1. Co nazywamy surowcem mineralnym?

Wydobyta ze złoża kopalina użyteczna, mająca zastosowanie w gospodarce, produkt przemysłu wydobywczego. Jest składnikiem środowisk przyrodniczych: skorupy ziemskiej, hydrosfery, biosfery i atmosfery.

Surowiec mineralny - substancja będąca składnikiem środowiska przyrodniczego: skorupy ziemskiej, hydrosfery, biosfery i atmosfery, wydzielony z nich i przystosowany do wykorzystania technologicznego.

2. Podaj klasyfikację surowców mineralnych ze względu na znaczenie gospodarcze?

Złoża surowców energetycznych.

Złoża rud i metali spotykanych w stanie rodzimym.

Złoża soli i surowców chemicznych.

Złoża surowców skalnych.

Złoża kamieni szlachetnych.

3. Wskaż na mapie Polski miejsce występowania surowców energetycznych.

4. Podaj wiek geologiczny węgla kamiennego i brunatnego.

Kamienny: paleozoik(era) kreda(okres)

Brunatny: kenozoik(era) neogen(okres)

5. Wymień skały ze względu na pochodzenie.

Skały magmowe

Skały osadowe

Skay metamorficzne.

6. Wymień formy występowania złóż w górotworze.

Foremne: pokłady, żyły.

Nieforemne: gniazda, pnie, soczewki, impregnacje i in.

7. Co nazywamy kopaliną użyteczną?

Kopalina użyteczna -skała, minerał lub inne substancje stałe, gazowe, lub ciekłe, które można wykorzystać gospodarczo bezpośrednio lub po odpowiedniej przeróbce.

8. Co nazywamy kopaliną główną, kopaliną towarzyszącą?

Kopalina główna - kopalina użyteczna, dla której wydobycia podjęto decyzję o budowie zakładu górniczego.

Kopalina towarzysząca - występuje w towarzystwie kopaliny głównej złoża innej kopaliny użytecznej (zwykle mniej cennej od kopaliny głównej).

9. Opisz foremne kształty występowania złóż w górotworze.

Pokład- złoże obejmujące znaczną przestrzeń i ograniczone od góry i od dołu dwiema mniej lub więcej równoległymi powierzchniami, w których pokład styka się z sąsiadującymi warstwamiu tworzonymi z innych skał.

Żyły- stanowią nieregularne masy kopaliny wypełniające szczeliny lub szereg szczelin biegnących w róznych kierunkach. Grubość waha się od kilku mm do kilkuddziesięciu metrów.

10. Opisz nieforemne kształty występowania złóż w górotworze.

Gniazda-są skupieniami surowca mineralnego o ograniczonym zasięgu i o kształtach nieregularnych. Ich wymiary mieszczą się w granicach od kilku do kilkudziesięciu metrów.

Pnie-przedstawiają skupienia kopaliny w formie wydłużonej w kierunku pionowym o przekroju poprzecznym zbliżonym do koła, elipsy lub soczewki. Wymiary pni dochodzą nieraz do setek, a nawet tysięcy metrów.

Soczewy i soczewki- stanowią ograniczone skupienia kopaliny zwykle wydłużone w jednym kierunku, ich długość często przekracza znacznie wysokość.

Impregnacje- są to drobne skupienia (nieraz mikroskopowej wielkości) kopaliny w skałach płonnych, a czasem większych odkruchów surowca mineralnego; najczęściej stanowią je rudy rozsiane w skałach płonnych.

11. W jakiej formie w górotworze wsytępują złoża węgli kamiennych?

W formie pokładu.

12. Wymień i narysuj podstawowe elementy pokładu.

Wznios, upad, linia rozciągłości, kąt nachylenia pokładu, strop, spąg, grubość pokładu, linia nachylenia.

13. Wymień i opisz znane Ci zaburzenia w zaleganiu złóż węgli kamiennych w górotworze.

- pofałdowanie pokładów - powoduje osłabienie skał przez obniżenie ich spoistości a nawet powstanie spękań i szczelin;

- uskoki przerywające ciągłość pokładu - zaburzenie tektoniczne polegające na rozerwaniu i przesunięciu warstw skalnych względem siebie, wzdłuż pewnej płaszczyzny, zwana płaszczyzna uskoku;

- zmiana grubości pokładu - została spowodowana nierównomiernym naciskiem sąsiednich skał na bardziej plastyczny węgiel;

- przerosty - warstwy lub wkładki skały płonnej w pokładzie;

- wymycie lub zmycie pokładu - całkowite lub częściowe zniszczenie pokładu wskutek erozyjnego działania wody w czasie gdy był on przykryty cienką warstwą luźnego materiału;

14. Co nazywamy skałą płonną?

Skała płonna - skała eksploatowana w trakcie eksploatacji złoża wraz z kopalina użyteczną.

15. Na pionowym przekroju górotworu narysuj występowanie uskoku o wysokości zrzutu h=50m.

h=50m

16. Co nazywamy wychodnią?

Miejsce występowania skały lub złoża na powierzchni ziemi.

17. Narysuj przekruj pionowy górotworu z warstwami węgla kamiennego z wychodnią ukrytą i obnażoną.

18. Dokonaj podziału złóż węgla kamiennego ze względu na miąższość.

Cienkie, grubości do 1,0m.

Średnie, grubości od 1,0 do 3,0m.

Grube, grubości powyżej 3,00m.

19. Dokonaj podziału złóż węgla kamiennego ze względu na kąt nachylenia.

-Prawie poziome (o nachyleniu do 10⁰)

-Słabo nachylone (o nachyleniu od 10⁰ do 35⁰)

-Silnie nachylone (dla kąta od 35⁰ do 45⁰)

-Strome (o nachyleniu powyżej 45⁰)

20. Co nazywamy calizną?

Calizna jesto to pokład skalny nienaruszony przez roboty górnicze/ Calizna - skałą płonna lub kopalina nienaruszona robotami górniczymi.

21. Co nazywamy urabianiem?

Urabianiem nazywamy proces odspajania kawałków skały od caliny za pomocą np. maszyn, materiałów wybuchowych i innych rzadziej stosowanych metod.

22. Wymień sposoby urabiania skał i scharakteryzuj je.

Urabianie mechaniczne- polega na odspajaniu kawałków skały od calizny i rozdrobnieniu ich bez zmiany stanu skupienia. Wykonywane jest za pomocą: narzędzi ręcznych, maszyn górniczych, strumieniem wody o dużym ciśnieniu, ciśnienia gazów wywiązujących się w otworach strzałowych (strzelaniem), wytwarzanie w skale naprężeń termicznych.

