, dzielące wnętrze czaszki na kilka połączonych ze sobą przestrzeni. Przegrody te to: sierp mózgu, sierp móżdżku, namiot móżdżku i przepona siodła. SIERP MÓZGU - odgradza od siebie półkule mózgu, rozciąga się od grzebienia koguciego do guzowatości potylicznej. SIERP MÓŻDŻKU: leży poniżej namiotu móżdżku, wnika pomiędzy półkule móżdżku. PRZEPONA SIODŁA: rozpościera się nad siodłem tureckim, oddziela dół czaszki od reszty dołu środkowego czaszki. Przez przeponę przechodzi lejek łączący przysadkę z podwzgórzem. Na tych przegrodach opierają się części mózgowia co zmniejsza wzajemny nacisk tkanki mózgowej. Pomiędzy warstwą okostną i mózgową znajdują się kanały żylne zwane zatokami opony twardej. Przyjmują one krew z mózgowia, oka i ucha. Zatoki opony twardej są to szeroki, pokryte śródbłonkiem przewody żylne pozbawione zastawek. Można je podzielić na dwie grupy: grupę przednio - dolną (zatoka jamista, klinowo - ciemieniowa, zatoka skalista górna i dolna) i grupę tylno - górną (spływ zatok: zatoka strzałkowa górna i dolna, zatoka prosta, poprzeczna, esowata, potyliczna). Na powierzchni blaszki okostnej przebiegają naczynia tętnicze, wyróżniamy tętnicę przednią, środkową i tylną.

2. PAJĘCZYNÓWKA: cienka błona łącznotkankowa. Z oponą miękką pajęczynówka zrasta się tylko na wypukłych powierzchniach zakrętów mózgowych. Nad bruzdami i szczelinami opona ta przerzuca się nie zagłębiając się co powoduje powstawanie jamy podpajeczynówkowej.

3. OPONA MIĘKKA: jest zrośnięta z powierzchnią wewnętrzną mózgu. Zawiera liczne naczynia krwionośne, tętnicze i żylne, które wnikają do tkanki mózgowej. Otacza bezpośrednio powierzchnię rdzenia, wnika do bruzd oraz do szczeliny pośrodkowej przedniej. Przechodzi ona również na korzenie nerwów rdzeniowych, na naczynia krwionośne oraz na nić końcową.

138. MÓZGOWIE - PODZIAŁ,OGÓLNA BUDOWA I FUNKCJE POSZCZEGÓLNYCH CZĘŚCI.

Ośrodkowy układ nerwowy powstaje z ektodermy, a szczególnie z trzech pierwotnych listków pęcherzyków mózgowych. Rozwinęły się kolejno:

1.tyłomózgowie

2.śródmózgowie

3.przodomózgowie

TYŁOMÓZGOWIE: Rdzeniomózgowie (rdzeń przedłużony), Tyłomózgowie wtórne (most i móżdżek).

-Rdzeń przedłużony (opuszka) - najniżej położony odcinek mózgowia, przechodzi w rdzeń kręgowy. Granicę między rdzeniem przedłużonym a kręgowym stanowi skrzyżowanie piramid.

Budowa zewnętrzna:

-szczelina pośrodkowa przednia, piramidy utworzone przez włókna dróg korowo - rdzeniowych (piramidowych)

a.sznury rdzenia przedłużonego (prawy i lewy), kończą się oliwkami.

Powierzchnia grzbietowa:

a.część dolno - boczna: pęczek smukły i klinowaty, guzek pęczka smukłego i guzek pęczka klinowatego. Guzki te tworzą jądra klinowate i smukłe

b.część górno - przyśrodkowa: bierze udział w wytworzeniu dna komory IV

Budowa wewnętrzna:

c.część podklinowa ( w sznurach istoty białej biegną włókna nerwowe dróg wstępujących i zstępujących, znajdują się tu w rogach przednich jądra nadrdzeniowe i dwuznaczne. W rogu przednim, leżą jądra nerwu podjęzykowego i błędnego. W rogu tylnym istoty szarej jądra nerwu trójdzielnego oraz jądro smukłe i klinowate.

d.Wstęga przyśrodkowa: skrzyżowanie włókien nerwowych wychodzących z jądra smukłego i klinowatego.

MOST:

Dół równoległoboczny: stanowi dno komory IV. Jest utworzony przez część górno - przyśrodkową powierzchni grzbietowej rdzenia przedłużonego i całą powierzchnię grzbietową mostu. Dół równoległoboczny ma kształt 2 trójkątów równoramiennych połączonych podstawami. Trójkąt górny należy do mostu a dolny do rdzenia przedłużonego.

Budowa wewnętrzna mostu:

-Część brzuszna - zawiera pęczki włókien podłużnych, włókna poprzeczne i komórki nerwowe tworzące jądra mostu. Głównym składnikiem pęczków podłużnych są drogi korowo - rdzeniowe, do których dołączają włókna korowo - jądrowe i korowo - mostowe. Pęczki przedłużone dzielą włókna poprzeczne na warstwę powierzchniową i głęboką.

-Część grzbietowa - biegną tu 3 wstęgi: przyśrodkowa, rdzeniowa i trójdzielna. wstęgę przyśrodkowkrzyżują pasma włókien poprzecznych, które tworzą ciało czworoboczne. Ciało czworoboczne zawiera włókna drogi słuchowej. Powierzchnię ta pokrywa istota szara środkowa. Głównym składnikiem części grzbietowej jest twór siatkowaty (zaangażowany niemal we wszystkie czynności układu nerwowego).

PODWZGÓRZE: leży na podstawie mózgu, składa się z ciał suteczkowatych, guza popielatego i pasma przysadki, lejka oraz skrzyżowania wzrokowego i pasma wzrokowego.

Funkcje:

-Reguluje gospodarka wodną i mineralną

-Reguluje ciepłotę ciała

-Głód i sytość

-Funkcje rozrodcze

-Czynność przysadki

-Reakcje somatyczne agresji i ucieczki

-Układu autonomicznego

KRESOMÓZGOWIE:

Półkule mózgu: wewnątrz nich znajduje się szereg jąder podkorowych - największe (ciało prążkowane). Powierzchnia półkul pokryta jest warstwą istoty szarej. Prawą półkulę oddziela od lewej szczelina podłużna mózgu, tu też leży ciało modzelowate - największe spoidło mózgu. Jest ono zbudowane z włókien nerwowych łączących obie półkule. Mózgowie pokryte jest 3 oponami.

Kora mózgu; jest ona pofałdowana co tworzy bruzdy i zakręty (łączymy je w płaty). W korze znajdują się:

-Ośrodek ruchów dowolnych (drogi biegnące do rdzenia)

-Ośrodki układu autonomicznego

-Pole somatyczne (ośrodek czynności czuciowych)

-Mózg trzewny

-Korowy ośrodek wzroku

-Korowy ośrodek słuchu

-Ośrodek węchowy

-Ośrodki mowy

139.KRESOMÓZGOWIE - BUDOWA I FUNKCJE.

Kresomózgowie stanowią dwie półkule mózgu i część wzrokowa podwzgórza. Prawą półkulę od lewej oddziela szczelina podłużna mózgu, na jej dnie znajduje się ciało modzelowate, które jest największym spoidłem mózgu. Inna szczelina - poprzeczna oddziela półkule od górnej powierzchni móżdżku.

Półkula mózgu posiada trzy powierzchnie:

• Grzbietowo - boczną (wypukłą)

• Przyśrodkową

• Podstawną

Trzy bieguny:

• Czołowy

• Potyliczny

• Skroniowy

Trzy brzegi:

• Górny

• Boczny

• Przyśrodkowy

W skład półkul wchodzi: płaszcz mózgu, węchomózgowie i jądra podkorowe tworzące ciało prążkowane.

PŁASZCZ składa się z kory i istoty białej. Istota biała utworzona jest z 4 rodzajów włókien nerwowych:

• Odkorowe lub odśrodkowe (odchodzące od komórek kory mózgowej)

• Dośrodkowe (dochodzące do komórek kory.

• Asocjacyjne (łączące różne okolice kory)

• Spiodłowe (łączące półkule)

W każdej półkuli rozróżniamy 4 płaty:

• Płat czołowy

• Płat ciemieniowy

• Płat skroniowy

• Płat potyliczny

We wnętrzu każdej półkuli mózgowej znajduje się komora boczna - pozostałość światła pierwotnego pęcherzyka mózgowego. Komora boczna składa się z czterech części, z których każda leży w innym płacie i są to: róg przedni (płat czołowy), część środkowa (płat ciemieniowy), róg tylny (płat potyliczny), róg dolny (płat skroniowy). Obie komory boczne łącza się z trzecią za pośrednictwem otworu międzykomorowego.

WĘCHOMÓZGOWIE: składa się z części obwodowej i część odśrodkowej (korowej). Do części obwodowej należą: opuszka węchowa, pasmo węchowe i trójkąt węchowy. Składa się ona głównie z włókien nerwowych przewodzących bodźce węchowe do części korowej. Do części ośrodkowej węchomózgowia należą: zakręt obręczy, cieśń zakrętu obręczy oraz hipokamp.

OŚRODKI KOROWE: są to okolice kory mózgowej związane z określonymi czynnościami.

1. Ośrodek ruchowy: wywołuje reakcje ruchowa z grup mięśniowych. Położone są w paśmie kory tworzącej zakręt pośrodkowy.

2. Ośrodki czuciowe: znajdują się w zakręcie zaśrodkowym. Odbiera wrażenia dotyku, ciepła, chłodu oraz informacje o ruchach mięśniowych.

3. Ośrodki słuchowe: znajdują się w zakręcie skroniowym górnym płatów skroniowych. Płaty skroniowe są także siedzibą pamięci.

