007

42 Rozdział pierwszy

pracy, zmniejszony zakres obowiązków...), co jest rozwiązaniem najbardziej pożądanym;

-    zdolność do powrotu do tego samego pracodawcy na inne stanowisko pracy w związku z ograniczoną zdolnością do pracy - to rozwiązanie bywa dla osoby ze stwierdzoną niepełnosprawnością trudne do zniesienia ze względów psychologicznych;

-    zdolność do innej pracy niż dotychczas wykonywana, ponieważ istotnemu ograniczeniu/zmniejszeniu uległy indywidualne możliwości jej wykonywania, a wymagania pracodawcy są jednoznacznie te same lub wyższe.

Inaczej ocenia się i stopniuje zdolność do pracy osób bez doświadczenia zawodowego, których niepełnosprawność jest wrodzona lub powstała w dzieciństwie. Ta ocena bierze pod uwagę przede wszystkim zdolność do kształcenia i zdobywania umiejętności. Natomiast ocena zdolności do pracy pojawia się na ścieżce edukacyjnej raczej jako ocena dostosowania miejsca pracy do zdobytych umiejętności.

W procesie oceny zdolności do pracy istotnym komponentem są wskazania do rehabilitacji zawodowej, odpowiedniej do stwierdzonej niepełnosprawności oraz zdolności do pracy. Także w tej ocenie postuluje się zastosowanie podejścia medycznego - społecznego charakterystycznego dla ICF, a przydatność klasyfikacji potwierdzają praktycznie zorientowane badania (np. Escorpizo i in. 2010). Ustalenia zdolności do pracy związanej z rehabilitacją zawodową są warunkiem uzyskania uprawnień do świadczeń umożliwiających skorzystanie z odpowiedniego kształcenia zawodowego, zwanego rehabilitacją zawodową.

Uwzględnianie oceny zdolności do zatrudnienia osoby z niepełnosprawnością w kompleksowym procesie definiowania niepełnosprawności nazywane jest niekiedy zatrudnieniowym modelem definiowania niepełnosprawności (European Commission 2000). To podejście zastosowano w polskim orzecznictwie uprawniającym do renty, aczkolwiek nie w sposób dostatecznie kompleksowy.

W pomocy społecznej oraz opiece długoterminowej bierze się pod uwagę zdoiność/niezdolność do samodzielnego życia i w tym kontekście ocenia się potrzebę pomocy zewnętrznej:

-    w formie usług pielęgnacyjnych i wtedy stosuje się testy na wykonywanie podstawowych czynności życiowych (BADL/ADL),

-    w formie usług opiekuńczych zarówno o charakterze stacjonarnym, jak i tzw. opieki domowej; do tej oceny stosuje się testy funkcjonalności instrumentalnej (IADL).

Mimo wspólnej koncepcji ideowej, testy na sprawdzanie aktywności w codziennym życiu w krajach UE nie są jednakowe, zarówno co do zakresu uwzględnianych czynności, jak i stopniowania dysfiinkcjonalności. Do oceny podstawowych aktywności dnia codziennego w Polsce, mającej zastosowanie w kwalifikowaniu osób głęboko niepełnosprawnych do stacjonarnej opieki opiekuńczo-pielęgnacyjnej używa się dziesięcioczynnościowej listy Barthel. Jest to najstarszy i najszerzej stosowany test oceny samodzielności i potrzeby pomocy pielęgnacyjnej (Mahoney, Barthel 1965).

Zestawienie 6

Czynności i wartości punktów w teście Barthel

Lp.	Czynności	Wartość punktowa
1	Spożywanie posiłków 0 = nie jest w stanie samodzielnie jeść 5 = potrzebuje pomocy w krojeniu, smarowaniu masłem itp. lub wymaga zmodyfikowanej diety 10 = samodzielny, niezależny	0-10
2	Przemieszczanie się (z łóżka na krzesło i z powroteni/siadanie) 0 = nie jest w stanie, nie zachowuje równowagi przy siadaniu 5 = większa pomoc (fizyczna, jedna, dwie osoby), może siedzieć 10 = mniejsza pomoc (słowna lub fizyczna) 15 = samodzielny	0-15
3	Utrzymanie higieny osobistej 0 = potrzebuje pomocy przy wykonywaniu czynności osobistych 5 = niezależny przy myciu twarzy, czesaniu się, myciu zębów, goleniu (z zapewnionymi pomocami)	0-5
4	Korzystanie z toalety (WC) 0 = zależny 5 = częściowo potrzebuje pomocy 10 = niezależny (utrzymanie higieny osobistej) zdejmowanie, zakładanie, ubieranie się	0-10
5	Mycie, kąpiel całego ciała 0 = zależny 5 = niezależny	0-5
6	Poruszanie się (po powierzchniach płaskich) 0 = nie porusza się lub może pokonać odległość < 50 m 5 = niezależny poruszający się na wózku 10 = spacery z pomocą jednej osoby, na odległość > 50m 15 = niezależny (ale może potrzebować pomocy, np. laski) na odległości > 50 m	0-15
7	Wchodzenie i schodzenie po schodach 0 = nie jest samodzielny 5 = potrzebuje pomocy (fizycznej, przenoszenia) 10 = samodzielny	0-10
8	Ubieranie i rozbieranie się 0 = zależny 5 = potrzebuje pomocy, ale część czynności może wykonać bez pomocy 10 = niezależny (w zapinaniu guzików, zamka, sznurowadeł itp.)	0-10
9	Kontrolowanie stolca/zwieracza odbytu 0 = nie panuje nad oddawaniem stolca (lub konieczne jest wykonanie lewatywy) 5 = przypadkowe zdarzenia bezwiednego oddawania stolca 10 = kontroluje oddawanie stolca	0-10
10	Kontrolowanie moczu/zwieracza pęcherza moczowego 0 = nie panuje nad oddawaniem moczu lub ma założony cewnik i przez to jest niesamodzielny) 5 = przypadkowe zdarzenia bezwiednego oddawania moczu 10 = kontroluje oddawanie moczu	0-10

Źródło: na podstawie Mahoney, Barthel (1965), zawarte w załączniku nr 1 do rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 23 grudnia 2010 r. (DzU 10.255.1719).