Urabianie fizyczne- polega na zmianie stanu skupienia skały ze stałego w ciekły lub gazowy za pomocą wyługowania, wytopienia, destylacji.

Urabianie chemiczne- polega na smianie stanu skupienia skały ze stałego w ciekły lub gazowy z równoczesnym przebiegiem reakcji chemicznych, np. gazyfikacji skały, skraplania itp.

23. Klasyfikacja skał ze względu na urabialność.

-Klasyfikacja Protodiakonowa: wskaźnik zwięzłości, 10 klas.

-Klasyfikacja GiG`u(energetyczna) - wskaźik „f” charakteryzuje względny nakład energii zużywanej do urabiania danego rodzaju skały. Dzieli się na klasy I, II, III, IV, V i wskaźnik „f” odpowiednio <0,4; 0,4-0,8; 0,8-1,4; 1,4-2,4; >2,4

-Klasyfikacja (?) : sypkie, miękkie, kruche, twarde, bardzo twarde

24. Co nazywamy wskaźnikiem urabialności Protodiakanowa?

Wskaźnik ten wyznacza się badając doraźną wytrzymałość sześcianów wycietych ze skały o określonej dłuości krawędzi.Wskaźnik ten możba wyznaczyć w przybliżeniu, dzieląc przez 1000 wytrzymałość skały na ściskanie (N/cm²)

25. Wymień metody mechanicznego urabiania skał.

Urabianie za pomocą: narzędzi ręcznych, maszyn górniczych, strumieniem wody o dużym ciśnieniu, ciśnienia gazów wywiązujących się w otworach strzałowych (strzelanie), wytwarzanie w skale termicznych naprężeń.

26. Krótko opisz urabianie za pomocą maszyn zespołowych - kombajn chodnikowy, kombajn ścianowy.

Urabianie przez kombajn chodnikowy- Uniwersalnoe pod względem możliwości drążenia wyrobiska o dowolnym kształcie w przekroju pionowym. Kombajny chodnikowe składają się z kadłuba maszyny, osadzonego na dwu niezależnie napędzanych gąsienicach. Środkiem kadłuba przebiega podawarka zgrzebłowa zaczynająca się na głowicy ładującej. Głowica ładująca o szerokości 1,2 do 2,4 m wyposażona jest w łapy nagarniające urobek na podawarkę zgrzebłową. Poszczególne mechanizmy kombajnu napędzane są silnikami elektrycznymi. W czasie pracy kombajnu obraca się głowica z prędkością około 60 obrotów/min. Głowica zaopatrzona w noże urabiające wcina się w caliznę. Pierwsze wcięcie wykonuje się przy spągu na głębokość do 500 mm, a następnie urabia się caliznę warstwami poziomymi. Urabianie następuje na skutek obrotu głowicy z nożami urabiającymi, przemieszczającej się ruchem zygzakowym po powierzchni przodku. Urobek opada na głowicę i zgarniany jest łapami na podawarkę zgrzebłową. Podawarka kombajnu podaje urobek na ciągnioną przez kombajn podawarkę taśmową, a ta na inny środek odstawy. Kombajny chodnikowe mogą pracować w wyrobiskach o nachyleniu spągu ±18°. W chodnikach węglowych przeciętne postępy drążenia wynoszą kilkanaście metrów w ciągu zmiany. Posiada instalacje zraszające.

Urabianie przez kombajn ścianowy- Organy urabiające są ślimakowe samowcinające, tzn. umożliwiające wcinanie się do calizny bez konieczności wykonywania w ścianie wnęk kombajnowych. Urabiają caliznę w kierunku równoległym do czoła przodku, zaczynając pracę z uprzednio wykonanej niszy, w której umieszcza się albo całą maszynę albo tylko jej głowicę urabiającą i ładowarkę. Posiadają wysokociśnieniowe instalacje hydrauliczne, instalacje zraszające, przenośnik zgrzebłowy, dwa organy urabiające, dwa silniki elektryczne. Obudowa zmechanizowana porusza się w ślad za kombajnem, który z kolei przemieszcza się dzięki ciągnikowi hydraulicznemu i sanią hydraulicznym.

27. Co nazywamy wyrobiskiem górniczym?

Wyrobiskiem górniczym nazywa się pustą przestrzeń powstałą w kopalinie użytecznej lub w skale płonnej w wyniku prowadzenia robót górniczych.

28. Wymień znane Ci powierzchnie wyrobisk górniczych.

Ociosy, strop, spąg, pułap, spodek.

29. Opisz klasyfikację wyrobisk górniczych ze względu na ich przeznaczenie.

Poszukiwawczo-rozpoznawcze(badawcze)- najważniejszą rolę odgrywają tutaj otwory wiertnicze, ale zalicza się do nich również szybiki poszukiwawcze, rowy poszukiwawcze, sztolnie, upadowe i inne wyrobiska, których głównym celem jest znalezienie złoża (wyrobiska poszukiwawcze) lub określenie jego parametrów (wyrobiska badawcze) takich jak: forma zalegania, miąższość złoża, wielkość i kierunek nachylenia, parametry użytkowe oraz ewentualne elementy tektoniki.

Udostępniające- służące udostępnieniu złoża. W kopalniach głębinowych są to: szyby, sztolnie, upadowe wykonane z powierzchni ziemi, a także wyrobiska podziemne prowadzone od szybu do złoża (pokładu) np.: przecznice, przekopy, przecznice polowe, przekopy kierunkowe, szybiki. W kopalniach odkrywkowych wyrobiska udostępniające służą zdejmowaniu nadkładu.

Przygotowawcze- służą w górnictwie podziemnym przygotowaniu pokładu do wybierania danym systemem. Mówimy, że są przynależne do danego systemu wybierania. Rozpoczynają się w miejscu, gdzie kończą się wyrobiska udostępniające to jest w pokładzie. Należą do nich: chodniki podstawowe (główne), pochylnie działowe, pochylnie, dowierzchnie i upadowe międzypiętrowe i śródpiętrowe, chodniki wybierkowe, chodniki filarowe itd.

Wybierkowe - odbywa się w nich właściwe wybieranie złoża. Należą do nich: ściany, ubierki, zabierki, komory itp.

Specjalne- służące specjalnym celom w procesie wydobywania kopalin. Należą do nich: komory rozdzielni elektrycznych, komory pomp, komory materiałów wybuchowych, komory warsztatów i inne.