4. Pole wzrokowe: w płacie potylicznym

5. Okolice przedczołowe - z przodu od pola ruchowego są siedliskiem wyższych czynności mózgu - intelekt, inteligencja.

JĄDRA PODKOROWE: są to skupienia komórek nerwowych w obrębie istoty białej. Należą one rozwojowo do starszych i prymitywniejszych części ośrodkowego układu nerwowego, w odróżnieniu od kory mózgowej, która zajmuje szczególne miejsce jako najwyższy ośrodek regulujący i kierujący czynnościami całego ustroju.

140.MIĘDZYMÓZGOWIE - BUDOWA I FUNKCJA.

Międzymózgowie zaliczamy do przodomózgowia. W jego skład wchodzą: wzgórze, podwzgórze, nadwzgórze oraz powstałe z kresomózgowia półkule mózgu.

PODWZGÓRZE: leży na powierzchni brzusznej mózgowia. Rozróżniamy w nim:

• Ciała suteczkowate

• Guz popielaty, który łączy się z przysadką

• Skrzyżowanie wzrokowe

• Nerwy wzrokowe

• Pasma wzrokowe

Podwzgórze jest złożonym ośrodkiem układu autonomicznego regulującego czynności narządów wewnętrznych i przemiany chemiczne ustroju.

WZGÓRZE I NADWZÓRZE: leżą na stronie grzbietowej i przykryte są przez półkule mózgu. Wzgórze składa się z szeregu jąder, które pośredniczą w przekazywaniu impulsów czuciowych (czucie skórne, mięśniowe, wzrok, słuch) do kory mózgowej. Nadwzgórze składa się z szyszynki i uzdeczki.

141.PIEŃ MÓZGU - BUDOWA I FUNKCJA.

Do pnia mózgu zaliczamy rdzeń przedłużony, most i śródmózgowie. Ma kształt stożka rozszerzającego się u góry gdzie łączy się z mostem i zwężającego się na dole gdzie przechodzi w rdzeń kręgowy.

1. Powierzchnia brzuszna rdzenia kręgowego: dzieli go szczelina pośrodkowa przednia. Na jego powierzchni po obu stronach szczeliny znajdują się piramidy, które wychodzą z mostu a na dole łączą się ze sznurami przednimi rdzenia kręgowego. Z boku od piramidy znajduje się oliwka

2. Powierzchnia brzuszna mostu: jest wypukła. Poniżej brzegu dolnego na granicy z piramidą wychodzą korzenie nerwu odwodzącego.

3. Powierzchnia brzuszna sródmózgowia: uwypuklają się tu parzyste odnogi mózgu

4. powierzchnia grzbietowa pnia mózgu: pokryta jest przez móżdżek oraz półkule. Móżdżek łączy się z pniem mózgu konarami górnymi, środkowymi i dolnymi.

142.MÓŻDŻEK - BUDOWA I FUNKCJA

Móżdżek (cerebellum) to z wyglądu coś jakby drugie i pomniejszone półkule mózgowe. Stąd też nazwa - zdrobnienie od słowa "mózg". Ewolucyjnie jest on o wiele starszy niż półkule mózgu i funkcjonalnie spełnia inne zadania. Można sobie wyobrazić tę strukturę jako "nadzorcę mięśni", instytucję czuwającą nad najbardziej podstawową integracją pracy mięśni. Generalnie można kojarzyć tę strukturę ogólnie z układem ruchowym i kontrolą napięcia mięśniowego.

Móżdżek znajduje się z tyłu pod półkulami mózgu, a mówiąc ściślej: znajduje się w dole tylnym czaszki pod namiotem móżdżku, między pniem mózgu a płatami skroniowymi i potylicznymi mózgu.

Opisując układ nerwowy można najogólniej stwierdzić, że składa się on z istoty szarej i istoty białej. Dokonując opisu móżdżku, można, kontynuując to ogólne stwierdzenie, scharakteryzować te dwa budulce układu nerwowego tak, jak wyglądają one w tej właśnie strukturze. Mianowicie:

• Istota szara - stanowiąca skupisko ciał komórkowych neuronów - pokrywa powierzchnię móżdżku tworząc w ten sposób korę móżdżku. Tworzy także pewne skupiska wewnątrz tej struktury, co nazywa się jądrami.

• Istota biała - czyli włókna nerwowe, aksony neuronów - tworzy połączenia między różnymi obszarami kory móżdżku i jądrami znajdującymi się wewnątrz. Ale nie tylko, gdyż część istoty białej tworzy połączenia pomiędzy istotą szarą móżdżku i innymi strukturami układu nerwowego, co określamy mianem konarów móżdżku.

Całą powierzchnię móżdżku możemy podzielić na części boczne - dwie półkule móżdżku, oraz część pośrodkową, którą nazywa się robakiem móżdżku.

Jak można zobaczyć na fotografiach, powierzchnia móżdżku, utworzona przez istotę szarą, jest niesamowicie pofałdowana. Każdy taki fałd kory móżdżku nazywa się zakrętem, albo rzadziej zawojem. Wgłębienia między takimi wybrzuszeniami określa się natomiast mianem szczelin, lub bruzd. Korę móżdżku można podzielić na strefy lub nieco inaczej, na płaty, jednak pozwolę sobie zrezygnować z takich szczegółów.

Neurony tworzące korę móżdżku ułożone są w trzy warstwy, jedna na drugiej. Różnią się one pod względem rodzaju komórek nerwowych które je tworzą, a także pod względem tego, skąd otrzymują połączenia i dokąd posyłają swoje aksony. Trójwarstwowa struktura istoty szarej sugeruje iż dana struktura jest bardzo stara z punktu widzenia ewolucji. Warstwy te są następujące:

• drobinowa;

• zwojowa;

• ziarnista.

Warstwa drobinowa leży pod oponą miękką, czyli na samej górze i zawiera komórki gwiaździste oraz dendryty komórek Purkyniego. Warstwa zwojowa leży pod warstwą drobinową i utworzona jest przez komórki Purkyniego. Warstwa ziarnista leży pod warstwą zwojową i zbudowana jest z komórek ziarnistych.

Natomiast istota szara znajdująca się wewnątrz móżdżku tworzy jądra:

• jądro zębate;

• jądro czopowate;

• jądro kulkowate;

• jądro wierzchu.

Oczywiście należy mieć cały czas na uwadze symetryczność układu nerwowego. Oznacza to, że wymienione powyżej struktury istoty szarej znajdują się w obu półkulach móżdżku.

Ale rozpisałem się głównie o istocie szarej, zapominając o istocie białej. Warto wiedzieć, iż włókna nerwowe łączące móżdżek z innymi strukturami nazywa się konarami. Wyróżnia się:

• Konar dolny łączący móżdżek z rdzeniem przedłużonym (inaczej: opuszką);

• Konar środkowy łączący móżdżek z mostem;

• Konar górny łączący móżdżek z mostem i śródmózgowiem.

143.OMÓW LOKALIZACJĘ OŚRODKÓW RUCHOWYCH I CZUCIOWYCH KORY MÓZGOWEJ

W korze mają miejsce wyższe procesy somatyczne i psychiczne, powstają tu bodźce dla świadomych czynności, wszystkich świadomych uczuć. To ośrodek poznania, pamięci, powstają obrazy pamięciowe; to nadrzędny ośrodek kierujący i regulujący różne czynności.

Ośrodek ruchowy: zakręt przedśrodkowy, część zakrętu czołowego, płacika okołośrodkowego płata czołowego. Mamy tu ośrodek ruchowy mowy, psychoruchowy, uwagi i koordynacji, węchowy dla mięśni kończyny dolnej, spojrzenia w bok.

Ośrodek czuciowy: zakręt zaśrodkowy, część płacika okołośrodkowego w płacie ciemieniowym - odbiór dotyku, ciepła, chłodu, percepcji, ośrodek, ruchów gałek ocznych.

Ośrodek wzrokowy: bruzda ostrogowa płata potylicznego - osrodek czytania, pamięci znaków pisarskich.

Ośrodek słuchowy: płat skroniowy - ośrodek słuchowy mowy, rozumienia, orientacji i koordynacji ruchów, rozpoznawania tonów, głośności.

RDZEŃ PRZEDŁUŻONY: miejsce przechodzenia wszystkich impulsów z mózgu do rdzenia kręgowego i odwrotnie skupienie ośrodków nerwowych dla wielu czynności odruchowych tj. odruch ssania, żucia, połykania, kichania, kaszlu, wydzielania potu. Najważniejsze jego ośrodki to: oddechowy - reguluje czynności oddychania, naczynioworuchowych. Reguluje stan napięcia naczyń krwionośnych, czynności serca, wymiotny.

RDZEŃ KRĘGOWY: leży w kanale kręgowym, zbudowany z istoty szarej wewnetrznej zbudowanej z ciał komórkowych nerwowych i białej na zewnątrz stanowiącej skupienie włókien nerwowych w postaci dróg; odchodzą od niego nerwy rdzeniowe opuszczające kanał przez otwory miedzykręgowe.

144.PŁYN MÓZGOWO - RDZENIOWY, JEGO ZNACZENIE,MIEJSCE WYTWARZANIA I DROGI PRZEPŁYWU.

Płyn mózgowo rdzeniowy chroni mózg i rdzeń otaczając je w postaci płynnego płaszcza. Stwarza on środowisko dla mózgowia i rdzenia, umożliwia wymianę produktów przemiany materii i jest ważnym zabezpieczeniem przed urazami mechanicznymi.

Płyn mózgowo - rdzeniowy powstaje w splotach naczyniówkowych komór mózgowia. Sploty naczyniówkowe utworzone są z kapilarów i wyściółki komór posiadają bardzo cienka ścianę uwypuklającą się w postaci pączkowalnych woreczków. Najmniejszy splot leży w komorach bocznych (kresomózgowie) i tam właśnie powstaje najwięcej płynu na drodze przenikania części osocza przez ściany splotu. Z komór bocznych płyn przechodzi do komory trzeciej (międzymózgowie) następnie wodociągiem do mózgu (śródmózgowie) potem do komory czwartej (tyłomózgowie), z komory czwartej przez otwór pośrodkowy i dwa otwory boczne płyn przechodzi do jamy podpajeczynówkowej mózgowia i rdzenia kręgowego.

