063 (9)

niki, przysłówki, liczebniki). Morfologicznie klasa scharakteryzowana przez fleksję przypadka, liczby i rodzaju, przy czym końcówki fleksyjne spełniają funkcję wykładników zależności syntaktycznej (składni zgody) od członu głównego grupy imiennej, a w wypadku predykatywnego użycia przymiotnika - od syntaktycznego podmiotu wyrażenia zdaniowego; por. jednak nieliczną grupę przymiotników nieodmiennych typu khaki, bordo, blond. Semantycznie są to leksemy denotujące inherentne (nieodłączne) lub zewnętrzne cechy przedmiotów oraz statyczne relacje między przedmiotami.

W klasie przymiotników mieszczą się m.in. tzw. zaimki przymiotne (zob. 3.4.4.) oraz liczebniki porządkowe i in. o funkcji syntaktycznej i fleksji przymiotnikowej (typu dwukrotny, poczwórny, wieloraki).

3.4.6. Liczebnik

Synlaktycznie definiowalna klasa liczebników obejmuje jedynie liczebniki główne i zbiorowe. Spełniają one w grupie imiennej funkcję jej członu zależnego (por. niezupełność użytych w oderwaniu od kontekstu wyrażeń typu Pięć było widocznych), pozostając z członem głównym grupy w stosunku wzajemnej determinacji gramatycznej: liczebnik determinuje przypadek i liczbę związanego z nim' syntaktycznie rzeczownika (zaimka), natomiast rodzaj gramatyczny liczebnika jest zdeterminowany przez rzeczownik. Liczebnik w mianowniku i bierniku (dla liczebników zbiorowych - także w narzędniku) rządzi dopełniaczem, liczebnik w jednym z pozostałych przypadków gramatycznych wymaga członu głównego grupy imiennej w identycznym jak liczebnik przypadku (związek na zasadzie apozycji); liczebniki jeden, dwa, trzy, cztery pozostają co do przypadka w składni zgody z rzeczownikiem. Liczebnik jeden łączy się z rzeczownikami w liczbie pojedynczej (formy jedne, jedni, łączące się z pluraliami tantum, spełniają w stosunku do liczebnika jeden funkcję analogiczną do funkcji liczebnika zbiorowego, użytego w konstrukcjach typu dwoje sań), pozostałe - z rzeczownikami w liczbie mnogiej.

Liczebniki główne i zbiorowe stanowią dwie syntaktycznie, morfologicznie i semantycznie różne podklasy (por. inaczej Saloni 1977). Liczebniki główne (np. jeden, trzy, szesnaście, dziewięćdziesiąt, trzysta, kilka, parędziesiąt) łączą się z rzeczownikami o fleksyjnej kategorii liczby (odmiennymi według liczby). Liczebniki zbiorowe (np. jedne, dwoje, czworo, pięćdziesięcioro, kilkoro) w pewnych kontekstach pozostają w dystrybucji uzupełniającej z liczebnikami głównymi, stanowiąc wtedy faktycznie pozycyjne warianty tych ostatnich, w innych zaś kontekstach wchodzą z liczebnikami głównymi w opozycję semantyczną.

Z pierwszą sytuacją mamy do czynienia w połączeniach liczebników zbiorowych z pluraliami tantum (typ dwoje drzwi, pięcioro dzieci) oraz z rzeczownikami nijakimi typu cielę, dziewczę (dziś tylko fakultatywnie). Natomiast w połączeniach z rzeczownikami męskoosobowymi o fleksyjnej kategorii liczby oraz w połączeniach z zaimkami pozostają one w semantycznej opozycji do liczebników głównych, wskazując (poza liczebnością zbioru przedmiotów nazwanych przez nadrzędny rzeczownik czy zaimek) na niejedno-

63