30. Opisz klasyfikację wyrobisk górniczych ze względu na kształt i wymiary.

Wyrobiska korytarzowe (szyby, szybiki, sztolnie, przecznice oraz chodniki)- ich wymiary poprzeczne są wielokrotnie mniejsze od długości. Dzieli się je na:

- wyrobiska poziome - chodniki, przekopy i przecznice, sztolnie,

- wyrobiska pochyłe - pochylnie, upadowe,

- wyrobiska pionowe - szyby, szybiki i dukle.

Wyrobiska komorowe (podszybia, komory maszynowe i in.)- posiadające znaczne przekroje poprzeczne przy ograniczonej długości (wyrobiska specjalne).

Wyrobiska wybierkowe (różne kształty)- których kształt i wymiary zmieniają się w zależności od fazy cyklu produkcyjnego.

Otwory wiertnicze- posiadają kształt cylindryczny, a ich średnica jest niewspółmiernie mała w stosunku do długości.

31. Wymień i opisz znane Ci wyrobiska udostępniające pionowe, poziome, pochyłe (narysuj).

Pionowe:

-szyby- stanowią one najczęściej stosowane połączenie podziemne­go złoża z powierzchnią. Szybem nazywa się wyrobisko korytarzo­we o nachyleniu większym od 45°, głębokości większej od 200 m i przekroju poprzecznym większym od 15 m² łączące złoże z powierz­chnią. Szyby mogą być pionowe lub pochyłe. Ze względu na koszty utrzymania i eksploatacji w górnictwie polskim stosowane są prawie wyłącznie szyby pionowe. Mogą mieć przekrój poprzeczny kołowy, eliptyczny lub prostokątny. Przekroje kołowy i eliptyczny są bardziej wytrzymale na ciśnienie górotworu.

-szybik- szybikiem pionowym nazywa się pionowe wyrobisko koryta­rzowe głębokości mniejszej od 200 m, o przekroju poprzecznym mniejszym od 15 m², mające wlot na powierzchni i prowadzące w głąb ziemi. Płytkie szybiki, głębokości do 50 m, o przekroju prostokątnym stosowane są przy robotach poszukiwawczo-rozpoznawczych oraz do udostępnienia niewielkich płytko zalegających złóż o krótkim okresie eksploatacji.W kopalniach węgla stosuje się często szybiki ślepe, o przekrojach kołowych lub prostokątnych, do różnych celów komunikacyjnych, najczęściej do opuszczania urobku z piętra na poziom, wyciągania materiałów, przejścia dla ludzi na poziom (drabinami) oraz do celów wentylacyjnych.

-dukla- jest to niegłęboki (do 30 m) szybik o małym przekroju poprzecznym, wykonany w skałach twardych i stojący bez obudowy.

-studnia- jest to pionowe wyrobisko podziemne głębokości do kil­kudziesięciu metrów, mające ujście na powierzchni ziemi i prze­znaczone do wydobywania kopalin ciekłych (wody, solanek, ropy naftowej).

Poziome:

-sztolnia- jest to podziemne wyrobisko poziome, mające wyjście bezpośrednio na powierzchnię ziemi, przeznaczone do celów komunikacyjnych i wentylacyjnych między podziemnym złożem a po­wierzchnią ziemi. Udostępnienie sztolnią stosuje się w terenach górzys­tych przy stromym zaleganiu pokładów.

-przecznica- jest to poziome wyrobisko korytarzowe udostępniające, wydrążone w skałach płonnych od szybu poprzecznie do linii rozciągłości złoża

-przekop- wyrobisko korytarzowe udostępniające, wydrążo­ne w skałach płonnych od przecznicy równolegle do rozciągłości pokładów

-podszybie- poziom połączony jest z szybem za pośrednictwem pod­szybia. Jest to wyrobisko lub częściej zespół wyrobisk znajdujących się w bezpośrednim sąsiedztwie szybu na danym poziomie. Stanowią je wlot do szybu, komora przyszybowa i wyrobiska pozostałe.Wlot do szybu i komora przyszybowa stanowią wyrobiska komo­rowe niekiedy o znacznych wymiarach, umożliwiających wyładowanie z klatek materiałów długich. Stanowią one również pomieszczenia, w których dokonuje się załadowania urobku do klatek lub skipów, a załoga oczekuje na wyjazd szybem na powierzchnię, wejście do klatek i wyjście z nich itp.

Pochyłe:

-dowierzchnia/upadowa-

-szyb pochyły- stasowane są wówczas, gdy pokład lub żyła wychodzi na powierzchnię ziemi lub gdy ich wychodnie przykryte są niezbyt grubym nadkładem.

32. Wymień i opisz znane Ci wyrobiska przygotowawcze poziome, pochyłe (narysuj).

Poziome:

-chodniki- są to górnicze wyrobiska korytarzowe prowadzone poziomo lub prawie poziomo (do 5° nachylenia), nie mające bezpo­średniego wyjścia na powierzchnię ziemi. Drążone są w złożu dając urobek będący kopaliną użyteczną (np. chodniki węglowe).

Ze względu na przeznaczenie rozróżnia się chodniki i pochylnie:

-przewozowe, którymi przewozi się urobek,

-transportowe do transportu materiałów,

-dojazdowe dla przejścia ludzi,

-wodne do odprowadzenia wody,

-podsadzkowe do doprowadzenia podsadzki itp.

Pochyłe:

-dowierzchnie- jest każde pochyłe wyrobisko korytarzowe łączące dwa lub więcej punktów znajdujących się na różnych poziomach, wydrążone mniej więcej równolegle do lnii nachylenia pokładu. Dowierzchnię dostosowaną do transportu w niej urobku na­zywa się:

-pochylnią, jeżeli urobek opuszczany jest z góry w dół,

-upadową, jeżeli urobek jest wyciągany z dołu do góry.

-pochylnia- nachylone do 45° wyrobisko korytarzowe usytuowane w złożu, łączące dwa wykonane na różnych pozioma chchodniki, drążone od dołu do góry, z transportem realizowanym z poziomu górnego na dolny.

-przecinka- wyrobisko korytarzowe łączące dwa równoległe chodniki.

33. Wymień i opisz znane Ci wyrobiska eksploatacyjne.

-Zabierki- są to górnicze wyrobiska wybierkowe powstające przy wybieraniu pokładu krótkimi odcinkamiszerokości do 10m idługości równej odległości między chodnikami filarowymi lub dowierzchniami, przy czym przodek posuwa się zawsze od calizny w stronę zrobów. Rozróżnia się zabierki krótkie długości do 40m i zabierki długie, których długość przekracza 40m.