Zamknięcie drogi dla przepływającego płynu przez proces chorobowy prowadzi do wodogłowia.

Płyn mózgowo rdzeniowy jest pozbawiony elementów morfotycznych, odnawia się w ciągu doby czterokrotnie. W odróżnieniu od osocza krwi płyn zawiera bardzo mało białka i cukru, jedynie chlorków jest w płynie więcej niż w osoczu..

Płyn, który jest ciągle wytwarzany w splotach naczyniówkowych komór uchodzi do zatoki strzałkowej górnej (kanał rylny w oponie twardej) przez specjalne urządzenie w postaci mikroskopijnych kosmków pajęczynówki zanurzonych w krwi zatoki.

145.WYMIEŃ NERWY CZASZKOWE - PODAJ ICH CHARAKTER CZYNNOŚCIOWY.

Nerwy czaszkowe, parzyste, odchodzą od mózgowia i wychodzą przez otwory podstawy czaszki, zaopatrują one główne narządy głowy.

1. NERWY WĘCHOWE: rozpoczynają się w nabłonku pola węchowego jamy nosowej, przez otwory kości sitowej wnikaj do jamy czaszki i opuszki węchowej (kora węchowa).

2. NERW WZROKOWY: powstaje z włókien wielobiegunowych komórki siatkówki gałki ocznej. Po wejściu do jamy czaszki tworzą skrzyżowanie wzrokowe, które kończy się w ciele kolankowym.

3. NERW OKORUCHOWY: bierze początek w nakrywce śródmózgowia zaopatruje on ruchowo mięśnie gałki ocznej (m. Prosty górny, m prosty dolny, m. Skośny dolnej gałki ocznej, m. Dźwigacz panewki górnej). Nerw ten prowadzi również włókna przywspółczulne, unerwiające mięsień zwieracz źrenicy i mięsień rzęskowy. Przy podrażnieniu nerwu okoruchowego opada powiek górna, powstaje zez rozbieżny, uszkodzenie włókna przywspółczulnego powodujący rozszerzenie źrenicy i zaburzenia akomodacji oka.

4. NERW BLOCZKOWY: kieruje się ze śródmózgowia do gałki ocznej (do oczodołu), unerwia mięsień skośny górny. Podrażnienie tego nerwu powoduje odchylenie gałki ocznej do góry i do środka, towarzyszy temu widzenie podwójne.

5. NERW TRÓJDZIELNY: posiada włókna czuciowe i ruchowe. Część czuciowa wysyła na obwód 3 wielkie gałęzie nerwu trójdzielnego.

-nerw oceny: prowadzi wyłącznie włókna czuciowe) zaopatruje namiot móżdżku, warstwy ściany gałki ocznej, błonę śluzową komórek sitowych, błędniczka, skórę powieki górnej, grzbiet nosa i gruczoł łzowy

-nerw szczękowy: (zawiera tylko włókna czuciowe) unerwia oponę twardo mózgowia, błonę śluzową wargi górnej dziąseł szczęki, podniebienia, jamy nosowej, zatoki szczękowej, zęby szczęki.

-Nerw ruchowy: (zawiera włókna czuciowe i ruchowe):

*Włókna ruchowe: zaopatrują wszystkie mięśnie żwacze, mięsień żuchwowo - gnykowy.

*Włókna czuciowe: zaopatrują oponę twarda mózgowia, błonę śluzową części przedniej języka, dna jamy ustnej, wargi dolnej i policzka, zęby żuchwy, skórę małżowiny usznej, przewód słuchowy zewnętrzny.

6. NERW ODWODZACY: prowadzi włókna ruchowe. Biegnie do oczodołu gdzie zaopatruje mięsień prosty boczny gałki ocznej. Uszkodzenie: zez zbieżny.

7. NERW TWARZOWY: posiada włókna ruchowe, smakowe, przywspółczulne.

awłókna ruchowe: zaopatrują wszystkie mięśnie wyrazowe twarzy i mięsień rylcowo - gnykowy szyi.

b..Włókna smakowe (czuciowe) dochodzą do brodawek grzybowatych języka

c.Włókna przywspółczulne: wudzielnicze unerwiają gruczoł łzowy, gruczoły jamy ustnej, języka, podniebienia, gardła i slinianki (podżuchwową i podjęzykową).

8. NERW PRZEDSIONKOWO ŚLIMAKOWY: jest nerwem zmysłowym, rozpoczyna się w narządach zmysłowych (błędnik i ślimak). Nerw składa się z części przedsionkowej (nerw narządu równowagi) i części ślimakowej (nerw narządu spiralnego czyli narządu słuchu.

9. NERW JEZYKOWO GARDŁOWY: jest nerwem zawierającym włókna czuciowe, ruchowe oraz przywspółczulne.

-włókna czuciowe: (smakowe, czucia bólu, temperatury oraz dotyku), zaopatrują jamę bębenkową, trąbkę słuchową, migdałek podniebienny, brodawki smakowe języka, część nosową i ustno - gardłową.

-włókna ruchowe: unerwiają wszystkie mięsnie gardła. Nerw ten jest odpowiedzialny za ruch połykania

-włókna przywspółczulne: zaopatrują śliniankę przyuszną oraz gruczoły policzkowe i nasady języka.

10. NERW BŁĘDNY: unerwia większość narządów wewnętrznych, krtań, płuca, serce, narządu przewodu pokarmowego. Ma 3 rodzaje włókien: przywspółczulne, ruchowe i czuciowe.

-włókna ruchowe: zaopatruje mięsień gardła i krtani

-włókna czuciowe: unerwiają oponę twardą, krtań, narządy jamy klatki piersiowej i jamy brzusznej

-włókna przywspółczulne: ruchowe dla mięśni gładkich i wydzielnicze dla gruczołów.

11. NERW DODATKOWY: prowadzi włókna ruchowe zaopatrujące mięsień mostkowo - obojczykowy - sutkowy i mięsień czworoboczny.

12. NERW PODJĘZYKOWY: jest nerwem ruchowym zaopatrującym wszystkie mięsnie języka.

146.EKSTERORECEPTORY,PROPRIORECEPTORY,INTERORECEPTORY - FUNKCJE I ROZMIESZCZENIE.

RECEPTOR: narząd, który zamienia bodźce na impulsy nerwowe. Istnieje wiele rodzajów receptorów, zawsze reagują one specyficznie na dany rodzaj energii, którą zamieniają za energię prowadząca do powstania depolaryzacji błony zakończenia nerwowego, będącego częścią receptora.

W zależności o rodzajów receptorów czucie można podzielić na:

1. czucie eksteroreceptywne - odbierane ze skóry

2. czucie proprioreceptywne - czyli głębokie - z mięśni stawów i błędnika

3. czucie interoreceptywne(trzewne) - z narządów wewnętrznych i ścian naczyń krwionośnych

EKSTERORECEPTORY: odbierają impulsy ze skóry, możemy wyróżnić czucie dotyku, temperatury i bólu. W skórze człowieka są dwa typy receptorów dotyku ciałka Merkela i Meissnera. Dotknięcie powierzchni skóry pobudza receptory, których duża ilość znajduje się w obrębie opuszek palców i na wargach.

Z ciałek merkela i meissnera włókna prowadzą do zwojów rdzeniowych, stad do rogów tylnych rdzenia, następnie biegną one drogą rdzeniowo - wzgórzową do wzgórza, a ze wzgórza do kory czuciowej. Czucie temperatury jest odbierane przez receptory ciepła (Ruffiniego) oraz zimna (kolbki Krausego).

Impulsy z receptorów biegną do rdzenia (róg tylny) z rdzenia do wzgórza (droga rdzeniowo - wzgórzowa) i do kory czuciowej (zakręt zaśrodkowy. Czucie bólu nie posiada specjalnych zakończeń receptorowych, odbierane jest przez nagie zakończenia nerwowe rozmieszczone w skórze, okostnej i narządach wewnętrznych. Nagie zakończenia włókien w narządach wewnętrznych powodują, że trudno jest zakwalifikować ból np. ból lewej ręki (kończyny górnej )przy zawale.

PROPRIORECEPTORY: pobudzane są przez rozciąganie i napinanie mięśni i ścięgien. Występują one w mięśniach, w ścięgnach (ciałka Golgiego), a także na powierzchniach stawowych (ciała Paciniego).

Za pomocą czucia głębokiego osi układ nerwowy otrzymuje informacje o położeniu poszczególnych części ciała względem siebie i względem grawitacji. Dzięki czuciu głębokiemu możemy określać położenie własnego ciała bez pomocy wzroku np. dotknąć nos palcem prze zamkniętych oczach.

INTERORECEPTORY: znajdują się w narządach wewnętrznych i są pobudzane mechanicznie np. przez rozciąganie ścian jelita, tarcie opłucnej lub chemicznie przez związki jakie powstają w narządach niedokrwionych.

W przypadku ostrych schorzeń jamy brzusznej może nastąpić napięcie powłok brzucha na skutek przewodzenia nadmiaru impulsów, co prowadzi do wzmocnienia napięcia mięśni szkieletowych. Impulsy z interoreceptoró biegną w składzie włókien samoczynnych, dochodząc do korzonków (tylnych w różnych fragmentach rdzenia, dlatego m.in. bóle z narządów wewnętrznych są rozlane i trudne do lokalizacji.

Droga przewodzenia czucia z interoreceptorów prowadzi do rdzenia, wzgórza i kory czuciowej.

147.DROGI RUCHOWE MÓZGU.

W mózgowiu i rdzeniu kręgowym wyróżniamy dwa układy ruchowe: piramidowy i pozapiramidowy. Wkład piramidowy zasadniczo kieruje ruchami dowolnymi i obejmuje korę ruchową oraz drogę piramidową wraz z włóknami korowo jądrowymi. Do układu pozapiramidowego zaliczamy liczne ośrodki i drogi motoryczne kierujące ruchami niezależnymi od naszej woli (koordynacja ruchów zautomatyzowanych). Oba układy muszą współpracować ze sobą.

