WYKŁAD 1 26.02.2007
Wstęp : omówienie przedmiotu wykładu, celu badań, ogólne metody mikrobiologicznej analizy żywności.
Metody ilościowego oznaczania drobnoustrojów.
Metody ilościowego oznaczania drobnoustrojów:
Bezpośrednie:
JTK, NPL - klasyczne oznaczanie ilości
Liczenie komórek w wyskalowanych objętościowo komorach
pomiar elektroniczny
DEFT
HGMF
Cystometria przepływowa
Pośrednie:
oznaczanie biomasy, białka, DNA oraz inny skł. Komórek , lub oznaczanie zawartości płynu pozakomórkowego
oznaczanie ATP
metody wykorzystujące pomiar parametrów elektrycznych
oznaczanie potencjału elektrycznego komórek
oznaczanie testem LAL
UWAGA - to co jest podkreślone to jest z wykładu z zeszłego roku!
Metody identyfikacji drobnoustrojów:
klasyczne
nowe:
- szeregi identyfikacyjne
- nowe podłoża i zestawy
- zestawy immunologiczne
testy ELISA
testy LATEKSOWE
immunomagnetyczna separacja
- metody oparte o budowę DNA i geny
-podłoża umożliwiające jednostopniową lub szybką identyfikację wybranych drobnoustrojów (wykorzystanie fluorescencji)
-identyfikacja genetyczna
sondy genetyczne
metody wykorzystujące PCR
Mikrobiologia prognostyczna (predykcyjna)
rolnictwo:
uprawa: mikrobiologia gleby, fitopatologia
hodowla: mikrobiologia weterynaryjna
przetwórstwo:
mikrobiologia żywności
przechowalnictwo:
mikrobiologia przemysłowa
konsumpcja:
higiena: mikrobiologia żywności
Niżej są podane patogeny które trzeba przynieść na egzamin własnoręcznie napisane. Do każdej rodziny trzeba dopisać po dwie podrodziny.
Najważniejsze patogenny związane z żywnością
Salmonella agona, enteritidis, paratyphi, typhi
Schigella boydii, dysenteriae, flexneri, sonnei
Escherichia coli (enteropatogenne) enteroinvasive strains, enteropathogenic strains, enterotoxigenic strains, O157:H7
Yersinia enterocolitica, pestis, pseudotuberculosis
Vibrio cholerae, parahaemolyticus, vulnificus,
Campylobacter jejuni, coli
Staphylococcus aureus, epidermidis, saprophiticus
Clostridium botulinum, perfringens, difficile, septicum, tetani
Brucella bovis, neotome, canis, suis, abortus, melitensis
Listeria monocytogenes,
Mycobacterium tuberculosis,
Bacillus cereus, species, coagulans, thuringiensis, subtilis
Grzyby:
Aspergilus flavus
Aspergillus parasiticus
Penicillium viridicatum
Fusarium
Phitomyces
Najważniejsze patogenny związane z żywnością:
Salmonella
Schigella
Escherichia coli (enteropatogenne)
Yersinia
Vibrio
Campylobacter
Staphylococcus aureus
Clostridium perfringens
Clostridium botulinum
Brucella
Listeria
Mycobacterium tuberculosis
Bacillus cereus
Grzyby:
Aspergilus flavus
Aspergillus parasiticus
Penicillium viridicatum
Fusarium
Phitomyces
.
Schemat badania ogólnego:
Badania mikroskopowe
Badania ilościowe
Badania jakościowe
Badania dodatkowe
Interpretacja wyników
Badania mikroskopowe:
wykazanie skażenia we florze produkcyjnej
wstępne oznaczenie ogólnej liczby drobnoustrojów
oznaczenie liczby drożdży
szybkie sprawdzenie proporcji drobnoustrojów przy procesach mieszanych
jako szybki test wstępny przy dojrzewaniu mleka o obecność bakterii z rodzaju Mycobacterium
w badaniach cytologicznych mleka
w badaniu wody na obecność pasożytów
Badania ilościowe:
oznaczenie ogólnej liczby bakterii
oznaczenie ogólnej liczby drożdży i pleśni
oznaczenie liczby drobnoustrojów z grup wskaźnikowych
oznaczenie liczby bakterii z grup fizjologicznych (proteolitycznych, amylolitycznych, lipolitycznych)
Badania jakościowe:
selektywne poszukiwanie patogenów (izolacja i identyfikacja)
izolacja i identyfikacja składników flory niepatogennej (korzystnej, pożądanej) lub patogennej (niekorzystnej, niepożądanej) w danym procesie konsumpcyjnym
Badania dodatkowe:
badania fizyko-chemiczne (np. test pasteryzacji)
badania organoleptyczne
inne
Grupy wskaźnikowe:
1. bakterie z grupy coli→ coliformy - Escherichia coli
2. Enterokoki kałowe→ enterokoki z grupy D - Enterococcus fecalis
3. Clostridia redukujące siarczyny - Clostridium perfringens
4. Gronkowce Staphylococcus aureus
5. Pleśnie i grzyby (bardzo lekkie, bardzo latwo Przenosza się przez powietrze, niepożądany ruch powietrza)
coliformy - bakterie z grupy coli typu kałowego - Escherichia, Citobacter, Enterobacter, Klebsiella (Seratia), są one zdolne do fermentacji laktozy z wydzieleniem gazu w 44ºC
enterokoki= dawne streptokoki z grupy D - Enterococcus fecalis, Enterococcus liquefaciens, Enterococcus faccium, Enterococcus durans, Enterococcus bovis, Enterococcus equinus
U zwierząt (w kale) jest więcej enerokoków niż coli ; w kale człowieka jest więcej coli!
Podłoża dla:
- coli: (ad1)
BCPL do oznaczania grup wskaźnikowych,
BLBVB - bulion laktozowy z żółcią i zielenią brylantową,
podłoże Schuberta,
Fluoroculty Brylla,
- streptokoki: (ad2)
podłoże Rotha,
podłoże Litzky'ego
- clostridium: (ad3)
podłoże Wilsona-Blaira,
agar TSC (tryptose sulfite cycloseine) (tryptoza, siarczyn, cykloseryna)?
- gronkowca: (ad4)
Giolitti-Cautoni (telluryn potasowy, telluryt sodu)
- pleśnie i drożdże: (ad5)
agar ziemniaczany
podłoże z antybiotykami
WYKŁAD 2 5.03.2007
Norma mikrobiologiczna musi definiować:
- minimalna ilość produktu, która ma być poddawana analizie
- maksymalną dopuszczalna ilość ogólnej liczby drobnoustrojów i/lub grup wskaźnikowych
- ilość produktu w którym NIE mogą występować patogenne drobnoustroje (Salmonella, Schigella) nieobecne w 25 mg, 25g podłoża, 100 ml wody
- metody analizy: aparatura, sposób rozdrobnienia, stosowane podłoża, temperatura, czas inkubacji, metodę identyfikacji…
Najważniejsze skróty dotyczące normalizacji:
ISO - Międzynarodowa organizacja Normalizacyjna
ICMSF - Międzynarodowa Komisja Mikrobiologicznej Standaryzacji Żywności
EN - Europejska Norma
PN - Polska Norma
BN - Branżowa Norma
ZN - Zakładowa Norma
PCBC - Polskie Centrum Badań i Certyfikacji
PCA - Polskie Centrum Akredytacji
CBJW - Centralne Biuro Jakości Wyrobów
IPMiT - Instytut Przemysłu Mięsnego i Tłuszczowego
PKN - Polski Komitet Normalizacyjny
AFNOR - Assosation francaise de Normalisation
DIN - Deutsches Institut fur Normung
BSI - Britisch Standards Institution
ANSI - American National standards Institute
CEN - Europejski Komitet Normalizacyjny
Centralne Biuro Jakości
Polskie Centrum Badań i Certyfikacji - 01.01.1994.
28.04.2000r zostało podzielone na PCBC i PCA
PCBC - certyfikuje
PCA - akredytuje
Akredytacja - to procedura, dzięki której autoryzowana jednostka formalnie uznaje, że jednostka lub osoba jest kompetentna w przeprowadzeniu określonych zadań.
Certyfikacja - to procedura, dzięki której strona trzecia (niezależna od odbiorcy i dostawcy) daje pisemne zaświadczenie, że dany wyrób, usługa itd. Jest zgodna z wyszczególnionymi wymaganiami.
Księga Jakości - ogólne procedury - zapewnienie jakości (formularze, instrukcje, procedury i instrukcje badawcze, instrukcje sprawdzenie wyposażenia).