-Komory- stanowią górnicze wyrobiska wybierkowe. Podobne są do zabierek, lecz mają znacznie większe wymiary poprzeczne. Prowadzenie oraz utrzymywanie wyrobisk komorowych jest możliwe przy bardzo mocnych stropach, dlatego też rzadko stosowane jest w górnictwie węglowym, często natomiast przy wybieraniu złóż soli i rud metali.

-Ubierka- wyrobisko to powstaje w wyniku wybierania odcinka złoża ograniczonego dwoma chodnikami (lub pochylniami) równoległymi - czołem przodku usytuowanym prostopadle (rzadziej przekątnie) do ich kierunku. Wybieranie ubierki musi być poprzedzone wydrążeniem tzw. Przecinki, czyli chodnika prostopadłego (przekśatnego) do chodników równoległych (pochylni). Jeden z ociosów przecinki stanowi czoło wyrobiska ubierkowego. W ślad za postępem czoła przodku likwiduje się wybrany odcinek przez podsadzanie lub zawał, pozostawiając tylko taką jego część, jaka jest potrzebna do urabiania calizny oraz łądowania i odstawy urobku. Jest to tzw. Przedział roboczy. Wyrobisko ubierkowe długości nie przekraczającej 40m nazywa się ubierką.

-Ściana- stanowi wyrobisko ubierkowe długości większej od 40m. W polskim górnictwie węglowym ściany są najczęściej zalecanymi i stosowanymi wyrobiskami wybierkowymi. Ich długość wyności przeważnie 100 do 200m, ale bywają też dłuższe.

34. Narysuj wyrobisko ubierkowe, zabierkowe.

Ubierka

Zabierka

35. Wymień znane Ci przeznaczenia szybów górniczych.

Wydobywcze, zjazdowe, materiałowe, podsadzkowe, wdechowe/wyciągające, wydechowe.

36. Wymień i opisz właściwości mechaniczne i fizyczne skał.

Właściwości mechanicze (odporność na działąnie ciśnień górotworu):

-wytrzymałość skały na rozrywanie (rozciąganie)- jest to odporność na działanie sił usiłujących rozerwać jej spoistość. Wyraża się w kG/cm², N/m². Wytrzymałość na rozrywanie jest kilkanaście razy mniejsza od wytrzymałości na ściskanie.

-twardość skały- własność przeciwstawienia się wnikaniu w nią ostrego narzędzia. Oznacza się ją skalą Mohsa.

-zwięzłość skał- jest cechą charakteryzującą jej odporność na oddzielenie od niej odłamów za pomocą narzędzi lub urządzeń. Zwięzłość określa się wskaźnikiem zwięzłości. Klasyfikacja prof. Protodiakonowa.

-wskaźnik zwięzłości- oznacza się literą „f”. Im wyższy wskaźnik f tym skała jest bardziej wytrzymałą.

-urabialność skał- jest cechą ściśle związaną z ich zwięzłością. Im wyższy wskaźnik zwięzłości tym trudniej jest skała urabialna. Jest związana również z twardością, ciśnieniem górotworu, wymiarami poprzecznymi przodku i jego postępem. Urabialność to jej podatność skały na oddzielenie się jej od calizny.

-sprężystość skał- jest zdolnością zmieniania ich kształtu pod działaniem sił zewnętrznych i przyjmowania pierwotnego kształtu po ustaniu działania tych sił.

-kąt tarcia wewnętrznego- jest kątem nachylenia tworzącej stożka jaki tworzy luźno usypana skała z płaszczyzną poziomą-

-kohezja (spójność)- jest cechą szczególną skał zwięzłych i wyraża wielkość sił wzajemnej spoistości pomiędzy cząsteczkami skały.

Właściwości fizyczne:

-ciężar właściwy (gęstość)- jest to ciężar jednostki jego objętości bez pustych przestrzeni (porów i szcelin)(kN/m³, G/cm³, T/m³)

-ciężar objętościowy (gęstość przestrzenna)- jest to ciężar jednostki objętości w stanie suchym i dowolnie porowatym (kN/m³, G/cm³, T/m³)

-szczelność skały- jest jej własnością określającą, w jakim stopniu przyjmuje ona wilgoć lub płyny. Wyraża się ją przez stosunek ciężaru objętościowego skały do jej ciężaru właściwego (%)

-porowatość- czyli obecność w skale porów(pustych przestrzeni) wyraża tzw. Wskaźnik porowatości (%). Pory dzielą się na otwarte(posiadające połączenia między sobą) i zamknięte (nie posiadające połączeń między sobą)

-wodochłonność (nasiąkliwość)- jest to zdolność wchłaniania i zatrzymywania cieczy dzięki porowatości skały. Skały o dużych otwartych porach przepuszczają większe ilości wody i odwrotnie.

-wodoprzepuszczalność- jest to zdolność skały do przepuszczania (inflirtowania) wody. Mierzy się wielkością współczynnika filtracji, który określa szybkość przepływu wody w badaniej skale.

-plastyczność skały- włąsność trwałego zmieniania kształtu (uginania się) pod działaniem sił zewnętrznych bez wywaływania pęknięć i do utrzymania nadanego kształtu po ustaniu działania tych sił.

37. Co nazywamy ciśnieniem pierwotnym w górotworze?

Jest to ciśnienie w górotworze nienaruszonym robotami górniczymi, którego przyczyną jest ciężar skał.

Ciśnienie pionowe wywołuje ciśnienie poziome.

38. Określ wartość ciśnienia pierwotnego w górotworze na głębokości ...m wiedząc, że ciężar objętościowy warst nadległych (gamma) γ=...t/m³, a wartość współczynnika Poissona v=...

pz= -γ*H [Mpa]

m=1/v

px=py=pz/m-1

39. Co nazywamy strefą odprężoną?

Jest to strefa, która po wykonaniu wyrobiska na wskutek działania siły ciężkości ugina się i pęka, czyli następuje jej odprężenie (spadek naprężeń) tak, że naprężenia wracają do tych jakie panowały przed panowaniem wyrobiska. Strefa posiada kształt wycinka elipsy. W celu powstrzymania powiększania się strefy buduje się obudowy.

40. Co nazywawamy ciśnieniem statycznym, dynamicznym i eksploatacyjnym?

Ciśnienie statyczne- jest ciśnieniem, jakie działa na obudowę na skutek siły grawitacji, a wieklość jego odpowiada ciężarowi skał zawartych w strefie odprężonej. Ciśnienie to zależy od wielkości strefy odprężonej, ciężaru objętościowego skał zawartych w strefie odprężonej, oraz długości odcinka wyrobiska.

