16656 IMG151 (2)

nych, w drugim jest on sobie uświadamiany przez samego bohatera. Ów brak można przyrównać do zera, które w szeregu cyfr stanowi pewną wielkość. Moment ten można określić następująco:

VHIa. Któremuś z członków rodziny czegoś brakuje, pragnąłby coś posiadać. Określenie: brak czegoś (HeflOCTa^a), symbol: a.

Sytuacje te z trudem udaje się ująć w grupy. Można by je uszeregować według form uświadomienia sobie braku (patrz str. 140— 143), ale trzeba by ograniczyć się do klasyfikacji według przedmiotów odczuwanego braku; mogą być to jego następujące formy:

1. Brak narzeczonej, przyjaciela lub w ogóle człowieka. Brak ten jest nieraz określony bardzo wyraźnie — bohater zamierza szukać narzeczonej — czasami jednak nie ma o .nim nawet wzmianki. Bohater jest kawalerem i wyrusza na poszukiwania narzeczonej, co stanowi początek akcji. Symbol: a¹.

2.    Konieczny jest środek magiczny, np. jabłka, woda, konie, szable i in. Symbol: a².

3.    Brak jakichś osobliwych przedmiotów — nie posiadających siły magicznej — jak np.: Żar-ptaka, kaczki o złotych piórach, dziwa--dziwnego i in. Symbol: a³.

4.    Specyficzna forma: brak magicznego jajka, w którym ukryta jest śmierć Kościeja lub miłość królewny. Symbol: a⁴.

5.    Formy zracjonalizowane: brak pieniędzy, środków do życia i in. (symbol a⁵); zauważmy,

że podobne introdukcje obyczajowe uzyskują nieraz wręcz fantastyczny rozwój.

6. Różne inne formy. Symbol: a⁸.

Podobnie jak przedmiot kradzieży nie określa konstrukcji bajki, tak też nie określa jej obiekt braku. Zatem dla celów ogólnomorfologicznych niekonieczne jest systematyzowanie wszystkich przykładów i można ograniczyć się do najważniejszych, uogólniając pozostałe.

Mimo woli powstaje pytanie: przecież bynajmniej nie wszystkie bajki rozpoczynają się od szkodzenia albo mają taki początek, jaki przytoczono powyżej? Tak np. bajka O głupim Je-mieli zaczyna się od tego, że głupi łowi szczupaka, a wcale nie od szkodzenia i nie od braku. Porównując więcej bajek stwierdzamy jednak, że elementy właściwe środkowej części bajki niekiedy są wysuwane na jej po-czątekitu mamy do czynienia właśnie z takim przypadkiem. Schwytanie zwierzęcia i ulitowanie się nad nim jest typowym elementem ze środka bajki, co zobaczymy niżej. W ogóle zaś elementy A albo a są obowiązujące dla każdej bajki z badanej klasy. Inne formy zawiązania w bajkach magicznych nie istnieją.

IX. Oznajmienie o szkodzie (nieszczęściu) lub braku, do bohatera ktoś zwraca się z prośbą lub rozkazem, wysyła go lub uwalnia. Określenie: pośrednictwo, moment łączący (nOCpeflHIMeCTBO, COeflHHHTeJIbHHń MOMeHT), symbol: B.

Funkcja ta wprowadza do bajki bohatera.

*

81