Inne skróty:
CENELEC - Europejski Komitet Normalizacyjny Elektrotechniki,
EAC - Europejska Organizacja Jednostek Akredytujących i Jednostki Certyfikujące
EOQ - Europejska Organizacja Jakości
EUROLAB - Forum wymiany Doświadczeń
IQNet - Międzynarodowa sieć Certyfikująca w Systemie Jakości
EQNet - Międzynarodowa sieć Certyfikująca
EN 45001: 1989 pkt 5.4.2. System Jakości, Księga Jakości -
EAL - Europejska Organizacja Jednostek Akredytujących
POLLAB - polska gałąź EUROLAB
PCBC:
- organizuje i nadzoruje system badań i certyfikacji
- certyfikuje systemy jakości dostawców
- certyfikuje audytorów
- organizuje szkolenia i doskonalenia kadr na potrzeby badań i certyfikacji
PCA:
- akredytuje laboratoria badawcze
- akredytuje jednostki certyfikujące
- kontroluje działalność akredytowanych lub badawczych jednostek certyfikujących
- organizuje szkolenia i doskonalenia kadr na potrzeby badań i certyfikacji
Schemat ogólny:
10 g produktu + 90 ml soli fizjologicznej
Homogenizacja (Stomacker 400)
Seria dziesiętnych rozcieńczeń
Drobnoustroje tlenowe agar odżywczy 30C , 72h wszystkie
25C , 48h kolonie
Enterobacteriacea URBG 30C , 24-48h różnie
BLBVB
E. coli Fluorocult +MUG 35C, 24-48h fluorescencja, gaz i wytwarzanie indolu
Enterococcus m-enterococcus 37C , 48h czerwone i różowe kolonie
podloże Roth'a katalazo ujemne
Konieczne potwierdzenie
Micrococcus Agar KRANEP 37C, 48h Ziarniaki katalazo dodatnie
Saphylococcus Chapmania Test na koagulazę
Clostridium DRCM agar, 37C , 72h czarne kolonie
podłoże wrzoska anaerobowo
Drożdże i pleśnie Agar ziemniaczany 25C , 3-5dni drożdże i pleśnie
z antybiotykiem
Ogólny klucz identyfikacji bakterii ważnych w dziedzinie żywności:
Ziarniaki G+
I.1.Katalazo-dodatnie - zgrupowane w grona: Staphylococcus, Micrococcus
I.2.Katalazo-ujemne - zgrupowane w łańcuszki: Streptococcus, Lactococcus, Leuconostoc, Pediococcus, Enterococcus;
Pałeczki i laseczki G+
II.1.Zarodnikujące:
II.1.1.Katalazo-dodatnie, tlenowce: Bacillus
II.1.2.Katalazo-ujemne, beztlenowce: Clostridium
II.2.Niezarodnikujące:
II.2.1.Katalazo- dodatnie: Corynebacterium, Propionibacterium, Brevibacterium, Streptomyces, Mycobacterium
II.2.2.Katalazo-ujemne: Lactobaclillus
Pałeczki i coccopałeczki G-
Oksydazo-dodatnie: Pseudomonas, Acetomonas, Gluconobacter, Vibrio, Brucella
Oksydazo-ujemne: rodzina Enterobacteriaceae (Shigella , Salmonella)
/test na obecnośc oksydazy cytochromowej/
Metody bezpośrednie oznaczania ilości drobnoustrojów:
- klasyczne oznaczanie ilości JTK i NPL
- liczenie komórek w wyskalowanych objętościowo komorach
- elektryczny pomiar ilości drobnoustrojów
- DEFT
- HGMF
- cytometria przepływowa
JTK - Jednostka Tworząca Kolonię (CFU)
NPL - Najbardziej Prawdopodobna Liczba (MPN)
JTK lub NPL /Cfu Or MPN/
Przygotowanie do badania:
- przygotowujemy co najmniej 4 rozcieńczenia w dwóch powtórzeniach (hodowla na agarze)
- liczymy trzy lub dwa rozcieńczenia
- liczba koloni 30-300
- wynik podajemy na 1g lub 1ml
NPL - oznaczenie w podłożach płynnych
- 3 lub 5 powtórzeń, kilka rozcieńczeń
- wynik odczytujemy z odpowiedniego klucza
Mikrobiologiczny Próbnik Powietrza MAS 100
Stosowany jest do gotowych płytek Pertiego i samodzielnie wykonanych. Wymusza się obieg powietrza. Różna kalibracja przepuszcza 1000l powietrza w ciągu 10min. Można opóźnić włączenie pompy np. o 1godz. Małe urządzenie.
WYKŁAD 3 11.03.2007
Firma 3M produkuje Petrifilmy Plates
- analiza produktu
- analiza środowiska
Tylko trzy etapy:
inokulacja
inkubacja
odczyt
Różne płytki dla odpowiednich drobnoustrojów:
- ogólna liczba drobnoustrojów
- Rapid Coliform
- High- Sensivity Coliform
- Escherichia coli & Coliform
- drożdże i pleśnie
- Coliform
- Enterobacteriaceae
Budowa płytki typu Petrifilm:
- górna warstwa: plastik (można po niej pisać)
taśma adhezyjna ze wskaźnikiem
żel rozpuszczalny na zimno (podobne do podłoża agarowego)
- dolna warstwa: składniki podłoża
taśma adhezyjna
plastik zgrzany do kratkowanej bibuły
Powierzchnia - 20cm2
Posiew na płytki:
posiew wgłębny - 0,1 ml
posiew powierzchniowy - 1 ml
Takie same ilości posiewa się na petryfilmach!
(posiewamy roztwór macierzysty lub rozcieńczony)
(podobno na zwykle płytki posiewa się 5 ml)
Trwałość takich Petrifilmów to 12 m-cy (Petrifilm rapid Coliform Count plate and enterobacteriaceae Count Plate) i 18 m-cy (dla 3MTM PetrifilmTM), są bardzo dokładne.
Pakowane po 50 sztuk, w zgrzewane, aluminiowe opakowanie. Po otwarciu można zamknąć opakowanie specjalnym suwakiem (nie trzeba od razu wykorzystać wszystkiego)
Przechowywanie:
poniżej 8C
zakleić taśmą otwarte opakowania
wykorzystać po otwarciu w ciągu miesiąca
Sposób przygotowania posiewu na Petrifilm:
-Przygotowanie próbki
/Próbkę rozdrobnić w stomacherze ; w zależności od typu analizy doprowadzić próbę do pH 6,6-7,2 lub 6,5 - 7,2 (1N NaOH lub 1 N HCl)/
-Rozcieńczenie i inokulacja 1 ml lub 5 ml (High-Sensitivy Coliform)
-Rozprowadzenie próbki
/Służy do tego pieczątka z ograniczeniem, ponieważ próba jest naniesiona na środek (lekko docisnąć) … zostawiamy na 3, 4 minuty/
-Inkubacja
/Max 20 w jednym stosie (dla High-Sensitivy Coliform max 10)/
-Odczyt i analiza
Normalnie płytki Petriego układa się po 8 w jednym stosie!
Analiza środowiska:
odcisk z 20 cm3 (o dodaniu 1 ml wody destylowanej lub soli fizjologicznej-sterylny roztwór - przeprowadza się to w celu aby składniki podłoża i roztworu się rozpuściły)
można przeprowadzić wymaz /patyczkiem i rozcieńczony/
próbka powietrza
Uwaga! Po zadaniu próbki na petryfilm trzeba odczekać 3-4 minuty do rozpuszczenie zelu
HYGICULT - (laboratorium w probówce - szpatułki pokryte obustronnie dwoma różnymi podłożami) szybki dokładny test stanu higienicznego.
Nakłada się go przez (metoda pobierania próbek):
1.bezpośredni kontakt-odcisk,
2. nałożenie płytki,
3. zanurzenie płytki.
Wyniki są szacunkowe, porównujemy je z kluczem.
Podłoża (typy):
- ogólna liczba bakterii (Hagicult - TPC)
- Enterobacteriaceae (Hagicult - E)
- glukoronidaza (Hagicult - E/B)
- drożdże i pleśnie (Hagicult - Y+F)
Licznik elektroniczny
Budowa:
Są dwie elektrody oddalone od siebie. Malutki otwór umożliwia przejście cząsteczek do 30*m /apertura/, gdy taka cząsteczka przejdzie z komory do komory wywołuje zmianę napięcia. Każda komórka przechodząc powoduje zmianę napięcia.
Ruch komórek wywołany jest próżnią.
Aparat ten nie nadaje się do grzybów strzępkowych (bo komórka się ciągnie zakłócając sygnał), nadaje się tylko do czystych kultur bakterii i drożdży. Licznik nie sprawdza się do rozdrobnionych próbek.
Aparat bada:
-ilość komórek
-ich wielkość
!!! nie nadaje się do analizy zawiesin i liczenie pleśni.
System sterowniczy:
Aparat wytwarzający próżnię →aparat pomiarowy → komputer →ekran →drukarka
Aparatu nie stosuje się do mikrobiologicznej analizy żywności.
Aparat jest dobry dla:
-czystych hodowli
-liczenie leukocytów itp.
Aparat nie nadaje się do:
-próbek z mięsa, roślin
-drożdży i pleśni.
Gotowe zestawy do Monitorowania Higieny:
- Higicult, cult-Dip - mniej dokładne
- Envirocheck Contect
- Płytki Rodac
- Pertifilm
- Readycult
DEFT - Direct Epifluorescent Filter Technique (EGZAMIN)
DEFT jest kombinacją metody filtracji membranowej (koncentracja mikroorganizmów) z mikroskopią fluorescencyjną (wizualizacje pojedynczych komórek wybarwionych fluorochromami). Metoda bardzo szybka, 30 min, zdecydowanie lepsza od metod wzrostowych.
Tu barwi się DNA lub RNA. Barwienie oranżem akrydyny, barwienie komórek na filtrze.
Uwagi do rysunku:
- oranż akrydyny to barwnik zasadowy - pomarańczowy
- oranż akrydyny + DNA = monommer barwnika /podwójna helisa/ - barwa zielona przy 525 nm
- oranż akrydyny z RNA = polimer barwnika /pojedyńcza helisa/ - barwa czerwona przy 650 nm
Aparat wykorzystuje fakt występowanie epifluorescencji - fluorescencji odbitej.
Metoda szczególnie przydatna przy analizie mleka lub innego roztworu badanego.