Ciśnienie dynamiczne- ciśnienie to spowodowane jest nagłym przemieszczaniem się skał górotworu w kierunku wyrobiska. Jest zmienne w czasie i osiąga dużo większe wartości niż ciśnienie statyczne.

Ciśnienie eksploatacyjne- jest to ciśnienie pojawające się przed czołem ściany. Wywołane eksploatacją, która narusza ciśnienie w górotworze przez co następuje odkształcenie się warstw skalnych w kierunku wybranej przestrzeni pokładu.

41. Wymień, które ze znanych Ci kształtów wyrobisk górniczych są najkorzystniejsze pod względem naprężeń.

W kształcie koła i elipsy.

42. Co to jest obudowa górnicza?

Obudowa górnicza jest ogół środków technicznych zapewniających stabilność i trwałość wyrobiska.

43. Jakie są cele wykonywania obudowy górniczej?

-zapewnienie stateczności wyrobiska na ustalony okres,

-zabezpieczenie ludzi sprzętu, i maszyn przed obrywającymi się z ociosów i stropu odłamkami skalnymi lub przez zawałami,

-zabezpieczenie odłoniętych powierzchni skalnych wyrobiska przed oddziaływaniem powierza kopalnianego, powodującym osłabienie pierwotnej wytrzymałości skał,

-niedopuszczenie do wypływu do wyrobiska gazów ze skał otaczających,

-zamykanie dopływu wód do wyrobisk lub dopuszczenie do wypływu wody tylko w określonym miejscu,

-zmniejszenie oporów powietrza przepływającego w wyrobisku (przy obudowie monolitycznej)

-izolacja wyrobisk od ognizsk pożarowych.

44. Co nazywamy statecznością wyrobiska górniczego?

Termin stosowany do określenia zdolności wyrobiska górniczego do zachowania kształtu i położenia wbrew działającym siłom, dążącym do zmiany istniejącego stanu. Na stateczność wyrobiska oprócz sił masowych i spoistości ośrodka skalnego, wpływają obciążenia pochodzące od pracujących maszyn iurządzeń.

45. Jakie materiały wykorzystujemy do budowy obudów górniczych?

Stal, cegła, drewno, kamienie, stopy metali lekkich, beton, sztuczne tworzywa, betonity.

46. Narysuj i opisz obudowę stalową, murową.

Stalowa: ŁS składa się z jednego łuku stropnicowego i dwóch łuków ociosowych oraz dwóch strzemion łączących łuki ociosowe z łukiem stropnicowym.

Stojaki hydrauliczne, obudowy zmechanizowane.

Murowa: połączone ze sobą cementem cegły lub betonity. Składa się z fundamentów, murów ociosowych, wezgłowi sklepienia i sklepień.

47. Co nazywamy kotwą?

Kotew- jest to żerdź stalowa o długości 1,5-2,0m i o średnicy 20-40 mm. Kotwie mogą być klinowe lub śrubowe.

48. Narysuj obudowę drewnianą, wraz z znanymi Ci wiązaniami.

49. Z jakich elementów zbudowane są obudowy metalowe, drewniane?

drewniane: stojaki i stropnice,

metalowe: łuk stropnicowy i łuk ociosowy.

50. Wymień zalety i wady obudowy drewnianej, stalowej, murowanej.

Zalety obudowy drewnianej:

• Lekkie do transportu.

• Wykonanie obudowy drewnianej, jest łatwe i kształt jej może być łatwo dostosowany do kształtu każdego wyrobiska.

• Trzeszczeniem sygnalizuje zwiększone ciśneinie górotworu.

Wady obudowy drewnianej:

• Łatwopalność.

• Nietrwałość z powodu gnicia i butwienia.

• Niejednakowa wytrzymałość poszczególnych sztuk drewna powodująca nierównomierne podparcie stropu.

• Mała wytrzymałość mechaniczna.

Zalety obudowy stalowej:

• Duża wytrzymałość.

• Niepalność.

• Trwałość i możliwość wielokrotnego.

• Możliwość łatwego dostosowania kształtu obudowy do kształtu wyrobiska.

Wady obudowy stalowej:

• Wrażliwość na działanie wód agresywnych.

• Duża masa elementów obudowy.

Zalety obudowy murowanej:

• Ogniotrwałość.

• Długotrwałość.

• Duża odporność na obciążenia statyczne i cynniki atmosferyczne.

Wady obudowy murowanej:

• Mała wytrzymałość na obciążenia dynamiczne, na rozciąganie i zginanie.

• Duży ciężar objętościowy.

• Trudność dokonywania przbudowy.

51. Jakie obudowy stosowane są w wyrobiskach udostępniających, przygotowawczych, i  eksploatacyjnych?

W wyrobiskach udostępniających:

-obudowę kamienną (murową, betonową, żelbetonową),

-stalową,

-powłokowe kotwioweo-betonowo-stalowe (na dużych głębokościach)

W wyrobiskach przygotowawczych:

-obudowa stalowa łukowa (ŁP, ŁS),

-kombinowana kotwiowo-stalowa,

-ŁPZ (łukowa podatna zamknięta),

-drewnianą o maksymalnej długości 300m i krótkotrwałym okresie użytkowania.

W wyrobiskach eksploatacyjnych:

-stojaki metalowe, hydrauliczne,

-obudowa drewniana,

-obudowa osłonowa,

-obudowa zmechanizowana osłonowa,

-obudowa metalowa indywidualna pola ścianowgo.

52. Co nazywamy stropem bezpośrednim, zasadniczym, fałszywym?

Strop bezpośredni - zbudowany ze skał kruchych, łatwo przechodzący w zawał. Skały tworzące strop opadają do wyrobiska bezpośrednio po usunięciu obudowy.

Strop zasadniczy - zbudowany ze skał sztywnych i zwięzłych, trudno rabujący się, który załamuje się w postaci dużych bloków skalnych.

Strop fałszywy - cienka warstwa skalna o grubości 0,4 - 0,8m zalegająca bezpośrednio nad pokładem węgla. Zbudowany jest ze skał b.słabych, które odpadają do wyrobiska bezpośrednio po odsłonięciu.

53. Wymień znane Ci klasy stropów.

I - strop bezpośredni stanowią skały kruche, łatwo rabujące się o miąższości większej od 5-krotnej grubości wybieranego pokładu.

