Bez nazwy 2

wanej informacji o życiu i twórczości polskiego artysty, tak by stanowić ona mogła podkład do rozważań moich uczonych kolegów, czytelnikom zaś i słuchaczom mogła ułatwić ich zrozumienie.

Aby zrozumieć, dlaczego o Stanisławie Ignacym Witkiewiczu mówi się „le genie multiple de la Pologne”, wystarczy - w największym skrócie - uprzytomnić sobie ogrom i wszechstronność pozostawionego przezeń dzieła. Owo dzieło to -w dziedzinie piśmiennictwa - cztery opasłe tomy pism filozoficznych i zawarty w nich własny, oryginalny, pełny system ontologiczny określany dziś mianem mo-nadyzmu biologicznego, trzy książki z dziedziny estetyki i teorii sztuki (Nowe formy w malarstwie, Szkice estetyczne i Teatr), cztery powieści (622 upadki Bunga, Pożegnanie jesieni, Nienasycenie i Jedyne wyjście), ponad czterdzieści utworów dramatycznych, dwie książki eseistyczno-publicystyczne (Narkotyki i Niemyte dusze), kilkaset artykułów polemiczno-krytycznych. Podjęta przez Państwowy Instytut Wydawniczy krytyczna edycja jego Dzieł zebranych liczyć będzie 23 tomy -nieźle jak na jednego pisarza. A przecież był nie tylko pisarzem. Jako malarz pozostawił po sobie (a raczej zachowało się do dziś, bo wiele spłonęło w czasie wojny!) kilkadziesiąt olejnych obrazów, ponad trzy tysiące pastelowych portretów, nieprzeliczoną ilość rysunków i szkiców. A jeszcze fotografie, których prekursor-stwo i artyzm najpóźniej może zostały dostrzeżone, ale za to dziś to one właśnie robią światową karierę. A jeszcze kilka tysięcy listów czekających na opracowanie i wydanie... A wszystko to dokonane zostało praktycznie w przeciągu lat dwudziestu, debiutował bowiem (jeśli nie liczyć juweniliów sprzed I wojny światowej) w roku 1919 — dzieło zaś, wraz z życiem, zamknął w roku 1939. „Wulkan działający z precyzją zegarka” - określił Witkiewicza jeden z przyjaciół; określenie to zdaje się najtrafniej wyrażać zarówno zasięg erupcji jego twórczej aktywności, jak i temperament i właściwości charakteru...

Osobowością bowiem, postacią był Stanisław Ignacy nie mniejszego formatu niż własne jego dzieło.

„Witkiewicz - pisze jeden z najbliższych jego przyjaciół, filozof, profesor Jan Leszczyński - nie należał do tych filozofów, co uprawiają tylko filozofię: on przeżywał ją całym sobą. [...] Toteż zapoznanie się z osobowością Witkiewicza [...] jest nieodzownym warunkiem pełnego wniknięcia w najgłębszy sens jego filozoficznego dzieła [...]. Obdarzony wybitnym poczuciem humoru, tym humorem maskował w dużej mierze swoją osobowość. Toteż kto nie znał go bliżej, dostrzegał przeważnie zawsze tylko maskę. Ta maska pokrywała dystans, który go dzielił od otoczenia [...]. Gdy maska ta czasami opadała, ukazywał się na chwilę człowiek straszliwie samotny, ponury, rozbity wewnętrznie, wstrząsany potężnymi pasjami, miotany wichrem nieznanych przeciętnemu człowiekowi uczuć metafizycznych, człowiek wspaniały, twórczy i na wskroś tragiczny. [...] olbrzymia twórczość tego człowieka zarówno pod względem jakości, jak i wielostronności, a nawet ilości, zo-

stała po części przez współczesnych zlekceważona, w.części niedocen Oczywi

ście w połączeniu z tym, że była to twórczość nowa, trudna, niepoko;    Każ

da strona tej twórczości wydaje się najważniejsza, każda wypełnić by mogła całe życie człowieka. [...] w każdej z tych dziedzin wyżywa się cały i poprzez wyraz skończony i w wielu osiągnięciach doskonały. A nad każdą z tych dziedzin dominuje całkowity zarys jego osobowości”¹.    ___

„Ni enasycony - dodaje Maria Kasprowiczowa - to słowo najtrafniej go określa: nienasycony myśli, nienasycony piękna ziemskiego, nienasycony wrażeń, miłości [...] reżyser i zarazem aktor teatru najbardziej pasjonującego, jakim jest życie”².

Oto więc człowiek i twórca, indywiduum, Istnienie Poszczególne - jak to sam określał - które życie samo traktuje jak twórczość (w sztukę bowiem zamieniał wszystko, czegokolwiek się dotknął, a żadna z jej dziedzin nie była mu obca) - twórczość zaś jako jedyną możliwą formę życia...

Stanisław Ignacy Witkiewicz urodził się w Warszawie 24 lutego 1885 r. Był synem Stanisława Witkiewicza, znakomitego krytyka, malarza i pisarza, twórcy tzw. stylu zakopiańskiego w architekturze i zdobnictwie. Witkiewicz-ojciec był w polskim życiu intelektualnym i artystycznym schyłku XIX w. postacią wybitną: Jego nowatorskie poglądy na sztukę utorowały w Polsce drogę naturalizmowi, a następnie impresjonizmowi, w swojej postawie intelektualnej umiał połączyć romantyczny idealizm z pozytywistyczną pracą dla społeczeństwa - tak potrzebną w latach rozbiorów i niewoli. Niezłomnych zasad i nieposzlakowanej opinii - był też prawdziwym autorytetem moralnym dla swojego pokolenia, nic więc dziwnego, że wpływ jego na zainteresowania, poglądy i przyszłą postawę artystyczną jedynego syna był ogromny. Rzadki to wypadek, nie tylko w kulturze polskiej, by zarówno ojciec, jak i syn wyrastali ponad swoje pokolenie, wyprzedzając je i odkrywając nowe horyzonty myśli i sztuki.

Kiedy Stanisław Ignacy ma lat pięć, w roku 1890, ze względu na stan zdrowia ojca (gruźlica) rodzina Witkiewiczów przenosi się z Warszawy w góry, do Zako-

1

   J. Leszczyński, Filozof metafizycznego niepokoju, w: Stanisław Ignacy Witkiewicz. Człowiek i twórca. Księga pamiątkowa pod red. T. Kotarbińskiego i J. E. Piomieńskiego, Warszawa 1957, s. 93-94.

2

   M. Kasprowiczowa, Niedzielne popołudnie z Witkiewiczem na Harendzie, w: ibidem, s. 290.