PRZYGOTOWANIE PRÓBKI DLA MLEKA: DEFT
0,5 ml bakteriotrypsyna - enzym umożliwiający wnikniecie barwników do komórki /następuje lekkie uszkodzenie błony komorkowej/
2 ml Triton X-100 /detergent/ (0,5%);
2 ml mleka - wszystko mieszać;
Inkubacja 10 minut w łaźni wodnej o temp, 50 C;
filtracja- próbkę dajemy do wieży filtracyjnej w niej są membrany poliwęglanowe, przesączamy próbkę;
barwienie i przemycie membrany, tu dajemy oranżu akrydyny (2,5 ml)na membranę !!!nie do probówk;
2,5 ml buforu pH=3
2,5 ml izopropanolu - odbarwienie tego co zabarwiło się niepotrzebnie
liczenie drobnoustrojów - membrany umieszczamy pod mikroskopem epifluorescencyjnym i liczymy. Liczenie bakterii o pomarańczowej fluorescencji.
Liczba liczonych pól widzenia |
Średnia liczba grupek 1 polu widzenia |
15 |
0-10 |
10 |
11-15 |
6 |
26-50 |
3 |
51+75 |
2 |
76-100 |
Analizę powtarzamy |
Powyżej 100 |
Współczynnik mikroskopu = powierzchnia membrany filtracyjnej (mm2)/ powierzchnia pola mikroskopu (mm2) x objętość próbki (ml).
Uciążliwe jest liczenie. Teraz liczenie odbywa się na komputerze.
Liczymy święcące pola pod mikroskopem. Wynik to ilość Komorek w ml lub w l lub w g.
Należy zaobserwować około 300 święcących pól i odnieść do oznaczenia.
Przy surowym mleku korelacja żywych komórek i komórek policzonych jest bardzo wysoka.
Przy mleku pasteryzowanym (termicznie utrwalonym) nieżywe komórki fałszują wynik!
Aparat do liczenie bakterii - obecnie stosowany - aparat COBRA
Zalety stosowania DEFT:
metoda szybka (30 min jedno oznaczenie)
czuła - pozwala oznaczyć nawet <1komórkę/ml
dokładna - korelacja z oznaczeniami wykonanymi innymi metodami
niski koszt oznaczenia 1 próbki
łatwa do wykonania - akceptowana przez personel
zautomatyzowana i skomputeryzowana wersja DEFT (Cobra 2024) jednoczesna obróbka 24 próbek.
Zastosowanie:
- oznaczenie liczby zanieczyszczających mikroorganizmów w piwie, wodzie, popłuczynach, mleku, oznaczenie pleśni
- poprawę zróżnicowania komórek żywych i martwych w filtrowanych próbkach browarniczych osiągnięto:
- stosując w procedurze z oranżu akrydyny dodatkowy barwnik - siarczyn berberysy
- stosując inne barwniki fluorescencyjne (błękit aniliny, pochodne tetrazoliowe)
Wada:
- nie odznaczymy martwych i żywych komórek
HGMF - hydrofobowa kratkowa membranowa filtracja
Metoda bardzo stara
Membrana posiada miejsc hydrofobowe, które układają się w linie a linie w kratki (1600 kratek).
Membrana jest wykładana na płytkę Petriego z odpowiednim podłożem.
(Płytka Petriego, membrana przez którą filtruje się produkt. Kratki tworzą się przez hydrofobowe właściwości membrany.)
Najbardziej prawdopodobna liczba jednostek tworzących wzrost
MPNGU =
N- liczba kratek w HGMP
x- pozytywne kratki (wzrost)
zasady liczenia:
pozytywne <200 - liczymy wszystkie
pozytywne w 50% liczymy 8 środkowych kolumn i mnożymy x5 (8x40x5=1600)
pozytywne - przewaga duża - liczymy negatywne
metoda ta wychodzi z użycia.
WYKŁAD 4 19.03.2007
Cytometria przepływowa (EGZAMIN)
- to metoda pomiaru pojedynczych komórek lub cząsteczek przepływających przez aparat w strumieniu cieczy.
FACS - rozszerzona metoda cystometrii przepływowej, w której oprócz pomiarów komórek są stosowane również urządzenia sortujące (Fluorescens Acivating Cell Sorting).
Metoda daje najwięcej możliwości.
Mierzone sygnały:
- rozproszenie świtała przez badana próbkę,
-intensywność fluorescencji składników komórek lub zastosowanych barwników,
-absorbancję światła przez próbkę.
Ma zastosowanie w piwowarstwie, służy do badań bezpośrednich a także badań interpretacji.
Cytometria przepływa oparta jest o trzy układy:
- hydrauliczny
- optyczny
- informatyczny
HISTORIA:
Moldoran w 1934 r zlicza komórki przepływające w kapilarze i ma problemy z jednolitym przepływem.
W 1953 r opracowano technikę „strumień w strumieniu” - jednostajne przepuszczenie komórek przez mikroskop
Komentsky w 1960 r wykorzystuje absorbancje DNA. - wybarwienie kwasów nukleinowych.
Metodą cytometri możemy mierzyć 6 różnych cech.
Wybiórcze barwienie pozwala rozróżniać gatunki w próbie.
Niektóre parametry komórkowe mierzone przez cytometrię przepływową:
- strukturalne: bez barwienia: ziarnistość cytoplazmy
zawartość pigmentów (np. hemoglobiny)
fluorescencja białek (tryptofan)
z barwieniem: zawartość DNA i RNA
struktura chromatyny
zawartość białka tłuszczu
obecność antygenów (identyfikacja)
obecność ergosterolu - zliczanie komórek drożdży)
zawartość Ca2+
- funkcjonalne: bez barwienia: stany redox
z barwieniem: przepuszczalność błony komórkowej
aktywność enzymów
receptory
potencjał komórkowy i pH
synteza DNA
Barwniki do cytometrii przepływowej:
FDA - dwuoctan fluoresceiny - rozkładany do fluoresceiny - żywe komórki wykazują fluorescencję (do pomiaru białek)
CFDA - dwuoctan karboksyfluoresceiny
Izotiocjanian fluoresceiny - wybarwienie białka w komórce
BCECF-AM-2,7-bis-karboksy-etylo-5,6-karboksyfluoresceino-acetoksymetylowy ester do badania białek
Rhodamina 123 - błony mitochondrialnej i błony komórek prokariota (rozróżnia martwe i żywe komórki, potencjał błony mitochondrialnej)
Z błona mitochondrialna - tu nie koniecznie żywa komórka, ale zawsze całe jądro bądź mitochondria, dotyczy eukariontów!
Z błona komórek prokriotów - wiążę się tylko do naładowanych błon komórkowych żywych komórek (błona musi być cała/integralna bo inaczej nie ma ładunku) - tu pokazuje żywe komórki
DiOC6 - zależy od potencjału komórki (pomiar potencjału międzybłonowego)
Dihydrorhodamina 123 - ukazują zmiany metaboliczne
Dichlorofluoresceina - ukazują zmiany metaboliczne
Rhodamina 110 - pomiar aktywności enzymów
HOECHST 33342 - barwienie DNA, bogate w pary AT (wybiórczo barwi obszary AT w kwasach nukleinowych)
Chemichrom B - wybarwianie kwasów nukleinowych
Mitamicyna - barwi chromosomy
Jodek propidyny - barwi DNA - tylko w komórkach martwych NAJTAŃSZY !!!
Piomina Y - stosowana do barwienia DNA
Dwuoctan Karboksyfluoresceiny, izocyjanian - rozkładane przez mikroorganizmy do fluoresceiny (możliwość pomiaru)
Stosuje się lampy pobudzające barwniki
Phycoerythrin (PE) długość fali 535±5nm (lamp); 488nm (Arsen laser)
Fluoresceuin isothiocynate (FILC) 480±10nm (lamp); 488nm (Arsen laser)
Metodą ta można dokładnie wyznaczyć żywe i martwe komórki, o różnym poziomie fluorescencji, widać to na wykresie w postaci szczytów.
Wybiorcze barwienie przeciwciałami - możemy gatunki rozróżnić,
Pozwala na zliczanie komórek żyjących, ale nie zdolnych do wzrostu na agarze.
Nie z każdym barwnikiem metoda daje takie same wyniki - trzeba zawsze dobrać najbardziej odpowiedni barwnik.
Cystometria przepływowa - możemy rozróżnić komórki martwe od żywych np.. przy użyciu rodaminy 123 - u prokariota barwniki te łączą się z integralna nieuszkodzoną błona bakteryjna.
Przyrząd pomiarowy, rejestrujący, interpretujący
Szybkość przepływu cieczy w kapilarze 10-20m/s (szybkość płynu reguluje strumień w strumieniu)
Możliwość liczenia od 104-106 komórek/min.
Zliczamy sygnał dla 10 000 obiektów. Bardzo duża liczba populacji.
Liczenie na płytkach i cystometria przepływową daje korelacje r=0,99
Etapy postępowania
zebranie komórek - próbkę trzeba odpowiednio przygotować rozdrobnić itp.
barwienie fluorescencyjne - znakowanie (np. rodamina, dwuoctan fluoresceiny)
automatyczne pobranie i transport (zawiesiny znakowanych komórek) do punktu analizy
odczyt i interpretacja
Może to być metoda bezpośrednia i metoda interpretacji - ale tylko z fluoresceiną przeciwciała.
