104220

gowoki" klasycznego teatru. Zarazem — w warstwie pgycknlo-gicznej - odwoływał się do zupełnie nowej estetyki wstrząsu, śył z Jęków współczesnego widza, jego fantazmatów, marten, stereotypów. Poetyka melodramatu, oparta na estetyce zadsl-wiania, teatralnego wstrząsu (słynny francuski coup d* thćótre) i manichejskiej wizji świata, zawierała stałe schematy akcji (prześladowanie i obrona przed złem), typy postaci według triady: ofiara (potencjalna) — opiekun — złoczyńca, stałe motywy reprezentujące opozycję idylli i przemocy, wyznaczniki stylistyczne służące ekspresji uczuciowej bohaterów. Obrazy przemocy, gwałtu, podszyte erotyzmem i sadyzmem, ukazywały (i ukazują) najczęściej świat wytrącony z równowagi, pełen za grożeń. Stąd na przykład tak częsta obecność motywu sieroctwa, będącego znakiem alienacji. Zdaniem badaczy dziewiętnastowiecznego melodramatu (i nie tylko dziewiętnastowiecznego) najważniejszym, zasadniczym jego tematem (i źródłem popularności) jest problem tożsamości, wykluczenia społecznego, poszukiwania dróg reintegracji. Francuaki melodramat z początku XIX wieku (narodził się niemal dokładnie w roku 1800) był reakcją i swoistą terapią społeczeństwa postrewolucyjne-go, z trudem gojącego rany po wstrząsach rewolucji i grozie Wielkiego Terroru.

Bez większego trudu znajdziemy w strukturze Barbary Radziwiłłówny najistotniejsze cechy melodramatu - tym wyraźniej uchwytne, że najczęściej stanowiące zarazem jawne odstępstwo od prawdy historycznej (na przykład śmierć bohaterki wskutek otrucia już dla widzów z roku 1817 była historyczną fikcją: „lubo w istocie na raka umarła”⁹ — prostował Iks). Zwróćmy uwagę na sugestywny portret Barbary. Bohaterka utworu Felińskiego jest sierotą:

Dwóch braci zgładził oręż, matkę żal po synach;

I ojciec na zdobytych wkrótce legł wawrzynach.

(akt I, w. 111-112)

- wręcz obezwładnioną przez przemożne uczucie miłości:

Próżno chciałam ten pocisk wyrwać z mego łona.