14102010218

wpływa na wzmocnienie modelu systemowego, zgodnie z którym rzeczowniki pochodzenia obcego tego typu (zakończone na -a poprzedzone głoską miękką) mają w D. Im taką samą końcówkę, jak - także zapożyczone - rzeczowniki na -um z poprzedzającą głoską miękką (np. gimnazjum, studium), które w M. Im również kończą się na -a (gimnazja - gimnazjów, studia - studiów). Tę funkcję kodyfikacji wobec systemu nazwiemy wspierającą.

Można wreszcie mówić o tym, źc kodyfikacja propaguje pewne rozwiązania, które nic mają jeszcze dostatecznego oparcia w modelach systemowych. Sko-dyflkowanie takich formacji, jak parafiada,familiada otwiera drogę do powsta* nia modelu słowotwórczego, zgodnie z którym formant -ada będzie tworzył nazwy imprez o charakterze kulturalno-rozrywkowym z elementami konkursu. Zgodne z. tym godetem będą więc nowe nazwy; liceada, gimnazjada, pojawiające się zresztą już w uzusie. Tak więc kodyfikacja może też pełnić wobec systemu funkęję modelującą.

Oczywiście w odniesieniu do konkretnych zjawisk językowych mówimy zazwyczaj o tym, że ich skodyftkowańie realizuje jedną z wymienionych tu funkcji. Poruszanie się po szerszym obszarze badawczym pozwala jednak dostrzec więcej tych funkcji, właściwie je ocenić i zhierarchizować.

Powiemy na przykład, że funkcja ochronna wobec systemu nie może być dominująca, gdyż prowadziłoby to do znacznego rozstępu między kodyfikacją a uzusem, do skostnienia reguł, a nawet do wytworzenia grupy „reguł papierowych", które nie mają odniesienia do rzeczywistości językowej. Taką „regułą papierową” było np. skodyfikowanic tylko formy ta żołądź i odmawianie kodyfikacji powszechnej współcześnie formie ten żoiądź, czy leż traktowanie jako niepoprawnych form mielił, pielił, ścielił. Najnowsza kodyfikacja spowodowała, że te „papierowe reguły" zniknęły.

W dziejach polszczyzny drugiej połowy XX w. kodyfikacja normy w całości nie następowała często. Przez długi czas obowiązywała kodyfikacja zawarta w Słowniku poprawnej polszczyzny Stanisława Szobera, będąca zapisem normy przedwojennej¹ . Została ona nieco zmodyfikowana przez powojennego (z 1958 r.) redaktora tego słownika - Witolda Doroszewskiego . Usunął on tylko najbardziej nieaktualne rozstrzygnięcia Szobera (np. końcówkę -a w M. Im rzeczowników typu talent, defekt, egzamin), dodał trochę rozstrzygnięć nowych (na podstawie powojennych źródeł poprawnościowych), nie zmienił jednak podstawowych założeń słownika (co byłoby zresztą nieuzasadnione i nieetyczne).

Rozbieżność między praktyką językową i kształtowaną przez nią normą a obowiązującą kodyfikacją Szobcrowską była jednak na tyle duża, że wymagała opracowania nowego kanonu kodyfikacyjnego. Stal się nim Słownik poprawnej polszczyzny PWN, opracowany pod red. Witolda Doroszewskiego

¹⁴¹S. Szober, Słownik ortoepiczny - Jak mówić i pisać po polsku. Warszawa 1937. ¹⁴² Por. S. Szober, Słownik poprawnej polszczyzny, wyd. 3, u zup., Warszawa 1958.

i Haliny Kurkowskiej¹⁴³. Została w nim skodyfikowana norma polszczyzny ogólnej istniejąca około 1970 r.

Istotne jest to, że faktycznie kodyfikuje się tu różne warianty normy, uwzględnia na przykład liczne określenia potoczne i środowiskowe. Wariantyw-ność normy jest także zaznaczana przez stosowanie kwalifikatorów wskazujących na większą lub mniejszą akceptowalność określonych form językowych (a więc nie tylko daje się ostrzeżenia za pomocą kwalifikatora nie:, lecz także informuje się o statusie danej formy, np. za pomocą kwalifikatorów albo, lepiej, reg.). Istotną nowością jest wprowadzenie haseł problemowych, co pozwoliło na podanie podstawowych wiadomości teoretycznych z zakresu kultury języka i językoznawstwa w ogóle. W słowniku tym jest też zawarta stosunkowo obszerna kodyfikacja zjawisk składniowych. Podaje się także wiele rozstrzygnięć normatywnych dotyczących nazw ^własnych (osobowych i miejscowych).

Słownik poprawnej polszczyzny PWN stał się podstawowym dokumentem kodyfikacji całości normy języka polskiego na ćwierć wieku. W tym czasie ukazywały się prace kodyfikujące tylko pewne obszary polszczyzny.

Takim źródłem kodyfikacji, jeśli chodzi o wymowę, stały się Słownik wymowy polskiej, pod red. Mieczysława Karasia i Marii Madejowej (1977)¹⁴⁴, a także mniejszy, ale bardziej aktualny Podręczny słownik poprawnej wymowy polskiej Władysława Lubasia i Stanisława Urbańczyka (1993) .

Nowszym wydawnictwem, jednak tylko zbierającym dotychczasowe rozstrzygnięcia w zakresie fleksji i niewprowadzającym nowej kodyfikacji tych zjawisk, jest Mały słownik odmiany wyrazów trudnych, opracowany pod kierunkiem Henryka Wróbla (1993).

Kodyfikację w zakresie wymowy i odmiany nazwisk obcych, obszerniejszą i częściowo różniącą się od tej, która jest zawarta w Słowniku poprawnej polszczyzny, zawiera Słownik wymowy i odmiany nazwisk obcych Izabeli i Jerzego Bartmińskich (1992).

Zjawiska właściwie zewnętrznojęzykowe, choć niewątpliwie powiązane z systemem współczesnej polszczyzny, kodyfikują słowniki ortograficzne i interpunkcyjne. W latach 80. i 90. ukazało się kilkanaście wydawnictw tego typu; najobszerniejszy jest Nowy słownik ortograficzny PWN, pod red. Edwarda Polańskiego (1996) ⁴⁶. Kodyfikacja w nim zawarta różni się w pewnych szczegółach od tej, która została zapisana w poprzednich słownikach ortograficznych, uwzględnia bowiem najnowsze rozstrzygnięcia Komisji Kultury Języka Komitetu Języko- ^{2 1}

1

W r. 2003 ukazało się kolejne wydanie tego słownika, pL Wielkt słownik ortograficzny PWN. W ciągu pierwszych lat XXI w. ukazało się ponad 50 różnych słowników ortograficznych, o różnej wartości naukowej.

2

^1<ł Pierwsze wydanie ukazało się w r. 1973. Potem słownik był wielokrotnie wznawiany, jednakże następne wydania zawierały tylko drobne poprawki korcktorskie, tak że do r. 1996, kiedy ukazało się jego ostatnie wydanie, pozostał on faktycznie dziełem niezmienionym.

¹⁴⁴ Pewnym utrudnieniem w korzystaniu z tego słownika jest zastosowanie w nim międzynarodowej transkrypcji fonetycznej, nie do odczytania dla niejęzykoznawcy.

^l4J Z tego roku pochodzi wyd. 2, rozszerzone.