Zalety:
- szybka - czas wykonania całego testu do 30min (znakowanie komórek +odczyt)
- dobra korelacja (r=0,93-0,99) z metoda płytkową w zakresie 104-107 j.t.k/Ml
Wady:
- wysoki koszt kapitałowy, drogie cytometry
- specjalistyczna obsługa
Zastosowanie:
- kontrola prawidłowości przebiegu procesów biotechnologicznych (fermentacyjnych) ocena liczby, kształtu, wielkości, żywotności komórek
- oznaczenie liczby drożdży, bakterii w różnych próbkach browarniczych
- barwienie immunofluorescencyjne umożliwia identyfikację i liczenie kilku gatunków drobnoustrojów w jednym środowisku (S. cerevisiae, Schigella pomne, Lactobacillus brevis, Pediococcus damnosus).
Metody pośrednie oznaczania liczby drobnoustrojów:
- oznaczanie biomasy, białka, ilości DNA oraz innych składników komórki lub oznaczenia zawartości płynu pohodowlanego (ubytek substratu, przyrost glukozy itp.)
- oznaczenie potencjału elektrycznego komórek
- oznaczenie testem LAL
- oznaczenie ilości ATP - ważny test higieniczny
Pomiar gęstości optycznej
Aparat do hodowli drobnoustrojów mierzy ilość drobnoustrojów, wzrost, interakcje między drobnoustrojami na zasadzie absorbancji - Mikrobiology Workstation Bioscreen C - można wykonać wiele oznaczeń na jednym podłożu.
W mikrobiologii chodzi o to aby jak najszybciej wykryć złą jakość żywności, dążymy do takich metod w których pozbędziemy się złej jakości.
WYKŁAD 5 26.03.2007
(dr Barszczewski-uzupełnieniem jego wykładów są prezentacje doktora w Power Poincie)
OZNACZANIE POTENCJAŁU ELEKTRYCZNEGO KOMÓREK
Można to przeprowadzać na:
BACTOMETR
BAC TRAC
MALTHUS
RABIT
Pomiar elektryczny
Pierwsze badania parametrów elektrycznych robione były przez Okera i Bluma w 1910r.
R - rezystancja (opór czynny) *
Z - impedancja (opór pozorny) *
G - konduktancja (przewodność czynna) S (simens)
C - pojemność elektryczna F (farad)
U - napięcie elektryczne V
I - natężenie A
V - potencjał elektryczny V
Q - ładunek elektryczny C (kulomb)
Układ pomiarowy
Jeżeli mamy dwie próbki zerową i badaną to napięcie mierzymy przez różnicę pomiędzy nimi.
Nie wszystkie parametry elektryczne nadają się do pomiaru wszystkich grup drobnoustrojów np. dla drożdży nie nadaje się parametr - potencjał elektryczny, a tylko można mierzyć pojemność elektryczną.
W zależności od tego jakie drobnoustroje nam rosną to czas detekcji będzie różny, wydłużony.
RABIT /SCHEMAT/ - zasada jego działania oparta jest na impedencji
Mediatory - stosowane w wykrywaniu mikroorganizmów w komórkach bioelektrycznych.
/ w zależności od ilości komórek i dodania mediatora to wzrost był różny i sygnał miał wyższą wartość/
Mediatorami mogą być:
- tiamina - Proteus bulgaris
- TMAO - trójaminoetylo tlenek - Alteromonas sp.
Stosowane mediatory:
Etosiarczan fenazyny: Pseudomonas aeruginosa
Lactobacillus plantarum
Żelazicyjanek potasu: Alcaligenes faecalis
Enterobacter aerogenes
Lactobacillus bulgaricus
Lactococcus lactis
Nocardia
Saccharomyces cerevisiae
Cladosporium resinae
Dichlorofenyloindofenol: Achromobacter album
Dzięki mediatorom możemy lepiej odczytać zmianę potencjału.
Cechy mediatora:
- szybko ulega reakcji redox
-stabilnośc
-nie uczestniczy w innych reakcjach
-nie zmienia się pod wpływem pH
-jest nietoksyczny
-może być immobilizowany
Podczas wzrostu drobnoustrojów ulegają zmianie własności elektryczne podłoża:
- obniża się całkowicie impedancja (oporność przepływu prądu zmiennego przez przewodzącą pożywkę);
- wzrasta konduktancja (przewodnictwo) i kapacytancja (pojemność elektryczna)
Zmiana konduktancji przebiega dokładnie identycznie jak wzrost bakterii.
Impedymetry Malthusa (Malthus instruments GB)
Bactometr (bio Merieux F)
Zastosowanie w browarnictwie:
zastępują próbę termostatową (czas testu ulega skróceniu z ok 3tygodni do 2-4 dni)
określenie skażenia drożdży zarodowych bakteriami
oznaczenie ogólnej liczby bakterii, drożdży i pleśni, a przy wykorzystaniu wybiórczych podłoży np. ilości Enterobacteriaceae
Zalety:
1. Redukcja czasu wykrywania drobnoustrojów:
1 komórka Escherichia coli - 9 godzin
1 komórka drożdży - 18-20 godzin
2. Możliwość różnicowania grup fizjologicznych drobnoustrojów (wybiórczość pożywki)
3. Równocześnie można analizować wiele próbek (nawet do 100 w zależności od aparatu)
4. Oszczędność materiałów i automatyczna interpretacja wyników
Wady:
Wysokie koszty kapitałowe (drogie urządzenia) i eksploatacyjne
Pewne podłoża nie nadają się do analizy elektrometrycznej (zakłócenia jonowe)
Degradacja wielkocząsteczkowych składników pożywek poprzez przemianę materii mikroorganizmów.
2. powstanie produktów małocząsteczkowych
3.pobór małych, ruchliwych jonów
4.zmniejszenie się impedancji medium lub elektrodowej
5.proporcjonalność zmniejszenie się impedancji medium - wzrost mikroorganizmów
M - względna impedancja całej próbki /zmiany składu jonowego próbki/
E - względna impedancja elektrod /zmiana impedancji przy samej elektrodzie/
BAC TRAC 4100/4300
Możliwość badania:
- kosmetyki i produkty higieniczne
- produkty mleczne
- mięso, ryby, drób
- warzywa
- żywność mrożona
- wyroby cukiernicze
- napoje
- środki farmaceutyczne
Oznaczenie |
Limit elektryczny |
Czas trwania badania |
|
|
|
Bac Trac |
Płytki (JTK) |
TVC (ogólna liczba drobnoustrojów) |
10 JTK/g, 1JTK/ml |
>106 6-10h 104 10-15h 102 15-20h 1 20-24h |
3 dni |
Drożdże i pleśnie |
10JTK/g, 1JTK/ml |
Max 72h |
3-10dni |
Coliformy |
10JTK/g, 1JTK/ml |
<16h |
1-2dni |
Enterobacteriaceae |
10JTK/g, 1JTK/ml |
<16h |
1-2dni |
Salmonella |
1 komórka w 25g (+hodowla namnaż) |
30-40h z namnażaniem |
4-5dni |
Listeria |
1 komórka w 25g (+hodowla namnaż) |
66h z namnażaniem |
5-7dni |
Clostridia |
10JTK/g, 1JTK/ml |
48h (C. perfringens 24h) |
3-6dni |
Staphylococcus aureus |
1JTK/g |
48h |
2-4dni |
Bakterie skażające piwo |
1JTK/ml |
Max 72h |
3-7dni |
WYKLAD VI 2.04.2007
Proste metody
LAL - Lizat Amebocytów Limulus'a
W 1964r. opracowano test do wykrywania endotoksyn bakterii z rodzaju Vibrio. Aktualnie stosowany test został opracowany w 1976r. przez Sullivan'a i współpracowników.
Lizat amebocytów Limulusa jako odczynnik LAL daje dodatni test tzn. żeluje głównie w obecności lipopolisacharydów (LPS) oraz z :
- β-glukanem
- peptydoglikanami (w dużych stężeniach)
- syntetycznymi dekstrynami
- karagenem
- mamnanem i dekstranem
- kwasami lipotejchojowymi
- materiałami celulozowymi (np. w hemodializatorach)
- pirogenami (np. z cukru)
- z wirusowym RNA i innymi RNA
- endotoksynami bakterii G(-)
- dużymi ilościami bakterii G(+)
Odczynnik LAL to lizat amebocytów hemolitycznych
Limus (Atlantyk)
Tachyplu (Pacyfik)
Carcinoscorpius (Pacyfik)
Mechanizm doprowadzający do żelowania odczynnika LAL, przez LPS (Nakamura i wps. 1986)
Mechanizm doprowadzający do żelowania odczynnika LAL, przez β-glukan (Morita i wsp. 1981)
Czynnik C jest procteazą serynową aktywowaną LPS, jest to glikoproteina zbudowana z 2łańcuchów białkowych.
Czułość testu LAL - autorzy Sullivan i wsp.
Można ją zwiększyć przez:
- żelowanie w mikrokapilarach
- pomiar zmętnienia
- automatyczny pomiar zmętnienia z chromogenem znakowanym I125
Test LAL jest stosowany:
- do badania płynów ustrojowych (mocz, krew, płyn mózgowo-rdzeniowy)
- na obecność pirogenów
- w diagnostyce infekcji oczu, dróg moczowych oraz innych zapaleń
- do badania żywności w szczególności żywności pochodzenia morskiego
- do badania wody pitnej
- do badania mleka surowego i pasteryzowanego
- przy poszukiwaniu pirogenów w cukrze
Czułość testu LAL zależy od:
przygotowania odczynnika
źródła LPS (od bakterii)
użytej metody (detekcja żelowania, warunki inkubacji)
Czułość testy LAL w przypadku różnych bakterii jest rożna. Minimalna ilość LPS 1 mg/ml.