II - strop bezpośredni stanowią skały kruche, łatwo rabujące się o miąższości mniejszej od 5-krotnej grubości wybieranego pokładu.

III - strop bezpośredni stanowią skały sztywne, trudno rabujące się lub też nad pokładem zalega strop zasadniczy w postaci grubej warstwy skał mocnych.

IV - skały stropowe mają zdolność uginania się i zasiadania na spągu bez załamywania się (skały plastyczne i uwarstwione)

54. Co nazywamy systemem eksploatacji?

Zespół cech charakteryzujących określone wybieranie złoża, jak zgrupowanie przodków wybierkowych, kierunek wybierania i odmiana wybierania przy zaplanowanym likwidowaniu zrobów określa jednoznacznie system wybierania. Jeśli system wybierania uzupełnimy wytycznymi cechami elementów eksploatacji jak, podział w osi pionowej, zwroty (kierunki) eksploatacji, nasilenie i porządek, to mówi się o systemie eksploatacji.

System eksploatacji - określa rodzaj wyrobisk wybierkowych z całokształtem stosowanej w nich techniki wybierania dostosowanej do warunków całokształtu złoża obszaru górniczego.

55. Wymień znane Ci systemy eksploatacji ze względu na rodzaj stosowanych wyrobisk.

1. Systemy ubierkowe:

-systemy ścianowe,

-systemy ubierkowo-filarowe,

-systemy pośrednie ubierkowo-zabierkowe.

2. Systemy zabierkowe:

-systemy filarowo-zabierkowe,

-systemy długich zabierek,

-systemy komorowe.

56. Wymień znane Ci systemy eksploatacji ze względu na sposób usytuawania czoła przodka względem lini rozciągłości.

1. System podłużny

2. System poprzeczny

3. System przekątny

57. Wymień znane Ci systemy eksploatacji ze względu na sposób kierowania stropem.

1) Zawałowe:

- Zawał pełny

- Zawał częściowy

2) Podsadzkowe:

- Sucha pneumatyczna

- Sucha sypana

- Hydrauliczna

3) Z ugięciem stropu

4) Z ochroną stropu

58. Jaki system eksploatacji zastosujesz przy stropie klasy I, II, III?

I - z całkowitym zawałem stropu.

II- z zawałem częściowym.

III- z podsadzką hydrauliczną/ z podsadzką suchą pełną.

59. Narysuj system eksploatacji ścianowej podłużny, poprzeczny.

System ścianowy podłużny

System ścianowy poprzeczny

60. ?Wymień różnice pomiędzy systemem ubierkowym a zabierkowym.

1) czas likwidacji wybranej przestrzeni ( w zabierce zawał po całkowitej eksploatacji, w ubierce zawał na Bierzach)

2) rozmiar wyrobiska ( zabierki - krótkie, ubierki - długie)

3) mechanizacja robót (zaawansowane maszyny w systemie ubierkowym)

61. Wymień znane Ci zagrożenia naturalne w górnictwie węgla kamiennego.

-wybuchem pyłu węglowego,

-wybuchem metanu,

-tąpaniami,

-wyrzutami gazów i skał,

-pożarowe

-wodne.

62. Opisz krótko zagrożenie wybuchem pyłu węglowego, wybuchem metanu, tąpaniami, wyrzutami gazów i skał, pożarowe.

Wybuchem pyłu węglowego:

Co to jest? Pył węglowy tworzą ziarenka węgla, które przechodzą przez sito o średnicy ścianki 1mm.

Dlaczego niebezpieczny? Może zapoczątkować pożar w kopalni, powoduje zniszczenie wyrobisk i może prowadzić do śmierci ludzi. Czoło płomienia poprzedza fala podmuchu, której zasięg jest dużo większy niż zasięg płomienia. W wyniku wybuchu stężenie tlenku węgla (CO) dochodzi do 10% podczas, gdy maksymalne stężenie w miejscu pracy wynosi 0,002%, a stężenie 0,3% jest śmiertelne. Przyczynami wypadków śmiertelnych bardziej niż siła fali wybuchu lub braku tlenu w powietrzu jest duże stężenie tlenku węgla. Siłę wybuchu charakteryzuje szybkość przenoszenia się płomienia: łagodny V>220 m/s, średnio gwałtowny do 500 m/s, bardzo gwałtowny do 2000 m/s.

Kiedy niebezpieczny? Gdy zawiera powyżej 12% części lotnych w przeliczeniu na bezwodną i bezpopiołową substancje węglową, w m³ musi znajdować się od 45g do 1000g pyłu. Przy czym najsilniejsze wybuchu następują przy stężeniu pyłu węglowego 300-500g/m³ oraz zawierającego 30-35% części lotnych. Musi zostać powstać jego obłok, np. przez czynnik mechaniczny lub wstrząs wywołany prowadzeniem robót strzelniczych, zawałem lub tąpnięciem. Musi wystąpić czynnik termiczny powodujący ogrzanie, zapalenie pyłu
i wybuch, np. iskra, wybuch metanu, roboty strzelnicze (najczęściej), wybuch gazów pożarowych.

Zapobieganie. Zraszajnie pyłu węglowego wodą w celu obniżenia jego lotności. Pył węglowy zawierający więcej jak 50% wody jest niewybuchowy. Opylając pył węglowy pyłem kamiennym, który zmniejsza jego palność. Pył kamienny powinien zawierać małą ilość wolnej krzemionki. Zapory przeciwwybuchowe, które dzieli się na trzy typy: „Barbara”, boczne z półkami przyociosowymi, piętrowe. Strefy zabezpieczające opylane pyłem kamiennym lub zraszane wodą.

Wybuchem metanu:

Co to jest? Gaz bezbarwny, bez zapachu, bez smaku o wzorze sumarycznym CH_4.

Dlaczego niebezpieczny? Metan, będąc gazem lżejszym od powietrza wypiera tlen, tworząc atmosferę niezdatną do oddychania, metan jest gazem palnym i zmieszany w odpowiednim stosunku z powietrzem daje mieszaninę wybuchową. Wybuch prowadzi do niszczenia wyrobisk, sprzętu i strat w ludziach.

Kiedy niebezpieczny? Mieszanina wybuchowa musi zawierać powyżej 12% tlenu, a zawartość metanu mieści się w granicach od 4,3 do 15%. Najsilniejszy wybuch następuje przy zawartości metanu równej 9.5%. Inicjatorami zapalenia metanu w kopalniach mogą być: otwarty płomień, wadliwie prowadzone roboty strzelnicze, iskry elektryczne, iskry mechaniczne.

