Bez nazwy 5

się zewnętrznowynikową funkcją układu wychowawczego. Z jednej bowiem strony określa ona wynik podejmowanej aktywności, a zatem i ją ukierunkowuje, z drugiej odpowiada oczekiwaniom środowiska, zewnętrznego względem układu.

Realizacji funkcji zewnętrznowynikowej (resocjalizacji) służy działalność resocjalizacyjna, na którą składa się wychowanie, opieka i psychoterapia; Te trzy procesy, uruchamiane na skutek świadomej działalności, stanowią funkcje wewnętrznowynikowe układu wychowawczego. Ukierunkowują one ciąg zdarzeń zachodzących między wychowawcami a ich podopiecznymi.

Działalność opiekuńczagolega nagtwarzariiu takich ^mhkpWyktóre umożliwiają wychowankom zaspokojenie swoich potrzeb: hiologicznych, psychogennych i socjogęnnych lubjmówiąc Jnaczej - zgodnie z koncepcją Maslowa -potrzeb związanych z niedostatkiem (potrzeb życia) i potrzeb warunkujących

pomyślny rozwój osobisty (potrzeb rozwoju). Opieka w działalności resocjalizacyjnej ma szczególne znaczenie ze względu na specyfikę osób wykolejonych społecznie. Z badań kryminologicznych wynika, iż u podłoża wykolejenia społecznego dzieci i młodzieży tkwi-zarównp sytuacja ekonomiczna ich rodzin oraz nieprawidłowe warunki rozwoju psychospołecznego, jak i niezaspokojenie wielu potrzeb psycho- i socjogęnnych (np. potrzeby uznania społecznego, bezpieczeństwa, więzi emocjonalnej itp.) oraz brak umiejętności w zakresie sposobów ich zaspokojenia, co oczywiście koresponduje z niekorzystną sytuacją ekonomiczną i wychowawczą środowiska rodzinnego. Opieka w procesie resocjalizacji nie ogranicza się tylko do działalności doraźnej, ale służy przede wszystkim realizacji głównego zadania, jakim jest rozwój osobowości i prospołeczny kontekst funkcjonowania człowieka. W związku z tym - zdaniem Czapówa - powinna być ona regulowana zasadą „wszechstronnej perspektywicznej opieki”, która nakazuje uwzględniać potrzeby aktualne oraz przyszłe potrzeby wychowanka wynikające z jego rozwoju. Doniosłą rolę w działalności opiekuńczej odgrywa także zasada „wymagań”. Zgodnie z nią należy brać pod uwagę potrzeby i interesy innych ludzi, w otoczeniu których podopieczny żyje i żyć będzie.

Konieczność uwzględnienia w procesie resocjalizacji psychoterapii dyktuje stan zdrowia psychicznego osób wykolejonych. Brak poczucia sensu życia, nadpobudliwość, wzmożony poziom strachu lub lęku, niska samoocena, obniżona samokontrola itd. - to typowe objawy zaburzeń wymagających interwencji terapeutycznej o charakterze psychologicznym.

Działalność wychowawczą:jest kolejnym składnikiem procesu resocjalizacji. Tradycyjnie obejmuje ona wyposażenie wychowanka w odpowiednie wiadomości, umiejętności i ustosunkowanie~śię do przepisów ról społecznych. Chodzi

tu przede wszystkim o przyswojenie, uwewnętrznienie oraz respektowanie podstawowych wartości i norm społecznych, a także o podjęcie aktywności zgodnej z oczekiwaniami. Procesowi uczenia się pełnienia ról społecznych towarzyszy rozwijanie niepowtarzalnych i indywidualnych właściwości wychowanka. Wychowanie koncentruje się wówczas wokół ujawnienia, podtrzymania i wykorzy-

stania potencjału rozwojowego jednostki, jej aktywów, zdolności i skłonności, które są zaniedbane na skutek procesu wykolejenia społecznego. Z powyższego wynika, iż wychowanie na użytek resocjalizacji służy oduczeniu i uczeniu się pożądanych wzorów aktywności oraz rozwijaniu i kształtowaniu osobowości ludzi resocjalizowanych.

Proces resocjalizacji jako kształtowanie i przekształcanie postaw

Zgodnie z koncepcją Czapówa, i wykolejenie społeczne wiąże się nie tylko z zachowaniami negatywnymi, niezgodnymi z kulturowo wyznaczonymi wzorami aktywności, ale także z charakterystycznym stanem układu psychicznego pełniącego regulacyjne funkcje względem owych zachowań. Innymi słowy, o wykolejeniu społecznym decyduje nie tyle wzmożona tendencja do zachowań np. agresywnych wobec ludzi, ile wrogie i negatywne do nich nastawienie się nieletniego, które warunkuje te zachowania. Zatem, wykolejenie społeczne „jest zawsze w swej istocie, pewnym stanem skłonności ujmowanym jako: a1 manifestacje, b/ składniki (składające się na postawę nastawienia) oraz c/ determinanty (czynniki przyczynowe i wynikające zeń zdarzenia stanowiące elementy procesu genezy wykolejenia się)” . Wykolejenie społeczne jest więc pewnym układem postaw niekorzystnych dla indywidualnego rozwoju i społecznego funkcjonowania jednostki. Wobec powyższego proces (resocjalizacji polega na zmianie i kształtowaniu postaw, czyli nastawień poznawczychTpopędowo-emocjonalnych. Resocjalizacja w skali postaw może się odbywać różnie w zależności od stanu wykolejenia społecznego. Drogi te Czapów nazywa strategiami zmiany postaw, wśród których wyróżnia dwie podstawowe. Jedna eksponuje zmianę postawy dominującej w układzie postaw, druga - zmianę integracji postaw.-

Pierwsza polega na eliminowaniu stanu wykolejenia społecznego przez zmianę postawy dominującej w układzie postaw decydujących o podjęciu destruktywnej aktywności. Na przykład negatywny stosunek Jasia do nauczyciela matematyki dominuje w układzie postaw negatywnych wobec szkoły (nauki i nauczycieli) i wobec rówieśników uzyskujących postępy w nauce oraz nastawień pozytywnych dó tych kolegów, którzy wagarują, dokonują drobnych kradzieży i ich form aktywności. Program oddziaływań resocjalizacyjnych wobec przykładowego Jasia oparty na wyżej wymienionej strategii obejmowałby zmianę jego nastawienia negatywnego wobec nauczyciela matematyki jako postawy dominującej, której zmiana spowodowałaby modyfikacje pozostałego układu nastawień.

C. Czapów - Wychowanie resocjalizujące. Elementy metodyki i diagnostyki, Warzawa 1978, s. 100.    \ j . .    .

85