302 (2)

302 Samorząd terytorialny

Istotą samorządu terytorialnego jest wyodrębnienie tak zwanych korporacji ko munalnych (przede wszystkim gmin) i przyznanie im szczególnego statusu prawnego pozwalającego na samodzielne zarządzanie swoimi sprawami. Samorząd terytorialni ma charakter uniwersalny. bo dotyczy całego terytorium państwa i obejmuje wszysi kich jego mieszkańców. Na szczeblu podstawowym całe terytorium państwa jest wn, podzielone na gminy, a to oznacza, że gminy mogą się od siebie w sposób istotny różnić ze względu na terytorium, liczbę ludności, strukturę zamieszkania i zatrudnić nia i inne. Wystarczy porównać typową gminę wiejską liczącą kilka lub kilkanaśo tysięcy mieszkańców z gminą miejską obejmującą ponad sto tysięcy mieszkańców.

W określeniu ustroju samorządu terytorialnego znaczenie zasadnicze ma jego su modzielność (niezależność od administracji rządowej). Ta samodzielność umożliwi, jednostkom samorządu terytorialnego (korporacjom komunalnym) realizowanie zada’ związanych z zaspokajaniem potrzeb mieszkańców. Znajduje ona wyraz szczególnie w

1)    powierzeniu samorządowi wyłączności w realizowaniu określonych zadań (tzv zadania własne),

2)    nadaniu samorządowi odrębnej struktury organizacyjnej,

3)    nadaniu jednostkom samorządu (gminom, powiatom i województwom) oso bowości prawnej i przyznaniu im prawa własności lokalnych składników majątku publicznego (mienie komunalne, mienie powiatu i mienie samorzij du wojewódzkiego),

4)    zapewnieniu samodzielności budżetowo-finansowej,

5)    ograniczeniu ingerencji władzy centralnej tylko do procedur nadzorczych,

6)    zapewnieniu sądowej ochrony praw i interesów podmiotów samorządowych.

Samodzielność jednostek samorządu terytorialnego nie ma, oczywiście, charakteru absolutnego (zob. wyrok TK z 6 czerwca 2006 roku. K 23/05). Ewentualne jej ograniczę nia mogą być jednak dokonywane tylko w drodze ustawowej i muszą czynić zadość pew nym wymaganiom materialnym. Jak wskazał Trybunał Konstytucyjny (wyrok z 4 maj.i 1998 roku, K 38/97), chodzi przede wszystkim o to, aby „[...] ingerencja ustawodawca w' sferę samodzielności gmin nie była nadmierna oraz znajdowała uzasadnienie w konsty tf eyjnie określonych celach i konstytucyjnie określonych wartościach”.

295. Samorząd terytorialny istniał w różnym zakresie i postaciach już w' okrc sie zaborów i stał się podstawą ustroju władz lokalnych w okresie międzywojennym Po II wojnie światowej został zastąpiony systemem rad narodowych jako tak zwanych jednolitych organów władzy państwowej, co jednak nie zapewniło samorządności lokalnej. Przywrócenie samorządu terytorialnego - ale tylko na szczeblu gminnym nastąpiło nowelą konstytucyjną z 8 marca 1990 roku. z tego też okresu pochodziły pierwsze ustawowa regulacje prawne ustroju samorządu.

Nowela konstytucyjna z 1990 roku, a potem Mała Konstytucja z 1992 roku ograni czały system samorządu terytorialnego tylko do szczebla gminnego i tak ujmowały to ówczesne regulacje ustawowe.

W pracach nad konstytucją z 1997 roku problem rozszerzenia samorządu na wyższe szczeble podziału terytorialnego był przedmiotSm silnych kontrowersji, które kon centrowały się między innymi na propozycji wprowadzenia powiatów jako środkowego