Zapobieganie. Niedopuszczaniu do gromadzenia się metanu w wyrobiskach górniczych
w ilościach przekraczających wielkości dopuszczalne, oraz powstawania jego przystropowych nagromadzeń i atmosfery beztlenowej. Wyeliminowaniu możliwości zapalenia metanu przez stosowanie odpowiednich nakazów i zakazów, odpowiedniej technologii wybierania złoża oraz stosowania odpowiednich maszyn, urządzeń i materiałów. Wentylacyjne zwalczanie zagrożenia metanowego. Odmetanowanie górotworu. Odcięcie dopływu metanu do wyrobisk.

Tąpaniami:

Co to jest? Tąpnięcie jest to zjawisko podczas, którego następuje nagłe i gwałtowne pękanie, kruszenie i przemieszczanie skał w wyniku przekroczenia ich wytrzymałości.

Dlaczego niebezpieczne? Jest zagrożeniem ponieważ może prowadzić do zniszczenia wyrobisk, urządzeń górniczych, obudowy oraz do strat w ludziach. Tąpania są poprzedzane objawami wzmożonego ciśnienia, np. wyciskaniem spągu, łamaniem obudowy, odpryskiwaniem węgla, trzaskami węgla oraz trzaskami i szmerami w górotworze. Podczas tąpnięcia następuje zaciśnięcie się chodników, wyciskaniem spągu, obrywanie się węgla z ociosów i stropu, rzadziej obwaływanie warstw kamienia ze stropu. Tąpaniom towarzyszy potężny huk z podmuchem powietrza i wstrząs. Nie należy mylić tąpań z odprężeniami i zawałami.

Zapobieganie. Metody rozpoznania stanu zagrożenia pokładu tąpaniami:

Metody górnicze:

• metoda statyczna,

• metoda wiercenia otworów małośrednicowych.

Metody geofizyczne:

• sondaż sejsmiczny,

• sondaż sejsmologiczny,

• sondaż sejsmoakustyczny.

Obniżenie ciśnienia eksploatacyjnego poprzez:

• unikanie pozostawiania niewybranych resztek, gdyż są one miejscem koncentracji naprężeń,

• stosowanie wybierania jednoskrzydłowego, a nie dwuskrzydłowego, które prowadzi do powstania resztki przy pochylni,

• prowadzenie eksploatacji w kierunku od starych zrobów ku caliźnie, a nie odwrotnie, gdyż ten ostatni sposób stwarza resztkę,

• stosowanie systemu eksploatacji o prostej wyrównanej linii frontu,
  z pozostawieniem chodników w podsadzce,

• odprężenie pokładu tąpiącego przez wcześniejsze wybieranie pokładu nietąpiącego, zalegającego w niewielkiej odległości powyżej lub poniżej pokładu chronionego. Jest to najskuteczniejszy sposób zapobiegania tąpaniom.

Wyrzutami gazów i skał:

Co to jest? Za wyrzut gazów i skał uważa się gwałtowne oraz niekontrolowane wyrzucenie
z calizny do wyrobisk górniczych mas skalnych, połączone z równoczesnym wypływem gazów.

Dlaczego niebezpiecne? Wyrzucone skały zasypują wyrobiska górnicze w najbliższym sąsiedztwie wyrzutu, wydzielone natomiast gazy wypełniają sieć wyrobisk. Jest to zjawisko bardzo niebezpieczne i stanowi duże zagrożenie dla ludzi przebywających pod ziemią. W zależności od rodzaju gazu wydzielającego się w czasie wyrzutu, rozróżnia się wyrzuty dwutlenku węgla i skał, wyrzuty metanu oraz skał lub mieszaniny tych gazów i skał oraz innych gazów pochodzenia naturalnego (np. azotu). Wielkość wyrzutu określa ilością wyrzuconych skał w tonach i ilością wydzielonych gazów w m³. Istotne znaczenie w procesie wyrzutu ma intensywność oddawania gazu przez złoże, czyli desorpcja. Stanowi siłę zdolną wyrzucić węgiel lub skałę płonną z calizny do wyrobiska górniczego. W wyniku wyrzutu powstaje pusta przestrzeń (kawerna powyrzutowa), której obnażony strop najczęściej załamuje się tworząc zawał. Wyzwolona energia przemieszcza masy skalne. Wyrzuty, których wielkość ograniczono sztucznie przez urządzenia tłumiące, nazywa się wyrzutami tłumionymi.

Zapobieganie. W pokładach zagrożonych wyrzutami gazów i skał powinno się prowadzić stałą obserwację wzrokową oraz słuchową takich zjawisk, jak:

• odpryski drobnych cząsteczek w przodku,

• wyciskanie węgla z ociosu,

• „trzaskanie” węgla w głębi calizny słyszane w przodku,

• wydmuchy zwiercin węgla podczas wiercenia,

• wzmożone wydzielanie gazów w przodku,

• zaciskanie wiertła podczas wiercenia otworów w węglu,

• wyraźnie wyższą ilość urobku w przodku po strzelaniu od normalnie uzyskanej,

• rozrzucenie urobku po strzelaniu na większą odległość niż zwykle.

• odprężenie pokładów zagrożonych wyrzutami gazów i skał przez wybranie sąsiedniego pokładu,

• wykonanie otworów odprężających (tzw. zwiercających); metoda ta, stosowana zarówno przy drążeniu chodników, jak i przy wybieraniu ścian, polega na wierceniu w przodku otworów o średnicy 42 mm i długości 15 m; w chodnikach wierci się z czoła przodku otwory rozmieszczone wachlarzowato, a w ścianach otwory prostopadłe do czoła przodku w odległości wzajemnej 3 do 5 m.

Zagrożenie wyrzutami gazów i skał zwalcza się różnymi sposobami. Polegają one głównie na odprężeniu górotworu i uzyskaniu przynajmniej częściowego rozładowania naprężeń sprzyjających wyrzutom:

• odprężenie pokładów zagrożonych wyrzutami gazów i skał przez wybranie sąsiedniego pokładu,

• wykonanie otworów odprężających (tzw. zwiercających); metoda ta, stosowana zarówno przy drążeniu chodników, jak i przy wybieraniu ścian, polega na wierceniu w przodku otworów o średnicy 42 mm i długości 15 m; w chodnikach wierci się z czoła przodku otwory rozmieszczone wachlarzowato, a w ścianach otwory prostopadłe do czoła przodku w odległości wzajemnej 3 do 5 m.