0,07 mg polisacharydów/ml - zachodzi żelowanie.
Test HY - LITE - Bioluminescencja - pomiar ATP
ATP Mg2+ AMP+PP
Lucyferyna Lucyferaza Oksylucyferyna
O2 CO2
Etapy postępowania:
- uwolnienie ATP z komórek do środowiska
- dodanie lucyferyny i lucyferazy
- pomiar emitowanego światła
Zaleta:
- pióro 2 w 1
- wykrywa niewidzialne resztki żywności
- łatwa obsługo
- czułość
- opatentowany system
ATP istnieje także we łzach, jest pochodzenia komórkowego ale nie musi występować tam gdzie są komórki.
Lucyferyna: C11H8N2O3S2
Fotometr - najważniejszą częścia jest lustro wklęsłe które skupia światło wydzielane w czasie realizacji w jedno miejsce.
RLU - jednostka pomiarowa ATP
Stosunek ATP niemikrobiologicznego do ATP pochodzenia mikrobiologicznego
Produkt |
ATP nie pochodzące z drobnoustrojów |
ATP mikrobiologiczny |
Mleko |
15 |
1 |
Bekon |
300 |
1 |
Rosół z makaronem |
3500 |
1 |
Rozdrobnione mięso |
12000 |
1 |
Lody |
40000 |
1 |
Sok pomidorowy |
∞ |
1 |
|
|
|
To jest test higieniczny - czystośći środowiska pracy, czystości maszyn, rąk, a nie jest testem ilości drobnoustrojów (bo niektóre produkty zawieraja bardzo dużo ATP, którego nie można odnieść do ilości drobnoustrojów)
Bioluminescencja - pomiar ATP
Zalety:
- czułość: ~1000komórek bakterii
~100 komórek drożdży
- krótki czas pomiaru ~1min
- prostota oznaczenia i interpretacji wyników
- oznaczenie możliwe do wykonania w warunkach produkcyjnych (małe rozmiary lumenometrów, gotowe zestawy odczynników- „pióra”)
- dostępność w handlu
Wady:
- nie różnicuje grup drobnoustrojów
- precyzyjne ilościowe oznaczenie drobnoustrojów możliwe tylko w przypadku czystej kultury
Zastosowanie w przemyśle spożywczym:
- monitorowanie stanu sanitarnego:
higiena stanowisk,
powierzchni urządzeń
ludzi zatrudnionych w produkcji
ocena skuteczności dezynfekcji i mycia urządzeń
- badanie skażenia piwa, wina, wody, soków.
WYKŁAD 6 16.04.2007
Metody szybkiego oznaczania ilości drobnoustrojów: (EGZAMIN)
pomiar ATP
pomiar zmętnienie
pomiar parametrów elektrycznych
impedancji
kapacytancji
konduktancji
cytometria przepływowa
DEFT
Czas trwania badania
Limit detekcji
Cecha |
Bactometr |
Bac Trac |
Malthus |
RABIT |
Liczba testów jednocześnie |
512 |
240 |
1200 |
512 |
Zakres temp ºC |
18-55 |
4-60 |
5-96 |
15-46 |
Liczba kombinacji temperaturowych |
8 |
6 |
5 |
16 |
Ilość typów jednostek inokulacji |
1 |
2 |
3 |
1 |
Objętość próbki ml |
2 |
5-100 |
2-100 |
2-12 |
Swobodne nastawienie próbek |
Nie |
Tak |
Tak |
Tak |
Próbki testowe: - wielokrotnego użytku - dostępne handlowo |
Nie
Tak |
Tak
Nie |
Tak
Tak |
Tak
Nie |
Pomiar |
Z lub C |
Z lub C |
G |
Z |
komputer |
W zestawie |
W zestawie |
Brak w zestawie |
W zestawie |
Klasyczne metody identyfikacji
charakterystyka mikroskopowa:
-bakterie obserwujemy pod powiększeniem 100 a drożdże 40
-przeprowadzamy również barwienie Grama
-sprawdzamy kształt, ruch - obecność rzęsek
charakterystyka makroskopowa:
-oceniamy wzrost na płytce, na słupku żelatynowym
-oceniamy kształt, barwę, wielkość koloni-przy rutynowej pracy
charakterystyka biochemiczna i fizjologiczna
charakterystyka wegetatywnych struktur rozmnażania (dotyczy głównie pleśni)
charakterystyka immunologiczna (badanie obecności antygenów na powierzchni komórki)
charakterystyka lizotypowa (możliwość wykazania lizy komórki pod wpływem wirusa atakującego komórkę - stosowanie bakteriofagów do identyfikacji drobnoustroju)
zdolności patogenne
C. Charakterystyka biochemiczna i fizjologiczna
C.1. badanie typu energetycznego i oddechowego:
-jeśli akceptorem wodoru i elektronów jest jakiś produkt pośredni - metabolizm fermentacyjny;
-jeśli akceptorem wodoru jest tlen - aerobizm bezwzględny;
-jeśli akceptorem wodoru są azotany, węglowodany, siarczany - anaerobizm bezwzględny;
C.2. badanie metabolizmu cukrowego (badanie utylizacji alkoholi cukrowych):
-sprawdzanie obecności β-galaktozydazy i inwertazy
-sprawdzanie czy drobnoustrój wykorzystuje monocukry, dwucukry czy wielocukry;
C.3. badanie metabolizmu białkowego
C.4. badanie metabolizmu tłuszczowego (wykorzystanie źródeł azotu i tłuszczu jako źródło węgla):
-stosuje się barwnik błękit Viktorii, który rozpuszcza się w tłuszczu - jeżeli drobnoustrój wykorzystuje tłuszcz to barwnik się wytrąca;
- dodatek tłuszczu do podłoża i obserwowanie wzrostu drobnoustrojów;
C.5. badanie ogólnych własności fizjologicznych:
-halofilność do 15%NaCl
-osmofilność do 70% dodatku cukrowego
-określenie zapotrzebowania czynników wzrostowych (zapotrzebowanie na witaminy)
-wrażliwość na antybiotyki\
-optymalna temperatura wzrostu i krytyczna temperatura wzrostu
-wytwarzanie barwników
-pH
C.1. Badanie typu energetycznego i oddechowego
Produkcja NH3 i H2S wykazywana jest także przy metabolizmie białkowym (nie wiąże się z anaerobizmem)
TYPY METABOLIZMU
1.Metabolizm cukrów
Wykonuje się test na wykorzystanie wielocukrów. Te źródła węgla są aplikowane na podłoże za pomocą testów cuksenograficznych.
Hodowla na podłożu Clark - Lubs'a
- test z czerwienią metylową RM (produkty kwaśne - końcowe produkty metabolizmu)
- test Voges - Proskamer'a VP (produkcja acetonu, detekcja acetonu)
krążki ONPG (orto-nitro-fenylogalaktozyd)
asymilacja kwasu cytrynowego - podłoże Simmons'a (dla Enterobacteriaceae / Enterobacterium)
2.Metabolizm białek
wykorzystanie makrocząsteczek
wykorzystanie poszczególnych aminokwasów
AD. I. ⇒ wykorzystanie makrocząsteczek (białko jako źródło C i N)
Wykorzystanie kazeiny:
sprawdzanie wzrostu na podłożu z mlekiem - jeśli występują rozjaśnienia wokół kolonii, to znaczy że dany drobnoustrój wykorzystuje kazeinę;
kazeina w pożywce powoduje zmętnienie - jeśli drobnoustrój ja wykorzystuje to zmętnienie zanika;
Wykorzystanie żelatyny - (upłynnienie podłoża żelatynowego)/wykorzystanie makrocząsteczek,
pył węglowy jest zamknięty w żelatynie - podłoże bezbarwne. Jeśli żelatyna zostanie strawiona - pyl węglowy się uwalnia i podłoże przybiera czarna barwę.
AD.II.⇒wykrywanie obecności enzymów białkowych (WAŻNE NA EGZAMIN)
Metoda Kohn'a
- ODC - dekarboksylaza ornityny (do putrescyny)
- LDC - dekarboksylaza lizyny (do kadaweryny)
- ADM - dekarboksylaza argininy (arginaza)
- TDA - dezaminaza tryptofanowa
- PDA - dezaminaza fenyloalaniny do kwasu fenylopirogronowego
AD.III.⇒z metabolizmem białkowym wiąże się zdolność do wytwarzania indolu, H2S, NH3 (jako efekt dezaminacji aminokwasów)
- wytwarzanie indolu - na podłożu z peptonem + odczynnik Kovacs'a lub odczynnik Erlich'a
Służy do identyfikacji Escherichia Coli
- wytwarzanie H2S - na podłożu Mossel'a, Kligler'a lub TSI
H2S - powstaje z rozkładu cysteiny i metioniny
- wytwarzanie NH3- na podłożu z peptonem + odczynnik Nessler'a
- wytwarzanie ureazy - na podłożu Ferguson'a, Stuart'a, Christensen'a
UWAGA! Na egzamin wystarczy jeden przykład do każdego myślnika (jedno podłoża)
WYKŁAD 7 23.04.2007
Ogólny klucz identyfikacji bakterii ważnych w dziedzinie żywności patrz wykład na początku.
