530327Q158341555318193560885 n

2. Twor/.ywą pr/edąLawiyriia teatralnego 65

definiuje je jako repertuar, względnie system, znaków wraz z porządkującymi go zasadami.

Pod pojęciem „kod teatralny” rozumiemy cały repertuar znaków, jak również wszystkie zasady syntaktyczne, semantyczne i pragmatyczne, które są używane przy realizacji poszczególnych dzieł (inscenizacji) i leżą u podstaw większości dzieł.

Fischkk-Lichte, za: Balme 2002: 85

Problemy z opisem kodu czy też języka teatru, związane także z eksponowaniem jedynie semantycznych aspektów przedstawienia, pokazują, że nie w pełni odpowiednie jest pojęcie komunikacji w teatrze (nadawca/kod — komunikat — odbiorca), implikujące typ percepcji nastawionej na porozumienie i interpretację spektaklu. Annę Ubersfeld uważa np., że zamiast o procesie komunikacji mówić raczej należy

0    procesie teatralnym. Komunikacja bowiem nie obejmuje całej złożoności tego, co dzieje się w trakcie przedstawienia, w którego całościowym, bezpośrednim oddziaływaniu nie można pominąć ekspresji (aktora) oraz stymulacji (widza). Erika Fischer-Lichte wskazuje cztery konstytutywne, skorelowane ze sobą elementy obecne w przedstawieniu, szerzej zaś we wszelkich widowiskach kulturowych rozpatrywanych z punktu widzenia ich teatralności. Są to: medialność (czyli komunikacja, kontakt), material-ność, semiotyczność i estetyka (FiscHElt-LiciiTE 2008). Spektakl teatralny stanowi połączenie (lub też zderzenie) sfery znaków, symboli i wartości z czynnikami performatywnymi — sferą działania i oddziaływania, ma-tcrialności, zmysłowości i realności. Ma charakter zdarzeniowy, procesu-alny, opiera się na rzeczywistych, tj. performaty wnych procesach wytwarzania i działania w świccic. Dlatego najefektywniejszą metodą analizy jest ujęcie kompleksowe, uwzględniające dwa wymiary przedstawienia — semiotyczny i performaty w ny, które współgrają ze sobą.

Wielość i bogactwo elementów rzeczywistości, którym nadaje się na scenie funkcję znakową, świadczą o tym, że teatr jest sztuką stojącą blisko życia; granica między nimi bywa chwiejna i krucha. Fizyczne własności tworzyw teatru i realny charakter ludzkich działań — które umożliwiają materialną wizualizację fikcji — tworzą w widowisku swoiste zespolenie sfery życia i sfery teatru. W różnych epokach historycznych, w zależności od panujących konwencji rozmaicie układały się stosunki

1    proporcje między tymi dwiema sferami, relacje między życiowym konkretem a ..sztucznością”, artystyczną formą (i wymiarem) teatru. Ścisłe złączenie tych płaszczyzn wynika z komunikacyjnej differentia specifi-ca teatru, z faktu, iż przedstawienie teatralne odbywa się „tu i teraz”, w bezpośrednim kontakcie sceny i widowni. W procesie odbioru na skutek zastosowanych przez twórców spektaklu zabiegów (ale także oczekiwań i nastawienia widzów) mogą sfery te w różnym stopniu dochodzić 5 Widowisko...