477

Rzeczowniki określane nie pełnią roli standardowego subiektu, ponieważ nie można ich sparafrazować następująco: '‘bakterie, które gniją’, ‘‘gazy, które łzawią’.

2.16. Relacja między dwoma predykatami

Analizowane dotychczas przykłady wyrażały relacje między czynnością wskazaną przez przymiotnik a przedmiotem (lub odcinkiem czasu) nazywanym przez rzeczownik. Oprócz nich istnieją połączenia A (V) N, w których także rzeczownik jest nazwą czynności, procesu lub stanu, czyli rzeczownik stanowi wynik nominalizacji, jak w przytoczonym na wstępie przykładzie spotkanie przygotowawcze. Mamy wówczas do czynienia z dwiema czynnościami, między którymi zachodzą różne relacje znaczeniowe.

Na ogół jedna z nich jest pod względem semantycznym podporządkowana drugiej, przy czym zwykle podstawa przymiotnikowa nazywa czynność podporządkowaną czynności nazwanej przez nadrzędny rzeczownik. Warto wspomnieć o kilku rodzajach tych relacji:

1.    Przede wszystkim niektóre rzeczowniki można uznać za argumenty zdarzeniowe - w funkcji subiektów:

-liwy: przenikliwy chłód ‘chłód, który przenika’, dotkliwy ból;

-czy, -awczy, -niczy: praca twórcza, gest wywoławczy, właściwości lecznicze;

2.    Podstawa przymiotnika nazywa czynność stanowiącą cel drugiej czynności:

-alny: mowa powitalna ‘mówić, aby powitać’, błagalne spojrzenie;

-czy, -awczy, -niczy: wojny zdobywcze, wiercenia poszukiwawcze, czynności wydalnicze;

-acyjny: marsz protestacyjny, manifestacyjny przemarsz;

3.    Podstawa przymiotnika nazywa czynność, która stanowi skutek (rezultat) innej czynności:

-ny: zgubne posunięcie ‘posunięcie, którego rezultatem jest zguba’;

4.    Niekiedy podstawa przymiotnika nazywa sposób wykonania czynności:

-ny: skoczny taniec, ruch skrętny;

-ły: wytrwała praca;

-liwy: kłótliwa roztnowa, pożądliwe spojrzenie, napastliwa krytyka;

-ący: kulejący chód;

-isty: posuwisty krok.

Ponadto w niektórych połączeniach można by dopatrzyć się relacji podobieństwa: kłótliwa rozmowa ‘rozmowa podobna do kłótni’, napastliwa krytyka, płaczliwy głos. jednak wtedy lepiej byłoby interpretować przymiotnik jako odrzeczownikowy (por. 3.2.18.).

2.3. PRZYMIOTNIKI PREDYSPOZYCYJNE

Część przymiotników (a ściślej ich formanty, np. krzyk-liwy w połączeniu krzykliwe dziecko) wyraża jakiś typ predyspozycyjności (skłonności) przedmiotu określanego (dziecko) wobec czynności lub stanu wyrażanego czasownikiem podstawowym (krzyczeć). Ta predyspozycyjność sprowadza się do kilku cech. Oto najważniejsze z nich:

477