(TEGO NIE MA NA EGZAMINIE)
Ogólny klucz identyfikacji bakterii należących do rodziny Enterobacteriaceae:
Laktoza+ (fermentacja) = bakterie z grupy coli, coliformy
cytrynian - brak wykorzystania = Escherichia coli
cytrynian + wykorzystanie
- RM+VP- : indol - Citrobacter Freundi
indol+ Citrobacter intermedius
-RM+VP- : ruchliwe LDC+ Enterobacter aerogenes
LDC - Enterobacter cloaceae
nieruchliwe Klebsiella
Laktoza - (brak fermentacji)
ureaza + (rozkład mocznika)
- fermentacja glukozy z gazem, β-galaktoza- Proteus
- fermentacja glukozy bez gazu, β-galaktoza+ Yersinia enterocolitica
b) ureaza - (brak rozkładu mocznika)
- ruchliwe: indol+ H2S - Providencia
H2S + Edwardsiella tarda
indol - Żelatyna - Salmonella (RM+VP-)
Hafnia alvei (RM-, VP+)
Serratia (RM-VP+, barwna)
Żelatyna +, RM-VP+ Arizona (β-galaktoza+)
Salmonella (β-galaktoza-)
- nieruchliwe: LDC - Shigella
LDC+ Salmonella Galinarum
Badania biochemiczne i fizjologiczne:
- zapotrzebowanie na witaminy i czynniki wzrostu
- zdolność do wzrostu w obecności NaCl
- obserwacje mikroskopowe - zdolność ruchowa, kształt
- zdolność wytwarzania barwników
- badanie halofilnośći
- osmofilność - względem cukrów (glukozy, sacharozy) do ostatecznego stężenia 70% glukozy
- optymalna temperatura wzrostu + limit temperaturowy (temp max i temp min)
- zdolność do zarodnikowania - bada się przez pasteryzację
- oporność na antybiotyki i inhibitory
Charakterystyka płciowa struktur rozmnażania:
- nie jest to cecha dobra do identyfikacji drobnoustrojów (wyjątek grzyby strzępkowe)
- kolejne stadia rozwojowe drożdży i pleśni umożliwiają ich identyfikacje
- najpierw obserwujemy strukturę grzybni
- Zygomycetales - sprężniaki, cąłe ciało jedna komórka
- grzybnia stepowana - workowce, podstawczaki Ascomycetales - Bazydiomycetales
- pseudogrzybnia - charakterystyczna dla grzybów, pojedyncze komórki połączone ze sobą, drożdże
- fermentacja strzępki zdolność do wytwarzania artrospor Cladosporium - rodzaj Geotrichum
- tworzenie zarodników bezpośrednio na grzybni
- tworzenie zarodnika w strukturze strzępki (plechy)
- worki z zarodnikami
- wytwarzanie zarodników na komórkach zarodnionośnych (fialidy- wytwarzają zarodniki)
- plerotecium - rodzaj Phaetomium
- połączenie różnoimiennych strzępek - powstawanie owocników
Drożdże różnicuje się bardziej cechami fizjologicznymi niż morfologicznymi.
Różnicowanie drożdży na podstawie ich kształtu a nie sposobu rozmnażania.
Yarrowia lipolytica - wytwarza grzybni właściwą.
Uproszczony klucz do oznaczania drożdży występujący w produktach żywnościowych:
Rozmnażanie w podłożu płynnym przez podział komórki Mycelium i artrospory na agarze: Schizosaccharomyces
Rozmnażanie w podłożu płynnym przez pączkowanie Mycelium i artrospory na agarze: Endomycopsis (zarodnikujące askospory), Trichosporon (nie zarodnikuje)
Rozmnażanie przez pączkowanie biegunowe (bipolarne): Nadsonia, Hanseniospora, Kloeckera.
Rozmnażanie przez pączkowanie na całej powierzchni komórki (multipolarne):
Tu musimy sprawdzić zdolność do wytwarzania balistospor:
4.1. obecność balistospor: Sporobolomyces
4.2. brak balistospor + różowoczerwona barwa: Rhodotorula
4.3.brak balistospor + białe lub jasnokremowe
4.3.1 Zarodnikujące (podłoże Fowel'a)
4.3.1.1. metabolizm fermentacyjny, nie uwalniają askospor: Saccharomyces, zygosaccharomyces
4.3.1.2.metabolizm fermentacyjny, askospory łatwo uwalniane: Kluyveromyces
4.3.1.3.metabolizm oksydacyjny, wykorzystują azotany: Hansenula
4.3.1.4.metabolizm oksydacyjny, nie wykorzystują azotanów, komórki owalne, pseudomycelium: Pichia
4.3.1.5. metabolizm oksydacyjny, nie wykorzystują azotanów, komórki okrągłe, brak pseudomycelium: Debaryomyces
4.3.1.6.metabolizm oksydacyjny, hydrolizuja żelatynę: Yarovia
4.3.2.Niezarodnikujące: Candida
Wykazywanie bakteriofagów w wodzie (charakterystyka lizotopowa):
1. pobranie próbki 50 ml
2. namnożenie potencjalnego faga (pożywka z E. coli) 6-12h, temp 37ºC
3. przygotowanie hodowli E. coli 6h, temp 37ºC (osobno na plytce)
4. przesączenie hodowli faga przez sączek zatrzymujący komórki (bakterie zatrzymamy, wirusy przejdą)
5. „skropienie” przesączem płytek z 6h hodowlą E. coli przez 12-24h 37ºC (zbadanie czy wirusy działają na E. coli)
6.wyniki
nieobecne bakteriofagi - jednolity wzrost E. coli
obecność bakteriofagów /”łysinki”/
płytki kontrolne - jednolity wzrost E. coli /czysta woda skropiona przesączem/
brak wzrostu /czysta płytka skropiona przesączem/
BADANIE ZDOLNOŚC PATOGENNYCH (WAŻNE NA EGZAMIN)
Właściwości patogenne bardzo często wynikają z obecności enzymów, mogą być określone przez:
wykrycie obecności enzymów np.
hemolizyny - rozkład krwinek czerwonych α, β, γ;
fosfatazy, esterazy - powodują rozkład ATP w komórce - metody biochemiczne w probówce;
DNA-zy - rozkład kwasów nukleinowych /obecność DNA-zy - badamy na agarze z DNA i po wzroście spryskujemy NaOH i sprawdzamy obecność łysinek/
koagulazy /obecność koagulazy - enzym wytwarzany przez gronkowca złocistego, jego aktywność prowadzi do żelowania krwi. W teście wykorzystujemy plazmę królika/
drugim elementem patogenności jest obecność toksyn (np.botulinowa).
Kiedyś badało się to testami biologicznymi:
- wypreparowane jelita świnki morskiej (podobnie jak myszy)
- test na myszach - wykorzystywany w przypadku obecności toksyny botulinowej. Bierzemy 4 myszy, każdej podajemy próbkę z patogenem, trzem dajemy surowicę. Jeśli jedna zdechnie to świadczy to o obecności toksyny.
Dziś obecność toksyn bada się metodami np. HPLC.
SZEREGI IDENTYFIKACYJNE
/zminiatyruzowane probóweczki/
GALERIE, ZESTAWY, PASKI
API 20E - Analityczny Profil Identyfikacyjny zawiera 20 testów
ATB - Automatyczny Test Bakteriologiczny
CIT - wykorzystanie cytrynianu
GEC - wykorzystanie żelatyny
ADH - dehydrataza karnityny
LDC, ODC, URE
METODOLOGIA
Podłoże izolacyjne - otrzymanie czystej kultury
Zawieszenie w 5 ml (9ml) H2O wody destylowanej
Inokulacja API 20E
WYKLAD 8 14.05.2007
Schemat ogólny
10 g produktu + 90 ml soli fizjologicznej
Homogenizacja (Stomacher 400)
Seria dziesiętnych rozcieńczeń
Drobnoustroje …… |
Agar odżywczy |
30ºC, 72h 25ºC, 48h |
Wszystkie kolonie |
Enterobacteriaceae |
VRBG BLBVB |
30ºC, 24-48h |
Różne |
E. coli |
Fluorocult + MUG |
25ºC, 24-48h |
Fluorescencja i wytwarzanie indolu |
Enterococcus |
m-enterococcus podłoże Roth'a |
37ºC, 48h |
Czerowne i różowe kolonie katalazo ujemne |
Micrococcus Staphylococcus |
Agar Chapmana KRANEP |
37ºC, 48h |
Ziarniaki katalazo dodatnie, test na koagulazę |
Clostridium |
DRCM Agar, podłoże Wrzoska |
37ºC, 72h, anaerobowo |
Czarne kolonie |
Drożdże i pleśnie |
Agar ziemniaczany z antybiotykiem |
25ºC, 72h- 5dni |
Drożdże i pleśnie |
UWAGA ! NA EGZAMIN NAUCZYĆ SIĘ CO NAJMNIEJ JEDNEGO OZNACZANIA DROBNOUSTROJU.
IMMUNOLOGICZNA IDENTYFIKACJA DROBNOUSTROJÓW
Wstęp - wprowadzenie do immunologii - definicje:
Determinanty antygenowe drobnoustrojów
Typowanie serologiczne
Test ELISA
Aglutynacja lateksowa
Immunomagnetyczna separacja
HASŁA:
Przeciwciała - białka produkowane w organizmie kręgowców w odpowiedzi na antygen
Antygen - substancja materii ożywionej lub nieożywionej, która po wniknięciu do organizmu kręgowca powoduje odpowiedź immunologiczną
Antygen swoisty - powstają określone przeciwciała
2 cecha - zdolność do wywoływania reakcji immunologicznej
3 cecha - zdolność wiązania, określony antygen powoduje … określonych przeciwciał
Antygeny:
- H - rzęskowy
- O - somatyczny (E. coli: O 157:H7; L. monocytogenes 4b; V. cholerae cholerae 01)
- K - otoczkowy
Antygeny wywołują pełną bądź niepełną reakcję immunologiczną. Jeżeli wniknie do organizmu kręgowca wywoła u niego reakcje immunologiczną, swoistą aglutynację, odczyny skórne, wiązanie dopełniacza. Przeciwciała produkowane są przez kręgowce, służą jako odczynniki do identyfikacji ( serotypowania) bakterii.