Pożarowe:

Co to jest? Pożarami podziemnymi nazywamy pożary powstałe w wyrobiskach górniczych, w podziemiach kopalń lub na powierzchni kopalni w bliskim sąsiedztwie szybów.

Dlaczego niebezpieczne? Do powstania pożaru konieczne jest: ciało palne, doprowadzenie tego ciała do temperatury zapłonu, obecność odpowiedniej ilości tlenu.

Straty związane z pożarem: straty minerału użytecznego, maszyn i urządzeń, straty robocizny i materiałów zużytych do opanowania ognia, straty produkcyjne powstałe przez zaburzenie normalnego toku produkcji.

Egzogeniczne - powstają najczęściej wskutek wadliwej instalacji maszyni i urządzeń, a przede wszystkim przez nieprzestrzeganie przepisów BHP i P.POŻ.

Endogeniczne - powstają w wyniku samozapłonu. Ulegają mu węgle brunatne, węgle kamienne, antracyty oraz niektóre rudy, zwłaszcza siarczkowe (piryt, markazyt)

Pożary endogeniczne w kopalniach są następstwem utleniania się węgla w sprzyjających warunkach. Powyżej temperatury 60˚C szybkość utleniania znacznie wzrasta. W miarę dalszego wzrostu temperatury węgiel odgazowuje się i zaczynają wydzielać się węglowodory o charakterystycznym zapachu nafty. Jednocześnie pojawia się CO. Pierwszym objawem rozwijającego się pożaru jest duszna atmosfera, zaparowanie powietrza, pocenie się ociosów i stropu oraz wyczuwanie ciepła przy dotknięciu złoża. Następnym objawem są dymy, które w miarę rozwoju pożaru ciemnieją i gęstnieją. Na końcu pojawia się płomień. W czasie pożarów pojawiają się gazy duszące i trujące. Niektóre ich składniki, mianowicie tlenek węgla, metan, wodór oraz węglowodory ciężkie po zmieszaniu w odpowiednim stosunku z powietrzem tworzą mieszaninę wybuchową.

Zapobieganie. Stosowanie obudowy niepalnej we wszystkich wyrobiskach korytarzowych z wyjątkiem chodników wykonywanych wewnątrz rejonów wentylacyjnych o docelowej długości mniejszej niż 300m i krótkotrwałym okresie użytkowania.

Techniczne środki zapobiegawcze:

• wieże szybowe i budynki przyszybowe oraz inne budynki w promieniu 20m od szybu, powinny być wykonane z materiałów niepalnych,

• wloty do szybów powinny być wyposażone w urządzenia niepalne, pozwalające na szybkie i szczelne ich zamknięcie w razie pożaru na powierzchni,

• mosty wentylacyjne powinny być wykonane z materiału niepalnego,

• wyposażenie kopalń w przeciwpożarowe rurociągi wodne oraz czujniki metanu.

Technologiczne środki zapobiegawcze:

• Specjalny system wybierania:

• czyste wybieranie pokładu,

• szybki postęp frontu wybierania,

• prawidłowa likwidacja wybranej przestrzeni,

• Tamowanie zrobów, czyli niedopuszczenie powietrza do zrobów.

• Uszczelnianie calizny węglowej - wtłaczanie mleka wapiennego, cementowego lub zawiesiny pyłu węglowego z wodą w szczeliny calizny.

Zachowanie się w czasie pożaru: uruchomić sygnalizację alarmową i ostrzec zagrożonych ludzi. Zastosować wszystkie środki mające na celu zgaszenie pożaru. Zawiadomić najbliższą osobę kierownictwa lub dozoru ruchu oraz dyspozytora zakładu.

W sprawie wycofania się obowiązują sygnały:

• szereg uderzeń szybko po sobie, a potem 4 w odstępach oznacza nakaz wycofania się pod prąd powietrza,

• szereg uderzeń szybko po sobie, a potem 6 w odstępach oznacza zakaz wycofania się z prądem powietrza.

Gaszenie ogni otwartych. W pierwszym stadium gaszenia ogień gasi się wodą lub gaśnicami, należy też usunąć wszelkie ciała palne znajdujące się w sąsiedztwie pożaru w celu niedopuszczenia do objęcia ich pożarem. Jeżeli ogień jest rozwinięty, a istnieje dostęp do niego, to stosuje się gaszenie wodą lub podsadzką hydrauliczną. Gdy w czasie akcji pożarowej nie występuje zagrożenie wybuchem metanu lub gazów pożarowych należy zmniejszyć ilość powietrza dopływającego do pożaru. W przeciwnym razie należy zastosować gazy obojętne lub inne środki do obniżenia zawartości tlenu poniżej 10%.

Gaszenie pożarów przez otamowanie.

63. Wskaż granice wybuchowości pyłu węglowego, metanu.

Dla pyłu węglowego: stężenie obłoku 50 - 1000g/m³ i Zawartość części palnych > 12%.

Dla metanu: stężenie metanu 4,3 -15% i minimala zawartości tlenu: 12%

64. Jakie znasz urządzenia do pomiaru stężenia metanu w górotworze?

1) benzynowa lampa wskaźnikowa (dawniej)

2) mieszek Dregera

3) pipeta

4) metanomierze:

- metanomierze indywidualne i przenośne

- metanomierze stacjonarne

65. Jakie znasz sposoby i środki stosowane do zmniejszenia ryzyka wybuchu pyłu węglowaego w górotworze?

Cztery linie obrony:

1) zwalczanie pyłu w miejscu powstania:

- stosowanie właściwej techniki strzelniczej,

- właściwy dobór urządzeń zraszających dla zespołów urabiających,

- właściwy dobór środków odstawy i przewozu,

- systematyczne usuwanie pyłu z miejsca jego powstawania,

- pozbawianie lotności pyłu węglowego (zraszanie wodą).

2) zwalczanie zapoczątkowania wybuchu:

- środki służące do zwalczania inicjałów wybuchu.

3) przeciwdziałanie rozwojowi wybuchu

- polega na stworzeniu na drodze zaistniałego już wybuchu zespołu środków przeciwdziałających. W tym celu stosuje się we wszystkich kierunkach od miejsca ewentualnego rozwoju wybuchu strefy zabezpieczające opylane pyłem kamiennym lub zraszane wodą.

4) ograniczenie zasięgu wybuchu.

- stanowią zapory przeciwwybuchowe pyłowe lub wodne. Ich zadaniem jest przerwanie rozwijającego się

---