1.UKŁAD PIRAMIDOWY: drogi tego układu rozpoczynają się w korze ruchowej (zakręt przedśrodkowy - płat czołowy). Rozróżniamy wśród nich drogę biegnącą do rdzenia (korowo - rdzeniową) i korowo - jądrową.

-DROGA KOROWO - RDZENIOWA (piramidowa): jest głównym połączeniem rdzenia i mózgowia. Jej włókna rozpoczynają się w okolicy ruchowej kory mózgu i przez torebkę wewnętrzną wnikają do odnogi mózgu, dalej przechodzą do części brzusznej mostu gdzie dzieli się na szereg pęczków, które łączą się w rdzeniu przedłużonym tworząc piramidę. Poniżej w skrzyżowaniu piramid większość włókien korowo - rdzeniowych przechodzi na stronę przeciwległą tworząc w rdzeniu kręgowym drogę korowo - rdzeniową boczną. Drogi korowo - rdzeniowe schodząc w rdzeniu kręgowym przekazują impulsy nerwowe do komórek ruchowych rogów przednich. Drogi korowo - rdzeniowe są I (górnym) neuronem układu dróg ruchowych. II neuronem są komórki ruchowe rdzenia wraz z aksonami przechodzącymi przez korzenie przednie i nerwy obwodowe.

-DROGA KOROWO - JĄDROWA: od drogi piramidowej oddzielają się po drodze włókn zdążające do jąder ruchowych. Neuron II (obwodowy) to jądra ruchowe tych nerwów i ich aksony biegnące do odpowiednich mięśni. Droga korowo - jądrowa zawiera włókna skrzyżowane jak i nieskrzyżowane. Stąd impulsy docierają zarówno do prawej jak i lewej połowy głowy. Wyjątek: jądra nerwu podjęzykowego i trwarzowego.

-UKŁAD POZAPIRAMIDOWY: określenie to odnosi się do ośrodków i dróg związanych z motoryką ( z wyjątkiem ruchów dowolnych) w jego skład wchodzą rozproszone ośrodki korowe w płacie czołowym, potylicznym, skroniowym oraz następujące struktury podkorowe, jądro ogoniaste, soczewkowate, brzuszne przednie i boczne wzgórza, jądro niskowzgórzowe, istota czarna, jądro czerwienne oraz jądra tworu siatkowatego. Poszczególne struktury tego układu łączą się ze sobą za pośrednictwem różnorodnych pęczków włókien nerwowych.

Rola tego układu:

• Współdziała przy powstaniu ruchów dowolnych

• Reguluje napięcie mięśniowe

• Wpływa na szybkość i precyzję ruchów

• Tworzy automatyzmy ruchwe

148.DROGI CZUCIOWE MÓZGU.

Drogi czucia powierzchniowego i głębokiego przewodzą do kory mózgu impulsy z receptorów rozmieszczonych głównie w skórze oraz narządach ruchu. Powyższe drogi składają się z co najmniej 3 neuronów (jednego leżącego poza ośrodkowym układem i dwóch leżących w jego obrębie).

1.UKŁAD CZUCIOWY: prowadzący impulsy przez sznury tylne rdzenia kręgowego (czucie głębokie oraz czucie dotyku i ucisku) tzw. Drogi rdzeniowo - opuszkowe. Przewodzą one impulsy powstające w wyniku podrażnienia zakończeń czuciowych w ścięgnach i stawach. Informują one o ruchach czynnych i biernych umożliwiając rozpoznanie ułożenia poszczególnych części ciała bez pomocy wzroku. Pęczki sznura tylnego stanowią I neuron i biegną do jąder rdzenia przedłużonego ( smukłego i klinowatego). Tu rozpoczyna się II neuron. Tutaj włókna krzyżują się i przechodzą na drugą stronę (skrzyżowanie wstęg). Neuron III z jądra brzusznego tylno bocznego włókna biegną do kory czuciowej (zakręt zaśrodkowy).

2.UKŁAD CZUCIOWY prowadzący przez sznury przednie i boczne rdzenia kręgowego (czucie bólu, temperatury, dotyku i ucisku). W rdzeniu kręgowym drogi te to: drogi rdzeniowo - wzgórzowe boczne i przednie.. Drogi rdzeniowo - wzgórzowe przewodzą impulsy powstające w zakończeniach czuciowych skóry. Droga rdzeniowo - wzgórzowa przednia związana jest z czuciem bólu ciepła i zimna.

3.UKŁAD CZUCIOWY prowadzący impulsy z zakresu twarzy. Neuron I - zwój trójdzielny; neuron II - komórki krańcowe jąder nerwu trójdzielnego, przechodzi przez pień mózgu (wstęga trójdzielna do wzgórza), neuron II - komórka jądra brzusznego wzgórza (kora czuciowa).

149.WYJAŚNIJ POJĘCIE CZUCIA GŁĘBOKIEGO,JAKIE JEST JEGO PODŁOŻE MORFOLOGICZNE I ROLA W NARZĄDZIE RUCHU.

W skórze znajdują się liczne zakończenia nerwowe - wolne i wchodzące w skład receptorów posiadających własną, odrębną strukturę, rejestrujące dotyk, ciepło, zimno oraz bodźce bólowe. Mechanoreceptory skóry reagują na ucisk dotyk i wibrację. Na dotyk są wrażliwe tzw. ciałka Meissnera i receptory okołowłosowe. Są to receptory, które adaptują się zarówno wolno, jak i szybko. Pola odczuwania bodźca przypisane tym receptorom mają zróżnicowaną powierzchnię, która wynosi od 1 do 12 mm2.

Rozmieszczenie receptorów czuciowych w skórze jest bardzo różne. Dlatego różne okolice skóry wykazują inną wrażliwość na ucisk. Najbardziej są wrażliwe opuszki palców i - czubek nosa, oraz wargi. Najmniej - ramiona, uda i grzbiet. Żeby wywołać rekcję w skórze czubka nosa wystarczy ucisnąć ją z minimalna siłą wynoszącą jedynie 2g/mm2. Aby spowodować podobny efekt na skórze ramion, trzeba ją ucisnąć niemal 20-krotnie mocniej.

W skórze i innych tkankach są rozmieszczone receptory rejestrujące ból, który jest nieprzyjemnym wrażeniem zmysłowym, powstałym w wyniku uszkodzenia (nocycepcji) tkanek. Mechanizm odczuwania bólu ma chemiczny charakter i związany jest z uwalnianiem z uszkodzonych tkanek mediatorów chemicznych, zwłaszcza - kinin (bradykininy), które oddziałując na zakończenia nerwowe, indukują w nich reakcje prowadzące do powstania impulsu elektrycznego.

W receptorach rozmieszczonych w narządach powstaje tzw. ból trzewny. Może być odczuwany jako "głęboki" (pochodzący "z głębi"), albo "powierzchowny", rzutowany, czyli odbierany tak, jakby pochodził z tkanek zewnętrznych. Jest to związane z uszkodzeniami wzdłuż dróg nerwowych.

Receptory bólowe mogą mieć też cechy mechanoreceptorów, reagujących na mechaniczne odkształcenia powierzchni, lub być mechano- i termoreceptorami. Narastająca siła bodźca powoduje, że poczucie dotyku lub ucisku, albo temperatury (ciepła lub zimna) przeistacza się w wyraźny ból.

Analiza czucia powierzchownego, w tym bólu, ostatecznie dokonuje się w korze mózgowej, w jej części czuciowej. Impuls elektryczny powstały w wyniku dotyku, bólu i temperatury jest przewodzony drogami nerwowymi do zwojów przyrdzeniowych, a stąd (sznurem tylnym) do rdzenia przedłużonego (dotyk, ucisk), wzgórza i kory czuciowej.

U człowieka, niezależnie od jego świadomości, podczas dowolnego ruchu, za pomocą tzw. proprioreceptorów, zbierane są informacje dotyczące położenia stawów względem siebie, długości mięśni (stopnia ich rozciągnięcia). Są one przesyłane do rdzenia kręgowego i już na jego poziomie mogą być przetwarzane z wydaniem dyrektyw korygujących (za pomocą prostych lub nieco bardziej złożonych odruchów) ruch. Ich celem jest nie tylko rdzeń kręgowy, ale także móżdżek i kora ruchowa mózgu. W nich dokonuje się bardziej złożona analiza ruchu dzięki sygnałom nadchodzącym od dużej liczby nadawców (proprioreceptorów różnych grup mięśniowych). W wyniku tej analizy uruchamiane są złożone odruchy polisynaptyczne, dzięki którym ruch ciała, stan napięcia mięśni są adekwatne do potrzeb.

150.OMÓW TOPOGRAFIĘ PRZEKROJU POPRZECZNEGO RDZENIA KRĘGOWEGO.

Na przekroju poprzecznym rdzenia kręgowego jest widoczna istota szara, położona centralnie oraz otaczająca ja jak gdyby płaszczem istota biała. Istota szara rdzenia na przekroju poprzecznym ma kształt litery H. Krótkie ramię poziome istoty szarej łączy obydwie połowy rdzenia, natomiast ramiona pionowe tworzą rogi. W części przedniej rdzenia występuje poprzeczny róg przedni, w części tylnej róg tylny. Pomiędzy tymi rogami występuje istota szara pośrednia, w której wyróżniamy część przyśrodkową czyli istotę pośrednią środkową oraz boczną czyli istotę pośrednią boczną. W segmentach piersiowych część boczna jest silnie rozwinięta i tworzy róg boczny. Na całej długości rogi tworzą słupy: przedni i tylny. W okolicy rogu tylnego (szczyt, głowa, szyjka) znajduje się istota galaretowata otaczająca szczyt i głowę. Natomiast na powierzchni bocznej rogu tylnego istota szara ulega przemieszaniu z istotą białą, powodując powstanie tworu siatkowatego. Istota pośrednia środkowa wytwarza dwa spoidła szare: przednie i tylne. Istota pośrednia boczna zawiera komórki układu autonomicznego. Na dnie szczeliny pośrodkowej przedniej leży pasmo istoty białej, zwane spoidłem białym, łączące obydwie połowy rdzenia. Istota biała tworzy trzy parzyste sznury: przedni, boczny i tylny.

