etno (15) []

«trv a później ara daje śmiertelny ranę ojcu). Jest on praod-kiem lec* nie bohaterem kulturowym: przeciwnie. Kun. mangur. cierpiący z powodu reny zadanej mu przez «y_na, gagi ogień w morzu i następny bohater mitu musi ponownie zdobywać ogień.

Nie jest wykluczone, że postacie mitologiczne, poszczę-gólnc fabuły mitologiczne i rytuały ulegały w północnej Australii pewnym uzupełniającym wpływom ze strony Papuasów z Nowej Gwinei. Zresztą, jak Już wspominaliśmy, podłoże mitologii Papuasów jest dosyć bliskie australijskie-' mu w tym sensie, że demo, które żyły w epoce mitycznej, a potem odeszły do krainy zmarłych i zamieniły się w księżyc, w trawy, w duchy — w istocie są również totemicznymi przodkami, dokonującymi czynów podobnych jak demiurgowie i bohaterowie kulturowi. Na przykład, w nutach plemienia Marindanim dema imieniem Devi odłupał maczugą wyspę Ha be, a groblę między nią a lądem zbudowali dwaj inni dema — Aramemb i Upikak. Aramem b pierwszy zaczął polować z oszczepem i lukiem, demo-władający piorunami Diwachib dał ludziom miotacz oszczepów, który pomaga im w łowach, w kulcie Imo itp. Papuascy mityczni bohaterowie kulturowi i patronowie inicjacji Rigemnucha, Sido i K woj jam, ściśle złączeni z obrzędami kalendarzowymi i magią ogrodniczą, charakterem bardzo przypominają zbiorowego „ojca” południowo-wschodnich Australijczyków. Równocześnie wśród niektórych papuasojęzycznych Bajningów (Nowa Brytania) znane są opowieści o braciach — bohaterach kulturowych Sirinim i Goitkiumie, bardzo podobnych, a może nawet zapożyczonych od sąsiedniego melanezyj-skiego plemienia Gunantuna (zob. też wspomnianą wyżej australijską parę Bundżil-Palyan).

U Melanezyjczyków totemizm zachował się jedynie w postaci przeżytków, głównie w oznaczeniu egzogamicznych fratrii, za to szeroko rozwinęły się wierzenia animistyczne. Jednak i duchy, i obrazy mitycznej „starej kobiety--matki¹⁹ bohaterów kulturowych czy potężnego ducha-węża, porównywane z Kunapipi i wężem Dżanggawulem, zostają odsunięte na dalszy plan przez słabo zsakralizowanych i prawie nie związanych z rytuałami bohaterów kulturowych — demiurgów w postaci brad--bliźniaków. Braci może być wielu, podobnie jak totemie*-

lytywne, a To Karwuwu — wszystko negatywne. To Kabinana tworzy równinę i mieszkańców wybrzeża, urodziwe kobiety, rybę tuńczyka (która zapędza drobne rybki do sieci rybaka), bęben używany w czasie uroczystych tańców, To Karwuwu zaś tworzy góry i wądoły, zamieszkujących góry papuasojęzycznych Bajningów, rekina (pożerającego inne ryby), bęben pogrzebowy. To Karwuwu jest też winien istnienia śmierci (przeszkodził swojej matęe — „starej kobiecie” zmienić skórę, jak to czynią węże), głodu, wojen, kazirodztwa. To Karwuwu jest uosobieniem demo-nizmu i komizmu; jego demonizm jest głównie wynikiem nieudolnego naśladownictwa (jako prawdziwy „głupi” próbuje on, na przykład, kryć chatę od wewnątrz, i w czasie deszczu moknie). Synkretyzm demonizmu i komizmu jest cechą niemal uniwersalną folkloru archaicznego.

_yCh bohaterów w Australii, ale spośród nich wyróżniają dwaj (co prawdopodobnie odpowiada podziałowi fra-Jilnemu) — „mądry” i „głupi”, czyli pozytywny i ne-I .|tywny wariant bohatera kulturowego. Tacy są, dla przy-I {jadu, To Kabinana i To Karwuwu (To Purgo) — całkowe zantropomorfizowani fratrialni przodkowie meiane-lyjskiego plemienia Gunantuna, utożsamiani z pierwszymi ludźmi. Bracia ci tworzą rzeźbą terenu, zwierzęta i grupy etniczne, jako pierwsi polują i łowią ryby, tworzą rośliny kulturowe, narzędzia łowów i instrumenty muzyczne, bu-dają pierwszą chatę itd. Jednakże uczestnictwo braci w dziele tworzenia nie jest jednakie: To Kabinana tworzy wszystko, co dobre i cenne dla człowieka, wszystko po-

W większości regionów Melanezji głównymi bohaterami kulturowymi są Tagaro lub Kwat (na Wyspach Salomona — Warochunaka) z mnóstwem braci. W postaci Tagaro (Tangaro, Tagro) cechy totemicznego bądź fratrialnego przodka mają wyłącznie reliktowy charakter (na Nowej Irlandii personifikuje on totem „jastrząb” jednej z dwóch fratrii). Kwata uważają za przodka tylko mieszkańcy Wa-nua-Lewu. Na Wyspach Banksa Tangaro-mądry przeciwstawiony jest Tangaro-głupiemu, na Nowych Hebrydach przeciwieństwem Tagara jest jego głupi brat Sukematua, czynami przypominający To Karwuwu. Kwat zawsze zwycięża swoich zawistnych i głupich braci. W niektórych wariantach bohaterowie kulturowi przeciwstawiani są nie braciom, a głupiej, demonicznej istocie: w ten sposób

u*

227