Bez nazwy 3

wobec określonych obiektów i zdarzeń rzeczywistości społecznej. Wykolejenie jest więc następstwem wadliwie przebiegającego procesu socjalizacji, a więc i uczenia się. Wobec tego proces resocjalizacji będzie polegać na ukierunkowaniu procesu socjalizacji oraz na eliminowaniu skutków uprzedniego uczenia się wykolejającego.

Eliminowanie skutków uczenia się wykolejającego określane jest przez Cza-pówa jako proces reedukacji lub socjalizacji reedukacyjnej. Obejmuje on oduczanie negatywnych zachowań oraz przekształcanie układów psychicznych regulujących i warunkujących owe zachowanie (tj. przekształcanie postaw). Zatem proces resocjalizacji^ rozumiany jako eliminowanie, stanu wykolejenia społecznego ukierunkowany jest w istocie rzeczy na zmianę postaw negatywnych. One to bowiem stanowią psychiczne źródło wszelkich negatywnych i destruktywnych zachowań (np. kradzieży, agresywności, narkomanii itp.), które są niezgodne ze społecznymi wzorami aktywności.

Eliminowanie stanu wykolejenia w sferze postaw polega na powodowaniu zmian w układach psychicznych, tj. na usuwaniu określonych nastawień bądź na ich korygowaniu. Jednakże postępowanie reedukacyjne (eliminujące stan wykolejenia) nie wyczerpuje jeszcze treści procesu resocjalizacji. Docelowo zmierza on bowiem do spowodowania takich trwałych zmian, które zadecydują o tym, że jednostka uprzednio wykolejona podejmie aktywnie uczestnictwo w życiu społecznym, będzie postępować zgodnie z normami moralnymi, będzie respektować podstawowe oczekiwania społeczne. Dlatego też proces resocjalizacji uwzględnia także „uczenie się socjalizujące”, polegające na uczeniu się kulturowo określonych wzorów aktywności ;(np. pracowniczej, szkolnej, rekreacyjnej, komunikacyjnej, towarzyskiej itp.), których przyswojenie i pozytywne do nich odnoszenie się gwarantuje poprawne i pożądane przez społeczeństwo funkcjonowanie jednostki uprzednio wykolejonej.

W pojęciu resocjalizacji zawarte są zatem dwa procesy - socjalizacji reedukacyjnej (oduczanie) i socjalizacji edukacyjnej (uczenie się). Pierwszy z nich realizuje zadania destrukcyjne, dragi natomiast zadania konstrukcyjne charakterystyczne przede wszystkim dla wychowania kreatywnego. O ile cele konstrukcyjne polegają na wyposażeniu wychowanka.w nowe, pożądane.właściwości i cechy, o tyle cele destrukcyjne ukierunkowują działanie wychowawcze na pozbawianie podopiecznych tych cech i właściwości, które ocenia się negatywnie. Zgodnie z prezentowaną koncepcją cele destrukcyjne oddziaływania resocjalizującego obejmują:

-    oduczanie wychowanków negatywnych wzorów aktywności;

-    eliminowanie egoizmu (nastawień egoistycznych i egocentrycznych), charakterystycznego dla osób wykolejonych społecznie, a występujących w różnych formach i różnym nasileniu;

-    korygowanie tych stanów psychicznych, które uniemożliwiają optymalny rozwój osobowości; chodzi tu o usuwanie fizycznych i psychicznych defektów rozwojowych spowodowanych czynnikami środowiskowymi lub biologicznymi; owe dysharmonie psychiczne w płaszczyźnie psychicznej mogą dotyczyć - sfery poznawczej (np. wysoki poziom dekoncentracji uwagi), sfery emocjonalnej (np. zahamowanie emocjonalne), sfery psychomotorycznej (np. nadpobudliwość ruchowa);

- eliminowanie zaburzeń osobowości, występujących głównie wśród osób wykolejonych społecznie w postaci stanu dezintegracji (tendencje neurotyczne) lub integracji na niskim poziomie (tendencje psychopatyczne).

Z powyższego wynika, iż cele destrukcyjne charakterystyczne dla procesu socjalizacji reedukacyjnej formułowane śą w postaci:

! 1/1 celów eliminujących,jjak np. usuwanie z repertuaru czynności osób wykolejonych "społecznie' tych; zachowań, które mają charakter negatywny i wynikają z internalizacji negatywnych wzorów aktywności;

2/ celów minimalizujących, które polegają na osłabieniu, ograniczeniu występujących nieprawidłowości (osłabienie, a nie eliminowanie lęku u osób neurotycznych),

3/ celów. korekcyjnych, oznaczających przekształcanie i zmienianie niektórych dyspozycji psychicznych (np. przekształcenie wrogiego stosunku nieletniego do rodziców na pozytywną wobec nich postawę).

(^Socjalizacja reedukacyjna zmierza więc do wyeliminowania stanu wykolejenia społecznego przez usuwanie negatywnych zachowań oraz korekturę i przekształcanie układów psychicznych je warunkujących. Socjalizacja edukacyjna natomiast dąży do wyposażenia wychowanka w odpowiednie dyspozycje instrumentalne ^wiadomości i umiejętności) oraz emocjonalno-moty wącyjne, które decydują o przyswojeniu i respektowaniu pozytywnych wzorów aktywności. Oznacza zatem uczenie się pożądanych zachowań, a,więc zgodnych z normami społecznymi,, oraz kształtowanie pozytywnej postawy wobec obowiązujących w danym społeczeństwie i kulturowo określonych wzorów aktywności. Postawy te decydują bowiem o trwałości zmian powodowanych w sferze behawioralnej.

Resocjalizacja jako funkcja układu wychowawczego

Proces resocjalizacji przebiegać może w warunkach naturalnych wskutek niezamierzonych, spontanicznych wpływów środowiskowych. Może także być efektem (funkcją) określonego układu wychowawczego, celowo powołanego do realizacji zadań resocjalizacyjnych. Na jego aktywność składają się wówczas świadome działania powodujące procesy socjalizacji reedukacyjnej i edukacyjnej, tj. takie procesy, które polegają na przysposobieniu osób wykolejonych społecznie do pożądanego funkcjonowania w społeczeństwie, do postępowania zgodnego z podstawowymi oczekiwaniami społecznymi. W tym ujęciu socjalizacja staje

83