Wymienia się trzy główne typy komórek nerwowych rdzenia kręgowego: korzeniowe, sznurowe i wewnętrzne.

151.ODRUCH RDZENIOWY - MECHANIZM POWSTAWANIA.

ODRUCH - odpowiedź ustroju na bodziec - odpowiedź efektora na bodziec odebrany przez receptor. Odruchy mogą być proste lub złożone, w każdym wyróżniamy:

1. receptor - na który działa bodziec

2. drogę dośrodkową (aferentną) do kory

3. ośrodek odruchu (ośrodek nerwu)

4. drogę odśrodkową (eferentną)

5. efektor, który wykonuje czynności

drogą dośrodkową w odruchach rdzeniowych są korzenie grzbietowe, drogą odśrodkową są korzenie brzuszne. Pojedynczy, słaby (podprogowy) bodziec nie wywołuje odruchu. Jeżeli te słabe bodźce działają jednocześnie na sąsiadujące ze sobą receptory, następuje sumowanie bodźców, w efekcie następuje depolaryzacja błony komórkowej neuronu ruchowego i zostanie wywołany bodziec.

Włókna nerwowe wnikające przez korzenie grzbietowe mogą:

1. tworzyć synapsy w rogach tylnych i przez odpowiednie drogi przekazywać impuls do mózgowia

2. przechodzić bezpośrednio do rogów przednich i tworzyć synapsy z komórkami ruchomymi. Powstaje najprostszy odruch. Na poziomie rdzenia powstają odruchy nieświadome np. przy oparzeniu

152.DROGI NERWOWE RDZENIOWE.

Włókna nerwowe istoty białej tworzą szereg pęczków, zwanych drogami nerwowymi. Drogi nerwowe rdzenia można podzielić na:

1. drogi własne rdzenia (związane z jego czynnością odruchową)

2. drogi rdzeniowo - mózgowe (wstępujące)

3. drogi mózgowo - rdzeniowe (zstępujące)

Pęczki własne utworzone przez aksony w istocie białej pośredniczą w przekazywaniu impulsów z obwodowych neuronów czuciowych na obwodowe neurony ruchowe lub układu autonomicznego leżące w różnych odcinkach. Na jej drodze odbywają się różne odruchy rdzeniowe. Niektóre z nich mogą odbywać się bez neuronów pośredniczących.

Drogi rdzeniowo - mózgowe (wstępujące - czuciowe)

• rdzeniowo - opuszkowe (drogi czuciowe sznura tylnego), impulsy uświadomione (czucie głębokie i dotyk), pęczek smukły i klinowaty

• rdzeniowo - wzgórzowe (drogi czuciowe sznura przedniego i bocznego - czucie bólu, ciepła i zimna)

• rdzeniowo - móżdźkowe (drogi czuciowe sznura bocznego), przewodzą impulsy głównie z narządów ruchu (czucie z mięśni i stawów)

Drogi rdzeniowo - mózgowe to drogi wstępujące. Doprowadzają one impulsy czuciowe do kory czuciowej mózgu.

Drogi mózgowo rdzeniowe (zstępujące - ruchowe):

Jedne z nich tworzą włókna rozpoczynające się w korze mózgu, są to drogi korowo - rdzeniowe (piramidowe). Druga grupa to drogi biorące początek w pniu mózgu (pozapiramidowe)

• drogi piramidowe (korowo - rdzeniowe) przekazują impulsy związane z wykonywaniem ruchów dowolnych

• drogi pozapiramidowe (początek w jądrach)

-czerwienno rdzeniowa

-pokrywowo rdzeniowa

-przedsionkowa - rdzeniowa

-siatkowo rdzeniowa

Drogi te mają ważny wpływ na motorykę kończyn i tułowia. Drogi piramidowe odpowiadają za ruchy dowolne a pozapiramidowe za ruchy zautomatyzowane.

Część włókien biegnących z pnia mózgu do rdzenia kręgowego kieruje czynnościami wegetatywnymi ośrodków autonomicznych rdzenia.

153.KORZENIE RDZENIOWE - BUDOWA NERWU RDZENIOWEGO.

W rogach przednich rdzenia kręgowego znajdują się ciała komórek neuronu ruchowego nerwu rdzeniowego. Są to wielkie piramidalne komórki, których wypustki wychodzą na zewnątrz i tworzą korzeń brzuszny nerwu rdzeniowego. Korzeń ten łączy się z wypustkami obwodowymi neuronu czuciowego nerwu rdzeniowego. Ciała komórki neuronu czuciowego nie leżą w rdzeniu ale są skupione na obwodzie skupione na obwodzie w tzw. Zwoju rdzeniowym są to komórki zwojowe, neuryty tych komórek tworzą korzeń grzbietowy nerwu rdzeniowego. Wnika on do rdzenia przez bruzdę boczną tylną. Dendryty tych komórek łączą się z włóknami korzenia brzusznego nerwu rdzeniowego i powstaje nerw mieszany czuciowo - ruchowy. Nerw rdzeniowy wychodzi z kanału kręgowego przez otwór międzykręgowy i po krótkim przebiegu dzieli się na:

• gałąź brzuszną

• gałąź grzbietową

• gałąź oponową

• gałęzie łączące

GAŁĄŹ BRZUSZNA (włókna czuciowe, ruchowe, współczulne), unerwia ścianę boczną i przednią powierzchnię szyi i tułowia oraz kończyny górne i dolne. Gałęzie brzuszne nerwów rdzeniowych tworzą: splot szyjny; splot ramienny; nerwy miedzyżebrowe; splot lędźwiowo - krzyżowy.

GAŁĘZIE GRZBIETOWE zaopatrują skórę oraz mięśnie grzbietu, a także skórę pośladków (gałęzie grzbietowe nerwów krzyżowych i lędźwiowych)

GAŁĘZIE OPONOWE wnikają do kanału kręgowego i zaopatrują oponę twardą rdzenia kręgowego, okostną kręgów i naczynia krwionośne.

154.SPLOT SZYJNY I RAMIENNY - BUDOWA I ZAKRES UNERWIENIA.

SPLOT SZYJNY powstaje z gałęzi brzusznych nerwów. Leży w okolicy wyrostków poprzecznych kręgów szyjnych. Odchodzą od niego liczne gałęzie do mięśni szyi i do przepony (nerw przeponowy), a także do skóry szyi (nerw poprzeczny szyi), małżowiny usznej (nerw uszny wielki) oraz do skóry obręczy kończyny górnej (nerwy nadobojczykowe). Nerw przeponowy unerwia opłucną, osierdzie i przeponę.

SPLOT RAMIENNY utworzony przez gałęzie brzuszne..

Nerwy krótkie splotu ramiennego: unerwiają przede wszystkim mięśnie przyczepiające się do obręczy barkowej.

• nerw grzbietowy łopatki

• nerw piersiowy długi

• nerw podobojczykowy

• nerw nadłopatkowy

• nerwy piersiowe przednie

• nerwy podłopadkowe

• nerw piersiowo - grzbietowy

• nerw pachwowy

Nerwy długie splotu ramiennego:

• nerw mięśniowo - skórny

• nerw pośrodkowy

• nerw łokciowy

• nerw skórny przyśrodkowy przedramienia

• nerw promieniowy

155.SPLOT LĘDŹWIOWO - KRZYŻOWY I GUZICZNY.LOKALIZACJA,BUDOWA,ZAKRES UNERWIENIA.

SPLOT LĘDŹWIOWY - powstaje z gałęzi brzusznych nerwów rdzeniowych lędźwiowych. Układa się na wyrostkach żebrowych kręgów lędźwiowych. Oddaje gałęzie krótkie do mięśni grzbietu oraz gałęzie długie do mięśni brzucha i kończyny dolnej.

• Nerw biodrowo - podniebienny (mięśnie brzucha)

• Nerw biodrowo - pachwinowy (włókna ruchowe, mięśnie brzucha, zaopatruje skórę wzgórka łonowego, warg sromowych. ).

• Nerw płciowo - udowy ( mięsień dźwigacz jądra, więzadło obłe macicy, gałąź udowa, nerw czuciowy)

• Nerw udowy (mięsień czworoboczny, krawiecki, staw biodrowy, skóra przedniej powierzchni uda oraz staw kolanowy)

• Nerw zasłony (mięsień grypy przyśrodkowy uda)

SPLOT KRZYŻOWY: utworzony z gałęzi brzusznej nerwu lędźwiowego 5, gałęzi brzusznych wszystkich nerwów krzyżowych i gałęzi brzusznej nerwu guzicznego. Leży w miednicy mniejszej unerwia:

1. narządy miednicy mniejszej

2. skórę i mięśnie obręczy dolnej

3. większą część kończyny wolnej dolnej

Odgałęzienia splotu dzielimy na:

1. gałęzie krótkie ( mięsień gruszkowaty, mięsień zasłaniacz wewnętrzny, mięśnie bliźniacze, mięsień czworoboczny uda, staw biodrowy, okostna kości udowej)

2. gałęzie długie:

• nerw pośladkowy górny (mięsień pośladkowy średni i mały)

• nerw pośladkowy dolny ( mięsień pośladkowy wielki)

• nerw skórny tylny uda (skórę pośladka i uda)

• nerw kulszowy (mięsień piszczelowy i strzałkowy)

• nerw sromowy (włókna ruchowe, czuciowe i włókna układu autonomicznego, zaopatruje zewnętrzne narządy płciowe)

• nerw guziczny (zaopatruje skórę i mięśnie okolicy kości guzicznej)

156.BUDOWA ISTOTY SZAREJ RDZENIA KRĘGOWEGO.PODAJ LOKALIZACJE JĄDER.

