Obraz030

Według zwolenników tego sposobu myślenia rzeczywistość społeczna traktowana jest jako wynik dyskursu i umowy społecznej oraz wspólnych działań. Przyjmuje się także, że główną cechą podejścia konstruktywistycz-nego jest traktowanie wiedzy jako materii aktywnie konstruowanej przez jednostki oraz przekonanie, że choć istnieje jakaś ontologiczna rzeczywistość, nie jest możliwe, aby człowiek, który jej doświadcza, uzyskał jej prawdziwą reprezentację [zob. Górniak 2003, s. 35]. Istotę społecznego kreowania rzeczywistości trafnie oddaje także powiedzenie A. Korzybskiego^ filozofa i semantyka, iż „mapa to nie terytorium”. System pojęć stosowanych do analizy lub interpretacji sytuacji to tylko osobisty układ odniesienia i nie należy go mylić z rzeczywistą sytuacją. Interpretacji nie należy więc mylić z rzeczywistością, którą można opisać przecież na wiele różnych sposobów.

Idea ta sama w sobie nie jest niczym nowym, czy odkrywczym i była wyznawana w takiej, czy innej formie na przestrzeni minionych wieków przez różnych filozofów, myślicieli, socjologów, czy przedstawicieli innych nauk, począwszy od starożytności i Heraklita, aż po nowożytność i I. Kanta, E. Hu-sserla, A. Schutza, L. Wittgensteina, G. Batesona, H. Maturany, czy P. Bergera i T. Luckmanna [zob. m.in.: Górniak 2003].

Tworzenie znaczeń nie jest jednak wyłącznie kwestią indywidualną, ma ono miejsce w określonych kontekstach społecznych, które oddziałują na klienta, na jego osobiste interpretacje rzeczywistości, w tym postrzeganie samych problemów, jak i rozwiązań. Ta ostatnia okoliczność z jednej strony stanowi wyzwanie dla pomagaczy, z drugiej zaś jest okolicznością zbawienną. Daje nadzieję na możliwość osiągnięcia zmiany. H. A. Goolishian i H. Anderson ujęli to następująco: „Kiedy zaczynamy rozumieć pogląd kon-strukcjonizmu społecznego na temat definicji rzeczywistości i tego, jak ludzie do tych definicji dochodzą, zaczynamy rozumieć, jak w ramach tych pojęć teoretycznych rozumie się użyteczność procedur budowania rozwiązań, które zachęcają klienta do poszukiwania własnych definicji rzeczywistości (problemów, preferowanej przyszłości, sukcesów, mocnych stron i rozwiązań), w trakcie zmagań zmierzających do stworzenia sobie bardziej szczęśliwego i owocnego życia” [cyt. za: Berg, De Jong 2007, s. 300].

Podstawą konstruowania owej rzeczywistości społecznej jest język. Język jako tworzywo i budulec zarazem, nie oznacza w tym kontekście tylko środka komunikacji i monologu, ale także dialogu i różnego rodzaju przekazu pisemnego [zob. Janusz, Gdowska, de Barbaro 2008, s. 7]. Tym samym traci znaczenie ,język” obserwacji, wywiadu, rozpoznania, obiektywnej diagnozy, analizy przyczyn sytuacji problemowych, itp. Zyskuje natomiast język konwersacji, refleksji, dialogu, narracji, opowiadania i tekstu. Sam język według^ S. de Shazera można traktować jak zestaw „gier językowych” [Miller, Hub-ble, Duncan 1996, s. 29]. W trakcie konwersacji klient tak naprawdę w dialogu z terapeutą/pomagaczem/pracownikiem socjalnym „negocjuje” w pewien sposób określoną wersję percepcji jego rzeczywistości: problemów i rozwiązań. Chodzi więc o to, aby sposób prowadzenia tego dialogu oraz wersja, która będzie uzgodniona w wyniku tej konwersacji, były najbardziej użyteczne dla klienta. Taką sposobność i szansę zyskujemy wychodząc poza problem i jego interpretacje, kiedy wchodzimy na ścieżkę poszukiwania zasobów klienta i pożądanych przez niego rozwiązań.

2. Podstawowe założenia modelu PSR

Filozofia centralna oraz główne idee¹

Jak mawiają osoby praktykujące Podejście Skoncentrowane na Rozwiązaniach prawdziwymi -autorami, tego podejścia, niezależnie od jego źródeł i korzeni wspomnianych uprzednio, są sami klienci. To od nich można nauczyć się zarówno tego, co jest pomocne w poszukiwaniu właściwych rozwiązań, jak również tego, co się nie sprawdza. Stąd najważniejsze założenia Podejścia Skoncentrowanego na Rozwiązaniach można sprowadzić do tzw. filozofii centralnej, której tezy odnoszą się nie tylko do pomagaczy, ale także do samych klientów:

• Jeśli coś się nie zepsuto - nie naprawiaj tego

Zdanie to sugeruje, że przede wszystkim nie należy zmieniać tego, co się sprawdza w praktyce i przynosi oczekiwany skutek.. Jeżeli rozpoznamy, że dane zachowania przynoszą ulgę od problemów i są pomocne w budowaniu pożądanych przez klientów rozwiązań, to nie zmieniajmy tego. Nie ma bowiem sensu gruntowna zmiana wszystkiego, jeśli jesteśmy przekonani, że coś na pewno już działa. Innym aspektem rozumienia owego przesłania jest zasada minimalizmu odwołująca się do tzw. brzytwa W. Ockhama. Zgodnie z. zasadą sformułowaną przez tego autora nie należy mnożyć „bytów” ponad miarę. Co prawda w pierwotnym znaczeniu zasada ta, zwana „zasadą ekonomii myślenia” odnosiła się do filozofii, ale można ją także zastosować w obszarze psychoterapii, czy szerzej, w obszarze pomagania ludziom, sprowadzając do pragmatyki i ekonomii działania [http://pl.wikipedia.org/wiki/ Brzytwa_Ockhama]. Interwencje ze strony pomagacza winny ograniczać się do niezbędnego minimum. Oznacza to, że pomoc zarówno co do formy, jak i czasu jej trwania, z założenia powinna być związana z potrzebami klienta. W praktyce chodzi o najprostsze i najkrótsze oddziaływania. Tyle ile potrzeba określonemu klientowi, i nic ponadto. Chodzi więc o wywołanie małej zmiany, która będzie czynić pewną różnicę w funkcjonowaniu klienta i uru-

59

1

Fragment ten w większości stanowi zapożyczenie z: Szczepkowski 2007, s. 64-65.