Przeciwciała nie są produkowane przez bakterie. One wykorzystują bakterie bo te mają antygeny.
Reakcje immunologiczne
Serotypowanie bakterii
Określenie typu surowicy z jaką reaguje badany szczep.
Reakcje:
- precypituje - precypitacja
- aglutynuje - aglutynacja (tworzy zlepy)
Ab - przeciwciała
Ag - antygen
Reakcje precypitacji:
Reakcje aglutynacji:
- aglutynacja cząstek obojętnych (lateksowe cząstki, krwinki czerwone) przez kompleks Ag-Ab
- aglutynacja wielofunkcyjnego antygenu ( komórek bakteryjnych) przez kompleks Ag-Ab
Znakowanie przeciwciał:
Ag+Ab*→AgAb*
Ag*+Ab → Ag*Ab
Ag+Ab1+Ab2* → AgAb1Ab2*
Test ELISA E - enzyme L - linked I - immuno S - sorbent A - assay
specyficzne przeciwciała Ab zaabsorbowane na płytce
badanie antygenu Ag (badana próbka)
badanie specyficznego Ab znakowanego enzymem
dodanie substratu (rozkładający enzym).
Pomiar intensywności zabarwienia- im enzymu więcej tym barwa jest intensywniejsza
Zestaw do badania Salmonelli (wynik po 24 h)
Wiadomości z Internetu:
jest testem immunologicznym reakcję barwną enzymu sprzężonego z przeciwciałami do jakościowego i ilościowego oznaczania antygenów.
Test wykonuje się w studzienkach wykonanych z plastiku do umieszczonych na specjalnie do tego celu zaprojektowanej mikropłytce. W przykładowej procedurze tzw. 'kanapkowego' testu ELISA do studzienki dodaje się przeciwciał przeciwko specyficznemu antygenowi, które przyczepiają się do powierzchni tworzywa sztucznego. Następnie dodawane są kolejno: antygen, przeciwciało drugorzędowe przeciwko antygenowi z przyłączonym enzymem (np. alkaliczną fosfatazą lub peroksydazą chrzanową), oraz substrat dla enzymu. W reakcji enzymatycznej powstający produkt jest barwny, a jego stężenie może być oznaczone spektrofotometrycznie. Zawartość enzymu, a więc i ilość powstałego produktu jest proporcjonalna do ilości antygenu.
Istnieje wiele odmian testu ELISA.
Test Tecra Unique Salmonella - zasada taka sama jak przy teście Elisa. Umożliwia dość czystą pracę z próbką. Pozwala przez 15-20h zidentyfikować w próbce Salmonella.
Rys.
Jest 6 etapów- cały test trwa niecałą dobę max 21h
Zawsze jest robiona próba kontrolna.
Testy lateksowe - aglutynacja czastek lateksu pod wpływem antygenu - przeciwciała dostępne dla: Gronkowców, Streptococcus, Staphylococcus, drożdży.
WYKŁAD 9 21.05.2007
Metody immunologiczne:
- inhibicja przeciwciała
Przeciwciało musi być wyinkubowane przez antygen.
Serotypowanie bakterii:
- określenie typu surowicy z jaką reaguje badany szczep
-reakcja precypitacji
TEST GLISA
-dla najbardziej patogennego szczepu E.coli (O157:H7)
-jest to płytka z dwoma okienkami gdzie:
Pierwsze okienko - kontrola
Drugie okienko - tu przeprowadzamy reakcje poprzez napipetowanie części roztworu badanego
-odczyt
IMMUNOMAGNETYCZNA SEPARACJA
Zakupujemy granulki o właściwościach ferromagnetycznych, które SA pokryte plastikiem do którego przyczepione są Ab - przeciwko dowolnemu Ag
Granulki oplaszczone Ab wsypujemy do hodowli przez co do nich przyczepiają się komórki
Do zewnętrznej ścianki probówki przykładamy magnes przez co obserwujemy przyklejanie się do niej komórek
Resztę zawiesiny wylewamy
Następnie wymywamy komórki pozostałem w probówce i wysiewamy je na płytki - wtedy powinny wyrosnąć w postaci kolonii
/Immunomagnetyczna separacja - pozwala wyizolować bakterie z podłoża, cząstki, granulki ferromagnetyczne z podłoża np. jak będą opłaszczone przeciwciałem Salmonella to wyłapią Salmonella. W zależności czym je opłaszczymy do tego będą stosowane./
Etapy otrzymywania przeciwciał monoklinalnych
1. immunizacja zwierzęcia
2. wyizolowanie komórek śledziony
3. przygotowanie komórek szpiczaka
4. fuzja komórek szpiczaka z komórkami śledziony
5. hodowla klonów mieszańcowych
6. selekcja klonów pozytywnych
7. otrzymanie masowych hodowli form mieszańcowych
8. zagęszczenie i oczyszczanie przeciwciał monoklinalnych
9. analiza przeciwciał i określenie ich specyficzności
METODY OPARTE O WŁAŚCIWOŚCI GENÓW: (WAŻNE NA EGZAMIN)
1. budowa DNA: zasady azotowe A, T, C, G
Dezoksyryboza
Fosforan
2. właściwości: komplementarność zasad
swoista sekwencja
wierne powielanie
3. znakowanie i/lub detekcja
METODY OPARTE O DNA i RNA:
- sondy DNA
- rybotypowanie (rRNA)
- PEGE (żelowa elektroforeza w polu pulsacyjnym - kariotypowanie /oznaczenie chromatyny/)
- PCR - (reakcja łańcuchowa polimerazy) (NA EGZAMIN ZNAĆ SKŁADOWE)
-RT - PCR - (reakcja łańcuchowa polimerazy w oparciu o odwrotną transkryptazę)
- RAPD - (losowo amplifikowany polimorficzny DNA)
- RFLP - (polimorfizm długości restrykcyjnych fragmentów)
- AFLP - (polimorfizm długości amplifikowanego fragmentu)
- ITS oraz ETS-RFLP - (polimorfizm długości restrykcyjnych fragmentów, odcinków transkrypcyjnych wewnętrznych lub zewnętrznych względem genów kodujących rRNA najczęściej 16s rRNA)
- cCPR - (kompetytywne PCR) - ilościowe oznaczenie
- NASBA - sekwencjonowanie oparte na amplifikacji DNA
- technika „MicroArray”
WYKŁAD 10 28.05.2007
BADANIE WEDŁUG GEN - PROBE
1. liza komórek drobnoustrojowych + odczynniki lizujący (lub sonifikacja)
Otrzymamy w probówce rRNA
2. hybrydyzacja (znakowany kwasem RNM)
rRNA + komplementarny DNA - 60min 72ºC
powstały hybrydy DNA-rRNA lub brak hybrydów
3. separacja
Hybrydy + hydroksyapatyt + wirowanie (adsorbancja hybrydów na powierzchni hydroksyapatytu)
4. odczyt odczynnika znakującego w osadzie hydroksyapatytu (około 2 godziny)
W zależności od tego czym znakujemy, potem odpowiednim przyrządem sprawdzamy wyniki.
Zestawy Gen-Probe:
Campylobacter - C. jejuni. C. coli
Haemophilus inluenzae
Enterococcus
Listeria monocytogenes
Staphylococcus aureus
Mycobacterium tuberculosis
METODY OPARTE O PCR:
-Multiplex PCR - kilkustarterowe PCR
-Real Time PCR
-RAPD
-AFLP
-RFLP - PCR (ITS - RELP dla genów rRNA)
-cPCR
-RT - PCR
-Technika “MicroArray”
POJEDYŃCZA I KILKUSTARTEROWA PCR (Multiplex PCR) JAKO METODA WYKRYWANIA I IDENTYFIKACJI DROBNOUSTROJÓW
Pary primerów dobrane do sekwencji genów kodujących bakteryjne enzymy restrykcyjne
pojedyncze powielanie DNA z bakterii
jednoczesne powielanie DNA z różnych gatunków bakterii
badamy czy w jednej probówce nie ma kilu gatunków jednocześnie
Rozdział poszczególnych enzymów (dla różnych gatunków) w elektroforezie.
Czułość metody 10-18 g (DNA) 1-10 komórek
10-9 g (DNA) 100-1000 komórek
Metoda umożliwia wykrycie od 1 do 1000 komórek
cPCR - KOMPETYCYJNE PCR - ILOŚCIOWE OZNACZENIE BAKTERII
cPCR - ilościowe oznaczenie bakterii
Etapy opracowania metody:
porównano sekwencję genu 16S rRNA dla losowo wybranych 100 gatunków bakterii
wykonano wysoce konserwatywną sekwencję nukleotydów
skonstruowano dwa primery wiążące się dla tej sekwencji
skonstruowano hybrydowy starter umożliwiającego amplifikację kompetytora o długości 229 pz (par zasad) homologicznego do konserwatywnej sekwencji
otrzymano kompetytor
przeprowadzono kalibrację metody z użyciem kompetytora
Używamy tej metody do
-określania czystości jamy ustnej
-do określenia stanu czystośći wody miejskiej
Wiarygodność identyfikacji opartej o analizę genomu wynika:
z zasadniczej cechy budowy kwasów nukleinowych - komplementarność zasad azotowych
ze swoistości sekwencji nukleotydowej sondy lub starterów wybranych do analizy. Dobrana sekwencja może być swoista dla rodzaju, gatunku lub szczepu.
z możliwości identyfikacji powstałych produktów (znakowanie sondy lub rozdział elektroforetyczny produktów PCR i analiza obrazu)
WYKŁAD 11 4.06.2007
Etapy badań z wykorzystaniem PCR:
- zebranie materiału - wystarczy pojedyncza kolonia lub 2-10ml hodowli, 25mg próbki lub 25ml mleka.