Istota szara w kształcie litery H, uwypukla się do istoty białej w postaci rogu przedniego. Ku tyłom kieruje się róg tylny. Pomiędzy rogiem przednim a tylnym znajduje się istota pośrednia środkowa przechodząca w istotę pośrednią boczną, z której uwypukla się róg boczny lub strup boczny. Najbardziej charakterystycznym elementem istoty szarej są rozrzucone ciała komórek nerwowych, a częściowo zgrupowane w tzw. Jądra. W rogach przednich znajdują się duże komórki z ziarnistościami. Komórki ruchowe wysyłające swe aksony do mięśni szkieletowych. Najwięcej komórek ruchowych znajduje się w zgrubieniach szyjnym i lędźwiowym, które unerwiają kończyny (komórki leżące w części bocznej rogu) - są to jądra ruchowe komórek ruchowych. Róg tylny nazywamy czuciowym , gdyż komórki, które tu występują uczestniczą w przekazywaniu impulsów czuciowych. Odbierają one impulsy z włókien wnikających do rdzenia przez korzenie tylne i przesyłają je dalej.

W rogach tylnych wyróżniamy 3 rodzaje komórek:

1. komórki o krótkich wypustkach (na szczycie rogu)

2. komórki większe (w części środkowej)

3. tzw. Jądro piersiowe (przyśrodkowa część podstawy rogu tylnego)

Jądro piersiowe wysyła swe aksony do istoty białej, gdzie tworzą drogę rdzeniowo - móżdżkową. W rogu bocznym znajdują się komórki średniej wielkości, tworzące jądro pośrednio - boczne (występuje ono jedynie w części piersiowej rdzenia (jest to jądro - współczulne), w 8 segmencie szyjnym i w górnych odcinkach lędźwiowych. Aksony jego komórek wnikają do korzeni przednich (podobnie jak aksony komórek ruchowych), a następnie w obrębie gałęzi łączących białych docierają do pnia współczulnego. Jądro pośrednie boczne unerwia gruczoły, mięśnie gładkie i miesień sercowy.

W istocie szarej pośredniej, w części krzyżowej rdzenia znajdują się ośrodki przywspółczulne unerwiające końcowy odcinek przewodu pokarmowego i narządy moczowo - płciowe.

157. UKŁAD NERWOWY WSPÓŁCZULNY - BUDOWA I FUNKCJE

komórki macierzyste części współczulnej położone są w jądrach pośrednio - bocznych leżących w słupach bocznych istoty szarej rdzenia. Wypustki komórkowe tych jąder biegną jako włókna przedzwojowe do zwojów leżących na obwodzie. Jedne z tych zwojów leżą wzdłuż kręgosłupa na bocznych powierzchniach kręgów. Są to zwoje pnia współczulnego.

PIEŃ WSPÓŁCZULNY:

Zwoje pnia współczulnego biegną po prawej stronie i lewej stronie kręgosłupa. Połączone są gałęziami międzyzwojowymi.

Pień dzielimy na części:

• szyjną

• piersiową

• brzuszną

Odcinek szyjny zbudowany jest z 3 zwojów przykręgowych. Górnego środkowego i dolnego. Pobudzanie włókien zwoju szyjnego górnego współczulnych powoduje skurcz naczyń krwionośnych i wydzielanie potu.

Zwój gwiaździsty (zwój szyjny środkowy górny).

158.UKŁAD NERWOWY PRZYWSPÓŁCZULNY.BUDOWA i FUNKCJA.

CZĘŚĆ PRZYWSPÓŁCZULNA:

• hamuje pracę zużycia energii

• nastawiona na gromadzenie i oszczędzanie potencjalnej energii

• włókna jej unerwiaj narządy wewnętrzne, ale nie przebiegają przez pień współczulny

• włókna przywspółczulne biegną razem z nerwami czaszkowymi i rdzennymi

• następuje tu przełączenie włókien przedzwojowych na zazwojowe

• wyróżniamy w niej 2 odcinki:

1.głowowy (mózgowy) gdzie zalicza się włókna biegnące z nerwem okoruchowym, twarzowym, błędnym, językowo - gardłowym. Włókna z nerwu okoruchowego wytwarzają w oczodole zwój rzęskowy, skąd włókna zwojowe dochodzą do mięśnia zwieracza źrenicy i rzęskowego i w nerwach twarzowych włókna przywspółczulne wytwarzają zwój skrzydłowo - podniebienny, a włókna zazwojowe kierują się do gruczołu łzowego jamy nosowej i nerw błędny unerwiają trzewia szyi, ulątki piersiowej, brzucha, włókna zazwojowe unerwiają serce, tchawicę, płuca, przewód pokarmowy

2.Krzyżowy zawiera włókna przywspółczulne dochodzące do zwoju miedniczego i unerwiają trzewia miednicy mniejszej, narządy płciowe zewnętrzne.

FUNKCJA:

-Zwężenie źrenicy oka

-Wzrost wydzielania śluzu w jamie nosowej oraz śliny i łez

-Zwalnianie rytmu serca i zmniejszanie siły skurczu

-Obniżanie ciśnienia tętniczego krwi

-Regulacja funkcji układu moczowego

159. BUDOWA I FUNKCJA NARZĄDU WZROKU.

Narząd wzroku to oko osadzone w oczodole. Składa się z gałki ocznej zbudowanej z 3 warstw: zewnętrznej błony włóknistej, gdzie przednia jej część to rogówka przezroczysta, nie unaczyniona, przechodząca przez nią promienie świetlne, które dzięki jej wypukłości załamują się zaś tylna to twardówka ochronna, przyczepiają się do niej mięśnie gałki ocznej. Zbudowana z pęczków włókien tkanki łącznej z elementami sprężystymi nadającymi odporność i elastyczność; pośrednia błona naczyniowa zwana jagodówką, gdzie wyróżniamy naczyniówkę, ma dużo naczyń krwionośnych włosowatych, odżywia siatkówkę, ma 4 warstwy: blaszka nadnaczyniówkowa zbudowana z blaszek tkanki łącznej i ma przestrzenie przynaczyniówkowe wypełnione chłonką, blaszka naczyniowa - dużo naczyń utworzona z tkanki łącznej z komórkami barwnikowymi, blaszka naczyń włosowatych złożona z naczyń włosowatych odżywiających siatkówkę, blaszka podstawna; ciało rzęskowe - część środkowa składa się z obrąbka rzęskowego, leży obwodowo, złożona z licznych listewek i wieńca rzęskowego mięśnia oka (przystosowany do widzenia w różnych warunkach świetlnych); tęczówka - część przednia, wysunięta najbardziej do przodu i pośrodkowo ma otwór zwany źrenicą: ma dwa brzegi, to granica między rogówką a soczewką, skład: zrąb tęczówki z wyniosłościami i zagłębieniami, ma komórki barwnikowe nadające jej barwę, tylna powierzchnia pokryta nabłonkiem barwnikowym złożonym z 2 warstw: przedniej podłużnej nerwu barwnikowego i tylnej; błona wewnętrzna to siatkówka światłoczuła, ma większą część tylną wzrokową i mniejszą przednią. Część ślepa siatkówki wyścieła wnętrze gałki ocznej; budowa: warstwa zewnętrzna: pręciki i czopki; część środkowa tzw. Siatkówka właściwa tylna, część gałki najbardziej wrażliwy punkt to plamka żółta.

160.BUDOWA I FUNKCJA NARZĄDU SŁUCHU.

Podział w budowie ucha : 
ucho zewnętrzne, 
ucho środkowe, 
ucho wewnętrzne. 

Ucho zewnętrzne to małżowina uszna i przewód słuchowy kończący się błoną bębenkową, która oddziela ucho zewnętrzne od ucha środkowego. 
Ucho środkowe - podobnie jak ucho wewnętrzne - znajduje się wewnątrz kości skroniowej czaszki. Ucho środkowe jest to system jam powietrznych i składa się na nie: jama bębenkowa z trzema kosteczkami słuchowymi, jama sutkowa z komórkami powietrznymi wyrostka sutkowego i trąbka słuchowa. Kosteczki słuchowe (młoteczek, kowadełko i strzemiączko) działają na zasadzie dźwigni w przenoszeniu dźwięku ze środowiska gazowego (w uchu zewnętrznym i środkowym) do przestrzeni płynowych ucha wewnętrznego. Dwa mięśnie wewnątrzuszne (napinacz błony bębenkowej i mięsień strzemiączkowy) zapewniają prawidłową ruchomość tej konstrukcji i spełniają funkcję akomodacyjną w przenoszeniu dźwięku. Trąbka słuchowa łącząca jamę bębenkową z gardłem wyrównuje ciśnienie w tejże jamie bębenkowej.  Ucho wewnętrzne składa się z błędnika i nerwu statyczno-słuchowego. Błędnik dzieli się na: błędnik kostny i jego odpowiednik, błędnik błoniasty znajdujący się wewnątrz błędnika kostnego. Przestrzeń między błędnikiem kostnym i błoniastym wypełnia ciecz zwana perilimfą, natomiast wewnątrz błędnika błoniastego znajduje się ciecz zwana endolimfą. W skład błędnika wchodzi: ślimak (nazwany tak od swej budowy w kształcie skorupki ślimaka), wewnątrz którego znajduje się aparat zmysłu słuchu, przedsionek i trzy kanały półkoliste w których znajduje się aparat zmysłu równowagi. Nerw statyczno-słuchowy (VIII nerw czaszkowy) składa się z części słuchowej i przedsionkowej. Droga słuchowa, czyli droga przewodzenia bodźca słuchowego w obrębie układu nerwowego, biegnie do kory płata skroniowego mózgu, a przedsionkowa do móżdżku.

161ZMYSŁ RÓWNOWAGI,PODAJ LOKALIZACJĘ I ZASADĘ DZIAŁANIA.

