062 fn

5.6-2. Metodologiczny status praw przyrody

Jest on w zasadzie raki sam jak status teorii naukowych; i tym razem

przypomnijmy niektóre tradycyjne poglądy.

1.    Koncepcja prawa przyrody jako nadanego światu (przez Stwórcę) jest koncepcją starą i dość instynktowną, ale opiera się ona na an-tropomorfistycznym pojmowaniu świata (analogia z prawem nadanym społeczności przez władcę).

2.    Prawo przyrody jako reguła przewidywania przyszłych zjawisk lub

3.    Ekonomiczny opis zjawisk (Mach); ekonomiczny - tzn. w jednej formule ujmujący wiele zjawisk, opis - tzn. bez żadnych tendencji do wyjaśniania czegokolwiek.

Ostatnie dwie koncepcje ewidentnie wywodzą się z pozytywizmu.

4.    Konwencjonaiistyczna koncepcja prawa przyrody, według której prawa przyrody są wynikiem (milczących) umów między uczonymi. Na przykład prawo przyrody stwierdzające, że lód topi się w temperaturze zera stopni Celsjusza, jest w gruncie rzeczy umową dotyczącą definicji zera stopni na skali Celsjusza (zero stopni z definicji jest temperaturą, w której topi się lód). Warto jednak pamiętać, że w dyskusji z konwencjonalizmem zwrócono uwagę na fakt, iż prawo to wyraża coś więcej niż tylko umowę definicyjną, a mianowicie ciału zwanemu lodem, posiadającemu pewne własności fizyczne (np. pewną gęstość właściwą, stałą dielektryczną itp.), przypisuje ono jeszcze jedną własność związaną z jego topliwością. W wyniku tego nasze informacje o lodzie niewątpliwie wzbogacają się.

5.    Prawo przyrody jako tożsame z pewnym aspektem struktury świata. Ujęcie to oczywiście nawiązuje do wyżej przedstawionej 5trukturałistycznej koncepcji teorii (por. 5.4.).

6. Informacyjna interpretacja prawa przyrody może być traktowana jako uzupełnienie raczej niż konkurencja w stosunku do koncepcji strukturalistycznej. Zgodnie z współczesną teorią informacji, wzrost informacji następuje przy przejściu od pewnego zbioru (większych możliwości) do jego podzbioru (mniejszych możliwości), np. od zbioru wszystkich możliwych układów liter do tylko niektórych podzbiorów liter wyrażających jakieś zdania. A więc informacja wzrasta przy wzroście ograniczeń (w zbiorze mniejszym nie wszystko „wolno”). Zbiory z ograniczeniami są niczym innym, jak tylko pewnymi strukturami, a zatem w każdej strukturze tkwi pewna informacja; im dana struktura zakłada więcej ograniczeń, tym ta informacja jest większa. Ponieważ świat jest strukturą, zawiera w sobie pewną informację; albo: w strukturze świata zakodowana jest pewna informacja. Nauka tę informację odkodowuje i wyraża w postaci praw przyrody.

Wyrazicielem tego poglądu był W. Ross Ashby; pisał on: „(...) Każde prawo przyrody jest ograniczeniem różnorodności. Na przykład prawo Newtona głosi, że z całego zbioru możliwych (np. napisanych na papierze) wektorów położeń i prędkości planet (większy zbiór) w rzeczywistości obserwujemy na niebie pewien mniejszy zbiór; prawo określa, jakie wartości będą przybierały te wartości. Z naszego punktu widzenia istotny jest fakt wyłączania przez prawo wielu prędkości i położeń planet, przewidując, że nigdy się ich nie spotka. Nauka szuka praw, dlatego też zajmuje się ona pilnie poszukiwaniem ograniczeń różnorodności²⁴.

5.7. Strukturalna stabilność

Jest to cecha praw (teorii) lub modeli prawie nigdy niedyskutowana przez filozofów nauki, która jednak odgrywa coraz większą rolę w badaniach naukowych i wydaje się być czymś doniosłym z metodologicznego punktu widzenia.

-63-