- izolacja DNA - wieloetapowa, ale końcowa objętość próby na każdym z etapów nie przekracza 2ml
-PCR końcowa objętość mieszaniny reakcyjnej nie przekracza 100ul, w wielu przypadkach wystarczy 25ul.
-Elektroforeza - przyjazne aparaty, analiza obrazu przy pomocy komputera.
3. KILKUSTARTEROWE PCR - Multiplex PCR jako metoda identyfikacji grzybów patogennych
Zastosowano dwie kilkustarterowe PCR: G-T-P i F-A-N.
Wykorzystano pary starterów: starter wiodący i odwrotny - oskrzydlające fragmenty genów rRNA specyficzne dla następujących gatunków:
C. glabrata, C. tropicalis, C. parapsilesis, A. fumigatus, C. albicons, C. neoformans.
Odpowiednio: CGL1 i CGL2, CTR1 i CTR2, CPA1 i CPA2; oraz AFUM1 i AFUM2, CALBI1 i CALBI2, CN5 i CN4
PORÓWNANIE WYBRANYCH METOD
|
RAPD |
RFLP-CPR-rRNA |
cCPR |
Multipleks CPR |
Matryca |
+ |
+ |
+ |
+ |
Kompetytor |
- |
- |
+ |
- |
Primery |
Jeden (2 funkcje) |
Para |
Para |
Kilka par |
Produkt |
Różna ilość zależna od matrycy |
Jeden |
Dwa |
Ilość zależna od homogeniczności matrycy |
Analiza restrykcyjna |
Nie stosowana |
Konieczna |
Zbędna |
zbędna |
Mikrobiologia prognostyczna
Przewidywanie przyszłych zdarzeń na bazie modeli matematycznych wykonanych na podstawie zebranych danych ze szczegółowych analiz mikrobiologicznych.
Wpływ: temp, pH, kwasów organicznych, NaCl, aw, konserwantów i atmosfery gazowej na wzrost, śmierć i przyswajalność drobnoustrojów.
Modele matematyczne
np. modelowanie wpływu temp.
Model typu Arrheniusa
Lnk = lnA - Ea/RT
Ea - energia aktywacji T - temperatura w [K] R - stała gazowa
A - współczynnik kolizyjny
k - stala w szybkości i łańcuchu reakcji
Podstawowe równanie dla określenia wzajemnych związków
y = α + βx1+ γx2 + ε
y - zmienna zależna
x1, x2 - zmienna niezależna
α, β, γ - parametry
ε - błąd lub składnik losowy
Reakcja łańcuchowa polimerazy, PCR (ang. Polymerase Chain Reaction) - łańcuchowa reakcja polimerazy, metoda powielania łańcuchów DNA w warunkach laboratoryjnych, polegająca na sekwencji wielokrotnego podgrzewania i oziębiania próbki. Technika wynaleziona w 1983 roku przez Kary'ego Mullisa i współpracowników z kalifornijskiej firmy Cetus. Za pracę w tej dziedzinie Kary Mullis otrzymał w roku 1993 Nagrodę Nobla.
Do reakcji wprowadza się matrycowy DNA, trifosforany deoksyrybonukleotydów, startery (primery), czyli krótkie (najczęściej ok. 20 nukleotydów) fragmenty DNA komplementarne do matrycy, oraz termostabilną polimerazę DNA (może nią być na przykład polimeraza Taq wyizolowana z bakterii Thermus aquaticus lub polimeraza Pfu z archeowców Pyrococcus furiosis. Polimeraza Pfu charakteryzuje się większą progresywnością niż Taq, jednakże działa wolniej. Dostępne są także inne polimerazy, będące z reguły modyfikacjami wyżej wymienionych). W wyższej temperaturze (zwykle około 95°C) pękają wiązania wodorowe i podwójna helisa DNA rozdziela się na dwa pojedyncze łańcuchy. W temperaturze niższej, ściśle określonej dla danej pary starterów (pomiędzy 45-70°C), przyłączają się one do matrycy. Podwyższenie temperatury do około 72°C powoduje utworzenie się na matrycy, z przyłączonymi do niej starterami, kompleksu z polimerazą DNA, wskutek czego rozpoczyna się synteza nici komplementarnej do matrycy.
Gdyby wydajność metody była stuprocentowa, po n cyklach reakcji z jednej cząsteczki można by uzyskać 2n cząsteczek. W praktyce wydajność jest mniejsza, co nie zmienia faktu, że metoda PCR znajduje wiele zastosowań, m.in. w klonowaniu genów, diagnostyce klinicznej, identyfikacji osób zaginionych, kryminalistyce, pracach nad gatunkami, które wyginęły.
Stosuje się również modyfikacje metody PCR m.in:
RT-PCR (Reverse Transcription) modyfikacja polegająca na użyciu mRNA jako matrycy. Synteza DNA na matrycy mRNA odbywa się przy użyciu odwrotnej transkryptazy (RT). Następnie DNA namnaża się za pomocą zwykłej reakcji PCR. Metoda ta pozwala na amplifikację wyłącznie sekwencji zawartej w dojrzałym mRNA, a więc tylko egzonów. Powstały DNA określany jest jako cDNA - komplementarny DNA.
nested-PCR - stosowany gdy dysponujemy niewielką ilością matryc DNA. Jego istotą jest synteza kilku długich fragmentów zawierających interesujący nas fragment na początku reakcji (dzięki czemu powielamy nasz materiał badawczy) a dopiero w następnym kroku dodajemy startery okalające nasz badany odcinek.
PCR-RFLP
RG-PCR
ACRS-PCR
ARMS-PCR
ASA-PCR
PCR-ASO
PCR-HD
PCR-SSCP
PCR-DGGE
PCR-TGGE
inversed PCR
PCR-OLA
PCR-CCM
PCR-PTT
RAPD-PCR (Losowa Amplifikacja Polimorficznego DNA)- metoda polega na użyciu jednego, krótkiego, losowego startera. Łączenie starterów przeprowadzane w niskiej temperaturze- obniżenie specyficzności. Otrzymujemy różnej długości prążki będące cechą charakterystyczną danego osobnika (fingerprinting). Niestety przez niską temperaturę łączenia starterów (konieczne by uzyskać wystarczającą ilość produktów) metoda ma niską powtarzalność, i wynik zależy od wielu trudnych do określenia czynników (np. niewielkie wahania temperatury, użyte odczynniki, czasy nagrzewania/chłodzenia)
REP-PCR
8
Człowiek
Zdrowie
Środowisko
Żywność
Nauka
PPRODUCENT
produkt końcowy
proces/produkt
produkt surowy
BADANIE MIKROBIOLOGICZNE
zła jakość
infekcja
zatrucie
KONSUMENT
kontrola rutynowa
kontrola w przypadku zatruć
ORGANA KONTRLOLI
Kontrola Jakości Badań
Porównanie międzylaboratoryjne
Kontrola wewnętrzna
Kontrola zewnętrzna
Udział badań porównawczych międzylabora-toryjnych
Kontrola planowana lub nie
Badania porównawcze między laboratoriami krajowymi
Badania próbek o znanych parametrach
Badania równoległe tej samej próbki przez dwóch analityków
Badania z zastosowanie dwóch metod badawczych
Badania wielokrotne tej samej próby przez jednego analityka
PODŁOŻE
Apertura
1 - 30 um
DUŻA KUWETA
MAŁA KUWETA
DNA
kompleks
Oranż akrydyny
RNA
Emisja światła
525nm
barwa zielona
650 nm
barwa czerwona
Monomer barwnika
Polimer barwnika
Wzbudzenie 450-490 nm
LPS
Czynnik C
Aktywny czynnik C
Czynnik B
Aktywny czynnik B
Proenzym żelujący
Enzym żelujący
Koagulogen
(żel) koagulin
β-glukan
Czynnik G
Aktywny czynnik G
Proenzym żelujący
Enzym żelujący
Koagulogen
Koagulin (żel)
Substrat
Metabolizm fermentacyjny
Produkt pośredni
NH3 NO3-
H2S SO
CH4 CO3—
Bezwzględny anaerobizm
Bezwzględny aerobizm H2O2
Metabolizm oddechowy
H+
H2O
NH2
(CH2)4
NH2
NH2
(CH2)5
NH2
NH2-CH2- CH2- CH2- CH2- CH- NH2
COOH
NH
C-N-CH2- CH2- CH2- CH-COOH→ornityna+ CO2+2NH3
NH2
NH2
H
Antygen
Śledziona
Komórka śledziony
Hodowla komórek szpiczaka
1
2
4
3
5,6
7
Baza danych mikrobiologicznych
Modelowanie matematyczne
Baza modeli matematycznych
System ekspertów
Weryfikacja modeli
Centrum ekspertów
Przemysł
ważne
ważne
ważne