Zmysł równowagi

Sprawne poruszanie się człowieka może być zapewnione tylko wówczas, gdy dobrze funkcjonuje jego zmysł równowagi. Jest w ustroju narząd, wchodzący w skład ucha wewnętrznego, którego receptory odbierają sygnały o położeniu ciała w trójwymiarowej przestrzeni. Te receptory są wyspecjalizowanymi komórkami zaopatrzonymi w rzęski zanurzone w gęstym płynie (endolimfie) wypełniającym trzy kanały pólkoliste ucha wewnętrznego. Te trzy kanały rejestrują ruchy obrotowe w trzech osiach w przestrzeni. W czasie ruchu ciała, szczególnie zaś - obrotu głowy - endolimfa, wypełniająca kanały, wskutek własnej bezwładności, "spóźnia się" w stosunku do ścian kanałów i wytwarza "wodny" prąd, który porusza rzęski komórek receptorowych. Ruch rzęsek indukuje zmiany w komórkach receptorowych, w wyniku których powstaje potencjał elektryczny, a następnie impuls elektryczny, który jest przewodzony nerwem przedsionkowym do gałek ocznych, do móżdżku oraz do kory mózgowej. W móżdżku oraz w korze jest dokonywana kompleksowa analiza położenia ciała w przestrzeni i są generowane dyrektywy korygujące odchylenia.

162.ZMYSŁ SMAKU I WĘCHU - PODAJ LOKALIZACJĘ I ZASADĘ DZIAŁANIA.

Człowiek rozpoznaje cztery podstawowe smaki: słodki, kwaśny, gorzki i słony, za pomocą receptorów, znajdujących się w specjalnych strukturach błony śluzowej, zwanych kubkami smakowymi, zgromadzonych w jamie ustnej, szczególnie zaś na powierzchni języka. Komórki receptorowe są chemoreceptorami reagującymi jedynie wówczas, gdy substancja smakowa jest rozpuszczona w śluzie otaczającym kubek. Interesujące jest to, że receptory smakowe nie odbierają poszczególnych smaków oddzielnie, jednak każdy smak wywołuje impuls elektryczny o innej charakterystyce. Impulsy elektryczne powstałe w kubkach smakowych są przewodzone przez włókna nerwów czaszkowych: VII, IX i X do ośrodków analizujących, znajdujących się w pniu mózgu, wzgórzu i w korze mózgu, w której kształtują się ostatecznie wrażenia smakowe.

Dogłębne różnicowanie smaków następuje dopiero pod wpływem zmysłu węchu (powonienia). W jamie nosowej, w jej tylnej części znajduje się okolica węchowa, w której są neurony będące rodzajem chemoreceptorów. Podobnie jak w przypadku komórek w kubkach smakowych, także i tu, substancja zapachowa, by być rozpoznana, musi się rozpuścić w warstwie śluzu znajdującego się na powierzchni komórek. Dopiero wtedy ta substancja może związać się z błoną komórki receptorowej i wywołać w niej reakcje biochemiczne, których rezultatem jest powstanie impulsu elektrycznego. Ten impuls jest przewodzony drogą węchową do opuszki węchowej kory, gdzie powstaje wrażenie węchowe.

W okolicy wechowej jamy nosowej znajduje się do kilkudziesięciu tysięcy receptorów rozróżniających najrozmaitsze zapachy. Każdy z nich charakteryzuje się różnym progiem pobudliwości dla różnych substancji. Receptory węchowe wykazują bardzo szybką adaptację; nawet najbardziej intensywny, czasem bardzo niemiły zapach (np. siarkowodoru czy merkaptanów), szybko przestaje przeszkadzać i nie musi minąć nawet kilka minut, by stał się w ogóle niewyczuwalny.

Zmysł powonienia oprócz swoich typowych zadań dostarcza, co ciekawe, także informacji, które z pozoru nie maja związku z powonieniem. Idzie tu np. o informacje "socjalne", pozwalające łatwiej definiować "przyjaciela" i "wroga". Pojęcie "swojskiej atmosfery" ma bardzo istotna "węchową" konotację. Zmysł powonienia ma także wpływ na stan uczuciowy człowieka oraz na funkcjonowanie jego pamięci. Kora węchowa jest filogenetycznie bardzo stara i u zwierząt odgrywa znacznie większą rolę, ponieważ węch jest u nich bardzo ważnych zmysłem ostrzegawczym. 

163.SKÓRA - BUDOWA,CZYNNOŚCI I NARZĄDY POMOCNICZE.

SKÓRA zbudowana z:

• NASKÓREK: pokrywa powierzchnię zewnętrzna skóry właściwej. Naskórek to zrogowaciały nabłonek płaski, grubość jest zróżnicowana; od skóry właściwej wnikają brodawki i wypustki. Naskórek pozbawiony jest naczyń własnych, ma 2 warstwy: powierzchowną warstwę zrogowaciałą, która powstaje w wyniku przemian naskórka, jej blaszki złuszczają się; głęboką warstwę rozrodczą.

• SKÓRA WŁAŚCIWA: zbudowana jest ona z tkanki łącznej zbitej, gdzie włókna klejodajne i sprężyste tworzą sieć co nadaje jej mechaniczną odporność, składa się z : warstwy zewnętrznej tzw. Ciałka brodawkowego wpuklającego się w naskórek i warstwy wewnętrznej tzw. Ciałka sutkowatego przechodzącego w tkankę podskórna. Brodawki to stożkowate wyniosłości występujące w miejscach narażonych na urazy. Ciałka sutkowate zbudowane są z wiązek włókien tkanki łącznej.

• TKANKA PODSKÓRNA: składa się z tkanki łącznej i podścióki tłuszczowej; ma obfitą ilość istoty podstawowej i przewagę utkania komórkowego, zbudowana z naczyń, nerwów, włókien klejodajnych i sprężystych tworzących ściany komór wypełnionych tkanką tłuszczową.

Gruczoły skóry znajdują się w warstwie gruczołowej tkanki podskórnej i przekazują wydzielinę na powierzchni skóry; dzielą się na kłębowate (cewkowe) i pęcherzykowe.

GRUCZOŁY KŁĘBKOWATE:

1.GRUCZOŁY MAŁE (POTOWE): składają się z części wydzielniczej tzw. Ciała gruczołu potowego oraz z części wyprowadzającej tzw. Przewodu potowego, który biegnie przez skórę właściwą, naskórek i uchodzi n powierzchnie otworem potowym, najliczniej na skórze czoła. Dłoni, podeszwowej stronie stóp, regulują procesy cieplne. Wydzielają pot (woda, sól, mocznik, kwasy tłuszczowe lotne)

2.GRUCZOŁY WIELKIE: występują w okolicach pachy, odbytu, krocza i narządów płciowych zewnętrznych, w powiekach, przewodzie słuchowym zewnętrznym.

gruczoł sutkowy:

-Jego wydzielina to płyn z zawartością białka i tłuszczy

-Składa się z ciałka sutka, tkanki gruczołowej i ciała tłuszczowego

-Wielkość zależy od ilości tkanki tłuszczowej

-Na szczycie sutka brodawka i jej otoczka

-Gruczoł ten składa się z 15 - 20 płatów ułożonych promieniście, gdzie każdy z nich to odrębny gruczoł z przewodem wyprowadzającym - mlekowy wokół, którego układają się mięśnie gładkie

-W obrębie otoczki brodawki są gruczoły potowe i łojowe

GRUCZOŁ PĘCHERZYKOWY:

Wydziela łój, który natłuszcza skórę, to mieszanina wolnych kwasów tłuszczowych, cholesterolu, związków woskowych.

Włosy giętkie włókna zrogowaciałe z komórkami naskórka składają się z : korzenia (tkwi w skórze), łodygi (wystaje na powierzchni) nie ma żywych komórek. Korzeń obejmuje mieszek ,który przechodzi w opuszkę włosa, do której wpukla się łącznotkankowe unaczynione przedłużenie mieszka. Zbudowany jest z 2 lub 3 warstw - niestałej rdzennej i korowej, która jest głównym składnikiem włosa oraz osłonki obejmujacej warstwę korową. Korzeń ma 2 pochewki, wewnętrzna przylegającą do osłonki włosa i zewnętrzną - przedłużenie naskórka.

Paznokcie - płytki rogowe pokrywające część grzbietową powierzchni paliczków dalszych ręki i stopy, wytwór naskórka pełni funkcję ochronną i obronną jako naturalna broń i narzędzie.

164.PRZYSADKA MÓZGOW,LOKALIZACJA,BUDOWA,FUNKCJE.

PRZYSADKA MÓZGOWA: leży w zagłębieniu kości klinowej w tzw. Siodle tureckim. Jest mała zbudowana z 2 części:

1. CZĘŚĆ NERWOWA: nazwana płatem tylnym zbudowanym z komórek glejowych, aksonów neuronów jąder podwzgórza. Wydziela ona neurohormony, wytwarza w podwzgórzu wazopresynę, podnosi ciśnienie krwi w naczyniach poprzez skurcz mięśniówki tych naczyń oraz działa na ściany kanalików nerek zmniejszające objętość wydalanego moczu poprzez zwiększenie resorpcji zwrotnej wody w kanalikach nerek. Niedobór jej prowadzi do moczówki prostej (nadmiernego wydalania wody) i oksytocynę powoduje skurcz mięśniówki macicy, jajowodów, wzmożone pod jej wpływem skurcze macicy sprzyjają przemieszczaniu się plemników co zwiększa możliwość zapłodnienia a skurcze podczas porodu przyspieszają jego zakończenie.

2. CZĘŚĆ GRUCZOŁOWA: nazywana płatem przednim powstającym w rozwoju embrionalnym zarodka z nabłonka ektodermalnego; komórki jej produkują liczne hormony o charakterze białkowym wpływające na syntezę i uwalnianie hormonów.

Wydziela takie hormony jak:

-Tyreotropina TSH - pobudza pęcherzyki tarczycy do syntezy i uwalniania tyroksyny i trójjodotyroniny

-Kortykotropina - stymuluje korę nadnerczy do wydzielania glokokortykoidów

-Lutropina LH i folitropina FSH - wpływają na syntezę i uwalnianie hormonów płciowych prze-gonady

-Prolaktyna, prolaktotropina PRL wpływają na rozwój gruczołu mlecznego pobudzając go do produkcji mleka w okresie karmienia.

-Somatotropina - wywiera wpływ na gospodarkę białkową, tłuszczową i węglowodanową. Działanie hormonu wzrostu na metabolizm białek pobudza chondrogenezę i wzrost kości, stymuluje transport i syntezę aminokwasów; na tkankę tłuszczową; pobudzenie hydrolizy trójglicerydów do glicerolu i wolnych kwasów tłuszczowych; powoduje wzrost stężenia glukozy we krwi.

-Melatotropina - wpływa na gromadzenie się barwnika w skórze

-Beta - lipotropiny, endorfiny - wywołują miejscowe efekty przeciwbólowe, wpływają na wydzielanie gonadotropin poprzez hamowanie gonadoliberyny w podwzgórzu i endorfiny, hamują skurcze mięśniówki gładkiej jak i czynności trzustki.

165.TARCZYCA - BUDOWA,TOPOGRAFIA I FUNKCJA.

TARCZYCA:

• Zbudowana z 1 - warstwowych pęcherzyków, których wnętrze wypełnia koloid.

• Nabłonek pęcherzyków jest płaski, sześcienny lub walcowaty

• Koloid to magazyn syntetyzowanych przez tarczycę hormonów

• Składa się z 2 płatów połączonych cieśniną

• Od zewnątrz otula go tkanka łączna włóknista

• Pomiędzy pęcherzykami leżą komórki pęcherzykowate tzw. Komórki C

• Leży z przodu tchawicy przy krtani

• Hormonami produkowanymi przez komórki pęcherzykowate są tyroksyna i trójjodotyronina

-na ich syntezę i uwalnianie wpływa przysadkowa tyrotropina, a do syntezy potrzebny jest jod

-podłożem do syntezy jest białko tyreoglobulina

T3 i T4 wpływają na zużycie tlenu, procesy energetyczne

-Biorą udział w regulacji temperatury ciała poprzez wpływanie na procesy wytwarzania ciepła

-Prawidłowe stężenie wzmaga syntezę białka, przyspieszają wzrost i rozwój ośrodkowego układu nerwowego

Wzmaga hydrolizę tłuszczów do glicerolu i WKT

-Pobudza wchłanianie węglowodanów

-Reguluje przemianę cholesterolu

-Przyspieszają przemianę materii

-Podnoszą temperaturę poprzez dostarczanie ciepła

-Wysoki poziom T3 i T4 hamuje działanie podwzgórza blokując wydzielanie TRH lub na wydzielanie TSH z przysadki

• Komórki pęcherzykowate: produkują kalcytoninę, której synteza i wydzielanie nie podlega regulacji przysadkowo - podwzgórzowej, wydzielanie uzależnione od stężenia wapnia we krwi, wzrost stężenia pobudza komórki C i uwalnia kalcytoninę, która hamuje przechodzenie Ca 2+ z kości do krwi, stymuluje pobieranie Ca przez osteoblasty, wpływa na zwiększenie wydzielania wapnia i fosforu.

166.PRZYTARCZYCE,GRASICA - BUDOWA,TOPOGRAFIA,FUNKCJA.

PRZYTARCZYCE:

• To para guzikowatych gruczołów

• Produkują parathormon, który działa antagonistycznie do klacytoniny

• Małe stężenie Ca 2+ pobudza komórki przytarczyc do wydzielania parathormonu

• Hormon ten zwiększa procesy osteolitycznej w tkani kostnej

• Rośnie pod jego wpływem resorpcja zwrotna wapnia i zwiększa się jego wchłanianie w przewodzie pokarmowym

• Witamina D a zwłaszcza jej aktywne metabolity

• Wzrost stężenia Ca w układzie hamuje wchłanianie

• Zewnętrzna powierzchnia gładka otoczona cienką torebką włóknistą wysyłającą do wnętrza gruczołu wypustki

• Wnikająca do miąższu tkanka łączna tworzy przegródki dzielące go na płaciki

• Dalsze rozgałęzienia tkanki łącznej przegródek dzielą miąższ wewnętrznych płacików na pasma komórek głównych i kwasochłonnych

• Wydzielają hormon zwany parathormonem, który reguluje gospodarkę wapniowo - fosforanową; niedobór lub brak obniża poziom jonów Ca i podwyższa poziom fosforu we krwi co prowadzi do zwiększenia pobudliwości układu nerwowego i mięśniowego czyli do tężyczki; niedoczynnośc powoduje odwapnienie kośćca

GRASICA:

• Dolny odcinek szyi przed tchawicą, za mostkiem, za mostkiem gruczoł tarczowy - osierdzia

• Rozwój u dzieci 2 - 3 lata do 12 lat

• Składa się z 2 niesymetrycznych płatów, lewego i prawego połączonych tkanką łączną, otoczonych cieknką torebką wysyłającą do wnętrza miąższu liczne przegrody dzielące ją na płaciki

• Miąższ składa się s kory i rdzenia, gdzie kora to ciemniejsza unaczyniona część obwodowa płata zaś rdzeń jaśniejszy i za pomocą rozgałęzień wnika do kory. Są one zbudowane z tkanki siateczkowatej. W rdzeniu są ciałka Hassla utworzone z komórek siateczki. Dostarcza organizmowi limfocytów. W okresie płodowym i dziecięcym przyśpiesza wzrastanie, wytwarza ciałka odpornościowe przeciw zakażeniom i zatruciom; unaczyniona przez tkankę podobojczykową piersiową wewnętrzną, unerwiona ze strony części przywspółczulnej przez nerw błędny i części współczulnej.

167.NADNERCZA - BUDOWA I TOPOGRAFIA.

• Okolice górnych biegunów nerek

• Zewnątrz otoczone torebką łącznotkankową

• wewnętrzna istota korowa, która wytwarza ważne hormony, które dzielimy na mineralokortykoidy regulują gospodarke wodno -erektrolitową organizmu; glikokortykoidy (kortyzol, kortykosteron, kortyzon) wpływają na przemianę węglowodanową i odporność organizmu; hormony płciowe męskie - androgeny i żeńskie - estrogeny. Część rdzenna wytwarza hormony: adrenalinę i noradrenalinę wpływającą na część współczulną układu nerwowego autonomicznego tzn. przyspieszenie czynności serca, zwężenie światła naczyń krwionośnych , ciśnienia tętniczego krwi.

168.TRZUSTKA JAKO NARZĄD WYDZIELANIA WEWNĘTRZNEGO.

Trzustka to gruczoł trawienny. Leży poprzecznie w górnej części jamy brzusznej, od przodu pokryta żołądkiem z prawej strony dwunastnicą a z lewej śledzioną. Ma kolor szaroróżowy, nieregularny kształt. Składa się z części środkowej trzonu (zaokrąglony), końca prawego głowy spłaszczony z powierzchnią przednia i tylną objęty pętlą dwunastnicy oraz końca lewego ogona, spłaszczony, sięga do wnęki śledziony.. wewnątrz miąższu mamy 2 rodzaje gruczołów i wydzielania zewnętrznego produkują sok trzustkowy, ma budowę zrazikową, gdzie od zrazika odchodzi przewodzik łączący się z przewodem trzustkowym, który biegnie ogon - trzon - głowa i ostatecznie łączy się z przewodem żółciowym wspólnym uchodząc do dwunastnicy. Często występuje przewód trzustkowy z głowy i uchodzi do brodawki mniejszej dwunastnicy, wydzielanie soku nastepuje pod wpływem pobudzenia układu autonomicznego przywspółczulnego oraz gruczołu dokrewnego złożonego z wyspy trzustki produkujących insulinę i glukagon (reguluja poziom cukru we krwi).

169.GONADY JAKO NARZĄDY DOKREWNE.

JĄDRO: jako gruczoł wewnątrzwydzielniczy wytwarza w komórkach śródmiąższowych hormon płciowy męski androgen. Komórki śródmiąższowe stanowią 28% całej masy gruczołu. Androgen ma zasadniczy wpływ na rozwój i kształtowanie pierwotnych i wtórnych cech płciowych. Androgen jest niezbędnym hormonem dla prawidłowej funkcji gruczołu krokowego, jak również pęcherzyków nasiennych.

Współdziałanie jądra jako gruczołu dokrewnego z innymi gruczołami o wewnętrznym wydzielaniu jest bardzo ścisłe. Istnieje duża współzależność miedzy gruczołem płciowym, a przysadką mózgową i nadnerczem. Hormon jądra wywiera regulujący wpływ na wytwarzanie hormonu gonadotropowego przedniego płata przysadki mózgowej. Usuniecie jąder we wczesnym okresie życia osobnika (kastracja) wywołuje nadmierne wzrastanie kończyn dolnych, zahamowanie wzrostu krtani, słabo rozwinięte lub brak owłosienia grody, pach, itp.

JAJNIK: Wewnątrzwydzielnicza funkcja jajników polega na wydzielaniu przez komórki ziarniste i tekalne pęcherzyków i ciałka żółtego hormonów płciowych: estrogenów i progesteronu oraz w pewnej ilości androgenów. Sterowniczą funkcję w tej czynności wydzielniczej jajników odgrywa układ podwzgórzowo-przysadkowy, sprzężony z jajnikami zwrotnie. Dzięki tym hormonom następują cykliczne zmiany w błonie śluzowej macicy (cykl miesiączkowy).

Hormony jajników mają wpływ na wykształcenie się organu rodnego i drugorzędnych cech płciowych (sutki), na przemianę materii i układ nerwowy współczulny (automomiczny układ nerwowy).

Pełna funkcja hormonalna jajników rozpoczyna się z chwilą osiągnięcia dojrzałości płciowej, wygasa zaś w okresie przekwitania (klimakterium), w którym to czasie zaznacza się również zmniejszenie anatomiczne jajników.

---